Қаржыландырудан алынатын табыстар

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Жоспары:

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім

I бөлім Кәсіпорын табыстылығын талдаудың
міндеттері ... ... ... ... ... ...5
1.1 Нарықтық экономика жағдайындағы табыстың
ролі ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Кәсіпорынның негізгі және негізгі емес қызметтерінен түсетін
табыс ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9

II бөлім Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің көрсеткіштері ... ... .12
2.1 Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ...12
2.2 Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... 16
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...

Кіріспе

Кәсіпорынның табыстары - деп Қазақстан Республикасы бухгалтерлік
есебінің № 6 Табыс- деп аталатын стандартына сәйкес есепті кезеңдегі
активтердің көбеюін және міндеттемелердің азаюы негізінде капиталдың
көбеюін яғни экономикалық пайда табуды айтамыз.
Мұндай табыстарға:
– Дайын бұйымдар мен тауарларды сатудан алынатын табыстар;
– Қызмет көрсетуден алынатын табыстар;
– Дивиденттер, ролятилер және пайыз түрінде алынатын және тағы
басқа табыстар жатады.
Бұл жоғарыда аталған табыстар қатарына кәсіпорынға келіп түскен,
кіріс етілген және кәсіпорынның төлеген сомалары мына жағдайлар да
жатқызылмайды:
– Алдын ала аванс ретінде алынған табыстар;
– Алынған несиелердің және қарыздардың қайтарылуы. Сондай-ақ
қызметтер көрсету жөніндегі мәміленің нәтижесін барынша дұрыс
бағалау мүмкін болмаған уақытта табыс жұмсалған шығындар
мөлшерінде ғана танылады.
Алынған табыстар кәсіпорынның қызметінің түріне және бағытына
байланысты мынадай түрлерге бөлінеді:
– Негізгі қызметтен алынған табыстар;
– Негізгі емес қызметтен алынған табыстар;
Кәсіпорынның негізгі қызметтен алынған табыстары мен негізгі емес
қызметтен алынған табыстарының қосындысы оның жиынтық табысын
құрайды. Ал бұл табыс сатылған өнімнен, көрсетілген қызметтен
алынған немесе алынуға тиісті өткізу құны бойынша бағаланады.
Өткізу құны кәсіпорынның активті сатып алушының немесе
пайдаланушының арасындағы келісім-шарт бойынша анықталады.
Кәсіпорынның табыстары мынадай шарттар қанағататдырылған
кезде танылады:
– Табыс сомасы дұрыс бағаланған жағдайда;
– Кәсіпорының экономикалық пайдаларды алу ықтималдығы
болған жағдайда;
– Кәсіпорын сатып алушыға меншік құқығын берген жағдайда;
– Мәміле бойынша нақтылы жұмсалған немесе күтіліп отырған
шығындар дұрыс бағаланған жағдайда;
Қаржы есеп беру кезеңде кәсіпорынның түсініктеме жазбахатында
мыналарды ашып көрсетулері тиіс:
a) табысты тану үшін қабылданған есеп жүргізу саясатын, соның
ішінде қызметтер көрсету жөніндегі келісімдердің аяқталу
кезеңдерін айқындау тәсілін.
б) есепті кезең үшін танылған табыстардың әрбір маңызды түрінің
сомасын, соның ішінде:
▪ тауарлар өткізу;
▪ қызметтер көрсету;
▪ пайыздар;
▪ роялти;
▪ дивиденттер нәтижесінде туындайтын табыстарды, олардың
ішінде тауарлар немесе қызметтер алмасу нәтижесінде
туындайтын, табыстардың әрбір маңызды түріне енгізілген
табыстар сомасын.

I бөлім Кәсіпорын табыстылығын талдаудың міндеттері
1.1 Нарықтық экономика жағдайындағы табыстың ролі
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің
экономикалық пайдалылығы табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның
табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады.
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіші – бұл табыстар немесе пайдалардың
сомасы. Шетелдік арнаулы әдебиеттерде табыстар ұғымы келесідей түрде
анықталады:
Табыстар дегеніміз – қаржының келуі немесе активтер құнының өсуі, не
болмаса пассивтердің азаюы түріндегі есепті кезеңдегі экономикалық
пайданың ұлғаюы болып табылады, бұл акциянерлер салымдарынан есебінен
өсуден басқа жағдайдағы капиталдың өсуіне әкеледі.
Ықшамдалған түрде бұл түсінік 1995 жылы 26 желтоқсандағы бухгалтерлік
есеп туралы заң күші бар Қазастан Республикасы Президентінің 2732
Жарлығында анықталған. Жарғылықтың 13-бабында былай делінген: Табыстар
– бұл есептік кезеңдегі активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің
азаюы. Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыстарды алу
мүмкін емес. Өз кезегінде, табыс алмай кәсіпорынның дамуын жүзеге
асыру және әлеуметтік мәселелерді шешу мүмкін емес.
Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық
нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен тұрады, олар: өнімді өткізуден
алынатын табыс; жалпы табыс; негізгі қызметтен алынатын табыс;
салық салынғанға дейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; салық
салынғаннан кейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс; төтенше
жағдайлардан алынған табыс; кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық
нәтижесі болып табылатын таза табыс.
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды
және затқа айналған еңбектің өнімділігін көрсетеді. Оны кейбір
экономистер экономикалық тиімділік көрсеткіштері қатарына жатқызса,
енді біреулері оны кәсіпорын жұмысының тиімділігіне жатқызады. Біздің
ойымызша, алғашқылардың айтқаны дұрыс, өйткені табыстың абсолютті
сомасы салынған қаржылардың қайтарымдылығы туралы болжауға мүмкіндік
бермейді.
Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз
білетіндей жоспарлы – дерективті экономика жағдайында оның ролі
төмендетілген болатын. Табыс табу кез келген кәсіпорынның мақсатты
функциясы ретінде төмендетіледі. Нарықтық экономикаға көшумен табыс
оның, яғни кәсіпорынның қозғаушы күшіне айналды. Тек табыс қана өзара
байланысқан үш мәселенің шешімін анықтайды: нені, қалай және кім үшін
өндіру керек? Табыс табу кез келген кәсіпорынның қызмет етуінің
мақсаты болып қалыптасты, ал нарықтық экономика кәсіпорынның негізгі
өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл принцип
өнімді өндірудегі шығындардың толық ақталуын және кәсіпорынның
өндірістік – техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр
кәсіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шығындарын өзінің меншікті
қаржы көздерінен жабатындығын білдіреді. Уақытша қаржы тапшылығы
кезінде, оларға деген қажеттілік, егер бұл ағымдағы шығындар болса, олар
банктің қысқа мерзімді ссудаларымен және коммерциялық несиелермен,
сонымен қатар капитал салымдары банктің ұзақ мерзімдік несиелерімен
жабылуы мүмкін.
Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы,
банктермен басқа да кәсіпорындар, ұйымдар алдындағы міндеттемелері
орындалады. Сонымен, табыс кәсіпорынның өндірістік және қаржылық
қызметін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады.
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын
сипаттайды. Табыс бойынша авансталған қаржылардың қайтарымдылық
деңгейі мен осы кәсіпорынның активтеріне салынған салымдардың
табыстылығы анықталады.
Нарықтық экономика жағдайында табыстың ролі ол атқаратын
қызметтермен анықталады. ТМД елдеріндегі арнайы әдебиеттерде табыс
қызметі туралы мәселе жөнінде бірыңғай пікір жоқ. Оған 2-ден 6-ға
дейін қызметті жатқызады. Ол негізінен тек екі қызметті атқарады:
1) мемлекеттік бюджет табысының көзі;
2) кәсіпорын мен бірлестіктердің өндірістік және әлеуметтік
даму көзі.
Функциялардың және олардың өзара шарттылығындағы бірлігі,
табысты шаруашылықты жүргізуші қоғамның, кәсіпорын ұжымының және әр
жұмысшының экономикалық мүдделері байланысатын элементі ретінде
көрсетеді. Осыдан табысты құру және бөлу мәселелерінің маңыздылығы
көрінеді, оның шешілуі кәсіпорынның тиімділігінің алынған және
оның иелігінде қалатын табыс көлеміне қажетті тәуелділігін қамтамасыз
етеді.
Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідей
негізгі шарттар қажет болады:
1) Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің
қоғамдық
қажетті шығындарын көрсетуі тиіс және ол сондай-ақ еңбек
өнімділігінің үздіксіз өсуі мен өзіндік құнның төмендеуін ескеруі
қажет.
2) Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын анықтау
жүйесі ғылыми негізделген болуы керек.
3) Табысты бөлу механизімі белсенді роль атқаруы керек және
өндірістің
дамуы мен оның тиімділігін арттыруда ынталандырушы фактор болуы
тиіс.
4) Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының
жүйесінде (амортизациялық аударымдар, қаржылық санкциялар, салық салу,
акциздер, жал төлемі, дивиденттер, пайыздық мөлшерлемелер, арнайы
қорлар, салымдар, пай төлемдері, инвестициялар, есеп айырысу нысандары,
несие түрлері, валюта және бағалы қағаздар курсы және тағы
басқалары) ғана мүмкін.
Бірақ табыстың абсолютті мөлшері кәсіпорынның қаржы-шаруашылық
қызметінің тиімділігінің емес, экономикалық тиімділігінің көрсеткішіне
жатады. 500 мың теңгелік табыс кәсіпорынның салынған капиталының
мөлшері және қызметінің ауқымы бойынша әр түрлі көлемінің табысы
болуы мүмкін. Сәйкесінше, бұл соманың салыстырмалы деңгейі айтарлықтай
деңгейде бірдей болмайды. Сондықтан да алынатын табысты нақты
бағалау үшін кәсіпорын қызметінің тиімділігін сипаттайтын және
табыстылық деңгейін көрсететін рентабельділіктің әр түрлі
көрсеткіштері жататын табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштері
қолданылады.
Кәсіпорының табыстылық көрсеткіштерінің өсуіне кәсіпорынның өзі
де, мемлекет те мүдделі. Сондықтан әр кәсіпорын да табыстылықтың
абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштеріне жүйелі түрде талдау
жасау қажет.
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорының шаруашылық қызметінің
негізгі және түпкі мақсаты табыс алу болғандықтан, барлық назарды
осы көрсеткішті талдауға аудару керек.
Табыстылық көрсеткіштерін талдау міндеттеріне мыналар жатады:
▪ Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерінің жоспарының орындалуын
бағалау;
▪ Таза табыстың қалыптасуының құрамдас элементтерін зерттеу;
▪ Табысқа әсер ететін факторлардың әсерін анықтау және сандық
өлшеу;
▪ Табысты бөлу бағыттарын, пропорцияларының және тенденцияларын
зерттеу;
▪ Табыстың өсу резервтерін анықтау;
▪ Кәсіпорынның даму перспективасын ескере отырып, табысты
тиімді пайдалану жөнінде ұсыныстар жасау;
▪ Табыстылықтың әр түрлі коэффиценттерін және олардың
деңгейлеріне әсер етуші факторларды зерттеу.

1.2 Кәсіпорынның негізгі және негізгі емес қызметтерінен түсетін
табыс
Кәсіпорынның негізгі қызметтен алатын табыстары – деп
кәсіпорындар мен ұйымдардың негізгі өндірісі шығарған тауарларды
сатудан, көрсеткен қызметтерден, сондай-ақ орындалған жұмыстардың
барысында тапқан табыстары саналады. Кәсіпорынның негізгі қызметтен
алынатын табыстарының есебі 60-Негізгі қызметтен түскен табыс- деп
аталатын бас шоттың бөлімше шоттарында жүргізіледі. Бұл бөлімнің
шоттары тауарларды және басқадай активтерді сатудан, қызмет көрсетуден
тағы басқа операциялардан алынған табыстарды, сонымен қатар сатылған
тауарларды қайтару және тауарларға берілген сату жеңілдіктері мен
баға жеңілдіктері туралы ақпараттарды жинақтап қорытындылауға
арналған.
Бұл шоттар:
6010 – Өнімдерді сатып өткізуден және қызмет көрсетуден алынатын
табыстар.
6020 – Сатылған өнімдердің қайтарылуы.
6030 – Сатудан және бағадан жеңілдіктер.
6100 – Қаржыландырудан алынатын табыстар.
6110 – Сыйақылар бойынша табыстар.
6120 – Дивиденттер бойынша табыстар.
6130 – Қаржылық жалдан алынған табыстар.
6140 – Жылжымайтын мүлікке салынған инвестициядан алынған табыстар.
6150 – Қаржылық құралдардың әділетті құнының өзгеруінен алынатын
табыстар.
6160 – Қаржыландырудан алынатын өзге де табыстар.
6200 – Басқа да табыстар
6210 – Активтердің шығуынан алынған табыстар.
6220 – Тегін алынған активтерден түскен табыстар.
6230 – Мемлекеттік субсидиядан алынған табыстар.
6240 – Құнсызданудан болған зияндардың орнын толтырудан алынған
табыстар.
6250 – Бағамдық айырмашылықтардан алынған табыстар.
6260 – Операциялық жалдан алынған табыстар.
6270 – Биологиялық активтердің әділетті құнының өзгеруінен алынған
табыстар.
6280 – Басқа да табыстар.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың негізгі емес қызметінен түскен табыстары –
деп кәсіпорынның нақтылы негізгі қызметтерінен басқа жұмыстарды
орындауы барысында тапқан табыстарын айтады. Кәсіпорынның мұндай
қызметтерді атқаруы, жұмыстарды орындауы барысында алған табыстары
62 – Негізгі емес қызметінен түскен табыс -деп аталатын бас шоттың
бөлімше шоттарында есептелінеді. Кәсіпорынның өз меншігіндегі
материалдық емес активтерін сатудан түскен табыстарының есебі 6210 –
Материалдық емес активтерін сатудан түскен табыстар – деп аталатын
шотта жүргізледі. 6210 – Негізгі құралдарды сатудан алынған табыс -
деп аталатын шотта кәсіпорынның негізгі құралдарды сатуы, өткізуі
есептен шығаруы барысында алған табыстары есептелінеді. Құнды
қағаздарды сатуы барысында кәсіпорынның тапқан табыстарын есептеу
үшін бухгалтерлік есеп бас шоттар кестесіндегі 6210 – Құнды
қағаздарды сатудан түскен табыс деп аталатын шотта қарастырылған.
Кәсіпорынның пайыз және дивидент түрінде алатын табыстары 6120 –
Акциялар бойынша дивиденттер және проценттер түріндегі табыс - деп
аталатын шотта есептелінеді. 6250 – Бағамдық айырмашылықтан түскен
табыс шотында валюталар бағамының өзгеруі нәтижесінде оң бағамдық
айырмашылықтан алынған кәсіпорынның табысы есептелінсе, 6260 –
Атқарушы үкімет органдарының субсидиялары - деп аталатын шотта
кәсіпорынға жоғарғы үкімет органдарынан қайтарымсыз, тегін келіп
түскен заттардың, ақша қаражаттарының және мүліктердің есебі
жүргізіледі.
Ал кәсіпорын осы жоғарыда аталған басқа негізгі емес қызметтері
болып саналатын көрсеткен қызметтері мен атқарғаны жұмыстары
нәтижесінде алған табыстары 6160 – Басқалары - деп аталатын шотта
есептелінеді. Кәсіпорынның бұндай табыстарына басқа заңды және жеке
тұлғалардан тегін келіп түскен материалдық емес активтер, негізгі
құралдар, материалдар, ақша қаражаттары, айыппұлдар, өсімақылар және
тағы басқа төлемдер жатады.
Кәсіпорынның материалдық емес активтерін, негізгі құралдары мен
құнды қағаздарын басқаларға сатқан және негізгі емес қызметінен
алатын басқадай табыстарына 1210 – Сатып алушылар мен тапсырыс
берушілердің дебиторлық қарызы, 1255 – Басқа да дебиторлық қарыздар.
1020 – Валюталық шоттардағы ақша қаражаттары. 1040 – Есеп айырысу
шотындағы ақша қаражаттары. 1010 – Кассадағы ақша қаражаттар - деп
аталатын бас шоттардың тиісті бөлімше шоттары дебеттелініп, қандай
мүліктердің сатылғандығына қарай 6210 шоттарының тиістісі
кредиттелінеді. Сондай-ақ, 5320 – Инвестицияларды қайта бағалаудан
болған төленбеген қосымша капитал шотының дебеті мен 6210 – Құнды
қағаздарды сатудан түскен табыс деп аталатын шоттың кредиттінде
шығып қалған қаржылық инвестицияларды қайта бағалаудан алынатын
табыс сомасы көрсетіледі.
Кәсіпорынның басқа заңды және жеке тұлғаларға берген қарыздары
мен несиелері үшін алатын пайыз түріндегі табыстарына, сондай-ақ
дивидент түрінде алатын табыстарына 1270 – Есептелінген проценттер
шоты дебеттелініп, 6120 – Акциялар бойынша дивиденттер және проценттер
түріндегі табыс шоты кредиттелінеді.
6250 – Бағамдық айырмашылықтан түскен табыс шоты кредиті бойынша
1210 – Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің дебиторлық қарызы,
1610 – Берілген аванстар, 1020 – Валюталық шоттардағы ақша
қаражаттары, 1040 – Есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттары. 1010 –
Кассадағы ақша қаражаттары, 4410 – Алынған аванстар және 3310 –
Жабдықтаушы және жеткізіп берушілермен есеп айырысу - деп аталатын
шоттардың тиістісінің дебетімен валюталар бағамының өзгеруі
нәтижесінде оң бағамдық айырмашылыққа сәйкес табыстар алынған
уақытта корреспонденцияланады.

II бөлім Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің көрсеткіштері
2.1 Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді өткізуден
алынатын табыс болып табылады. Ол қаржы-шаруашылық қызметінің
нәтижесі туралы есепте қосымша құн салығы, акциздер және тағы
сондай сияқты салықтар мен міндетті төлемдер, сондай-ақ қайтарылған
тауарлардың құны, сату шегерімдері және баға шегерімдері алып
тасталып көрсетіледі.
Табыс құрлымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
өткізуден түсетін табыс алады, оның мөлшері өнім өндіру деңгейімен,
оның сапасымен және тағы басқа факторлармен анықталады.
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген
бұйымдар қалдықтарының және сатып алушының жауапты сақталуындағы
тиеліп жіберілген тауарлардың өзгерістері белгілі бір әсер етеді.
Тауарлы материалдық құндылықтардың азаюы немесе керісінше өсуі
бірінші жағдай да өткізуден түсетін табыс сомасының өсуіне,
екіншіден – азаюына әсер етеді.
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен табыс жоспарланған тауар
өндірісінен және бұйымдардың өтпеген бөлігінің қалдықтарының
өзгерісінен шығуы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.