Жарғылық капитал мөлшерінің өзгеруі



Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:   
МАЗМҰНЫ

Кіріспе 2
1 Жарғылық қор: қалыптастырылу және оның өзгеру тәртібі 4
2 Жарғылық капитал мөлшерінің өзгеруі 19
3. Резервтік капитал: қалыптастыру негізі және тәртібі 23
4. Кәсіпорынның жиынтық табысы немесе зиянының есебі 29
Қорытынды 34
Пайдаланылған әдебиеттер 36

Кіріспе

Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы
осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден,
тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады. Жалпы
кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет атқарушы
яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы бухгалтерлік
баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру көздері
баланстың пассивінде көрсетіледі.
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексте шаруашылық серіктестікті
қалыптастыру, құқық және міндеттерінің тәртібі анықталған. Азаматтық
кодекстің 58-бабында шаруашылық серіктестігі жарғылық капитал
құрылтайшыларының үлесіне бөлінген коммерциялық ұйым ретінде сипатталады,
ал өзінің қызмет процесінде жасаған, жинаған немесе құрған мүлік жеке
меншігіне жатады. Шаруашылық серіктестіктің жарғылық капиталындағы салым
ақшаға ақшалай қаражат, құнды қағаздар, заттар, мүліктік құқық, оның ішінде
ақыл-ой меншігі және басқа нәрселер жатуы мүмкін.
Жарғылық капитал – жарғы деген сөзден алынған – ұғымды анықтайтын
ережелердің жиынтығы, белгілі бір ұйымның атқаратын қызметінің тіртібі,
немесе актив құндарының екінші жағынан көрінуі, яғни жарғылық қорға
салынған активтердің жалған және номиналдық құны.
Әр бір шаруашылық жүргізуші субъектіні құру үшін құрылтайшылық
құжаттары болуы керек, бұл құжаттың ең негізгісі Жарғы болып табылады.
Құрылтайшылық құжаттар нотариалдық тұрғыда расталып, заң органдарында
мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жарғыда субъект серіктестік құрылтайшыларының
салым ақшаларынан тұратын жарғылық капиталды жариялайды. Салым ақшаны
бағалау тараптардың келісімі бойынша жүргізіледі және тәуелсіз аудиторлық
тексеруге жатады.
Резервтік капитал құрылтайшылық құжаттарға сәйкес акционерлік қоғамды
өз қалауынша құрады. Оны басқа ұйымдар да құруы мүмкін. Акционерлік
қоғамдағы резервтік капитал залалдарды жабуға, сондай-ақ қоғамның
облигацияларын жабуға және басқа қаражат болмаған жағдайда акцияны сатып
алуға арналған. Серіктестікте резервтік капиталды пайдалану бағыттары жарғы
бойынша анықталады.
Резервтік капитал жыл сайынғы таза табыстан аудару жолымен құрылады.
Жыл сайынғы аудару мөлшері акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді.
Резервтік капиталды пайдалану жағдайында көрсетілген шамаға дейін оны
толтыру үшін аударым жаңғыртылады.

1 Жарғылық қор: қалыптастырылу және оның өзгеру тәртібі

Кәсіпорынның жарғылық капиталы қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін
жаңадан құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.

Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың,
мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да
мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құрылады. Сонымен қоса,
жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін
бастапқы материалдық базасы болып табылады, ол құрылтайшылардың,
акционерлердің, қатысушылардың қатысу үлесін және кепілдік сипатын
анықтайды.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдары,
ақша да, бағалы қағаздар да, мүлік те, мүліктік құқық та және басқа да
мүліктер болуы мүмкін.
Құрылтайшылардың жарлық капиталына натуралды нысанда салынатын
салымдары немесе барлық құрылтайшылардың келісімі бойынша немесе барлық
құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша мүліктік құқығы ақшалай
нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының сомасы жиырма мың айлық
есептік көрсеткіштен асып түсуі керек, бірақ сол бағалауды тәуелсіз эксперт
(бағалаушы) қуаттауы керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп
берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары өздері қосқан сомаларының шегінен артық
бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының алдында бірлесіп жауап
береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді жеке
салым ретінде жасауға рұқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар серіктестікке
бір-бірінің қарызын өзара есептесуге жатқызуына болмайды.
Қосымша және жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің жарғылық
капиталының бастапқы мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең болады
және құжаттарын мемлекеттік тіркеуден өту үшін берген күнінде, оның мөлшері
жүз айлық есепті көрсеткіштен кем болмауы керек.
Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық капиталының
жалпы сомасының 25 пайыздай мөлшеріндесоманы төлеуге міндетті. Бірақ ол
жарғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы
жиналыстың шешімімен бекітілген мерзімде серіктестіктің барлық қатысушылары
жарғылық капиталына берешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және ол бір
жылдан аспауы керек. Егерде серіктестіктердің қатысушылары белгіленген
мерзімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда қатысушылар
өзінің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек, болмаса олардың
жарғылық капиталы қосатын үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының ең аз деңгейдегі
көлемі – бір айлық есеп айырысу көрсеткішінің 50000 есе мөлшерін құрайды
(13.05.03 ж. №415 Акционерлік қоғамдар туралы заңның 10-бабы) және
мемлекеттік тіркеуден өткен күннен кейін 30күннің ішінде төленуі керек (11-
бап, 2-тармақ).
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері бірыңғай
валюта көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды құнына тең болады.
Қоғам өзінің шығады деп жариялап қойған акцияларының барлығын немесе тек
бір бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда жабық
акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарияланған жарғылық
капиталының толық төленуін қарастырады. Ашық акционерлік қоғамы өзінің
жарияланған жарғылық капиталының кем дегенде 25 пайыз тіркеместен бұрын
төлеу тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акционерлік
қоғам үшін – бес мың минималды есептік көрсеткішін, ал жабық қоғам үшін –
жүз минималды есептік көрсеткішін құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының
шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар Кеңесінің
шешімімен белгіленеді.
Қоғамның шығарылған жарғылық капиталының деңгейі шығарылатын акцияның
номиналдық құнына тең болады. Шығарылған жарғылық капитал жаңадан
шығарылған немесе сатып алынған және жойылған акцияларына сәйкес өзгеруі
мүмкін. Бұл жерде шығарылған акцияның номиналды құнының жиынтық сомасы
әрбір қоғам типіне белгіленген минималды деңгейден төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және
орналастырылып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған
капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға
жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім
акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды
деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң,
жарияланған жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда
кредиторлар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге
құқылы.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқтарын қанағаттандырады:
1. дивиденттер алуын;
1. қоғамдық басқаруына қатысуын;
1. қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
алатындығын.
Қоғам тек иесі жазулы (атаулы) акцияны шығаруға құқы бар. Иесі жазулы
(атаулы) акцияның қозғалысы, яғни акцияның өз ұстаушысын ауыстыру, қатаң
тәртіпте арнайы құжатта – акционерлік қоғамның акционерлерінің тізімінде
белгіленеді. Иесі жазулы (атаулы) акцияның құқығын, тек тізімге еңгендер
ғана пайдалана алады.
Артықшылықты акцияны шығару барлық акциялардың жалпы санының 25
пайыздан көп болмауы керек (13-бап, 2-тармақ).
- Еншілес және тәуелді шаруашылық серіктестігі – жарғылық капитал
акционерлік қоғамдардың бір-бірімен өзара қатысумен қалыптасады;
- өндіріс капитал – жарғылық капитал кооператив мүшелерінің пай салу
есебінен қалыптасады (АК 97-бап);
- мемлекеттік кәсіпорын - шаруашылық меншік құқына немесе
оперативтік басқаруға негізделеді (АК 102-бап);
- коммерциялық емес ұйымдар – басқарушылық, әлеуметтік-мәдени немесе
коммерциялық емес сипаттағы меншіктенушілермен құрылатын және
қаржыландырылатын ұйым (АК 105-бап).
Шаруашылық жүргізуші субъекті жарғылық капиталға мүліктік және ақыл-ой
қызметі түрінде қаржылық салымды жүзеге асырса, басқа субъектілер
кәсіпкерлік табыс, капитал пайызы мен өсімін алу мақсатында акция пакетін
алу жолымен бұл қызметке ықпал етіп, бақылау жүргізеді. Мұндай салуды
инвестиция деп атайды. Бухгалтерлік есептің 13 Шоғырландырылған қаржылық
есеп берушілік және еншілес серіктестіктегі инвестиция есебі стандартына
және оның әдістемелік ұсынысына сәйкес - егер дауыс беру құқымен
инвестрленген объектінің 50 пайыз акциясынан көбіне ие болса, онда бұл
иелену бақылау жүргізуге мүмкіндік береді.
Бақылауды қолына алған инвестор негізгі серіктестік деп танылады, ал
инвестицияланатын объекті еншілес шаруашылық серіктестік болады.
Егер басқа заңды тұлға оның дауыс беру акциясының 20 пайыздан көбіне
ие болса (АК 95-бап), онда акционерлік қоғам тәуелді шаруашылық
серіктестігі деп танылады. Басқа субъектінің дауыс беру акциясының 20
пайыздан азына ие болуына сәйкес бақылау бірігіп жүргізіледі.
Салым ақшаға кез келген актив, яғни ақшалай қаражаттар, негізгі
құралдар, материалдық емес активтер, тауарлы-материалдық қорлар жатады.
Жарғылық капиталдың қолда бары және қозғалысы 501-ші Жай акциялар,
502-ші Айрықшалығы бар акциялар, 503-ші Қосқан үлестер мен жарналар
шоттары енетін 50-ші Жарғылық капитал деген шоттар бөлімшесінде
жүргізіледі.
50-ші Жарғылық капитал деген шоттары бойынша қалдығы, оның құрылтай
құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталының мөлшеріне сәйкес келуі керек.
50-ші бөлімшенің шоттары бойынша жазу жарғылық капиталдың белгіленген
тәртібі бойынша жүреді, олардың ұлғайған немесе азайған жағдайында құрылтай
құжаттарында да тиісті өзгерістер еңгізіледі.
50-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары бойынша операцияларын
қарастырайық.
501-ші Жай акциялар, 502-ші Айрықшалығы бар акциялар шоттарының
кредиті бойынша акционерлік қоғамның жарғылық капиталына салынатын
салымдары бойынша қатысушылардың қарыз сомасы көрініс табады, ал ол 511-ші
Төленбеген капитал шотымен корреспонденцияланады.
Шығарылған акциялардың немесе жарналардың номиналдық құны төленсе,
онда ол: 431, 432, 441, 451, 452 дебеті бойынша және 511 шоттың кредиті
бойынша көрініс табады.
Егер де шығарылған акциялардың номиналдық құны негізгі құралдармен,
материалдық-құндылықтармен және басқа да активтермен төленсе, онда мына
шоттар дебеттелініп: 101-103, 106, 121-125, 201-206, 221-223 және 511 шоты
кредиттелінеді.
Жоғарыда атап өткеніміздей, жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің
жарғылық капиталын қалыптастыру процесі бір жылдан аспауы керек, егер де
бұл мерзім сақталмаса, онда ол бойынша есептелген пайыз сомасының бөлігі
немесе оның бір бөлімі, яғни жарғылық капиталына жетіспей тұрған сомасы 332
Есептелген пайыз шотының дебеті бойынша және 724 Акция бойынша
дивиденттер мен пайыз түріндегі табыс шотының кредиті бойынша көрсетіледі.
Егер де аталған жағдай орындалмаса, онда жарғылық капиталына жетіспей
тұрған сомаға тиісті түзетулер жасалынады, ол кезде 511 шоты дебеттелген
және 503 шоты кредиттелген – қызыл жазылады.
Серіктестіктердің қатысушысы мүшеліктен шығып кетсе, онда оның үлесін
үшінші тұлға сатып алуы мүмкін, ол кезде жарғылық капиталдың сомасы
өзгермейді, тек қатысушылардың құрамында ғана өзгерістер болады.
Егер де қатысушылар шығып кетсе, онда соған байланысты жарғылық
капитал да азаяды, демек: 503 шот дебеттелінеді де, 441, 451, 101-103, 121-
125, 201-206, 221, 22 шоттары кредиттелінеді.
Егер де акционерлік қоғамның мүшелері өз акцияларын қайтып алса, 501,
502 шоттары дебеттелінеді де, 521 – Қайтып алынған капитал шоты
кредиттелінеді.
Капиталдың қозғалысы бойынша операциялардың дұрыс көрсетілуінің
маңыздылығы әрбір кәсіпорын үшін зор болып саналады. Төменде капиталдың
қозғалысы бойынша тиісті операциялар көрсетілген:
Төленбеген капиталдың есебін жүргізу үшін 511-ші төленбеген капитал
шотын пайдаланады. Бұл шотта заңды және жеке тұлғалардың шаруашылық
серіктестіктің жарғылық қорына қосқан үлестері бойынша қарыздарының сомасы
туралы ақпарат жинақталады.
511 Төленбеген капитал шоты шоттардың Бас жоспарында, Меншік
капиталы ретінде саналса да, яғни баланстың пассивтік шоттарының қатарында
болса да, ол өзінің табиғаты бойынша активтік шот болып табылады. Сондай-ақ
511 шоты тек қана жалған капиталды көрсетеді, яғни ол бар болғаны табыс
табуға арналған жалған капиталдарды тіркейді, демек сол капиталдарға иелік
құқығы бар екенін ғана білдіреді.
Жарияланған жарғылық қор сомасына 511-ші Төленбеген капитал шоты
дебеттелінеді де, 50-ші Жарғылық капитал бөлімшесінің шоттары – 501-ші
Жай акциялар, 502-ші Артықшылықты акциялар және 503-ші Қосқан үлестер
мен жарналар шоттары кредиттелінеді.
Жарғылық қорға салымдардың салынуының жүзеге асырылуына қарай 511-ші
Төленбеген капитал шоты кредиттелініп отырады, ал салым шоттары
дебеттелінеді. Олар:
- материалдық емес активтерді жарғылық қорға жарна ретінде төлеу
кезінде
101-104, 106 шоттары;
- жерді, негізгі құралды, малды, аяқталмаған құрылыс объектілерін
жарғылық
қорға жарна ретінде төлеу кезінде – 121-125 шоттары;
- материалдар мен тауарларды жарғылық қорға жарна ретінде төлеу
кезінде
201-206, 208, 221-223 шоттары;
- ақшалай қаражаттарды жарғылық қорға жарна ретінде аударған кезінде –

Егер де 511 шотының дебеттік қалдығы болмаса, онда кәсіпорын өзінің
жарғылық қорын толығымен қалыптастырғанын білдіреді.
511-ші шоты бойынша аналитикалық есеп акционерлер бойынша жүргізіледі.
Қайтарылып алынған капиталдың есебі. Акционерлік қоғам акционерлердің
жалпы жыналысында акциалардың номиналдық құнын, бірақ ең төменгі деңгейден
кем болмауы керек, не жалпы акцияның шшығарылуы көлемін қысқарту жөнінде
шешім қабылдауына құқылы. АҚ заң актілерінде белгіленген тәртіп бойынша,
алдын-ала өзінің барлық кредиторларын хабардар етіп отыруға міндетті.
Сонымен қатар, АҚ-ның кредиторлары қоғамның тиесілі міндеттерін орындаудан
бас тартуына және олардың шеккен зияндарының орнын толтыруды талап етуге
құқылы. Егер мұндай процедура оның жарғысында алдын-ала қарастырылмаған
болса, онда олар өз меншік капиталын азайту үшін, мүдделі адамдарының
берген өтінішінің негізінде жасалған сот шешімдері керек. Бұл жағдайда АҚ
өзінің акциясын өз қызметкерлері мен жұмысшыларына олардың мүдделілігі мен
ынталылығын арттыру үшін қайта сатады. Сондықтан өз акцияларын нарықтық
айналымға шығарады.
Қайтарып алынған капиталдың есебін жүргізу үшін 521-ші шоты арналған,
ол 501, 502 шоттарға қарағанда контрпассивтік шот болып табылады.
521 шоттың дебеті акционерлердің меншігіндегі акцияларды қайтып сатып
алынған құнын көрсетеді. Акцияларды қайтып сатып алған кезде: 521 шот
дебеттелінеді де, 431, 432, 441, 451, 423 шоттары кредиттелінеді.
Акционерлердің меншігіндегі акцияларды айналыстан шығару үшін, не
болмаса оларды қайта тарату үшін акционерлерден қайтып сатып алынады.
Қайтып сатып алынған акциялар номиналдық құны бойынша да, номиналдық құннан
жоғары не төмен құны бойынша да сатып алынуы мүмкін:
1. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құнға тең болған
жағдайда: 521 шот дебеттелініп, 431, 432, 441, 451, 452 шоттары
кредиттелінеді;
2. Сатып алынған акцияның құны номиналдық құннан төмен болған жағдайда:
- сатып алу құнына:
521 шоты дебеттелінеді де, 431, 432, 441, 451, 452 шоттары
кредиттелінеді;
- сома айырмасына, яғни акциялардың құны номиналдық құннан аз болған
жағдайда:
521 шот дебеттелінеді де, 561 Есептік жылдағы таратылмаған табыс
шоты кредиттелінеді, яғни ақша қаражаттары жеткіліксіз болған жағдайда
оларға қосымша қаражаттарды қосады.
3. Сатып алынған акциялардың нақты құны номиналдық құннан жоғары болған
жағдайда:
- сатып алу құнына:
521 шоты дебеттелінеді де, 431, 432, 441, 451, 452 шоттары
кредиттелінеді;
- сома айырмасына, яғни акцияның құны номиналдық құнынан артық бағаға
сатып алынған жағдайда:
561 Есептік жылдағы тартылмаған табыс шоты дебеттелінеді де, 521
шот кредиттелінеді.
Егер де акциялар айналыстан шығарып алу үшін акционерлерден қайтып
сатып алынса, онда олар мынадай шоттар корреспонденциясымен беріледі: 501,
502 шоттары дебеттелініп 521 шоты кредиттелінеді.
Егер де акциялар одан әрі сату мақсатында сатып алынса, онда олардың
номиналдық құны 521 шоттың кредитінен 843 Бағалы қағаздарды сатудан алған
шығыстары бойынша шотының дебетіне жазылады.
Акциялардың сатылатын құнына, олардың номиналдық құнының мөлшеріне 723
Бағалы қағаздарды сатудан алған табыстары бойынша шоты кредиттелінеді де,
334 Басқа да шоты дебеттелінеді. Егер де акцияның құны номиналды құнынан
жоғары болса алынған айырма сомасына 334 шоты дебеттелінеді де, 531
Қосымша төленген капитал шоты кредиттелінеді.
Акционерлерден сатып алған акцияларды сатқан кезде қоғамның жарлық
капиталы өзгермейді.
Қоғам келесі жағдайларда акцияны қайтып сатып алуға құқығы жоқ:
- қоғамның эмитенттелген акциялары толық төленгенге дейін;
- қоғамның шығарылған (төленген) жарлық капиталы қайтып сатып
алынған нәтижесінде, тиесілі қоғам типтері үшін шығарылғаны
жарғылық капиталының минималды деңгейінен кем болса;
- қоғам акцияны қайтып сатып алған кезде төлем қабілеттігі жоқ болса
немесе акцияны сатып алған соң сондай жағдайға тап болатын болса;
- акцияны сатып алатын кезінде қоғамның меншік капиталының көлемі
қоғамның жарлық капиталына шығарылған капиталдан кем болса;
Қайтып сатып алынатын акцияның саны бүкіл қоғамның шығарған акциясының
25 пайыздан немесе қоғамның меншік капиталының 10 пайызынан аспауы керек.
Қоғамның акциясын сатып алу мәселесі сол қоғамның жалпы жиналысында
шешіледі, осындай шешім шыққан соң отыз күннің ішінде аталған шешімді
жүзеге асыруына болады. Сатып алынған акцияны қоғамның ұстаушы реестріне
енгізеді.
Қосымша төленген капитал дегеніміз – акционерлік қоғам өз акцияларын
олардың атаулы бағасынан жоғары бағаға сату нәтижесінде түскен сомасы
(эмиссиялық табысы). Мұндай капиталдың (табыстың) есебі 531-ші Қосымша
төленген капитал шотында жүргізіледі.
Өз меншігіндегі акцияларды сатқанда 531 шоты кредиттелініп, мына
шоттар дебеттелінеді: 431, 432, 441, 451, 452.
Сатылған акциялар бойынша шоттарды төлеуге ұсынған кезде сатылған
акциялардың тұрақты құны 334 шоттың дебеті мен 723 шоттың кредиті бойынша
көрсетіледі.
Қосымша төленбеген капитал есебі үшін 54-ші Қосымша төленбеген
капитал бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл бөлімшенің қатарына мынадай
синтетикалық шоттар кіреді:
541 шот Негізгі құралдарды қайта бағалаудан алынған қосымша
төленбеген капитал, 452 шот Инвестицияларды қайта бағалаудан алынған
қосымша төленбеген капитал, 543 шот Басқа қосымша төленбеген капитал. 54-
ші Қосымша төленбеген капитал бөлімшесінің шоттарында құнсыздануға
байланысты негізгі құралдарды, инвестицияларды және басқа активтерді қайта
бағалаудан алынған капиталдың қалдықтары мен қозғалысы туралы ақпарат
жинақталады.
Негізгі құралдарды қайта бағалау операциялары негізгі құралдарды, ұзақ
мерзімге жалға алатын негізгі құралдарды, аяқталмаған күрделі жұмсалымдары
мен жабдықтарды қоса алғанда қайта бағалау заңға сәйкес негізгі қорларға
индексация жасау тәртібі мен ережесін шаруашылық субъектісі өзі шешуге
құқылы. Қайта бағаланған негізгі құралға төменгідей корреспонденция
жасалады.
Негізгі құралдарды (жерден басқа) қайта бағалау кезінде 122-125, 126
шоттары дебеттелініп, 541 шот кредиттелінеді, негізгі құралдардың қайта
бағалануына байланысты олардың тозу сомасы ұлғайғанда 541 шот дебеттелініп,
131-134 шоттар кредиттелінеді.
Негізгі құралдардың құнының өзгеруіне байланысты тозу сомасына да
түзетулер жүргізеді.
Қайта бағаланған сомасы бөлінбеген табыстар шотына ай сайын көшірілуі
қажет және осы есептің дұрыстығын тексеру үшін мынадай есептеулер
жасалынады:
№ Жазбалар мазмұны Сомасы, теңге
1. Кәсіпорын 1994 жылы жол тегістегіш машинасын сатып алды 12000
делік. Пайдалану мерзімі 8 жыл. Амортизация нормасы 12,5
пайыз: 2000
машинаның бірінші қайта бағалануына дейінгі құны
1-ші қайта бағалануына дейінгі есептелінген тозу сомасы
2. Қайта бағалау нәтижесінде (01.10.1994ж., 01.07.1997ж.)
машинаның құны мен тозу сомасы төмендегідей болады:
жол тегістегіш машинаның құны 236390
машинаның тозуына байланысты есептелген сомасы 103539
машинаның қайта бағаланған сомасы(236390-12000) 224390
машинаның қайта бағаланғаннан кейін, қалыптасқан тозу
сомасы (103539-2000=101539), енді осыдан машинаны
пайдалану кезінде есептелген тозу сомасын шегереміз(64339 37200
теңге) 187190
машинаның индексацияланған сомасы (224390-37200)
3. Машинаны одан әрі қарай пайдалану барысында, яғни 1997
жылдың 1 қаңтарынан 2002 жылдың маусымына дейінгі кезеңде
жыл сайын бөлінбеген табыстарға көшірілетін соманың
деңгейі мынаған тең (187190 теңге4,5 жыл) 41597,78

Сонымен, кестеде көрсетілген есептеулердің қайта бағаланған негізгі
құралдардың сомасы мына төмендегі шоттарда көрініс табады, яғни 3466,48 мың
теңгесі 541 шотының дебетінде және 561 шотының кредитінде көрсетіледі.
Қайта бағалаудың сомасы тек негізгі құралдардың объектісі есептен
шыққан кезде ғана себебіне байланыссыз бөлінбеген табыстың сомасына
көшіріледі.
Инвестицияны қайта бағалаудың операциялары бойынша. Қайта бағалау
белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Инвестицияларды қосымша есептеу сомалары
542-ші Инвестицияларды қайта есептеуден алынған қосымша төленгбеген
капитал шотының кредиті бойынша көрініс табады:

Еншілес, тәуелді, бірлесіп бақыланатын, және басқа
да шаруашылық серіктестіктердің жарлық капиталын 141-144 542
қайта бағалаудан түскен инвестицияның сомасына
Қаржылық инвестицияларын қайта бағалаудан түскен 401-403 542
сомаларына
Есептен шығарылған ұзақ мерзімді қаржылық 542 561,723
инвестиция бойынша қайта бағаланған сомасы

542 шотының дебеті ұзақ мерзімді инвестицияның құнының төмендегенін
және олардың баланстық құнының азайғанын көрсетеді, ол кезде қайта
бағаланған сомасының шегінде мына шоттар корреспонденцияланады:
- ұзақ мерзімді инвестицияның төмендеген құнына 401-403 шоттары
кредиттеліп, 542 шоты дебеттелінеді;
- инвестицияның баланстық құнының азайған сомасы 141-144 шоттары
кредиттелініп, 542 шот дебеттеледі.
Басқа да активтердің қайта бағалануымен байланысты операциялары.
Активтердің басқа түрлерін (шикізаттарды, материалдарды, сатып алынатын
жартылай фабрикаттарды, отынды, дайын өнімді, тауарларды және басқаларын)
қайта бағалау операциялары үшін 543-ші Басқа да қосымша төленбеген
капитал шоты пайдаланылады. Шын мәнінде бұл шот инвестиция-неттосы шет
елдегі бөлімшелерге берілсе, бағамдық айырманың жиынтық сомасы табыс
ретінде 725 шоттың кредиті бойынша көрініс табады, ал егер де ол шығыс
ретінде танылса, онда ол 844 шоттың дебеті бойынша көрініс табады.
Егер де доллар бағамы теңгеге шаққанда азайса, онда оның бағамдық
айырмасы қаржылық инвестицияның қысқарғаны ретінде бағаланады және ол 543
басқа да шотының дебеті бойынша көрініс табады, ал егер де керісінше
болса, онда 543 шотының кредитінде көрсетіледі.

№ Операциялар мазмұны Шоттар коррес-
понденциялары
ДК КТ
1 2 3 4
1 Акционерлік қоғамның жарғылық капиталына қосқан 501,
үлес ретінде құрылтайшылар қарызы 511 502
2 Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын азайту
мақсатында айналымнан алынып тастаған акциялар 501, 521
құнына 502 503
3 Серіктестіктерге актив ретінде жарғылық капиталға
қосқан: 401,402 503
а) қаржылық инвестицияларға 441,451,452 503
ә) ақша қаражаттары 201-206 503
б) айналымнан тыс активтер 221,222 521
4 в) тауарлы-материалдық босалқылар 501 511
5 Айналымнан алынған салымдар мен пайлар 511
Жарғылық капиталға қосқан үлес ретінде
құрылтайшылардан келіп түскен: 101-106 511
а) материалдық емес активтер 101-126
ә) негізгі құралдар 201-206, 441
б) тауарлы-материалдық босалқылар 221-222
6 561
7 Акционерлерден қайта сатып алынған меншікті 521 521
акцияларға 521 521
8 Акцияларды қайта сатып алғандағы нақты құнынан
сатып алу құны төмен болғандағы айырмашылыққа 531
9 Акцияларды қайта сатып алғандағы нақты құнынан 561 501,
10 сатып алу құны жоғары болғандағы айырмашылыққа 843 502,
Шығып қалған акциялардың баланстық құнына 503
11 Сатып-өткізілген меншікті акциялардың нақты 441 541
құнынан сату құны жоғары болғанда 131-134
12 Нақты құнынан сату құны жоғары болғандағы
13 сатып-өткізілген меншікті акциялар құнын есепке 531 561,
алғанда 122-125 562
14 Негізгі құралдарды қайта бағалау нәтижесі
Қайта бағаланған негізгі құралдардың тозу 541 542
құндарына түзетулер еңгізгенде 542
15 Қызмет ету мерзімі ішінде бөлінбеген табысқа 141-144
кіргізіліп аударылмаған істен шыққан негізгі 541 561,
16 құралдарды қайта бағалау 723
17 Бағынышты немесе еншілес серіктестіктердің 141-144 543
инвестицияларын қайта бағалағанда 401-403 111-
18 Қаржылық инвестицияларды қайта бағалағанда 116
Бағынышты немесе еншілес серіктестердің 542
19 инвестицияларының үлесін азайтып көрсеткенде 521
20 Шығып қалған ұзақ мерзімді инвестицияларды қайта 542
бағалау 101,106 552
21 Материалдық емес активтерді қайта бағалау
Қайта бағаланған материалдық емес активтердің 543 621
22 тозу құнына түзетулер енгізу 561, 622
Заң жүзінде белгіленген резервтік капиталды өткен562 687
жылдардың бөлінбеген табыстар есебінен құрау 561,
23 Акционерлік қоғамның, құрылтайшыларының және 562 561
қатысушыларының жалпы жиналыс шешімімен табыс 551
есебінен резервтік капиталды құру 552 562
Резервтік капитал есебінен дивиденттер төлеу: 552
24 а) жай акциялар бойынша 551, 861
25 ә) артықшылықты акциялар бойынша 552
26 б) салымдар мен пайлар бойынша 551, 863
Резервтік капитал есебінен есепті жылғы зиянды 552
27 жабу 551, 561
Резервтік капитал есебінен өткен жылдар зиянын 552
28 жабу 551, 571
Зілзала апаттарынан болған өтелмейтін зияндарды 552 621,622
29 резервтік капитал есебінен жабу
Тоқтатылған операциялардан болған зияндарды 571 562
30 резервтік капитал есебінен жабу 621,
31 Есеп беру кезеңі аяғында алынған жиынтық табыс 561 622
сомасын бөлінбеген табыс шотына апару 561 571
32 Есеп беру кезеңі аяғында алынған жиынтық зиян 571
сомасын бөлінбеген табыс (зиян) шотына апару 561 571
33 Бөлінбеген табыс есебінен дивиденттер төлеу
Есепті кезеңі бөлінбеген табысын өткен жылдардың 562 571
34 бөлінбеген табысына апару
Өткен жылдардың бөлінбеген табыс есебінен 701 571
35 дивиденттер төлеу
Жыл аяғында дайын өнімді (жұмысты, қызметті) 702 571
сатып-өткізуден түскен табыссомасын анықтау
36 Жыл аяғында сатып алынған тауарларды 703 571
сатып-өткізуден түскен табыс сомасын анықтау
37 Жыл аяғында құрылыс-монтаж, жобалық-іздестіру, 704 571
38 геологиялық барлау, ғылыми-іздестіру т.б.
жұмыстардан түскен табыс сомасын анықтау 705 571
39 Жыл аяғында көлік ұйымдарының жүк және жолаушылар
тасымалдау қызметтерінен түскен табыс сомасын 706 801
40 анықтау
Жыл аяғында жалдан түскен табыс сомасын анықтау 707 802
41 Жыл аяғында байланыс ұйымдары қызметтерінен
түскен табыс сомасын анықтау 708
42 Жыл аяғында сақтандыру компаниялары қызметтерінен721-
түскен табыс сомасын анықтау 727 803
43 Жыл аяғында инвестициялық қызметтен түскен табыс
сомасын анықтау 571
44 Жыл аяғында негізі емес қызметтен түскен табыс 804
сомасын анықтау 571
Жыл аяғында сатып-өткізілген дайын өнімді өзіндік 805
45 құны бойынша есептен шығару 571
Жыл аяғында сатып-өткізілген тауарды өзіндік құны 806
бойынша есептен шығару 571
46 Жыл аяғында істелінген құрылыс-монтаж, 807
жобалық-іздестіру, геологиялық-барлау, 571
47 ғылыми-іздестіру т.б. жұмыстарды өзіндік құны 811
бойынша есептен шығару 571
48 Жыл аяғында көлік ұйымдары жүк және жолаушылар 821
тасымалдау қызметтерінің өзіндік құны бойынша 571
49 есептен шығару 831
Жыл аяғында сақтандыру компаниялары қызметтері 571 841-
50 өзіндік құнын есептен шығару 845
Жыл аяғында жалдық қызметтің өзіндік құнын 571
51 есептен шығару
Жыл аяғында байланыс ұйымдары қызметтерінің 571
52 өзіндік құны бойынша есептен шығару 571
Жыл аяғында тауарлары сатып-өткізу шығындарын
есептен шығару
Жыл аяғында жалпы және әкімшілік шығындарды
есептен шығару
Жыл аяғында процент бойынша шығындарды есептен
шығару
Жыл аяғында негізгі емес қызметтер шығынын
есептен шығару

Жарғылық капиталды құқықтық реттеу оның функцияларына орай ерекше
маңызы болады, олар негізгі үш санатқа бөлінеді. Біріншісі – жарғылық
капиталдың жарналары кәсіпорынды ұйымдастырған кезде оның қызметін жүзеге
асыру үшін материалдық база болуында. Жарғылық капиталдың екінші
функциясының кепілдік сипаты болады. Шаруашылық серіктестігі кредиторлар
алдында өзіне тиесілі мүлік шегінде жауапкершілікте болады. Жарғылық
капиталдың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Меншікті капитал есебі
Резервтік капитал аудиті
Шығарылған капитал
Жарғылық капитал, оны қалыптастыру ерекшеліктері
Меншікті капиталдың экономикалық сипаттамасы
Банктің меншікті капиталы және оның атқаратын қызметі
Капиталдар туралы
Меншік капиталының аудиті туралы
Капитал салымдарының түрлері
Меншікті капиталдың экономикалық сипаттамасы мен оның есебінің міндеттері
Пәндер