Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
1.Ұзақ мерзімді міндеттемелер түсінігі, мәні мен мазмұны 4
2.Ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі 6
2.1 “Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер есебі” 6
2.2 “Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек есебі” 12
2.3 ”Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері” 19
2.4 4300 “Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер есебі” 21
2.5 “Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі” 31
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 37
Кіріспе
Қазіргі нарықтық экономикадағы шаруашылық субъектілерін және олардың
қандай салада қызмет атқаратындығында қарамастан алып қарайтын болсақ,
олардың барлығының да міндеттемелері, оның ішінде ұзақ мерзімді
міндеттемелері болады. Кез келген өндіріспен айналысатын субъекті сол
өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттар мен материалдар үшін
жабдықтаушыларының алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шарушылық
субъектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші яғни жабдықтаушы
субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Тіпті өндіріспен де, саудамен де
айналыспайтын субъектілердің өзінің қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы
қызметкерлерге олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі
салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін. Қазіргі
таңда қаржының жетіспеушілігінен банктер, банктен тыс мекемелерден,
шетелдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмысын жандандырып жатқан, сондай-
ақ міндеттемелерін шектен тыс көбейтіп алып, оны қайтаруға мүмкіншілігі
болмай жабылып, аукционға салынып, сатылып жатқан субъектілер көптеп
кездеседі. Сондықтан да олардың мақсаты мен міндеттерін қарастыру қажет.
Осыған байланысты ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелердің өзекті
міндеттері мен мақсаттарын қарастырайық.
Курстық жұмыс тақырыбының негізгі өзекті мақсаты- қарыз ақша қаражаттары
есебінен өндіріс тиімділігін арттыру және тағы да басқа алға қойған
мақсаттарды орындау.
Курстық жұмысының тақырыбының міндеттеріне келетін болсақ, ол келесідей
түрде болады:
- Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттеме бойынша: кәсіпорынның қаржылық
жағдайын жақсарту, қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету;
- Ұзақ мерзімді кредиторлық борыштар байынша: жабдықтаушылардан қажетті
құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету, кәсіпорынның өз қаражаты жетпеген
жағдайда жалгерлік арқылы белгілі бір ғимарат пен басқа да қажетті
заттармен қамтамасыз ету және тағы да басқалар.
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелерге келетін болсақ, салық
міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып
табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі. Осының нәтижесінде
уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша айырмашылықтардан
салықтық тиімділік туындайды.
Осы айтылғандар туралы толық түсінік беретін қаржылық есептің ең
негізгілерінің бірі болып саналатын тақырыптардың бірі - ұзақ мерзімді
міндеттемелер есебі. Ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі қаржы-шаруашылық
қызметінің бұрынғы бас шоттар жоспарында 6-шы “Міндеттемелер” – деп
аталатын бөлімінде қарастырылған. Ал қазіргі ҚЕХС бойынша шоттар жоспарында
4-ші “Ұзақ мерзімді міндеттемелер”- деп аталатын бөлімінде көрініс табады.
1.Ұзақ мерзімді міндеттемелер түсінігі, мәні мен мазмұны
Міндеттеме - бұл анықталған іс бойынша орындаудың міндеттері немесе
қарызы. Міндеттеме - бұл алдыңғы мерзімде пайда болған субъектілердің
берешек. Оны өтеу кезінде экономикалық табыстарды алып келетін ресурстардың
мекемеден кетуне алып келеді. Жалпы міндеттемелер ұзақ мерзімді және қысқа
мерзімді болып бөлінеді. Соның ішінде ұзақ мерзімді міндеттелерді
қарастырайық.
Ұзақ мерзімді міндеттеме - бұл зайым алушының балансының нақты датасынан
бір жылдан астам төлем мерзімі бар міндеттеме. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
арасына ұзақ мерзімді несиелерді, мерзімі ұзартылған салықтарды, ұзақ
мерзімді кредиторлық берешекті қатыстырады. Жалпы ұзақ мерзімді
міндеттемелердің көбеюі пайыздың көбеюіне алып келеді. Бірақ ұзақ мерзімді
міндетемелердің көбеюі кәсіпорын үшін қауіпті, себебі міндеттемелер бойынша
пайыздарды төлеу шығындарының үлес салмағы өседі. Қарыздық келісімдер іс-
әрекеттерді және ұйымдардың қаржылық құрамын шектейді. Міндеттемелердің
орындалмау тәуекелін азайту мақсатында шектеулер дивидендтердің максималдық
мөлшерін табыстардың белгіленген деңгейін сақтау талабында және өтімділікті
кіргізеді. Инвестордың позициясы бойынша несиелендіру - бұл инвестицияларды
орналастырудың ең үмітті тәсілі, себебі несие берушілер қарыздық
төлемдердің заңды орындалуының ең жоғарғы қауіпсіздігі қолданылады және
активтер құқықтарын алады, егерде қарыз алушының ұйымы жойылса.
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің пайда болу себептеріне келесілерді
кіргіземіз:
1) Тартылған капиталды алу кейбір компаниялар үшін оңай;
2) Тартылған қаражатардың толық құны жаңа акциялардың қаржыландыруынан
төмен;
3) Кейбір субъектілер тартылған қаражаттардың үлкен үлес салмағына
қарамастан, осы қаражаттарға пайда түсіреді және пайданың мөлшері
пайыздық төлемдерден артық болады.
Ұзақ мерзімді міндетемелерді бағалау және өлшеу кезінде келесі
принциптерді есепке алу қажет:
1) Ұзақ мерзімді міндеттемелерді қарызға алынған тауарлар мен
қызметтердің әділетті нарықтық құн бойынша тіркейді;
2) Пайыздардың өз мерзімінде төленуі міндеттемелерді шығару датасындағы
нарықтық пайыздық қойылымына негізделген;
3) Ұзақ мерзімді міндеттемелердің баланс датасындағы қалдық құны – бұл
эмиссия негізіндегі нарықтық пайыздық қойылымына дейін дисконтталған
қолма-қол қалған төлемдердің нақты құны. Пайыздық қойылым
міндеттемелердің негізінде өзгермейді.
Жалпы міндеттемелер міндеттемеледі өтеу мерзіміне байланысты ұзақ
мерзімді және қысқа мерзімді болып бөлінеді
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің келесідей түрлері бар:
1) Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер. Міндеттеменің бұл түрі
келесілерді кіріктіреді:
- ұзақ мерзімді банктік қарыздар
- ұзақ мерзімді алынған қарыздар
- өзге де ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер
2) Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек. Міндеттеменің бұл түрі келесілерді
қарастырады:
- жеткізушілер мен мердігерлерге берілетін ұзақ мерзімді берешек
- еншілес ұйымдарға берілетін ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
- қауымдастырылған және бірлескен ұйымдарға берілетін ұзақ
мерзімді кредиторлық берешек
- филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге берілетін ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек
- жалдау бойынша ұзақ мерзімді берешек
- төлеуге арналған ұзақ мерзімді сыйақылар
- өзге де ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
3) Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері. Ол келесілерді кіріктіреді:
- ұзақ мерзімді кепілгерлік міндеттемелер
- заңды наразылықтар бойынша ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері
- қызметкерлерге сыйақылар бойынша ұзақ мерзімді бағалау
міндеттемелері
- өзге де ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері
4) Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер. Міндеттеменің бұл түрі
келесілерді қарастырады:
- корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық
міндеттемелер, мұнда салық салынатын уақытша айырмаға байланысты
болашақ кезеңдерде төлеуге жататын пайдаға салынатын салық
сомасы есепке алынады
5) Өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер. Міндеттеменің бұл түрі
келесілерден тұрады:
- алынған ұзақ мерзімді аванстар
- алдағы кезеңдердің кірістері
- өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер
2 Ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі
2.1 “Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер есебі”
“Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер” ұзақ мерзімді кредиторлық
берешекті алып тастағанда, ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелерді есепке
алуға арналған және шоттардың келесі топтарын қамтиды:
4010 “Ұзақ мерзімді банктік қарыздар”, бір жылдан асатын мерзіммен
банктік ұйымдардан алынған қарыздар көрсетіледі; Қарыз ресми мәртебесі бар
банктерге, мерзім, төлеу және қайтару шарттарын қарастыратын коммерциялық
келісім шарт негізінде кредитті төлеу қабілеті бар ұйымдарға беріледі.
Банк қарызы – бұл банктің клиентке соманы белгілі бір мерзімге сыйақы
төлеумен ұсынуы және бөлісуі
Банктің қарыз түрлері:
1) Қысқа мерзімді - бір жылға дейін, бірақ екі жылдан көп болмауы керек;
2) Орташа мерзімді - бір жылдан үш жылға дейін;
3) Ұзақ мерзімді - үш жылдан жоғары.
Орташа мерзімді және ұзақ мерзімді қарыздар өндірістік және кәсіпорынның
әлеуметтік даму мақсаттарына пайдаланылады.
Кредиттеудің негізгі түрлері:
1) Аванстық - дайындаушы ұйымдарға беріледі;
2) Бланктік - қаржысы тұрақты субъектіге, сенімді төлеушіге толық сеніп
беріледі;
3) Консорциумдық-бірлестірілген кредит - бір қарыз алушының екі немесе
одан да көп банкілеріне аса ірі мақсатты бағдарламаны кредиттеу үшін
беріледі;
4) Ипотекалық - мүлік кепілдігімен берілетін ұзақ мерзімді несие;
5) Овердрафт – нәтижесінде дебеттік сальдо пайда болатын банктегі клиент
шотынан қаражатты есептеп шығарып тастау арқылы жүзеге асырылатын
қысқа мерзімді кредиттеу түрі;
6) Кредиттік желі - міндеттемесі заңмен рәсімделген банктің “қарыз
алушыға” өзінің алғашқы талап етуі бойынша немесе ең аз деңгейдегі
нақты төлем шегінде кредиттік кезең ішінде беру;
7) Тұтыну мақсаттарына арналған кредит, яғни кредитке алынатын
тауарлармен, басқа да жеке қажеттіліктерге (шаруашылық құруға , мал-
құс өсіруге және т.б.);
8) Стенд-бай - Халықаралық валюта қорының елдерге ұсынатын кредиті.
Бұл шотта қарастырылатын кейбір корреспонденциялар келесі кестеде
келтірілген:
Кесте 1
№ Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит
рс мазмұны
1 2 3 4
1. Банк мекемелерінен кредитті 1040”Ағымдық 4010 “Ұзақ
алуда есеп айырысу шотына банктік шоттардағымерзімді банктік
есепке жатқызу теңгемен ақша қарыздар”
қаражаттары”,
1050”Ағымдағы
банктік шоттардағы
валютамен ақша
қаражаттары”
2. Банктің кредит есебінен алынған4110”Жеткізушілер 4010”Ұзақ мерзімді
тауарлы-материалдық қор(жұмыс, мен мердігердерге бактік қарыздар”
қызмет) үшін төлеу ұзақ мерзімді
кредиторлық
берешек”
3 Аккредетивке, чек кітапшасына 1070”Арнайы 4010”Ұзақ мерзімді
сепке алынған қаражат шоттардағы ақша банк қарызы”
қаражаттары”
4 Банк кредиті үшін есептелеген 7310 “Сыйақылар 4160”Төлеуге ұзақ
пайыз бойынша шығындар” мерзімді
сыйақылар”
5 Пайыздарды төлеу 4160”Төлеуге ұзақ 1040”Ағымдық
мерзімді банктік шоттардағы
сыйақылар” теңгемен ақша
қаражаттары”,
6 Мерзімі ұзартылған кредит 4010”Ұзақ мерзімді1040”Ағымдық
банк қарыздары” банктік шоттардағы
теңгемен ақша
қаражаттары”,
1050”Ағымдағы
банктік шоттардағы
валютамен ақша
қаражаттары”
7 Кредитті қайтару 4010”Ұзақ мерзімді1040”Ағымдық
банк қарыздары банктік шоттардағы
теңгемен ақша
қаражаттары”,
1050”Ағымдағы
банктік шоттардағы
валютамен ақша
қаражаттары
4020 “Ұзақ мерзімді алынған қарыздар”, бір жылдан асатын мерзіммен
банктік емес ұйымдардан алынған қарыздар есепке алынады; Банктен тыс
мекемелерден қарыз алу - “қарыз беруші” жақ “қарыз алушы” жаққа белгілі бір
кезеңде қайтару шартымен ақша немесе материалдық қорды келісімшарт бойынша
қарызға береді.
Банктен тыс мекемелерден берілетін қарыз мыналар бойынша айрықшаланады:
- өтемақылық- шетелдік валюта қарызына айырбастау;
- тіркелген- тіркелген уақыт кезеңіне тіркелген пайыз;
Берілген ұзақ мерзімді несиені есепке алу үшін 4020 “Ұзақ мерзімді
алынған қарыздар” деген шотын пайдаланады. Бұл пассивті шотта еліміздің
ішіндегі және шетелдегі қарыз берушілердің мәліметтері жинақталады.
Сонымен қатар, бухгалтерлік есептің Бас шоттар тізбегінде төлемдер мен
міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін, берілген және алынған
кепілдемелердің қозғалысы мен қолда барын, есепке алу үшін баланстан тыс
екі шотын: 008 “Алынған міндеттемелерді қамту мен төлемдер” және 009
“Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер” деген шоттарын пайдаланады.
Міндеттемені қамтамасыз етудің кепілді ретінде үшінші тұлғаның кепілдігі,
кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және тағы басқалар болады.
Кепілдеменің және кепілге салудың мәнін қарастырайық. Кепілдеме кепілгер-
кәсіпорыннан несие берушіге борышкерден алынуға тиісті соманың уақтында
төленуін қамтамасыз ету үшін беріледі. Кепілдемені банктер, кәсіпорындар
және мекемелер бере алады. Кепілдеменің мәні: борышкер кәсіпорын несие
бойынша өзінен алынуға тиісті төлемдерді мерзімінде төлей алмаған жағдайда
банктер, кәсіпорындар және ұйымдар несиені төлеуді өз мойындарына алады.
Міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін тәсіл ретінде кепілдеме
кәсіпорындардың қазіргі өндірістік және коммерциялық қызметтерінде аталған
жағдай кеңінен қолданылып жүр.
Кредиторлардың талабын қанағатандыру үшін кепілдік келісім-шарттың
рәсімдеуін реттеуші ретінде Қазақстаг Республикасының №254-30 маусым 1998
жылы шыққан “Кепілдік мүліктің қозғалысын тіркеу туралы” заңы негізгі құжат
болып табылады.
4030“Өзге ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер”, мұнда алдағы топтарда
көрсетілмеген өзге қаржылық міндеттемелер есепке алынады.
4031”Облигациялар”. Облигация - бұл ұзақ мерзім негізінде капиталдың
көптеген сомаларын қорғау үшін ұйымдар және мемлекеттік мекемелер шығаратын
қарыздық куәлік Облигация – бұл облигацияны инвестициялық ұстаушысының
формальдық уәдесін білідретін заңды құжат. Оларды бірнеше тәсілмен іске
асырады. Көптеген жағдайларда облигацияның эмиссиясын банк-инвесторларға
сатылады. Инвестициялық банктер жеке инвесторларға белгіленген баға бойынша
облигацияның эмиссиясына кепілдік береді. Сату кезінде жәрдем беру және
тәуекелділікті тұтас немесе оның бөлігін банк өзі мойындайды. Қаржылық
мекемелердің қатыстық тікелей орналасуы және бөлек инвесторлар үшін
кепілдіктерді беруі- облигацияларды іске енгізудегі немесе енгізілуі үшін
ең пайдалы факторлардың бірі. Облигацияның көптеген эмиссиялары жазбаша
түрінде ұсынылады. Жазбаша құжат- бұл элементтің қаржылық есептіліктерін
кіргізетін және ұсынылған бағаны белгілейтін ұсынылатын мәліметтерді
көрсететін эмитент компаниясының қызметін белгілейтін және мәліметтердің
сатылу шарттарын анықтайтын құжат.
Номиналдық құны бойынша шығарылған облигацияларды есепке алған кезде
келесідей жұмыстар жасалынады:
1) Облигацияны номиналдық құнымен тіркеу
Дт Ақшалай қаражаттар
Кт Төленуге тиісті облигациялар
2) Пайыздарды есептеу. Ол формула бойынша жүргізіледі:
(1)
Пайыздарды есептеу үшін формула арқылы анықталан сомаға келесідеій
өткізбе беріледі:
Дт Пайыздар бойынша шығындар
Кт Төленуге тиісті есептелген пайыздар
3) Егер облигацияның нарықтық және бекітілген пайыздық қойылымы тең
болса, онда оларды номиналдық құны бойынша сатады
4) Егер нарықтық пайыздық қойылым бекітілген қойылымнан артық болса, онда
облигацияны жеке құны бойынша осы жеңілдіктерді есептен шығарудың екі
әдісі бар:
а) Тікелей әдіс бойынша келесі көрсеткіштер анықталады:
- төлемдердің жалпы саны = төлемнің жалпы саны
- пайыздың әр төлеміндегі облигациялық жеңілдікті алу сомасы =
облигациялық жеңілдік төлемнің жалпы мөлшері
- төлеген пайыздың сомасы = номиналдық құн* номиналдық пайыздық
қойылым * уақыт
- төлеу күніндегі пайызды өтеу бойынша шығындардың жиынтық сомасы
= төлеген пайыздың сомасы + облигацяның жеңілдікті өтеу
Өтеу күні пайызды төлеу кезінде келесідей өткізбі беріліеді:
Дт Облигацияның пайыздары бойынша шығындар
Кт Облигациялар бойынша өтелмеген жеңілдік
Кт Ақша қаражаттары
б) Тиімді пайыздық қойылым әдісі облигацияның мерзімінде ноның баланстық
құнының тұрақты деңгейде болуын қарастырады. Және арнайы кесте арқылы
жеңілдіктердің амортизациясы есептелініп, баланстық құны анықталады. Төлеу
күнінде пайыздың өтелуі бойынша өткізбе тікелей әдістегідей сақталынады.
Егер бекітілген пайыздық қойылым нарықтық қойылымнан артық болса, онда
облигация премиямен сатылады. Осындай кезде облигациялардың бекітілген
құнын нарықтық құнынан артық ұсынады, себебі облигацияны тиімді көрсеткісі
келеді. Облигацияның бағасы табыс нарықтық қойылымына қатысты азаюы
басталған соң төмендейді.
Премия облигациялық зайымның мерзімінде пайыздар бойынша шығындар шоты
арқылы есептен шығарылады және мөлшері азайтылады. Бұл жерде премия немесе
жеңілдік терминдері облигация эмиссиясының теріс және оң сапасын
білдірмейді. Олар өткізу өзгерістерінің нәтижесі болып табылады. Сондықтан
пайыздық табыстардың қойылымын нарықтық қөйылымымен сәкестіру қажет.
Мысалы: “Никамода” корпорациясы 1 қаңтарда 1 жылы 9% облигацияларды
200000тг шығарды . Мерзімі –5 жыл пайыздар екі рет жылына төленуі қажет. 1
қаңтарда және 1 шілдеде облигациялар номиналдық құны бойынша шығарылады.
Шығару туралы өткізбесі келесідей болады:
Дт Ақшалай қаражаттар-200000
Кт төленуге тиісті облигациялар-200000
Пайыздарды есептеген кезде
Дт Пайыздар бойынша шығындар-9000
Кт Төленуге тиісті есептелген пайыздар-9000
200000*9%*12=9000
Егер нарықтық пайыздық қойылым бекітілген қойылымнан артық болса, онда
облигациялар жеңілдіктен өткізіледі және жеңілдік шотын дебеттеу қажет.
Мысалы: Корпорация облигацияларды 50жыл мерзімінде шығарды.Жылдық пайыздық
қойылым-9%, нарықтық пайыздық қойылым-10%. Пайыздар екі рет жылына
төленеді. Онда пайызды есептеу кестесіне сәйкес болашақ және келтірілген
құндар бойынша облигациялардың шығару құны:
9000*7,722+200000*0,614=187749
Жеңілдіктерді бухгалтерлік есепте көрсеткен кезде келесідей анықтаулар
жасалады:
1) Төлемдердің алпы саны- 2*5=10
2) Облигациялық жеңілдікті өтеу сомасы-385,1
3) Төленген пайыздық сомасы- 200000*9%*12=9000
4) Жиынтық сома- 9000++385=9385
1 шілдеде пайызды төлегн кезде бухгалтерлік жазу келесідей болады:
Дт Облигациялық пайыздар бойынша шығындар-9385
Кт Облигациялар бойынша өтелмген жәңілдік- 385
Кт Ақшалай қаражаттар- 9000
Егер осы мысалды қойылымның тиімді әдіспен қарастыратын болсақ, онда
баланстық құнын анықтау үшін кестені қолданамыз жне ол келесідей болады:
Кесте2
Мерзім Ақшалай төлемдер Пайыздар бойынша Жеңілдіктің Баланстық құн
шығындар амортизациясы
1 9000 9307,45 307,45 196456,45
2 9000 9322,82 322,82 196779,27
3 9000 9338,96 338,96 197118,23
4 9000 9355,91 355,91 197474,14
5 9000 9373,71 373,71 197847,85
6 9000 9392,39 392,39 198240,24
7 9000 9412,01 412,01 198652,25
8 9000 9432,61 432,61 199084,86
9 9000 9454,24 454,24 19996,1
10 9000 9460,89 460,89 19999,9
Пайыздарды төлеу кезінде бірінші жылдың 1 шілдесінде бухгалтерлік жазу
тиімді пайыздық қойылым әдісі бойынша келесідей болады:
Дт Облигациялардың пайыздары бойынша шығындар- 9307,45
Кт Облигациялардың өтелмеген жеңілдігі- 307,45
Кт Ақшалай қаражатар- 9000
Егер бектілген пайыздық қойылым нарықтық қойылымнан артық болса, онда
облигацияларды премиямен сатады
Мысалы: Корпорация 9%-қ облигацияны 5 жылға шығарады. Номиналдық құны-
200000; шығаруы-208200; нарықтық қойылым-8% болса, онда жазу келесідей
болады:
Дт Ақшалай қаражаттар-208200
Кт Төленуге тиісті облигациялар-200000
Кт Облигациялар бойынша өтелмеген премия-8200
Балансты құратырғаннан кейін осы операцияны ұзақ мерзімді міндеттемелер
арасына баланстық бап ретінде кіреді:
Төленуге тиісті облигациялар-200000
Өтелмеген премия-8200
Барлығы-1208200
Пайыздарды төлеу арасындағы мерзімде облигацияларды сату мүмкін, онда
инвестор сатып алған облигацияны ағымдағы құнын төлейді:
(2) (2)
Содан кейін пайыздарды келесі төлеу датасында инвестор барлық мерзім үшін
пайыздық сомасын алады. Осылай инвесторға сатып алу кезінде төленген
пайыздар қайтарылады. Облигацияларды өзге де бағалы қағаздарға ауыстыруға
болады. Осындай облигацияларды конвертациялық облигациялар деп атайды.
Ауыстыруды облигация ұстаушысының қалауы бойынша жүргізеді. Ауыстырудың
шаттарын облигациялық конрактіге кіргізеді.
Мысалы: Компания бір жылдың ішінде 1 шілдеде акционерлердің шешімі
бойынша облигацияларды сатып алған жоқ. Олардың бәрін кәдімгі акцияларға
ауыстырады. Әрқайсысының құны 8 тг және ауыстырудың шарты бойыншыа 1000
облигацияны 40 кәдімгі акцияға ауыстырады. Бүхгалтерлік жазу келесідей
болады:
1 шілде
Дт Төленуге тиісті облигациялар-100000
Дт Есептелген шығарылымнан облигациялық премия-1447
Кт Кәдімгі акциялар-32000
Кт Номиналдан артық кіргізілген капитал- 69447
Осындай ауыстыру бойынша 40 акцияны 1000 облигацияға айналдыру
нәтижесінде 4000 акцияны шығарады. Олардың номиналдық құны 32000 тг болады.
4032 ”Ұзақ мерзімді вексельдер”. Ұзақ мерзімді вексельдер - бұл қарыздық
мерзімі белгілейтін құжат. Вексельді анықталған мақсаттар үшін арналған
зайымдар және сатып алуларды жасаумен байланысты қолданылады. Облигациялар
керісінше, капиталдың сомасын көбейту үшін пайдалынылады. Вексельдер жалпы
өтеу мерзімдері бойынша облигацияға қарағанда қысқарырақ болып саналады.
Вексель облигация сияқты ресурстардың сату құны есептілігінде көрсетіледі.
Вексельді шығарған кезден бастап пайыздар бойынша шығындарды ағымдағы
пайыздық ставка негізінде анықтайды: Халықаралық тәжірибе бойынша
вексельдерді 2 жылдан 10 жылға дейін береді. Қаржылық есептілікті құру
датасында вексельдің баланстық құны вексельдік зайым бойынша қалған жеке
құралдар төлемдердің барлығына тең. Егерде вексельді дисконттау мақсатында
қоданса, онда мерзім бойы пайыздық қойылым өзгермейді.
Закладной - бұл нақты активтермен қамтамасыз ететін ұзақ мерзімді
қарыздың түрі. Оны өтеу ай сайынғы төлемдер арқылы жүргізіледі. Бұл жерде
төлемдердің арасына негізгі сомаларын өтеу кіргізіледі.
2.2 “Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек есебі”
“Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек” бір жылдан асатын мерзімнен
кредиторлық берешектерді есепке алуға арналған.
4110 “Жеткізушілер мен мердігерлерге ұзақ мерзімді берешек”
4410 “Жеткізушілер мен мердігерлерге ұзақ мерзімді берешек”, мұнда бір
жылдан асатын төлеу мерзімнен қорларды жеткізу немесе қайта өңдеу жөніндегі
шығыстарды қоса алғанда, сатып алынған активтерге және пайдаланылған
қызметтерге жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысудың болуымен
және қозғалысымен байланысты операциялар және жеткізушілер мен
мердігерлерге берілетін өзге де ұзақ мерзімді берешек көрініс табады.
Өндірістің үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп тұруы үшін оны уақтылы
керекті материалдармен жабдықтап отырудың маңызы зор болып табылады.
Кәсіпорынды материалды-құндылықтармен жабдықтау экономикалық және
әлеуметтік дамыту жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Шаруашылық субъектісі
өнім өндіруші кәсіпорындармен, сондай-ақ делдалдық ұйымдармен өзін керекті
материалдық құндылықтар, техникалармен қамтамасыз ету жөнінде келісім-
шарттар жасасады немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып алады.
Жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысу есебі 4110 ”Жеткізушілер
мен мердігерлерге ұзақ мерзімді берешек” - деп аталатын шотта жүрзізідеді.
Бұл шотта есеп айырысу сомасының деңгейіне және нысандарына қарамастан
жеткізушілерден алынған материалдар мен қосалқы бөлшектер, олардың
атқарған жұмыстары мен көрсеткен қызметтері үшін есептелінген қарыз
сомалардың есебі жүргізіледі. 4410-шоттың кредитінде тиісті материалдық
құндылықтар, шығындар бойынша жеткізушілердің акцептелген фактура - шотына
сәйкес есептелінген сомалар, ал бұл 4010-шоттың дебеті бойынша 1010
”Кассадағы теңге түріндегі ақша қаражаттары”, 1020” Кассадағы валюта
түріндегі ақша қаражаттары” бас шоттарының тиісті бөлімше шоттарынан және
басқа да шоттардың кредитінен (төленген жеріне байланысты) оларға төленген
сомалар жазылады. 4010 “Жеткізушілер мен мердігерлерге ұзақ мерзімді
борыштар”- шоты бойынша есеп номері 6-журнал-ордерде жеткізуші-
мердігерлердің әрбір фактура-шоты бойынша бөлек жүргізіледі. Бұл журнал-
ордерде жеткізуші-мердігерлердің фактура-шоттарының акцептелінуі,
материалдық құндылықтардың, жұмыстар мен қызметтердің қабылдануы, олардың
құнының төленуі жайлы мәліметтер жазылады.
Келіп түскен фактура-шоттарды алдымен үлгілі түрі М-1 “Келіп түскен
жүктер есебі” журналына тіркейді. Бұл журнал бойынша субъектіде материалдық
құндылықтардың уақтылы келіп түсуіне бақылау жасалынады. Журналға жазылуға
тиісті мәліметтерді жабдықтау бөлімі тауар-көлік накдаднойлары, кіріс
ордерлері, материалдарды қабылдау қабылдау туралы актілер негізінде
кәсіпорын қоймасына материалдық құндылықтарды келіп түсуіне қарай жазып
отырады. Журналға тек акцептелген шот-фактурасы ғана жазылады.
Кейбір жағдайларда келіп түскен материалдық құндылықтардың құжаттары
(фактура-шоттары)болмауы мүмкін. Мұндай құндылықтарды фактураланбаған
жеткізілім деп атайды. Фактураланбаған жеткізілімдер фактураланған яғни
фактура-шоттарымен бірге келген жеткізілімдер тәрізді әрбір жабдықтаушылар
бойынша көрсетіледі. Фактураланбаған жабдықтарды жазу үшін үлгілі түрі М-7
“Материалдарда қабылдау туралы актілер” қолданылады, олар фактура-шоттармен
рәсімделмеген материалдар, сондай-аң қабылдау кезінде артық шыққан тауарлы-
материалдық құндылықтарғада жазылады. Фактураланбаған жабдықтардың фактура-
шоттары келген уақытында оларға бұрын жазылған деректер сторно етіліп, №6
журнал-ордерге фактура-шоттағы мәліметер жазылады. Төлем жасалған, бірақ
айдың аяғына дейін кәсіпорынның қоймаларына түспеген тауарлы-материалдық
құндылықтардың фактура шоттары немесе төлем талап тапсырмалары негізінде
№6 журнал-ордерге әдеттегі тәртіп бойынша жазу жазылады. Айдың аяғында
жолдағы материалдық құндылықтардың сомасын журнал-ордердің “Келіп түспеген
жабдықтаушы қоймасындағы жүк үшін”- деп аталатын арнайы бағанасында
көрсетеді. Журнал-ордер бойынша жиынтықтарды шығарғаннан кейін жолдағы
тауарлы-материалдық құндылықтардың құнын материалдық құндылықтар шоттарына
жазады, олар материалдық жауапты адамдар есенбіне жатқызылмаса да, жедел
ескеріліп отырады. Сөйтіп, жолдағы тауарлы-материалдық құндылықтар айдың
аяғында тиісті шоттарда шартты түрде есептелініп, олардың құндары
жабдықтаушылармен есеп айырысулар тұрғысында дебиторық қарыз болып
табылмайды. Келесі айдың басында жолдағы материалдардың қалдығы сторно
етіледі (қызыл жазумен жазылады).
Жеткізушілер және қызмет көрсетушілермен есеп айрысулар есебі жөніндегі
журналда ай аяғында 4110-шот бойынша талданған қалдықтар көрсетіледі.
Талдамалы (аналитикалық) есептің құрылымы жеткізушілер және мердігерлер
есеп айырысу жөніндегі қалдықтар туралы мағлұмат алуды қамтамасыз ету үшін
және есеп айырысуды жедел бақылау үшін топтардан қалыптасады:
- құны төленген, бірақ іс жүзінде алынбаған (қабылданбаған) материалдық
құндылықтар, көрсетілген қызметтер, орындалған жұмыстар бойынша есеп
айырысудан;
- фактураланбаған қалған жабдықтар бойынша
Жеткізушермен және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша мынадай
шоттар корреспонденциясы беріледі.
- Алынған тауары-материалдық құндылықтар үшін (қосылған құнға салынған
салық есебінсіз) акцептелген фактура-шоты сомасына: ”Материалдар” және
“Тауарлар” шоттарының тиістілері дебеттелініп, 4110-“Жеткізушілер мен
мердігерлерге ұзақ мерзімді берешегі” – деп аталатын шот
кредиттелінеді.
- Оған қоса ессептелген қосылған құн салық сомасына 1420”Қосылған құнға
салынған салық”- деп аталатын шот дебеттелініп, “Жеткізушілер мен
мердігерлерге ұзаңқ мерзімді берешегі”- деп аталатын шот
кредиттелінеді.
- Жеткізушілердің фактура-шотының қай шоттан төленгеніне қарай:дебет
4110-шот, кредит 1010, 1020 шоттың тиістілері түрінде бухгалтерлік
жазу жазылады.
- Фактура-шот бойынша жеткізушіге (мердігерге) төленген қосылған құнға
салынған салықтың сомасынан шегерілгенде 1420- “Қосылған құнға
салынған салық”- деп аталатын шот дебеттелініп, тиісті шоттар
кредиттелінеді.
4120 “Еншілес ұйымдарға ұзақ мерзімді кредитолық берешек”, мұнда бір
жылдан асатын мерзіммен сатып алынған активтер және пайдаланылған қызметтер
үшін еншілес ұйымдармен есеп айырысу жөніндегі операциялар және еншілес
ұйымдарға өзге кредиторлық берешек көрініс табады.
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі
4130”Ассоциацияланған және бірлескен ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық
берешек” және 4140 “Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”- деп аталатын шоттарда жүргізіледі. Бұл щоттар
пассивті болып табылады. Талдамалық есеп әрбір еншілес (тәуелді)
серіктестіктер бойынша корреспонденциялаушы шоттар бойынша машинограммада
немесе тізімдемеде жүргізіледі. Ірі кәсіпорындардың талдамалық шоттарында
дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысушылардың талдамалық есебінің
карточкалары пайдаланылады. 4120 ”Еншілес ұйымдарға ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”, 4130”Ассоциацияланған және бірлескен ұйымдарға ұзақ
мерзімді кредиторлық берешек” және 4140 “Филиалдар мен құрылымдық
бөлімшелерге ұзақ мерзімді кредиторлық берешек”- деп аталатын шоттар
бойынша карточкаларға, тізімдемелерге немесе машинограммаға жазу үшін
үлгілі түрі №280-кредиторлық хабарлама немесе шоттар негіз бола алады.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен
сатып алынған тауарларына 1300 - тиісті щоттар дебеттелініп, оған сәйкес
4120 ”Еншілес ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық берешек”, 4130
”Ассоциацияланған және бірлескен ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық
берешек” және 4140 “Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”- деп аталатын шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын өнімдері,
негізгі құралдары және материалдық емес активтеріне бухгалтерлік есепте
1320, 2700 бөлімнің шотары және 2410-шоттың тиістілері дебеттелініп, 4120,
4130, 4140 шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Еншілес(тәуелді) кәсіпорынға бас кәсіпорынның өтеген қарызына: дебет
4120,4130,4140 шоттардың тиістілері, кредит 1010-шоты түрінде бухгалтерлік
жазу жазылады.
Бас кәсіпорын мен еншілес (тәуелді) серіктестіктер арасындағы есеп
айырысуларды салыстырып, тексеру актілері негізінде дебиторлық қарыз
сомасының кредиторлық қарыз сомасымен жабылуы 4120 “Еншілес ұйымдарға ұзақ
мерзімді кредиторлық берешек”, 4130 ”Ассоциацияланған және бірлескен
ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық бершек” және 4140 “Филиалдар мен
құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді кредиторлық берешек”- деп аталатын
шоттардың тиістілерінің дебетіне, оған сәйкес 2120 “Еншілес ұйымдардың ұзақ
мерзімді дебиторлық берешек”, 2130 ”Ассоциацияланған және бірлескен
ұйымдарға ұзақ мерзімді дебииторлық берешек” және 2140 “Филиалдар мен
құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек”- деп аталатын
шоттардың тиістілерінің кредитіне жазылады. 4120 “Еншілес ұйымдардың ұзақ
мерзімді кредиторлық берешек”, 4130”Ассоциацияланған және бірлескен
ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық берешек” және 4140 “Филиалдар мен
құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді кредиторлық берешек”- деп аталатын
шоттарда талдамалық (аналитикалық) есеп жеке серіктестіктер бойынша
жүргізіледі.
4130 “Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдарға берілетін ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”, мұнда бір жылдан асатын мерзіммен сатып алынған
активтер және пайдаланылған қызметтер үшін қауымдастырылған және бірлескен
ұйымдармен есеп айырысу жөнінідегі операциялар және қауымдастырылған және
бірлескен ұйымдарға берілетін өзге ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
көрініс табады.
4140 ”Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге берілетін ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”, мұнда филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге берілетін
ұзақ мерзімді кредиторлық берешек есепке алынады.
4150 ”Жал бойынша”, мұнда бір жылдан асатын қаржылық және операциялық
жалдау бойынша жалдау міндеттемелерін төлеумен байланысты операциялар
көрініс табады.
Жалгерлік – бұл активтердің иеленушісі (жал беруші) өзге тұлғаға (жал
алушыға) белгіленген мерзімге төлем үшін активпен пайдаланудың эксклюзивті
құқығын беру туралы контракт. Жал алушының басты мақсаты-ай сайын, тоқсан
сайын немесе аванстық түрде жалгерлік төлемді аудару табылады. Бұл жерде
контрактіде активті жұмыстық жағдайда сақтайтын тұлға (Жал беруші және жал
алушы) анық белгіленеді. Жалгерліктің есебін ұйымдастыру үшін 17 ҚЕХС
“Жалгерлік” қолданылады. Осы стандартта жалгерліктің келесідей жетістіктері
көрсетілген:
1) Жалгерлік арқылы ақшалай мәселелер шешіледі, өйіткені жалға алынған
активтер 100%құны қаржыландырылады. Ал банктік несиелер арқылы
активтердің 80% құны ғана шегеріледі. Сонымен қоса жалгерлік бойынша
тұрақты пайыздар қолданылады, ал несиелерде қалқымалы қойылымдар
қолданылады.
2) Операциондық жалгерлік жал алушыға қарыздық шектеулер бар кездерінде
баланстық есепкелікке қарамастан қаржыландыруды жүргізуге мүмкіншілік
береді.
3) Жабдықты жалгерлікке алған кезде уақыт және ақшалар үнемделеді, себебі
жабдықты сатып алу үшін тапсырыс береді және оны іске қосу үшін
қосымша жұмыстар жүргізіледі.
4) Жалгерлік арқылы тұрақты қолдануда тиімсіз болатын активтерден
құтылуға мүмкіншілік бар.
5) Қысқа мерзімді жалгерлік арқылы активтердің ескіруінен құтылуға
болады.
6) Жалгерлік арқылы табыс салығын төлеген кезде салықтық жеңілдіктерге ие
болуға болады.
7) Жал алушы үшін өнеркәсіптік жабдық диллер мен дистрибютерлер жал
беруші болса, өткізудің мөлшерін көбейту мақсатында қолданылады. Ал
несиелік институттар және коммерциялық жал берушілер үшін жалгерлік
қосымша қаржылық қызметтердің түрі болып табылады.
Жалгерліктің негізгі кемшіліктері:
1) Жала берілген активтердің 100%-қ қаржыландырылуы пайыздық төлемдердің
жоғары болуын көрсетеді.
2) Қысқа мерзімді жалгерлік арқылы ескіруден сақталады, бірақ оның
пайыздық төлемдері ұзақ мерзімді жалгерліктен жоғары болады.
3) Мерзімдік жалгерлік кезінде жабдық қажет болған кезде оның жеткілікті
екеніне кепілдік жоқ
4) Ұзақ мерзімді жалгерлік кезінде бекітілген қойылым жал алушыны –
кредиторды зияндық тәуекелдігіне алып келеді, егер пайыздық қойылым
көтерілсе
Жалгерліктің негізігі түрлері болып қаржыландырылған және операциялық
болып табылады. Қаржыландырылған жалгерлік- бұл активтердің меншік
құқығымен байланысты барлық тәуекелділіктер мен сыйақылар жал алушыға
берілетін және активті жұмыстық жағдайда сақтайтын жалгерліктің бір түрі.
17 ҚЕХС бойынша жалгерлікті қаржыландырылған деп санайды, егер келесі
жағдайлар сақталса:
1) Жалгерлік мерзімінің соңында жал берушіге активтің меншіктік құқығы
жалгерлік арқылы ауысады
2) Нарықтық құннан төмен баға бойынша активтерді сатып алуға жалгерлік
мүмкіншілік береді
3) Активтердің пайдалы жұмыс істеу мерзімінің көптеген бөлшегі жалгерлік
мерзімін құрастырады
4) Жалгерліктің басталу датасындағы жалға алынған мүліктің нарықтық
құнына тең немесе одан көп минималдық жалгерлік төлемдер белгіленген
Операциялық жалгерлік - бұл қаржыландырылған жалгерлікті шегергенде
келесі талаптарға сәйкес келетін кез келген жалгерлік:
1) Жалға алушы ешқандай тәуекелділікті атқармайды және активті иеленумен
байланысты ешқандай құқықтарға ие болмайды
2) Ағымдағы жалгерлікке алынған активтер жал берушінің балансында
көрсетіледі
Жалгерлік төлемдер қаржылық төлемге және міндетті төлемге бөлінеді.
Қаржылық төлем-бұл жалгерлік мерзімдегі минималдық жалгерлік төлемнің және
алғаш рет жазылған міндеттемелердің арасындағы айрмашылық. Оны жалгерлік
мерзімнің ағымында бөліп тарату қажет, себебі әр мерзім сайын
міндеттемелердің қалдығына тұрақты пайыздық қойылым сақталады. Жалға
алынған мүліктің амортизациясы оның меншік құқығы берген сәтінде
белгіленеді. Егер жалға алушыға меншік құқығы жалгерліктің соңында
берілсе. Онда амортизацияны есептеу мерзімі болып активтің қолдану уақыты
болып табылады. Егер меншік құқығы берілмесе, онда амортизацияны еспетеу
уақыты болып жалгерлік уақыты немесе пайданы қолдану ақыты табылады.
Қаржылық төлемдердің сомасы және активтердің есептелген амортизациясы
жалгерлік төлемге тең болмайды. Себебі жалға алынған активтердің құны және
онымен байланысты міндеттеме барлық мерзімдер үшін бір-біріне сай келмейді.
Жалгерлік мерзімнің басы- бұл келесі даталардың ең ерте датасы, жалгерлік
келісім бекіткен дата немесе жалгерліктің талаптарын , міндеттерін
қабылдаған дата.
Жалгерлік мерзімі - бұл жалгерліктің келісім-шартын бұзуға болмайтын және
осы мерзімді жалға алушы активті жалға алу келісім шартты бекіткен дата.
Жалгерлік кезінде қарастырылған пайыздық қойылым-минималдық жалгерлік
төлемді анықтау үшін жалгерліктің басындағы мүліктің дисконтталған құны
және жалға алынған активтердің ағымдағы құны бойынша жалгерліктің басындағы
кепілдік берілмеген қалдық құныды анықтайтын дисконттың қойылымы.
Тартылған капиталға өспелі пайыздық қойылым-бұл ұқсас жалгерлік үшін
жалға алушы төлеуге тиіс пайыздық қойылым немесе жалгерліктің басында
зайымды қолданғаны үшін жалға алушы қабылдаған қойылым. Бұл жерде келісім
шартта міндетті түрде пайыздық қойылым және инвестицияланған қаражаттардың
қайтарылуы қарастырылу керек.
Ұзақ мерзімді жалгерлік құрал-жабдықтарды сатып алуды қаржыландыру
көздерінің ең тиімді жолдарының бірі болып табылады. Оның артықшылығы болып
оның тез арада төлемді талап етпеуінде және оның қысқа мерзімді
жалгерліктен құнының төмен болуында. Бұл жалгерліктің түрі қайтарымды және
оның мерзімі осы жалға алынған құрал-жабдықты физикалық қолдану мерзімімен
сәйкес келеді. Жалгерлік мерзім бойы актив жал алушының меншігіне айналады.
Бұл дегеніміз құрал-жабдықты иелену құқығы жал лушыға ауыса отырып, оның
барлық тәуекелдері де ауысады. Келісім- шарттағы мерзім жал алушы ұзақ
мерзімді жалгерлік кезінде актив пен міндеттемені бірдей сомада қарау
керек.
Жалгерлік төлемдері бойынша міндеттеме 2 түрлі бағалауды қарастыру керек:
- ағымдағы құны бойынша
- дисконтталған құн бойынша
Барлық жалгерлік бойынша төлем есептелгеннен кейін сыйақы шығындарын және
негізгі қарыздарды кіріктіреді. Жалгерліктің мерзім бойы әр есептік кезеңге
пайыздар бойынша төлемдері және қаржыландыру төлемдерінің шығындарын
қарастырады. Әр есептік мерзімде жабылмаған жалгерлік құнының пайыздар
бойынша шығындар тұрақты пайыздар арқылы анықталады. Ал қаржыландыру
төлемдері минималдық жалгерлік төлем мен пайыздық қойылым сомалары
арасындағы айырмашылықты көрсетеді.
Жалгерлік бойынша міндеттемелер жал алушының бухгалтерлік есебінде
келесідей түрде көрсетіледі (келісілген баға бойынша):
Дт Негізгі құралдар
Кт Жал бойынша міндеттеме
Бірінші жылға жалгерлік төлемдер:
Дт Жал бойынша міндетеме
Кт Есеп айырысу шоты
Екінші жылға жалгерлік пайыздарды есептеу
Дт Пайыздар бойынша шығындар
Кт Пайыздар бойынш төлемдер
Жал берушінің қаржылық есептіліктерінде жалға беріліп жатқан активтердің
құны жалгерлік міндеттемелерінде көрсетіледі.
Жал берушінің қаржылық есептілігінде қаржылық жалгерлік бойынша төлемдер
инвестициялық капиталдың қайтарылуы және табыс алу ретінде қарастырылады.
Ал марапатау бөлімінде жал төлемдері әрбір есептік кезеңде кпитал
салымдарынан пайда ретінде танылады.
Жалгерлік кезіндегі жал берушінің жалгерлік бойынша бухгалтерлік жазулары:
Берілген активтің келісімді құны жал берушіде келесідей көрсетіледі:
Дт Өзгелер
Кт Негізгі құралдарды өткізуден түскен табыс
- Жал бойынша пайыздардан түскен табыстың танылуы
Дт Есептелінген пайыздар
Кт Алдағы кезең табыстары
- Бірінші жылға жал төлемдерінің түсуі
Дт Есеп айырысу шоты
Кт Өзгелер
- Екінші жылға есептелген пайыздың көрсетілуі
Дт Алдағы кезең табыстары
Кт Пайыз түріндегі акциялар және табыстар бойынша дивидендтер
- Келіп түсуі
Дт есеп айырысу шоты
Кт Есептелген пайыздар
4160 ”Төлеуге арналған ұзақ мерзімді сыйақылар”, мұнда алынған қарыздар,
берілген вексельдер, эмиссияланған бағалы қағаздар және сенімгерлік басқару
шарттары бойынша төлеуге арналған есптелген сыйақылардың болуымен және
қозғалысымен байланысты операциялар және төлеуге арналған өзге ұзақ
мерзімді сыйақылар көрініс табады.
4170 ”Басқа да ұзақ мерзімді кредиторлық борыштар”, мұнда алдағы топтарда
көрсетілмеген өзге ұзақ мерзімді кредиторлық берешектер есепке алынады.
Осы шоттың кредиті бойынша мыналар көрсетілуі тиіс:
- Банк шоттарында қате есептелген сомалары көрсетіледі. Бұндай сомалар
есепке алынған кезде ақша қаражаттарының шоттары дебетелінеді және
4170-шоты кредиттелінеді. Қате қосылған сомалар банкке қайтарған
кезеде 1070, 1050, 1040 -шоттардың кредиті бойынша және 4430– шоттың
дебеті бойынша көрсетіледі:
- Серіктестікке қатысушылардың бөлінбеген табысы есебінен немесе резерв
капиталы есебінен жасалған үлестеріне сәйкес есептелген табыс
сомасына 5430 ”Өткен жылдардағы пайда (залал)”, 5340 ”Басқада
резервтік капитал” шоттары дебеттелініп, 4240 ”Өзге де ұзақ мерзімді
бағалау міндеттемелері”-шот кредиттелінеді. Тиесілі табыстан ұсталған
табыс салығының сомасына 4240 -шот дебеттелінеді де, 3140 “Акциздер”
кредиттелінеді.
- Қайтарылған дайын өнімдер мен сатып алынған тауарлар, сондай-ақ
орындалған, бірақ тапсырыс беруші қабылдамаған жұиыстар мен қызметтер
бойынша қосылған құнға салынатын салық сомасы 3130 “ҚҚС” шотының
дебеті, 4430 шоттың кредиті бойынша көрсетіледі
- Қызметкерлердің жіберген ақаулары, аспаптарды бүлдірген үшін
еңбекақысынан ұсталған қаражатар сомасына 4230 шотының дебеті, 4430-
шоттың кредиті арқылы көрсетіледі
2.3 ”Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері”
Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері, мұнда ұзақ мерзімді бағалау
міндеттемелерін анықталмаған уақытпен және сомамен міндеттемелер ретінде
есепке алуға арналған және баптардың мынадай топтарын қамтиды:
4210“ Ұзақ мерзімді кепіргерлік міндеттемелер”, мұнда бір жылдан жоғары
кепілдік мерзімімен іске асырылған өнім жөніндегі кепілгерлік міндеттемелер
бойынша резерв құрумен және қозғалысымен байланысты операциялар көрініс
табады;
4220 “Заңды наразылықтар бойынша ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері”,
мұнда қарау мерзімі бір жылдан сот талап етулері және өзге ұзақ мерзімді
бағалау міндеттемелері бойынша резерв құрумен және қозғалысымен байланысты
операциялар көрініс табады; Шартты міндеттемелер және шартты активтер,
олар туралы ақпараттардың ашылу талаптары туралы біз 37 ҚЕХС “Резервтер,
шартты міндеттемелер және шарты активтер” деген стандарттан қарауымызға
болады. 37 ҚЕХС тек қана міндетеме болып табылатын резервтерді қарастырады.
Резерв компанияның анықталмаған сомасын және анықталмаған өтеу датасын
қарастырады.
Міндеттемелер ағымды болып саналады, егер ол өткен (міндетті) жағдайладан
пайда болса;
Міндетті ететін жағдайлар - бұл альтернативасы жоқ заңды және жеке
тұлғалардың міндеттемелерін тудыратын жағдай
Заңды міндеттемелер- келісім-шарттан пайда болатын міндеттемелерді
қарастыратын міндеттеме
Жеке міндеттемелер- компанияның іс-әрекетінен пайда болатын міндеттеме
37 ҚЕХС келесілерді қарастырады:
1) ағымды міндетемелерді кіріктіретін резервтер
2) келесі сипаттарды кіріктірмейтін болса, онда ол шартты міндеттеме
- тек мүмкін болатын міндеттеме болса
- жетерлікті сенімділік дәрежесін бағалауға бағынбайтын ағымдағы
міндеттемелер
Егер келесі айтылған шарттар орындалса, онда ол резерв міндетті түрде
танылады:
1) Экономикалық пайданы аудару бойынша міндеттемелер компанияда
қарастырылу керек
2) Міндеттемелерді өтеу кезінде экономикалық пайдасы бар ресурстар
ағылуы мүмкін
3) Міндеттеме сомасы сенімді бағалануы керек
Резервтерді бағалау кезінде міндеттемелерді өтеу шығындарын оптималды
бағалау керек. Отималдық бағалау дер кезінде жабылу керек болатын шығындар
сомасын қарастырады.
Резервті бағалау кезінде келесідей белгісіз жағдайларды кіріктіру керек:
- жеке диапазон кезінде мүмкін болатын нәтижелерді “мүмкін құндық”
әдіспен бағалау керек
- біртекті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1.Ұзақ мерзімді міндеттемелер түсінігі, мәні мен мазмұны 4
2.Ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі 6
2.1 “Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер есебі” 6
2.2 “Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек есебі” 12
2.3 ”Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері” 19
2.4 4300 “Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер есебі” 21
2.5 “Өзге ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі” 31
Қорытынды 34
Қолданылған әдебиеттер тізімі 37
Кіріспе
Қазіргі нарықтық экономикадағы шаруашылық субъектілерін және олардың
қандай салада қызмет атқаратындығында қарамастан алып қарайтын болсақ,
олардың барлығының да міндеттемелері, оның ішінде ұзақ мерзімді
міндеттемелері болады. Кез келген өндіріспен айналысатын субъекті сол
өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттар мен материалдар үшін
жабдықтаушыларының алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шарушылық
субъектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші яғни жабдықтаушы
субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Тіпті өндіріспен де, саудамен де
айналыспайтын субъектілердің өзінің қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы
қызметкерлерге олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі
салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін. Қазіргі
таңда қаржының жетіспеушілігінен банктер, банктен тыс мекемелерден,
шетелдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмысын жандандырып жатқан, сондай-
ақ міндеттемелерін шектен тыс көбейтіп алып, оны қайтаруға мүмкіншілігі
болмай жабылып, аукционға салынып, сатылып жатқан субъектілер көптеп
кездеседі. Сондықтан да олардың мақсаты мен міндеттерін қарастыру қажет.
Осыған байланысты ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді міндеттемелердің өзекті
міндеттері мен мақсаттарын қарастырайық.
Курстық жұмыс тақырыбының негізгі өзекті мақсаты- қарыз ақша қаражаттары
есебінен өндіріс тиімділігін арттыру және тағы да басқа алға қойған
мақсаттарды орындау.
Курстық жұмысының тақырыбының міндеттеріне келетін болсақ, ол келесідей
түрде болады:
- Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттеме бойынша: кәсіпорынның қаржылық
жағдайын жақсарту, қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету;
- Ұзақ мерзімді кредиторлық борыштар байынша: жабдықтаушылардан қажетті
құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету, кәсіпорынның өз қаражаты жетпеген
жағдайда жалгерлік арқылы белгілі бір ғимарат пен басқа да қажетті
заттармен қамтамасыз ету және тағы да басқалар.
Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелерге келетін болсақ, салық
міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып
табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі. Осының нәтижесінде
уақытша және тұрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша айырмашылықтардан
салықтық тиімділік туындайды.
Осы айтылғандар туралы толық түсінік беретін қаржылық есептің ең
негізгілерінің бірі болып саналатын тақырыптардың бірі - ұзақ мерзімді
міндеттемелер есебі. Ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі қаржы-шаруашылық
қызметінің бұрынғы бас шоттар жоспарында 6-шы “Міндеттемелер” – деп
аталатын бөлімінде қарастырылған. Ал қазіргі ҚЕХС бойынша шоттар жоспарында
4-ші “Ұзақ мерзімді міндеттемелер”- деп аталатын бөлімінде көрініс табады.
1.Ұзақ мерзімді міндеттемелер түсінігі, мәні мен мазмұны
Міндеттеме - бұл анықталған іс бойынша орындаудың міндеттері немесе
қарызы. Міндеттеме - бұл алдыңғы мерзімде пайда болған субъектілердің
берешек. Оны өтеу кезінде экономикалық табыстарды алып келетін ресурстардың
мекемеден кетуне алып келеді. Жалпы міндеттемелер ұзақ мерзімді және қысқа
мерзімді болып бөлінеді. Соның ішінде ұзақ мерзімді міндеттелерді
қарастырайық.
Ұзақ мерзімді міндеттеме - бұл зайым алушының балансының нақты датасынан
бір жылдан астам төлем мерзімі бар міндеттеме. Ұзақ мерзімді міндеттемелер
арасына ұзақ мерзімді несиелерді, мерзімі ұзартылған салықтарды, ұзақ
мерзімді кредиторлық берешекті қатыстырады. Жалпы ұзақ мерзімді
міндеттемелердің көбеюі пайыздың көбеюіне алып келеді. Бірақ ұзақ мерзімді
міндетемелердің көбеюі кәсіпорын үшін қауіпті, себебі міндеттемелер бойынша
пайыздарды төлеу шығындарының үлес салмағы өседі. Қарыздық келісімдер іс-
әрекеттерді және ұйымдардың қаржылық құрамын шектейді. Міндеттемелердің
орындалмау тәуекелін азайту мақсатында шектеулер дивидендтердің максималдық
мөлшерін табыстардың белгіленген деңгейін сақтау талабында және өтімділікті
кіргізеді. Инвестордың позициясы бойынша несиелендіру - бұл инвестицияларды
орналастырудың ең үмітті тәсілі, себебі несие берушілер қарыздық
төлемдердің заңды орындалуының ең жоғарғы қауіпсіздігі қолданылады және
активтер құқықтарын алады, егерде қарыз алушының ұйымы жойылса.
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің пайда болу себептеріне келесілерді
кіргіземіз:
1) Тартылған капиталды алу кейбір компаниялар үшін оңай;
2) Тартылған қаражатардың толық құны жаңа акциялардың қаржыландыруынан
төмен;
3) Кейбір субъектілер тартылған қаражаттардың үлкен үлес салмағына
қарамастан, осы қаражаттарға пайда түсіреді және пайданың мөлшері
пайыздық төлемдерден артық болады.
Ұзақ мерзімді міндетемелерді бағалау және өлшеу кезінде келесі
принциптерді есепке алу қажет:
1) Ұзақ мерзімді міндеттемелерді қарызға алынған тауарлар мен
қызметтердің әділетті нарықтық құн бойынша тіркейді;
2) Пайыздардың өз мерзімінде төленуі міндеттемелерді шығару датасындағы
нарықтық пайыздық қойылымына негізделген;
3) Ұзақ мерзімді міндеттемелердің баланс датасындағы қалдық құны – бұл
эмиссия негізіндегі нарықтық пайыздық қойылымына дейін дисконтталған
қолма-қол қалған төлемдердің нақты құны. Пайыздық қойылым
міндеттемелердің негізінде өзгермейді.
Жалпы міндеттемелер міндеттемеледі өтеу мерзіміне байланысты ұзақ
мерзімді және қысқа мерзімді болып бөлінеді
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің келесідей түрлері бар:
1) Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер. Міндеттеменің бұл түрі
келесілерді кіріктіреді:
- ұзақ мерзімді банктік қарыздар
- ұзақ мерзімді алынған қарыздар
- өзге де ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер
2) Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек. Міндеттеменің бұл түрі келесілерді
қарастырады:
- жеткізушілер мен мердігерлерге берілетін ұзақ мерзімді берешек
- еншілес ұйымдарға берілетін ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
- қауымдастырылған және бірлескен ұйымдарға берілетін ұзақ
мерзімді кредиторлық берешек
- филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге берілетін ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек
- жалдау бойынша ұзақ мерзімді берешек
- төлеуге арналған ұзақ мерзімді сыйақылар
- өзге де ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
3) Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері. Ол келесілерді кіріктіреді:
- ұзақ мерзімді кепілгерлік міндеттемелер
- заңды наразылықтар бойынша ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері
- қызметкерлерге сыйақылар бойынша ұзақ мерзімді бағалау
міндеттемелері
- өзге де ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері
4) Кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер. Міндеттеменің бұл түрі
келесілерді қарастырады:
- корпорациялық табыс салығы бойынша кейінге қалдырылған салықтық
міндеттемелер, мұнда салық салынатын уақытша айырмаға байланысты
болашақ кезеңдерде төлеуге жататын пайдаға салынатын салық
сомасы есепке алынады
5) Өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер. Міндеттеменің бұл түрі
келесілерден тұрады:
- алынған ұзақ мерзімді аванстар
- алдағы кезеңдердің кірістері
- өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер
2 Ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі
2.1 “Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер есебі”
“Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер” ұзақ мерзімді кредиторлық
берешекті алып тастағанда, ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелерді есепке
алуға арналған және шоттардың келесі топтарын қамтиды:
4010 “Ұзақ мерзімді банктік қарыздар”, бір жылдан асатын мерзіммен
банктік ұйымдардан алынған қарыздар көрсетіледі; Қарыз ресми мәртебесі бар
банктерге, мерзім, төлеу және қайтару шарттарын қарастыратын коммерциялық
келісім шарт негізінде кредитті төлеу қабілеті бар ұйымдарға беріледі.
Банк қарызы – бұл банктің клиентке соманы белгілі бір мерзімге сыйақы
төлеумен ұсынуы және бөлісуі
Банктің қарыз түрлері:
1) Қысқа мерзімді - бір жылға дейін, бірақ екі жылдан көп болмауы керек;
2) Орташа мерзімді - бір жылдан үш жылға дейін;
3) Ұзақ мерзімді - үш жылдан жоғары.
Орташа мерзімді және ұзақ мерзімді қарыздар өндірістік және кәсіпорынның
әлеуметтік даму мақсаттарына пайдаланылады.
Кредиттеудің негізгі түрлері:
1) Аванстық - дайындаушы ұйымдарға беріледі;
2) Бланктік - қаржысы тұрақты субъектіге, сенімді төлеушіге толық сеніп
беріледі;
3) Консорциумдық-бірлестірілген кредит - бір қарыз алушының екі немесе
одан да көп банкілеріне аса ірі мақсатты бағдарламаны кредиттеу үшін
беріледі;
4) Ипотекалық - мүлік кепілдігімен берілетін ұзақ мерзімді несие;
5) Овердрафт – нәтижесінде дебеттік сальдо пайда болатын банктегі клиент
шотынан қаражатты есептеп шығарып тастау арқылы жүзеге асырылатын
қысқа мерзімді кредиттеу түрі;
6) Кредиттік желі - міндеттемесі заңмен рәсімделген банктің “қарыз
алушыға” өзінің алғашқы талап етуі бойынша немесе ең аз деңгейдегі
нақты төлем шегінде кредиттік кезең ішінде беру;
7) Тұтыну мақсаттарына арналған кредит, яғни кредитке алынатын
тауарлармен, басқа да жеке қажеттіліктерге (шаруашылық құруға , мал-
құс өсіруге және т.б.);
8) Стенд-бай - Халықаралық валюта қорының елдерге ұсынатын кредиті.
Бұл шотта қарастырылатын кейбір корреспонденциялар келесі кестеде
келтірілген:
Кесте 1
№ Шаруашылық операциялардың Дебет Кредит
рс мазмұны
1 2 3 4
1. Банк мекемелерінен кредитті 1040”Ағымдық 4010 “Ұзақ
алуда есеп айырысу шотына банктік шоттардағымерзімді банктік
есепке жатқызу теңгемен ақша қарыздар”
қаражаттары”,
1050”Ағымдағы
банктік шоттардағы
валютамен ақша
қаражаттары”
2. Банктің кредит есебінен алынған4110”Жеткізушілер 4010”Ұзақ мерзімді
тауарлы-материалдық қор(жұмыс, мен мердігердерге бактік қарыздар”
қызмет) үшін төлеу ұзақ мерзімді
кредиторлық
берешек”
3 Аккредетивке, чек кітапшасына 1070”Арнайы 4010”Ұзақ мерзімді
сепке алынған қаражат шоттардағы ақша банк қарызы”
қаражаттары”
4 Банк кредиті үшін есептелеген 7310 “Сыйақылар 4160”Төлеуге ұзақ
пайыз бойынша шығындар” мерзімді
сыйақылар”
5 Пайыздарды төлеу 4160”Төлеуге ұзақ 1040”Ағымдық
мерзімді банктік шоттардағы
сыйақылар” теңгемен ақша
қаражаттары”,
6 Мерзімі ұзартылған кредит 4010”Ұзақ мерзімді1040”Ағымдық
банк қарыздары” банктік шоттардағы
теңгемен ақша
қаражаттары”,
1050”Ағымдағы
банктік шоттардағы
валютамен ақша
қаражаттары”
7 Кредитті қайтару 4010”Ұзақ мерзімді1040”Ағымдық
банк қарыздары банктік шоттардағы
теңгемен ақша
қаражаттары”,
1050”Ағымдағы
банктік шоттардағы
валютамен ақша
қаражаттары
4020 “Ұзақ мерзімді алынған қарыздар”, бір жылдан асатын мерзіммен
банктік емес ұйымдардан алынған қарыздар есепке алынады; Банктен тыс
мекемелерден қарыз алу - “қарыз беруші” жақ “қарыз алушы” жаққа белгілі бір
кезеңде қайтару шартымен ақша немесе материалдық қорды келісімшарт бойынша
қарызға береді.
Банктен тыс мекемелерден берілетін қарыз мыналар бойынша айрықшаланады:
- өтемақылық- шетелдік валюта қарызына айырбастау;
- тіркелген- тіркелген уақыт кезеңіне тіркелген пайыз;
Берілген ұзақ мерзімді несиені есепке алу үшін 4020 “Ұзақ мерзімді
алынған қарыздар” деген шотын пайдаланады. Бұл пассивті шотта еліміздің
ішіндегі және шетелдегі қарыз берушілердің мәліметтері жинақталады.
Сонымен қатар, бухгалтерлік есептің Бас шоттар тізбегінде төлемдер мен
міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін, берілген және алынған
кепілдемелердің қозғалысы мен қолда барын, есепке алу үшін баланстан тыс
екі шотын: 008 “Алынған міндеттемелерді қамту мен төлемдер” және 009
“Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер” деген шоттарын пайдаланады.
Міндеттемені қамтамасыз етудің кепілді ретінде үшінші тұлғаның кепілдігі,
кепілге салудың шарты, сақтандыру полисі және тағы басқалар болады.
Кепілдеменің және кепілге салудың мәнін қарастырайық. Кепілдеме кепілгер-
кәсіпорыннан несие берушіге борышкерден алынуға тиісті соманың уақтында
төленуін қамтамасыз ету үшін беріледі. Кепілдемені банктер, кәсіпорындар
және мекемелер бере алады. Кепілдеменің мәні: борышкер кәсіпорын несие
бойынша өзінен алынуға тиісті төлемдерді мерзімінде төлей алмаған жағдайда
банктер, кәсіпорындар және ұйымдар несиені төлеуді өз мойындарына алады.
Міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін тәсіл ретінде кепілдеме
кәсіпорындардың қазіргі өндірістік және коммерциялық қызметтерінде аталған
жағдай кеңінен қолданылып жүр.
Кредиторлардың талабын қанағатандыру үшін кепілдік келісім-шарттың
рәсімдеуін реттеуші ретінде Қазақстаг Республикасының №254-30 маусым 1998
жылы шыққан “Кепілдік мүліктің қозғалысын тіркеу туралы” заңы негізгі құжат
болып табылады.
4030“Өзге ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер”, мұнда алдағы топтарда
көрсетілмеген өзге қаржылық міндеттемелер есепке алынады.
4031”Облигациялар”. Облигация - бұл ұзақ мерзім негізінде капиталдың
көптеген сомаларын қорғау үшін ұйымдар және мемлекеттік мекемелер шығаратын
қарыздық куәлік Облигация – бұл облигацияны инвестициялық ұстаушысының
формальдық уәдесін білідретін заңды құжат. Оларды бірнеше тәсілмен іске
асырады. Көптеген жағдайларда облигацияның эмиссиясын банк-инвесторларға
сатылады. Инвестициялық банктер жеке инвесторларға белгіленген баға бойынша
облигацияның эмиссиясына кепілдік береді. Сату кезінде жәрдем беру және
тәуекелділікті тұтас немесе оның бөлігін банк өзі мойындайды. Қаржылық
мекемелердің қатыстық тікелей орналасуы және бөлек инвесторлар үшін
кепілдіктерді беруі- облигацияларды іске енгізудегі немесе енгізілуі үшін
ең пайдалы факторлардың бірі. Облигацияның көптеген эмиссиялары жазбаша
түрінде ұсынылады. Жазбаша құжат- бұл элементтің қаржылық есептіліктерін
кіргізетін және ұсынылған бағаны белгілейтін ұсынылатын мәліметтерді
көрсететін эмитент компаниясының қызметін белгілейтін және мәліметтердің
сатылу шарттарын анықтайтын құжат.
Номиналдық құны бойынша шығарылған облигацияларды есепке алған кезде
келесідей жұмыстар жасалынады:
1) Облигацияны номиналдық құнымен тіркеу
Дт Ақшалай қаражаттар
Кт Төленуге тиісті облигациялар
2) Пайыздарды есептеу. Ол формула бойынша жүргізіледі:
(1)
Пайыздарды есептеу үшін формула арқылы анықталан сомаға келесідеій
өткізбе беріледі:
Дт Пайыздар бойынша шығындар
Кт Төленуге тиісті есептелген пайыздар
3) Егер облигацияның нарықтық және бекітілген пайыздық қойылымы тең
болса, онда оларды номиналдық құны бойынша сатады
4) Егер нарықтық пайыздық қойылым бекітілген қойылымнан артық болса, онда
облигацияны жеке құны бойынша осы жеңілдіктерді есептен шығарудың екі
әдісі бар:
а) Тікелей әдіс бойынша келесі көрсеткіштер анықталады:
- төлемдердің жалпы саны = төлемнің жалпы саны
- пайыздың әр төлеміндегі облигациялық жеңілдікті алу сомасы =
облигациялық жеңілдік төлемнің жалпы мөлшері
- төлеген пайыздың сомасы = номиналдық құн* номиналдық пайыздық
қойылым * уақыт
- төлеу күніндегі пайызды өтеу бойынша шығындардың жиынтық сомасы
= төлеген пайыздың сомасы + облигацяның жеңілдікті өтеу
Өтеу күні пайызды төлеу кезінде келесідей өткізбі беріліеді:
Дт Облигацияның пайыздары бойынша шығындар
Кт Облигациялар бойынша өтелмеген жеңілдік
Кт Ақша қаражаттары
б) Тиімді пайыздық қойылым әдісі облигацияның мерзімінде ноның баланстық
құнының тұрақты деңгейде болуын қарастырады. Және арнайы кесте арқылы
жеңілдіктердің амортизациясы есептелініп, баланстық құны анықталады. Төлеу
күнінде пайыздың өтелуі бойынша өткізбе тікелей әдістегідей сақталынады.
Егер бекітілген пайыздық қойылым нарықтық қойылымнан артық болса, онда
облигация премиямен сатылады. Осындай кезде облигациялардың бекітілген
құнын нарықтық құнынан артық ұсынады, себебі облигацияны тиімді көрсеткісі
келеді. Облигацияның бағасы табыс нарықтық қойылымына қатысты азаюы
басталған соң төмендейді.
Премия облигациялық зайымның мерзімінде пайыздар бойынша шығындар шоты
арқылы есептен шығарылады және мөлшері азайтылады. Бұл жерде премия немесе
жеңілдік терминдері облигация эмиссиясының теріс және оң сапасын
білдірмейді. Олар өткізу өзгерістерінің нәтижесі болып табылады. Сондықтан
пайыздық табыстардың қойылымын нарықтық қөйылымымен сәкестіру қажет.
Мысалы: “Никамода” корпорациясы 1 қаңтарда 1 жылы 9% облигацияларды
200000тг шығарды . Мерзімі –5 жыл пайыздар екі рет жылына төленуі қажет. 1
қаңтарда және 1 шілдеде облигациялар номиналдық құны бойынша шығарылады.
Шығару туралы өткізбесі келесідей болады:
Дт Ақшалай қаражаттар-200000
Кт төленуге тиісті облигациялар-200000
Пайыздарды есептеген кезде
Дт Пайыздар бойынша шығындар-9000
Кт Төленуге тиісті есептелген пайыздар-9000
200000*9%*12=9000
Егер нарықтық пайыздық қойылым бекітілген қойылымнан артық болса, онда
облигациялар жеңілдіктен өткізіледі және жеңілдік шотын дебеттеу қажет.
Мысалы: Корпорация облигацияларды 50жыл мерзімінде шығарды.Жылдық пайыздық
қойылым-9%, нарықтық пайыздық қойылым-10%. Пайыздар екі рет жылына
төленеді. Онда пайызды есептеу кестесіне сәйкес болашақ және келтірілген
құндар бойынша облигациялардың шығару құны:
9000*7,722+200000*0,614=187749
Жеңілдіктерді бухгалтерлік есепте көрсеткен кезде келесідей анықтаулар
жасалады:
1) Төлемдердің алпы саны- 2*5=10
2) Облигациялық жеңілдікті өтеу сомасы-385,1
3) Төленген пайыздық сомасы- 200000*9%*12=9000
4) Жиынтық сома- 9000++385=9385
1 шілдеде пайызды төлегн кезде бухгалтерлік жазу келесідей болады:
Дт Облигациялық пайыздар бойынша шығындар-9385
Кт Облигациялар бойынша өтелмген жәңілдік- 385
Кт Ақшалай қаражаттар- 9000
Егер осы мысалды қойылымның тиімді әдіспен қарастыратын болсақ, онда
баланстық құнын анықтау үшін кестені қолданамыз жне ол келесідей болады:
Кесте2
Мерзім Ақшалай төлемдер Пайыздар бойынша Жеңілдіктің Баланстық құн
шығындар амортизациясы
1 9000 9307,45 307,45 196456,45
2 9000 9322,82 322,82 196779,27
3 9000 9338,96 338,96 197118,23
4 9000 9355,91 355,91 197474,14
5 9000 9373,71 373,71 197847,85
6 9000 9392,39 392,39 198240,24
7 9000 9412,01 412,01 198652,25
8 9000 9432,61 432,61 199084,86
9 9000 9454,24 454,24 19996,1
10 9000 9460,89 460,89 19999,9
Пайыздарды төлеу кезінде бірінші жылдың 1 шілдесінде бухгалтерлік жазу
тиімді пайыздық қойылым әдісі бойынша келесідей болады:
Дт Облигациялардың пайыздары бойынша шығындар- 9307,45
Кт Облигациялардың өтелмеген жеңілдігі- 307,45
Кт Ақшалай қаражатар- 9000
Егер бектілген пайыздық қойылым нарықтық қойылымнан артық болса, онда
облигацияларды премиямен сатады
Мысалы: Корпорация 9%-қ облигацияны 5 жылға шығарады. Номиналдық құны-
200000; шығаруы-208200; нарықтық қойылым-8% болса, онда жазу келесідей
болады:
Дт Ақшалай қаражаттар-208200
Кт Төленуге тиісті облигациялар-200000
Кт Облигациялар бойынша өтелмеген премия-8200
Балансты құратырғаннан кейін осы операцияны ұзақ мерзімді міндеттемелер
арасына баланстық бап ретінде кіреді:
Төленуге тиісті облигациялар-200000
Өтелмеген премия-8200
Барлығы-1208200
Пайыздарды төлеу арасындағы мерзімде облигацияларды сату мүмкін, онда
инвестор сатып алған облигацияны ағымдағы құнын төлейді:
(2) (2)
Содан кейін пайыздарды келесі төлеу датасында инвестор барлық мерзім үшін
пайыздық сомасын алады. Осылай инвесторға сатып алу кезінде төленген
пайыздар қайтарылады. Облигацияларды өзге де бағалы қағаздарға ауыстыруға
болады. Осындай облигацияларды конвертациялық облигациялар деп атайды.
Ауыстыруды облигация ұстаушысының қалауы бойынша жүргізеді. Ауыстырудың
шаттарын облигациялық конрактіге кіргізеді.
Мысалы: Компания бір жылдың ішінде 1 шілдеде акционерлердің шешімі
бойынша облигацияларды сатып алған жоқ. Олардың бәрін кәдімгі акцияларға
ауыстырады. Әрқайсысының құны 8 тг және ауыстырудың шарты бойыншыа 1000
облигацияны 40 кәдімгі акцияға ауыстырады. Бүхгалтерлік жазу келесідей
болады:
1 шілде
Дт Төленуге тиісті облигациялар-100000
Дт Есептелген шығарылымнан облигациялық премия-1447
Кт Кәдімгі акциялар-32000
Кт Номиналдан артық кіргізілген капитал- 69447
Осындай ауыстыру бойынша 40 акцияны 1000 облигацияға айналдыру
нәтижесінде 4000 акцияны шығарады. Олардың номиналдық құны 32000 тг болады.
4032 ”Ұзақ мерзімді вексельдер”. Ұзақ мерзімді вексельдер - бұл қарыздық
мерзімі белгілейтін құжат. Вексельді анықталған мақсаттар үшін арналған
зайымдар және сатып алуларды жасаумен байланысты қолданылады. Облигациялар
керісінше, капиталдың сомасын көбейту үшін пайдалынылады. Вексельдер жалпы
өтеу мерзімдері бойынша облигацияға қарағанда қысқарырақ болып саналады.
Вексель облигация сияқты ресурстардың сату құны есептілігінде көрсетіледі.
Вексельді шығарған кезден бастап пайыздар бойынша шығындарды ағымдағы
пайыздық ставка негізінде анықтайды: Халықаралық тәжірибе бойынша
вексельдерді 2 жылдан 10 жылға дейін береді. Қаржылық есептілікті құру
датасында вексельдің баланстық құны вексельдік зайым бойынша қалған жеке
құралдар төлемдердің барлығына тең. Егерде вексельді дисконттау мақсатында
қоданса, онда мерзім бойы пайыздық қойылым өзгермейді.
Закладной - бұл нақты активтермен қамтамасыз ететін ұзақ мерзімді
қарыздың түрі. Оны өтеу ай сайынғы төлемдер арқылы жүргізіледі. Бұл жерде
төлемдердің арасына негізгі сомаларын өтеу кіргізіледі.
2.2 “Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек есебі”
“Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек” бір жылдан асатын мерзімнен
кредиторлық берешектерді есепке алуға арналған.
4110 “Жеткізушілер мен мердігерлерге ұзақ мерзімді берешек”
4410 “Жеткізушілер мен мердігерлерге ұзақ мерзімді берешек”, мұнда бір
жылдан асатын төлеу мерзімнен қорларды жеткізу немесе қайта өңдеу жөніндегі
шығыстарды қоса алғанда, сатып алынған активтерге және пайдаланылған
қызметтерге жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысудың болуымен
және қозғалысымен байланысты операциялар және жеткізушілер мен
мердігерлерге берілетін өзге де ұзақ мерзімді берешек көрініс табады.
Өндірістің үзіліссіз және ырғақты жұмыс істеп тұруы үшін оны уақтылы
керекті материалдармен жабдықтап отырудың маңызы зор болып табылады.
Кәсіпорынды материалды-құндылықтармен жабдықтау экономикалық және
әлеуметтік дамыту жоспарларына сәйкес жүргізіледі. Шаруашылық субъектісі
өнім өндіруші кәсіпорындармен, сондай-ақ делдалдық ұйымдармен өзін керекті
материалдық құндылықтар, техникалармен қамтамасыз ету жөнінде келісім-
шарттар жасасады немесе өзінің делдалдары арқылы биржадан сатып алады.
Жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысу есебі 4110 ”Жеткізушілер
мен мердігерлерге ұзақ мерзімді берешек” - деп аталатын шотта жүрзізідеді.
Бұл шотта есеп айырысу сомасының деңгейіне және нысандарына қарамастан
жеткізушілерден алынған материалдар мен қосалқы бөлшектер, олардың
атқарған жұмыстары мен көрсеткен қызметтері үшін есептелінген қарыз
сомалардың есебі жүргізіледі. 4410-шоттың кредитінде тиісті материалдық
құндылықтар, шығындар бойынша жеткізушілердің акцептелген фактура - шотына
сәйкес есептелінген сомалар, ал бұл 4010-шоттың дебеті бойынша 1010
”Кассадағы теңге түріндегі ақша қаражаттары”, 1020” Кассадағы валюта
түріндегі ақша қаражаттары” бас шоттарының тиісті бөлімше шоттарынан және
басқа да шоттардың кредитінен (төленген жеріне байланысты) оларға төленген
сомалар жазылады. 4010 “Жеткізушілер мен мердігерлерге ұзақ мерзімді
борыштар”- шоты бойынша есеп номері 6-журнал-ордерде жеткізуші-
мердігерлердің әрбір фактура-шоты бойынша бөлек жүргізіледі. Бұл журнал-
ордерде жеткізуші-мердігерлердің фактура-шоттарының акцептелінуі,
материалдық құндылықтардың, жұмыстар мен қызметтердің қабылдануы, олардың
құнының төленуі жайлы мәліметтер жазылады.
Келіп түскен фактура-шоттарды алдымен үлгілі түрі М-1 “Келіп түскен
жүктер есебі” журналына тіркейді. Бұл журнал бойынша субъектіде материалдық
құндылықтардың уақтылы келіп түсуіне бақылау жасалынады. Журналға жазылуға
тиісті мәліметтерді жабдықтау бөлімі тауар-көлік накдаднойлары, кіріс
ордерлері, материалдарды қабылдау қабылдау туралы актілер негізінде
кәсіпорын қоймасына материалдық құндылықтарды келіп түсуіне қарай жазып
отырады. Журналға тек акцептелген шот-фактурасы ғана жазылады.
Кейбір жағдайларда келіп түскен материалдық құндылықтардың құжаттары
(фактура-шоттары)болмауы мүмкін. Мұндай құндылықтарды фактураланбаған
жеткізілім деп атайды. Фактураланбаған жеткізілімдер фактураланған яғни
фактура-шоттарымен бірге келген жеткізілімдер тәрізді әрбір жабдықтаушылар
бойынша көрсетіледі. Фактураланбаған жабдықтарды жазу үшін үлгілі түрі М-7
“Материалдарда қабылдау туралы актілер” қолданылады, олар фактура-шоттармен
рәсімделмеген материалдар, сондай-аң қабылдау кезінде артық шыққан тауарлы-
материалдық құндылықтарғада жазылады. Фактураланбаған жабдықтардың фактура-
шоттары келген уақытында оларға бұрын жазылған деректер сторно етіліп, №6
журнал-ордерге фактура-шоттағы мәліметер жазылады. Төлем жасалған, бірақ
айдың аяғына дейін кәсіпорынның қоймаларына түспеген тауарлы-материалдық
құндылықтардың фактура шоттары немесе төлем талап тапсырмалары негізінде
№6 журнал-ордерге әдеттегі тәртіп бойынша жазу жазылады. Айдың аяғында
жолдағы материалдық құндылықтардың сомасын журнал-ордердің “Келіп түспеген
жабдықтаушы қоймасындағы жүк үшін”- деп аталатын арнайы бағанасында
көрсетеді. Журнал-ордер бойынша жиынтықтарды шығарғаннан кейін жолдағы
тауарлы-материалдық құндылықтардың құнын материалдық құндылықтар шоттарына
жазады, олар материалдық жауапты адамдар есенбіне жатқызылмаса да, жедел
ескеріліп отырады. Сөйтіп, жолдағы тауарлы-материалдық құндылықтар айдың
аяғында тиісті шоттарда шартты түрде есептелініп, олардың құндары
жабдықтаушылармен есеп айырысулар тұрғысында дебиторық қарыз болып
табылмайды. Келесі айдың басында жолдағы материалдардың қалдығы сторно
етіледі (қызыл жазумен жазылады).
Жеткізушілер және қызмет көрсетушілермен есеп айрысулар есебі жөніндегі
журналда ай аяғында 4110-шот бойынша талданған қалдықтар көрсетіледі.
Талдамалы (аналитикалық) есептің құрылымы жеткізушілер және мердігерлер
есеп айырысу жөніндегі қалдықтар туралы мағлұмат алуды қамтамасыз ету үшін
және есеп айырысуды жедел бақылау үшін топтардан қалыптасады:
- құны төленген, бірақ іс жүзінде алынбаған (қабылданбаған) материалдық
құндылықтар, көрсетілген қызметтер, орындалған жұмыстар бойынша есеп
айырысудан;
- фактураланбаған қалған жабдықтар бойынша
Жеткізушермен және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша мынадай
шоттар корреспонденциясы беріледі.
- Алынған тауары-материалдық құндылықтар үшін (қосылған құнға салынған
салық есебінсіз) акцептелген фактура-шоты сомасына: ”Материалдар” және
“Тауарлар” шоттарының тиістілері дебеттелініп, 4110-“Жеткізушілер мен
мердігерлерге ұзақ мерзімді берешегі” – деп аталатын шот
кредиттелінеді.
- Оған қоса ессептелген қосылған құн салық сомасына 1420”Қосылған құнға
салынған салық”- деп аталатын шот дебеттелініп, “Жеткізушілер мен
мердігерлерге ұзаңқ мерзімді берешегі”- деп аталатын шот
кредиттелінеді.
- Жеткізушілердің фактура-шотының қай шоттан төленгеніне қарай:дебет
4110-шот, кредит 1010, 1020 шоттың тиістілері түрінде бухгалтерлік
жазу жазылады.
- Фактура-шот бойынша жеткізушіге (мердігерге) төленген қосылған құнға
салынған салықтың сомасынан шегерілгенде 1420- “Қосылған құнға
салынған салық”- деп аталатын шот дебеттелініп, тиісті шоттар
кредиттелінеді.
4120 “Еншілес ұйымдарға ұзақ мерзімді кредитолық берешек”, мұнда бір
жылдан асатын мерзіммен сатып алынған активтер және пайдаланылған қызметтер
үшін еншілес ұйымдармен есеп айырысу жөніндегі операциялар және еншілес
ұйымдарға өзге кредиторлық берешек көрініс табады.
Еншілес (тәуелді) серіктестіктерге кредиторлық қарыздардың есебі
4130”Ассоциацияланған және бірлескен ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық
берешек” және 4140 “Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”- деп аталатын шоттарда жүргізіледі. Бұл щоттар
пассивті болып табылады. Талдамалық есеп әрбір еншілес (тәуелді)
серіктестіктер бойынша корреспонденциялаушы шоттар бойынша машинограммада
немесе тізімдемеде жүргізіледі. Ірі кәсіпорындардың талдамалық шоттарында
дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысушылардың талдамалық есебінің
карточкалары пайдаланылады. 4120 ”Еншілес ұйымдарға ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”, 4130”Ассоциацияланған және бірлескен ұйымдарға ұзақ
мерзімді кредиторлық берешек” және 4140 “Филиалдар мен құрылымдық
бөлімшелерге ұзақ мерзімді кредиторлық берешек”- деп аталатын шоттар
бойынша карточкаларға, тізімдемелерге немесе машинограммаға жазу үшін
үлгілі түрі №280-кредиторлық хабарлама немесе шоттар негіз бола алады.
Еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған материалдары мен
сатып алынған тауарларына 1300 - тиісті щоттар дебеттелініп, оған сәйкес
4120 ”Еншілес ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық берешек”, 4130
”Ассоциацияланған және бірлескен ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық
берешек” және 4140 “Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”- деп аталатын шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Ал еншілес (тәуелді) кәсіпорыннан бас кәсіпорынның алған дайын өнімдері,
негізгі құралдары және материалдық емес активтеріне бухгалтерлік есепте
1320, 2700 бөлімнің шотары және 2410-шоттың тиістілері дебеттелініп, 4120,
4130, 4140 шоттардың тиістілері кредиттелінеді.
Еншілес(тәуелді) кәсіпорынға бас кәсіпорынның өтеген қарызына: дебет
4120,4130,4140 шоттардың тиістілері, кредит 1010-шоты түрінде бухгалтерлік
жазу жазылады.
Бас кәсіпорын мен еншілес (тәуелді) серіктестіктер арасындағы есеп
айырысуларды салыстырып, тексеру актілері негізінде дебиторлық қарыз
сомасының кредиторлық қарыз сомасымен жабылуы 4120 “Еншілес ұйымдарға ұзақ
мерзімді кредиторлық берешек”, 4130 ”Ассоциацияланған және бірлескен
ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық бершек” және 4140 “Филиалдар мен
құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді кредиторлық берешек”- деп аталатын
шоттардың тиістілерінің дебетіне, оған сәйкес 2120 “Еншілес ұйымдардың ұзақ
мерзімді дебиторлық берешек”, 2130 ”Ассоциацияланған және бірлескен
ұйымдарға ұзақ мерзімді дебииторлық берешек” және 2140 “Филиалдар мен
құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек”- деп аталатын
шоттардың тиістілерінің кредитіне жазылады. 4120 “Еншілес ұйымдардың ұзақ
мерзімді кредиторлық берешек”, 4130”Ассоциацияланған және бірлескен
ұйымдарға ұзақ мерзімді кредиторлық берешек” және 4140 “Филиалдар мен
құрылымдық бөлімшелерге ұзақ мерзімді кредиторлық берешек”- деп аталатын
шоттарда талдамалық (аналитикалық) есеп жеке серіктестіктер бойынша
жүргізіледі.
4130 “Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдарға берілетін ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”, мұнда бір жылдан асатын мерзіммен сатып алынған
активтер және пайдаланылған қызметтер үшін қауымдастырылған және бірлескен
ұйымдармен есеп айырысу жөнінідегі операциялар және қауымдастырылған және
бірлескен ұйымдарға берілетін өзге ұзақ мерзімді кредиторлық берешек
көрініс табады.
4140 ”Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге берілетін ұзақ мерзімді
кредиторлық берешек”, мұнда филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге берілетін
ұзақ мерзімді кредиторлық берешек есепке алынады.
4150 ”Жал бойынша”, мұнда бір жылдан асатын қаржылық және операциялық
жалдау бойынша жалдау міндеттемелерін төлеумен байланысты операциялар
көрініс табады.
Жалгерлік – бұл активтердің иеленушісі (жал беруші) өзге тұлғаға (жал
алушыға) белгіленген мерзімге төлем үшін активпен пайдаланудың эксклюзивті
құқығын беру туралы контракт. Жал алушының басты мақсаты-ай сайын, тоқсан
сайын немесе аванстық түрде жалгерлік төлемді аудару табылады. Бұл жерде
контрактіде активті жұмыстық жағдайда сақтайтын тұлға (Жал беруші және жал
алушы) анық белгіленеді. Жалгерліктің есебін ұйымдастыру үшін 17 ҚЕХС
“Жалгерлік” қолданылады. Осы стандартта жалгерліктің келесідей жетістіктері
көрсетілген:
1) Жалгерлік арқылы ақшалай мәселелер шешіледі, өйіткені жалға алынған
активтер 100%құны қаржыландырылады. Ал банктік несиелер арқылы
активтердің 80% құны ғана шегеріледі. Сонымен қоса жалгерлік бойынша
тұрақты пайыздар қолданылады, ал несиелерде қалқымалы қойылымдар
қолданылады.
2) Операциондық жалгерлік жал алушыға қарыздық шектеулер бар кездерінде
баланстық есепкелікке қарамастан қаржыландыруды жүргізуге мүмкіншілік
береді.
3) Жабдықты жалгерлікке алған кезде уақыт және ақшалар үнемделеді, себебі
жабдықты сатып алу үшін тапсырыс береді және оны іске қосу үшін
қосымша жұмыстар жүргізіледі.
4) Жалгерлік арқылы тұрақты қолдануда тиімсіз болатын активтерден
құтылуға мүмкіншілік бар.
5) Қысқа мерзімді жалгерлік арқылы активтердің ескіруінен құтылуға
болады.
6) Жалгерлік арқылы табыс салығын төлеген кезде салықтық жеңілдіктерге ие
болуға болады.
7) Жал алушы үшін өнеркәсіптік жабдық диллер мен дистрибютерлер жал
беруші болса, өткізудің мөлшерін көбейту мақсатында қолданылады. Ал
несиелік институттар және коммерциялық жал берушілер үшін жалгерлік
қосымша қаржылық қызметтердің түрі болып табылады.
Жалгерліктің негізгі кемшіліктері:
1) Жала берілген активтердің 100%-қ қаржыландырылуы пайыздық төлемдердің
жоғары болуын көрсетеді.
2) Қысқа мерзімді жалгерлік арқылы ескіруден сақталады, бірақ оның
пайыздық төлемдері ұзақ мерзімді жалгерліктен жоғары болады.
3) Мерзімдік жалгерлік кезінде жабдық қажет болған кезде оның жеткілікті
екеніне кепілдік жоқ
4) Ұзақ мерзімді жалгерлік кезінде бекітілген қойылым жал алушыны –
кредиторды зияндық тәуекелдігіне алып келеді, егер пайыздық қойылым
көтерілсе
Жалгерліктің негізігі түрлері болып қаржыландырылған және операциялық
болып табылады. Қаржыландырылған жалгерлік- бұл активтердің меншік
құқығымен байланысты барлық тәуекелділіктер мен сыйақылар жал алушыға
берілетін және активті жұмыстық жағдайда сақтайтын жалгерліктің бір түрі.
17 ҚЕХС бойынша жалгерлікті қаржыландырылған деп санайды, егер келесі
жағдайлар сақталса:
1) Жалгерлік мерзімінің соңында жал берушіге активтің меншіктік құқығы
жалгерлік арқылы ауысады
2) Нарықтық құннан төмен баға бойынша активтерді сатып алуға жалгерлік
мүмкіншілік береді
3) Активтердің пайдалы жұмыс істеу мерзімінің көптеген бөлшегі жалгерлік
мерзімін құрастырады
4) Жалгерліктің басталу датасындағы жалға алынған мүліктің нарықтық
құнына тең немесе одан көп минималдық жалгерлік төлемдер белгіленген
Операциялық жалгерлік - бұл қаржыландырылған жалгерлікті шегергенде
келесі талаптарға сәйкес келетін кез келген жалгерлік:
1) Жалға алушы ешқандай тәуекелділікті атқармайды және активті иеленумен
байланысты ешқандай құқықтарға ие болмайды
2) Ағымдағы жалгерлікке алынған активтер жал берушінің балансында
көрсетіледі
Жалгерлік төлемдер қаржылық төлемге және міндетті төлемге бөлінеді.
Қаржылық төлем-бұл жалгерлік мерзімдегі минималдық жалгерлік төлемнің және
алғаш рет жазылған міндеттемелердің арасындағы айрмашылық. Оны жалгерлік
мерзімнің ағымында бөліп тарату қажет, себебі әр мерзім сайын
міндеттемелердің қалдығына тұрақты пайыздық қойылым сақталады. Жалға
алынған мүліктің амортизациясы оның меншік құқығы берген сәтінде
белгіленеді. Егер жалға алушыға меншік құқығы жалгерліктің соңында
берілсе. Онда амортизацияны есептеу мерзімі болып активтің қолдану уақыты
болып табылады. Егер меншік құқығы берілмесе, онда амортизацияны еспетеу
уақыты болып жалгерлік уақыты немесе пайданы қолдану ақыты табылады.
Қаржылық төлемдердің сомасы және активтердің есептелген амортизациясы
жалгерлік төлемге тең болмайды. Себебі жалға алынған активтердің құны және
онымен байланысты міндеттеме барлық мерзімдер үшін бір-біріне сай келмейді.
Жалгерлік мерзімнің басы- бұл келесі даталардың ең ерте датасы, жалгерлік
келісім бекіткен дата немесе жалгерліктің талаптарын , міндеттерін
қабылдаған дата.
Жалгерлік мерзімі - бұл жалгерліктің келісім-шартын бұзуға болмайтын және
осы мерзімді жалға алушы активті жалға алу келісім шартты бекіткен дата.
Жалгерлік кезінде қарастырылған пайыздық қойылым-минималдық жалгерлік
төлемді анықтау үшін жалгерліктің басындағы мүліктің дисконтталған құны
және жалға алынған активтердің ағымдағы құны бойынша жалгерліктің басындағы
кепілдік берілмеген қалдық құныды анықтайтын дисконттың қойылымы.
Тартылған капиталға өспелі пайыздық қойылым-бұл ұқсас жалгерлік үшін
жалға алушы төлеуге тиіс пайыздық қойылым немесе жалгерліктің басында
зайымды қолданғаны үшін жалға алушы қабылдаған қойылым. Бұл жерде келісім
шартта міндетті түрде пайыздық қойылым және инвестицияланған қаражаттардың
қайтарылуы қарастырылу керек.
Ұзақ мерзімді жалгерлік құрал-жабдықтарды сатып алуды қаржыландыру
көздерінің ең тиімді жолдарының бірі болып табылады. Оның артықшылығы болып
оның тез арада төлемді талап етпеуінде және оның қысқа мерзімді
жалгерліктен құнының төмен болуында. Бұл жалгерліктің түрі қайтарымды және
оның мерзімі осы жалға алынған құрал-жабдықты физикалық қолдану мерзімімен
сәйкес келеді. Жалгерлік мерзім бойы актив жал алушының меншігіне айналады.
Бұл дегеніміз құрал-жабдықты иелену құқығы жал лушыға ауыса отырып, оның
барлық тәуекелдері де ауысады. Келісім- шарттағы мерзім жал алушы ұзақ
мерзімді жалгерлік кезінде актив пен міндеттемені бірдей сомада қарау
керек.
Жалгерлік төлемдері бойынша міндеттеме 2 түрлі бағалауды қарастыру керек:
- ағымдағы құны бойынша
- дисконтталған құн бойынша
Барлық жалгерлік бойынша төлем есептелгеннен кейін сыйақы шығындарын және
негізгі қарыздарды кіріктіреді. Жалгерліктің мерзім бойы әр есептік кезеңге
пайыздар бойынша төлемдері және қаржыландыру төлемдерінің шығындарын
қарастырады. Әр есептік мерзімде жабылмаған жалгерлік құнының пайыздар
бойынша шығындар тұрақты пайыздар арқылы анықталады. Ал қаржыландыру
төлемдері минималдық жалгерлік төлем мен пайыздық қойылым сомалары
арасындағы айырмашылықты көрсетеді.
Жалгерлік бойынша міндеттемелер жал алушының бухгалтерлік есебінде
келесідей түрде көрсетіледі (келісілген баға бойынша):
Дт Негізгі құралдар
Кт Жал бойынша міндеттеме
Бірінші жылға жалгерлік төлемдер:
Дт Жал бойынша міндетеме
Кт Есеп айырысу шоты
Екінші жылға жалгерлік пайыздарды есептеу
Дт Пайыздар бойынша шығындар
Кт Пайыздар бойынш төлемдер
Жал берушінің қаржылық есептіліктерінде жалға беріліп жатқан активтердің
құны жалгерлік міндеттемелерінде көрсетіледі.
Жал берушінің қаржылық есептілігінде қаржылық жалгерлік бойынша төлемдер
инвестициялық капиталдың қайтарылуы және табыс алу ретінде қарастырылады.
Ал марапатау бөлімінде жал төлемдері әрбір есептік кезеңде кпитал
салымдарынан пайда ретінде танылады.
Жалгерлік кезіндегі жал берушінің жалгерлік бойынша бухгалтерлік жазулары:
Берілген активтің келісімді құны жал берушіде келесідей көрсетіледі:
Дт Өзгелер
Кт Негізгі құралдарды өткізуден түскен табыс
- Жал бойынша пайыздардан түскен табыстың танылуы
Дт Есептелінген пайыздар
Кт Алдағы кезең табыстары
- Бірінші жылға жал төлемдерінің түсуі
Дт Есеп айырысу шоты
Кт Өзгелер
- Екінші жылға есептелген пайыздың көрсетілуі
Дт Алдағы кезең табыстары
Кт Пайыз түріндегі акциялар және табыстар бойынша дивидендтер
- Келіп түсуі
Дт есеп айырысу шоты
Кт Есептелген пайыздар
4160 ”Төлеуге арналған ұзақ мерзімді сыйақылар”, мұнда алынған қарыздар,
берілген вексельдер, эмиссияланған бағалы қағаздар және сенімгерлік басқару
шарттары бойынша төлеуге арналған есптелген сыйақылардың болуымен және
қозғалысымен байланысты операциялар және төлеуге арналған өзге ұзақ
мерзімді сыйақылар көрініс табады.
4170 ”Басқа да ұзақ мерзімді кредиторлық борыштар”, мұнда алдағы топтарда
көрсетілмеген өзге ұзақ мерзімді кредиторлық берешектер есепке алынады.
Осы шоттың кредиті бойынша мыналар көрсетілуі тиіс:
- Банк шоттарында қате есептелген сомалары көрсетіледі. Бұндай сомалар
есепке алынған кезде ақша қаражаттарының шоттары дебетелінеді және
4170-шоты кредиттелінеді. Қате қосылған сомалар банкке қайтарған
кезеде 1070, 1050, 1040 -шоттардың кредиті бойынша және 4430– шоттың
дебеті бойынша көрсетіледі:
- Серіктестікке қатысушылардың бөлінбеген табысы есебінен немесе резерв
капиталы есебінен жасалған үлестеріне сәйкес есептелген табыс
сомасына 5430 ”Өткен жылдардағы пайда (залал)”, 5340 ”Басқада
резервтік капитал” шоттары дебеттелініп, 4240 ”Өзге де ұзақ мерзімді
бағалау міндеттемелері”-шот кредиттелінеді. Тиесілі табыстан ұсталған
табыс салығының сомасына 4240 -шот дебеттелінеді де, 3140 “Акциздер”
кредиттелінеді.
- Қайтарылған дайын өнімдер мен сатып алынған тауарлар, сондай-ақ
орындалған, бірақ тапсырыс беруші қабылдамаған жұиыстар мен қызметтер
бойынша қосылған құнға салынатын салық сомасы 3130 “ҚҚС” шотының
дебеті, 4430 шоттың кредиті бойынша көрсетіледі
- Қызметкерлердің жіберген ақаулары, аспаптарды бүлдірген үшін
еңбекақысынан ұсталған қаражатар сомасына 4230 шотының дебеті, 4430-
шоттың кредиті арқылы көрсетіледі
2.3 ”Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері”
Ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері, мұнда ұзақ мерзімді бағалау
міндеттемелерін анықталмаған уақытпен және сомамен міндеттемелер ретінде
есепке алуға арналған және баптардың мынадай топтарын қамтиды:
4210“ Ұзақ мерзімді кепіргерлік міндеттемелер”, мұнда бір жылдан жоғары
кепілдік мерзімімен іске асырылған өнім жөніндегі кепілгерлік міндеттемелер
бойынша резерв құрумен және қозғалысымен байланысты операциялар көрініс
табады;
4220 “Заңды наразылықтар бойынша ұзақ мерзімді бағалау міндеттемелері”,
мұнда қарау мерзімі бір жылдан сот талап етулері және өзге ұзақ мерзімді
бағалау міндеттемелері бойынша резерв құрумен және қозғалысымен байланысты
операциялар көрініс табады; Шартты міндеттемелер және шартты активтер,
олар туралы ақпараттардың ашылу талаптары туралы біз 37 ҚЕХС “Резервтер,
шартты міндеттемелер және шарты активтер” деген стандарттан қарауымызға
болады. 37 ҚЕХС тек қана міндетеме болып табылатын резервтерді қарастырады.
Резерв компанияның анықталмаған сомасын және анықталмаған өтеу датасын
қарастырады.
Міндеттемелер ағымды болып саналады, егер ол өткен (міндетті) жағдайладан
пайда болса;
Міндетті ететін жағдайлар - бұл альтернативасы жоқ заңды және жеке
тұлғалардың міндеттемелерін тудыратын жағдай
Заңды міндеттемелер- келісім-шарттан пайда болатын міндеттемелерді
қарастыратын міндеттеме
Жеке міндеттемелер- компанияның іс-әрекетінен пайда болатын міндеттеме
37 ҚЕХС келесілерді қарастырады:
1) ағымды міндетемелерді кіріктіретін резервтер
2) келесі сипаттарды кіріктірмейтін болса, онда ол шартты міндеттеме
- тек мүмкін болатын міндеттеме болса
- жетерлікті сенімділік дәрежесін бағалауға бағынбайтын ағымдағы
міндеттемелер
Егер келесі айтылған шарттар орындалса, онда ол резерв міндетті түрде
танылады:
1) Экономикалық пайданы аудару бойынша міндеттемелер компанияда
қарастырылу керек
2) Міндеттемелерді өтеу кезінде экономикалық пайдасы бар ресурстар
ағылуы мүмкін
3) Міндеттеме сомасы сенімді бағалануы керек
Резервтерді бағалау кезінде міндеттемелерді өтеу шығындарын оптималды
бағалау керек. Отималдық бағалау дер кезінде жабылу керек болатын шығындар
сомасын қарастырады.
Резервті бағалау кезінде келесідей белгісіз жағдайларды кіріктіру керек:
- жеке диапазон кезінде мүмкін болатын нәтижелерді “мүмкін құндық”
әдіспен бағалау керек
- біртекті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz