Екінші деңгейлі банктерде шағын және орта бизнесті несиелеудің жүзеге асырылуы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кiрiспе 3
І. Қазақстан Республикасында екіншi деңгейдегi коммерциялық банктердiң
шағын және орта бизнес субъектiлерiн несиелендіруі 4
1.1. шағын және орта бизнес субъектiлерiн несиелеудiң алғышарттары 4
1.2. Екінші деңгейлі банктерде шағын және орта бизнесті несиелеудің жүзеге
асырылуы 9
ІІ. Бөлім. Қысқа мерзімді несиелерді ұсыну және өтеу операцияларының есебі
15
2.1. Қысқа мерзімді несиелерді ұсыну операцияларының есебі 15
2.2.Қысқа мерзімді несиелерді өтеу операцияларының есебі 17
ІІІ. Бөлім. Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнес секторын
екінші деңгейдегі коммерциялық банктердің несиелеу процесін дамыту жолдары
19
Қорытынды 26
қолданылған құралдар тізімі 28

Кiрiспе

Тақырыптың өзектiлiгi - банк саласы Қазақстан Республикасының
экономикасының дамушы секторының бiрi болып табылады. Елiмiздiң жоспарлы
экономикадан нарықты экономикаға көшуiнiң өзi, қоғам өмiрiнiң барлық
салаларына үлкен өзгерiстер алып келдi. Бүгiнгi күнi шағын және орта
бизнестi дамыту үшiн жаңадан көптеген жағдайлар жасалынуда. Шағын және орта
бизнестiң жоғары деңгейде қызмет етуiн ұйымдастыру үшiн, келесi
жағдайлардың болғаны дұрыс:
● конструктивтiк бизнес-идея;
● тиiмдi басқару (менеджмент);
● қаржы жеткiлiктiлiгi.
Осыған байланысты кейбiр кәсiпкерлерде өз бизнесiн ұйымдастыру кезiнде
қаражаттың жетiспеушiлiк мәселесi туындап отыр. Әлемдiк тәжiрибеде мұндай
мәселелер әртүрлi жолдармен шешiледi. Бiрақ, оның мәнi солайымен қалып
отыр. Сондықтанда, ақшалай қаражаттарға иелiк ететiн инвестициялық қорлар,
банктер, мемлекет тәуекелге бел буып, жаңадан iс ұйымдастырушы
кәсiпкерлермен бiрге отырып, олардың тауарларды өндiру мен қызмет
көрсетулерiн қаржыландыруы керек. Бұл тұрғыда жеке инвесторлар үшiн жоғары
табыс алу мүмкiндiгi тұрса, ал мемлекет үшiн жұмыспен қамтамасыз етiлу
немесе жобаның әлеуметтiк мәнi болып табылады.
Бүгiнгi таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесiнiң
экономиканы дамытуда алар орны ерекше. Коммерциялық банктердiң шағын және
орта бизнестi несиелеуде қызығушылық бiлдiруi күннен-күнге арта түсуде.
Елдiң жаңа экономикалық қатынастарға түсуi, оның жалпы экономикаға
тиiмдi ұштасуы, оның дамуының мықты инфрақұрылымын құру, әрине, несиелiк
қатынастардың қолдануынсыз, оны дамытпай жүзеге асуы мүмкiн емес. Несие –
өндiрiстiк күштердiң дамуын ынталандырып, капитал көздерiн құрудың, ғылыми-
техникалық процестiң нәтижелерi арқасында өнiм өндiру негiздерiн
жеделдетедi. Қарыз алушылардың несиелiк көздерге деген жолын мемлекет
реттеп, олар үшiн мемлекеттiң кепiл болуы, банктi мемлекеттiң жалпы ұлттық
даму бағдарламасына сай жұмыс жасайтын кәсiпорындарға деген сұраныс арқылы
оларды несиелеуге ынталандырады. Осы ретте жалпы курстық жұмыстың мазмұны -
кез келген шағын және орта бизнес, әртүрлi формадағы шаруашылық
субъектiлерi, экономикалық ең бiр жанды секторы – кәсiпкерлiктiң басқа да
формаларын ендiру, оларды дамыту, несиелiк қолдаусыз ешқашан дамымақ
еместiгiн түсiндiру болып табылады
Жұмысқа әдістемелік негіз болып Қазақстан Республикасы Президентінің
Шағын және орта бизнесті қолдау жөніндегі жарлықтары ҚР Ұлттық банкі
туралы, Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызметтер
туралы Президент заңдары қолданылды

І. Қазақстан Республикасында екіншi деңгейдегi коммерциялық банктердiң
шағын және орта бизнес субъектiлерiн несиелендіруі

1.1. шағын және орта бизнес субъектiлерiн несиелеудiң алғышарттары

Банктердiң тәжiрибесiнде қолданылатын несиелеу процесiнiң өзiндiк
алғышарттары болады. Әрбiр банкте пайдаланылатын несиелеу механизмiнiң
элементтерi несиелiк операциялардың сапалы сипатын бере отырып, олардың
жүзеге асырылу техникасын бiлдiредi. несиелеу алғышарттары келесiдей:
● несиеге деген өтiнiштi қарау;
● несиелiк қабiлетiн талдау;
● несиелiк келiсiм шарт жасау;
● несие беру;
● несиелiк мәмiленiң орындалуына бақылау жасау.
Қарыз алушыларға несие беру барысында банктер Қазақстан
Республикасының ұлттық банкi туралы 30.03.1995ж. және Қазақстан
Республикасындағы банктер және банктiк қызметтер туралы 30.08.1995 ж. ҚР
Президентiнiң заң күшi бар жарлықтарын басшылылыққа алады. Несиелер төлем
қабiлетi бар қарыз алушыларға несиенi қайтарудың нақты көздерiнiң және
тұрақты қамтамасыз ету формаларының бар болуына қарай берiледi.
Бiрiншi алғышарт. Банкке келiп түскен несиеге деген өтiнiштi қарау.
Кез келген несиелiк операциялар осыдан басталады. Мұндай құжаттарда қарыз
алушы мен сұралатын несие туралы негiзi мәлiметтер: мақсаты, мөлшерi, түрi,
мерзiмi, мүмкiн болар қамтамасыз ету мүлкi көрсетiледi. Банктiң қоятын
талаптарына байланысты өтiнiшке қосымша, яғни несиелiк операциялар сипатына
байланысты құжаттар берiледi. Клиенттердiң әртүрлi топтары үшiн әртүрлi
құжаттар пакетi әзiрленуi мүмкiн. Мысал ретiндегi құжаттар пакетiнiң
құрамына жататындар:

1) құрылтайшылық құжаттардың, жарғының, жалға алу шарттарының, тiркелген
куәлiктерiнiң немесе патенттерiнің, нотариалды куәландырылған жердi
пайдалануға құқығын куәландыратын құжаттар, азаматтардың төлқұжаттары
және клиенттiң несие алуға құқығын растайтын басқа да құжаттардың
көшiрмелерi;
2) қарыз алушының соңғы екi жылдағы балансы және оған қосымша мәлiметтер;
3) несиеленетiн жобаның рентабельдiлiк деңгейiн және несиенiң қайтарылу
мерзiмiн сипаттайтын техникалық-экономикалық негiздеме;
4) несиеленетiн мәмiлелердi растайтын келiсiм шарттар көшiрмелерi
(материалдық құндылықтарды жабдықтауға және сатуға арналған шарттар,
тауарлы материалды құндылықтар шотының көшiрмелерi);
5) басқа банктерден алған несиелер туралы мәлiметтер (шоттар бойынша
көшiрме);
6) қамтамасыз ету мақсатында кепiлге берiлген мүлiкке қарыз алуышының
меншiк құқығын растайтын құжаттар;
7) несиенi қайтаруға байланысты мiндеттеменi куәландыратын құжаттар;
8) қызметiн жаңадан бастаған, яғни қаржылық есептер және басқа да
құжаттары жоқ кәсiпорынның, және барлық басқа да кәсiпорындардың
бизнес-жоспары.

Қажет жағдайларда банк қарыз алушыдан несиенi қайтаруын қамтамасыз
ететiн басқа да құжаттар мен мәлiметтердi талап ете алады. Сонымен қатар,
банкпен тұрақты несиелiк қатынаста болатын қарыз алушылар үшiн кейбiр
құжаттар тiзiмi қысқаруы мүмкiн. Қарыз алушы банкке несие алуға өтiнiш
жасаған уақытта, банк несиелеудегi оның мүмкiндiгiн алдын-ала бағалау үшiн
есеп карточкасын толтыруы мүмкiн. Онда - фирманың жетекшiсi мен қарыз алушы
өкiлiнiң аты-жөнi; қызмет және меншiк түрi; клиенттiң заңды мекен жайы;
есеп айырысу және валюталық шот ашқан банктiң аты және реквизиттерi;
негiзгi құрылтайшылары; ол сұрайтын несиенiң мақсаты, сомасы және мерзiмi;
соңғы есептiк күнге берiлген баланс құрылымы және басқа да көрсеткiштер
жазылады. Тапсырылған құжаттарды оқып, талдау барысында банк қарыз алушының
алған ссудасын қайтару қабiлетiн бағалау кезiнде, шешiм қабылдау үшiн аса
маңызы бар. Бағалау техника-экономикалық есеп негiзiнде жасалады.
Екiншi алғышарт. Қарыз алушының несиелiк қабiлетiн талдау. Яғни, оның
ссуда бойынша қарызды уақтылы және толық көлемде қайтару қабiлетiн
бағалауды бiлдiредi. Несиенi қайтара алмау тәуекелi әртүрлi факторлардың
әсерiнен болуы мүмкiн, сондықтан да, банк клиентке несие беруге шешiм
қабылдамас бұрын оның несиелiк қабiлетiн талдайды. Бұл көрсеткiш банктiң
өтiмдiлiгiне ықпал ететiн бiрден-бiр фактор. Қарыз алушының несиелiк
қабiлетiне талдау жасау барысында келесiдей факторлар есепке алынады:
( ссудаға қатысты қабiлеттiлiгi. Қазір алушыға ссуданы бере отырып,
қарыз алушының атынан шығатын тұлғаның құқықтық құжатын анықтайтын жарғысы
және нұсқаумен танысуға тиiс;
( қарыз алушының iскерлiк репутациясы. Несиелiк мәмiлеге тиiстi
репутация деп, қарыз алушының қарызды қайтаруға дайындығын ғана емес,
сондай ақ келiсiм шартқа байланысты барлық мiндеттемелердi орындауы
түсiндiрледi;
( табыс алу қабiлетi. Банк қарыз алушының ссуданы қайтаруға жеткiлiктi
қаражатты табу қабiлетiне баға беруi қажет;
Қарыз алушының табыс алу қабiлетiн анықтау барысында сату көлемiне,
баға шығындарына, шығыстарға әсер ететiн факторлар есепке алынады. Бұл
факторларға: қарыз алушы кәсiпорынның орналасқан жерi, оның тауарлары мен
қызметтерiнiң сапасы, шикiзат құны қызметкерлерiнiң бiлiктiлiгi жатады.
Несиелеудегi шетелдiк тәжiрибедегi бұл факторларға қоса жарнамалау
тиiмдiлiгi, бәсеке сияқты факторлар ескерiледi. Қарыз алушының несиелiк
қабiлетiн бағалаудағы басты фактор оның қаржылық жағдайы болып табылады. Ол
қарыз алушының қызметiн көрсететiн көрсеткiш ретiнде қызмет ете отырып,
меншiктi және заемдық қаражаттарды орналастыру және пайдалану
құрылымдарымен, сондай-ақ пайданы алу, бөлу және тиiмдi пайдаланумен
сипатталады. Қарыз алушының қаржылық жағдайы оның төлем қабiлетiнен
көрiнедi:
1) шаруашылық шарттарына сәйкес төлем талаптарын уақытылы
қанағаттандыру;
2) несиенi қайтару;
3) жұмыскерлер мен қызметкерлерге жалақы төлеу;
4) бюджетке төлемдер мен салықтарды төлеу.
Қарыз алушының қаржылық жағдайы жақсы болса, ол барлық мiндеттемелер
бойынша есеп айырыса алады.
Қарыз алушының несиелiк қабiлетiн банктiк талдау шектеулi және кең
көлемде жасалады. Қарыз алушының несиелiк қабiлетiн талдау үшiн оның
тиiмдiлiгiн, төлем қабiлеттiлiгiн, шаруашылық-қаржылық қызметiн жан жақты
бағалауға мүмкiндiк беретiн көрсеткiштер жүйесiн ұсынатын көптеген
әдiстемелер қолданылады. Қазақстан Республикасында ҚР Ұлттық банкiнде
перспективалық зерттеулер орталығында дайындалып, ҚР Ұлттық банк
Директоратының 27 қыркүйек 1994 ж. Мәжiлiсiнде №26 қаулы бойынша бекiтiлген
Қарыз алушыны несиелiк қабiлетiн банктердiң талдауына байланысты
әдiстемелiк нұсқаудың жекелеген банктердiң дайындаған Қарыз алушының
қаржылық жағдайын бағалау әдiстемесi сияқты әдiстемелiк нұсқаулар
қолданылады.
Қарыз алушылар негізгi коэффициенттер көрсеткiшiне байланысты несие
қабілеттiлiгiнiң үш классымен анықталады. Қарыз алушыларды класс бойынша
бөлiп қарастыру Қазақстан Республикасының ұлттық банкi ұсынып отырған
коэффициенттер негiзiнде жүзеге асырылады.
Үшiншi алғышарт. Несиелiк келiсiм шарт жасау. Қазiргi несиелеудiң
басты ерекшелiгi бойынша банк қарыз алушының несиелiк қабiлетiн тексерiп
болғаннан кейiн несиелiк келiсiм шарт жасау үшiн несиелеу субъектiсiмен
қатынасқа түседi. Несиелеуге байланысты барлық сұрақтарды банк пен қарыз
алушы келiсiм шарт негiзiнде шешедi. Несиелiк келiсiм шарт екi жақтың өзара
мiндеттемелерiн және жауапкершiлiктерiн анықтайды. Онда: несиелеу мақсаты
және объектiсi, несиенiң мөлшерi, ссуданы беру мерзiмi және қайтару
шарттары несиенi қамтамасыз ету формасы, несие үшiн төленетiн сыйақы
мөлшерi, несиенiң қозғалысын және клиенттiң қаржылық жағдайын бақылау үшiн
қарыз алушының тiзiмi, олардың берiлу мерзiмдерi, сондай ақ несиелеу
процесiндегi банктiң бақылау қызметi көрсетiледi. Несиелiк келiсiм шарттың
мазмұнын келiсушi жақтардың өздерi анықтайды. Бұл жерде екiншi деңгейдегi
банктер оның типтiк формаларын пайдаланады. Несиелiк келiсiм шарттың
мазмұнында несиелеу механизмi, оның негiзi элементтерi (несие түрлерi және
объектiлерi, сомасы, несиенiң бағасы, несиелеу әдiстерi және ссудалық шот
формалары, ссуданың қамтамасыз етiлу және қайтару тәсiлдерi, банк бақылауы)
және банк ссудаларының қозғалысы қарастырылады.
Төртiншi алғышарт. Несие беру процессi. Бұл кезең ссудалық шот
формасын, ссуданы берудi құжаттау тәртiбiн (қосымша құжаттар толтырылуы
мүмкiн), ссуданы беру тәсiлiн анықтайтын, несиелеудi ұйымдастыру және
техникалық шарттарын қамтиды.
Несие берудi құжаттау тәртiбi ссудалық шот формаларына байланысты
ажыратылады. Жай судалық шот ашылған қарыз алушы запастарының жинақталуына
байланысты несиеге деген өзiнiң қажеттiлiгiн бiлдiредi. Осы мақсатта ол
банкке несиеленетiн тауарлы материалды құндылықтардың төленген нормативтен
жоғары қалдығының қозғалысы туралы мәлiметтер бередi, банк соның негiзiнде
ссудаға деген қажеттiлiктi мерзiмдi мiндеттемелер арқылы құжаттайды. Арнайы
ссудалық шот бойынша берiлген несие әр алған сайын құжатталмайды, себебi ол
шот ашу барысындағы өтiнiш мiндеттемесi негiзiнде жүргiзiледi.
Несиенiң көлемiне байланысты әртүрлi берiлу тәсiлдерi болады.
Бiрiншiсi - несие клиенттiң шотына толығымен аударылып, қажет болған
жағдайда жұмсалынады. Екiншiсi - несие алуға құқығы қосымша қаражаттарға
деген қажеттiлiктiң туындауына байланысты берiледi. Үшiншiсi - белгiлi бiр
соманы алуға клиенттiң құқығы бола отырып, ол оны алудан бас тартады.
Мысалы артық сыйақы төлегiсi келмейдi. Несиенiң мөлшерi оны беру барысында
несиелеу ережелерiне сәйкес анықталады.
Бесiншi алғышарт. Несиенi қайтару және оған сыйақы төлеуiне бақылау
жасау. Бұл несиелiк операциялардың маңызды кезеңi. Ссудалар бойынша кәзіргі
қайтару тәсiлi ссудалық шот формасында, банк қаражаттарының пайдалану
ұзақтығына және олардың төлем айналымын құраудағы рөлiне байланысты.
Ссуданы қайтару мерзiмi беру уақытында мерзiмдi мiндеттемелермен
құжатталады: егерде ссуда тұтас қайтарылатын болса, онда бiр ғана мерзiмдi
мiндеттеме толтырылады, ал ссуда бөлiп-бөлiп қайтарылатын болса, онда әр
төлемге әртүрлi мерзiмдi мiндеттеме толтырылады. Арнайы ссудалық шот
бойынша банкке қарызы тiкелей осы шотқа келiп түсетiн түсiмдер есебiнен
қайтарылады.
Ссуданың қайтарылуына бақылау жасау үшiн банкте ссудалар бойынша
мерзiмдi мiндеттемелердiң картотекасын жүргiзедi. Банк қызметкелерi
күнделiктi қайтарылатын мерзiмi жеткен ссудаларды қарай отырып, қарыз
алушының есеп айырысу шотынан қаражаттарды шегеруге үкiм ордерiн бередi.
Жартылай қайтаруға байланысты төлемдер уақыты жеткен кезде мерзiмдi
мiндеттеменiң келесi бетiне тиiстi белгiлерiн жасайды. Егерде қарыз
алушының есеп айырысу шоты басқа банкте ашылған болса, ссуда бойынша
қарызды және сыйақыны кайтару қарыз алушының төлем тапсырмасы негiзiнде
жүргiзiледi. Жекелеген жағдайларда қарыз алушының қаржылық қиындақтарға
кезiгуiне байланысты банк қайтару мерзiмiн кейiнге қалдыруға рұқсат етуi
мүмкiн, бiрақ бұл қарыз жоғары сыйақымен құжатталады. Сыйақы мөлшерi оны
төлеу мерзiмi және тәртiбi, сондай-ақ оларды iздестiру механизмi несиелiк
келiсiм шартта анықталады. Сыйақы ай сайын, тоқсан сайын есептеледi және
қайтару кестесiне сәйкес iздестiрiлуi мүмкiн. Банктiк тәжiрибеде ссуда
бойынша жай және күрделi сыйақы есептеу формулалары қолданылады.
Жай проценттер бiрiншiден қысқа мерзiмдi несиелеу үшiн қолданылады.
Олар бойынша проценттердi есептеу және төлеу келiсiм шартта көрсетiледi:
S=P(1+n*i),
мұнда: S - несие бойынша барлық соманың көлемi
P - бастапқы қарыз
i - пайыздық мөлшерлеме
n - мерзiмi
Банк тәжiрибесiнде күрделi проценттер ұзақ мерзiмдi несиелеу кезiнде
қолданылуы мүмкiн. Мұнда мәмiле аяқталғанға дейін несие алушыға есептелген
сома төленбейдi, ал негiзгi қарыз сомасы өсiп отырады. Оны мына формуламен
көрсетуге болады:
S=P(1+i)n
Банк несиелiк келiсiм шарттың орындалуына, қарыз алушының алған
несиенi пайдалануына және оны толық қайтаруына бақылау жасайды. Осы
мақсатта қарыз алушының шаруашылық қызметiне, оның қаржылық жағдайына
талдау жасап, қажет болған жағдайларда, ақшалай және есеп айырысу
құжаттарын, бухгалтерлiк жазуларын, есептiк материалдарын тексередi. Осы
жерде қарыз алушыдан алған барлық қаржы ақпараттар түрлерi мен басқадай
ақпараттар, сондай-ақ басқа да көздер пайдаланылады. Әрбiр банктiң өзiнiң
клиентiнiң несиелiк iсiн (несиелiк досье) жүргiзу жүйесi болады. Несиелiк
келiсiм шартқа байланысты өз мiндеттемелерiн орындамаған қарыз алушыға әрi
қарай несиелеудi тоқтат туралы ескерту жасауға; несиелiк шартта
қарастырылғандай несиенi берудi тоқтатуға құқығы бар. Қарыз алушы несиелiк
келiсiмнiң шарттарын жүйелi түрде орындамаған жағдайда банк несиенi
мерзiмiнен бұрын қайтаруды талап етуге құқылы. Несиелеу процесiне жасалатын
бақылау банктiң несиелiк портфелiн мерзiмдi түрде тексерiп отырумен де
толықтырылады. өйткенi, банктiң несиелiк портфелi оның табыс көзi және
несиелiк операцияларды жүргiзу барысындағы тәуекел көзi болып табылады.
Банктiң тұрақтылығы, өтiмдiлiгi және репутациясы көбiне оның несиелiк
портфелiнiң құрылымы мен сапасына байланысты болып келедi. Қарыз алушының
несиелiк қабiлетiн талдау негiзiнде банктер рейтингi бойынша ссудаларды
жiктейдi, ол өз кезегiнде оларға несиелiк портфелдiң құрамын бақылауға және
қажет кезде оны қайта қарап отыруға мүмкiндiк бередi.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банктiң әдiстемелiк нұсқауларына
сәйкес екiншi деңгейдегi коммерциялық банктер ссудалар бойынша мүмкiн болар
зияндарға арнайы резервтер (провизиялар) құрады. Резерв мөлшерi есептiк
күнге берiлген несиелердiң жалпы сомасына байланысты. Елдегi экономикалық
жағдайларға байланысты жалпы тәуекелге есептелетiн ең төменгi резерв
мөлшерi 5%-тi құрайды.
Банк ұсынатын несиелер сапасы бойынша несиенi қайтару мерзiмiне, қарыз
алушының қаржылық жағдайына, қарыз алушы мен банк арасындағы байланысқа,
несиелiк тарихына, несиенi қамтамасыз етуiне және оның өтiмдiлiгiне
байланысты бөледi

1.2. Екінші деңгейлі банктерде шағын және орта бизнесті несиелеудің жүзеге
асырылуы

БанкЦентрКредит өз ресурстары қаражатынан мемлекеттiң алға ұстанып
отырған саясаты шағын және орта бизнестi дамыту бағдарламасы бойынша несие
қаражаттарына сұраныс бiлдiрген қаржы жағдайы тұрақты, өз iсiн алып жүре
алатын шағын бизнес субъектiлерiн несиелейдi. Бұл несиелеу дәстүрлi банктiк
қызметтердiң көрсеткiшi болып табылады. Негiзiнде кез келген шағын бизнес
субъектiлерi несиеге өтініш бергенде, оның қаржылық шаруашылық әрекетiне
талдау жасалынады. Онда, клиенттiң, яғни кәсiпорынның нақты қаржылық
жағдайын, жоспарланып отырған жобаға жұмсалатын несиенiң қаншалықты көлемде
қажет екендiгiн анықтайды. Немесе, оның балансы бойынша ол өнiмдi өткiзу
шығындары, пайдасы мен табысына талдау жасайды. Онда керектi мәлiметтерге
талдау жасалынады. Өтініш келiп түскеннен кейiн несиелiк жобалардың
тиiмдiлiгiн зерттеу үшiн несиелiк сараптауға берiледi. Несиелiк сараптаушы
сол фирманың өтініш алғаннан кейiн, оның сұранысын қанағаттандыру немесе
керi қайтару үшiн басынан аяғына дейiн бұл процестi өзi атқарады несиелiк
өтініші келiп түскеннен кейiн несиелiк эксперт ең бiрiншi несиелiк өтінішке
талдау жасау үшiн оған керектi құжаттардың тiзiмiн бередi. Осы ретте ашық
акционерлiк қоғам Банк ЦентрКредит өз клиенттерiне банктiк қызметтердiң
кең түрiн көрсетедi. Соның iшiнде кез келген банктiк мекеменiң дәстүрлi
қызметтерiнiң бiрi, әрi негiзгi түрi - банктiк несиелердi беру болып
табылады. Банк ЦентрКредит өзiнiң ұстанып отырған несиелiк саясатына
байланысты, көбiне қарыз алуға мұқтаждық бiлдiрген клиенттерге қысқа
мерзiмдi несиелеу түрi бойынша қарыз бередi. Себебi банктiң өзiнің
қаражаттарының көпшiлiгi сырттан тартылған қаражаттар және олар қысқа
мерзiмдiк сипатта. Несиелiк өтінішті фирманың осы мәселелермен айналысуға
құқығы бар өкiлi немесе фирма жетекшiсi ғана өтінішке қол қойып, банкке
өткiзе алады. Және олар несиелiк экспертпен кездесiп, ауызша келессөздер
жүргiзедi. Несиелiк эксперт болашақ қарыз алушының сұрап отырған несиесiнiң
мақсатын, сомасын, мерзiмiн, қалап отырған пайыз ставкасының мөлшерiн
анықтайды. Және де осы банкте несиелiк тарихының бар немесе жоқ екендiгiне
көз жеткiзедi. Содан кейiн, клиенттi банктiң несиелеу процесiнiң
механизмiмен таныстырады. Несиелiк эксперт қарыз алушының қызмет ету
саласын анықтап, оның қандай әрекеттермен айналысатынына көңiл бөледi. Осы
ретте айта кететiн жайт, екiншi деңгейдегi коммерциялық банктер,
экономиканың барлық салаларын несиелей алады, тек қана ломбардтар және осы
сипаттағы мекемелердi несиелемейдi. Ұлттық Банктiң инструкцияларына
байланысты банктер Қазақтан Республикасында заңмен тиым салынбаған, барлық
экономикалық iс әрекеттерiмен айналысатын жеке және заңды тұлғаларды
несиелей алады. Несиелiк эксперт жоғарыда айтылғандай, болашақ қарыз
алушының қызмет, әрекет ету саласын анықтағанда осы жағдайларға аса көңiл
бөлуi керек.
Несиелiк өтiнiштi қарастыру кезiнде келесi регламенттер нақты реттелiп
отыруы қажет:
( Әлуеттi қарыз алушының сауалнама парағын несиелiк офицер қарыз
алушымен бiрiншi кездесуiнде толтыруы қажет. Ол жерде өтiнiш бiлдiрушiнiң
қызметiне байланысты мынадай сұрақтар қарастырылады:
1. Қандай қызмет түрiмен айналысады және қазiргi уақытта нарықта
алатын үлесi қандай?
2. Қанша уақыттан берi қызмет атқарып келе жатқандығы туралы?
3. Оның қызметiнiң географиялық спекторы қандай?
4. Олардың компанияларының негiзгi бәсекелестерi кiм?
5. Кредитор қандай инфрақұрылымдық объектiлермен (қойма, дүкен, көлiк
және т.б.) қамтамасыз етiлгендiгiн анықтап алу керек.
● Компанияның басқармасы, құрылымы және басқарудың профессионалдық
деңгейi.
● Жобаның сипаты, бағасы және мақсаты. Сонымен қатар жобаны
қаржыландыру формасын анықтау.
● Қарыз алушының қаржылық көрсеткiштерi:
1. Талданып отырған уақытта негiзгi қызметi пайдалы ма, зиянды ма?
2. Кәсiпорын соңғы қаржылық жылы негiзгi табысты қандай қызмет түрiнен
алып отыр?
3. Қандай қаражат фирманың жиынтық активтерiнiң қалыптасуының негiзгi
көзi болып табылады?
Бұл процедуралардан кейiн несиелiк эксперт қарыз алуға өтiнiш
бiлдiрген клиенттiң несиелiк өтінішін банктiң канцеляриясында тiркеп, оған
яғни, қарыз алушыға банкке қажеттi құжаттар тiзiмiн бередi. өздерiңiз
көрiп отырғандай несиелiк эксперт қарыз алуы мүмкiн клиенттің өтiнiшiн,
оның сұрап отырған несиелiк жобасының қаншалықты дәрежеде қайтарымды және
сұралған несие берiлу керек пе, әлде басқада варианттар туралы кеңес беру
үшiн клиенттiң қаржылық шаруашылық жағдайына талдау жасайды. Сонымен қарыз
алушы қаржылық шаруашылық жағдайын талдауға қажеттi құжаттар:
● Клиенттiң несие алу мақсатында берген өтініші;
● Қарыз алушының анкетасы;
● Кәсiпорынның қаржылық құжаттары, ол құжаттарда несие берiлер
алдындағы соңғы тоқсан және соңғы үш жылғы мәлiметтерi көрсетiлуi керек;
● Клиенттiң дебиторлық және кредиторлық қарыздары туралы мәлiметтер;
● Ссудалық берешегiнiң бар немесе жоқтығын растайтын анықтама (егер
қарыз алушы басқа банктен бұрын соңды несие алған болса, сол банктен оның
ссудалық берешегiнiң жоқтығын растайтын құжаттар алып келуi қажет);
● Салық комитетiнде есепте тұрғандығы туралы анықтама;
● Бюджет және бюджеттiк емес мiндеттi қорлар алдында берешегiнiң
жоқтығын растайтын анықтама;
● Бизнес жоспар немесе техника экономикалық жоба.
Осылайша несиелiк эксперт осы клиенттiң құжаттары арқылы оның қаржылық
шаруашылық жағдайына талдау жасайды. Талдауда жалпы болашақ
несиелендiрiлетiн жобаның қаншалықты тиiмдi жақтары, алынатын несиенi жаба
алуы немесе жаба алмауы, оның жалпы қарыз алушының қал-жағдайына тигiзетiн
әсерлерi қарастырылады. Әрине, несиелеу принциптерiне байланысты кез келген
несиенi қамтамасыз ететiн кепiл мүлкi болуы керек. Жалпы кей кездерде
несиенiң берiлу, берiлмеуi осы кепiл затының нарықтағы сұранысына,
өтiмдiлiгiне байланысты болуы мүмкiн. Яғни ол заттың бағасы сұрағалы
отырған несие сомасынан екi немесе үш есе артық болуы қажет.
Осы келiп түскен өтініш негiзiнде қаржылық шаруашылық жағдайына талдау
жасау үшiн, жобаның анық-қанығына жету үшiн қарыз алушының мәртебесiне
құқықтық сараптау жасау үшiн керектi құжаттар тiзiмi:
1. Өтініш;
2. Қарыз алушының анкетасы;
3. жарғысы;
4. құрылтай құжаттары;
5. Заңды тұлға ретiнде мемлекеттiк тiркеуден өткендiгi туралы куәлiгi;
6. Статистикалық карточка;
7. Салық комитетiнде салық төлеушi ретiнде тiркеуде тұрғандығы туралы
анықтама;
8. Бюджет және бюджеттiк емес мiндеттi қорлар алдында берешегiнiң
жоқтығын растайтын анықтама;
9. Қызмет көрсетушi банктiң оның алдында қарыз алушының берешегi жоқ
екендiгiн растайтын құжат;
10. Егерде, бұл фирма бұрын басқа банкте несие алған болса, сол
банктен оны жапқандығы туралы және жалпы несиелiк тарихы туралы анықтама.
Несиенiң мақсатты пайдалануын растайтын келiсiм шарт, контракт,
спецификация, шот фактураларды тапсыруы қажет. Сонымен, қарыз алушы
жоғарыда аталған құжаттар пакетiн несиелiк экспертке тапсырады. Өтініш
бергеннен кейін қарыз алушы толық құжаттар пакетiн жинауға кем дегенде бiр
апта уақытын жұмсады. Несиелiк эксперт жиналған құжаттар пакетiн
спецификалық, сәйкесiнше жұмыс жасайтын бөлiмдерге жiбердi.
Несиеге өтініш келiп түскен кезде несие және заң бөлiмдерi өтiнiшке
талдау мен сараптау жүргiзедi:
● жобаның экономикалық экспертизасы;
● қарыз алушының қаржылық жағдайын талдау;
● қамтамасыз ету мүлкiн бағалау;
● құқықтық экспертиза жүргiзу.
Сонымен қатар осы талдауға байланысты, төмендегi жағдайлар жасалынуы
керек:
● жоба бойынша қорытынды (несие бөлiмi);
● кепiл мүлкiн бағалау актi (несие және заң бөлiмдерi);
● заңгер қорытындысы;
Аталған материалдар Несиелiк Комитет отырысында несие беру туралы
шешiм қабылдау үшiн берiледi.
Жалпы, қарыз алушының қаржылық коэффициенттерiн талдау кәсiпорынның
өтiмдiлiгiн, несиелiк қаблеттiлiгiн, жобаның тиiмдiлiгi мен пайдалылығын
бағалау үшiн қажет. Бұл жоба бойынша қолданылатын коэффициенттер үшке
бөлiнедi;
1. өтiмдiлiк коэффициентi
2. өтеу коэффициентi
3. өз қаражаттарымен қамта масыз ету коэффициентi.
Өтiмдiлiк коэффициентi аталған фирманың өзiнiң қысқа мерзiмдi
мiндеттемелерi бойынша бағалау үшiн қолданылады. Оларға:
- ағымдағы өтiмдiлiк коэффициентi - ағымдағы активтердiң ағымдағы
мiндеттемелерге қатынасын бiлдiредi. Бұл коэффициенттiң мәнi активтердiң
құнының төмен болуы, және өзiнiң алдындағы мiндеттемелердi жаба алуымен
сипатталады. Бiр қалыпты өтiмдiлiк көрсеткiшi үшiн 2:1 қатынасы анықталған.
Бiрақта оның қолданылуы саланың ерекшелiктерiне және переспективаларына
байланысты. Егер компанияда айналым капиталының айналымы жоғары болса және
онда кредиторлық қарыз бойынша мәселе жоқ болса, онда олар үшiн бұл
коэффициенттiң төмен болғаны да қолайлы. Егер ол 1,5:1 төмендейтiн болса,
онда оған көңiл бөлген дұрыс, себебi бұл кәсiпорынның айналым капиталының
аздығын (ағымдағы мiндеттеме ағымдағы активтен жоғары) яғни, оның
жағдайының тұрақсыздығын көрсетедi.
- Тез өтiмдiлiк коэффициентi. Жалпы ағымдағы коэффициентпен ұқсас, бiр
айырмашылығы ол барлық мiндеттемелерге жоғары өтiмдi активтердiң қатынасын
көрсетедi. Мұнда тауарлы-материалдық запастармен алдын ала өтелген
шығындар ағымдағы активтер қатарынан алынып тасталады, себебi олар тез
арада нақты ақшаға айнала алмайды. Егерде бұл коэффициент төмен болып,
ағымдағысы жоғары болса, онда бұл фирмадағы тауарлы-материалды
құндылықтардың басымдылығын көрсетедi. Және өтiмдiлiк коэффициентiн
есептеу кезiнде қарыз алушының өтiмдiлiк қаражаттары жеткiлiктi мөлшерде
болуы керектiгiн ескеру қажет. Бұл мынадай факторларға байланысты:
1. Iс әрекет көлемi (өндiрiс көлемi мен өнiмдi өткiзу көлемi көп
болған сайын тауарлы материалды құндылықтардың запасы соншалықты көп
болады).
2. Өнеркәсiп пен өндiрiс салалары (өнiмге деген сұраныс және оны
өткiзуден түсетiн түсiмдердiң келу жылдамдығы).
3. Өндiрiстiк цикл ұзақтығы (аяқталмаған өндiрiс көлемi).
4. Материалдарды жаңартуға қажеттi уақыт (өтiмдiлiк қаражаттарының
айналымдылығы).
5. Маусымдық жұмыстар.
Ал, өтiмдiлiк қаражаттар мөлшерiнiң азаюына келесiдей фактор әсер
етедi:
а) ағымдағы iс әрекет шығындары;
б) өткен жыл шығындары;
в) өтiмдiлiк қаражаттарының бағасының кемуi;
- өтеу коэффициентi - жобаның жалпы несиелiк қаблетiмен байланысты
болып табылады. Бұл коэффициенттi есептеу кезiнде бұл көрсеткiштің өндiрiс
сипатына байланысты кенеттен ауытқуына көңiл бөлiнуi керек. Коэффициенттiң
мәнiне мынадай факторлар әсер етедi:
- жөнелтiлген тауарлар мен көрсетiлген қызметтер үшiн есепайырысу
формасы;
- өндiрiстiк циклдың ұзақтығы;
- өндiрiс қаражаттарының айналымдылығы.
Өндiрiс коэффициентi мен өтеу коэффициентi арасында керi байланыс бар
өтеу коэффициентi мәнiнiң жоғарылауы әдетте өтiмдiлiк коэффициентiнiң
төмендеуiне алып келедi және керiсiнше. Көптеген қарыз алушылар үшiн төмен
өтiмдiлiк коэффициентi мен жоғары өтеу коэффициенттерi тең. Бұл қарыз
алушылардың шикiзаттың, материалдардың, құрал жабдықтардың, тауарлардың
артық материалдардың болуымен байланысты. Осыған байланысты шығындардың
дұрыс негiзделмеуi ақша қаражаттарының жетiспеуiне алып келедi.
Қарыз алушылардың өз айналым қаражаттарымен қамтамасыз етiлу
коэффициентiн анықтау кезiнде бұл көрсеткiштiң есептiк және базалық
кезеңдердегi мәлiметтерi салыстырылады. Меншiктi айналым қаражаттарының
сандық мәнiн есептеу үшiн баланс пассивiнiң бiрiншi бөлiмiнiң барлық
мәнiнен активтердiң бiрiншi бөлiмiнiң сомасын және шығындарды шегеру керек.
Қарыз алушы банкке арнайы балансқа қосымша меншiктi айналым қаражаттарының
анықтама есептемесiн тапсырады. қарыз алушының өз меншiктi айналым
қаражаттары жеткiлiксiз болған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.