Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы : Жұмыскерлер мен басқа да қызметкерлердің дебиторлық борыштар
бойынша есеп айрысу операцияларының есебі

Жоспар:

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...

1. бөлім Кәсіпорынның экономикалық
сипаттамасы ... ... ... ... ... ..

1. Қазақстан ГИС Центр Акционерлік қоғамының орналасқан жері

2. Қазақстан ГИС Центр Акционерлік қоғамының есеп саясаты және оның
жүргізілу жолдары

3. Қазақстан ГИС Центр Акционерлік қоғамының қаржылық жағдайын талдау

2- бөлім Борыштар бойынша есеп айрысу операцияларының есебі

1. Дебиторлық берешек туралы түсінік
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2. Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру

3. Сатып алушылар мен күмәнді дебиторлық берешек пен оны
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4. Басқадай дебиторлық борыштар
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

3.Бөлім. Дебиторлық және басқа да кредиторлық берешек аудиті
3.1. Дебиторлық берешектердің аудиті----------------------------
----------
3.2. Басқа да кредиторлық берешектің аудиті --------------------
--------

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Қосымшалар

Кіріспе

Менің Дебиторлық берешектер есебі- атты курстық жұмысымда
Дебиторлық берешектер мәні мен мазмұнына, қысқа мерзімді қаржылық
міндеттемелерге, салықтар бойынша міндеттемелерге және де қысқа мерзімді
кредиторлық борыштарға түсініктеме беремін.
Курстық жұмысты жазу барысында дебиторлық берешектер есебін және
ағымдағы активтер ашып көрсетіп, оларға толығымен сипаттама беруге
тырысамын
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында шаруашылық жүргізуші
субъектінің күрделі экономикалық тетігін нақты, жақсы жолға қоймайынша,
сондай- ақ толық, сенімді ақпаратсыз басқару жұмысын іс жүзінде жүзеге
асыру мүмкін емес. Экономиканың барлық саласындағы кәсіпорындардың иелері
мен еңбек ұжымдары шикізат пен мтаериалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс
қалдықтарын азйтуға, ысырапты жоюға, бәсекеге жарамды өнімдерін өндіруге (
ұлғайтуға ), оның сапасын көтеруге, өзіндік құнын төмендетуге, қоршаған
ортаны сақтауға мүдделі. Бұл орайда, шаруаға қырсыздыққа, кәсіпорынның
материалдық құндылықтарын, ақша қаражаттарын, қаржылық жағдайын және
басқада ресурстарын тиімді жұмсауға яғни табысын көбейтуге мүдделі.
Есепке алынған ақпараттардың көмегімен шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел
басқару үшін, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлар жасау үшін,
сөйтіп, ел экономикасының даму заңдылықтарын зерделеу және зерттеу
экономикалық тетіктің бірі ретінде пайдаланады.
Қандай да болмасын шаруашылық субъектілерін олардың қандай салада
қызмет атқаратындығына қарамастан алып қарайтын болсақ, олардың барлығының
да міндеттемелері болады. Кез елген өндіріспен айналысатын субъекті сол
өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттар мен материалдар үшін
жабдықтаушылардың алдында міндетті болса, саудамен айналысатын шаруашылық
субектісі сол сататын тауарларын жеткізіп беруші яғни жабдықтаушы
субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін. Қандай да болмасын заңды ұйымдар
тек қана өз меншігіндегі қалыптасқан активтер саласымен шектеліп қана
қоймай, бұлар сыртқы көздерден :банктерден несие, басқалардан қарыз салалар
мен сауда алуға толық құқылы. Сыртқы көздерден алынған қаражаттарды –
қарастырылған қаржы көздері деп атайды. Мұндай келтірілген көздер негізгі
үлкен екі топқа: ұзақ және ағымдағы яғни қысқа мерзімді міндеттемелерге
бөлінеді. Бірінші топқа ұйымдар меншігіндегі бір жылдан артық мерзімде
қолданылатын немесе пайдаланатын, ал екінші топта бір жыл ішінде
өндірілетін және сатылып алынып, жұмсалынатын немесе бір жыл ішінде ақшаға
айналатын міндеттемелер саласы көрсетіледі.
Кәсіпорындардағы ағымдағы міндеттемелердің есебі типтік шоттар
кестесінің үшінші қысқа мерзімді деп аталатын бөлім шоттарында есептеліп
жүргізіледі. Типтік шоттар кестесі бойынша қысқа мерзімді міндеттемелер
мынандай бөлімдерді қамтиды: қысқа мерзімді міндеттемелер, салықтар бойынша
міндеттемелер, міндетті және өз бетінше төлемдер, қысқа мерзімді
кредиторлық борыштар, қысқа мерзімді бағаланушы міндеттемелер, басқа да
қысқа мерзімді міндеттемелер.
Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады: Шолу жасап отырған кәсіпорынның
экономикалық сипаттамасы, Міндеттемелер есебі және Ағымдағы
міндеттемелердің мәні мен мазмұны.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде Қарастырып отырған Қазақстан ГИС
Центр акционерлік қоғамының жалпы экономикалық сипаттамасына және есеп
саясатының қалай жүргізілетіні туралы ашып көрсеттім. Осы берілген
кәсіпорынның қаржылық жағдайының талдауына көп көңіл бөлдім.
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде міндеттемелерге жалпы шолу,
анықтама беріп одан қысқа мерзімді міндеттемелердің мәні мен мазмұнын ашып
көрсетіп жеке- жеке қарастырамын.
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде ағымдағы міндеттемелердің
бөлімшелеріне толық мағұлмат беруге және олардың қаржылық есепкерлікте
тиімді пайдалануын көрсетемін. Сонымен қатар курстық жұмысымның
мәліметтерін ескі шоттар көрсеткіштері бойынша жазамын.
Жоғарыда айтылғандарды мақсат тұта отырып және олардың мәліметтеріне
сүйене отырып, дебиторлық берешектердің есебін ағымдағы активтердің
қаржылық есеп үшін және экономикадағы шаруашылық субъектілері үшін
міндеттемелердің тиімді пайдалануын анықтаймыз.

1-бөлім. Қазақстан ГИС Центр акционерлік қоғамының экономикалық
сипаттамасы және орналасқан жері
1.1 Қазақстан ГИС Центр акционерлік қоғамы (әрі қарай – қоғам) Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес жеке балансы және банктік шоттары бар,
өзінің атынан меншіктік және меншіктік емес құқықтарды иеленуі және
қалыптастыруы мүмкін, міндеттемелерді алуы, сотта жауап беруші және арыз
берушіьолуы мүмкін заңды тұлға болып табылады.
Қоғамның қаржылық және өндірістік қызметті тәуелсіз шаруашылық
негізінде жүзеге асырады. Қоғамда өзінің жеке қорытынды балансы, банкте
валюталық, есептік және басқа шоттары, эмблемасы, қазақ және орыс тілінде
аталуы берілген мөрі және өз қызметін жүзеге асыруға қажетті басқада
реквизиттері бар.
Қоғамның орналасқан жері: 050057, Қазақстан Республикасы, Алматы
Қаласы, Жароков көшесі, 210 А.
Кәсіпорынның жарғылық капиталы 259 млн теңгені құрайды.
Қоғам Қазақстан Республикасының қорғаныс Министрлігі Қазақстан
Республикасының қарулы күштер геоақпаратпен қамтамасыз ету орталығына
шаруашылық жүргізу құқығын Республиканың мемлекеттік кәсіпорнын қайта
ұйымдастыру туралы № 1003 2004 30 қыркүйегінен ҚЗ үкіметінің қаулысына
сәйкес құрылды
Жоғарыда көрсетілген ҚР Үкіметінің Қаулысына сәйкес Қоғамның
мемлекеттік акциялар пакетіне иелік ету және пайдалану құқығы Қазақстан
Республикасының қорғаныс Министрлігіне берілді және негізгі қызмет ету
бағыттары анықталады;
1) топографо- геодезиялық және сандық картография мәліметтері
негізінде геоақпараттық жүйені құру;
2) Ақпарат жүйелерін құру;
3) Телекоммуникациялық жүйені құру;
4) Баспа және полиграфиялық қызмет.
Қоғам өзінің қызметінде Қазақстан Республикасының конституциясына,
Қазақстан Республикасының заңнамасына және жарғысына жүгінеді.
Қоғам Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпке
сәйкес заңды тұлғалардың жарғылық капиталына қатысуына құқығы бар.
Қазақстан Республикасы заң актілерінде қарастырылған тәртіпке сәйкес,
қоғам өзінің орнынан тыс, заңды тұлға болып табылмайтын қоғамның атынан
және бұйрығымен қызмет жасайтын еншілес кәсіпорындарын құруға құқылы.
Қоғамның балансында құны көрсетілетін негізгі құралдар, айналым
құралдары және құндылықтар қоғамның меншігін құрайды. Қоғаммен құрылған
еншілес кәсіпорындарының және өкілдіктерінің ( ары қарай құрылымдық
бөлімше) меншігі қоғам меншігі болып саналады. Меншік еншілес
кәсіпорындарының және өкілдіктерінің балансында көрінуімен қатар,
құрылымдық бөлімшелердің балансын консалидациялау жолымен Қоғамның
балансында да көрінеді
. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
Қоғамның бухгалтерлік есебі қаржылық есептілікті, синтетикалық және
аналитикалық регистрлерді жүргізу үшін есеп ақпараттарын жазу
автоматтандырылған тәсілмен ұйымдастырылған
Президент жыл сайын өнімдік тұлғаны қызметтен босату жағдайында
ұйымдастыру – басқарушы және қаржы – есеп құжаттарында қол қою құқығы бар
жұмысшылар тізімін анықтайды.
Құжат айналымын ұйымдастыру.
Қазақстан Республикасы мемлекеттік ұйымдарындағы құжаттау және
құжаттарды басқарудың типтік тәртібі туралы 29.04. 2003 жылдан № 33
Қазақстан Республикасының ақпарат және қоғамдық келісіміне сәйкес мәдениет
министрлігінің архив және құжаттарды басқару комитетінің председателінің
бұйрығына сәйкес есеп бухгалтерлік ақпараттарды сақтау және жою жүзеге
асырылады.
Құжаттар қозғалысының тәртібі, орындацшылар тізімі, Бухгалтерияға
түсу мерзімі, құжаттардың ішкі есеп аппаратынан өңдеу және өту, сонымен
қоса есепті кезеңде бухгалтерлік балансты және есептілікті құрастыру
жұмыстарының аяқталуы құжат айналымын көрсетеді. Оның орындалуы есептегі
ғана емес, кәсіпорынның басқада жұмысшыларына міндетті. Олар құжат айналымы
графигі бойынша олардың қызмет орталығына жататын құжаттарды толтырады және
ұсынады.
Бұл үшін әрбір орындаушыға оның қызмет ету ортасына жататын алғашқы
құжаттар тізімі және құжаттарды ұсыну мерзімі және орны көрсетілген
графиктен көшірме беріледі.
Қоғамдағы шаруашылық операциялардың құжатталуының қабылданған жүйесі
оның толық көрсетілуін қамтамасыз етеді.
Құжат айналымы графигін сақтау, құжаттарды дер кезінде және сапалы
толтыру, мәліметтердің сенімділігі, бухгалтерлік баланста мәліметтерді
көрсету үшін құжаттарды дер кезінде өткізу жауапкершілігі құжаттарға қол
қойған тұлғаларға жүктеледі.
Құжат айналымы графигін орындаушыларын басбухгалтер бақылайды.
Бухгалтерлік құжаттарды және мәліметтерді толтыру және ұсыну тәртібі
бойынша бас бухгалтердің талабы қоғамның барлық жұмысшыларына міндетті.
Алғашқы құжаттар Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің
19.03. 2004 ж №128 бұйрығында белгіленген алғашқы құжаттардың типтік
формасына сәйкес құрылады.
Бухгалтерлік есеп регистрлерінің және ішкі қаржылық есетіліктің
мазмұны коммерциялық құпия болып табылады.
Бухгалтерлік есеп ақпараттарына рұқсатты тек қана Қоғам Президентінің
рұқсаты бар адамдар алады. Сонымен қоса Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгіленген мемлекеттік орган қызметтеріне беріледі. Қоғамда
коммерциялық құпия мазмұны бар алғашқы құжаттар тізімі анықталған:
1) Төлем тапсырмасы
2) Банктерден көшірме
3) Кіріс және шығыс касса ордерлері
4) Есеп ведомосы.
5) Кәсіпорынға кіретін және шығатын келісім шарттар.

1.2. Қазақстан ГИС Центр акционерлік қоғамының есеп саясатының жалпы
жағдайы
Қоғамның бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік жүйесін реттеу
келесідей нормативтік құжаттарға сәйкес жүргізіледі: Қазақстан
Республикасы Президентінің 26.12.1995 ж № 2732 Бухгалтерлік есеп туралы
заң күші бар жарлығы және Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің 18
қыркүйек 2002, №438 бұйрығы бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспары (
ҚР Қаржы Министрлігінің 21.10.2003 ж №372 бұйрығымен енгізілген зерттеулер)
және есеп қолданудағы әдістемелік ұсынылымдар. Оны құру базалары болып
Қазақстан Республикасының Ұлттық комиссиясының бухгалтерлік есеп туралы
1996 ж13-15 қарашадағы №3 бухгалтерлік есеп стандарттары (БЕС) және оған
әдістемелік ұсынылымдар, сонымен қоса ҚР бухгалтерлік есеп жүйесін
реттеудегі басқада нормативті – құқықтық құжаттар болып табылады. Берілген
есеп саясатымен есепті ұйымдастырудың негізгі тәртіптері және ішкі бақылау
және сыртқы аудит талаптары анықталады.
Құрылу негізіне келесідей принциптер енгізілген есептеу, үздіксіз
қызмет, түсініктілік, мәнділік, маңыздылық, сенімділік, бейтараптылық,
сақтық, аяқтылық, сәйкестік, жүйелілік, шын және айқын болуы.
Салық есептемесі және төлемдері ҚР Салық және бюджетке міндетті
басқа да төлемдер Қазақстан Республикасының 2001 ж 12 маусым №210 -2
өзгертулермен толықтырылуларына сәйкес жүргізіледі.
Бухгалтерлік есепте есептеу әдісі қолданылады. Есеп саясатын құру
және бухгалтерлік есепті ұйымдастыру жауапкершілігі қоғам президентіне
жүктеледі.

Қазақстан ГИС Центр АҚ есеп саясатының негізгі жағдайлары
Қоғамның бухгалтерлік балансы БЕС №2 Бухгалтерлік баланс және
қаржылық есептіліктегі негізгі алынымдар талаптарына сәйкес.
Қоғам өзіндік капиталы 01.12.2005 ж жарғылық капиталынан құралған.
Оның сомасы 290000 теңге, яғни қоғам жарғысына сәйкес. Қазіргі уақытта
Қоғамда ұзақ мерзімді міндеттемелер жоқ.
Қаржы – шаруашылық қызметі нәтижелері туралы есептілік БЕС №3 сәйкес.
Есепті кезеңде танылған барлық табыстар мен шығындар есепті кезеңде таза
табыс пен зиянды анықтауда қосылады.
Қоғамның есепті кезеңі болып күнтізбелік жыл есептеледі,. Алдыңғы
кезеңдегі қаржы есептілігін құру кезінде жіберілген қателер сомасын
дұрыстау есепті кезеңнің табыс және зияны (шығынға) енгізіледі. Алдынғы
кезеңдегі мәнді қателер сомасын дұрыстау, есептілікте бөлінбеген табыстың
бастапқы сальдосын өзгерту арқылы жүргізеді.

БЕС №3 Қаржы шаруашылық қызметі нәтижелері туралыесеп калькуляциялау
үшін, және сонымен қатар жоспарлау, экономикалық талдау және бақылау үшін
қажет. Бұл есептілік қоғамның ішкі пайдаланушылары үшін бағытталған,
сондықтан ол сыртқы пайдаланушыларға берілмейді және қоғамның коммерциялық
құпиясы болып табылады.
Табыспен сәйкестендіру мақсатында, оған қоса Қазақстан ГИС Центр АҚ
құрудағы мақсаттары мен міндеттерін ескере отырып, шығындар бөлімі шартты
түрде негізгі және негізгі емес қызметіне бағытталған шығындар болып
бөлінеді.
Қазақстан ГИС Центр АҚ негізгі қызметіне мыналар жатады:
- Сандық картография және топогрофо- годузиялық мәліметтер негізінде
геоақпараттық жүйені құру
- Ақпараттық жүйені құру;
- Басылым және полиграфиялық қызмет;
Негізгі емес қызметтер шығындарына:
- негізгі құралдарды және ТМҚ сату
- жалға ғимараттарды, алаңдарды ұсыну және т.б.
- басқалары.
1.3. Кәсіпорынның қаржылық жағдайының талдауы
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор. Бұл кісіпорындардың тәелсіздікке ие болуымен,
сондай- ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестіктер
және де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік – кәсіпкерлік
қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық
жағдайын талдаудың басты мақсаты келесілер болып табылады:
- Қаржылық жағдайға баға беру және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісі;
- Активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
таратудағы рационалды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;
- Айналым капиталының көлемін, оның өсуін немесе кемуінжәне ағымдағы
міндеттемелермен арақатынасын анықтау;
- Қаржы- есептік және несие ережесін сақтау;
- Кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
- Ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның ішінде дебиторлық борыш
және қорлар есебі;
- Баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу
қабілеттілігінің абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
- Кәсіпорын табыстылығын бағалау;
- Кәсіпорын табысының салыстырмалы көрсеткіштерін, сондай – ақ олардың
деңгейінің өзгеруіне әсер етуші факторарды есептеп шығару;
- Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
- Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
болжау, яғни оның қаржылық стратегиясын анықтау.
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың
қорытындылаушы кезеңі болып табылады. Және ол 3 сатыны қамтиды:
Жабдықтау, өндіріс және өткізу; бұлардың жиынтығы коммерциялық,
өндірістік және қаржылық қызметті құрайды.
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі
қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қажетті жағдайларды туғызады, оның
төлеу қабілеттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің
үздіксіздігін және кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын
қамтамасыз етеді.
Біздің ойымызша, қаржылық жағдайды талдауды қаржылық тұрақтылықтан
бастаған жөн және оған мыналар жатады:
1) кәсіпорын активтерінің құрылымдық және құрамдық динамикасын талдау;
2) кәсіпорын активтерінің қалыптасу көздерінің құрамдық және құрылымдық
динамикасын талдау;
3) кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолюттік және салыстырмалы
көрсеткіштерін талдау;
4) Баланс өтімділігін талдау;
5) Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және несие қабілеттілігін талдау
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат көзі қызметін
бухгалтерлік баланс атқарады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі
қаржылық есеп беру болып табылады
Қазақстан ГИС Центр акционерлік қоғамының 2004 және 2005 жылға құрылған
бухгалтерлік балансы бойынша ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын
талдау

№ Көрсеткіштер Жыл басына Жыл соңына Жыл бойындағы Құрылымын
өзгеріс(+;-) ың
өзгеруі
∑ %
Ағымдағы активтер 40287 18541 -21746
Соның ішінде:
ТМҚ 3924 4223 +499
Қысқа мерзімді дебиторлық
қарыздар 7204 17236 +10032
Ақша қаражаттар 19127 71140 +52013
Өнімді өткізуден түскен табыс 210,097 218613 +8516
дебиторлық қарыздардың орташа
көлемі 12220 10853 -1367
дебиторлық қарыздардың
айналымдылығы 17,19 20,14 2,95
Дебиторлық қарыздардың өтеу
мерзімі 20,94 17,87 -3,07

Келтірілген мәліметтер кәсіпорын активтерінің жалпы алғанда жағымды
динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан зерттеу келесідей
қортындыларды жасауға мүмкіндік береді.
Ең мобильді қаражаттар сомасының азаюы және айналым қаражаттарының
мобильдік коэффициентінің жылдам төмендеуі кәсіпорынның төлеу қабілетінің
нашарлағанын сипаттайды деп айтуға да болар еді. Алайда, нарық жағдайында
айналым қаражаттарының төмен мобильділігі әрдайым теріс бағаланбайтындығын
да ескерген жөн. Есеп айрысу шотында қаражаттар қалдығының аздағанн
сомасының бар болуы немесе олардың болмауы әлі де болса кәсіпорынның
төлемқабілетсіздігін көрсетпейді. Дебиторлық қарыздардың есеп беру
кезеңімен және өткен жылмен салыстырғанды (+10032) мың теңгеге өскенін
көрсетіп отыр. Бұл кәсіпорынның ешқандайда теріс жағдайға ұшырамауын
көрсетіп тұр. Ал кәсіпорын үшін ең қолайсыз жағдай болып ағымдағы
активтердің (-21746) мың теңгеге азаюы болып тұр. Бұл кәсіпорынның жағдайын
жақсарту үшін кәсіпорын менеджерлерінің шығарылған өнімнің өткізілуін және
сол кәсіпорын қызметкерлерінің дұрыс жұмыс істеуін қадағалау болып табылады

1бөлім Дебиторлық берешектер есебі
2.1 Дебиторлық берешек туралы түсінік
Дебиторлық берешек- сатып алушылардың немесе тапсырыс берушілердің
шаруашылық жүргізуші субъекті алдындағы өткізілген тауар (жұмыс,
көрсетілген қызмет) үшін ақша төлеу бойынша міндеттемлері.Ол ағымдағы (өтеу
мерзімі бір жыл бойы) немесе операциялық циклді және ағымдағы емес болып
бөлінеді. Есепте саудалық және саудалық емес дебиторлық берешекті бөліп
көрсетеді.
Саудалық дебитор берешегі- негізгі іс- әрекет нәтижесінде өткізілген
тауарлар мен көрсетілген қызмет үшін сатып алушылардың міндеттеме сомасы.
Саудалық емес дебиторлық берешек іс әрекеттің басқа түрлері нәтижесінде
(субъект қызметкерлеріне немесе филиалдарына аванстар, шығынды жабуға
арналған депозиттер, алуға арналған девиденттер мен проценттер, үкімет
органдарына салықтарды қайтару жөніндегі тілек- талап және басқалар) пайда
болады.
Дебиторлық берешек үш топқа бөлінеді: алынуға тиісті шоттар, алынған
вексельдер және басқалар.
Алынуға тиісті шоттарарға: ақшалай қаражатқа, тауарға, көрсеткен
қызметке және субъектілердің ақшалай емес активтеріне деген тілек –
талаптары кіреді. Дебиторлық берешек алынуға тиісті шоттарды төлеу
мерзіміне немесе борышты өтеу күтілетін күніне қарай ағымдық және ұзақ
мерзімді болады. Әдетте дебиторлық берешек шот- фактуралармен расталады.
Алынған вексельдер бабы ресми борыштық міндеттемелермен расталады. Қолма
– қол ақшасыз есеп айрысулар жүйесінде дебиторлық берешектің пайда болуы
субъектінің шаруашылық іс- әрекетіндегі объективті процесс болып саналады.
Дебиторлық берешек пайда болу сипатына қарай қалыпты және ақталмайтын
делініп бөлінеді. Субъектінің өндірістік шаруашылық іс- әрекетінің
барысында, сондай- ақ есеп айрысудың қолданыста жүрген нысандарымен пайда
болғандары қалыптыға жатады.
Мысалы, субъектіге шартқа сәйкес орындалған жұмыс үшін 156700 теңге
сомасында, ҚҚС сомасы- 25072 теңге шот ұсынылады. Бухгалтерлік есепте бұл
операция мынадай жазбалармен көрсетіледі:
1. Орындалған жұмыстардың келісім- шарттық құнына:
301 Алынуға тиісті шоттар шот дебеті
701 Өнімді (тауарды, жұмысты, қызметті) өткізуден түскен табыс
шот кредиті – 156700.
2. ҚҚС сомасына:
301 Алынуға тиісті шоттар шот дебеті
633 ҚҚСшот кредиті – 25072.
3. Шотты төлеу келісім – шартқа сәйкес 30 күннен соң:
441 Ағымдық корреспонденттік шоттардағы ұлттық валютадағы ақша
шот дебеті.
301 Алынуға тиісті шоттар шот кредиті – 181772.
Мерзімінде төленбеген дебиторлық берешек ақталмайтын болып саналады.
Ол есеп және қаржы тәртібін бұрмалаушылықтар, ұйымдағы және бухгалтерлік
есеп жүргізудегі кемшіліктер, тауарлық- материалдық қорларды жіберуді
бақылаудағы босаңсулар салдарынан пайда болады.
Қазақстан Республикасындағы барлық шаруашылық субъектілеріндегі
табысты есептеу тәсілімен айқындайтындықтайтын, күдікті борыштар бойынша
резерв құру қажеттілігі туады. Олар тәуекел қоры болып табылады, сол немесе
басқа борыштың өтелмей қалуынан сақтандырады. Бухгалтерлік баланста
дебиторлық берешек күмәнді борыштар бойынша резервті есептеп шығару үшін
көрсетіледі.Дебиторлық борыштар шоттарында есептелетін сомалардың
дұрыстығы мен олардың толықтығын бақылауүшін түгендеу жүргізілуі қажет. Ол
құжаттар бойынша шоттарды коореспонденцияланатын шоттармен салыстыру арқылы
жүргізіледі.
Мұндағы басты мақсат - әрбір шоттағы сомалардың сәйкестігі мен дұрыстығын,
толықтығын анықтау болып табылады. Дебиторлық борышты есептеудегі басты
мәселеге сату мерзімін анықтау болып табылады, яғни сатып алушыларға тиеліп
жіберілген немесе жөнелтілген тауарлардың тиелуі мен сатып алушыға қаржылық
және есеп айрысу құжаттарының ұсынылуы, тауарлардыңсатылғандығы деп
танылады.
Дебиторлық борыштар келесідей бөлімдерден тұрады:
Сатып- алушылар мен тапсырыс берушілердің борышы.
Күдікті қарыздар бойынша резервтер.
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің дебиторлық борышы.
Басқадай дебиторлық борыштар
Алдағы кезең шығындары
Берілген аванстар
Яғни осы жоғарыда аталған баптар бойынша кәсіпорындар мен ұйымдардың
басқа заңды немесе жеке тұлғалардан алашақ сомалары дебиторлық борыш болып
табылады.
2.2 Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды немесе жеке тұлғалардан
оларға сатқан тауарлары, көрсеткен қызметтері, сондай – ақ аванс ретінде
алдын – ала төлеген төлемдері үшін алашақ борыштары- Дебиторлық борыштар
(Алынуға тиісті шоттар) деп аталады.Осы кәсіпорындар мен ұйымдарға берешек
борышы бар заңды және жеке тұлғалар дебиторлар болып табылады.Өтелетін
(алынатын) уақытына қарай алынуға тиісті дебиторлық борыштар ағымдағы
алынуға тиісті борыштар және ұзақ мерзімді алынуға тиісті борыштар болып
екіге бөлінеді.Бұл борыштардың есебі Алынуға тиісті шоттар бөлімінің
шоттарында есептеледі.
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын ()өтелінетін
дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептеледі.Олардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.