Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қорытынды есебі
Қазақстан Республикасының Бiлiм және Ғылым Министрлiгi
Банк Iсi Академиясының колледжі
Есеп және Қаржы кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: “Еңбек және оған ақы төлеудің есебі”
Орындаған: 2-курс, 213 топ студентi
Жакуов Данияр
Тексерген: оқытушы Айтанаева Ә.Қ.
Алматы 2005 жыл
Жоспар
Кiрiспе 3
I Бөлім. “ИВЕТА Со” ЖШС-тің экономикалық сипаттамасы 5
1.1 Кәсiпорынның орналасқан жерi және мамандандыру саласы 5
1.2. Кәсiпорынның активтерi мен құралу көздерiн талдау. Кәсiпорынның
қаржылық жағдайын талдау 7
1.3. Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру және есеп саясаты 19
II Бөлiм. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қорытынды есебі
26
2.1 Қаржылық қорытынды есеп берудiң сипаттамасы және маңызы 26
2.2 Қаржылық есеп берудi жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық
жұмыстары 29
2.3 Қаржылық есеп берудi жасау нысандары 33
2.3.1 Бухгалтерлiк баланс 41
2.3.2. Қаржылық-шаруашылық қызметтiң нәтижесi жөнiндегi қорытынды есеп
44
2.3.3 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөнiндегi қорытынды
есеп 47
2.3.4 Қаржылық есеп беруге жасалған түсiнiктеме жазба 51
Қорытынды 56
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi 60
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Кiрiспе
Қазiргi нарықтық экономика жағдайында кез келген шаруашылық жүргiзушi
субъект тұрақты өмiр сүруге және өзiнiң қызметiн дамытып жоғарылатуға
тырысады. Сондықтан кәсiпорынның тиiмдiлiгiн бағалап, шаруашылық қызметiн
талдау үшiн мерзiм сайын дайындалып тапсырылатын қаржылық қорытынды есеп
жасалынады. Қаржылық есеп беру кәсiполрынның өткен кезеңдегi қаржылық-
шаруашылық қызметiн кешендi түрде сипаттайтын барлық көрсеткiштер жүйесiн
айтамыз. Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектiң
ресурстарын, мiнеттемелерiн және ақша қаражаттарының болашақтағы ағымдарын
бағалауға, несие беру бойынша шешiмдерге және инвестициялық шешiмдердi
қабылдауға пайдалы ақпараттарды бередi.
Қаржылық қорытынды есептi дайындаудың және тапсырудың Концептуалдық
негiздерiне қаржылық қорытынды есептiң бухгалтерлiк есеп жүйесiн реттеудiң
екiншi деңгейiн құрайтын және барлық шаруашылық жүргiзушi құрылымдар
басшылыққа алуға мiндеттi нормативтiк-құқықтық құжат болып табылатын
бухгалтерлiк есеп стандарттарымен айқындалатындығы атап көрсетiлген.
Бұл берiлген курстық жұмыстың актуалдығы қаржылық қорытынды есеп әрбiр
кәсiпорынның шаруашылық қызметiн жоспарлау үшiн негiзгi ақпарат көзi болып
табылатындығымен түсiнiдiрiледi. Қаржылық қорытынды есеп белгiлi бiр
кезеңде субъектiнiң шаруашылық қызметiнiң жағдайы мен нәтижелерi туралы
жинақталған мәлiметтерден тұратын ағымдағы есептiң қысқаша мәлiмдемесi
болып табылатын есеп жазбаларының ерекше түрi болып табылады. Оның
мәлiметтерi бойынша кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызмет қорытындыланады
және де талдау жасалынады.
Қаржылық есеп берудiң мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенiмдi, мәндi және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады.
Осыған байланысты бұл курстық жұмыстың мақсаты қаржылық қорытынды есеп
жөнiнде барлық теориялық сұрақтарды қарастыру және есеп туралы қызмет
ететiн заңдарға сәйкес оны “ИВЕТА Со” ЖШС-тің мәлiметтерi негiзiнде iс
–жүзiнде қолдану.
Зерттеу объектiсi “ИВЕТА Со” ЖШС-тің 2004 жылдағы қаржылық қорытынды
есебi болып табылады.
I Бөлім. “ИВЕТА Со” ЖШС-тің экономикалық сипаттамасы
1.1 Кәсiпорынның орналасқан жерi және мамандандыру саласы
ЖШС “ИВЕТА Со” 1999 жылы Қазақстан Республикасының әдiлет
министрлiгiнде тiркелдi.
Кәсiпорынның жарғылық капиталы 13 000 000 теңге құрайды. Капитал ЖШС-
тің үлес қосушыларымен толық ақшалай түрде төлендi.
Кәсiпорын мекенжайы: Қазақстан Республикасы, Алматы облысы, Қарасай
ауданы, Алғабас ауылы, ЖШС”ИВЕТА Со ” базасы.
ЖШС”ИВЕТА Со ” заңды тұлға болып табылады және оның қызметi Қазақстан
Республикасының заңдарымен, жарлықпен және құрылтай келiсiмшарттарымен
реттеледi.
Серiктестiк орташа жылдық жұмысшылар саны 50-ден жоғары емес,
активтердiң жалпы сомасы 60000-дық айлық есеп көрсеткiштерiнен көп емес
шағын кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылады. ЖШС-тің негiзгi қызмет түрi
пластикалық заттарды (есiк, терезе) шығару, сатып өткiзу және металдарды
балқыту, сатып өткiзу (экспорт) болып табылады.
”ИВЕТА Со ” ЖШС-тің жоғары басқару органы жалпы құрылтайшылар жиналысы
болып табылады және олар өздерiнiң қызметiн Қазақстан Республикасының
заңдарына және құрылтай келiсiмшарттарына сәйкес жүзеге асырады.
Жалпы Жалпы құрылтайшылар жиналысының атқаратын мiндетiне мыналар
жатады:
-Серiктестiк жарғысының, соның iшiнде жарғылық қорының өзгеруi;
-серiктестiктiң атқару органдарын ұйымдастыру және керi шақыру;
-серiктестiктiң жылдық есебiн және бухгалтерлiк балансын бекiту және
оның кiрiстерi мен шығыстарын бөлу;
-серiктестiктi қайта құру және ликвидациялау туралы шешiм қабылдау;
-серiктестiктiң ревизиялық комиссиясын сайлау;
Жалпы құрылтайшылар жиналысы бiр ғана құрылтайшының талабы бойынша
жиналады.
Серiктестiктiң дирекциясы:
-Серiктестiктiң қызметi жөнiндегi барлық шешiмдердi қабылдайды:
-Басқа кәсiпорындар алдында серiктестiктi ұсынады және оның атынан
сенiмсiз қызмет етедi.
-Серiктестiктiң мүлкiн бөледi және оның өндiрiстiк қызметiне жауапты
болады.
-Өз бетiмен штаттық жұмыс кестесiн құрастырады және еңбекақы бойынша
барлық сұрақтарды шешедi.
Құжаттардың дұрыс, уақытылы болуы және оларды сақтау бойынша жауапты
болады.
Iшкi тәртiп ережелерiн, еңбекақы төлеу тәртiбiн және серiктестiкке
зиян келтiргенi үшiн материалдық және моральдық жауаптылықты реттеудiң
өзгертедi және бекiтедi.
Жұмысшыларды Қазақстан Республикасының қызмет ететiн заңдарына және
жарғысына сәйкес, ал бас директор мен бас бухгалтердi құрылтайшылар
келiсiмiне сәйкес қабылдау және шығару.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің дирекциясының мүшелерi : бас директор, пластикалық
заттарды шығару бойынша директор орынбасары, өндiрiс бойынша директор
орынбасары, қаржылық және экономикалық қызметке жауапты директор
орынбасары.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің бас бухгалтердiң атқаратын қызметiне мыналар
кiредi:
-Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп стандарттарына және оған
әдiстемелiк ұсыныстарға сәйкес типтiк шот жоспары негiзiнде бухгалтерлiк
есептi, серiктестiктiң қаржы-шаруашылық қызметiн жүргiзу және өз шоттарының
жұмыс жоспарын жасау. Шоттардың жұмыс жоспары шаруашылық қызметi барысында
қолданылған шоттар негiзiнде жасалынады. Керек болған жағдайда, негiзгi
шоттарға субшоттар ашады.
-“ИВЕТА Со” ЖШС-тің салықтық есебiн жүргiзудi Қазақстан
Республикасының салық кодексiне сәйкес жүзеге асыру;
-Құжаттардың дұрыстығы және оларды сақтау бойынша жауапты болады;
-Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қаржы органдарына,
бюджеттен тыс фондтарға есептi өз уаытында құру және беру;
Кәсiпорынның қызметiн жүзеге асыру үшiн “ИВЕТА Со” ЖШС-тің келесi
цехтары бар: Алғабас ауылында орналасқан пластикалық заттарды шығаруға
арналған цех, түстi металдарды балқытуға арналған цех және Алматы қаласында
транспорттық базасы, қоймасы бар. Сонымен қатар ЖШС Алматы қаласында офистi
жалға алады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің негiзгi құралдарына машиналар мен жабдықтар, көлiк
құралдары және басқа да негiзгi құралдар жатады, 14458174 теңге сомасына.
1.2. Кәсiпорынның активтерi мен құралу көздерiн талдау. Кәсiпорынның
қаржылық жағдайын талдау
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің қаржылық ресурстарының қалыптастыру көздерi
кәсiпорынның жарғылық қоры, сонымен қатар несие түрiнде тартылған қаржылар
болып табылады. (2000 жылы 15 0000 долларсомасында пластикалық заттарды
өндiру бойынша цех сатып алу үшiн 2 жылға несие алынған болатын). Келесi
кезеңдерде қаржылық ресурстарды қалыптастырудың негiзгi табыс,
амортизациялық есептеулерден, мүлiктi сатудан түскен пайдадан, жасалған
жұмыстар мен көрсетiлген қызметтерден болды.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің 2004 жылғы қаржылық қорытындысы терiс әсерлi болды,
өйткенi 2003 жылдың басында фирманы көшiру мақсатында өте көп жұмсалған.
2003 жылдың соңында пластикалық заттарды шығаруға арналған цех iске
қосылғаннан кейiн, өнiмнiң нарықта өз орнын бекiту үшiн ең төменгi бағамен
қойылған. Одан басқа фирма қазақстандық-қытай шекарасының жабылуынан зиян
шектi, себебi кәсiпорын түстi металдарды сату бойынша операцияларды тек
Қытаймен жүргiзген болатын. Сондықтан фирма 2004 жылдың iшiнде шығындардың
жабылуын бөлiнбеген табыс негiзiнде жүргiздi.
Баланс активтерiнiң құрамы мен құрылымын тереңiрек қарастырайық.
Активтердiң (кемуi) кәсiпорын қызметiнiң кеңейгенiнiң (тарылғанының)
көрiнiсi.
Кесте 1.2.1
Кәсiпорын активтерiнiң құрамы мен құрылымы
Көрсеткiштер 01.01.04 жылға 01.01.05 жылға Жыл бойындағы
өзгерiстер
сомасы Үлес сомасы Үлес сомасы Пайыз
салмағы салмағы бойынша
пайыз пайыз
Активтердiң
құны,барлығы соның97863161 100 147323442 100 +49460281 +50,5
iшiнде
1. ұзақ мерзiмдi
активтер 15085149 15,41 14700451 10 -384698 -2,6
2. ағымдағы
активтер 82778012 84,59 132622991 90 +49844979 +60,2
Кәсiпорынның
өндiрiстiк 47316694 48,3 28845187 19,6 -18471507 -39
потенциалының құны
Баланс активтерiнiң барлық құнының iшiнде өндiрiстiк потенциалының
бөлiгi 01.01.04 жылға 48,3 пайызын құрды, бұл өндiрiстiк мақсаттағы
мүлiктiк коэффициентiнiң қалыпты болғаны, ал 01.01.06 жылға бұл
коэффициенттiң мәнi азайды және 19,6 пайызын құрды, осының негiзiнде келесi
қорытынды жасауға болады. Кәсiпорын қызметiнiң қаржылық нәтижелерi
активтердi меншiктi қаражат есебiнен толықтыруға мүмкiндiк бермейтiн болса,
өндiрiстiк мақсаттағы мүлiктi арттыру үшiн ұзақ мерзiмдi қарыз қаражаттарын
тартқан жөн.
Әрi қарай, келесi 2.2.2-аналитикалық кестенi құрастыра отырып,
ағымдағы активтердiң құрамы мен құрылысын талдау қажет.
Кесте 1.2.2
Кәсiпорынның ағымдағы активтерiнiң құрамы мен құрылымы
Көрсеткiштер 01.01.04 жылға 01.01.05 жылға Жыл бойындағы
өзгерiстер
Сомасы Үлес сомасы Үлес Сомасы Үлес
салмағы салмағы салмағы
пайыз пайыз пайыз
1.Ағымдағы
активтер, 82778012 100 132622991 100 49844979 60,2
соның iшiнде
1.1
тауарлы-матери32264095 40 14178013 10,7 -18086082 -56,1
алдық
құндылықтар
1.2 дебиторлық
борыштар 35020621 42,3 118441473 89,3 83420852 238,2
1.3 ақша
қаражаттары 787413 0,95 3505 0,003 -783908 -99,6
және қысқа
мерзiмдi
инвестиция
1.4 басқа да
ағымдағы 14705883 17,8 - - -14705883 -1
активтер
Келтiрiлген мәлiметтер кәсiпорын активтерiнiң жалпы алғандағы жағымсыз
динамиткасын көрсетедi. Ең мобилдi активтер-яғни ақша қаражаттары мен қысқа
мерзiмдi қаржылық инвестициялар бiр жылда 78 3908 теңгеге немесе 99,6
пайызға азайған. Ең мобилi қаражаттардың жалпы сомасының азаюы кәсiпорынның
төлеу қабiлетiнiң нашарлағанын сипаттайды.
Кәсiпорынның материалдық айналым қаражаттары есептi жылы 56,1 пайызға
кемидi және ол 01.01.05 жылға 14178013 теңге құрды. Бұл жағдай, материалды
айналым қаражаттарының құрамында сұранысы бар және де сол себептен
өтiмдiлiгi жоғары болып отыр.
Есептi жылдың соңына “”ИВЕТА СО”” ЖШС-тің дебиторлық борыштары
айтарлықтай өскен. Егер оның көлемi 01.01.04 жылға 35020621 теңге құраса,
01.01.05 жылға 118441473 теңгенi құрайды немесе 238,2 пайызға өскен,
өйткенi 2004 жылдың желтоқсанында Қытайға түстi металл жеткiзiлген және
валюта бойынша есеп айырысу 180 күннiң iшiнде iске асырылады. Дебиторлық
борыштардың, әсiресе оның күмәндi бөлiгiнiң өсуi айналым қаражаттарының
айналымын баяулатады және кәсiпоынның қаржылық жағдайына трiс әсерiн
тигiзедi.
Кәсiпорынның активтерiне талдау жасағаннан кейiн мiндеттi түрде оның
құралу көздерiне талдау жасау керек. Оны төмендегi кестеден көруге болады.
КЕсте 1.2.3
Кәсiпорынның мiндеттемелерi мен меншiктi капиталын талдау
Көрсеткiштер 01.01.04 жылға 01.01.05 жылға Жыл бойындағы
өзгерiстер
сомасы Үлес сомасы Үлес сомасы Үлес
салмағ салмағы салмағы
ы пайыз пайыз
пайыз
1. Меншiктi
капитал 31941650 24,6 26678855 15,3 -52622795 -19,7
2.
мiндеттемелер, 97863161 74,4 147323442 84,7 49460281 50,5
барлығы соның
iшiнде:
2.1. Ұзақ
мерзiмдi 22469200 17,31 19298595 11,1 -3170604 -141
мiндеттемелер
2.2. ағымдағы
мiндеттемелер 43452311 33,5 1013459991 58,2 57893680 133,2
Бланс валютасы
129804811 100 174002297 100 44197486 34
ЖШС “ИВЕТА Со” меншiктi капиталының талдауына, талдамалық кезең
барысында оның құрамындағы болған елеулi өзгерiстердi анықтауға болады. Жыл
басындағы көрсеткiштермен салыстыратын болсақ, кәсiпорында капиталдың
жағымсыз мөлшерi қалыптасқан және ол 01.01.04 жылға 31941650 теңге болса,
01,01,05 жылға 01.01.05 жылға 26678855 теңге құрады және 19,7 пайызға
азайды. Кәсiпорынның өз қаражаттарының болуы оның қаржылық тұрақтылығын
көрсетедi.
Кестеден көрiп отырғанымыздай 01.01.04 жылға мiндеттемелер 97863161
теңге құрады, ал 01.01.05 жылға ол 147323442 теңге құрады және 50,5 пайызға
өскен. Бұл жағдай кәсiпорында қарыз қаражаттары аса маңызды орын алатынын
көруге болады.
Кесте 1.2.4
2004-2005 жылдардағы “ИВЕТА Со” ЖШС-тің қаржы-шаруашылық қызметiнiң
нәтижесi туралы есеп
Көрсеткiштер 2004 жыл 2005 жыл Жыл бойындағы
өзгерiстер (+;-)
Сомасы пайыз
1. сатылған өнiмнен 58276522 203267332 144990810 +248,8
(қызметтен, жұмыстан) түскен
түсiм
2.Сатылған өнiмнiң (қызметтiң,53365654 188839603 135473949 +253,9
жұмыстың) өзiмдiк құны
3. Жалпы табыс 4910868 14427729 9516861 +193,8
4. Кезең шығындарын-барлығы: 6160222 189964615 183804393 +2983,7
-жалпы және әкiмшiлiк шығындар3593468 3498274 -95194 -2,65
-сату бойынша шығындар 2566754 12774562 10207808 +397,7
-пайыз бойынша шығындар 2691779 2691779
5. Негiзгi ызметтен түсен -1249354 -4536886 -3287532 -263,14
табыс (шығын)
6. Негiзгi емес қызметтен 331094 725909 394815 +119,24
түскен табыс (шығын)
7. салық салынғанға дейiнгi -918260 -5262795 -4344535 -473,12
әдеттегi қызметiнен түскен
табыс (шығын)
8. табыс салығы
9. салық салынғаннан кейiнгi -918260 -5262795 -4344535 -473,12
әдеттегi қызметiнен түскен
табыс( шығын)
10. төтенше жағдайдан алынған
табыс (зиян)
11. таза табыс (зиян) -918260 -5262795 -4344535 -473,12
12. қор қайтарымдылығы 3,9 13,8
13. материал қайтарымдылығы 6,5 28,13 21,63 +332,77
14. меншiктi капитал табысы -0,029 -0,20 -0,171 -58965
15. жалпы капитал табысы -0,009 -0,036 -0,027 -300
Кәсiпорынның минималды қаржылық тұрақтылығы мiндеттемелер ағымдағы
активтермен жабылған кезде жетедi, мұндай қаржылық тұрақтылықтың белгiсi
келесi шарттарды орындағанда болады: ағымдағы және ұза мерзiмдi активтердiң
қатынас коэффициентiнен қарыз капиталының меншiктi капитал қатынас
коэффициентiнен артық болуы тиiс. Берiлген кәсiпорында ол келесiдей
көрiнiс табады: 01.01.04 жылға ағымдағы активтер = 82778012, ұзақ мерзiмдi
активтер=15085149 Кқ=5,49 қарыз капиталы = 22469200, меншiктi
капитал=31941650 Кқ=0,7
5,490,7
01.01.05.
ағымдағы = активтер =132622991, ұзақ мерзiмдi активтер =14700451
Кқ=9,02
қарыз кпиталы=19298596, меншiктi капитал=26678855 Кқ=0,72
9,02 0,72
Бұдан, кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығы минималды мөлшерiне жеткенiн
және өткен кезеңмен салыстырғанда жоғарылағанын көруге болады.
Қор қайтарымдылығы негiзгi өндiрiстiк қолардың жалпы көрсеткiшi және
ол есептi кезеңдегi сатудан түскен түсiмнiң негiзгi өндiрiстiк қорлардың
орташа жылдық құнына бөлу арқылы анықталады және мынаған тең:
01.01.2004 =3,9 (5887652215085149=3,9)
01.01.2005 жылға 13,8 (20326733214700451=13,8)
Бұл көрсеткiш негiзгi өнiрiстiк қорлардың толық қолданғанын көрсетедi
Өнiмнiң матреиал қайтарымдылығы өнiмдi сатудан түскен табыстың
шығындалған материалдық құнына қатынасымен анықталады:
01.01.2004 жылға =65 (588765229055793=6,5)
01.01.2005 жылға =28,13 (2032673327555459=28,13)
Меншiктi капиталдың табысы таза табыстың меншiктi капиталға
қатынасымен анықталады:
01.01.2004 жылға =-0,029 (-91826031941650=-0,029)
01.01.2005 жылға =-0,20 (-526279526678855=-0,20)
Табыстың азаю себебi, жоғарыда атап өтiлгендей фирма өзiнiң зиянын
жабу үшiн (жаңа цехты iске қосудан, минималды бағалардан және Байқоңыр
қаласынан Алғабас ауылына фирманы көшiруден болған шығындар) бөлiнбеген
табысты жұмсады.
Кесте –1.2.5 “ИВЕТА Со” ЖШС-тің 2004-2005 жылдардағы қаржылық жағдайын
салыстырмалы бағалауды көрсетедi.
Кесте 1.2.5
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің 2004-2005 ж.ж қаржылық жағдайын бағалау.
Негiзгi көрсеткiштер 2004 ж 2005 ж
(пайыз) (пайыз)
Негiзгi құралдардың тозу коэффициентi 15,3 22,0
Тәуелсiздiк коэффициентi 0,33 0,18
Қаржылық тұрақтылық коэффициентi 0,56 0,31
Жұмсау коэффициентi 0,53 0,45
Қарыз және меншiктi капитал қатынасының 0,70 0,72
коэффициентi
Өтiмдiлiк коэффициентi 0,83 1,17
Абсолюттi өтiмдiлiк коэффициентi 0,56 0,59
Аралық өтеу коэффициентi 1,16 1,17
Жалпы өтеу коэффициентi 1,91 1,31
Тауарлы-материалды қорлар мен шығындарды жабу 0,52 0,85
коэффициентi
Ағымдағы активтердiң айналым коэффициентi 0,86 1,89
0,85
Негiзгi құралдардың тозу коэффициентi (негiзгi құралдардың тозу
сомасын олардың бастапқы құнына бөлу арқылы анықталады )
01.01.2004 жылға –15,3 пайыз
((268087017524469)х100 = 15,3 пайыз
01.01.2005 жылға –22 пайыз
((408016218538336)х100=22 пайыз)
Қаржылық жағдайды бағалау:
Меншiктi капитал және оның жалпы капиталдағы үлесi (тәуелсiздiк
коэффициентi) меншiктi капиталдың барлық авансталған капиталға бөлу арқылы
анықталады, мұндағы авансталған капитал, бұл –баланс валютасының жиыны,
яғни қаржыландырудың жалпы сомасы.
01.01.2004 жылға –0,33 пайыз
(3194165097863461) =0,33
01.01.2005 жылға –0,18 пайыз
(26678855147323442) =0,18
Меншiктi капиталдың авансталған капиталға қатынасын тәуелсiздiк
коэффициентi деп аталады. Есептi жылда бұл коэффициенттiң азаюы жағымсыз
көрсеткiш болып табылады. Және ол алдағы уақытта қаржылық қиындықтардың
көбеюiнiң белгiсi.
Кәсiпорынның тәуелсiздiк дәрежесiн сипаттайтын ең бiр маңызды
көрсеткiштердiң бiрi қаржылық тұрақтылықтың коэффициентi болып табылады.
Ол меншiктi және ұзақ мерзiмдi қарыз капиталының жалпы (авансталған )
капиталдағы үлесiн сипаттайды және мына формуламен анықталады:
Кқ.т = меншiктi капитал-ұ.м. активтер
Авансталған капитал
01.01.2004 жылға Кқ.т =0,56 пайыз ((31941650+22469200)
97863161) =0,56
01.01.2005 жылға Кқ.т=0,31 пайыз ((26678855+19298596) 147323442)
=0,31
Меншiктi айналым қаражаттарының көлемiн анықтау үшiн меншiктi капитал
сомасынан баланс активiнiң бiрiншi бөлiмiнiң жалпы сомасын алып тастау
керек, және бұл шама:
01.01.2004 жылға-16856501-ге (31941650-15085149=16856501)
01.01.2005 жылға –11978404-ке (26678855-14700451=11978404) тең болды,
яғни 4878097 теңгеге (16856501-11978404) немесе 29 пайызға төмендеген.
Жұмсау коэффициентi кәсiпорынның меншiктi қаражаттарының қандай бөлiгi
Осы қаражаттарды еркiн жұмсауға болатын мобильдi нысанда екендiгiн
көрсетедi.
Кж= меншiктi айналым капиталы
Меншiктi капитал
01.01.2004 жылға Кж=0,53 (1685650131941650=0,53)
01.01.2005 жылға К ж= 0,45 (1197840426678855=0,45)
Қаржылық тұрақтылық көрсеткiштерiнiң мұндай төмендеуi “ИВЕТА Со” ЖШС-
тің 2004 жылдың басында Байқоңыр қаласынан барлық негiзгi құралдарын
көшiрген, соның нәтижесiнде үлкен көлемде зиян шеккенiмен түсiндiруге
болады.
Қарыз және меншiктi капитал қатынасының коэффициентi қатыстырылған
капиталдың меншiктi капиталға қатынасымен анықталады.
01.01.2004 жылға –0,7 пайызға (2246920031941650=0,7)
01.01.2005 жылға –0,72 пайызға (1929859626678855=0,72)
Бұл коэффициент кәсiпорын активтерiне салынған меншiктi қаражаттың
әрбiр теңгесiне қанша қаражатын тартқанын көрсетедi. Кәсiпорынның ең
төменгi қаржылық тұрақтылығын сақтау үшiн бұл коэффициентiнiң мәнiмен
шектелуi қажет, яғни 9,02 ден аспауы қажет (13262299114700451).
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің есеп беру кезеңiнiң басында активтерге салынған
меншiк қаражаттарының әрбiр теңгесiне қарыз қаражатының 70 тиынын тартқанын
дәлелдейдi. Есеп беру кезеңiнiң iшiнде қарыз қаражаттары меншiктiк
салымдардың әрбiр теңгесiне 72 тиынға дейiн көбейген.
Өтiмдiлiк коэффициентi-бұл кәсiпорынның алдағы кезеңдегi төлем
қабiлеттiлiгiн (немесе қабiлетсiздiгiн) көрсетедi. Ол үшiн активтегi
өтiмдiлiк дәрежесi бойынша топталған қаражаттарды (ақша қаражаттары, бағалы
қағаздар- қысқа мерзiмдi дебиторлық борыштар) пассивтегi мiндеттемелермен
(кредиторлық қағаздар, қысқа мерзiмдi несиелер және қарыздар) яғни ағымдағы
мiндеттемелермен салыстыру қажет. Берiлген коэффициенттiң оптимальды мәнi-
2
01.01.2004 жылға –0,83 ((787413+35208302)43452311=0,83)
01.01.2005 жылға –1,17 ((3505+118441473)101345991) =1,17)
Өтiмдiлiктiң жалпы көрсеткiшi келесi формуламен есептелiнедi:
Кжө= а1А1+а2А2+а3А3
А1П1+а2П2+а3П3, мұндағы
Көж-жалпы өтiмдiлiк коэффициентi
А1,а2,а3-салмақтық коэффициенттен, а1=1,а2=0,5,а3=0,3
А1=-ең өтiмдi активтер (ақша қаражаттары және бағалы қағаздар)
А2-тез өткiзiлетiн активтер (қысқа мерзiмдi дебиторлық қарыздар)
А3-баяу өткiзiлетiн активтер (тауарлы –материалды босалқылар және не
ұзақ мерзiмдi инвестициялар)
П1-неғұрлым тезiрек төленуге тиiстi мiндеттемелер (кредиторлық
қарыздар және басқа да қысқа мерзiмдi мiндеттемелер)
П2-қысқа мерзiмдi мiндеттемелер (қысқа мерзiмдi несиелер және
қарыздар)
П3-ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер (ұзақ мерзiмдi несиелер және қарыздар)
01.01.2004жылға–0,56
((1х787413+0,5х35020621+0,3х(905579 3+23208302))(1х43452311+0,3х224692 00)
=0,56
01.01.2005жылға–0,59
((1х3505+0,5х118441473+0,3х(7225459 +6952554))((1х101345991+0,3х192985 96)
=0,59
Баланс өтiмдiлгiнiң жалпы көрсеткiш кәсiпорынның барлық өтiмдi
айналым қаражаттарының сомасының барлық төлем мiндеттемелердiң сомасына
қатынасын көрсетедi. Бұл теориялық мәнi 0,9 дан төмен болмауға тиiстi
көрсеткiш кәсiпорын мiндеттемелерiнiң барлық түрлерi бойынша қашықтағы және
таяу арадағы есеп айырысуды жүзеге асыру қабiлетiн көрсетедi. “ИВЕТА Со”
ЖШС-тің бұл көрсеткiштiң деңгейi теориялық мәнiнен 34 пайызғ,а төмен, бұл
кәсiпорынның жиi болатын төлем қабiлетсiздiгiн көрсетедi.
Алайда бұл көрсеткiш кәсiпорынның қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiн өтеу
жөнiндегi мүмкiндiктерiн көрсете алмайды. Сондықтан осы көрсеткiштермен
қатар кәсiпорынның төлем қабiлеттiлiгiн бағалау үшiн тағы үш көрсеткiш
қолданылады: абсолюттi өтiмдiлiк коэффициентi, аралық өтеу коэффициентi,
жалпы өтеу коэффициентi.
Абсолюттi өтеу коэффициентi (жеделдiк коэффициентi) ақша қаражаттары
мен тез өткiзiлетiн бағалы қазағдардың мерзiмдi және қысқа мерзiмдi
мiндеттемелерге қатынасы ретiнде есептеледi. Ол баланс жасалған мерзiмiнде
немесе жақын мезгiлде ағымдағы қарыздардың қандай бөлiгi өтелетiнiн
көрсетедi. Осы көрсеткiштiң дұрыс шектеуi келесi түрде болады: Ка.ө 0,2-
0,5
Бұл-ағымдағы мiндеттемелердiң қандай бөлiгi жедел өтелуi керек
екендiгiн көрсететiн төлем қабiлеттiлiгiнiң қатаң белгiсi.
Кәсiпорынның болжамданған төлемдiк мүмкiндiгiн көрсетiп, яғни айналым
қаражатының өтiмдi бөлiгiнiң (яғни тауарлы-материалды қорларды
есептемегенде) ағымдағы мiндеттемелерге қатынасымен анықталатын аралық өтеу
коэффициентiн есептейiк.
01.01.2004 ж К ар.ө=1,16 (5051391743452311=1,16)
01.01.2005 ж К ар.ө=1,17 (118444978101345991=1,17)
Ағымдағы өтiмдiлiк коэффициентi (жалпы өтеу коэффициентi) барлық
ағымдағы актвитердiң жедел және қысқа мерзiмдi мiндеттемелердiң көлемiне
қатынасын көрсетедi.
Кағ.ө= ағымдағы активтер
Ағымдағы мiндеттемелер
01.01.2004 ж К ағ.ө=(8277801243452311=1,91);
01.01.2005 ж К ағ.ө=(132622991101345991=1,31)
Берiлген көрсеткiш үшiн мына шектеу қалыпты мән болып табылады: Кағ ө
2
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің ағымдағы активтер мен қысқа мерзiмдi
мiндеттемелердiң ара-қатынасы 2004 жылдың басында –1,91 болды, бұл
кәсiпорынның өзiндiк көздерi есебiнен құралатын бос ресурстарының едәуiр
көлемi бар екендiгiн көрсетедi. Ал бұл көрсеткiш 2005 жылдың басына 0,6-ға
төмендеген (1,91-1,31 0,2-0,50,6), яғни кәсiпорынның төлем қабiлетiнiң
нашарлағандығын көрсетедi.
Тауарлы-материалды қорлар мен шығындарды жабу коэффициентi меншiктi
айналым қаражаттарының тауарлы- материалды қорлар мен шығындардың құнына
қатынасымен анықталады.
01.01.2004 жылға –0,52 (16856501(9055793+23208302) =0,52)
01.01.2005 жылға –0,85 (11978404(7225459+6952554) =0,85)
Материалды айналым қаражаттырын жабу коэффициентi қандай дәрежеде
тауарлы-материалды қорлар мен шығындар меншiктi қаражаттармен жабылғанын
және қарыз қаражаттарын тартуды қажет етпейтiнiн көрсетедi Оның қалыпты
мәнi
Кқ.қ0,6-0,8
Қорлар мен шығындардың меншiктi айналым қаражаттарымен қамтамасыз
етiлудiң қалыпты коэфициенттi, меншiктi қаражат көздерiмен қажеттiқорлар
мен шығындарын, ал қалғандарын қысқа мерзiмдi қарыздармен жабады.
Ағымдағы активтердiң айналым коэффициентi өнiмдi сатудан ( жасалған
жұмыстан, көрсетiлген қызметтен) түскен табыстың ағымдағы активтердiң
орташа мөлшерiне қатынасымен анықталады. Ағымдағы активтердiң орташа
мөлшерi жылдың басында және аяғында ағымдағы активтердiң 2-ге бөлiнген
сомасына тең.
01.01.2004 жылға-0,86
01.01.2005 жылға-1,89 ((203267332((82778012+132622991)2 =1,89
Ағымдағы активтердiң айналым коэффициентi олардың айналым жылдамдығын,
яғни қарастырылып отырған кезеңдегi барлық айналым құралдардың айналым
санын көрсетедi. Әр кәсiпорын үшiн айналым коэффициентi әр түрлi және ол
анықталған болса, онда оның мәнiн оптималды деңгейде ұстау керек. Бұл
коэффициенттi табу өте оғай: егер де кәсiпорын бұл коэффициенттiң мәнi
негiзiнде қарыз капиталын жиi қолданғанда, онда бұл айналым капиталының
айналым жылдамдығы шығындарды жабу үшiн және қызметтi дамыту үшiн
жеткiлiксiз ақша қаражаттарын қалыптастырады деген сөз. Және керiсiнше,
егер сатудан түскен түсiм кәсiпорын үшiн жеткiлiктi болса, онда айналым
капиталының айналым жылдамдығы жоғарғы шегiне жеткенiн бiлдiредi.. ЖШС
“ИВЕТА Со” өзiнiң қызметi барысында қарыз қаражаттарын пайдаланған, бұдан
айналым капиталының айналымының жылдамдығы жеткiлiктi емес деген қорытынды
жасауға болады.
1.3. Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру және есеп саясаты
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің 1999 жылдан жылға дейiн бухгалтерлiк есебi журнал-
ордерлiк формасы бойынша жүргiзiлдi. 2004 жылдан бастап есеп және басқару
ақпараттарының жұмыстарын жеңiлдету үшiн автоматтандырылған формасы
қолданылады.
Бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру, жұмысты ұйымдастыру, операцияларды
құжаттау, құжат айналымын, инвентаризацияны жүргiзу 24 “Бухгалтерлiк есептi
ұйымдастыру” деп аталатын бухгалтерлiк есеп стандарттарына сәйкес жүзеге
асырылады.
Компанияда келесi құжаттар тiзiмi коммерциялық құпия болып табылады:
-төлем тапсырма;
-банк қағаздары
-кiрiс және шығыс кассалық ордерлер;
-өнiмдi жеткiзу бойынша келiсiмдер.
Серiктестiктiң есеп саясаты Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлiк
есеп және қаржылық қорытынды есеп беру туралы” 26 желтоқсан 1995 жылғы
№2732 заңымен және 24 маусым 2002 жылғы түзетулер мен толықтырулар
енгiзiлген №329-11 заңымен жүзеге асырылады.
Есеп саясатында серiктестiң бухгалтерлiк есептi ұйымдастырудың негiзгi
ережелерi, сонымен қатар iшкi бақылауға және сыртқы аудитқа қойылатын
талаптар анықталады.
Есеп саясатының қағидалары төмендегiдей болады:
-Есептеу. Қаржылық есеп беру есептеу қағидасының негiзiнде жасалады,
соған сәйкес өнiм жөнетiлген, жұмыс атқарылған кезiнен бастап, олардың
төлену нәтижесiне қарамастан табыс болып танылады, ал шығысы мен зияны орын
алынған кезден бастап танылады.
-Талассыздық. Субъект өз қызметiн жақын арада тоқтатпауды топшылайды
және ондай ниеттiң көз жетерлiк болашақта пайда болуын да мақсат тұтпайды.
-Түсiнiктiлiк. Қаржылық есеп беруде берiлген ақпарат пайдаланушыларға
түсiнiктi болуы тиiс.
-Маңыздылық. Қаржылық есеп берудi пайдаланушылар ондағы мәлiметтерге
қанағаттануы тиiс; қаржылық, шаруашылық, жедел жағдайларын бағалаған кезде
олардың қабылданған шешiмiне алынған мәлiметтер өз септiгiн тигiзуi керек.
-Мәндiлiк. Қарэжылық есеп беру негiзiнде қабылданған экономикалық
шешiмдер олардың ұғымдарының дұрыстығына немесе дұрыс еместiгiне әсер етуi
мүмкiн.
-Дұрыстық. Есеп беру негiзiнен анық мәлiметтердiң көрсеткiштерiнен
құрылады, егер де онда мәндi қателер немесе күнi бұрын пiшiлген ойлар
болмаса,
-Шындық және алақсыз ұсыну. Қаржылық есеп беру субъектiнiң ақша
қаражатының қозғалысы, операцияның нәтижесi, қаржылық жағдайы туралы
пайдаланушыларға шындық және алалықсыз мәлiметтердi ұсынуы тиiс.
-Бейтараптылық. Қаржылық есеп беруде берiлген ақпараттар күнi бұрын
ойластырылған мәлiметтен алшақ болуы керек, яғни сенмiдi болжамы болғаны
абзал.
-Сақтық. Кез келген шешiмдi қабылдаған кезде сақтық деңгейiн сақтағаны
жөн, белгiсiз жағдайда активтер мен табыстың, сондай-ақ мiндеттемелер мен
шығыстың қайта бағалануына барынша жол бермеу керек.
-Аяқтау және салыстыру. Қаржылық есеп берудегi ақпараттардың
анықталғанын қамтамасыз ету мақсатында ондағы мәлiметтер толық болуы тиiс.
Ақпараттардың пайдалылығы мен мазмұндылығын арттыру үшiн бiр есептiк кезеңi
екiншi бiр есептiк кезеңмен салыстырылуы тиiс.
-Жүйелiлiк. Пайдаланушы субъекттiң қаржылық есеп беруiн, оның әртүрлi
есептiк кезеңiмен салыстыру мүмкiндiгiн қалыптастыру керек, өйткенi оның
көмегiмен қаржылық жағдайдың тенденциялық өзгерiстерiн анықтай алады, демек
қабылданатын шешiмдердiң жүйелiлiгiн сақтау мүмкiндiгi артады.
ЖШС “ИВЕТА Со” есеп саясатының негiзгi жағдайы.
Серiктестiктiң меншiктi капиталы 7 маусым 2000 жылғы жарғылық
капиталынан құралады. Барлық құрылтайшылар өз үлестерiн уақытында қосты.
ЖШС “ИВЕТА Со” есептi жылы толық календарлық жыл болып саналады.
Оперативтi жұмыс жүргiзу үшiн қаржы-шаруашылық қызметiнiң нәтижесi ай
сайын жүргiзiледi. Өткен жылдағы қаржылық қорытынды есеп беруде жiберiлген
қателердi түзету сомасы есептi жылдың табысына немесе шығынына жатқызылады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің АТФ Банкте өзiнiң есеп айырысу шоты бар және ол
арқылы операциялар белгiленген тәртiпте жүзеге асырылады.
Серiктестiктiң ақша қаражаттарының есебi 441 “Ұлттық валютадағы
корреспонденттiк, ағымдағы шоттардағы ақшалар”, 451”Кассадағы ұлттық валюта
түрiндегi нақты ақша”,431 “Ел iшiндегi валюталық корреспонденттiк, ағымды
шоттағы ақшалар” шоттары арқылы жүзеге асырылады. Операциондық қызметтен
болған ақша қаражаттарының қозғалысы тiкелей әдiспен ашылады. “ИВЕТА Со”
ЖШС-тің шетелдегi валюталық шоттағы ақшалары жоқ. Кассадағы қалдықтың
инвентаризациясы директор бұйрығымен жүргiзiледi және ол актiмен
құжатталады.
Табысты бағалау және мойындау “Табыс ” деп аталатын №5 бухгалтерлiк
есеп стандарттарына сәйкес жүргiзiледi. Есептеу принципiне сәйкес өнiм
жөнелтiлген, жұмыс атқарылған кезiнен бастап, олардың төлену нәтижесiне
қарамастан табыс болып табылады, ал шығысы мен зияны орын алынған кезден
бастап танылады.
Дайын өнiмдi сатып түскен табыстың есебi 701 “Дайын өнiмдi (тауарды,
жұмысты, қызметтi) сатып өткiзуден түскен табыс” шотында жүргiзiледi. Сатып-
өткiзiлген дайын өнiмнiң өзiндiк құны 801 “Сатып -өткiзiлген дайын өнiмнiң
(тауардың, жұмыстың, қызметтiң) өзiндiк құны” шотында жүргiзiледi.
Негiзгi құралдардың есебi бухгалтерлiк есептiң №6 “Негiзгi құралдардың
есебi” стандарттарына және оған әдiстемелiк ұсыныстарына сәйкес жүргiзедi.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің негiзгi құралдардың амортизациясы бухгалтерлiк
есептiң №6 “Негiзгi құралдардың есебiнiң” стандарттарындағы әдiстемелiк
ұсынысына сәйкес амортизацияны есептеудiң бiрқалыпты әдiсiн пайдаланады.
Келiп түскен негiзгi құралдардың құнына сатып алынған құна, жеткiзу
бойынша шығындар және сақтандыру кiредi.
134 “Басқадай негiзгi құралдардың тозуы” шотынды негiзгi құралдардың
пайдалану мерзiмiнде, әр кезең бойынша амортизациялық есептеулердiң сомасы
көрсетiледi және ол кәсiпорынның шығысы ретiнде танылады.
Қайта бағалау жүргiзiлген күнi кәсiпорында негiзгi құралдарға
есептелiнген тозу сомасы олардың құндарының өзгеруiне қарай түхзетiледi.
Қайта бағалау нәтижесiнде негiзгi құралдардың өзiндiк құнының өсуi Бас
шоттар жоспарындағы 12 “Негiзгi құралдар” бөлiмшесiнiң тиiстi шоттарының
дебетiне және 541 “Негiзгi құралдарды қайта бағалаудан алынған қосымша
төленбеген капитал” шотының кредитiне жазылады. Қайта бағалау сомасы
негiзгi құралдардың пайдалану мерзiмiне қарай субъектiде қолданылатын
амортизациялық аударым сомасын есептеу әдiсiне сәйкес анықталған мөлшер де
бөлiнбеген табысқа апарылып отырылады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің материалдық емес активтерi лицензиядан және
бағдарламалық жабдықтаудан тұрады. Өнiм өндiру үшiн 3 жылға берiлген
лицензия қолданылатын кезең iшiнде бастапқы құны бойынша есептелiнедi және
101 “Лизенциялық келiсiм” шотында есепке алынады. Лицензиялық келiсiмнiң
амортизациясы 3 жыл iшiнде толық есептелiнедi. Бағдарламалық жабдықтаудың
құны 102 “Бағдарламалық жабдықтау” шотында есепке алынады. Пайдалану
мерзiмi 1 жыл белгiленген.
Дайын өнiмдi бағалауда №7 “Тауарлы –материалдық құндылықтардың есебi”
деп аталатын бухгалтерлiк есеп стандарттарына сәйкес орта өлшемдiк құн
әдiсiн пайдаланады. Дайын өнiмнiң сату құны келiсiм негiзiнде анықталады.
Тауарлы-материалдық құндылықтардың есебi 20 “Материалдар” бөлiмшесiнiң
негiзгi активтi шоттарында жүргiзiледi.
Тауарлы-материалдық босалқылардың өзiндiк құнына босалқыларды сатып
алуға кеткен шығындар, оны осы сәттегi сақтау немесе пайдалану орындарына
жеткiзу және тиiстi жағдайға келтiруге байланысты тасымалдау, дайындау
шығындары, өнiмдi қайта өңдеуге (жұмыстар мен қызметтер атқаруға) кеткен
шығындар кiредi.
ЖШС “ИВЕТА Со” материалдан дайын өнiм шығарады және оны 221 “Дайын
өнiм” шотында есепке алады.
Өнiмнiң (жұмыстың, қызметтiң) өндiрiстiк құнына жатпайтын шығындар
жұмсалынған есептi кезеңнiң шығындарына жатқызылады.
Оларға өндiрiстi басқару мен ұйымдастырумен байланысты жалпы және
әкiмшiлiк шығындар, тауарлы-материалдық босалқыларды сату бойынша шығындар
жатады.
Өнiмдi сатып өткiзу бойынша шығындар 811 “Дайын өнiмдi (тауарды,
жұмыстарды, қызметтердi) сатып өткiзу бойынша шығындар” шотында есепке
алынады. Жарнамамен байланысты шығындар өнiмдi сатып-өткiзу бойынша
шығындарға жатады.
Заңды тұлғалардың жеке табыс салығының есебi №11 “Жеке табыс салығының
есебi” бухгалтерлiк есеп стандарттарына сәйкес жүргiзiледi.
ЖШС “ИВЕТА Со” мiндеттi зейнетақы жарнасын есептеуде №16 “Зейнетақы
бойынша шығындардың есебi” бухгалтерлiк есеп стандарттарын қолданады. ЖШС
“ИВЕТА Со” зейнетақы қорына төлейтiн мiнеттi зейнетақы жарнасын әрбiр жеке
тұлға бойынша бөлек жүргiзедi.
ЖШС “ИВЕТА Со” жұмыскерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды
бухгалтерлiк есептiң бас шоттар жоспарының 681 “Персоналдармен еңбекақы
бойынша есеп айырысу” деп аталатын шотында есепке алынады.
ЖШС “ИВЕТА Со” еңбекақы төлеуде мерзiмдi және кесiмдi формаларын
қолданады.
Кәсiпорында жұмысты ыңғайлату үшiн жұмыс шоттары салынған.
-301 “Алынуға тиiстi борыштар” шотына: 301.1 “Ұлттық валютада алынуға
тиiстi борыштар”, 301.2 “Шетел валютасында алынуға тиiстi борыштар” шоттары
ашылды.
-639”Бюджетке төленетiн басқадай салықтар, алымдар және мiндеттi
төлемдер” шотына: 639.1 “Кәсiпорын бойынша жеке табыс салығы”, ,639.2
“Қызметкерлер бойынша жеке табыс салығы”, 639.3 “Қоршаған ортаны қорғау
бойынша салық”, 639.4 “Басқалары ” шоттары ашылды.
-671 “Төленуге тиiстi шоттар” шотына келесi субшоттар ашылды:
671.1”Ұлттық валютада төленуге тиiстi шоттар”,671.2 “Шетел валютасында
төленуге тиiстi шоттар”.
-681 “Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысу шотына:
681.1””Еңбекақы бойынша есеп айырысу”, 681.2 “Қызметкерлердiң еңбекақысы”
субшоттары ашылды.
-686 ”Жинақтық зейнет-ақы қарымен есп айырысу” шотына: 686.1 ”Фондтар
бойынша” және 686.2 “Қызметкерлер бойынша” субшоттары ашылды.
- 687 “Басқалары” шотына келесi субшоттар ашылды: 687.1 “Теңгеде”,
687.2 “Валютада”, 687.3 “Уақытша қаржылық көмек”, 687.4 “Касса”, 687
“Пеня”.
ЖШС “ИВЕТА Со” есеп саясатын әзiрлеген кезде мына талаптарды
ұстанады:
-шаруашылық қызметiнiң барлық фактiлерiн бухгалтерлiк есепте толығымен
көрсету;
-сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлiк есепте жоғалту мен
пассивтердi көрсетуге дайын болуы тиiс, активтер мен табыстарға қарағанда;
-шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық нысанының
басымдылыққ мазмұнын, яғни шаруашылық қызметiнiң барлық фактiлерiн есепте
көрсетiлуiн қамтамасыз ету керек, демек оның тек құқықтық негiзiн ғана
емес, сонымен қатар, пайда болған шаруашылық ахуалын, оның экономикалық
мазмұнын да қамтуы керек;
-қайшылықсыз деп әрқилы есеп түрлерiнен қалыптасқан мәлiметтердiң
сәйкестiлiгiн, бухгалтерлiк есеп беру көрсеткiштерiнiң және синтетикалық,
аналитикалық есеп мәлiметтерiнiң ұқсастылығын айтады;
-ұйымдылық кәсiпорынның көлемiнен, оның қызмет масштабына лайықты
келетiн есептi жүргiзудiң қолайлылығын бiлдiредi.
II Бөлiм. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қорытынды есебі
2.1 Қаржылық қорытынды есеп берудiң сипаттамасы және маңызы
Есеп беру деп кәсiпорынның (шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң) өткен
жылдағы қызметiнiң жағдайы мен нәтижесiн сипаттайтын көрсеткiштер жүйесiн
айтамыз. Есеп беру процесiн жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып
табылады.
Қаржылық есеп берудiң мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенiмдi, мәндi және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады. Қаржылық есеп берудiң пайдаланушылардың қатарына потенциалды
инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттiк органдар тағы басқа кiредi.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъекттiң
ресурстарын, мiндеттемелерiн және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын
бағалауға, несие беру бойынша шешiмдерге және инвестициялық шешiмдердi
қабылдауға пайдалы ақпараттарды бередi.
Есеп беру мәлiметтерiн кәсiпорынның тиiмдiлiгiн бағалау үшiн, сондай-
ақ шаруашылық қызметiн талдау үшiн сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Есеп беру “ИВЕТА Со” ЖШС-тің шаруашылық қызметiн жедел басқару үшiн
қажет және ол болашақ кезеңдердi жоспарлау мен болжам үшiн басты база болып
табылады.
Есеп беруге қойылатын негiзгi талаптар: кәсiпорын қызметiнiң нәтижесiн
анық және объективтi көрсету, барлық көрсеткiштердi бiр-бiрiмен қатаң түрде
үйлестiру, бухгалтерлiк пен жедел-статистикалық есеп берудiң сабақтастығын
сақтау, әдiстемелiк және басқа да ережелердi сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергенi үшiн ЖШС “ИВЕТА Со”-ның басшысы мен бас
бухгалтерi Қазақстан Республикасының әрекет етiп тұрған заңдарына сәйкес
жауап бередi.
Есеп беру белгiленген мәлiметтердiң мерзiмiнде жасалғаны жөн.
Кәсiпорынның есеп беруi бухгалтерлiк, статистикалық және жедел болып
бөлiнедi. Жедел-статистикалық есеп беру кәсiпорынның өндiрiстiк және
қаржылық қызметiнiң жекелеген жақтарын бухгалтерлiк және жедел-сатистикалық
есепке алудың деректерi бойынша жасалады. Бухгалтерлiк есеп беру
кәсiпорындардың өндiрiстiк және қаржылық қызметiн бастапқы құжаттармен және
есепке алу жазбаларымен растталып, жинақталған деректерден жасалады.
Балансты және басқа да берiлетiн есептердi уақытында, әрi сапалы жасау
үшiн бухгалтерия өндiрiстiк бөлiмшелерiндегi барлық мәлiметтердiң
құжатталуын, белгiленген материалдық және басқа есептерiн толық көлемде
берiлуiн қамтамасыз ету керек.
Бухгалтерлiк есептiң ақпараттары балансқа дейiн қажет өңдеулерден
өтедi. Бұл өңдеу процесi төт кезеңнен тұрады.
Бiрiншi кезең. Әр түрлi шаруашылық фактiлерi құжатталады. (iскерлiк
мәмiле жасалады)
Екiншi кезең. Есеп мәлiметтерi есеп талабына байланысты жiктеледi,
содан соң бухгалтерлiк есеп шоттарында көрсетiледi (есеп регистрлерде,
журнал-ордерде, ведомостьта, бас кiтапта).
Үшiншi кезең. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшiрiледi. (Баланс,
қаржылық-шаруашылық қызметi туралы есеп беру, ақш қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп беру т.б)
Төртiншi кезең. ЖШС-тің қаржылық-шаруашылық қызметi талданады.
Есеп беру жөнiндегi жұмыстарды мүлтiксiз ұйымдастыру iсiнде есепшi
қызметкерлердiң мiндеттерiн өзара дұрыс бөлудiң және есеп жұмыстарының
кестесiн белгiлеудiң маңызы зор. Берiлетiн есеп тиiстi жиынтық
құжаттарында, саралау парақтарында және белгiленген көлемдерде есептiлiк
тiзiмдемесiнде жинақталады. Аталған дерктердiң негiзiнде талдау жасалынады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің қаржы есебiн беру тәртiбi 30 “қаржылық корытынды
есеп беру” бухгалтерлiк есептiң стандартымен реттеледi. “Бухгалтерлiк
баланс және қаржылық есептiң негiзгi көрсеткiштерiн ашып көрсту ”,
“Қаржылық-шаруашылық қызметiнiң нәтижесi туралы есеп беру ” “Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру” арқылы жүзеге асады.
ЖШС-тің жылдық есептiң меншiк иелерiнде (қатысушыларында,
құрылтайшыларында ) немесе құрылтай құжаттарында көрсетiлген мәлiметтерi
бойынша тиiстi органдарға: салық инспекциясына (кәсiпорынның орналасқан
жерi бойынша), жергiлiктi қаржы органына, мемлекеттiк сатистика органына
есеп бередi.
Тараптары бар кәсiпорындар өздерiнiң бухгалтерлiк есептерiн берумен
қатар, жалпы белгiленген тәртiпке бiрiккен (жиынтық) есебiн де бередi.
Кәсiпорындар, егер Қазақстан Республикасының заңдарында басқадай
ерекшелiктерi ескерiлмеген болса, онда жылдық бухгалтерлiк есептi жылдан
кейiнгi келесi жылдың 1 наурызынан кешiктiрмей бередi. Бухгалтерлiк есеп
берудiң нақты күнiн көрсетiлген мерзiмдердiң шегiнде салық органдарының
келiсiмдерi бойынша кәсiпорынның иелерi (қатысушылары, құрылтайшылары)
белгiлейдi.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің бухгалтерлiк есеп беру күнi болып оның барлық
қажеттi ақпараттарын нақты берген күнi есептеледi. Берiлген бухгалтерлiк
есепке “ИВЕТА Со” ЖШС-тің басшысы мен бас бухгалтер қол қояды және олар
оның уақытында берiлуiне жауап бередi.
Кәсiпорындардың шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiн, мүлiк пен қаржы
жағдайы туралы жылдық бухгалтерлiк есептерiн мүдделi пайдаланушылар үшiн
жариялауға жол ашық.
Бухгалтерлiк есепте жазбаларға өзгерiс енгiзу жағдайы туындаса, осы
жылға және өткен жылға қатысты берiлген есептер мен баланс деректерiнiң
барлығын түзетудi қажет деп тапса, онда ол есептi айдан кейiнгi бiрiншi
айда жасалады, сонда тиiстi түзетулер көрiнiс бередi. Өткен жыл үшiн
берiлген жылдық бухгалтерлiк есептер мен баланстар бекiтiлгенге дейiн
жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында есепке алынған деректерге
қажеттi түзетулер енгiзiлуi мүмкi
2.2 Қаржылық есеп берудi жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық
жұмыстары
Бухгалтерлiк есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және оларды
жабу көздерiндегi болған барлық өзгерiстердi, шаруашылық процестерiн және
олардың нәтижесiн толық және дер кезiнде көрсетуге арналған. Есеп мәлiметi
қолда бар нақты шарашылық қаражаттарына және олардың жабу көздерiне
сәйкес келуi тиiс, бiрақ iс жүзiнде есеп мәлiметтерi шын мәлiметтерiмен
үйлесе бермейдi, яғни олардың арасында алшақтық орын алуы мүмкiн. Аталған
алшақтық табиғи азаюдың, тасымалдаудың, қайта сортталудың нәтижесiнде,
өлшегiш құрал-жабдықтарының дұрыс көрсетпеуiнен, операцияларды рәсiмдеу
кезiнде жiберiлген қателiктерден және таңғы басқа салдарынан болуы мүмкiн.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтың мәлiметiн есеп
мәлiметтерiмен салыстырып отыруды қажет етедi және ол есеп айырысуды
анықтау үшiн де қажет. Тексерудiң мұндай түрiн түгендеу деп атаймыз.
Түгендеу –бұл бухгалтерлiк есеп әдiсiнiң басты элементтерiнiң бiрi, ол
есеп айырысудың ақша қаражаттарының, аяқталмаған өндiрiстiң, тауарлы-
материалдық құндылықтардың, материалдық емек активтердiң, негiзгi
құралдардың нақты қолда барын тексеруiн және олардың есеп мәлiметтерiмен
салыстыруын көздейдi.
Меншiк түрiне, қызмет түрiне және жұмыс iстеу тәртiбiна қарамастан оны
барлық кәсiпорын жүргiзедi. Ол құжаттаудың мiндетi қосымшасы болып
табылады. Тек соның көмегiмен шаруашылықта болатын әрi жасалатын барлық
шаруашылық құбылыстар бухгалтерлiк есепте көрiнiс табады. Ол өзiнiң қамту
жағдайына қарап екiге бөлiнедi: толық және iшiнара болып.
Толық түгендеу жылына бiр рет жылдық есеп берудiң алдында жасалады,
оның мақсаты кәсiпорынның барлық активтерi мен пассивтерiн баланста дұрыс
көрсету болып табылады. Мұндай толық түгендеу бақылаушы органдардың талабы
бойынша да жасалуы мүмкiн. Iшiнара түгендеу, тек қана түгенделетiн
объектiлердiң кейбiр бөлiгiн ғана қамтуы мүмкiн, мысалға кәсiпорынның
кассасындағы нақты ақша қаражаты, кәсiпорындағы негiзгi құралдардың саны
және тағы басқа.
Түгендеу өз сипатына қарап жоспарлы және кезектен тыс жүргiзiлуi
мүмкiн:
-жоспарлы –алдын ала белгiленген мерзiмде қойған мақсатына және
мүмкiндiгiне сай етiп жүргiзiледi;
-кезектен тыс –бұл кәсiпорын басшысының тапсырмасы бойынша бақылаушы
органдардың талабы бойынша материалды жауапты тұлғаның ауысқан кезiнде,
табиғи апаттардан кейiн жүргiзiледi. Ол БЕС 24 “Бухгалтерлiк есептi
ұйымдастыру” стандартына сай етiп жасалынады. Онда оның кезектiлiгii,
түгендеудi жүргiзудiң мерзiмi, түгендеу комиссиясының құрамы және тағы
басқа қағидалар қарастырылады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің басшысы Рыбальченко В.В түгендеу жұмыстарын жүргiзу
тәртiбiн белгiлейдi, оның iшiнде түгендеу комиссиясының құрамын, есептi
жылдағы түгендеу санын, олардың күнiн белгiлейдi. Түгендеу жұмыстарын
жүргiзу үшiн ЖШС-тің тұрақты жұмыс iстеп тұратын комиссиясы бар.
Түгендеу комиссиясының мүшелерi кем шыққандарды және талан-таржға
түскендердi, бүрмелеу мақсатымен мүлiктiң нақты қалдығы туралы немесе артық
шыққан тауарлар, материалдар және басқа да құндылықтар туралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Банк Iсi Академиясының колледжі
Есеп және Қаржы кафедрасы
Курстық жұмыс
Тақырыбы: “Еңбек және оған ақы төлеудің есебі”
Орындаған: 2-курс, 213 топ студентi
Жакуов Данияр
Тексерген: оқытушы Айтанаева Ә.Қ.
Алматы 2005 жыл
Жоспар
Кiрiспе 3
I Бөлім. “ИВЕТА Со” ЖШС-тің экономикалық сипаттамасы 5
1.1 Кәсiпорынның орналасқан жерi және мамандандыру саласы 5
1.2. Кәсiпорынның активтерi мен құралу көздерiн талдау. Кәсiпорынның
қаржылық жағдайын талдау 7
1.3. Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру және есеп саясаты 19
II Бөлiм. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қорытынды есебі
26
2.1 Қаржылық қорытынды есеп берудiң сипаттамасы және маңызы 26
2.2 Қаржылық есеп берудi жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық
жұмыстары 29
2.3 Қаржылық есеп берудi жасау нысандары 33
2.3.1 Бухгалтерлiк баланс 41
2.3.2. Қаржылық-шаруашылық қызметтiң нәтижесi жөнiндегi қорытынды есеп
44
2.3.3 Ақша қаражаттарының қозғалысы жөнiндегi қорытынды
есеп 47
2.3.4 Қаржылық есеп беруге жасалған түсiнiктеме жазба 51
Қорытынды 56
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi 60
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...61
Кiрiспе
Қазiргi нарықтық экономика жағдайында кез келген шаруашылық жүргiзушi
субъект тұрақты өмiр сүруге және өзiнiң қызметiн дамытып жоғарылатуға
тырысады. Сондықтан кәсiпорынның тиiмдiлiгiн бағалап, шаруашылық қызметiн
талдау үшiн мерзiм сайын дайындалып тапсырылатын қаржылық қорытынды есеп
жасалынады. Қаржылық есеп беру кәсiполрынның өткен кезеңдегi қаржылық-
шаруашылық қызметiн кешендi түрде сипаттайтын барлық көрсеткiштер жүйесiн
айтамыз. Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектiң
ресурстарын, мiнеттемелерiн және ақша қаражаттарының болашақтағы ағымдарын
бағалауға, несие беру бойынша шешiмдерге және инвестициялық шешiмдердi
қабылдауға пайдалы ақпараттарды бередi.
Қаржылық қорытынды есептi дайындаудың және тапсырудың Концептуалдық
негiздерiне қаржылық қорытынды есептiң бухгалтерлiк есеп жүйесiн реттеудiң
екiншi деңгейiн құрайтын және барлық шаруашылық жүргiзушi құрылымдар
басшылыққа алуға мiндеттi нормативтiк-құқықтық құжат болып табылатын
бухгалтерлiк есеп стандарттарымен айқындалатындығы атап көрсетiлген.
Бұл берiлген курстық жұмыстың актуалдығы қаржылық қорытынды есеп әрбiр
кәсiпорынның шаруашылық қызметiн жоспарлау үшiн негiзгi ақпарат көзi болып
табылатындығымен түсiнiдiрiледi. Қаржылық қорытынды есеп белгiлi бiр
кезеңде субъектiнiң шаруашылық қызметiнiң жағдайы мен нәтижелерi туралы
жинақталған мәлiметтерден тұратын ағымдағы есептiң қысқаша мәлiмдемесi
болып табылатын есеп жазбаларының ерекше түрi болып табылады. Оның
мәлiметтерi бойынша кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызмет қорытындыланады
және де талдау жасалынады.
Қаржылық есеп берудiң мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенiмдi, мәндi және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады.
Осыған байланысты бұл курстық жұмыстың мақсаты қаржылық қорытынды есеп
жөнiнде барлық теориялық сұрақтарды қарастыру және есеп туралы қызмет
ететiн заңдарға сәйкес оны “ИВЕТА Со” ЖШС-тің мәлiметтерi негiзiнде iс
–жүзiнде қолдану.
Зерттеу объектiсi “ИВЕТА Со” ЖШС-тің 2004 жылдағы қаржылық қорытынды
есебi болып табылады.
I Бөлім. “ИВЕТА Со” ЖШС-тің экономикалық сипаттамасы
1.1 Кәсiпорынның орналасқан жерi және мамандандыру саласы
ЖШС “ИВЕТА Со” 1999 жылы Қазақстан Республикасының әдiлет
министрлiгiнде тiркелдi.
Кәсiпорынның жарғылық капиталы 13 000 000 теңге құрайды. Капитал ЖШС-
тің үлес қосушыларымен толық ақшалай түрде төлендi.
Кәсiпорын мекенжайы: Қазақстан Республикасы, Алматы облысы, Қарасай
ауданы, Алғабас ауылы, ЖШС”ИВЕТА Со ” базасы.
ЖШС”ИВЕТА Со ” заңды тұлға болып табылады және оның қызметi Қазақстан
Республикасының заңдарымен, жарлықпен және құрылтай келiсiмшарттарымен
реттеледi.
Серiктестiк орташа жылдық жұмысшылар саны 50-ден жоғары емес,
активтердiң жалпы сомасы 60000-дық айлық есеп көрсеткiштерiнен көп емес
шағын кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылады. ЖШС-тің негiзгi қызмет түрi
пластикалық заттарды (есiк, терезе) шығару, сатып өткiзу және металдарды
балқыту, сатып өткiзу (экспорт) болып табылады.
”ИВЕТА Со ” ЖШС-тің жоғары басқару органы жалпы құрылтайшылар жиналысы
болып табылады және олар өздерiнiң қызметiн Қазақстан Республикасының
заңдарына және құрылтай келiсiмшарттарына сәйкес жүзеге асырады.
Жалпы Жалпы құрылтайшылар жиналысының атқаратын мiндетiне мыналар
жатады:
-Серiктестiк жарғысының, соның iшiнде жарғылық қорының өзгеруi;
-серiктестiктiң атқару органдарын ұйымдастыру және керi шақыру;
-серiктестiктiң жылдық есебiн және бухгалтерлiк балансын бекiту және
оның кiрiстерi мен шығыстарын бөлу;
-серiктестiктi қайта құру және ликвидациялау туралы шешiм қабылдау;
-серiктестiктiң ревизиялық комиссиясын сайлау;
Жалпы құрылтайшылар жиналысы бiр ғана құрылтайшының талабы бойынша
жиналады.
Серiктестiктiң дирекциясы:
-Серiктестiктiң қызметi жөнiндегi барлық шешiмдердi қабылдайды:
-Басқа кәсiпорындар алдында серiктестiктi ұсынады және оның атынан
сенiмсiз қызмет етедi.
-Серiктестiктiң мүлкiн бөледi және оның өндiрiстiк қызметiне жауапты
болады.
-Өз бетiмен штаттық жұмыс кестесiн құрастырады және еңбекақы бойынша
барлық сұрақтарды шешедi.
Құжаттардың дұрыс, уақытылы болуы және оларды сақтау бойынша жауапты
болады.
Iшкi тәртiп ережелерiн, еңбекақы төлеу тәртiбiн және серiктестiкке
зиян келтiргенi үшiн материалдық және моральдық жауаптылықты реттеудiң
өзгертедi және бекiтедi.
Жұмысшыларды Қазақстан Республикасының қызмет ететiн заңдарына және
жарғысына сәйкес, ал бас директор мен бас бухгалтердi құрылтайшылар
келiсiмiне сәйкес қабылдау және шығару.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің дирекциясының мүшелерi : бас директор, пластикалық
заттарды шығару бойынша директор орынбасары, өндiрiс бойынша директор
орынбасары, қаржылық және экономикалық қызметке жауапты директор
орынбасары.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің бас бухгалтердiң атқаратын қызметiне мыналар
кiредi:
-Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп стандарттарына және оған
әдiстемелiк ұсыныстарға сәйкес типтiк шот жоспары негiзiнде бухгалтерлiк
есептi, серiктестiктiң қаржы-шаруашылық қызметiн жүргiзу және өз шоттарының
жұмыс жоспарын жасау. Шоттардың жұмыс жоспары шаруашылық қызметi барысында
қолданылған шоттар негiзiнде жасалынады. Керек болған жағдайда, негiзгi
шоттарға субшоттар ашады.
-“ИВЕТА Со” ЖШС-тің салықтық есебiн жүргiзудi Қазақстан
Республикасының салық кодексiне сәйкес жүзеге асыру;
-Құжаттардың дұрыстығы және оларды сақтау бойынша жауапты болады;
-Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қаржы органдарына,
бюджеттен тыс фондтарға есептi өз уаытында құру және беру;
Кәсiпорынның қызметiн жүзеге асыру үшiн “ИВЕТА Со” ЖШС-тің келесi
цехтары бар: Алғабас ауылында орналасқан пластикалық заттарды шығаруға
арналған цех, түстi металдарды балқытуға арналған цех және Алматы қаласында
транспорттық базасы, қоймасы бар. Сонымен қатар ЖШС Алматы қаласында офистi
жалға алады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің негiзгi құралдарына машиналар мен жабдықтар, көлiк
құралдары және басқа да негiзгi құралдар жатады, 14458174 теңге сомасына.
1.2. Кәсiпорынның активтерi мен құралу көздерiн талдау. Кәсiпорынның
қаржылық жағдайын талдау
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің қаржылық ресурстарының қалыптастыру көздерi
кәсiпорынның жарғылық қоры, сонымен қатар несие түрiнде тартылған қаржылар
болып табылады. (2000 жылы 15 0000 долларсомасында пластикалық заттарды
өндiру бойынша цех сатып алу үшiн 2 жылға несие алынған болатын). Келесi
кезеңдерде қаржылық ресурстарды қалыптастырудың негiзгi табыс,
амортизациялық есептеулерден, мүлiктi сатудан түскен пайдадан, жасалған
жұмыстар мен көрсетiлген қызметтерден болды.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің 2004 жылғы қаржылық қорытындысы терiс әсерлi болды,
өйткенi 2003 жылдың басында фирманы көшiру мақсатында өте көп жұмсалған.
2003 жылдың соңында пластикалық заттарды шығаруға арналған цех iске
қосылғаннан кейiн, өнiмнiң нарықта өз орнын бекiту үшiн ең төменгi бағамен
қойылған. Одан басқа фирма қазақстандық-қытай шекарасының жабылуынан зиян
шектi, себебi кәсiпорын түстi металдарды сату бойынша операцияларды тек
Қытаймен жүргiзген болатын. Сондықтан фирма 2004 жылдың iшiнде шығындардың
жабылуын бөлiнбеген табыс негiзiнде жүргiздi.
Баланс активтерiнiң құрамы мен құрылымын тереңiрек қарастырайық.
Активтердiң (кемуi) кәсiпорын қызметiнiң кеңейгенiнiң (тарылғанының)
көрiнiсi.
Кесте 1.2.1
Кәсiпорын активтерiнiң құрамы мен құрылымы
Көрсеткiштер 01.01.04 жылға 01.01.05 жылға Жыл бойындағы
өзгерiстер
сомасы Үлес сомасы Үлес сомасы Пайыз
салмағы салмағы бойынша
пайыз пайыз
Активтердiң
құны,барлығы соның97863161 100 147323442 100 +49460281 +50,5
iшiнде
1. ұзақ мерзiмдi
активтер 15085149 15,41 14700451 10 -384698 -2,6
2. ағымдағы
активтер 82778012 84,59 132622991 90 +49844979 +60,2
Кәсiпорынның
өндiрiстiк 47316694 48,3 28845187 19,6 -18471507 -39
потенциалының құны
Баланс активтерiнiң барлық құнының iшiнде өндiрiстiк потенциалының
бөлiгi 01.01.04 жылға 48,3 пайызын құрды, бұл өндiрiстiк мақсаттағы
мүлiктiк коэффициентiнiң қалыпты болғаны, ал 01.01.06 жылға бұл
коэффициенттiң мәнi азайды және 19,6 пайызын құрды, осының негiзiнде келесi
қорытынды жасауға болады. Кәсiпорын қызметiнiң қаржылық нәтижелерi
активтердi меншiктi қаражат есебiнен толықтыруға мүмкiндiк бермейтiн болса,
өндiрiстiк мақсаттағы мүлiктi арттыру үшiн ұзақ мерзiмдi қарыз қаражаттарын
тартқан жөн.
Әрi қарай, келесi 2.2.2-аналитикалық кестенi құрастыра отырып,
ағымдағы активтердiң құрамы мен құрылысын талдау қажет.
Кесте 1.2.2
Кәсiпорынның ағымдағы активтерiнiң құрамы мен құрылымы
Көрсеткiштер 01.01.04 жылға 01.01.05 жылға Жыл бойындағы
өзгерiстер
Сомасы Үлес сомасы Үлес Сомасы Үлес
салмағы салмағы салмағы
пайыз пайыз пайыз
1.Ағымдағы
активтер, 82778012 100 132622991 100 49844979 60,2
соның iшiнде
1.1
тауарлы-матери32264095 40 14178013 10,7 -18086082 -56,1
алдық
құндылықтар
1.2 дебиторлық
борыштар 35020621 42,3 118441473 89,3 83420852 238,2
1.3 ақша
қаражаттары 787413 0,95 3505 0,003 -783908 -99,6
және қысқа
мерзiмдi
инвестиция
1.4 басқа да
ағымдағы 14705883 17,8 - - -14705883 -1
активтер
Келтiрiлген мәлiметтер кәсiпорын активтерiнiң жалпы алғандағы жағымсыз
динамиткасын көрсетедi. Ең мобилдi активтер-яғни ақша қаражаттары мен қысқа
мерзiмдi қаржылық инвестициялар бiр жылда 78 3908 теңгеге немесе 99,6
пайызға азайған. Ең мобилi қаражаттардың жалпы сомасының азаюы кәсiпорынның
төлеу қабiлетiнiң нашарлағанын сипаттайды.
Кәсiпорынның материалдық айналым қаражаттары есептi жылы 56,1 пайызға
кемидi және ол 01.01.05 жылға 14178013 теңге құрды. Бұл жағдай, материалды
айналым қаражаттарының құрамында сұранысы бар және де сол себептен
өтiмдiлiгi жоғары болып отыр.
Есептi жылдың соңына “”ИВЕТА СО”” ЖШС-тің дебиторлық борыштары
айтарлықтай өскен. Егер оның көлемi 01.01.04 жылға 35020621 теңге құраса,
01.01.05 жылға 118441473 теңгенi құрайды немесе 238,2 пайызға өскен,
өйткенi 2004 жылдың желтоқсанында Қытайға түстi металл жеткiзiлген және
валюта бойынша есеп айырысу 180 күннiң iшiнде iске асырылады. Дебиторлық
борыштардың, әсiресе оның күмәндi бөлiгiнiң өсуi айналым қаражаттарының
айналымын баяулатады және кәсiпоынның қаржылық жағдайына трiс әсерiн
тигiзедi.
Кәсiпорынның активтерiне талдау жасағаннан кейiн мiндеттi түрде оның
құралу көздерiне талдау жасау керек. Оны төмендегi кестеден көруге болады.
КЕсте 1.2.3
Кәсiпорынның мiндеттемелерi мен меншiктi капиталын талдау
Көрсеткiштер 01.01.04 жылға 01.01.05 жылға Жыл бойындағы
өзгерiстер
сомасы Үлес сомасы Үлес сомасы Үлес
салмағ салмағы салмағы
ы пайыз пайыз
пайыз
1. Меншiктi
капитал 31941650 24,6 26678855 15,3 -52622795 -19,7
2.
мiндеттемелер, 97863161 74,4 147323442 84,7 49460281 50,5
барлығы соның
iшiнде:
2.1. Ұзақ
мерзiмдi 22469200 17,31 19298595 11,1 -3170604 -141
мiндеттемелер
2.2. ағымдағы
мiндеттемелер 43452311 33,5 1013459991 58,2 57893680 133,2
Бланс валютасы
129804811 100 174002297 100 44197486 34
ЖШС “ИВЕТА Со” меншiктi капиталының талдауына, талдамалық кезең
барысында оның құрамындағы болған елеулi өзгерiстердi анықтауға болады. Жыл
басындағы көрсеткiштермен салыстыратын болсақ, кәсiпорында капиталдың
жағымсыз мөлшерi қалыптасқан және ол 01.01.04 жылға 31941650 теңге болса,
01,01,05 жылға 01.01.05 жылға 26678855 теңге құрады және 19,7 пайызға
азайды. Кәсiпорынның өз қаражаттарының болуы оның қаржылық тұрақтылығын
көрсетедi.
Кестеден көрiп отырғанымыздай 01.01.04 жылға мiндеттемелер 97863161
теңге құрады, ал 01.01.05 жылға ол 147323442 теңге құрады және 50,5 пайызға
өскен. Бұл жағдай кәсiпорында қарыз қаражаттары аса маңызды орын алатынын
көруге болады.
Кесте 1.2.4
2004-2005 жылдардағы “ИВЕТА Со” ЖШС-тің қаржы-шаруашылық қызметiнiң
нәтижесi туралы есеп
Көрсеткiштер 2004 жыл 2005 жыл Жыл бойындағы
өзгерiстер (+;-)
Сомасы пайыз
1. сатылған өнiмнен 58276522 203267332 144990810 +248,8
(қызметтен, жұмыстан) түскен
түсiм
2.Сатылған өнiмнiң (қызметтiң,53365654 188839603 135473949 +253,9
жұмыстың) өзiмдiк құны
3. Жалпы табыс 4910868 14427729 9516861 +193,8
4. Кезең шығындарын-барлығы: 6160222 189964615 183804393 +2983,7
-жалпы және әкiмшiлiк шығындар3593468 3498274 -95194 -2,65
-сату бойынша шығындар 2566754 12774562 10207808 +397,7
-пайыз бойынша шығындар 2691779 2691779
5. Негiзгi ызметтен түсен -1249354 -4536886 -3287532 -263,14
табыс (шығын)
6. Негiзгi емес қызметтен 331094 725909 394815 +119,24
түскен табыс (шығын)
7. салық салынғанға дейiнгi -918260 -5262795 -4344535 -473,12
әдеттегi қызметiнен түскен
табыс (шығын)
8. табыс салығы
9. салық салынғаннан кейiнгi -918260 -5262795 -4344535 -473,12
әдеттегi қызметiнен түскен
табыс( шығын)
10. төтенше жағдайдан алынған
табыс (зиян)
11. таза табыс (зиян) -918260 -5262795 -4344535 -473,12
12. қор қайтарымдылығы 3,9 13,8
13. материал қайтарымдылығы 6,5 28,13 21,63 +332,77
14. меншiктi капитал табысы -0,029 -0,20 -0,171 -58965
15. жалпы капитал табысы -0,009 -0,036 -0,027 -300
Кәсiпорынның минималды қаржылық тұрақтылығы мiндеттемелер ағымдағы
активтермен жабылған кезде жетедi, мұндай қаржылық тұрақтылықтың белгiсi
келесi шарттарды орындағанда болады: ағымдағы және ұза мерзiмдi активтердiң
қатынас коэффициентiнен қарыз капиталының меншiктi капитал қатынас
коэффициентiнен артық болуы тиiс. Берiлген кәсiпорында ол келесiдей
көрiнiс табады: 01.01.04 жылға ағымдағы активтер = 82778012, ұзақ мерзiмдi
активтер=15085149 Кқ=5,49 қарыз капиталы = 22469200, меншiктi
капитал=31941650 Кқ=0,7
5,490,7
01.01.05.
ағымдағы = активтер =132622991, ұзақ мерзiмдi активтер =14700451
Кқ=9,02
қарыз кпиталы=19298596, меншiктi капитал=26678855 Кқ=0,72
9,02 0,72
Бұдан, кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығы минималды мөлшерiне жеткенiн
және өткен кезеңмен салыстырғанда жоғарылағанын көруге болады.
Қор қайтарымдылығы негiзгi өндiрiстiк қолардың жалпы көрсеткiшi және
ол есептi кезеңдегi сатудан түскен түсiмнiң негiзгi өндiрiстiк қорлардың
орташа жылдық құнына бөлу арқылы анықталады және мынаған тең:
01.01.2004 =3,9 (5887652215085149=3,9)
01.01.2005 жылға 13,8 (20326733214700451=13,8)
Бұл көрсеткiш негiзгi өнiрiстiк қорлардың толық қолданғанын көрсетедi
Өнiмнiң матреиал қайтарымдылығы өнiмдi сатудан түскен табыстың
шығындалған материалдық құнына қатынасымен анықталады:
01.01.2004 жылға =65 (588765229055793=6,5)
01.01.2005 жылға =28,13 (2032673327555459=28,13)
Меншiктi капиталдың табысы таза табыстың меншiктi капиталға
қатынасымен анықталады:
01.01.2004 жылға =-0,029 (-91826031941650=-0,029)
01.01.2005 жылға =-0,20 (-526279526678855=-0,20)
Табыстың азаю себебi, жоғарыда атап өтiлгендей фирма өзiнiң зиянын
жабу үшiн (жаңа цехты iске қосудан, минималды бағалардан және Байқоңыр
қаласынан Алғабас ауылына фирманы көшiруден болған шығындар) бөлiнбеген
табысты жұмсады.
Кесте –1.2.5 “ИВЕТА Со” ЖШС-тің 2004-2005 жылдардағы қаржылық жағдайын
салыстырмалы бағалауды көрсетедi.
Кесте 1.2.5
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің 2004-2005 ж.ж қаржылық жағдайын бағалау.
Негiзгi көрсеткiштер 2004 ж 2005 ж
(пайыз) (пайыз)
Негiзгi құралдардың тозу коэффициентi 15,3 22,0
Тәуелсiздiк коэффициентi 0,33 0,18
Қаржылық тұрақтылық коэффициентi 0,56 0,31
Жұмсау коэффициентi 0,53 0,45
Қарыз және меншiктi капитал қатынасының 0,70 0,72
коэффициентi
Өтiмдiлiк коэффициентi 0,83 1,17
Абсолюттi өтiмдiлiк коэффициентi 0,56 0,59
Аралық өтеу коэффициентi 1,16 1,17
Жалпы өтеу коэффициентi 1,91 1,31
Тауарлы-материалды қорлар мен шығындарды жабу 0,52 0,85
коэффициентi
Ағымдағы активтердiң айналым коэффициентi 0,86 1,89
0,85
Негiзгi құралдардың тозу коэффициентi (негiзгi құралдардың тозу
сомасын олардың бастапқы құнына бөлу арқылы анықталады )
01.01.2004 жылға –15,3 пайыз
((268087017524469)х100 = 15,3 пайыз
01.01.2005 жылға –22 пайыз
((408016218538336)х100=22 пайыз)
Қаржылық жағдайды бағалау:
Меншiктi капитал және оның жалпы капиталдағы үлесi (тәуелсiздiк
коэффициентi) меншiктi капиталдың барлық авансталған капиталға бөлу арқылы
анықталады, мұндағы авансталған капитал, бұл –баланс валютасының жиыны,
яғни қаржыландырудың жалпы сомасы.
01.01.2004 жылға –0,33 пайыз
(3194165097863461) =0,33
01.01.2005 жылға –0,18 пайыз
(26678855147323442) =0,18
Меншiктi капиталдың авансталған капиталға қатынасын тәуелсiздiк
коэффициентi деп аталады. Есептi жылда бұл коэффициенттiң азаюы жағымсыз
көрсеткiш болып табылады. Және ол алдағы уақытта қаржылық қиындықтардың
көбеюiнiң белгiсi.
Кәсiпорынның тәуелсiздiк дәрежесiн сипаттайтын ең бiр маңызды
көрсеткiштердiң бiрi қаржылық тұрақтылықтың коэффициентi болып табылады.
Ол меншiктi және ұзақ мерзiмдi қарыз капиталының жалпы (авансталған )
капиталдағы үлесiн сипаттайды және мына формуламен анықталады:
Кқ.т = меншiктi капитал-ұ.м. активтер
Авансталған капитал
01.01.2004 жылға Кқ.т =0,56 пайыз ((31941650+22469200)
97863161) =0,56
01.01.2005 жылға Кқ.т=0,31 пайыз ((26678855+19298596) 147323442)
=0,31
Меншiктi айналым қаражаттарының көлемiн анықтау үшiн меншiктi капитал
сомасынан баланс активiнiң бiрiншi бөлiмiнiң жалпы сомасын алып тастау
керек, және бұл шама:
01.01.2004 жылға-16856501-ге (31941650-15085149=16856501)
01.01.2005 жылға –11978404-ке (26678855-14700451=11978404) тең болды,
яғни 4878097 теңгеге (16856501-11978404) немесе 29 пайызға төмендеген.
Жұмсау коэффициентi кәсiпорынның меншiктi қаражаттарының қандай бөлiгi
Осы қаражаттарды еркiн жұмсауға болатын мобильдi нысанда екендiгiн
көрсетедi.
Кж= меншiктi айналым капиталы
Меншiктi капитал
01.01.2004 жылға Кж=0,53 (1685650131941650=0,53)
01.01.2005 жылға К ж= 0,45 (1197840426678855=0,45)
Қаржылық тұрақтылық көрсеткiштерiнiң мұндай төмендеуi “ИВЕТА Со” ЖШС-
тің 2004 жылдың басында Байқоңыр қаласынан барлық негiзгi құралдарын
көшiрген, соның нәтижесiнде үлкен көлемде зиян шеккенiмен түсiндiруге
болады.
Қарыз және меншiктi капитал қатынасының коэффициентi қатыстырылған
капиталдың меншiктi капиталға қатынасымен анықталады.
01.01.2004 жылға –0,7 пайызға (2246920031941650=0,7)
01.01.2005 жылға –0,72 пайызға (1929859626678855=0,72)
Бұл коэффициент кәсiпорын активтерiне салынған меншiктi қаражаттың
әрбiр теңгесiне қанша қаражатын тартқанын көрсетедi. Кәсiпорынның ең
төменгi қаржылық тұрақтылығын сақтау үшiн бұл коэффициентiнiң мәнiмен
шектелуi қажет, яғни 9,02 ден аспауы қажет (13262299114700451).
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің есеп беру кезеңiнiң басында активтерге салынған
меншiк қаражаттарының әрбiр теңгесiне қарыз қаражатының 70 тиынын тартқанын
дәлелдейдi. Есеп беру кезеңiнiң iшiнде қарыз қаражаттары меншiктiк
салымдардың әрбiр теңгесiне 72 тиынға дейiн көбейген.
Өтiмдiлiк коэффициентi-бұл кәсiпорынның алдағы кезеңдегi төлем
қабiлеттiлiгiн (немесе қабiлетсiздiгiн) көрсетедi. Ол үшiн активтегi
өтiмдiлiк дәрежесi бойынша топталған қаражаттарды (ақша қаражаттары, бағалы
қағаздар- қысқа мерзiмдi дебиторлық борыштар) пассивтегi мiндеттемелермен
(кредиторлық қағаздар, қысқа мерзiмдi несиелер және қарыздар) яғни ағымдағы
мiндеттемелермен салыстыру қажет. Берiлген коэффициенттiң оптимальды мәнi-
2
01.01.2004 жылға –0,83 ((787413+35208302)43452311=0,83)
01.01.2005 жылға –1,17 ((3505+118441473)101345991) =1,17)
Өтiмдiлiктiң жалпы көрсеткiшi келесi формуламен есептелiнедi:
Кжө= а1А1+а2А2+а3А3
А1П1+а2П2+а3П3, мұндағы
Көж-жалпы өтiмдiлiк коэффициентi
А1,а2,а3-салмақтық коэффициенттен, а1=1,а2=0,5,а3=0,3
А1=-ең өтiмдi активтер (ақша қаражаттары және бағалы қағаздар)
А2-тез өткiзiлетiн активтер (қысқа мерзiмдi дебиторлық қарыздар)
А3-баяу өткiзiлетiн активтер (тауарлы –материалды босалқылар және не
ұзақ мерзiмдi инвестициялар)
П1-неғұрлым тезiрек төленуге тиiстi мiндеттемелер (кредиторлық
қарыздар және басқа да қысқа мерзiмдi мiндеттемелер)
П2-қысқа мерзiмдi мiндеттемелер (қысқа мерзiмдi несиелер және
қарыздар)
П3-ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер (ұзақ мерзiмдi несиелер және қарыздар)
01.01.2004жылға–0,56
((1х787413+0,5х35020621+0,3х(905579 3+23208302))(1х43452311+0,3х224692 00)
=0,56
01.01.2005жылға–0,59
((1х3505+0,5х118441473+0,3х(7225459 +6952554))((1х101345991+0,3х192985 96)
=0,59
Баланс өтiмдiлгiнiң жалпы көрсеткiш кәсiпорынның барлық өтiмдi
айналым қаражаттарының сомасының барлық төлем мiндеттемелердiң сомасына
қатынасын көрсетедi. Бұл теориялық мәнi 0,9 дан төмен болмауға тиiстi
көрсеткiш кәсiпорын мiндеттемелерiнiң барлық түрлерi бойынша қашықтағы және
таяу арадағы есеп айырысуды жүзеге асыру қабiлетiн көрсетедi. “ИВЕТА Со”
ЖШС-тің бұл көрсеткiштiң деңгейi теориялық мәнiнен 34 пайызғ,а төмен, бұл
кәсiпорынның жиi болатын төлем қабiлетсiздiгiн көрсетедi.
Алайда бұл көрсеткiш кәсiпорынның қысқа мерзiмдi мiндеттемелерiн өтеу
жөнiндегi мүмкiндiктерiн көрсете алмайды. Сондықтан осы көрсеткiштермен
қатар кәсiпорынның төлем қабiлеттiлiгiн бағалау үшiн тағы үш көрсеткiш
қолданылады: абсолюттi өтiмдiлiк коэффициентi, аралық өтеу коэффициентi,
жалпы өтеу коэффициентi.
Абсолюттi өтеу коэффициентi (жеделдiк коэффициентi) ақша қаражаттары
мен тез өткiзiлетiн бағалы қазағдардың мерзiмдi және қысқа мерзiмдi
мiндеттемелерге қатынасы ретiнде есептеледi. Ол баланс жасалған мерзiмiнде
немесе жақын мезгiлде ағымдағы қарыздардың қандай бөлiгi өтелетiнiн
көрсетедi. Осы көрсеткiштiң дұрыс шектеуi келесi түрде болады: Ка.ө 0,2-
0,5
Бұл-ағымдағы мiндеттемелердiң қандай бөлiгi жедел өтелуi керек
екендiгiн көрсететiн төлем қабiлеттiлiгiнiң қатаң белгiсi.
Кәсiпорынның болжамданған төлемдiк мүмкiндiгiн көрсетiп, яғни айналым
қаражатының өтiмдi бөлiгiнiң (яғни тауарлы-материалды қорларды
есептемегенде) ағымдағы мiндеттемелерге қатынасымен анықталатын аралық өтеу
коэффициентiн есептейiк.
01.01.2004 ж К ар.ө=1,16 (5051391743452311=1,16)
01.01.2005 ж К ар.ө=1,17 (118444978101345991=1,17)
Ағымдағы өтiмдiлiк коэффициентi (жалпы өтеу коэффициентi) барлық
ағымдағы актвитердiң жедел және қысқа мерзiмдi мiндеттемелердiң көлемiне
қатынасын көрсетедi.
Кағ.ө= ағымдағы активтер
Ағымдағы мiндеттемелер
01.01.2004 ж К ағ.ө=(8277801243452311=1,91);
01.01.2005 ж К ағ.ө=(132622991101345991=1,31)
Берiлген көрсеткiш үшiн мына шектеу қалыпты мән болып табылады: Кағ ө
2
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің ағымдағы активтер мен қысқа мерзiмдi
мiндеттемелердiң ара-қатынасы 2004 жылдың басында –1,91 болды, бұл
кәсiпорынның өзiндiк көздерi есебiнен құралатын бос ресурстарының едәуiр
көлемi бар екендiгiн көрсетедi. Ал бұл көрсеткiш 2005 жылдың басына 0,6-ға
төмендеген (1,91-1,31 0,2-0,50,6), яғни кәсiпорынның төлем қабiлетiнiң
нашарлағандығын көрсетедi.
Тауарлы-материалды қорлар мен шығындарды жабу коэффициентi меншiктi
айналым қаражаттарының тауарлы- материалды қорлар мен шығындардың құнына
қатынасымен анықталады.
01.01.2004 жылға –0,52 (16856501(9055793+23208302) =0,52)
01.01.2005 жылға –0,85 (11978404(7225459+6952554) =0,85)
Материалды айналым қаражаттырын жабу коэффициентi қандай дәрежеде
тауарлы-материалды қорлар мен шығындар меншiктi қаражаттармен жабылғанын
және қарыз қаражаттарын тартуды қажет етпейтiнiн көрсетедi Оның қалыпты
мәнi
Кқ.қ0,6-0,8
Қорлар мен шығындардың меншiктi айналым қаражаттарымен қамтамасыз
етiлудiң қалыпты коэфициенттi, меншiктi қаражат көздерiмен қажеттiқорлар
мен шығындарын, ал қалғандарын қысқа мерзiмдi қарыздармен жабады.
Ағымдағы активтердiң айналым коэффициентi өнiмдi сатудан ( жасалған
жұмыстан, көрсетiлген қызметтен) түскен табыстың ағымдағы активтердiң
орташа мөлшерiне қатынасымен анықталады. Ағымдағы активтердiң орташа
мөлшерi жылдың басында және аяғында ағымдағы активтердiң 2-ге бөлiнген
сомасына тең.
01.01.2004 жылға-0,86
01.01.2005 жылға-1,89 ((203267332((82778012+132622991)2 =1,89
Ағымдағы активтердiң айналым коэффициентi олардың айналым жылдамдығын,
яғни қарастырылып отырған кезеңдегi барлық айналым құралдардың айналым
санын көрсетедi. Әр кәсiпорын үшiн айналым коэффициентi әр түрлi және ол
анықталған болса, онда оның мәнiн оптималды деңгейде ұстау керек. Бұл
коэффициенттi табу өте оғай: егер де кәсiпорын бұл коэффициенттiң мәнi
негiзiнде қарыз капиталын жиi қолданғанда, онда бұл айналым капиталының
айналым жылдамдығы шығындарды жабу үшiн және қызметтi дамыту үшiн
жеткiлiксiз ақша қаражаттарын қалыптастырады деген сөз. Және керiсiнше,
егер сатудан түскен түсiм кәсiпорын үшiн жеткiлiктi болса, онда айналым
капиталының айналым жылдамдығы жоғарғы шегiне жеткенiн бiлдiредi.. ЖШС
“ИВЕТА Со” өзiнiң қызметi барысында қарыз қаражаттарын пайдаланған, бұдан
айналым капиталының айналымының жылдамдығы жеткiлiктi емес деген қорытынды
жасауға болады.
1.3. Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру және есеп саясаты
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің 1999 жылдан жылға дейiн бухгалтерлiк есебi журнал-
ордерлiк формасы бойынша жүргiзiлдi. 2004 жылдан бастап есеп және басқару
ақпараттарының жұмыстарын жеңiлдету үшiн автоматтандырылған формасы
қолданылады.
Бухгалтерлiк есептi ұйымдастыру, жұмысты ұйымдастыру, операцияларды
құжаттау, құжат айналымын, инвентаризацияны жүргiзу 24 “Бухгалтерлiк есептi
ұйымдастыру” деп аталатын бухгалтерлiк есеп стандарттарына сәйкес жүзеге
асырылады.
Компанияда келесi құжаттар тiзiмi коммерциялық құпия болып табылады:
-төлем тапсырма;
-банк қағаздары
-кiрiс және шығыс кассалық ордерлер;
-өнiмдi жеткiзу бойынша келiсiмдер.
Серiктестiктiң есеп саясаты Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлiк
есеп және қаржылық қорытынды есеп беру туралы” 26 желтоқсан 1995 жылғы
№2732 заңымен және 24 маусым 2002 жылғы түзетулер мен толықтырулар
енгiзiлген №329-11 заңымен жүзеге асырылады.
Есеп саясатында серiктестiң бухгалтерлiк есептi ұйымдастырудың негiзгi
ережелерi, сонымен қатар iшкi бақылауға және сыртқы аудитқа қойылатын
талаптар анықталады.
Есеп саясатының қағидалары төмендегiдей болады:
-Есептеу. Қаржылық есеп беру есептеу қағидасының негiзiнде жасалады,
соған сәйкес өнiм жөнетiлген, жұмыс атқарылған кезiнен бастап, олардың
төлену нәтижесiне қарамастан табыс болып танылады, ал шығысы мен зияны орын
алынған кезден бастап танылады.
-Талассыздық. Субъект өз қызметiн жақын арада тоқтатпауды топшылайды
және ондай ниеттiң көз жетерлiк болашақта пайда болуын да мақсат тұтпайды.
-Түсiнiктiлiк. Қаржылық есеп беруде берiлген ақпарат пайдаланушыларға
түсiнiктi болуы тиiс.
-Маңыздылық. Қаржылық есеп берудi пайдаланушылар ондағы мәлiметтерге
қанағаттануы тиiс; қаржылық, шаруашылық, жедел жағдайларын бағалаған кезде
олардың қабылданған шешiмiне алынған мәлiметтер өз септiгiн тигiзуi керек.
-Мәндiлiк. Қарэжылық есеп беру негiзiнде қабылданған экономикалық
шешiмдер олардың ұғымдарының дұрыстығына немесе дұрыс еместiгiне әсер етуi
мүмкiн.
-Дұрыстық. Есеп беру негiзiнен анық мәлiметтердiң көрсеткiштерiнен
құрылады, егер де онда мәндi қателер немесе күнi бұрын пiшiлген ойлар
болмаса,
-Шындық және алақсыз ұсыну. Қаржылық есеп беру субъектiнiң ақша
қаражатының қозғалысы, операцияның нәтижесi, қаржылық жағдайы туралы
пайдаланушыларға шындық және алалықсыз мәлiметтердi ұсынуы тиiс.
-Бейтараптылық. Қаржылық есеп беруде берiлген ақпараттар күнi бұрын
ойластырылған мәлiметтен алшақ болуы керек, яғни сенмiдi болжамы болғаны
абзал.
-Сақтық. Кез келген шешiмдi қабылдаған кезде сақтық деңгейiн сақтағаны
жөн, белгiсiз жағдайда активтер мен табыстың, сондай-ақ мiндеттемелер мен
шығыстың қайта бағалануына барынша жол бермеу керек.
-Аяқтау және салыстыру. Қаржылық есеп берудегi ақпараттардың
анықталғанын қамтамасыз ету мақсатында ондағы мәлiметтер толық болуы тиiс.
Ақпараттардың пайдалылығы мен мазмұндылығын арттыру үшiн бiр есептiк кезеңi
екiншi бiр есептiк кезеңмен салыстырылуы тиiс.
-Жүйелiлiк. Пайдаланушы субъекттiң қаржылық есеп беруiн, оның әртүрлi
есептiк кезеңiмен салыстыру мүмкiндiгiн қалыптастыру керек, өйткенi оның
көмегiмен қаржылық жағдайдың тенденциялық өзгерiстерiн анықтай алады, демек
қабылданатын шешiмдердiң жүйелiлiгiн сақтау мүмкiндiгi артады.
ЖШС “ИВЕТА Со” есеп саясатының негiзгi жағдайы.
Серiктестiктiң меншiктi капиталы 7 маусым 2000 жылғы жарғылық
капиталынан құралады. Барлық құрылтайшылар өз үлестерiн уақытында қосты.
ЖШС “ИВЕТА Со” есептi жылы толық календарлық жыл болып саналады.
Оперативтi жұмыс жүргiзу үшiн қаржы-шаруашылық қызметiнiң нәтижесi ай
сайын жүргiзiледi. Өткен жылдағы қаржылық қорытынды есеп беруде жiберiлген
қателердi түзету сомасы есептi жылдың табысына немесе шығынына жатқызылады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің АТФ Банкте өзiнiң есеп айырысу шоты бар және ол
арқылы операциялар белгiленген тәртiпте жүзеге асырылады.
Серiктестiктiң ақша қаражаттарының есебi 441 “Ұлттық валютадағы
корреспонденттiк, ағымдағы шоттардағы ақшалар”, 451”Кассадағы ұлттық валюта
түрiндегi нақты ақша”,431 “Ел iшiндегi валюталық корреспонденттiк, ағымды
шоттағы ақшалар” шоттары арқылы жүзеге асырылады. Операциондық қызметтен
болған ақша қаражаттарының қозғалысы тiкелей әдiспен ашылады. “ИВЕТА Со”
ЖШС-тің шетелдегi валюталық шоттағы ақшалары жоқ. Кассадағы қалдықтың
инвентаризациясы директор бұйрығымен жүргiзiледi және ол актiмен
құжатталады.
Табысты бағалау және мойындау “Табыс ” деп аталатын №5 бухгалтерлiк
есеп стандарттарына сәйкес жүргiзiледi. Есептеу принципiне сәйкес өнiм
жөнелтiлген, жұмыс атқарылған кезiнен бастап, олардың төлену нәтижесiне
қарамастан табыс болып табылады, ал шығысы мен зияны орын алынған кезден
бастап танылады.
Дайын өнiмдi сатып түскен табыстың есебi 701 “Дайын өнiмдi (тауарды,
жұмысты, қызметтi) сатып өткiзуден түскен табыс” шотында жүргiзiледi. Сатып-
өткiзiлген дайын өнiмнiң өзiндiк құны 801 “Сатып -өткiзiлген дайын өнiмнiң
(тауардың, жұмыстың, қызметтiң) өзiндiк құны” шотында жүргiзiледi.
Негiзгi құралдардың есебi бухгалтерлiк есептiң №6 “Негiзгi құралдардың
есебi” стандарттарына және оған әдiстемелiк ұсыныстарына сәйкес жүргiзедi.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің негiзгi құралдардың амортизациясы бухгалтерлiк
есептiң №6 “Негiзгi құралдардың есебiнiң” стандарттарындағы әдiстемелiк
ұсынысына сәйкес амортизацияны есептеудiң бiрқалыпты әдiсiн пайдаланады.
Келiп түскен негiзгi құралдардың құнына сатып алынған құна, жеткiзу
бойынша шығындар және сақтандыру кiредi.
134 “Басқадай негiзгi құралдардың тозуы” шотынды негiзгi құралдардың
пайдалану мерзiмiнде, әр кезең бойынша амортизациялық есептеулердiң сомасы
көрсетiледi және ол кәсiпорынның шығысы ретiнде танылады.
Қайта бағалау жүргiзiлген күнi кәсiпорында негiзгi құралдарға
есептелiнген тозу сомасы олардың құндарының өзгеруiне қарай түхзетiледi.
Қайта бағалау нәтижесiнде негiзгi құралдардың өзiндiк құнының өсуi Бас
шоттар жоспарындағы 12 “Негiзгi құралдар” бөлiмшесiнiң тиiстi шоттарының
дебетiне және 541 “Негiзгi құралдарды қайта бағалаудан алынған қосымша
төленбеген капитал” шотының кредитiне жазылады. Қайта бағалау сомасы
негiзгi құралдардың пайдалану мерзiмiне қарай субъектiде қолданылатын
амортизациялық аударым сомасын есептеу әдiсiне сәйкес анықталған мөлшер де
бөлiнбеген табысқа апарылып отырылады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің материалдық емес активтерi лицензиядан және
бағдарламалық жабдықтаудан тұрады. Өнiм өндiру үшiн 3 жылға берiлген
лицензия қолданылатын кезең iшiнде бастапқы құны бойынша есептелiнедi және
101 “Лизенциялық келiсiм” шотында есепке алынады. Лицензиялық келiсiмнiң
амортизациясы 3 жыл iшiнде толық есептелiнедi. Бағдарламалық жабдықтаудың
құны 102 “Бағдарламалық жабдықтау” шотында есепке алынады. Пайдалану
мерзiмi 1 жыл белгiленген.
Дайын өнiмдi бағалауда №7 “Тауарлы –материалдық құндылықтардың есебi”
деп аталатын бухгалтерлiк есеп стандарттарына сәйкес орта өлшемдiк құн
әдiсiн пайдаланады. Дайын өнiмнiң сату құны келiсiм негiзiнде анықталады.
Тауарлы-материалдық құндылықтардың есебi 20 “Материалдар” бөлiмшесiнiң
негiзгi активтi шоттарында жүргiзiледi.
Тауарлы-материалдық босалқылардың өзiндiк құнына босалқыларды сатып
алуға кеткен шығындар, оны осы сәттегi сақтау немесе пайдалану орындарына
жеткiзу және тиiстi жағдайға келтiруге байланысты тасымалдау, дайындау
шығындары, өнiмдi қайта өңдеуге (жұмыстар мен қызметтер атқаруға) кеткен
шығындар кiредi.
ЖШС “ИВЕТА Со” материалдан дайын өнiм шығарады және оны 221 “Дайын
өнiм” шотында есепке алады.
Өнiмнiң (жұмыстың, қызметтiң) өндiрiстiк құнына жатпайтын шығындар
жұмсалынған есептi кезеңнiң шығындарына жатқызылады.
Оларға өндiрiстi басқару мен ұйымдастырумен байланысты жалпы және
әкiмшiлiк шығындар, тауарлы-материалдық босалқыларды сату бойынша шығындар
жатады.
Өнiмдi сатып өткiзу бойынша шығындар 811 “Дайын өнiмдi (тауарды,
жұмыстарды, қызметтердi) сатып өткiзу бойынша шығындар” шотында есепке
алынады. Жарнамамен байланысты шығындар өнiмдi сатып-өткiзу бойынша
шығындарға жатады.
Заңды тұлғалардың жеке табыс салығының есебi №11 “Жеке табыс салығының
есебi” бухгалтерлiк есеп стандарттарына сәйкес жүргiзiледi.
ЖШС “ИВЕТА Со” мiндеттi зейнетақы жарнасын есептеуде №16 “Зейнетақы
бойынша шығындардың есебi” бухгалтерлiк есеп стандарттарын қолданады. ЖШС
“ИВЕТА Со” зейнетақы қорына төлейтiн мiнеттi зейнетақы жарнасын әрбiр жеке
тұлға бойынша бөлек жүргiзедi.
ЖШС “ИВЕТА Со” жұмыскерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысуды
бухгалтерлiк есептiң бас шоттар жоспарының 681 “Персоналдармен еңбекақы
бойынша есеп айырысу” деп аталатын шотында есепке алынады.
ЖШС “ИВЕТА Со” еңбекақы төлеуде мерзiмдi және кесiмдi формаларын
қолданады.
Кәсiпорында жұмысты ыңғайлату үшiн жұмыс шоттары салынған.
-301 “Алынуға тиiстi борыштар” шотына: 301.1 “Ұлттық валютада алынуға
тиiстi борыштар”, 301.2 “Шетел валютасында алынуға тиiстi борыштар” шоттары
ашылды.
-639”Бюджетке төленетiн басқадай салықтар, алымдар және мiндеттi
төлемдер” шотына: 639.1 “Кәсiпорын бойынша жеке табыс салығы”, ,639.2
“Қызметкерлер бойынша жеке табыс салығы”, 639.3 “Қоршаған ортаны қорғау
бойынша салық”, 639.4 “Басқалары ” шоттары ашылды.
-671 “Төленуге тиiстi шоттар” шотына келесi субшоттар ашылды:
671.1”Ұлттық валютада төленуге тиiстi шоттар”,671.2 “Шетел валютасында
төленуге тиiстi шоттар”.
-681 “Персоналмен еңбекақы бойынша есеп айырысу шотына:
681.1””Еңбекақы бойынша есеп айырысу”, 681.2 “Қызметкерлердiң еңбекақысы”
субшоттары ашылды.
-686 ”Жинақтық зейнет-ақы қарымен есп айырысу” шотына: 686.1 ”Фондтар
бойынша” және 686.2 “Қызметкерлер бойынша” субшоттары ашылды.
- 687 “Басқалары” шотына келесi субшоттар ашылды: 687.1 “Теңгеде”,
687.2 “Валютада”, 687.3 “Уақытша қаржылық көмек”, 687.4 “Касса”, 687
“Пеня”.
ЖШС “ИВЕТА Со” есеп саясатын әзiрлеген кезде мына талаптарды
ұстанады:
-шаруашылық қызметiнiң барлық фактiлерiн бухгалтерлiк есепте толығымен
көрсету;
-сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлiк есепте жоғалту мен
пассивтердi көрсетуге дайын болуы тиiс, активтер мен табыстарға қарағанда;
-шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық нысанының
басымдылыққ мазмұнын, яғни шаруашылық қызметiнiң барлық фактiлерiн есепте
көрсетiлуiн қамтамасыз ету керек, демек оның тек құқықтық негiзiн ғана
емес, сонымен қатар, пайда болған шаруашылық ахуалын, оның экономикалық
мазмұнын да қамтуы керек;
-қайшылықсыз деп әрқилы есеп түрлерiнен қалыптасқан мәлiметтердiң
сәйкестiлiгiн, бухгалтерлiк есеп беру көрсеткiштерiнiң және синтетикалық,
аналитикалық есеп мәлiметтерiнiң ұқсастылығын айтады;
-ұйымдылық кәсiпорынның көлемiнен, оның қызмет масштабына лайықты
келетiн есептi жүргiзудiң қолайлылығын бiлдiредi.
II Бөлiм. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық қорытынды есебі
2.1 Қаржылық қорытынды есеп берудiң сипаттамасы және маңызы
Есеп беру деп кәсiпорынның (шаруашылық жүргiзушi субъектiнiң) өткен
жылдағы қызметiнiң жағдайы мен нәтижесiн сипаттайтын көрсеткiштер жүйесiн
айтамыз. Есеп беру процесiн жасау есеп жұмысының соңғы сатысы болып
табылады.
Қаржылық есеп берудiң мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның
қаржылық жағдайы туралы сенiмдi, мәндi және пайдалы ақпараттарды беру болып
табылады. Қаржылық есеп берудiң пайдаланушылардың қатарына потенциалды
инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар, еңбеккерлер,
сондай-ақ мемлекеттiк органдар тағы басқа кiредi.
Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъекттiң
ресурстарын, мiндеттемелерiн және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын
бағалауға, несие беру бойынша шешiмдерге және инвестициялық шешiмдердi
қабылдауға пайдалы ақпараттарды бередi.
Есеп беру мәлiметтерiн кәсiпорынның тиiмдiлiгiн бағалау үшiн, сондай-
ақ шаруашылық қызметiн талдау үшiн сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.
Есеп беру “ИВЕТА Со” ЖШС-тің шаруашылық қызметiн жедел басқару үшiн
қажет және ол болашақ кезеңдердi жоспарлау мен болжам үшiн басты база болып
табылады.
Есеп беруге қойылатын негiзгi талаптар: кәсiпорын қызметiнiң нәтижесiн
анық және объективтi көрсету, барлық көрсеткiштердi бiр-бiрiмен қатаң түрде
үйлестiру, бухгалтерлiк пен жедел-статистикалық есеп берудiң сабақтастығын
сақтау, әдiстемелiк және басқа да ережелердi сақтау болып табылады.
Бұрмаланған есеп бергенi үшiн ЖШС “ИВЕТА Со”-ның басшысы мен бас
бухгалтерi Қазақстан Республикасының әрекет етiп тұрған заңдарына сәйкес
жауап бередi.
Есеп беру белгiленген мәлiметтердiң мерзiмiнде жасалғаны жөн.
Кәсiпорынның есеп беруi бухгалтерлiк, статистикалық және жедел болып
бөлiнедi. Жедел-статистикалық есеп беру кәсiпорынның өндiрiстiк және
қаржылық қызметiнiң жекелеген жақтарын бухгалтерлiк және жедел-сатистикалық
есепке алудың деректерi бойынша жасалады. Бухгалтерлiк есеп беру
кәсiпорындардың өндiрiстiк және қаржылық қызметiн бастапқы құжаттармен және
есепке алу жазбаларымен растталып, жинақталған деректерден жасалады.
Балансты және басқа да берiлетiн есептердi уақытында, әрi сапалы жасау
үшiн бухгалтерия өндiрiстiк бөлiмшелерiндегi барлық мәлiметтердiң
құжатталуын, белгiленген материалдық және басқа есептерiн толық көлемде
берiлуiн қамтамасыз ету керек.
Бухгалтерлiк есептiң ақпараттары балансқа дейiн қажет өңдеулерден
өтедi. Бұл өңдеу процесi төт кезеңнен тұрады.
Бiрiншi кезең. Әр түрлi шаруашылық фактiлерi құжатталады. (iскерлiк
мәмiле жасалады)
Екiншi кезең. Есеп мәлiметтерi есеп талабына байланысты жiктеледi,
содан соң бухгалтерлiк есеп шоттарында көрсетiледi (есеп регистрлерде,
журнал-ордерде, ведомостьта, бас кiтапта).
Үшiншi кезең. Есеп жиынтығы есеп беру нысандарына көшiрiледi. (Баланс,
қаржылық-шаруашылық қызметi туралы есеп беру, ақш қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп беру т.б)
Төртiншi кезең. ЖШС-тің қаржылық-шаруашылық қызметi талданады.
Есеп беру жөнiндегi жұмыстарды мүлтiксiз ұйымдастыру iсiнде есепшi
қызметкерлердiң мiндеттерiн өзара дұрыс бөлудiң және есеп жұмыстарының
кестесiн белгiлеудiң маңызы зор. Берiлетiн есеп тиiстi жиынтық
құжаттарында, саралау парақтарында және белгiленген көлемдерде есептiлiк
тiзiмдемесiнде жинақталады. Аталған дерктердiң негiзiнде талдау жасалынады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің қаржы есебiн беру тәртiбi 30 “қаржылық корытынды
есеп беру” бухгалтерлiк есептiң стандартымен реттеледi. “Бухгалтерлiк
баланс және қаржылық есептiң негiзгi көрсеткiштерiн ашып көрсту ”,
“Қаржылық-шаруашылық қызметiнiң нәтижесi туралы есеп беру ” “Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру” арқылы жүзеге асады.
ЖШС-тің жылдық есептiң меншiк иелерiнде (қатысушыларында,
құрылтайшыларында ) немесе құрылтай құжаттарында көрсетiлген мәлiметтерi
бойынша тиiстi органдарға: салық инспекциясына (кәсiпорынның орналасқан
жерi бойынша), жергiлiктi қаржы органына, мемлекеттiк сатистика органына
есеп бередi.
Тараптары бар кәсiпорындар өздерiнiң бухгалтерлiк есептерiн берумен
қатар, жалпы белгiленген тәртiпке бiрiккен (жиынтық) есебiн де бередi.
Кәсiпорындар, егер Қазақстан Республикасының заңдарында басқадай
ерекшелiктерi ескерiлмеген болса, онда жылдық бухгалтерлiк есептi жылдан
кейiнгi келесi жылдың 1 наурызынан кешiктiрмей бередi. Бухгалтерлiк есеп
берудiң нақты күнiн көрсетiлген мерзiмдердiң шегiнде салық органдарының
келiсiмдерi бойынша кәсiпорынның иелерi (қатысушылары, құрылтайшылары)
белгiлейдi.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің бухгалтерлiк есеп беру күнi болып оның барлық
қажеттi ақпараттарын нақты берген күнi есептеледi. Берiлген бухгалтерлiк
есепке “ИВЕТА Со” ЖШС-тің басшысы мен бас бухгалтер қол қояды және олар
оның уақытында берiлуiне жауап бередi.
Кәсiпорындардың шаруашылық қызметiнiң нәтижелерiн, мүлiк пен қаржы
жағдайы туралы жылдық бухгалтерлiк есептерiн мүдделi пайдаланушылар үшiн
жариялауға жол ашық.
Бухгалтерлiк есепте жазбаларға өзгерiс енгiзу жағдайы туындаса, осы
жылға және өткен жылға қатысты берiлген есептер мен баланс деректерiнiң
барлығын түзетудi қажет деп тапса, онда ол есептi айдан кейiнгi бiрiншi
айда жасалады, сонда тиiстi түзетулер көрiнiс бередi. Өткен жыл үшiн
берiлген жылдық бухгалтерлiк есептер мен баланстар бекiтiлгенге дейiн
жасалады. Мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында есепке алынған деректерге
қажеттi түзетулер енгiзiлуi мүмкi
2.2 Қаржылық есеп берудi жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық
жұмыстары
Бухгалтерлiк есеп шаруашылық қаражаттарының құрамындағы және оларды
жабу көздерiндегi болған барлық өзгерiстердi, шаруашылық процестерiн және
олардың нәтижесiн толық және дер кезiнде көрсетуге арналған. Есеп мәлiметi
қолда бар нақты шарашылық қаражаттарына және олардың жабу көздерiне
сәйкес келуi тиiс, бiрақ iс жүзiнде есеп мәлiметтерi шын мәлiметтерiмен
үйлесе бермейдi, яғни олардың арасында алшақтық орын алуы мүмкiн. Аталған
алшақтық табиғи азаюдың, тасымалдаудың, қайта сортталудың нәтижесiнде,
өлшегiш құрал-жабдықтарының дұрыс көрсетпеуiнен, операцияларды рәсiмдеу
кезiнде жiберiлген қателiктерден және таңғы басқа салдарынан болуы мүмкiн.
Ал бұл жыл сайын нақты қолда бар құндылықтың мәлiметiн есеп
мәлiметтерiмен салыстырып отыруды қажет етедi және ол есеп айырысуды
анықтау үшiн де қажет. Тексерудiң мұндай түрiн түгендеу деп атаймыз.
Түгендеу –бұл бухгалтерлiк есеп әдiсiнiң басты элементтерiнiң бiрi, ол
есеп айырысудың ақша қаражаттарының, аяқталмаған өндiрiстiң, тауарлы-
материалдық құндылықтардың, материалдық емек активтердiң, негiзгi
құралдардың нақты қолда барын тексеруiн және олардың есеп мәлiметтерiмен
салыстыруын көздейдi.
Меншiк түрiне, қызмет түрiне және жұмыс iстеу тәртiбiна қарамастан оны
барлық кәсiпорын жүргiзедi. Ол құжаттаудың мiндетi қосымшасы болып
табылады. Тек соның көмегiмен шаруашылықта болатын әрi жасалатын барлық
шаруашылық құбылыстар бухгалтерлiк есепте көрiнiс табады. Ол өзiнiң қамту
жағдайына қарап екiге бөлiнедi: толық және iшiнара болып.
Толық түгендеу жылына бiр рет жылдық есеп берудiң алдында жасалады,
оның мақсаты кәсiпорынның барлық активтерi мен пассивтерiн баланста дұрыс
көрсету болып табылады. Мұндай толық түгендеу бақылаушы органдардың талабы
бойынша да жасалуы мүмкiн. Iшiнара түгендеу, тек қана түгенделетiн
объектiлердiң кейбiр бөлiгiн ғана қамтуы мүмкiн, мысалға кәсiпорынның
кассасындағы нақты ақша қаражаты, кәсiпорындағы негiзгi құралдардың саны
және тағы басқа.
Түгендеу өз сипатына қарап жоспарлы және кезектен тыс жүргiзiлуi
мүмкiн:
-жоспарлы –алдын ала белгiленген мерзiмде қойған мақсатына және
мүмкiндiгiне сай етiп жүргiзiледi;
-кезектен тыс –бұл кәсiпорын басшысының тапсырмасы бойынша бақылаушы
органдардың талабы бойынша материалды жауапты тұлғаның ауысқан кезiнде,
табиғи апаттардан кейiн жүргiзiледi. Ол БЕС 24 “Бухгалтерлiк есептi
ұйымдастыру” стандартына сай етiп жасалынады. Онда оның кезектiлiгii,
түгендеудi жүргiзудiң мерзiмi, түгендеу комиссиясының құрамы және тағы
басқа қағидалар қарастырылады.
“ИВЕТА Со” ЖШС-тің басшысы Рыбальченко В.В түгендеу жұмыстарын жүргiзу
тәртiбiн белгiлейдi, оның iшiнде түгендеу комиссиясының құрамын, есептi
жылдағы түгендеу санын, олардың күнiн белгiлейдi. Түгендеу жұмыстарын
жүргiзу үшiн ЖШС-тің тұрақты жұмыс iстеп тұратын комиссиясы бар.
Түгендеу комиссиясының мүшелерi кем шыққандарды және талан-таржға
түскендердi, бүрмелеу мақсатымен мүлiктiң нақты қалдығы туралы немесе артық
шыққан тауарлар, материалдар және басқа да құндылықтар туралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz