Комиссиондық бастамада тауар сату операцияларының есебі және құжат айналымы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
саудадағы басқа да тауарлы операцияларының жалпы сипаттамасы
1.1 Саудадағы сатып алынған тауарларды өткізудің жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ...5
1.2 Тауар қорлары, оларды жіктеу және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

2 Саудадағы басқа да тауарлы операциялардың есебі

2.1 Бартерлі операциялардың синтетикалық және аналитикалық есебі және құжат
айналымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.2 Комиссиондық бастамада тауар сату операцияларының есебі және құжат
айналымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
2.3 Консигнацияға берілетін тауарларды сатудың синтетикалық және
аналитикалық есебі және құжат
айналымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..27

3 саудадағы басқа да тауарлы операцияларының есебін ұйымдастыруды жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..40

КІРІСПЕ

Қазіргі кездегі Қазақстан экономикасында кәсіпорындардың капиталы маңызды
экономикалық категория ретінде қарастырылып, бухгалтерлік есептің
салыстырмалы түрде алғандағы жаңа объектілерінің бірі болып отыр.
Кәсіпорынның меншікті капиталының негізін оның құрылтай құжаттарында
тіркелген жарғылық капиталы құрайды. Жарғылық капитал кез келген заңды
тұлғаның өз қызметін жүзеге асыруындағы қажетті шарттардың бірі болып
табылады.
Бүгінгі таңда шет елдік компаниялармен бірлесіп өз қызметін жүзеге
асыратын отандақ кәсіпорындардың басшылары мен басқарушылары өз
есептемелерінің халықаралық стандарттарға сай құрылуына деген қажеттілікті
мойындап отыр. Бухгалтерлік есеп пен есептемелердің стандарттарын жасау
және оны енгізу жұмыстары экономикасы дамыған өркениетті мемлекеттердің
барлығында жүзеге асырылуда. Стандартты енгізу көптеген факторлардың
әсеріне тәуелді болып, бірқатар проблемалар туындатуда. Ұлттық
стандарттарды жасау мен оны отандық тәжірибеде қолданудың негізгі
үйлестірушісі Халықаралық Бухгалтерлік Стандарттарын енгізумен айналысатын
Комитет болып табылады (ҚЕХСК).
Ұлттық стандарттарды жасау мен оны отандық тәжірибеде қолданудың
маңыздылығы күн сайын артып, шешімін табуды талап ететін өзекті мәселеге
айналып отыр. Жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның қызметі табысты болу үшін
меншікті капиталдың құрамында маңызды рөл атқаратын қосымша капитал мен
резервтік капитал, кәсіпорынның бөлінбеген пайдасы және басқа да
резервтердің болуы қажет. Капиталдың осы аталған құрылымдық бөліктері
кәсіпорын активтерінің меншікті қаржы көздерінің өсімінің әсерінен
қаншалықты ұлғайғанын көрсетіп отырады. Осы орайда кәсіпорынның жарғылық,
резервтік, қосымша капиталдарын есепке алу мәселелері де өзекті болып
табылады.
Экономиканық барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге, оның сапасын
көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған ортаны сақтауға мүдделі.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші субъектілердің
және олардың құрылымдық бөлімшелердің қызметін жедел басқару
үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін, сөйтіп, ел
экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу экономикалық
тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Берілген курстық жұмыстың негізгі мақсаты - сауда кәсіпорынның өнімді
өткізумен байланысты шығындарының бухгалтерлік есебін кәсіпорын тұрғысынан
зерттеу және оның тиімді жолдарын қарастырып, тиімді ұсыныстар жасау.
Зерттеу барысында берілген мақсаттарға жету үшін келесілерді қарастыру
қажет:
- өндіріс және сату бойынша шығындардың бухгалтерлік есебін
реттейтін бастапқы нормативтерге талдау жасау;
- өнімді өткізумен байланысты шығындардың құрамын карастыру;
ондағы бухгалтерлік есептік реттілігі мен өнімнің өзіндік құрамын талдау;
өнімді өндірумен және өткізумен байланысты операцияларға талдау жасау;
зерттелетін кәсіпорынға қысқаша сипаттама беріледі және сауда
операцияларының аудиті жүргізіледі.

1 саудадағы сатып алынған тауарларды өткізудің есебі мен бағалануын
ұйымдастыру

1.1 Саудадағы сатып алынған тауарларды өткізудің жалпы сипаттамасы

Өнiм өндiрушi кәсiпорындардың өндiрiлген өнiмдердi сату жөнiндегi
операциялар жиынтығы әткізу процесi болып табылады. Өндiрiлген өнiм басқа
кәсiпорындарға сатылады, ал сатып алушы кәсiпорын өндiрушi кәсiпорынға
тиiстi баға бойынша ақшасын төлейдi. Нарық экономикасына байланысты бағаның
көптеген түрлерi қолданылады. Сондықтан да сатып берушi мен сатып алушылар
арасында екi жаққа да ұтымды келiсiм-шарт жасалынып, осы шарттағы шаралар
бойынша сату процесi iске асырылады. Келiсiм-шарттың баптарында сатылған
өнiмнiң көлемi, мерзiмi, бағасы, есеп айырысудың түрi, шарт бұзушыларға
қолданылатын шара, т.с.с. көрсеткiштер болады.
Дайын өнiмдер арнайы жоспарға және мерзiм бойынша келiсiм-шартпен
қамтамасыз етiлген шараларға сай сатылады. Сату процесiнiң бастапқы кезеңi
дайын өнiмдердi сатып алушыға қарай жөнелтiп, тиеп жiберген уақыттан
басталады. Дайын өнiмдердi сатуға жiберiлген мерзiмнен, бұл өнiмдер үшiн
төленетiн қаражаттарының уақыты бiрдей кезеңге сай келмейдi. Сондықтан
сатушы кәсiпорынға сатып алушы кәсiпорындық ақша қаражаты келiп түскенге
дейiн жөнелтiлген өнiмдердi өндiрушi кәсiпорындардың меншiгi ретiнде есепте
тұрады. Ол үшiн бухгалтерлiк есеп шотында Жөнелтiлген тауарлар, орындалған
жұмыстар мен қызметтер деп аталатын арнайы шот берiлген.
Сатып алушыларға жөнелтiлген өнiмдер үшiн кәсiпорынның есеп айырысу
шотында ақша қаражаты келiп түссе, бұл өнiмдердi сатылған өнiмдер деп
атайды. Өнiм қоюшы және сатып алушы кәсiпорындар арасындағы келiсiм-шартқа
және жоспарлы төлемдердiң орындалуына сай дайын өнiмдер жөнелтiлген
өнiмдердiң құнын сатылған өнiмдердiң жалпы көлемiне қосуға болмайды. Сондай-
ақ, ақшасы төленiп, кәсiпорынның жауапкершiлiгiнде сақтауға қалдырылған
өнiмдер де сатылған өнiмдер құрамына кiрмейдi.
Кәсiпорындардың дайындау процесiнде басталған қаржы айналымының айналысы
дайын өнiмдердi сатқан кезде аяқталады. Сату процесiнiң мерзiмi мен
шапшаңдығы айналым қорларының айналысына тiкелей әсер етедi. Сондықтан өнiм
өндiрушi әрбiр кәсiпорын өз өнiмдерiн тез арада жөнелтiп, сату үшiн шаралар
белгiленуi қажет. Өнiмдердiң дер кезiнде сатылуының нәтижесiнде қор
айналысы шапшаңдап, кәспорынның қаржы жағдайын жақсартады. Өнiмдердi тез
арада жөнелту, сатылатын орындарды белгiлеу, есеп айырысудың тиiмдi
жолдарын қолдану, таза пайда табудың тиiмдi әдiстерiн пайдалану әрбiр өнiм
өндiрушi кәсiпорындардың мақсаты болып табылады. Өз уақытында өнiм өндiрiп,
бұлардың сапасы бұзылмай тұрғанда саудалап-сату арқылы аяқталмаған
өндiрiстi iске асырады, тұтыну заттарының ассортиментi жақсарады,
қоймалардағы қажеттi заттарға өз мәнiнде шек қойылады. Тауар өткiзу немесе
сауда-саттық iсi тауар өндiрумен шаруашылық жарыса жүретiн байырғы кәсiп
түрлерiне жатады. Алып-сату процесi еңбек бөлiсi заңдылығына қарай
бейiмделiп, дербес әрекет етедi. Тауар өткiзу өндiрiс процесiнiң нәтижесiн
жүзеге асыратын кәсiп ретiнде көрiнедi. Дәлiрек айтқанда, ол тауарды
тұтынушы ортаға жеткiзу iсiнде шешушi роль атқару арқылы өндiрiс кәсiбiнiң
тағдырына тiкелей қатысты болады. Тауар саудасы өндiрiс процесiнiң даму
қарқыны мен деңгейiне және көлемiне, сонымен қатар, сұраныс пен ұсыныстың
салыстырмалы қалпына, яғни нарықтық конъюктураның тауармен толықтырылу
деңгейiне байланысты көлем мен сапа жағынан ғана емес, өзiнiң маңыздылығы
жағынан үнемi өзгерiп отырады. Осылайша сұраныстың ұсыныстан басым түсуi –
тауар жетпеуi және тауарлық игiлiктердi жоспар арқылы бөлу оның атқаратын
қызметi тек тауар қозғалысы мен оны жеткiзудi қадағалау ауқымында ғана
қалады.
Тауар өткiзу жүйесi тауар молшылығы немесе нарықтық экономиканың әдбен
орныққан, тауар таңдап алу үшiн кең мүмкiндiк жасалынған кезде, тауар
сатушының тұтынушының өз жағына тарту жолында өз бәсекелестерiмен күреске
түскен немесе әзiр тұрған жағдайында күшiне енедi.
Бәсекенiң тауар өндiру және оны сату барысында пайда болатыны белгiлi. Ал,
бәсеке жағдайында жетекшi орын тауар өткiзу процесiне тән болады. Бәсеке
барысында тауар түрлерiнiң сәттi таңдалып алынғаны сол тауарды сатқан кезде
ғана дәлелденетiн болады. Тiптi, таңдаулы тауар өндiрiлген күннiң өзiнде
де, бұл тауар сауда бәсекесi жағдайында нарық конъюктурасының немесе
бағаның өзгеруiне байланысты өтпей қалып, өндiрiс көздеген мақсатына қол
жеткiзе алмауы мүмкiн. Демек, өндiрiстiң табыстылығы қашанда өз тауарының
өтiмдiлiгiне байланысты. Ал, тауар өткiзу iсiнiң нәтижелiк деңгейi
өндiрiстiң нарықты тереңдей сегменттеуге негiзделуiне тәуелдi болады.
Қоғам тауар алмаспай тұра алмайды. Өйткенi адам бар жерде бiрдеңеге
қажеттiлiк те бар. Ешбiр өндiрiлмейтiн жағдай қалыптасқанның өзiнде,
әлдененi сатып алмай немесе сатуға ұсынбай өмiр сүру қиын. Олай болса,
материалдық тауар жоқ жерде – адам еңбегi оның бойындағы қабiлет-дарын
тауарға айналады немесе сол қажеттiлiк мұқтаждыққа алмастырылады. Мiне, тап
осы жағдайда сауда-саттық тауар өндiрiсiнiң ырқынан шығып, адам игiлiгi
үшiн өз бетiмен қызмет ете бастайды, яғни тәуелсiздiк нышанын танытады.
Өндiрiс тауар алмасуынсыз өз маңызын жояды дей тұра, екi арадағы табиғи
байланыстың мәнiн кемiтуге болмайды. Ол шешушi межеге тауар ұсынысы сұраныс
қарқынынан басым түскен кезде ғана қол жеткiзе алады. Сұраныстың өсуi көп
ретте табиғи ситуацияға, ал технологияның дамуы ғылыми-техникалық
жетiстiктерге байланысты болады. Демек, бұл өзара салыстыруға келмейтiн
уақиғалардың өрбуi себептi көп жерде олардың арасында сәйкестiктiң болмауы
– объективтiк заңдылық. Осылайша тауар өндiрiсiнiң тұтынудан басым түсуi
тенденциясының барған сайын арта түсуi тауар өткiзу проблемасын
күрделендiре бередi. Мұның ақыры қажеттi мөлшерден артық өндiрiлген
тауарлардың дағдарысын жақындата түсiрерi сөзсiз. Бiрақ, бұл проблеманы
шешудiң соңғы кезеңi емес. Өйткенi жинақталған тәжiрибе мен қолда бар озат
технологияның дамуы үстiнде тауар артықшылығы дағдарысы не ұзаққа созылады
немесе бұл жағдай жиi-жиi қайталанып, технологияның даму қарқынын iркiп
отырады.
Тауар өткiзу немесе коммерциялық әрекеттер, бiр жағынан, халық
қажеттiлiгiн өтеудiң негiзi бола отырып, екiншi жағынан, ол қоғам
дамуындағы барған сайын шиеленiсiп келе жатқан проблемаға айналуы себептi
маркетингтiк зерттеулер мен шешiмдерге зәрулiк танытуда.
Тауарды дер кезiнде, алдын ала белгiленген көлем мен сапа бойынша өзiне
тиесiлi орынға жалғастыра бiлу – бiр жолғы немесе бiр жақты шешiле қоятын
мәселе емес. Тауар табыстылығы өндiрiс процестерiнiң барысында алдын ала
анықталатын болуы керек. Ал, оның келесi кезеңдерiнiң нәтижелiлiгi: нарықта
қалыптасқан бәсеке мен баға деңгейiнде, тұтынушылардың мүмкiндiктерiне,
яғни сигмент сенiмдiлiгiне, тауар өткiзудi ынталандыру шараларының
дұрыстығына делдал фирмалардың iскерлiгiне, т.б. байланысты. Сол себептi
тауар өткiзу проблемасы тап осы аталған мәселелердi кешендi түрде талап
ететiн аса жауапты жұмыс болып табылады.
Тауар сату проблемаларының маңыздылығын жете түсiнетiн елдерде бұл саланың
қызметкерлерiне айрықша көңiл бөлiнедi. Олардың заттарын тауар өткiзу
бойынша жүргiзiлетiн коммерциялық жұмыстарға творчестволық тұрғыдан
қарайтын потенциалдық тауар алушыларды iздестiру iсiнде тәжiрибесi мол,
сондай-ақ, сатылатын тауар ассортименттерi жөнiнде жан-жақты техникалық
бiлiмi бар жоғары дәрежелi мамандармен толықтырылып отыруын басты назарда
ұстайды.
Тауар өткiзу – сауда-саттыққа қатысты қызмет көрсетудiң, өндiрiс пен
тұтыну өрiстерi арасындағы мүдделi мақсаттары ерiктi қатынастар негiзiнде
жүзеге асырудың кеңейтiлген жүйесi болып есептелiнедi. Тауар өндiрушiлер
мен тауар пайдаланушылар арасында олардың кәсiби ерекшелiктерiне сәйкес
iзгi ниеттiлiкпен бiрге, сәйкессiздiктер де орын алады. Бұлар: бiрiншi
жақтың өндiрген тауарының көлемi мен сапасының– екiншi жақтың тұтыну
талаптарынан айырмашылықтары, тауар өндiру және оны сатып алудағы мүдде
алшақтықтары, т.б. Ал, осыларды өзара үйлестiре отырып, сұраныс пен ұсыныс
арасындағы қарым-қатынастарды жалғастыру тауар өткiзу жүйесiне тән еңбектiң
жемiсi болып табылады. Сондықтан тауар өткiзу қызметi кез келген өнiмнiң
дайын қалпында нарыққа түсуi кезiнен бастап, оны тұтынушы сатып алуынан –
соңғы қызмет көрсету процесi бiткенге дейiнгi уақытта iстелген әрекеттiң
жиынтығы деп аталады. Тауар өткiзу қызметi тауардың айналымға түсетiн жалпы
тұтынатын түрiне немесе оның өндiрiс процесiнде қолданылатынына немесе ауыл
шаруашылық өнiмдерi екенiне қарамастан, көп ретте қажеттi аралық кезең
болып есептеледi. Тауар өткiзу саясатының басты мiндетi – ұтымды тауар
қозғалысын қамтамасыз ету. Бұл мiндеттердiң құрамына: өндiрiлген өнiмдердi
өткiзу мекемелерiн ұйымдастыру, көтерме және бөлшек сауда дүкендерiн ашып,
тауар сақтау қоймаларын, техникалық қызмет көрсету пункттерiн салу, тауарды
тасымалдау бағыттарын белгiлеу және оны ұйымдастыру,т.б. кiредi. Тауар
өткiзу жүйесiне: сауда-саттық келiсiмдерiн дайындау және жүргiзу, келiсiм-
шарттар жасау мен оның орындалуын бақылап отыратын коммерциялық жұмыстар да
жатады.
Сауда–экономиканың сезiмтал элементi. әр түрлi нарықтық қарым-қатынастар,
конъюктуралық тербелiстер баға саясатындағы өзгерiстер сауда жүйесi арқылы
өндiрiстен тұтыну процестерiне жеткiзiлiп, оларға әсерiн тигiзедi.
Сауда - өндiрiс пен тұтынуды уақыт талабына орай үйлестiруге күш салатын
күрделi жүйе. Тауарлардың айналым көлемдерiне және тауар қозғалысындағы
маңыздылығына қарай бөлшек және көтерме сауда түолерi бөлiнiп шығады.
Бөлшек сауда тауардың қай жерде, қашан және қандай әдiспен сатылғанына
қарамастан, оны тiкелей тұтынушыға жеткiзу жүйесi болып табылады. Бұдан
басқа ешбiр мекеме ондай дәрежеде тауар алушылардың мән-мұқтажына етене
жақын тұрмайды. Бөлшек сауда күнделiктi және болашақтағы тауар тұтынуға
қатысты тенденцияларды да тереңiрек түсiнуге көмегiн тигiзедi. Сауда
саласында қандай да бiр өзгерiс болсын, ол алғашқыда бөлшек саудаға әрбiр
соқпай өтпейдi. Сондықтан бөлшек сауда жүйесi мұндай өзгерiстерге алдын
ала әзiрлiк танытып, соған байланысты туындайтын проблемаларды шешудiң әдiс-
тәсiлдерi мен стратегиясын қарастыруды кешiктiрмейқолға алады. Өйтсе де
стратегияны өзгерту жөнiнде шешiм қабылдау барысында өз тұтынушыларының
санасына сiңiп қалған бөлшек сауданың қоғамдық бейнесiн бiр жола ұмыттыруға
оңай түспейдi...
Бөлшек сауда жүйесiнде көптеген шағын, орташа және iрi сауда орындары
болуы мүмкiн. Тұтынушылар, әсiресе, кiшiгiрiм дүкендердiң қызметiн
бағалауға келгенде айрықша белсендiлiк көрсетедi. Өйткенi мұндай сауда
орындары қашанда сиректеу кездесiп, жаңа үлгiлерге жылдам көшуге бейiм
келедi, ең бастысы – тауар алушылардың оларға деген сенiмдiлiгi айқын көзге
түседi.
Қазiргi таңда тұтынушының өзiне-өзi қызмет көрсетуiне бейiмделген дүкендер
саны көбейiп келедi. Өйткенi мұндай дүкендердегi тауар түрлерiнiң бағасы
бiршама төмен әрi тұтынушының таңдаған бұйымын өз бетiмен iздестiруге
мүмкiндiгi бар [3, стр. 85].
Бөлшек сауданың жұртшылық арасында кеңiнен тараған тұтынушы тауарды еркiн,
өз бетiмен таңдап барып, тек қажет жағдайда ғана оны сатып алу жөнiнде
сатушымен ақылдасады. Мұндай дүкеннiң сатушылары бiршама көп болғандықтан,
өзiне-өзi қызмет ететiн дүкендерге қарағанда қосымша шығындары жоғарылау
болады. Бiрақ, басқа сауда орындарымен салыстырғанда, шығынның төмендiгiден
олардың ұсынатын тауарларын неғәрлым тартымды етуге, тұтынушыларымен
көбiрек қарым-қатынас жасауына мүмкiндiгi мол.
Сауда орындарының бөлшек саудаға қатысты түрлерiне: санаулы және көптеген
тауарлардың түр-түрiн сатуға мамандандырылған әмбебап дүкендер,
төмендетiлген бағамен тауар сататын дүкендер, көшпелi сауда, сауда
автоматтары, тұтыну коооперативтерi, почта және телефон байланыстары арқылы
тауар сату және т.б. жатады.
Тауар сатуда қолданылатын әдiс-тәсiлдер – тауар түрлерiне, осы тасымалдау
мен жергiлiктi ерекшелiктерге, тұтынушылардың жеке сұраныс құрамы мен
көлемiне, т.б. жағдайларға, сонымен бiрге, тауар жеткiзу немесе сатудың қай
тәсiлiн немесе нұсқасын пайдалану тиiмдi екенiне көз жеткiзгеннен кейiн
жүзеге асырылады. Бiр жерде бiр түрлi тауарлар тобының өзiн әр түрлi
әдiспен сатуға болады. Бұған қоса тауар сату тәсiлдерi немесе оған қатысты
шаралар жергiлiктi потенциалдық тұтынушылардың ойынан шығуы тиiс.
Мамандандырылған дүкендердiң өз тауарларын түр-түрiне қарай белгiлi бiр
кәсiпкер сатып алушылардың немесе тұтынушылардың қажеттiлiгiне сәйкес
бiрден көзге түсерлiк етiп орналастырғаны әлде қайда ұтымды келедi. Мұндай
дүкендер тауар түрлерiне қарай да iшiнара бөлiнуi мүмкiн.
Бөлшек сауда жүргiзетiн дүкен – қоймалар үлкен көлемде әрi төмен бағамен
тауар сатуға арналған, әйтсе де қолайлылық жағынан айтарлықтай
артықшылықтары жоқ. Олардың қатарына сауда кешендерi мен төмен бағалы азық-
түлiк дүкендерiн және өтпеген тауар түрлерiн өз қоймаларынан тiкелей
сататын жиһаз (мебель) дүкенлерiн жатқызуға болады.
Бөлшек сауда тауар қатынасы саласында кеңiнен таралған жүйеге жатады.
Мұндағы басты бағыт тауарды қалайда мол сату, тұтынушыларға жақсы қызмет
көрсету және сол арқылы жаңа немесе қосымша сұраныстарды iздестiру болып
табылады.
Тауар өндiруден бастап тауардың тұтыну процесiне енгенге дейiн жүрiп
өтетiн жолды – қызмет көрсету деп атаймыз.
Қызмет көрсету – материалдық өндiрiске жатпайтын, бiрақ адам еңбегi мен
қарым-қабiлетiн тауар кейпiнде пайдалану процесi, онда көзбен көрiп, қолмен
ұстайтын жаңа материалдық құн болмауы мүмкiн.Қызмет көрсету бұрыннан бар
және пайдаланып келе жатқан материалдық, заттық игiлiктер мен байлықтарды
неғұрлым орынды, ұқыпты пайдалана бiлуге көмегiн тигiзедi. Негiзiнен ол
адамның рухани мұқтажына қызмет етуге бейiмделедi.
Қызмет көрсету – оны орындаушысымен бiрлесе атқаруды талап ететiн еңбек
процесi.
Қызмет көрсетушi қажеттi аспаптар немесе басқа да құрал-саймандардың
жәрдемiмен бiрнеше жұмыс түрлерiн атқара отырып, күптеген клиенттердi
қамтуы мүмкiн. Бұл салада елеулi табысқа қол жеткiзуi үшiн қызмет
көрсетушiнiң өз кәсiбiне қатысты жаңалықтардан үнемi хабардар болумен
бiрге, клиенттердi қызықтыратын проблемалар бойынша олардың үлкен
топтарымен консультация өткiзiп, пiкiр алмасып отыруының маңызы зор.
Алдағы қатарлы елдердiң көпшiлiгi көрсетiлетiн қызмет түрлерiнiң сапасына
сәйкес ақы төлеудi басшылыққа алады.
Қызмет көрсету саласында тауарды өндiрушi мен сатушы бiрыңғай билiкте
болғандықтан, тауардың, еңбектiң сапасы, көлемi, бағасы және оны дайындауды
ұйымдастыру шаралары, онымен сата бiлу проблемалары бiр қолдан шығып,
жұмыстың нәтижесiнде мүдде бiрлiгi байқалады.
Бұл саладағы еңбек тауар кейпiнде көргенiмен, оның ақысы (бағасы) қолдану
нәтижесiне қарай төленетiнiне байланысты фирманың жалпы шаруашылық
нәтижесiне сәйкес еңбек бағасының өсуi (төмендеуi) мүмкiн. Мүдде
ортақтығының ыңғайлығы жағы - әрбiр қызметкердi өз еңбегiнiң табысты
болуына ынталандыруға жол ашуы. Көрсетiлген қызметке төлемақы да соған
сәйкес анықталады. Жеке кiсi қызмет ақысын өзi төлесе, iскерлiк мұқтажға
көрсетiлген қызмет түрлерi тиiстi мекемелермен келiсiм-шарт жасау арқылы
жүзеге асырылатындықтан, ақысы бiр орталықтан төленуге тиiс. Кез келген
кәсiпорын өзiнiң өндiрiстiк қызметiн дамыту барысында шикiзат пен
материалдар, отын, энергия, еңбекақы, әлеуметтiк және зейнетақылық,
сақтандыру сияқты шығындар, сонымен қатар, амортизация және басқа да
шығындары жұмсалады. Бұл шығындар кәсiпорынның айналым процесiнде келешекте
пайда ретiнде көрiнедi.
Қызыл қалдық келіп түскен материалдарды толық немесе уақытылы кіріске
алмағанын, өндіріске жіберілген нақты материалдардың санынан көп
материалдарды есептен шығарылуын және т.б. дәлелдейді. Қоймадағы
материалдар есебін жауапты тұлға қойма меңгерушісі жүргізеді. Қойма
меңгерушісін жұмысқа кәсіпорынның бас бухгалтерінің келісімімен қабылдайды.

Бухгалтер қоймашының толық жеке материалды жауаптылығы туралы бекітілген
жазбаша келісімдердің барын; олардың іс - әрекеті жағдайын бақылау, қойма
жұмысының режимін бақылауын анықтап алу керек. Қоймадағы материалдық
қорлардың сақталу ережесін бақылау мен қойма есебін жүргізуді талдауге
бухгалтер көп көңіл бөлу керек. Бекітілген ережелерге сәйкес материалдық
қорлар қоймада бөлімдер бойынша орналастырылады, ал оның ішінде топтары
бойынша орналатырылады. Қоймашы әр материалдардың номенклатуралық нөміріне
материалды жазба қағазын толтырып, материалдардың сақталу орнына
жабыстырады.
Материалдар қозғалысымен қалдықтарының есебі материалдардың қоймалық есеп
карточкаларына жүргізіледі. Әрбір номенклатуралық нөмерге жеке карточка
ашылады. Карточкада: қойма нөмері, материалдардың аты, маркасы, сорты,
көлемі, өлшем бірлігі, номенклатуралық нөмері, бағасы және лимит
көрсетіледі. Бұдан кейін карточкалар қоймаға беріледі. Қоймашы кіріс, шығыс
бағаналарын толтырады және материалдардың қалдығын анықтайды.
Карточкалардағы жазуды қоймашы алғашқы құжаттар негізінде жазады, әр жазу
бойынша материалдардың қалдығын шығарады. Егерде қалдық бекілілген нормадан
жоғары немесе төмен болса, қоймашы жабдықтау бөліміне айту керек. Алғашқы
құжаттар олардың мәліметтері карточкаға жазылғаннан кейін бухгалтерияға
беріледі. Құжаттардың аты және тапсырылатын құжаттардың нөмері көрсетілген
реестр арқылы қабылдайды.
Қоймасы бар цехтардың, есеп беретін кәсіпорындардың материалды жауапты
тұлғалары материалдардың қозғалысы мен қалдығы туралы айлық қорытынды
есепті жасайды. Онда ай басындағы материалдар қалдығы, кірістер, шығыстар
және ай соңындағы қалдығы көрсетіледі. Кәсіпорынның қоймасындағы
материалдық қорлардың қозғалысының есебін талдауда бухгалтер жазуларының
шындығына және материалдарды қабылдау, жіберудегі алғашқы құжаттар
негізінде толтырылған ведомостың дұрыстығына көңіл аудару керек.
Бухгалтер жұмысының негізгі бағытының бірі өндірістік қорларды талдау
болып табылады. Тауарлы-материалдық қорларын талдау үшін қойма есебінің
карточкалары, айналым ведомосты және түгендеу тізімі, сонымен алғашқы
құжаттар керек. Өндірістік қорлардың аудитін жүргізгенде алғашқы құжаттар
материалдық есепті ұйымдастыруда маңызды орын алатынын ескеру қажет.
Өйткені оның негізін құрайды. Материалдар қозғалысының алғашқы құжаттарының
уақтылы толтырылуы, операцияларды іске асырған тұлғалардың қолы, есеп
объектісінің кодтары болуы керек.
Материалды ресурстардың қозғалысын бақылау бас бухгалтерге тапсырылған
және кәсіпорын бөлімшелерінің басшысына. Тауарлы-материалдық қорлардың
құрамын соңғы қорытынды есеп мерзімі кезіндегі; бухгалтерлік талдауда
кәсіпорынның үздіксіз жұмыс істеуін жүзеге асыратын, өндірістік қорлармен
кәсіпорынның қамтамасыз етілуін анықтап алу керек және 1330 Тауарлар
шотының материалдық қорларының қалдығы туралы есепті мәліметінің шындығын
анықтау керек.
Шикізат пен материалдар жабдықтаушылардан келіп түсетіні белгілі.
Кәсіпорынның бизнес – жоспарының өндірістік бағдарламасын орындау үшін
материалдық ресурстар қажеттілігін анықтайды және оларды табады немесе
өндіреді. Материалды жеткізу үшін кәсіпорынның жабдықтаушылармен келісім
шартқа тұрады, онда құқықтары, міндеттері және өнімді жеткізудегі
тараптардың жауапкершілігі жазылады. Кәсіпорынға келіп түскен материалдар
бухгалтерлік құжаттармен толтырылады. Өнімді жіберумен бірге
жабдықтаушыларсатып алушыларға есепті және басқада жолдама құжаттарын төлем
– талап тапсырмасы, тауарлы-материалдық қорлардың – транспорттың
накладнойлар және т.б. құжаттарды жібереді. Бухгалтер келіп түскен
материалдық қорлардың толық және уақтылы кіріске алуын мұқият талдау керек.
Ол үшін дата мен құжаттың нөмері, аты, өлшем бірлігі, саны, бағасымен
материалдың құнын салыстыру керек. Осы көрсеткіштермен бірге
жабдықтаушылардың шот – фактурасын, тауарлы-транспорттық накладнойлары және
т.б. жолдама құжаттар салыстырылуы керек.
Жеке тұлғалардан нарықтың бағасы бойынша материалдық қорларды сатып алу
құжаттары және актілерді тексере отырып, бухгалтер осы операциясының
шындығын және актілердің дұрыс толтырылуын анықтайды.
Өндірістік қорлардың бухгалтерлық талдауында материалдық қорлардың
қоймадан дайын өнім жасауға, шаруашылық қажеттіліктерге, қайта өңдеуге
жіберу операцияларын бақылау маңызды орын алады. Өндіріске және басқада
қажеттіліктерге жіберген материалдар шығындары лимитті – заборлы
карталармен толтырылады. Оны жоспарлау немесе жабдықтау бөлімі 2
экземплярдан жасайды. Онда: операция түрі, қойма нөмері, алушы цехтар,
материалдардың аты мен номенклатуралық нөмері, өлшем бірлігі көрсетіледі.
Лимитті – заборлы картаның 1 экземпляры – дайындаушы цехқа, ал біреуі
қоймаға беріледі. қоймадан материалдарды жіберу белгіленген лимит
мөлшерінде ғана жүргізіледі. Материалдық шығындар бойынша алғашқы
құжаттардың орнына қойма есебінің карточкаларын қолдауға болады. Осы
мақсатта қабылдаушы – цехтар өкілі карточкада материалдарды қабылданғаны
туралы қол қояды. Материалдардың қалдықтарының есептен шығару дұрыстығын
талдау кезінде негізгі хабарлама көздері болып лимитті – заборлы карта,
накладнойлар, талаптар және басқада жолдама құжаттар қызмет етеді.

1.2 Тауар қорлары, оларды жіктеу және бағалау

Тауарларды өндіру мен жеткізуде бір қалыптылық жоқ жағдайында үзіліссіз
сауданы қамтамасыз ету үшін сауда мекемелері мен кәсіпорындарында қажетті
тауар қорлары болуы қажет.
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алу атты 7-бухгалтерлік есеп
стандартына (БЕС) сэйкес сшдадагы тауарлык-материалдың қорлары - бұл
мекеменің қызмет көрсету барысында сатуға арналған дайын өнім,
тауарлар түріндегі активтер, соның ішінде жолдағы тауарлар.
Тауар қорлары - бұл соңғы тұтынушыға сатылған кезге дейінгі рыноктағы
(айналым саласындығы) қоғамдық өнімнің бөлігі. Тауар қорларының міндеті -
бұл толассыз өндіріске және үзіліссіз өткізуге кепіл болу. Олардың
өндірістік қорлармен салыстырғанда, өз мәнісі бойынша маңызды айырмашылығы
олардың жұмсалуы біршама өзгеше күтпегендей болады .
Тауар қорларының әділетті қажеттілігі сауда жүйесінің үзіліссіздігін және
ырғақтылығық қамтамасыз етуден туындайды, өйткені халық тұтынатын тауарлар
өндірісі мен оларға сұраныстың арасында, бұйымдардың қажеттілігі мен
олардың әртүрлі сол кезде бар болуы арасында октын-оқтын сәйкессіздік
туындайды. Осындай сәйкессіздікке мынындай жағдайлар себеп болады:
1 Жекелеген өнеркәсіп кәсіпорындарының шығарған өнімдері тізбесі
тауарларға деген сұраныстын құрылымынан әлдеқайда аз, сондықтан әртүрлі
кәсіпорындардың өнімдерін жинап, халықтың сұранысына сәйкес тауарлық
ассортимент қалыптастыру қажеттілігінен туындайды.
2. Өнеркәсіп кәсіпорындарының жабдыктаушыларының орналасу радиусы мен
тауарларды тасымалдау жағдайы тауарлардың партиясын сататын жерлеріне
керекті жеткізулер мен тұтыну арасындағы уақыт аралық айырмашылығын алдын-
ала анықтайды, олар көптеген факторлардың әсерінен өте көп болуы мүмкін.
Осы үзіліс кезінде тауарларды үзіліссіз сату мен тұтыну тек белгілі бір
тауар қорларының бар болғанда ғана мүмкін.
3. Елдің жекелеген Қиыр Солтүстік аудандарына теңелген аудандарының
табиғи-климаттық ерекшелігі бар, жүк тасымалдау жағдайлары мен көлік
жол қатынастары мүмкіндігіне
байланысты жылдын жекелеген мезгілінде ғана жетуі шектелген биік
таулы және жетуге жолы қиын аудандары мезгілінен бұрын жеткізу арқылы тауар
қорларын жасауды талап етеді. Олар келешекте жолсыздық пен
көлік қатынастарының жоқтығынан тауарларды жеткізулердегі үлкен
үзілістер кезінде халық сұранысын үзіліссіз қанағаттандырады.
4. Кейбір тауарларды өндіру мен оларды тұтынуда маусымдық
құбылуы бірдей еместігінен тұтыну маусымы кезінде мұндай тауарларды
сату көлемі олардың ағымдағы өндірілуінен асып түседі, сондықтан маусымдық
тауар қорларын жасау қажетгілігі туындайды. Ақырында, тауарларды
жеткізудегі ойламаған үзіліс болуы мумкін жағдайлар, сұраныстың
тұрақсыздығы немесе кейде сауда жүйесінде қарастыруға болмайтын өндіріс
ырғағының бұзылуы тұтынуда үзіліс болмау үшін сақтандыру қорларын жасауды
талап етеді.
Сонымен, тауар қорлары сауданың материалдық-техникалық базасы бар жағдайда
тауар қорлары халық мұқтаждығына толық сәйкес болуы, ең аз шығынмен бөлшек
тауар оралымынын әсерлі дамуын қамтамасыз етуге тиіс, сондай-ақ сауданың
тиімділігін және сатып алушыларға қызмет көрсетудің сапасын арттыруға
мүмкіндік туғызады.
Тауар қорлары өздерінің міндеттері мен тұрған жеріне байланысты
ажыратылады. Тауар қорлары міндеттері бойынша: ағымдағы, маусымдық сақтау
және мерзімнен бұрын жеткізу қорлары болып жіктеледі.
Ағымдағы тауар қорлары екі кезекті түсудің арасындағы кезеңде тауарларды
күнделікті үзіліссіз сатуды қамтамасыз ету үшін арналады және олар
тауарлардың әрбір кезекті түсуімен үнемі жаңарады. Сонымен, әрбір тауар
бойынша қорлардың мөлшері сату көлемі мен тасып әкелу жиілігімен
анықтталады, сондықтан бұл жағдайда тауарларды тасып әкелу біршама
бірқалыпты, азғантай уақыт аралығында жүргізіледі.
Маусымдық сақтау тауар қорлары жыл мезгілігіне сәйкес ендірілетін және
тұтынатын кейбір тауарлармен сауданы үзіліссіз жүргізуді қамтамасыз ету
үшін жасалады. Мұндай тауарларға тұтыну маусымы кезінде олардың сатылу
көлемі ағымдағы өндірістен асып түсетін тауарлар жатады. Осыған байланысты
маусым аралық шығатын осындай тауарлар бойынша алдын-ала қор жинау қажет,
ол келешекте жылдың әр түрлі мезгілінде тауарлардың жекелеген түрлерін
өндірудің жетіспеушілігі немесе тоқтауы кезінде халықтың өсіп келе жатқан
сұранысын қалыпты қамтамасыз ету үшін сатылады. Сонымен, мысалы, елка
әшекейлсрі, шаңғы мен конькиі қыстық киім мен аяқ киім - қыста, картоп пен
көкөністерді сала бастау - ұзақ сақтауға, киім мен аяқ киім- жылдың белгілі
бір мерзіміне және т.б.
Мерзімінен бұрын жеткізілетін тауар қорлары келешекте елдің жекелеген
аудандарында сауданы тоқтаусыз жүргізу және халық сұранысын үздіксіз
қанағаттандыру үшін тауарларды алдын-ала мерзімінен бұрын жеткізу арқылы
жасалады, себебі бұл аудандарда табиғи-климаттық ерекшеліктерінен,
жолсыздық немесе көлік жолдар жүйесінің нашар дамуынан (көктемгі және күзгі
жолдың езілуінен) тауарларды көліктік катынас жолдардың казіргі жағдайында
тек жылдың белгілі бір мезгілінде ғана жеткізугс болады. Осы жеткізуге
мумкіндік бар кезде болашақта сатуға қажетті барлық тауарлар тасылып
алынады, осының нәтижесінде бөлшек сауда кәсіпорындарында ағымдағы тауар
қорларынан басқа, тауарларды кезекті жеткізулер арасындағы едәуір үзіліс
кезінде сатуға арналған мерзімнен бұрын жеткізілетін қорларда
шоғырландырылады. Осы жерде бұл мәселені жан- жақты карамай-ақ айта кету
керек, қазіргі көлік жолдары жүйесінің дамуы мен әбден жетілуіне байланысты
елдің көптеген шалғайдағы аудандары жүйелі көлік байланыстарының жалпы
жүйесіне кіреді, сондықтан мезгілінен бұрын жеткізілетін тауарлардың
қажетгі көлемі азаяды.
Қаралған тауар қорларының міндеттері бойынша жіктелуі үлкен өндірістік
маңызы бар, себебі тауар қорларының әрбір түрінің міндеттерінен оның
қалыптасу ерекшеліктері, көлемі және тұрған жері байланысты. Сондықтан
әртүрлі міндеттері бар тауар қорларына қажеттілікті дұрыс табу сауданы
басқарудың маңызды міндеттерінің бірі.
Тауар айналымының үздіксіздігі өндіріс пен тұтынудың толассыздығының
нәтижесі мен жағдайы ретінде тауар қорларының барлық уақытта өндіріс
саласынан тұтыну саласына жылжуының бірыңғай жүйесінің барлық сатысында
қажетті көлемде болуын талап етеді. Сондықтан тауар қорлары міндеттері
бойынша жіктелуімен қатар олардың тұрған жерлеріне карай бөлшектеудің үлкен
өндірістік маңызы бар.
Тауар қорлары тұрған жері бойынша мынандай түрлерге бөлшектенеді: тауар
өндіруші кәсіпорындардың қоймасындағы тауар қорлары, көтерме сауданың
қоймаларындағы тауар қорлары, бөлшек сауданың қоймаларындағы тауар қорлары.
Тауар өндіруші кәсіпорындардың қоймасындағы тауар қорлары - өнеркәсіп
кәсіпорындарының дайын өнімдері тауар қорлар жиынтытының бөлігі ретінде
олардың қоймаларында сату үшін шоғырланады.
Көтерме сауда қоймаларындағы тауар қорлары - бұл келешекте бөлшек сауда
мекемелеріне (кәсіпорындарына) және басқа тұтынушыларға сату үшін көтерме
сауда кәсіпорындарының (базалардың) сатып алып, өздерінің қоймаларына
сақталган тауарлар.
Бөлшек саудадағы тауар қорлары екі деңгейде жасалады:
біріншіден, бұл бөлшек сауда мекемелері мен кәсіпорындарының үлестіру
базалар мен қоймаларындағы сақталған және бөлшек сауда кәсіпорындарына
жеткізу үшін арналған қорлар;
екіншіден, тікелей бөлшек сауда кәсіпорындарындағы, яғни дүкендердегі,
дүңгіршектердегі және т.б. қорлары.
Тауар қозғалысының жоғарыда көрсетілген әрбір тұрған орындары арасында
тауар қорлары жолда болады, вагонда, контейнерде, автокөлікте, кемеде,
темір жол бекеттерінде, кемежайлар мен әуежайларда.
Атап айту керек, тауар қорлары құрамына сатып алушылар төлеп, жөнелтуге
дайындалып қойған тауарлар кірмейді, себебі оларға сауда мекемелерінің
меншіктік құқы жоқ. Тауар қорлары құрамына сондай-ақ консигнациядағы
тауарлар кірмейді.
Консигнация - бұл тауарларды комиссиялық сату түрі, мұнда комитент-
консигнант деп аталатын тауарлар иесі өздерінің тауарларын консигнатордың
(комисснонердің) қоймаларына орналастырады да, содан оларды сатады. Бұл
жағдайда консигнатор бұл тауарларды өзінің тауар қорлары құрамына енгізуге
тиіс емес, себсбі бұл тауарлар сатылғанша жіберуші-консигнанттың меншігінде
болады.
Тауар қорларының тұрған жері бойынша қаралған жіктелуі қорлардың
өндірістен жеке тұтынуға дейінгі козғалысының негізгі бөлімдердегі
көлемімен сипатталады және бұлардың үлкен өндірістік маңызы бар, себебі осы
бөлімдердегі тауар қорларының көлемін реттеп отырып, олардың тауар
козғалысы жүйесінің әртүрлі бөлімдерінде ұтымды орналастыруын және тауар
қорларының, сондай-ақ барлық тауар айналымының айналымдылығын
жылдамдатылуына мүмкіндік туғызады.
Жұмыс тәжірибесінде тауар қорлары есеп беру мерзімінің басы (кірегін),
яғни осы кезде болған, және мерзімнің соңы (шығатын), яғни сол мерзімнің
аяғында калған деп бөлінеді.
Есепте, мөлшерлеуде және талдауда тауар қорлары нақты және салыстырмалы
көрсеткіштермен өлшенеді. Нақты көрсеткіштер болып тауар қорларының көлем
құны сома (тенге) және табиғи өлшемдер (дана, тонна, литр және т.б.) бола
алады.
Тауарлық-материалдық қорларды есепке алу атты 7 бухгалтерлік есеп
стандартына сәйкес тауар қорлары нақты өзіндік сатып алу құны бойынша
есепке алынады. Нақты өзіндік сатып алу құны тауарларды сатып алу
шығындарына сатып алу құнын (шот-фактур сомасынан сатып алуға жасалған
жеңілдікті (бағаны кеміту) алып тастаған сома), шеттен әкелу баж салығын,
жабдықтаушы және делдалдық мекемелерге төленген комиссиялық сыйақылар мен
басқа да салықтарды (төлеуге жататындарды шегергенде), тасымалдау-дайындау
шығындарын, (тиеу, түсіру жұмыстары және жолдағы тауарларды сақтандыруды
есептегенде) және сатып алумен тікелей байланысты басқа шығындарды
қосқаннан құралады. Тауарды сатып алу шығындарын айқындағанда сауда
жеңілдігі, артық төлеуді кайтару және осы сияқты басқа түзетулер
шегеріледі.
Тауарлық-материалдық қорларды бухгалтерлік есепке алудың жоғарыда
қорсетілген стандарты тауар қорларын бағалаудың мынандай әдістерінің
біреуін қолдануды ұсынады:
- орташа өлшенген құн әдісі;
- бірінші сатып алу бағасы бойынша қорларды бағалау әдісі (ФИФО)
- соңғы сату бағасы бойынша қорларды бағалау әдісі (ЛИФО)
- ерекше ұқсастыру әдісі.
Орташа өлшенген құн әдісі ұсынады, бір тауардың орташа есеп беру
мерзімінің (айдың) басындағы бар және осы мерзім ішінде сатып алынған
тауарлардың жалпы сомалары (құндарын) осы тауарлардың жалпы санына бөлу
арқылы есептеледі.
Біздің мысалда бір тауардың орташа құны 223 тенге 71 тиын (498 880:2230),
бір айдың (мерзім) ішінде сатылған тауарлардың өзіндік құны (орташа құны) -
176 730 тенге 90 тиын (1 510-720=790, 790 x 223,7]); есеп беру айының
аяғындағы тауар қорының өзіндік құны -16 107 тенге 20 тиын (720 x 223.71)
болады.
ФИФО әдісі - бірінші жеткізілген қорлар бағасы бойынша бағалау әдісі.
Сондықтан бұл әдіс бірінші жеткізілген тауарлардың (партиямен) өзіндік
құнын бірінші болып сатылған (бірінші кезекте) тауарларға жаткызылуы тиіс
деп болжайды. Мерзім (ай) аяғындағы тауар қорларының өзіндік құны соңғы
жеткізілген тауарлардың (партияның) өзіндік құнымен бағаланады, ал сатылған
тауарлар тым ертерек жеткізілген тауарлармен (партиямен) ара катынаста
болады. Біздің мысалда айкындауға болады, 2006 жылғы 1-ші желтоқсанда тауар
қорларының қалдығы 720 бірлік мөлшері 350 бірлік соңы жеткізілу (партия)
(29.11.02) бағасы 243 тенге бірлік үшін сомасы 85 050 тенгеге; 330 бірлік
үшінші жеткізілу (партия) (24.11.02) бағасы 236 тенге бірлік үшін, сомасы
77 880 тенгеге және 290 бірлік екінші жеткізілуден (партия) (15.11.02)
бағасы 230 тенге бірлік үшін, сомасы 66 700 тенгеден құралады, нәтижесінде
тауар қорларының қалдығы 720 бірлік мөлшері барлығы. 229 550 тенгеге (85
050+77 800+66 700) бағаланады. Сауда кәсіпорнында жалпы сомасы 498 880
тенгеге (199 500+299 380) тауар болғандықтан, қараша айында сатылған 1510
бірлік (2230-720) мөлшеріндегі тауарлардың өзіндік құны 269 330 тенгеге
(498 880-229 550) бағаланады.
ЛИФО әдісі - соңғы жеткізілген қорлар бағасы бойынша бағалау әдісі.
Сондықтан бұл әдіс соңғы жеткізілумен алынған тауарлардың (партияның)
өзіндік құны бірінші болып (бірінші кезекте) сатылған тауарлардың құнын
анықтау үшін пайдалануды ұсынады, ал есеп беру мерзімінің (айдың) аяғындағы
тауар қорларының өзіндік құны бірінші болып сатып алынған тауарлардың
өзіндік құны негізінде анықталады. Біздің мысалда 2006 жылғы қараша айының
аяғында 720 бірлік мөлшеріндегі тауар қорларының қалдығы 2006 жылғы қараша
айының басында тауар қалдығының бағасы (210 тенге) бойынша бағаланады да,
151 200 тенгені құрайды. Сауда кәсіпорнында жалпы сомасы 498 880 тенге (99
500+299 380) болғандықтан, қараша айында сатылған 1510 бірлік (2 223-720)
мөлшеріндегі тауарлардың өзіндік құны 347 680 тенгеге (498 880-153 200)
бағаланады.
Ерекше ұқсастыру әдісі тауар қорларының мықты ұйымдастырылған партиондық
есебі (тауарларды түскен партиялары бойынша есепке алу) болған кезде
колданылады, сонда есеп беру мерзімінің аяғындағы тауар қорларының
бірліктері нақты әрбір тауарлар атауы, саны және бағалары бойынша
ұксастырылуы (белгіленуі) мүмкін.
Біздің мысалда желтоқсанның басында тауар қорларының қалдығы 720 бірлікт
құрайды. Ол мынадан тұрады: сауда кәсіпорындағы 2006 жылғы 1-ші қарашада
600 бірлік, бағасы 210 тенге бірлік үшін, сомасы 126 000 тенге; 200 бірлік
бірінші жеткізілуден (партиядан), бағасы 225 тенге бірлік үшін, сомасы 45
000 тенге; 230 бірлік үшінші жеткізілуден (партиядан), бағасы 236 тенге
бірлік үшін, сомасы 54280 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.