БАСҚАРУ ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
І БАСҚАРУ ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 6
1.1 БАСҚАРУ ЕСЕБІ - БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖҮЙЕСНІҢ ЭЛЕМЕНТІ 6
1.2 Қаржылық есеп пен басқарушылық есеп арасындағы айырмашылықтар 8
ІІ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП АҚПАРАТТАРЫ ҰҒЫМЫ, ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ЕСЕБІ 10
2.1 Бухгалтерлік есеп ақпараттарын қолданушылар 10
2.2 Басқарушылық бақылауды ақпаратпен қамтамасыз ету 15
2.3 Кәсіпорынның ақпараттық жүйесіндегі басқару есебінің объектілері 16
ҚОРЫТЫНДЫ 25
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 27

КІРІСПЕ

Бухгалтерлік есеп жүргізу өнеркәсіптік басшылықта маңызды роль
атқарады. Себебі экономиканың нақты жағдайын көрсету керек. Сондықтан да
бухгалтерлік есеп білімі өте қажет.
Экономиканың үлкен дәрежеде болуы мынадай көрсеткіштерден тұрады: түрі
мен көлемінде, сапасы басқаларға ұқсамайтын, яғни қазіргі заманға сай болуы
керек.
Бухгалтериялық есеп ақпараттық сапасын көбінесе келесі бағыттардан
бағалайды: сенімділік және объектілік, жеделдік және үнемділік, көлемді
және белгілі, балансталған.
Экономикалық есеп ақпаратында ең негізгі классификатор классификация
формасында, құрылымында және жеке оның түрлерінде болып табылады. Форма
және есеп ақпаратты басқару жүйесінде қатысуы арқылы анықталады, үлкен
көлемде, яғни сұраныс пен ұсыныстың және т.б. Тез орындалған басқару есеп
жүйесінің міндеті экономикалық өндірісте тек қана сапалы және сенімді
болған жағдайда ғана болып табылады.
Болашақта қарастырылатын экономикалық есеп ақпараты, өндірістегі
материалдық сферада ақпаратты дұрыстап отыруы қажет. Есеп ақпараты өнім
процесі немесе элемент бөлшектері қолдану бағытында нақты басқару түрінде
қызмет істейді. Әсіресе ауыр ішкі өндірістік қарым- қатынаста, түгел
өнеркәсіптегі экономика, нарықтағы серіктестіктердің ара қатынасы.
Ішкі өндірістік қарым-қатынасымен, кәсіпорынның экономикасымен,
әріптестік, нарықтық қатынастарды басқару саласының бағыты бойынша есеп
ақпаратында қолданады. Өнеркәсіптік басқару құрылымы есептік экономикалық
ақпараттың классификациясы көбінесе тәжірибе түрінде кездеседі. Басқару
аппаратының функционалдық ерекшеліктері өндірістік элементтерді топтастыру
бойынша құруын ашады. Бұның негізінде функция және сатылар бойынша басқару
қызметінің барлық өнеркәсіптің басқару жүйесінде шектеулі жатыр. Мұндай
классификация негізінде әр бөлімшеге, участкіге, қызмет түріне спецификалық
түрлерін белгілейді. Болашақта материалдар мен шығару өнім түрлері бойынша,
еңбек құралы, шығарылым өнім, істелінген жұмыс, экономикалық қатынастар мен
байланысының ерекшеліктері бойынша бөлінеді.
Кейбір бөлімшелері мен қызметкерлерді ақпараттың қамтамасыз ету
деңгейі барлық кәсіпорынның өндірістік іс-әрекетті басқарудың тиімділігіне
барған сайын көп әсер етеді. Кәсіпорынды оперативті басқару үшін қажетті
ақпарат басқару есебінің жүйесінде болады.

І БАСҚАРУ ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 БАСҚАРУ ЕСЕБІ - БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖҮЙЕСНІҢ ЭЛЕМЕНТІ

Оңтайлы басқару мен қаржылық шешімдерді кабылдау үшін өз шығындарыңды
және бәрінен бұрын өндірістік шығындар жайлы ақпаратты талдай білу керек.
Шығындарды талдау -олардын тиімділігін анықтауға, олардың шектен тыс болу-
болмауын айқындауға, жұмыстың сапалық көрсеткіштерін тексеруге, бағаларды
дұрыс қоюға, шығындарды реттеу мен бақылауға, пайда мен өндірістің пайдалы
деңгейін жоспарлауға көмектеседі.
Кейінгі уақытқа дейін талдау мен есеп қазандық деп аталатын тәсілмен
жузеге асырылып келді. Біртұтас бухгалтерлік тізілімдеме барлық есепті
кезең ішінде қолдану орны мен қандай мақсатқа бағытталуына қарамастан,
өндіріске жұмсалған барлық қаражат-құралдар есептелді. Нәтижесінде
шығарылған өнімнің ассортименті мен құрылымы ескерілмей нақты шығыс-тардың
жалпы сомасы шығатын Қазандық тәсіл шығындарды азайту мүмкіндігін
анықтамайтын шығындардың бағыты бойынша өндірістің шығындарын (кезең
шығындары және т.б.), олардың пайда болған орындарын (цехтар, бөлімдер,
қызметтер), шығарылатын өнім түрлері бойынша (орындалған жұмыс,
көрсетілетін қызмет және т.б.) бақылауға арналған қажетті мәліметтерді
алуға мүмкіндік бермейтін. Оның басты жетіс-пеушілігі - ақпараттың
иесіздігі. Өкінішке орай, көптеген шағын кәсіпорындар осы уақытқа дейін осы
тәсілді пайдалануда.
Отандық ұйымдарда бүгінгі уақытқа дейін орталықтандырылған мемлекеттік баға
белгілеу жағдайында дұрыс болып шыққан бұйымдар арасындағы қосымша
шығындарды бөлу арқылы толық өзіндік кұн есебі ғана қолданылды. Меншіктің
әр түрлі нысаны ұйымның жекелену, мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру
процесінің даму, еркін баға белгілеу мен шығарылатын өнімнің ассортиментін
өз бетінше жоспарлау тетіктерін енгізу, нарықтық экономиканың басқа
жақтарын дамыту шамасы бойынша бухгалтерлік практиканың жаңа және
келешектік бағыттарының бірі - басқару есебіне деген қажеттілік бірте-бірте
өсуде. Қазір кәсіпорындар өндірістік қызметте: өндірістік бағдар-ламаларды,
өндірістік және элеуметтік даму жоспарларын әзірлеуде, баға саясаты
саласында стратегияны белгілеуде заңдық және экономикалық дербестік алған.
Осыған байланысты басшылардың басқару шешімдерін қабылдауы үшін
жауапкершілігі өскен.
Шаруашылық дербестік – кәсіпорынның ұйымдастыру формасын, қызмет түрін,
бизнес бойынша серіктерді, өткізу нарығын, бағаларды белгілеу және т.б.
Қаржылық дербестік оның толық өзін-өзі қаржыландыруынан, қаржылық
стратегияны, баға белгілеу саясатын жасаудан тұрады.
Осыған байланысты бухгалтерлік қызметтің жеке саласы ретінде басқару
есебін құру кажеттілігі пайда болды. Бухгалтерлік басқару есебі -
шаруашылық және қаржылық іс-әрекетпен шұғылданатын әркімге қажет білім
саласы.

1.2 Қаржылық есеп пен басқарушылық есеп арасындағы айырмашылықтар

Шаруашылық қатынастардың қандай тобы көрсетілуіне байланысты
бухгалтерлік есеп екі кұрамдас бөлікке бөлінеді: қаржылық есеп пен басқару
есебі. Қаржылық есептің мәліметтері салыстырмалы және кәсіпорынның қаржылык
жағдайына, оның төлемге және несиеге қабілеттілігіне, оған инвестиция
салудың пайдалылығына әділетті баға беру үшін ішкі пайдала-нушыларға,
инвесторларға, кредиторларға және басқа пайдаланушыларға қажетті ақпарат
бөлуге тиіс.
Нарықтың экономика елдерінде бухгалтерлік есептің дамуы көрсетілген
екі бағыт бойынша өзінің методологиялык, әдістемелік және ұйымдастырушылық
дербестігін алды. Әдетте, батыс оқулықтарында Қазақстан Республикасындағы
қалыптасқан есеп жүйесіне толықтыруға болатын қаржылық және басқару есебі
арасындағы негізгі айырмашылықтарды сипаттайтын мынадай кесте келтіріледі.
Кесте 1
Қаржылық және басқару есебі арасындағы негізгі айырмашылықтар
Салыстыру Қаржылық есеп Басқару есебі
белгілері
(критерийлері)
1 2 3
1. ПайдаланушыСыртқы Ішкі (кәсіпорынның жеке
лар құрамы, кызметкерлері)
2. Есеп жүйесіЕкі жакты жазу Кез келген пайдалысы
3. Реттеу Бухг-лік есептің Жоқ
халық-аралық стандарттары
4. Өлшеуіштер Ақшалай Кез келгені (заттай, еңбек,
акшалай)
5. МерзімділікЖыл Қажеттілігіне карай
6. Объект Тұтастай кәсіпорын Кейбір бөліктері
7. Өткен окиғалар бағасына Субъективті: өйткені
Объективтілік негіз-делгендіктен, бол-жамды сипатта және
объективті шешім қабылдайтын нақты
тұлғаға байланысты
8. Қойылатын Есепті міндетті түрде жүргізуМенеджер мен басшы шешім
заңды талаптаржәне ұсыну (Бухг-к есеп қабылдаған кезде
қаржылық есеп беру пайдаланады
туралы заң, БЕС, ҚЕХС,
Шоттардың үлгі жоспары)
9.Ақпарат Анық Жуық
дәлдік
дәрежесі
10. Есеп Ұйымды тұтастай қарайды Есеп объектілері -
ауқымы жа-уапкершілікті
орталыктар, шығындар
орталығы тұтастай кәсіпорын
жеке цехтар, учаскелер
бөлімдер және т.б.
11. Есептің Қабылданған бухгалтерлік есепЖалпы қабылданған
қабылданған стандартарына, есеп принциптері жок. Ең бастысы
принциптері принциптеріне бұлжыртпай - карапайымдылык пен
бағынады қолдануға колайлығы
12. АкпараттыңҰйымның кызметінің барлық Есепті жүргізу немесе
уақытша шегі іс-әрекетін үздіксіз есептеу жүргізбеуді басшылық
шешеді. Ерікті түрде
13. Акпаратты Қатаң айкын мерзімдер Мен-лнр үшін әзір-ленген
беру жиілігі бел-гіленген есеп мат-р уакыттық шекпен
шектелмеген, жиі
ре-сімделеді
14. Ұсыну Белгіленген нысан бойынша Ерікті түрде ұсынылады
түрлері салық кызметіне ұсынылады
15. Жасалғанын растайтын бастапқыШаруашылык кызметте болған
Практикалык кұжаттар негізінде шаруашылықфактілерді талдау негізінде
қызметте операциялары тіркеледі болашаққа арналған
қолдану ұсыныстарды жасау. Бұл
талдау болашаққа арн.

ІІ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП АҚПАРАТТАРЫ ҰҒЫМЫ, ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ЕСЕБІ

2.1 Бухгалтерлік есеп ақпараттарын қолданушылар

Біздің елімізде бухгалтерлік есеп орталықтандырылған мемлекеттік
басқарудың ақпараттық қажеттіліктеріне бағынады. Сондықтан ақпараттық
қажеттіліктерді дамытудың табиғи процесі ірі ішкі өндірістік маманданған
және еңбек кооперациясының тармақталған жүйесі бар көп деңгейлі құрылымды
кәсіпорындардың басқармалары жасанды түрде жоғарыдан тежеді. Нәтижесінде
тұтастай ішкі өндірістік басқарма мен оның орталық буыны ішкі марка тұрақты
қажеттілікті сезінді және әлі де сезінуде. 1937 ж. 1 қаңтардан бастап
жүрген кәсіпорындардың қаржылық-шаруашылық қызметінің бухгалтер есебі
шоттарының бас жоспары мен 2003 ж. 1 каңтардан бастап қолданысқа енген.
Шоттардың үлгі жоспары өндірістілік басқаруды есептік-шаруашылық қамтамасыз
ету деңгейін күмәнсіз көтеруге тиісті. Жалпы және басқару есебін бөлуді
қарастырады. Сонымен қатар, басқару есебінің оқшауланып бөлініп шығуы
нарықтық экономика принциптерінің бірі болып табылатын кәсіпорынның
коммерциялық кұпияларын сақтауды қамтамасыз етеді.
Сондықтан басқару есебінің мәні мен белгіленген міндетін, оның үйым
есебінің жүйесіндегі орнын, ақпараттық камтамасыз ету мен жүргізу
тәсілдерін қарау керек.
Отандық экономиканың шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайларына көшу
бухгалтерлік ақпаратты пайдалану талаптарын түбегейлі өзгертті.

Кесте 2
Әкімшілік және нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік ақпаратты
пайдаланушылар

Экономика Пайдаланушылар
түрі
Ішкі Сыртқы
Әкімшілік Кәсіпорын Салықтық органдар, министрліктер, статистика
әкімшілігі органдары мен басқадай мемлекеттік органдар
Нарықтық Кәсіпорынның Инвесторлар, қызметкерлер, қарыз берушілер,
басқару жабдықтаушылар, сатып алушылар, мемлекет,
қызметкерлерікоғамдастық

Нарықтық экономика кезінде бухгалтерлік ақпаратты пайдаланушыларды екі
топқа бөлуге болады:
• ұйымды басқаратын ішкі, яғни есепті жүзеге асыратын кәсіпорын
құрамындағы пайдаланушылар;
• сыртқы, ұйымды басқаратындар, яғни кәсіпорын құрамына кірмейтін
пайдаланушылар.
Ішкі пайдаланушылар - жоспарлау, бақылау және шешім қабылдау кезінде
есептік ақпаратты барлық деңгейде қолданатын басқару қызметкерлері; меншік
иелері, құрылтайшылары, директорлар кеңесі, менеджерлер, басшылар және
бөлімше мамандары болатын әкімшілік.
Ақпаратты сыртқы пайдаланушылар — тікелей және жанама қаржылық мүддесі
бар басқа жақтағы сырт қоры пайдаланушылар. Олар ұйымның басқару
қызметкерлері (басшылығы) дайындалуы мен ұсынылуы үшін жауапкершілік
көтеретін, ұйымның қаржылық бухгалтерлік есебінен есептік ақпарат алады.
Тікелей қаржылық мүддесі бар сыртқы пайдаланушыларға мыналар жатады:
бар және болуы ықтимал инвестициялар, банктер, жабдықтаушылар, жалдамалы
еңбеккерлер және т.б. Қаржылық есептің мәліметтері бойынша олар ұйымның
қаржылық келешегі мен төлем қабілеттілігі туралы қорытынды жасайды, мысалы:
- инвесторлар өздерінің күрделі қаржы салымынан экономикалық
қайтарымдылық пен тәуекелділікті бағалауы тиіс;
- банктерге несиеленген қаражат қайтадан өзіне оралатындығын,
несиелер бойынша проценттер мерзімінде төленуі-төленбеуін анықтауға
мүмкіндік беретін мәліметтер керек;
- жабдықтаушылар және басқа кредиторлар оларға тиісті сома уақытында
төлену-төленбеуін білуі тиіс;
- сатып алушылар ұйым қызметі туралы, әсіресе егер олар ұзақ
мерзімді негізде байланысты болса, ақпарат алуға мүдделі;
- жалдамалы жұмысшылар өзінің жұмыс берушісінің жағдайы тұрақтылығы
мен пайдалылығы туралы, ұйымның оларға әлеуметтік игілік беруі, жұмысқа
қамту, зейнетақымен камтамасыз ету мүмкіндігі жайлы мәліметтер алуы тиіс.
Жанама қаржылық мүдделі сыртқы пайдаланушыларға мыналар жатады:
мемлекеттік және муниципиальды мүлікті басқаруға уәкілетті органдар,
салықтық және қаржылық органдар, мемлекеттік статистика органдары,
аудиторлық ұйымдар мен басқа пайланушылар (қоғамдық ұйымдар, қор биржалары,
ғылыми кеңесшілер және т.б.).
Мемлекеттік органдар мен олардың ұйымдарын ресурстардың орналасуы ұйым
қызметі кызықтырады. Оларға ақпарат, сонымен қатар мемлекеттік реттеу
салыктар мен салық саясатын белгілеу, әр қилы статистикалық көрсеткіштер
мақсаты үшін керек.
Қоғамдастық ұйым қызметінің тұтастай экономикалық және әлеуметтік
ахуалына азаматтардың өміріне (мысалы, ұйым жұмысқа қамтуда ұлғайтып,
табиғат қорғау шараларын жүргізіп, аймақтың экономикалық өміріне елеулі
үлес қосады) ықпал етуін бағалау үшін ақпарат алуға ынталы.
Басқа сыртқары ақпарат пайдаланушыларға қарағанда, салық және қаржы
органдары есептік қана емес, басқа да салық төлеудің дұрыстығын тексеру
үшін қажетті, ұйымның басқа да есептік ақпаратын алуға құқылы.
Басқа сыртқары пайдаланушыларға бухгалтерлік есеп мәліметтері, әдетте
ұйымның каржылық жағдайын бағалау үшін кажет. Олар бұл мәліметтерді тікелей
ұйымнан немесе мемлекеттік статистика органдарынан ақы төлеп ала алады.
Нарықтық экономика жағдайында толық шаруашылық және қаржылық дербестік
берілген кәсіпорынды басқару процесі едәуір қиындады. Сондықтан,
бухгалтерлік есеп жүйесі алдындағы тұрған міндеттер де күрделенді.
Әкімшілік жүйенің бухгалтерлік жүйесі бүгінде қазіргі замандағы
ақпараттық кәсіпорынның талаптарын қанағаттандыра алмаушы еді. Жаңа
айтылғандай, бухгалтерлік кызметтің дербес саласы жағдайында қаржылық және
басқару делініп бөлінетін баскару есебі сөзсіз болады.
Қаржылық есепте кәсіпорынның нарық субъектісі ретіндегі шаруашылық
серіктерімен, банктермен, салық жүйесімен және басқа сыртқы ұйымдарымен
шаруашылық қатынастары, яғни кәсіпорын қызметінің нәтижелері туралы
ақпаратты сыртқы бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштері болып көрсетіледі,
өңделеді және жинақтап қорытылады.
Басқару есебі қаржылық есепті кеңейтеді және ең алдымен кәсіпорынның
ішкі операцияларында қолданылады. Оның мақсаты - басқару аппаратын,
менеджерлерді, нақтылы шаруашылық мақсатына жетуге жауаптыларды ақпаратпен
қамтамасыз ету. Басшылық пайдалануы үшін дайындалатын бухгалтерлік
ақпаратқа тікелей кәсіпорында жұмыс істемейтін сыртқы пайдаланушыларға
арналған ақпаратқа қарағанда, басқадай талаптар қой-ылады. Басқару есебінің
мәліметтері кәсіпорынның коммерциялық құпиясы болып табылады.
Сонымен қатар, басқару есебі әдетті бухгалетерлік есептен мәліметтері
сыртқы пайдаланушыларға (мемлекет, банк, іскер серіктерге)
арналмағандығымен, ішкі қолданыс үшін екендігімен айрықшаланады. Басқару
есебінің мақсаты - басшының дұрыс шешім қабылдауына көмектесу. Сондықтан
егер бухгалтер есеп беру мен нұсқаудың түрлерін қатаң сақтауға тиіс болса,
ал басқару есебі жөніндегі маман талдаудың түрлерін, тәсілдері бастысы -
кәсіпорындағы экономикалық процестер барысының мәнін дұрыс ұғыну мен
басшыға уақытылы кеңес беру. Басқару есебі - жоспарлау, бақылау, шешім
кабылдау сияқты түйінді салада менеджерлерге кемектесу мақсатымен қаржылық
ақпарат беру, басқаруды ақпараттық колдау жүйе-сінен басқа ештеңе емес.

2.2 Басқарушылық бақылауды ақпаратпен қамтамасыз ету

Басқару есебнің өрісі - есеп беру орталықтарының (ұйым сегментінің)
өндірістік іс-әрекеті, сондықтан басқару есебін кейде жауапкершілік
орталықтары жөніндегі есеп немесе сегменттік есеп деп те атайды.
Сегменттік есеп - ұйымның жеке құрылымдық бөлімшелерінің қызметі туралы
ақпаратты жинау, көрсету және жинақты қорыту жүйесі.
Сегменттік есептің акпараты фирма ішілік басқаруда, сегменттік есепті
құрастыруда, басқарудың әр түрлі деңгейіндегі шығындар мен нәтижелері
басқарушылық бақылау жүйесін құру, сондай-ақ қабылданған шешімдерді
орындауды бақылау үшін қолданылады,
Басқарушылық бақылау жеке құрылымдық бөлімшелер бойынша кірістер мен
шығыстарды реттеу мен бақылау үшін менеджерлер қолданатын ережелер мен
олардың бірқатарын өзіне алады. Сегменттік есептің нақты мәліметтері мен
жоспарды экономикалық талдау негізінде олар жауапкершілік орталықтарының
қызмет нәтижелерін өлшейді және жоспарланған көрсеткіштерге мәліметтері
сәйкес келетіндігі анықтайды.
Ұйымның басқарушылық бақылауы мен сегменттік жоспарлау, есеп пен есеп
берушілік өзара байланысы 1-суретге көрсетілген.

1-сурет
Сегменттік есеп пен сегменттік есеп беру ұйымының баскарушылық бақылау
жүйесімен өзара байланысы

Басқарушылық бақылау жүйесін ұйымдастыруда сегменттік жоспарлау -
құрылымдық бөлімшелер үшін смета (бюджеттердің) әзірлеу қалыптасу негізі
болып кызмет етеді. Басқаша айтсақ секгменттік жоспарлау басқарушылық
бақылауды ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесінің құрамдас бөлігінің бірі болып
табылады. Басқа екі құрамдас бөлігі болып сегменттік есеп пен сегменттік
есеп берушілік шығады.
Ақпаратпен қамтамасыз ету - жүйелі, уақтылы, сыйымды, нысаны мен
қабылдануы карапайым және берілген бөлімшелердің ісәрекеті барысын
жоспарлау мен бақылау үшін менеджерлер қолданатын, қаржылық және қаржылық
емес ақпаратты жинау, өңдеу мен беру.
Сегменттік жоспарлау, есептеу мен есеп беруді жүргізу бухгалтер-
жолдаушының қызметтік міндеттеріне кіреді.
1-суреттен байқалатыны, сегменттік есептеу жүйесінде жиналған және жинақтап
қорытылған ақпарат сегменттік есеп беру түрінде мүдделі пайдаланушыларға
жеткізіледі, оны жүргізу тәртібін ұйымның өзі дербес (бұған сыртқы
қолданушылар үшін осындай есеп беруді ұсыну ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.