Төлем карточкаларының есебі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе 2
І – бөлім. Төлем карточкасы арқылы есеп айырысуды ұйымдастыру 7
І.І Есеп айырысудың бір құралы болып табылатын төлем карточкасы арқылы
есеп айырысудың ерекшеліктері 8
ІІ бөлім. Қазақстанның аймақтарында төлем карточкаларының рыногын дамытудың
ағымдағы жай-күйін шолу және оны одан әрі дамыту әлуетін бағалау 14
ІІ.І Аймақтардағы төлем карточкалары рыногының дамуын талдау 14
ІІ.ІІ 2004 жылы Қазақстанның аймақтарында төлем карточкаларын пайдалана
отырып жасалған төлемдердің көлемі мен санының динамикасы 16
ІІ.ІІІ Аймақтарда терминалдық құрал-жабдықтарды дамыту 17
ІІІ бөлім. Төлем карточкаларының есебі 24
ІІІ. І Төлем талап тапсырмалары арқылы есеп айырысу. 31
Қорытынды 33
Қолданылған әдебиеттер 34

Кіріспе

Төлем карталарының дамуы және кең қолданыс табу тарихы XX ғасырдың 60-
жылдарының орталарында басталып кетсе де, Қазақстан Республикасындағы төлем
карталарының нарығы тек 1994 жылдан, Алем банкінің Алемкард
карталарынан басталды.
Қазақстан Республикасында төлем карталарының банкаралық Ұлттық жүйесін
құруға алғашқы қадамдар 1993 жылы ЭВМ (АҚШ) фирмасының SmartCity
жобаларымен қатысуынан бастап жасалды. Сонымен қатар, электронды қолма-қол
ақшалар жүйесін кәдімгі монеталар мен банкноталардың орнын басушылар
жүйесіне айналдыру міндеттелді. Бұл жоба тауарлар мен қызметтер бойынша
ұсақ төлемдер жүргізу үшін электронды әмиян түріндегі чиптік карталарды
қолданады. Қосымша ретінде құнсызданудан қорғау мақсатында шетел валютасын
әмиянда сақтау мүмкіндігі ұсынылды.
ҰБ банкоталар мен монеталарды екінші деңгейдегі банктерге өткізгені
сияқты, электронды ақшаларды да сату жолымен айналымға ендіріледі деп
болжамдалды.
Қазіргі таңдағы магниттік сызығы бар төлем карталарының Қазақстандық
жүйесі ұсақ төлемдер нарығын қанағаттанарлықтай жағдайда емес. Өйткені,
магниттік сызығы бар карталар бойынша операциялар жүргізу үшін ON-LINE
тәртібі қолданылады, яғни, бұл операцияларды орындау үшін сапалы байланыс
желілері қажет. Бірақ, байланыс желілерінің сапасы жетілмеген және
мүмкіндіктері шектеулі екені белгілі.
Ұсақ төлемдерді жүргізу үшін қаржылық нарықтың талаптарын
қанағаттандырушы және сапасы нашар коммуникациялық желілер арқылы қызмет
көрсете алу мүмкіндіктері бар төлем құралдарының бірі микропроцессорлы
технология болып табылады. Бұл технологияны қолдану OFF-LINE және сонымен
қатар, ON-LINE тәртіптерінде, яғни, коммуникациялық байланыссыз төлемдер
жүргізуге мүмкіндік береді.
Қолма-қолсыз есеп айырысуларды дамыту мақсатында ҚР Үкіметінің 2.07.02
ж. №713 қаулысымен Микропроцессорлық карталар негізінде төлем карталарының
ұлттық банкаралық жүйесін дамыту бағдарламасы ТҚҰБЖ бекітілді.
Ақша төлемі мен аударымы туралы ҚР Заңының талаптарын, Мемлекет
басшысының тапсырмасы мен Үкімет қаулысын орындау үшін Ұлттық банктің
бастамасы бойынша және қазақстандық 11 банктің қатысуымен ТҚҰБЖ басқару
үшін арнайы ұйым - Процессинг орталық ЖАҚ-ы құрылды.
ТҚБЖ-нің ңегізгі мақсаты мыналарды қамтиды:
• ақша айналымына бақылауды күшейту және қолма-қол ақшаның көлеңкелі
айналымын азайту;
• Жалақы, зейнетақы және жәрдем-ақы төлеудің тетігін жетілдіру;
• Коммуналдық төлемдер жинау, көлік, байланыс қызмет көрсетулеріне ақы
төлеу процестерін оңайландыру;
• Бюджеттік салық, кеден және басқа міндетті алымдарды қолма-қол емес
нысанда жүзеге асыру үшін микропроцессорлық карталар технологиясын
қолдану;
• Қолма-қол ақша эмиссиясына жұмсалатын шығындарды қысқарту.
Процессингілік компания - төлем жүйесінің технологиялық ядросы болып
табылатын мамандандырылған есептеу орталығы. Ол аз уақыт ішінде орасан зор
көп транзакциялар ағынын кепілдікті түрде өңдей отыра, өте күрделенген
жағдайларда қызмет көрсетеді. Шынында да, дебеттік картаны қолдану кезінде
және барлық жағдайда болмаса да, ең болмағанда банкоматтан ақша алу үшін
несиелік карта қолданған кезде төлем жүйесінің кез келген қызмет көрсету
нүктесінде ON-LINE авторизациясының қажеттілігі туады. Процессингілік
орталықтың есептеу мүмкіндіктеріне, сонымен қатар, шексіз транзакциялардың
есепке алынуын өңдеу үшін, дара есеп айырысулардың орындалуы үшін бір
күндік қорытынды бойынша деректерді өте аз уақыт ішінде дайындау талаптары
қойылады.
Төлем жүйесінің сенімді және тұрақты қызмет етуін қамтамасыз ету үшін,
біріншіден, процессингілік орталықта (егер, дамыған жүйе болса, бірнеше
процессингілік орталықтарда) қуатты нақты есептегіш құрылғылардың болуын,
екіншіден, жетілген коммуникациялық инфрақұрылымының болуы талап
етіледі, өйткені, географиялық шалғайларда орналасқан өте көп
нүктелерге бір уақытта шапшаң жылдамдықпен қызмет көрсете алу мүмкіндігіне
ие болуы қажет. Оның үстіне, коммуникациялық талаптарды күрделендіретін
тапсырыстарды запрос тасымалдаулар да маршрутизация бар. Сонымен қатар,
хабарламалау көздерінің бірі - қатысушы-банктер есеп айырысу банкімен
немесе ол банктердің бір-бірімен өзара есеп айырысу жүргізу кезінде
айналып, айырбастайтын электронды құжаттар болып табылады.
Бұның барлығын қалыпты түрде реттеу және жүргізу, бұндай мәселелерді
тиімді жолмен, шешу үшін өте жоғары дәрежедегі өндірістік деректерді
жеткізу желілерін қолдану қажет. Құрылымдық тұрғыдан қарағанда, деректердің
жеткізілуі төлем жүйесінің ішкі негізгі элементі болып табылады.
Әрине, жұмыс жүргізу процесінде күнбе-күнгі пайда болушы ұсақ, кішігірім
мәселелер мен қызметтер де орасан көп уақыт пен құралдарды талап етеді.
Жүйенің өсуі, қатысушылар санының ұлғаюы, карталар саны мен транзакциялар
санының көбеюі салдарынан жаңа аппараттық базаға және жаңа бағдарламалық
негіздерге көшу мәселелері пайда болды. Әр түрлі бағдарламалық долбарлармен
жұмыс жасаушы әр түрлі қатысушылардың қызметтерін келісімдеу, деректер
базасының көшірмелерін жасақтау, жұмыс ақауларын жою - осының бәрі
Процессингілік компанияның күнделікті атқаратын жұмыстарының мазмүны болып
табылады.
Процессингілік компания жұмыс жүргізу барысында бірнеше құрал-жабдықтар
қажет ететін көптеген банктермен тығыз байланысты болғандықтан, олардың
арасында терминалдар, импринтерлер, банкоматтар және басқа техникалық
құрылғылардың ірі партияларын сатып алып, қатысушы-банктерге бөлшектеп
сатумен айналысатын еншілес фирмалар қызметі қатар жүреді. Құрылғыларды
сатумен қоса, бағдарламалық қамтамасыз етумен, кепілдік және кепілдік беру
уақытынан кейін қызмет көрсетумен, қатысушы-банктерге құрылғыларды лизинг
арқылы ұсынумен айналысуы мүмкін.
Процессингілік орталықпен төлем карталарын шығару және қызмет көрсетумен
айналысушы кез келген банк және сонымен қатар, операциондық шығындарды
азайтуға мүмкіндік беретін сақтандыру компаниялары өзара қызметтесе алады.
Процессингілік орталықпен қызметтес болу екінші деңгейдегі банктерге
келесідей мүмкіндіктер ұсынады:
• Біріккен төлем кеңістігінде қызмет етуге;
• Төлем карталарына қызмет көрсету шеңберін кеңейтуге;
• OFF-LINE тәртібін қолданумен байланысты орталық жүйеге түсетін
ауыртпалықты жеңілдетуте.
Болашақта Процессингілік орталық ЖАҚ-ы өзінің қызмет көрсету тізімін
кеңейту мақсатында Әлеуметтік карта жобасын ендіру мүмкіндігін
қарастыруда. Бұл жоба банктік емес қосымшалармен микропроцессорлық төлем
карталарын ендіруді көздейді, оларда оны иеленушінің бірегейлендірілген
деректері сақталатын болады: аты-жөні, СТН, ӘЖК, төлқұжаттық деректері,
мекен-жайлары және т.б. Бұл карта әдеттегі төлем карталарының функцияларын
орындай алады және сонымен бір мезгілде қалалық келікте жол жүру билеті,
таксофон картасы, ерікті және немесе міндетті медициналық сақтандырудың
сақтандыру полисі ретінде пайдаланылады.
Микропроцессорлы карталарды табысты ендірген кезде шектеусіз
функционалдық мүмкіндіктердің арқасында оларды республикада кеңінен тарату
қажет етіледі.
Яғни, Процессингілік орталық жалпы келесідей қызметтер атқаруы тиіс:
• Төлем карталары бойынша транзакцияларды өңдеу, қажет төлем
қүжаттарын дайындау;
• Қандай да бір төлем жүйесінің қатысушы-банктері арасында өзара есеп
айырысуды жүргізу үшін ақпараттарды дайындау;
• Төлем карталары, сонымен бірге, халықаралық төлем карталарының
қодданылуымен жүргізілетін төлемдер клирингі және маршрутталуы;
• Қатысушы-банктердің қосымша шығындарын төмендету мақсатында көтерме
жеткізулер үшін бағдарламалық-техникалық құралдармен жабдықтаушылар мен
екінші деңгейдегі банктер жасайтын жұмыстарды ұйымдастыру;
• Қатысушы-банктердің техникалық жөне ақпараттық қамтамасыз етілуін
үйымдастыру;
• Микропроцессорлық технологиялар базасында төлем к:арталарының ұлттық
жүйесін құру;
• Халықаралық және ұлттық карталарды қабылдауды қамтамасыз ететін жалпы
ұлттық эквайринг желісін қалыптастыру.
Әрбір ел өзінің жеке мақсаттарына қызмет ететін, өзінің айрықша
ерекшеліктерін және өз экономикасының қажеттіліктерін нақты
қанағаттандыруға міндетті өз төлемдер механизміне ие. Сондықтан,
Қазақстанда төлемдік есеп-айырысу қатынастар механизмінің кұрылысы әлемнің
әр түрлі елдерінің тәжірибесін ескеріп, сынды түрде талқыланып, өз
аймағымыздың ерекше сипаттарына бағытталған, сәйкестендірілген болуы керек.

І – бөлім. Төлем карточкасы арқылы есеп айырысуды ұйымдастыру

Қолма-қолсыз есеп айырысудың кең тараған төлем құралдарының біріне
төлем карточкасы жатады. Төлем карточка бұл электрондық терминал немесе
электрондық құрылғы көмегімен қолма-қол ақша алу, төлемді жүзеге асыру
валютаны айырбастау және басқа да операцияларды жүзеге асыру үшін негіз
болатын есеп айырысу операцияларының құралы. Төлем карточкалары бойынша
қызмет көрсету барысында туындайтын төлем міндеттемелерінің орындалу
гаранты болып банк-эмитент табылады.
Коммерциялық банктер төлем карточкаларын шығару үшін Қазақстан
Республикасының Ұлттық банк тарапынан берілген лицензия болу керек. Төлем
карточкаларын шығаруға лицензиялар екінші деңгейдегі 19 банкте бар. Төлем
карточкаларының эмитенттері "Қазақстан Халық банкі" ААҚ, "ТұранӘлем банкі"
ААҚ, "Казкоммерцбанк" ААҚ, "АТФ банкі" ААҚ, "Нұрбанк" ААҚ, "Банк Центр
Кредит" ААҚ, "АБН АМБРО Банк Казахстана" ЕАБ ЖАҚ, "Сити банк Қазахстан"
ЖАҚ, "Альфа банк" ЕБ ААҚ, "Банк Каспийский" ААҚ, "Қазақстан Наурыз банкі"
ААҚ, "ТехакаБанк" ААҚ, "Евразийский банк" ЖАҚ, "Темір банк" ААҚ (3).
Төлем карточканы беру туралы келісім шарт негізінде төлем карточкасы
беріледі. Келісім шартта мыналар көрсетіледі:
• Төлем карточканы беру талабы;
• Төлем карточкаларын пайдалану арқылы төлемді жүзеге асыру талабы;
• Қосымша карточканы беруге арналған тұлғалардың тізімі;
• Төлем карточкаларын алу және оқшаулау толық немесе жартылай түрде
төлемдерді жүзеге асыруға уақытша тыйым салу;
• Төлем карточканы пайдалану мерзімі және төлем карточканы беру туралы
келісім шарттың мерзімі;
• Екі жақтың міндеттері құқықтары және жауапкершілігі.
• Төлем карточкасын ұстаушыға берген кезде эмитент төлем карточкасын
пайдалану ережесімен таныстыруы керек.
Төлем карточкасымен жасалған барлық төлемдер карт-шотта көрсетіледі. Карт-
шот теңгеде және шетел валютасында жүргізіледі.

І.І Есеп айырысудың бір құралы болып табылатын төлем карточкасы арқылы есеп
айырысудың ерекшеліктері

• Қолма-қол ақша айналыста болады;
• Кез келген уақытта қолма-қол ақшаны алу мүмкіндігі;
• Шет елге шыққанда карт-шоттағы ақша сомасын мағлұматтауды қажет
етпейді;
• Сатып алынған товарлар, көрсетілген қызмет үшін қолма-қолсыз түрде
есеп айырысу;
• Шығын лимитін көрсете отырып қосымша карточканы сенімді тұлғалары
(туысқандары) үшін ашу.
Отандық және шетел тәжірибесінде шетел карточкалар мынадай белгілер
бойынша жіктеледі:
I. Акпаратты жазу тәсілі бойынгиа:
1. Графикалық жазба-барлық карточкаларда қолданылады. Бастапқы кезде
карточкада ұстаушының аты-жөні және эмитент туралы ақпарат болатын.
Кейінірек қол қою үлгісі қарастырылған;
2: Эмбоссинглеу-төлем операциялары тез арада ресімделеді (слип арқылы);
3. Штрих-кодтау арқылы карточкаға ақпаратты жазу магнитті жолақ пайда
болғанға дейін пайдаланылған және төлем жүйесінде кеңінен қолданылмаған;
4. Карточкадағы магниттік жолаққа кодталған түрде карточканың номері,
қызмет ету мерзімі және карточканы ұстаушының ПИН-
коды жазылады. Магниттік жазба кең тараған әдіс болғанымен да алаяқтықтан
қорғау деңгейі төмен.
5. Ақпаратты жазудың ең қолайлы әдісі болып ЧИП (ағылшын Сһір-
интегралдық схемасы бар кристалл) немесе микросхема табылады. Чиптік
карточканың басқа карточкалардан айырмашылығы болғанымен де
қолданылу көлемі шектеулі болған, бұның себебі-магниттік жолаққа қарағанда
чиптік карточканы пайдалану қымбатқа соғады. Соңғы
жылдарда магниттік карточка бойынша алаяқтықтан туындайтын шығынның өсуі
салдарынан чиптік карточкаға өту туралы шешім қабылданған. Барлық чиптік
карточкалардың микро процессоры болады.
6. Лазерлік жазба-технологиясы қолданылады. Магниттік жолақты карточкаға
қарағанда ақпаратты сақтау жадының көлемі және жазылған ақпаратты қорғау
деңгейі жоғары болып табылады.
II. Төлем карточкасының тағайындалу сипатына қарай:
1. Идентификациялық карточка (кәсіпорынға кіру үшін көрсетілетін пропуск
болып табылады)
2. Ақпараттық карточка (карточканы ұстаушы туралы маңызды ақпараттар
кодталған түрде жазылуы мүмкін)
3. Қаржылық операциялар үшін арналған карточка (есеп айырысу қызметін
атқарады)
III. Эмитенттері бойынша:
1. Банктік карточкалар, қаржы компаниялары және банк шығаратын
карточка
Жеке карточкалар, компаниядағы сервистік және сауда желілерінде есеп
айырысу үшін коммерциялық компаниялар шығаратын карточкалар
IV. Операциялардың экономикалық мәні бойынша:
Дебеттік карточкалар-клиенттің карт-шотындағы қаражат шеңберінде
төлемдерді жүзеге асыратын төлем карточкасы
Кредиттік карточка - Банк пен клиент арасындағы жасалған банктік займ
бойынша келісім-шарт негізінде эмитенттің берген займы шеңберінде
төлемдерді жүзеге асыруға негіз болатын төлем карточкасын білдіреді
V. Карточканы үстаушыларына қарай:
• Корпоративтік карточка - заңды тұлғалар үшін
• Жеке карточкалар - жеке тұлғалар үшін
VI. Айналыстағы карточкалар:
Жергілікті карточкалар - үш жылға шығарылады
Халықаралық карточкалар - бір жылға шығарылады.

Төлем карточкаларына арналған жабдықтардың саны
Кесте № 1

Негізгі көрсеткіштер 2001 жыл 2002 жыл
POS-терминалдар 2580 3234
Импринтерлер 1789 2051
Банкоматтар 539 702

Төлем карточкаларының айналысы туралы мәліметтер
Кесте № 2

Негізгі көрсеткіштер 2001 ж 2002 ж
Төлем карточкалары қолданылған төлемдер саны барлығы
мың 14096 20957
Соның ішінде
Сауда терминалында 400 579
%-бен жалпы санға қатынасы 2,8 2,8
Қолма-қол ақша беру бойынша 13696 20378
%-бен жалпы санға қатынасы 97,2 97,2
Төлем карточкалары бойынша төлемдер көлемі-барлығы, 143786 551008
млн. тенге
Соның ішінде
Сауда терминалында 5789 9589
%-бен жалпы көлемге қатынасы 4,0 3,8
Қолма-қол ақша беру бойынша 137996 241418
%-бен жалпы көлемге қатынасы 96,0 96,2

Қазақстандық эмитент банктердің төлем карточкалары санының өсу үрдісі
болғанымен алайда, олар негізінен қолма-қол ақша алу үшін пайдаланылады.
Төлем карточкаларын бөлшек саудада пайдалану арқылы қолма-қол жасалмайтын
төлемдерді жедел дамытуға кедергі келтіретін негізгі себеп тауарға немесе
қызмет көрсетуге ақы төлеуге төлем карточкаларын қабылдайтын сауда және
сервис кәсіпорындарының жеткіліксіз саны болып табылады. 01.01.03 жыл 1763
кәсіпорын төлем карточкаларын товарға немесе қызмет көрсетуге ақы төлеуге
қабылдады. Төлем карточкаларына қызмет көрсету үшін 3234 төлем терминалдары
және 2051 импринтер, қолма-қол ақша алу үшін 702 банкомат пайдаланылды.
Төлем карточкалары қолданылған төлемдер саны - барлығы 2002 жылы 20
957 мың дана құрап отыр. Оның ішінде банкоматтардан қолма-қол ақшаны беру
20378 мың дананы, ал сауда терминалдарында 579 мың дананы құрап отыр. Ал
төлемдер көлемі 2002 жылы барлығы 251 008 млн. теңгені құрап отыр, оның
ішінде қолма-қол ақшаны беру бойынша 241 418 млн. теңге, ал сауда
терминалдарында 9 589 млн. теңге құрап отыр. Сонымен төлем карточкалар саны
және көлемінің өсу үрдісі болғанымен де олар негізінен қолма-қол ақшаны алу
үшін пайдаланылған.
2002 жылдың басында айналасындағы төлем карточкаларының саны 1495,9
мың дана болды. Оның ішінде жергілікті төлем карточкалары - 235,7 мың және
халықаралық төлем карточкалары - 1260,2 мың дана, яғни жергілікті
карточкаларға қарағанда халықаралық карточкалардың айналыстағы жалпы үлесі
84,2% құрап отыр (3). Ұстаушы карточканы алғаннан кейін карточканың келесі
бетіне қалып қояды. Карточканы кепілдік ретінде басқа бір тұлғаның
пайдалануына болмайды. Карточканы ұстаушыға карточкамен бірге ПИН-коды
(дербес идентификациялық нөмір) бар конвертті ұсынады. ПИН-код электрондық
құрылғының дисплейінде шартты белгі ретінде көрсетіледі.
Карточка бойынша операцияны жүзеге асыру үшін ұстаушы қызмет көрсету
орнындағы кассирге карточканы ұсынады немесе өзі банкомат арқылы орындауға
болады. Банкоматтан қолма-қол ақшаны алу үшін алдымен банкомат қандай
карточкаларды қабылдайтынын тексеру керек. Егер де банкоматтағы және
карточкадағы логотип сәйкес келмесе онда операция орындалмайды. ПИН-код үш
рет дұрыс терілмесе, терминалда көрсетілген нүсқаулықты 10-20 сек. ішінде
уақтылы орындамаса, карточкалар бүлінген болса, банкомат карточканы
алуы мүмкін. Көбінесе карточкалар қайтарылмайды, яғни банкоматтың кейбір
түрлері карточканы алған сәтте жояды. Бірақ карточканы ұстаушы екі күн
ішінде банкомат көрсеткен банкпен хабарласуы керек.
Оператор (кассир) карточкамен бірге ұстаушының жеке басын
куәландыратын құжатты сұрауға құқығы бар. Оператор (кассир) авторизацияны
Р08 - терминалды пайдалану арқылы автоматтандырылған режимде жүргізеді
немесе дауысты авторизацияны пайдаланады. Авторизация - төлем карточкасын
пайдалану арқылы төлемді жүргізуге эмитент берген келісімін білдіреді.
Авторизация технологиясы төлем жүйесінің схемасына, карточка түріне, қызмет
көрсету орнының техникасымен қамтамасыз етілуіне байланысты. Авторизация он-
лайн және офф-лайн режимінде болуы мүмкін. Он-лайн режимі үш секунд ішінде,
ал лайн режимінде авторизация бір күн ішінде жүзеге асырылады.
Автоматтандырылған режимде оператор қажетті саланы тереді және арнайы
клавиатураны ПИН-кодты теру арқылы операцияны растау үшін карточканы
ұстаушыға ұсынады. Карт-шотта қаражат жеткілікті болған жағдайда,
операцияның орындалғандығын дәлелдейтін екі экземплярда чек толтырылады.
Чекте көрсетілген реквизиттер дұрыс болған жағдайда карточканы ұстаушы
қолын қояды. Дауысты авторизацияға сұраныс жасаған жағдайда оператор,
авторизация орталығына мынадай мәліметтерді хабарлайды:
• Қызмет көрсету орнының атауы;
• Карточканың толық нөмірі;
• Карточканың қызмет ету мерзімі;
• Импринтердің нөмірі;
• Қажетті сома.
Операцияны жүргізуге келісім берген кезде екі экземплярда слип
ресімделінеді.
Төлем карточкасы арқылы жасалған операциялар туралы ақпараттары бар
көшірмені клиенттің талабы бойынша эмитент беруге міндетті. Көшірме
электрондық тәсілде немесе қағаз түрінде беріледі және мынадай
ақпараттардан тұрады:
• Төлем карточкасының реквизиттері;
• Есеп берілетін кезеңнің бастапқы және соңғы күні;
• Төлем карточкасын пайдалану арқылы төлем жасаған күн және сома;
• Төлем карточкасы арқылы төлемді жасағаны үшін ұстаушыдан ұсталатын
комиссионның көлемі және т.б. ақпараттар көрсетілуі мүмкін.
Эмитент-банк төлем карточкаларын мынадай жағдайларда оқшаулауға құқығы
бар:
• Төлем карточкасын ұстаушыдан жоғалғандығы, ұрланғандығы немесе төлем
карточканың пайдалануға рұқсат етілмегендігі туралы банкке хабар
түссе;
• төлем карточкасын беру туралы келісім шартта көзделген
міндеттемелерді, карточканы ұстаушы орындамаса;
• Төлем карточкасын пайдалану туралы ереже бұзылса;
• ҚР заңына сәйкес клиенттің карт-шотын бойынша шығыс операциялары
тоқтатылса.

ІІ бөлім. Қазақстанның аймақтарында төлем карточкаларының рыногын дамытудың
ағымдағы жай-күйін шолу және оны одан әрі дамыту әлуетін бағалау

Қазіргі уақытта төлем карточкаларының рыногы Қазақстандағы едәуір
жылдам дамып келе жаткан және перспективалы рыноктардың бірі болып
табылады.
Сонымен қатар төлем карточкалары негізінен Қазақстанның екі қаласында
- Алматы мен Астанада ғана дамыды. Мәселен, көрсетілген қалалардың үлесіне
төлем карточкалары рыногының жалпы көлемінде: айналыстағы карточкалар
бойынша - 27,1%-ы, карточка ұстаушыларға 26,8%-ы жзне төлем карточкаларына
қызмет көрсетуге арналған құрал-жабдық бойынша - 46,4%-ы тиесілі. Ал енді
Қазакстанның қалған аймақтарында төлем карточкалары әлі де жеткілікті
дамымай отыр.

ІІ.І Аймақтардағы төлем карточкалары рыногының дамуын талдау

1-кестеде көрсетілгендей 2004 жылгы ІІ тоқсанда төлем карточкаларын
пайдаланумен транзакциялар көлемі 126,3 млрд. теңге болып, 2004 жылғы І
тоқсанмен салыстырғанда 15,2 млрд. теңгеге немесе 13,7% ұлғайды. Талданып
отырған кезеңде транзакциялар саны 8,8 млн. транзакция деңгейінде
қалыптасты және ағымдағы жылғы I тоқсанмен салыстырғаңда 1,3 млн.
транзакцияға немесе 17,3% ұлғайды.
Сонымен бірге төлемдер көлемі бойынша қолма-қол жасалмайтын төлемдер
4,4 млрд. теңге және саны бойынша 380,4 млн. бірлік болып, өткен тоқсанмен
салыстырғаңда тиісінше 17,1% және 31,6% ұлғайды.
Аймақтық шеңберде Алматы қаласына төлем карточкаларын пайдалану
арқылы қолма-қол жасалмайтын төлемдер бойынша операциялардың басым үлесі
тиесілі, бұл елдегі сауда құрал-жабдығының ең көп тарамдалған желісінің
болуымен және халықтың төлем карточкаларын пайдалануының жоғары
мәдениетімен түсіндіріледі.
Мәселен, 2004 жылғы II тоқсанда Алматы қаласында жүзеге асырылған
қолма-қол жасалмайтын төлемдер бойынша операциялардың үлесі қолма-қол
жасалмайтын төлемдердің жалпы көлемі бойынша -71,1% және транзакциялардың
саны бойынша 70,4% болды.
Сонымен бірге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.