Валюталық шот операцияларының есебі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе 2
I-БӨЛІМ. АҚША ҚАРАЖАТТАР ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ 3
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні мен мақсаты 3
1.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі 4
1.3 Валюталық шот операцияларының есебі 9
1.4 Касса операцияларының есебі 13
1.5 Банктердегі арнайы шоттардағы ақшалай қаржылар есебі 18
1.6 Төлем карточкаларының есебі 23
1.7 Ақша қаражаттар қозғалысының есебі. 26
Қорытынды 29
Пайдаланған нормативті - құқықтық актілер және арнайы әдебиеттер 31

Кіріспе

Бухгалтерлік есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектілерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына
түгелімен күшті, оны бүкіл әлемдік қауымдастық та мойындады. Бұндай
жағдайда біздің республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдік нарықта
бэсекелестік қабілеті бар кәсіпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым біздің
экономикамыздың деңгейі де жоғарлай береді. Бұл бүгін, ертең, алдыңғы
отыз жыл ішінде де ең өзекті мәселелердің бірі болатыны Қазақстан
Республикасының Президентінің Қазақстан - 2030 деген халыққа жолдауында
да ерекше аталып кеткен. Ал кәсіпорын қызметінің дұрыс жолға қойылуы
көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның ішінде бухгалтерлік
есептің, аудиттің, оның ішінде қаржылық есептің, ішкі аудиттің және
талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргізілуі үлкен роль атқарады. Бұл
қызметтердің мәні тірі ақпаратта. Ал кім ақпаратқа ие болса, сол әлемді
билейді деген сөз бар. Бухгалтерлік есептің маңызын осыдан-ақ білуге
болады.
Есепке алу мәліметтегі кәсіпорынның және оның құрылымдық
бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық болжамдар мен
ағымдық жоспарлау жасау үшін, сүйтіп ел экономикасының даму заңдылықтарын
зерттеу үшін қолданылады. Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында
кәсіпорынның күрделі экономикалық тетігін нық, дұрыс жолға қойылған есеп
жүйесінісіз, сондай-ақ сенімді экономикалық ақпаратсыз басқару іс жүзінде
мүмкін емес. Осы тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебі мен оның
ішкі аудиті өзекті болып есептелінеді.
Бухгалтерлік есепті халықаралық стандарттардың талабына сай жүргізу
қазіргі кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты
бухгалтерлік есеп пен аудитке жүктелетін міндеті қай кезде болмасын күрделі
болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебін дұрыс
ұйымдастырудың рөлі зор.
Ақша қаражаттардың есебін зерттеп бақылай отырып кез - келген
кәсіпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерінің кім екендігін, олардың
қандай тауар сататынын, қызмет көрсететінін, олармен қандай қарым
-қатынастарда, қандай тәртіпте, қандай құжат негізінде жүзеге асатынын
көріп білуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бір нәрсе - банк мекемесі. Жоғарыдағы айтылып
кеткен қарым - қатынастар қолма-қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге
асырылса банк мекемесі де бұл қатынастарда өз үлесін қосады. Яғни,
кәсіпорын банкі мен жабдықтаушы банкі арасындағы қатынастар жүзеге
асырылады. Бұл жерде банк қызметімен де жақынырақ танысып, олардың
құжаттарының кәсіпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенін көруге
болады.

I-БӨЛІМ. АҚША ҚАРАЖАТТАР ЕСЕБІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ

1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәні мен мақсаты

Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі жанындағы Бухгалтерлік есеп
және аудит әдістемесі департаментінің №4 № Ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп- деп аталатын бухгалтерлік есеп стандартының бірінші бабында:
Кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни субьектілердің ақша қаражаттарының
қозғалысы туралы есебі осы деректі пайдаланушыларды түрлі операциялық және
инвестициялық қаржы қызметі бойынша есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының
келіп түсуі, кірістелуі ол қаржылардың жұмсалуы туралы ақпараттармен
қамтамасыз етіп және оларға осы заңды тұлғаның, яғни субъектінің қаржы
жағдайындағы өзгерістерін бағалауына мүмкіндік береді делінген. Ал осы
стандарттың екінші бабында: Заңды тұлғалар, субьектілер (банктер мен
бюджеттік мекемелерден басқа) ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті
осы стандарттың талаптарына сай жүргізеді және есепті кезеңдегі қаржы
нәтижелері есептемесінің құрамында (яғни сонымен бірге) тапсырады
делінген.
Барлық шаруашылық жүргізуші субьектілерде өндірілген өнімді сату
барысында, сондай-ақ материалдық қүндылықтарды, негізгі құралдарды,
тауарларды сатып алғанда немесе бюджеттен тыс басқа да мекемелерге әртүрлі
төлемдерді төлеуге байланысты түрлі операциялар пайда болады. Әрбір
кәсіпорын, ұйым, мекеме немесе фирма әдетте бір уақытта өндірілген өнімін
сатып немесе қызмет көрсетіп, жабдықтаушы ретінде болатын болса, екіншіден
сол өнімдерді өндіріп шығару үшін қажет болатын шикізаттар мен
материалдармен жабдықтайтын жабдықтаушылар алдында сатып алушы болып
табылады.
Осындай кәсіпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және
берешек операциялар көбіне қолма-қол ақша және қолма-қол ақшасыз төлеу жолы
арқылы жүргізіледі. Қолма қол ақшамен есеп айырысу Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ережелер мен тәртіпке
сәйкес жүргізілуі тиіс. Ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшасыз есеп
айырысуды жүргізу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелері:
1) ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды
тұлғаларға есеп айырысу шоттарын;
2) Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есепке
алу үшін заңды тұлғаларға валюталық шоттарды;
3) Бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша,
қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, коммерциялық қызметпен айналысатын жеке
тұлғаларға ағымдық шоттарды;
4) Республикалық бюджетте тұрған мекемелерге бюджеттік шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге
корреспонденттік шоттарды ашады.
Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлік есебін
жүргізу мен оны ұйымдастырудың мақсаттары мыналар болып табылады:
1) Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер кезінде
есептеу.
2) Субьектідегі ақшалай қаржылардың түгелдігін және оларды дұрыс,
тиімді пайдалануды бақылау.
3) Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорынның, ұйымның немесе
фирманың ақшалай кірістері мен шығындарын дұрыс есептеу.
Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің міндеттері:
1) Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол ақшамен қажетті
есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу.
2) Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп айырысу
опрацияларын есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету.
3) Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша
қаражаттарын мақсаты бойынша жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
4) Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың
жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүргізу. Мерзімі кешігетін дебиторлық
және кредиторлық берешектердің туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін
іздестіру.
5) Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегі басқа шоттардағы
ақшалардың бар жоғы мен сақталуына бақылау жасау.
6) Есеп айырысу - төлем тәртібінің сақталуына, материалдық құндылықтар
мен қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай-ақ несие
тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.

1.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебі

Барлық шаруашылық субъектілер ақша қаражаттарын банктердің сәйкес
мекемелеріндегі шоттарда сақтайды және міндеттемелер бойынша төлемдерді
жүзеге асырады. Көп жағдайда бүл төлемдер қолма-қолсыз есеп айырысу
нысанында болады, ал қажетті қолма-қол есеп айырысулар Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкінің нормативті құжаттарымен бекітілген мөлшерде
ғана жүзеге асады. Заңды тұлғалар арасындағы төлем 4000 айлық есеп айырысу
көрсеткішінен артып кеткен жағдайда, есеп айрысу тек қолма - қолсыз түрде
жүзеге асу керек.1 Ақша қаражаттарын сақтау және заңды тұлғалармен есеп
айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банктік шоттарды
ашады. Банктік шот депозит қабылдаумен, келісім - шартта қарастырылған
клиентке банктік қызмет көрсетумен байланысты операцияларды жүзеге асыру
бойынша банк пен клиент арасындағы келісім - шарт қатынастарын көрсету
амалы. Банктік шоттар теңге мен шетел валютасында жүргізілуі мүмкін және
есеп айырысу (ағымдағы), жинақ, корреспонденттік шоттар болып бөлінеді.
Корреспонденттік шоттар - (банктер мен ұйымдардың) банктік
операциялардың жеке бір түрлерін ғана жүзеге асыратын банктік шоттары.
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары - жеке және заңды
тұлғаларға, заңды тұлғалардың ерекше бөлімшелеріне (филиалдар мен
-өкілдіктер) ашылатын банктік шоттар.2[1]
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:
1) шотты ашу жөніндегі өтініш;
2) қойылатын қол таңбалары мен мөр таңбаларының үлгісі бар карточка;
3) субъектінің салықтық есепке қойылу фактісін
растайтын салық органының анықтамасы;
4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің көшірмесі;
5) жарғы мең құрылтай шартының көшірмесі (егер құрылтайшылар саны 1-
ден көп болса).
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектісі оның иесі болып
табылады. Ол өзіне берілген құқықтардың шегінде осы шоттағы қаражаттардың
барлығына иелік жасайды.
Ақшаларды қабылдауды, беруді және аударуды банк мынадай құжаттардың
негізінде орындайды:
1. Қолма-қол ақшаларды кассадан есеп айырысу шотына енгізген кезде
қолма-қол ақша салымының мәлімдемесі ресімделеді. Қолма-қол ақша салымының
мәлімдемесі түскен түсімді, депоненттелген еңбек ақыны және қолма-қол
ақшадағы басқа да сомаларды өз шотына қабылдау туралы шот иесінің банкке
деген бұйрығы. Мәлімдемені сиямен бір данада толтырады; қабылданған
ақшаға банк квинтация береді, ол шығыс касса ордеріне тіркеледі.
2. Әртүрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда чек ресімделеді. Чек
ресімделуі - чек берушінің чек алушыға төлем құжатын беру арқылы төлемнің
жүзеге асуын білдіреді.1[2]
3. Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады.
Төлем тапсырма - қызмет көрсететін банкке өз ақшасын тапсырмада көрсетілген
сомада бенефициар пайдасына аудару жөнінде төлеушінің тапсырмасы.
4. Субъект босатылған өнімдердің, орындалған
жұмыстар мен қызметтердің құнын сатып алушыдан өндіріп алуға тиіс
болғанда - төлем талап тапсырмасы жасалады. Төлем талап-тапсырмасы
бенефициардың сатылған тауарлар, көрсетілген қызметтер, орындалған жұмыстар
үшін дәлелдеуші құжаттар негізінде ақша аударушыға төлем ақыны жүргізу
туралы талабы.
5. Шаруашылық істері жөніндегі комиссияның бұйрығы, сот органдарының
атқарушы қағаздары есеп айырысу шотынан қаражаттар есептен шығарылатын
атқарушы құжат болып табылады.
Субъектінің шотынан барлық төлемдер есеп айырысу құжаттарының банкке
түсуіне қарай күнтізбелік кезек тәртібімен жүзеге асырылады. Банк төлеуге
қабілетсіз деп жариялаған міндеттемелер бойынша төлемдердің кезектілігін
банк мекемесінің басшылығы белгілейді. Банктер мезгіл-мезгіл немесе күн
сайын шоттардың иелеріне жүргізілген операциялар туралы хабарлап, есепке
алуға және есептен шығаруға негіз болған құжаттарды оған қоса беріп, оларға
есеп айырысу шотынан көшірме жолымен құлақтандыру жасайды. Көшірмеде банк
кодтайтын, қатаң түрде белгіленген көрсеткіштер болады. Бухгалтер банктен
алынған көшірмені тексереді, құжаттарды таңдап, шоттардың кодын
(корреспонденциясын) қояды, ол жекелеген операциялар бойынша есептік
тіркелімдерге жазу үшін талдау есебі баптарының кодын қояды.
Банктің көшірмесі есеп айырысу шоты бойынша талдамалы есептің
тіркелімін өздігінен алмастырады және сонымен бірге бухгалтерлік жазулар
үшін негіздеме қызметін атқарады. Кәсіпорынның банктегі есеп айырысу шоты
кредиторлық берешекті көрсететін пассивтік шот болып табылады. Көшірмеде
банк ақша қалдығын немесе кредит бойынша оның өсуі, ал дебет бойынша оның
есептен шығарылуын көрсетеді. Шаруашылық жүргізуші субьектінің
бухгалтериясында керісінше, есеп айырысу шоты активтік болып табылады. Ақша
қаражаттарының қалдығы мен өсуі дебет бойынша, ал кемуі (есептен шығару)
кредит бойынша көрініс табады. Банк көшірмесінің деректері бойынша есеп
айырысу шотындағы ақша қозғалысының есебі 441 - шотта жүргізіледі.
441 - шот бойынша төмендегідей шаруашылық операциялары жүргізіледі:
1. Өнімдер, жұмыстар мен қызметтер және сатып алушылар мен тапсырыс
берушілерден алынған төлем сомасына Д-т441К-тЗО1
2. Төлеу мерзімі басталғанда вексель берушінің вексельді өтеуі Д-т 411
К-т 302
3. Еншілес заңды тұлғалар берешекті өтеген Д-т 441 К- т 321,323
4. Жал, займ, қарыздар бойынша алынған % сомасына Д-т 441 К-т 332
5. Дебиторлық берешекті өтеген кезде Д-т 441 К-т 333, 334
6. Аккредитивтердің, лимиттелген чек кітапшаларының пайдаланылмаған
сомалары есеп айырысу шотына есептелді Дт441 К-т421,422
7. Ақшаны кассадан есеп айырысу шотына өткізгенде Д-т 441 К-т 451
8. Жарғылық капиталға салым ретінде құрылтайшылардан қолма-қолсыз ақша
қаражаттары келіп түсті Д-т 441 К-т 511
9. Алынған несиелер мен займдардың сомасы есеп айырысу шотына келіп
түскен кезде Д-т 441 К-т 601-603
10. Аванс алынды Д-т 411 К-т 661,662
11. Алдағы кезеңдер есебіне алынған ақы Д-т 441 К-т 611
12. Акцияларға, облигацияларға салымдар жасалды Д-т 141-144, 401-403 К-
т 441
13. Болашақ кезеңдер үшін жалдық ақыны төлеу Д-т 342 К-т 441
14. Аванс берілген кезде (алдын ала төлем) Д-т 351 352, К-т 441
15. Аккредитивтерге қаражаттар есептелді, чек кітапшасы ашылды Д-т
421, 422К-т441
16.Чек бойынша есеп айырысу шотынан қолма қол ақшалар алынды Д-т 451 К-
т 441
17. 3аймдар мен несиелерді қайтару (өтеу) Д-т 601-603 К-т 441
18. Акциялар бойынша дивиденттерді төлеу Д-т 621-622 К-т 441
19. Бюджетке салықтар аударылды Д-т 631,633,634 К-т 441
20. Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын тұлғаларға, жеткізушілер
мен басқа кредиторларға берешек өтелді Д-т 641 -643, 671, 678 К-т
441 21. Несиелер, қарыздар жалдау шарттары бойынша % төленді Д-т 684 К-
т 441
22. Айыппұлдарды, түсімақыларды, тұрақсыздық айыптарын төлеу Д-т 821 К-
т441
441- шотта көрсетілген операцияларды есепке алу үшін №2 журнал ордер
мен №2 ведомость қолданылады. Олардағы жазулар есеп айырысу шоты бойынша
банк көшірмесінің және соларға қоса берілетін құжаттардың негізінде
жүргізіледі. Құжаттар алдымен әрбір күн үшін жиынтықтарды сомалау арқылы
біртектес жинақтамалы шоттар бойынша топтастырылады (кірістік және шығыстық
құжаттар бөлек-бөлек), содан кейін №2 журнал-ордерге (441— шоттың кредиті
бойынша) және 441-шоттың дебеті бойынша №2 ведомоске жиынтық бір сомамен
жазылады. №2 ведомоске біртектес жинақтамалы шоттар бойынша сомаларды
жазудан басқа, ай басындағы сальдо (қалдық) көрсетіледі де, ай ішінде
есептелген дебеттік және кредиттік айналымдар ескеріліп, ай соңындағы
қалдық анықталады. №2 ведомость бойынша жиынтық айналымдар мен сальдо
ай соңында Бас кітапқа 441-шот бойынша көшіріледі.
Есеп айырысу шотын жабу оның иесінің өтініші бойынша:
- есеп айырысу шотын ашу үшін тіпті болмағанда бір ғана
бөлігінің болмауына (дербес баланстың бар болуы және т.б.) әкеп соқтырған
субъект қызметі сипатының өзгерісі кезінде;
- субъектіні құрған органның шешімі бойынша;
- 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған кезде жүргізіледі.
Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субьектінің атауы өзгерген кезде
шоттың иесі чек кітапшасын пайдаланылмаған чектермен қоса банкке қайтаруға,
олардың нөмірін көрсетуге және есеп айырысу шотындағы қаражаттардың
қалдығын растауға міндетті.

Төлем тапсырмалары арқылы есеп айырысулар.
Төлем тапсырмалар тауарлы материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар
және көрсетілген қызметтер үшін есеп айырысу кезінде және тауарлар мен
қызметтердің алдын ала төлемін, келісім шартта немесе заңмен қарастырылған
аванстық төлем жағдайжірында қолданылады.
Төлеуші белгіленген нысан бланкілерінде тапсырманы банкке ұсынады.
Тапсырмадан басқа банк талабы бойынша төлеуші келісім-шарттарды, шот
фактураларды, төлемнің мақсаттылығын дәлелдейтін басқа да құжаттарды
көрсетуі тиіс. Төлем тапсырмалар онда көрсетілген күннен бастап 10 күн
ішінде банк-алушымен қабылданады. Олар төлеушінің шотында қажетті
қаражаттар болған жағдайда ғана іске асады. Төлем құжаттары электронды да,
қағаз бетінде де болуы мүмкін. Негізінен төлем тапсырмалар екі данада болу
толтырылады: біріншісі - банкте қалады, екіншісі - ақша төлеушіге
қабылданғаны жөнінде банктің мөр таңбасымен қайтарылады.
Төлем тапсырманы толтырған кезде келесі реквизиттері көрсетіледі:
- төлем тапсырма номері;
- төлем тапсырма күні;
- жеке идентификациялық код (ИИК) - аударушы мен бенефициардың
банктік шотының номері;
- ақша аударушы коды (Код) және бенефициар коды (Кбе) - ол екі
символдан тұрады, біріншісі - резиденттік белгісі, екіншісі экономика
секторы;
- бенефициар - ақша қаражаттарды алушы;
- ақша аудару жөнінде клиенттен тапсырма алатын банк аударушының атауы
- банк бенефициар - ақша қаражаттарды келісім-шарт негізінде
қабылдаушы банк;
- аударушының банктік идентификациялық коды (БИК)9
- филиалдар арасындағы айналымдар коды (МФО)
- төлем мақсатының коды - ҚРҰБ нормативті - құқықтық актілерімен
белгіленген үш символдан тұратын, жүзеге асатын төлемдердің кодтык белгісі;
- бюджеттік сыныптау коды - салықтардың (төлемдердің) қайтарылуы
жүзеге асатын коды;
- валюталау күні - бенефициар банктік шотына ақша қаражаттардың
кіріске алыну күні, оны төлемді жүргізуші субъект белгілейді.
Төлем құжатында еш бір түзетулерге жол берілмейді. Егер олар болатын
болса, онда банк бұл тапсырманы орындаудан бас тартып, үш күн ішінде
құжатты клиентке қайтарады.

1.3 Валюталық шот операцияларының есебі

Резиденттер арасындағы операциялар бойынша нормативті актілермен
қарастырылған жағдайлардан басқа барлық төлемдер тек теңгеде жүзеге асу
керек. Қазақстан Республикасында резидент және резидент еместердің
жүргізетін валюталық операциялары өкілетті банк пен банктік емес қаржылық
мекемелері арқылы жүзеге асады. Валюталық операцияларды жүргізудің негізі
№115 2001ж. 20 сәуірде Ұлттық Банк қаулысымен бекітілген Қазақстан
Республикасының Валюталық реттеу туралы № 54-1 1996ж. 24 желтоқсандағы
Заңы және Қазақстан Республикасында валюталық операцияларды жүргізу
ережелері болып табылады. Қазақстан Республикасында валюталық реттеудің
негізгі органы Ұлттық Банк болып табылады. Өкілетті банктерде заңды
тұлғалар - резиденттермен шетел валютасындағы шоттардың ашылуы, жүргізілуі
және жабылуы №266 2000ж. 2 маусымдағы Қазақстан Республикасының банк
клиенттерінің банктік шоттардың ашылу, жүргізілу және жабылу тәртіптері
туралы Нұсқаулықта көрсетілген тәртіпте жүзеге асады. Заңды тұлға-
резиденттерінің тауарлар (жұмыс, қызмет) экспорты үшін түсетін валюталық
сомасы экспорт күнінен бастап 120 күн ішінде міндетті түрде банк шоттарына
кіріске алынуы керек. Заңды тұлғалар - резиденттер резидент емес тұлғаға
төлем ақы жүргізген кезде өкілетті банкке дұрыс ресімделген құжаттарды
(келісім-шарттар, инвойстар, коноссаменттер т.б.) ұсынуы тиіс. Өкілетті
банктер валюта заңының орындалуын тексеру мақсатында жүзеге асып жатқан
валюталық операцияға тиісті қажетті қосымша ақпарат пен құжаттарды талап
етуге құқылы. Ағымдағы валюталық операциялар өкілетті банктер арқылы
шектеусіз жүргізіледі.[3] 2001ж. 31 наурызда №88 Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банк Басқармасымен бекітілген 1996ж. 24 желтоқсандағы Валюталық
реттеу туралы Заңға және Капитал қозғалысымен байланысты валюталық
операцияларды тіркеу ережелеріне сәйкес капиталдың резидент еместен
резидентке қозғалысымен байланысты операцияларды жүргізу мен есебін
ұйымдастырудың тәртіптері бекітілген.
100 мың АҚШ доллар эквиваленттен асатын сомада мүліктердің Қазақстан
Республикасына келіп түсетін, капитал қозғалысымен байланысты келесі
валюталық операциялар міндетті түрде тіркелуге тиісті:
- 120 күннен астам резидент еместерден несие алу;
- экспорт-импорт мәмілелерін резидент еместермен несиелеу;
- Қазақстан Республикасына резидент еместердің тікелей және портфельді
инвестициялар түрінде инвестициялар;
- Интеллектуалды меншік объектілеріне түгел құқықты иемденуіне
резидент еместердің ақысын төлеуі;
- Жылжымайтын мүлікке меншік құқығына иемденуінің резидент еместердің
ақысын төлеуі;
Аталған операциялардың тіркелімі сәйкес келісім-шартты (кредиттік
немесе инвестициялық мәміле, контракт, қатысушылар келісім-шарты) және
квартал сайынғы қаражаттардың қозғалысы туралы есеп беруді қамтиды
Заңды тұлғалар - резидент емес тұлғалармен заңды тұлға -
резиденттермен шетел валютасындағы есеп айырысулар қолма-қолсыз түрде
валюталық шоттағы қаражаттар көлемнің шегінде ғана жүзеге асады. Валюталық
қаржылар келесі көздерден құрылуы мүмкін:
- экспортты валюталық түсім;
- жарғылық капиталға үлес;
- резидент еместердің қаржылық көмегі (гранттар);
- өкілетті банктердің, шетел банктердің, қаржылық ұйымдардың және
басқа да шетел заңды тұлғаларының валюталық несиелері;
- өкілетті банктер мен өкілетті ұйымдар арқылы ішкі нарықта теңгеге
сатып алынған валюта;
Орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерге шетелдік валюта, яғни
шетелдің ақшасы арқылы есеп айырысу сол операция жасалған күні Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ақша айырбастау курсы бойынша
Қазақстан Республикасының Ұлттық валютасымен (теңгемен) көрсетілуі тиіс.
Шаруашылық субьектілері ақша қаражаттарын пайдаланады және әртүрлі
мынадай валюталарда:
1) ұлттық;
2) еркін айырбасталатын (шетелдік басқа валюталарға еркін және
шектеусіз айырбастал атын);
3) тұйық (айырбасталмайтын) валютада (жақын шетел мен дамушы елдердің
ұлттық валюталары);
4) клиринг валютасында (қарсылама талаптар мен міндеттемелерді өзара
есепке алу негізінде қолма-қолсыз есеп айырысуға қатысушылар
келіскен валютада) операциялар жасайды.
ҚР Ұлттық Банкі Басқармасының 1997 жылғы 2 мамырдағы № 206
қаулысымен бекітілген Қазақстан Реслубликасында валюталық операцияларды
жүргізудің ережесіне сәйкес валюталық операцияларды жасау үшін заңды және
жеке тұлғалар өкілетті банктердің бірінде валюталық шот ашады. Шотты ашу
үшін заңды тұлғалар төмендегі құжатты тапсырады:
1) Валюталық шотты ашу туралы өтініш;
2) Құрылтай құжаттарының нотариалды расталған көшірмесі;
3) Өкілетті тұлғалардың қойған қолдары мен мөртабан белгісінің
үлгілері;
4) Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
5) Салық төлеуші ретінде есепке қойғаны туралы салық органының
анықтамасы.
Резидент заңды тұғалардың валюталық шотты, жүргізуі және жабуы
Клиенттердің екінші деңгейдегі банктерде банк шоттарын ашу, жүргізуі және
жабу тәртібі туралы 1997 жылғы 4 наурыздағы №61 Нұсқаулықта көзделген
тәртіппен жүргізіледі.
9- Шетелдік валютадағы операцияларының есебі БЕС-ына сәйкес
валютадағы операциялар болып табылады. Мұндай кезде субъект:
1. Мүлікті (тауарлы -материалдық қорларды, негізгі құралдарды және
т.б. айналым активтерін) шетелдік валютаға сатып алады немесе сатады.
2. Төленуге немесе алынуға тиіс сомасы шетелдік валютада белгіленген
несиелерді алады немесе береді.
3. Өзгедей жолмен активтерді шетелдік валютаға сатып алады немесе
сатады, шетелдік валютамен өзіне міндеттеме алады немесе сол
міндеттемелер бойынша валютамен есептеседі.
Заңды тұлға - резиденттерге валюталық операция бойынша есеп айырысуды
қолма-қол нысанда жүзеге асыруға рұқсат берілмейді. Валюталармен
операциялар жөніндегі бухгалтерлік есептегі жазулар бухгалтерлік есептің
шоттарында операция жасалған күнгі Ұлттық Банктің бағамына қайта есептелген
ҚР-ның валютасында көрсетілуге тиіс. Бұған қоса, валюталық шоттардағы ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы және шетелдік валютадағы басқа операциялар
бойынша талдамалы шоттағы жазулар сонымен бірге есеп айырысу немесе төлем
валютасында жүргізілуге тиісті.
Шетелдік валютамен есеп айырысу әдетте мынадай нысандарда жүргізіледі:
1) Банктік аударым - бұл бір банктің төлем тапсырмасының басқа банкке
пошта немесе телеграф бойынша салып жіберуімен жүргізілетін операциясы;
2) Құжаттамалық инкассо - бұл импортшыдан (төлеушіден) ақша сомасын
немесе тауар құжаттарына қарсы белгілі бір мерзімде төленетіндігін растауды
алуға экспортшының (кредитордың) өз банкіне берген талсырмасы;
3) Құжаттамалық аккредитив - бұл импортшы клиентінің талсырмасы
негізінде экспортшының пайдасына берілген банктік ақшалай міндеттеме.
Валюталық шоттар бойынша операциялар мынадай құжаттармен ресімделеді:
1. қолма-қол валютаның (түсім, пайдаланыпмаған сома, есеп беретін
сомалар және басқалар) келіп түсуі валюталық кіріс ордерімен ресімделеді;
2. қолма-қол валютаның берілуі (шығысы) - валюталық шығыс касса
ордерімен (тапсырмамен);
3. шетелдік жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын аудару
аударым өтінішімен ресімделеді.
Валюталық шоттар бойынша операциялардың есебі төмендегі активтік
шоттары бойынша жүргізіледі:
- 431-Ел ішіндегі валюталық шоттардағы қолма-қол ақшалар
- 432 Шетелдегі валюталық шоттардағы қолма-қол ақшалар. 432-шотты
шетелдегі банктерде шоттары бар заңды тұлғалар пайдаланады. Мұндай шотты
ашу және сол бойынша операциялар жасау ҚР Ұлттық Банкінің берген алдын ала
рұқсаттың болуын талап етеді. Бұл орайда шаруашылық жүргізуші субъектісі
аталған шоттардағы қаражаттардың қалдығы бойынша және басқа да мәліметтер
бойынша есептемені ҚР Ұлттық Банкі белгілеген нысанда және мерзімде
тапсыруға міндетті. 431 шоттың дебеті бойынша бастапқы қалдық, ақша
қаражаттарының түсуі және соңғы қалдық көрсетіледі. 431-шоттың кредиті
бойынша субьектінің валюталық шотынан қаражаттардың есептен шығарылуы
(аударылуы, берілуі) көрініс табады. 431-шоттың кредиті бойынша операциялар
банк көшірмесінің негізінде №2 журнал-ордерге, 431-шоттың дебеті бойынша №2
ведомостьке жазылады. Жиынтық айналым мен сальдо ай соңында Бас кітапқа
көшіріледі.
431 - шот бойынша төмендегідей шаруашылық операциялары жүргізіледі:
1. Экспортқа жөнелтілген өнімдер мен көрсетілген қызметтер үшін
шетелдік сатып алушылардан түсім түскен кезде Д-т 431 К-т 301;
2. Әртүрлі шетелдік дебиторлардан берешектің келіп түсуі Д-т 4312 К-т
334;
3. Бұрын берілген аванстардың түсуі (қайтарылуы) Д-т 431 К-т 351,352;
4. Шетелдік валютадағы шоттан ел ішіндегі валюталық шотқа келіп
түскені Д-т 431 К-т 432
5. Құрылтайшылардың жарғылық капиталға салымы шетелдік валюртамен
түскен кезде Д-т 431 К-т 511
6. Шетелдік валютамен несие, займ алу Д-т 431 К-т 601-603;
7. Шетелдік валютамен аванс алынғанда Д-т 431 К-т 661,661;
8. Тауарлы материалдық қорларды жеткізуге, жұмыс және қызмет үшін
шетелдік валютамен берілген аванс (алдын ала төлем) Д-т 351, 352 К-т 431;
9. Шетелдік валюта аккредитивке есептелді Д-т 421 К-т 431;
10. Банктерден қолма қол шетел валютасын алу Д-т 452 К-т 431;
11. Несиелер, займдар берешек өтелді (қайтарылды) Д-т 601-603 К-т 431;
12. Шетелдік жеткізушілердің шотын төлеу Д-т 671 К-т 431;13
13. Өзге кредиторларға берешектерді өтеу Д-т 687 К-т 431;
14. Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға
берешектерді өтеу Д-т 641-643 К-т 431;
15. Теріс бағамдық айырма Д-т 844 К-т 431;
Есеп айырысу мен валюталық шот боынша операциялардың есебін келесі
беттегі №1 сызбадан көруге болады.

Есеп айырысу мен валюталық шоттар операцияларын есепке алудың
сызбасы.1[4]

4 432,441 дебеті бойьшша №2 ведомость 431, 432,
441 кредиті бойынша журнал ордер

Бас кітап

Кассалық есеп беру
і
451, 452 шоттар дебеті бойынша 452 шоттар кредиті
№1 ведомость бойынша №1 журнал-ордер
1
Бас кітап
1

Қаржылық есеп беру

1.5 Банктердегі арнайы шоттардағы ақшалай қаржылар есебі

Кәсіпорындар ұйымдар, фирмалар өздерінің ақшалай қаржыларын сақтауға
банк мекемесінен арнайы шот ашуына болады. Бұл шотта ашылған
аккредитивтердегі ақшалай қаржылар, чек кітапшаларындағы ақшалай қаржылар,
банктердегі арнайы шоттардағы ақшалар және басқа да ақшалай қаржылар
есептелінеді.
Аккредитивтермен есеп айырысу. Шаруашылық субъектілер 421-
Аккредитивтердегі ақшалай қаржылар - деп аталатын шотта жабдықтаушы және
басқа да кәсіпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың аттарына ашылған
аккредитивтегі ақша қаражаттарын есептейді. Негізінен есеп айырысудың бұл
түрі басқа қаладағы (субъекті орналасқан жерден басқа жерде тұратын)
жабдықтаушылармен қолма қол ақшасыз есеп айырысу үшін қолданылады. Есеп
айырысудың бұл түрі басқа қолма қол ақшасыз есеп айырысуға ұқсас болып
келеді. Бұл есеп айырысу құжаты бойынша сатып алушы өзіне қызмет
көрсететін банк мекемесі арқылы жабдықтаушының шоты ашылған, яғни оған
қызмет көрсететін банктен аккредитив ашады. Есеп айырысудың бұл түрі 1931
жылдан қолданылып келеді. Аккредитивтердегі ақшалай қаржылар бойынша есеп
айырысу жабдықтаушыларға төлемнің дер кезінде төленуін қамтамасыз етеді.
Аккредитив-сатып алушыға қызмет ететін банк мекемесінің осы
кәсіпорынды немесе ұйымды жабдықтайтын шаруашылық субъектісіне қызмет
көрсететін банк мекемесіне тауарларының жіберілгендігін немесе
қызметтерінің көрсетілгендігін дәлелдейтін құжаттар бойынша төлем төлеу
жайлы тапсырмасы.
Аккредитив тек бір ғана жабдықтаушымен есеп айырысуға арналады. Ал
аккредитивтің мерзімі жабдықтаушы мен сатып алушының арасындағы келісім-
шартқа сәйкес бекітіледі. Бұл шартта мыналар көрсетілуі қажет:
1. Төлеушінің тапсырмасы бойынша аккредитивті ашқан банктің (банк
имитенттің) аталуы
2. Аккредитивтің түрі және оның орындалуы мен пайдалануының әдісі мен
тәсілі
3. Аккредитив бойынша қаржы (ақша) алу үшін жабдықтаушының өзіне
қызмет ететін банкке тапсыруға тиісті құжаттардың толық тізімі және нақты
сипаттары
4. Тауарларды, материалдарды тиеп-жөнелткеннен немесе жұмыстарды,
қызметтерді орындағаннан кейін құжаттардың банк мекемесіне тапсырылу
мерзімі және олардың орындалуына қойылатын талаптар. Жабдықтаушыларға
аккредитив жайлы, яғни оның ашылғандығы туралы хабарлау.
5. Басқа да керекті құжаттар мен шарттар.
Аккредитивтердің өтелінген (депоненттелген) және өтелінбеген
(депоненттелінбеген) - деп аталатын түрлері ашылуы мүмкін. Аккредитив
сонымен қатар кері шақырылатын және кері шақырылмайтын болып екі түрге
бөлінеді.
Тапсырыс берушінің өзінің шотындағы ақша қаражаты есебінен немесе оған
көрсететін банкінің берген несиесінің есебінен жабдықтаушы кәсіпорынға
қызмет көрсететін банкке келісім - шарт бойынша алдын ала аударылған
қаржысы - Өтелінген аккредитив (депоненттелген) болып есептеледі.
Ал сатып алушы кәсіпорын мен жабдықтаушы кәсіпорындарға қызмет
көрсетуші банк мекемелері арасында аккредитивте көрсетілген қаржы сомаларын
аударуға тек қана келісім-шарт жасалынып келісілген, яғни ақша әзірге
аударылмаған болса онда бұл - Өтелінбеген аккредитив түрі қатарына
жатқызылады.
Аккредитив ашу жайлы келісім-шартта қарастырылған келісімдерді
өзгертуге, жоюға тек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.