Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің педагогикалық шарттары
Мазмұны
Кіріспе 3
1 Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің ғылыми-теориялық 7
негіздері
1.1 Кіріктіру ұғымына сипаттама 7
1.2 Ойын пәндік әрекетін кіріктіру мәселесін зерделеудің 13
педагогикалық негіздері
2 Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің ерекшеліктерінің 24
әдістемелік негіздері
2.1 Баланың ойын пәндік әрекетін жаңа ақпараттық технологиялар 24
арқылы кіріктірудің құрылымдық моделі мен педагогикалық шарттары
2.2 Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктіру тәжірибесіне 36
эксперимент жұмысы және нәтижесі
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 64
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі Қазақстандағы әлеуметтік-саяси және
экономикалық даму білім беру мәселелеріне аса мән беруді, қазіргі білім
беру жүйесін жаңартуды талап етуде. Оның маңызды қырларының бірі – білім
беруді кәсібилендіру, яғни оның барлық деңгейлерінде тұлғаны даярлауға
құзыреттілік тұрғысынан келіп, білім берудің сапасын арттыруға бағыттау
болып табылады[1].
Қазіргі кезеңдегі ең өзекті мәселе – бәсекелестікке қабілетті, еңбек
нарығында сұранысқа ие бола алатындай кәсіби мамандар дайындау. Ол үшін оқу
орындарында білім сапасын арттыру, әлемдік білім кеңістігінің тәжірибелерін
игеру, білім берудегі жалпы және кәсіби мәдениетті әлемдік деңгейге жеткізу
қажет[2].
Білім берудің әр кезеңіне сәйкес бөлінетін уақыттың шектелуі мен
игеруге қажетті ақпарат көлемінің артуы, сондай-ақ кәсіби даярлау
бағыттарының көптүрлігі мен кәсіби білім беру орындарының түлектерінің
даярлығына қойылатын талаптардың үнемі артып отыруы, дәстүрлі оқытудың
басымдығы мен ақпаратты игерудің ғылыми-техникалық жетістігінің деңгейі
арасындағы қарама-қайшылықтарды жеңу арқылы оған қол жеткізуге тура
келеді.
Ғылым мен білім берудегі кіріктіру үрдістердің әлеуметтік-экономикалық
негіздері адамның қазіргі жағдайдағы шаруашылықты жүргізу әрекетінің
тиімділігін арттыруға байланысты болып отыр. Кіріктіру тұрғысынан келудің
әлеуметтік практикасын 21 ғасырдың жаһандық мәселелері де талап етуде[3,4].
Өйткені, білімнің ғылыми сыйымдылығының өсуі, ғылымның әртүрлі саласындағы
зерттеулердің қолданбалы бағыттылығы мен қоғамдық дамудың ақпараттық-
техникалық құраушысының күшеюі еңбек үрдісінің жоғары зияткерлігін талап
етуде[5]. Сондықтан, қоғамның білім беру жүйесінің алдына қойып отырған
міндеттеріне жоғарыда аталған үрдістер белгілі бір дәрежеде әсер етеді.
Қазіргі уақытта білімді кіріктіру мәселесін педагогикалық,
психологиялық, әдістемелік тұрғыдан зерттеуге ерекше маңыз берілуде.
Кіріктіру теориясы бойынша көптеген ресейлік ғалымдар Г.Г. Авзалова[6],
А.Я.Данилюк[7], Н.А.Лошкарева[8], В.Н. Максимова[9], М.А.Данилов[10],
В.В.Давыдов[11], В.Н.Монахов[12] т.б., сол сияқты елімізде бұл мәселемен
А.А.Бейсенбаева[13], Ә.М.Мұханбетжанова[14], С.К.Ерімбетова[15],
Г.К.Шолпанқұлова[16] т.б. айналысады. Ғалымдар кіріктіруның философиялық,
психологиялық, педагогикалық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде
қарастырған. Сонымен қатар, негізгі түсініктерін, заңдылықтарын,
категориялары мен идеяларын ашып, білім берудің мазмұнын, ұйымдастыру
жолдары мен әдістерін ғылымдар жүйелігі мен байланыстылығы негізінде
талдайды.
Қазіргі жаһандану жағдайында жедел өзгеріп отырған әлем және ақпарат
легінің артуы, оның одан әрі шектеусіз өсуі адамзат жинақтаған білімді жай
игеріп қою нәтижесіз мақсат екендігін көрсетіп отыр. Ақпараттық-зияткерлік
ресурстарды өз бетінше тауып, талдап және пайдалана білетін, идеялардың
қуат көзі болатын, жедел өзгеріп отыратын әлем жағдайында дамитын және өзін-
өзі ашып көрсете алатын тұлғаны қалыптастыру басымдық болып табылады.
Бірақ, өте үлкен көлемдегі оқу және ғылыми мәліметтерді меңгеру
қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайда өмірлік қалыптасуы үшін
жеткілікті бола бермейді. Сондықтан ақпаратты сұрыптаудың жаңа тәсілдері
мен жаңа ақпараттық технологияларды игеру тұлғаны қалыптастыру үшін
міндетті талапқа айналуда. Бұл жағдайда білім беру үдерісіне жаңа
ақпараттық технологияларды қолдану білімнің жаңа сапасына қол жеткізуге
мүмкіндік береді.
Елімізде қазіргі заман талабына сай тұлғалық білім берудегі
ақпараттандырудың алатын орны мен маңызын Б. Әбдікәрімов [17], Қ. Бектаев
[18], Е.Бишімов [19], Б.М. Момынбаев [20], Ш.Х. Құрманалина [21],
М.Х.Қаламғалиев [22], және т.б., сол сияқты әртүрлі ғылымдар бойынша
білім беруде компьютерді қолдану мәселесімен Е.Ы.Бидайбеков [23],
Д.М.Жүсібалиева [24], Г.К.Нұрғалиева [25], Ж.А.Қараев [26], Н.Ғ.Даумов
[27], Б.Д.Сыдықов [28], Ж.И.Сардарова [29], Ж.Ж.Нұржанова [30], А.Б.
Медешова [31] т. б. еңбектерінен көреміз.
Бүгінгі күні білім беру мақсаттарының жиынтығы негізгі
құзыреттіліктерді қалыптастыруды көздейді, оның негіздеріне көпмәдениетті
қоғамда өмір сүруге қабілеттілік, білімді практиканың қажеттіліктерімен
байланыстыру икемділігі, өмірлік жағдаятты бара-бар бағалай алу,
проблеманың шешу жолдарын табу және т.б. Бұл мақсатты білім беруді
ұйымдастыруға құзыреттілік тұрғыдан келу арқылы жүзеге асыруға болады.
Білім алушылардың құзыреттіліктерін қалыптастыруда олардың білімін
кіріктіруді жаңа ақпараттық технологиялардың көмегімен жүзеге асыру бүгінгі
күнгі көкейкесті мәселе болып табылады. Сондықтан, оны педагогикалық
тұрғыдан зерттеуді қажет етеді. Біріншіден, мектепке дейінгі баланың жалпы,
тұлғалық және арнайы білімдер кіріктірілуіне негізделген қорытылған ойлауын
дамытудың қажеттілігі туындап отырғанымен, кіріктірілуіне білім беру
мазмұнының көппәндік бағыттылығы сақталған; екіншіден, бала бақшаның білім
мазмұнына ғылымның соңғы жетістіктерін қамтитын жаңа пәндік аймақтар
енгізіле тұрғанымен, оқу үдерісін оңтайландыруда қазіргі мүмкіндіктер
жеткілікті пайдаланылмай, негізінен дәстүрлі білім беру басымдықта
қолданылуда; үшіншіден, оқу үдерісін кіріктіруге негізделген үлгілеу
әдісі, жобалау әдісі, рольдік және іскерлік компьютерлік ойындар сияқты
интерактивті технологияларды бала бақшаның оқу үдерісіне бейімдеу жүзеге
асырылмай келеді. Өйткені, мектепке дейінгі баланың ойын пәндік әрекетін
кіріктіруді жаңа ақпараттық технологиялар арқылы жүзеге асырудың
педагогикалық шарттары анықталмаған. [32]
Қазіргі жағдайда жаңа ақпараттық технологиялардың бала бақшаның білім
беру үдерісіне кеңінен енуі және баланың ойын пәндік әрекетін кіріктіруге
деген қажеттіліктердің өсуі мен оны жүзеге асыруға арналған әдістемелік
даярлықтың жеткіліксіздігі арасында қайшылық орын алып отыр. Осы аталған
қайшылықтың шешімін іздестіру зерттеу мәселесін айқындауға және тақырыпты:
Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің ерекшеліктері деп таңдауымызға
себеп болды.
Зерттеудің объектісі: бала бақшаның білім беру үдерісі.
Зерттеудің пәні: Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің
педагогикалық шарттары.
Зерттеудің мақсаты: Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктіруді ғылыми-
теориялық тұрғыдан негіздеу және оның тиімділігін практика жүзінде
дәлелдеу.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер бала бақшаның ойын пәндік әрекетін
ұйымдастыру үдерісінде жаңа ақпараттық технологиялар тиімді пайдаланылса,
онда балалардың білімі кіріктірілген жаңа сапалық нәтижеге жетеді, өйткені
жаңа ақпараттық технологияларды қолдану балалардың дамуына ықпал етеді.
Зерттеудің міндеттері:
1. Кіріктіру ұғымына сипаттама беру
2. Ойын пәндік әрекетін кіріктіру мәселесін зерделеудің
педагогикалық негіздерін қарастыру
3. Баланың ойын пәндік әрекетін жаңа ақпараттық технологиялар арқылы
кіріктірудің құрылымдық моделі мен педагогикалық шарттарын
айқындау
4. Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктіру тәжірибесіне
эксперимент жұмысы және нәтижесін талдау
Зерттеудің тәрбиеші идеясы: бала бақшаның білім беру үдерісінде жаңа
ақпараттық технологияларды қолдану баланың ойын пәндік әрекетін
кіріктіруге негіз болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: диалектикалық таным
теориясы, ғылыми танымдағы теория мен практиканың бірлігі мен диалектикалық
өзара әсері қағидасы; құбылыстардың жалпыға ортақ байланысы мен өзара
тәуелділігі туралы философиялық ережелер; педагогиканың әдіснамасы мен
зерттеу әдістерінің негізгі ережелері; кіріктіру теориясы, жүйе теориясы,
дидактикалық жүйелерге кибернетикалық және жүйелік тұрғыдан келу идеясы,
білім берудің жаңа ақпараттық технологиясының мәні және оларды оқу
үдерісінде қолдану мүмкіндіктері туралы теориялық тұжырымдамалар [33;34]
Зерттеу көздері: зерттеу мәселесі бойынша философтардың,
психологтардың, педагогтардың таным, білім, тұлға туралы, танымдық әрекет,
білімнің кіріктірілуі, білім берудің жаңа ақпараттық технологиясы туралы
шетелдік және отандық зерттеулер, Қазақстан Республикасының Білім туралы
заңы, Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі білім беруді дамыту
бағдарламасы, мектепке дейінгі білім берудің мемлекеттік стандарты, бала
бақшаның негізгі нормативтік құжаттары.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша психологиялық,
педагогикалық, философиялық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау
жасау, педагогикалық басылымдар мен нормативтік құжаттарды, озық
педагогикалық тәжірибелерді зерделеу, жинақтау, салыстырмалы талдау, сұрақ-
сауалнамалар, дидактикалық үлгілерді, оқу үдерісіне арналған компьютерлік
бағдарламаларды жобалау, статистикалық талдау, тәжірибелік – эксперимент
жұмысын жүргізу, оның нәтижесін бағалау, өңдеу, қорыту.
Зерттеудің негізгі кезеңдері: алғашқы кезеңде (2009-2010 жж.) зерттеу
мәселесі бойынша материалдар жинақталды, білімнің кіріктірілуі және жаңа
ақпараттық технологияны қолдану мәселелері бойынша ғылыми еңбектерге талдау
жасалды. Талдау негізінде жаңа ақпараттық технологияның бала бақшаның ойын
пәндік әрекетін кіріктірудегі мүмкіндіктері айқындалды. Баланың ойын пәндік
әрекетін кіріктіру және білім беруді ақпараттандыруға байланысты
теориялық, оқу-әдістемелік құжаттар, озық тәжірибелер сұрыпталып, жұмыстың
ұғымдық және ғылыми аппараты анықталды.
Екінші кезеңде (2010-2011жж.) ақпараттық технологияны оқу үдерісінде
қолдану бойынша тәжірибелік-эксперимент жұмысы жүргізілді және оны
мектепке дейінгі бала білімін кіріктіруде қолданудың педагогикалық шарттары
анықталды, құрылымдық моделі жасалып, тиімділігі тексерілді. Кіріктірілген
оқу бағдарламалары, жобалар жасалып, оны бала бақшаның білім беру
үдерісінде қолдану әдістемесі сынақтан өткізілді.
Үшінші кезеңде (2011-2012 жж.) тәжірибелік-эксперимент жұмысы
негізінде нақты қорытындылар жасалды. Жұмыстың әдістемелік тиімділігі
тексеріліп, нәтижелері практикаға енгізілді, ұсыныстар берілді. Зерттеу
қорытындылары негізінде әдістемелік құралдар мен арнайы курс бағдарламалары
жасалды, бітірушілік жұмысының рәсімделуі аяқталды.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, тұжырымдар мен
қорытындыдан, пайдаланылған ғылыми әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан
тұрады.
1 Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің ғылыми-теориялық негіздері
1. Кіріктіру ұғымына сипаттама
Елбасы Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің болашақ дамуына арналған
Қазақстан - 2030 бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы,
адамсүйгіштігі және ғаламдануы арқылы мәдениет жасауға, кіріктіруге ерекше
мән бергені белгілі. Кіріктірулық оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми
деңгейін арттыру, тұтастай алғанда тұлғаның танымдық әрекетіне тән
дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылған ділгір мәселелердің
бірі екендігіне дау жоқ. [35;]
Осыған орай кіріктіру, кіріктіріп оқыту мәселесі сан қырынан
зерттелуде. Оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс мәселесін және
білім берудегі кіріктіруді әр түрлі негізде жасауға Н.В.Малахов,
И.А.Лошкарева, И.Д.Зверев, В.Н.Максимова, Т.Г.Рамзаева, Н.Н.Светловская,
М.Р.Львов, Н.Я.Виленкин, Л.И.Бурова, т.б. зор үлес қосты. Бұл педагог-
ғалымдардың еңбектерінде кіріктіру туралы мәселе жан-жақты қарастырылады.
Кіріктіру дегеніміз - пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде
нақтылы түрде іске асыру. Сондықтан да кіріктіру мен пәндердің өзара
байланысы ұғымдарын мәндес ұғым ретінде түсінуге болмайды. Кіріктіру
тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу мен жинақтауда әр түрлі
ғылымдарды біріктіреді
Білім жүйесін реформалау оны ұйымдастыру мен мазмұнына жаңаша
методологиялық тұрғыда қарауды талап етеді. Оның негізгі идеясы оқу
материалын жүйелеп, ғылымдарды кіріктірулау арқылы пәнаралық байланысты
ұйымдастыру. Бұл бір жағынан бізге дүниенің тұтастығын көрсетсе, екіншіден
мазмұнды оптималдап бізге түсетін жүктемені азайтады.
Сондықтан алынған тақырыбымызды өзекті деп танып, біз зерттеу
нәтижелеріне сүйене отырып, қазақ тілі пәнін кіріктіріп өткізу жолдарын
анықтау барысында біз Тақырыпқа төмендегідей терминдік анықтама бердік:
Кіріктру ұжымдастыра біріктіру, тұтастырып жіберу.
Кіріктіру (кіріктіру) – шет тілі сөздерінің сөздігіндегі анықтама
бойынша латын тілінен аударғанда (іngratіon) қандай да бір элементтерді,
бөліктерді біріктіру немесе жаңарту, қалпына келтіру, француз тілінен
аударғанда енгізу, қосу, жұмдасу деген ұғымдарды білдіреді. Лингвистикалық
сөздіктегі анықтама бойынша: (Интегрирование – это приближение наук друг к
другу, нивелирование их различий в процессе объединения в одну науку).
Интерлингвистика – тіларалық қарым-қатынас құралы болып табылатын
халықаралық тілдерді зерттейтін тіл білімінің бір саласы. Негізгі назар
аударатын мәселесі – халықаралық жасанды тілдік қолданыс, жасалу
процесі. Сондай-ақ көптілділік, тілдердің бір-біріне тиізетін әсері,
ықпалы, интернационал терминдердің пайда болуы да зерттеледі.
Интерлингвистиканың зерттеу объектісі мен ішкі құрылымы, оның ұзақ дамуында
анықталады. Интерлингвистика Р. Декартты кейін Г. Лейбництің лингвожобалық
теориясы негізінде қалыптасты. Негізгі бағыты 1879 жылы айқындалды, ең
бірінші халықаралық жасанды тіл волапюк пайда болып, бірінші рет қарым-
қатынас құралы ретінде қолданылды. 1887 жылы эсперанто пайда болды.
Интерлингвистика проблемалары Халықаралық лингвистикалық Конгрестерде
(1931, 1948) көтерілді. Жоспарлы тілді (эсперанто) жақтаушы ғалымдар – О.
Есперсен, Э. Сепир, А. Мейе, Ш. Балли, А. Фрей т.б [36].
Кіріктіру (лат. integratio – қалпына келтіру, толықтыру, integer –
бүтін) –1) өзара экономикалық қарым-қатынастарда, сондай-ақ үшінші бір
елдермен қатынастарда келісілген саясат жүргізу мақсатымен мемлекетаралық
экономикалық одақтардың құрылуы; 2) педагогикалық тұтастықты қалыптастырып,
білімді жүйелеу мен жинақтауда әр түрлі ғылымдарды біріктіру [37].
Педагогика ғылымының докторы Т.Г. Браженің анықтамасы бойынша пәндерді
кіріктіру – педагогикалық коллективтің творчестволық потенциалын дамыту
және жекелей мұғалімдердің балаға нақты және сапалы білім беру мақсатын
жақсарту үшін қолданылатын жаңа педагогикалық шешімдерді іздеу бағыттарының
бірі болып табылады деген [38;40].
Ғылымның жеке салаларындағы білім мазмұнын кіріктіріп оқытудың
методикада жинақталған өзіне тән принциптері, түрлері, әдістері бар. Оқу
пәндері мына принциптер негізінде кіріктіруланады:
Кіріктірілетін оқу пәндері бірдей объектілерді зерттейді.
Кіріктірілетін оқу пәндерінде бірдей зерттеу әдістері пайдаланылады.
Кіріктіруілетін оқу пәндері ортақ жалпы заңдылықтар, бірдей теориялық
концепциялар негізінде құрылады [41].
Қазіргі білім беру мекемелерінде кіріктіру бірнеше бағыттар бойынша
және әртүрлі сатыда жүргізіледі: пәнішілік және пәнаралық. Осы жерде
кіріктіру кезіндегі мазмұнды іріктеу ерекшеліктеріне тоқталайық:
классикалық, дәстүрлі пәндерін кіріктірулау және мектептегі жаңа мазмұнды
материалды кіріктіруге қосу. Бұл жағдай біздің ғасырдың басында әлемнің
жаңаша тұжырымдайтын идеяның тууына байланысты өзгере бастады. Мұндағы
негізгі мәселе ұйымдастырушылық немесе қазіргі айтылып жүргендей ақпаратты
факторларға байланысты. Дәлірек айтсақ, алдыңғы кезекке жеке пәндер немесе
құбылыстар емес, олардың өзара байланысы мен өзара әсерлесу мәселесі
қойылды. Бұл мәселемен айналысатын ғылым информатика деп аталады.
Кіріктіру әдістерінің негізгі және міндетті шарттарының бірі
балалардың өз бетімен жұмыс істеу ролінің артуында. Себебі, кіріктіру
барысында оқылатын материалдың тақырыбы тереңдетіледі, оның салдарынан
басқа пәндердің арқасында оқылатын құбылыстардың сипаттамасы артады және
талдау жұмыстары күрделене түседі.
Сонымен кіріктірілген сабақтар дегеніміз тақырыптары мазмұндас болып
келетін екі пән, кейде екі ғылымның материалдарын бір академиялық сағаттық
көлемінде, оқытудың бірінші сатысында белгілі бір жүйеге сәйкес
жымдастырып, біріктіріп, қосып беру болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс
проблемасын және білім берудегі кіріктіруді әртүрлі негізде зерттеуге:
И.Д.Звереьев, М.Р.Львов, Р.Г.Лемберг, Ю.М.Колягин,
Н.Н.Светловская,Т.Оспанов, Т.Сабиров, С.И.Волкова, Н.Я.Виленкин,
А.А.Бейсенбаева, К.Жүнісова және т.б үлес қосқан.
Мектепке дейінгі білім беруде кіріктіру процестерінің психологиялық
негіздерінің бірі ретінде психолог Ю.А.Самариннің ассоциацивтік ойлау
туралы идеяларын пайдалануға болады деп есептейміз.
Соңғы жылдары білім беруде оқытудың дамытушылық жағына, шығармашылық
әрекетке, мектепке дейінгі мекеменің білім мазмұнын байытудың жаңа жолдарын
іздестіруге (көп деңгейлі оқыту, интегративті оқыту, ауқымды білім беру
және т.б) ерекше мән берілуде.
Жекелеген мектептерде оқытушылар эмпирикалық деңгейде кіріктіруны оқу
процесінде жүзеге асыра бастады. Дегенмен, педагогтардың аталған жұмыстары
көбіне ашық сабақтарда ғана жүзеге асырылады.
Бүгінгі күні оқу процесінде пәнаралық байланыс өзінің терең тамырын
жайды. Педагогиканың дамуының қазіргі кезеңінде бұл идея дамып бекіді,
жаңарды және өзінің жаңа кіріктіру түрінде көрініп отыр. Бұл енді пәндер
арасындағы жай байланыс ғана емес, бір сабақта бірнеше оқу пәндерінің
мақсатының бірігуі. Кіріктіру – шығармашылықпен жұмыс істейтін бірде-бір
мұғалімнің назарын аудармай қоймағандығын байқау қиын емес. Бұл балаларды
оқыту мен тәрбиелеуге жаңаша көзқарас ретінде мойындалып отыр.
Мектепке дейінгі мекемелерде кіріктіру мәселесін барынша терең
зерттеуді ұсынған Н.Н.Светловская болып есептеледі. Ол өзінің мақалаларында
оқытуда кіріктіруны әдістемелік құбылыс деп танып, оның мүмкіндігі туралы
мәселені көтерді және білім берудің алғашқы кезеңіндегі кіріктіру терминіне
мұғалімдер мен ғылымдардың көңілін аударды.
Кіріктіру –мектепке дейінгі мекемелерде білім берумен байланыстырып
алғанда – бұл пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде нақтылы түрде іске
асыру.
Кіріктіру – іс-әрекеттің кезектесуі, балалар меңгерген қарапайым
білім немесе іс-әрекеттің бір пәннен екінші пәнге ауысуы. Балалардың
білімдерін бекіту үшін оқыту процесін шапшаңдау деп есептейді. [42]
В.И.Яковлева қазіргі мектептегі әр пәннің бағдарламасы бастауыш
мектепке арналған, сондықтан оның тұтастығын бұзуға болмайды, мектептану,
дидактика, жеке пәндер әдістемелері толық кіріктіруге дайын емес деп
тұжырым жасайды.
Ал, Н.Ф.Виноградова алты жастан бастап оқытатын бастауыш мектептің
жаңа моделін жасай отырып оқу іс-әрекетін жетілдіру процесін аяқтау, әр
түрлі мұғалімдер стилі мен пәндік оқытуға біртіндеп бейімдеу, кіріктірілген
курстар есебінен білім беруді жалғастыру қажет деп түсінік береді.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бағдарламасын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі 2009 жылғы 21
қыркүйектегі № 439 бұйрығына сәйкес Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрінің 2008 жылғы 28 қарашадағы № 628 бұйрығымен бекітілген Мектепке
дейінгі тәрбие мен оқыту. Негізгі ережелер Қазақстан Республикасының
мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын іске асыру мақсатында
мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды жүзеге асыруда Алғашқы қадам (1-3
жас), Зерек бала (3-5 жас), Біз мектепке барамыз (5-6 жас) балаларды
тәрбиелеу мен оқыту бағдарламалары бекітілген.
Қоғамымызда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мен
еліміздің білім беру саласының әлемдік білім кеңістігіне шығуы - білім беру
саласында, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға уақыт
талабына сай өзгерістер енгізуді талап етіп отыр.
Қазіргі таңда адамзат қоғамына ғылыми жаңалықтар мен инновациялық
технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі баланы
тәрбиелеу мен оқыту саласын да заман талабына сай, уақыт сұранысын
қанағаттандыратын жаңа бағдарламалармен, технологиялармен қамтамасыз ететін
кез келді. [43;44]
Бізді қоршаған табиғаттың өзі адамзат баласының алдына айнала қоршаған
әлемді жаңаша қабылдауға қабілетті, жаңаша ойлайтын, жан-жақты білімді
Жаңа адамды тәрбиелеп шығару міндетін жүктеп отыр.
Қазіргі таңда баланы дамыту мен тәрбиелеудегі әлемдік озық тәжірибеге
негізделіп жасалған баланың жеке ерекшеліктерін, қабілетін, дарыны мен
талантын ашуға және оны жан-жақты дамытуға бағытталған бағдарламалар
қажеттілігі туындауды. Жаңа заман баласын қалыптастырып, дамыту үшін,
тұлғаның ішкі дүниесі мен оның қыр-сырын анықтап, мүмкіншіліктері мен
қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет. Жаңа заман баласы — бүгінгі қазақ
қоғамының ұлттық қазынасы. Баланың қабілетін қаншалықты ерте ашып, дамытса,
оның нәтижесі де соншалықты жемісті болмақ.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бағдарламалары төмендегідей
ұстанымдарды негізге ала отырып, жасалған:
- оқыту мақсаты мен мазмұнының, әдістерінің әлеуметтік шарттарға сай
болуы мен үздіксіз жаңарып отыруы;
- тәрбиелеу мен оқыту мақсаттарының қолжетімділігі, мазмұны мен әдіс-
тәсілдерінің өзара байланыстылығы;
- дара тұлғалық, бірлестік ұстанымы;
- стратегиялық білім беру қағидаларының жолдарын таңдау еркіндігі және
оны жүзеге асыру әдістері, түрлері және вариативтілік ұстанымы;
- балаларды әлеуметтік қорғау, педагогикалық, психологиялық
үдерістерінің мазмұны мен ұйымдастырылуының әрекеттілік, тиімділік,
шығармашылық қатынас ұстанымы;
- тәрбиелеу мен оқыту үдерісін қарым-қатынас, зерттеу-іздестіру,
үлкендермен және құрдастарымен ынтымақтастық негізінде құру ұстанымы.
Бағдарлама Қазақстан Республикасының жаңа МЖМБС-на сүйене отырып,
мектепке дейінгі кіші жастағы баланы дамытудың негізгі мақсаттары мен
міндеттерін, сонымен қатар мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың басты
мақсаттарын шешуге бағытталған. [45]
Сонымен қатар, бұл бағдарлама Қазақстан Республикасындағы мектепке
дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың МЖМБС-на сай 3 жастан 5 жасқа дейінгі
балалардың мүмкіншіліктерін ашуға бағытталған білім берудің бес саласы
бойынша (Денсаулық, Қатынас, Таным, Шығармашылық, Әлеуметтік
орта) жүзеге асады.
Білім беру салаларының базалық мазмұны баланың жеке басының
икемділіктері мен танымдық қабілетін, қызығушылығы мен білуге құштарлығын
арттырудың негізі болып табылады.
Білім беру салаларының мазмұны қоршаған әлемнің қыр-сырын, адамдардың
ішкі жан дүниесін, қоғамдық, әлеуметтік және жеке қатынастар, табиғи және
маусымдық құбылыстар, техника және ойыншықтар әлемі, әдебиет, өнер, сезім,
көңіл күй және т.б. қамтиды.
Ғылыми көзқарастар бойынша, ұсынылып отырған бағдарламаның жетекші
психологиялық-педагогикалық бағыты - бала тұлғасының қалыптасуы мен дамуы
үдерісін құзіреттілік басқару қағидасына сүйене отырып жүргізу болып
табылады. Сонымен қатар, ұсынылып отырған бағдарламаны субъектінің іс-
әрекет жүйесін орта арқылы басқаруға бағытталған тәрбиелеу мен оқытудың
нәтижелерін болжау, жоспарлау және оның сапасын арттыру құралы деп
есептеуге де болады. [46;47]
Бағдарлама мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың базалық мазмұнын
орта білім берудің нәтижесі ретінде қарастыра отырып, төмендегідей
құзіреттіліктерді қалыптастыруды көздейді:
- денсаулық сақтау;
- тілдік-қатынастық;
- танымдық;
- шығармашылық;
- әлеуметтік.
Бағдарлама балалардың жеке басының ерекшеліктеріне қарай қарым-қатынас
жасау ұстанымын басшылыққа ала отырып, дамыта оқыту мақсатын көздейді және
мектепке дейінгі кіші жастағы бала тұлғасын қалыптастыру мен дамыту
үдерістерін басқару механизмімен жүзеге асырылады. Бұл бағдарламаның
гуманитарлық мақсатын көздейтіндігін, ашықтығын, мектепке дейінгі
оқытудың полимәдени ұстанымын басшылыққа ала отырып жасалғандығын
көрсетеді. [48]
Бағдарламада бала ойынына үлкен мән беріледі. Себебі, ойын — баланың
негізгі әрекеті. Бала өмірге келісімен ойын арқылы өзін қоршаған әлемді,
табиғатты таниды. Сол арқылы дамиды, өседі. Ойын үстінде игерген білім-
білік дағдыларын қолдануға, жетілдіруге мүмкіндік алады. Бағдарламада
баланың жан-жақты дамуын көздейтін, оның тілін жаттықтыратын, қимыл-
қозғалысын жетілдіретін, белсенділігін арттыратын, басқа адамдармен қарым-
қатынасын реттеп, құрдастарымен ұйымшылдығын арттыруға негіз болатын
сюжеттік-рөлдік ойындарға ерекше орын беріледі.
Пәнаралық байланыс пен белгілі бір білім беру саласындағы берілетін
білімдердің тұтастығына негізделген оқу материалының кіріктірулануы
бағдарламаның айрықша белгісі болып табылады. Кіріктіру педагогке оқу
материалын білім берудің бір және бірнеше салалары шеңберінде біріктіруге,
түрлендіруге, сонымен қатар кез келген әдістемелік тақырыпты кеңінен
елестету, сезіну мүмкіншілігін береді. Сонымен қатар, оқу материалын
кіріктіру - әр жас кезеңінің ауысуына байланысты білім берудің базалық
мазмұнынын шоғырландыру мен бірізділік ұстанымдары арқылы жүзеге асыруға
жағдай жасайды.
Бағдарламада ұсынылатын материалдарды меңгертудің бекітілген уақыт
мөлшері көрсетілмейді. Бұл педагогке оқу материалын баланың жеке
ерекшелігіне қарай тиісінше түрлендіріп, толықтыру мүмкіншілігін береді.
Десек те, бұл оқу материалын жүйесіз қолдану деген сөз емес. Себебі,
кіріктірудің өзі белгілі бір жүйе болып табылады. [49;50]
Ең бастысы, білім берудің базалық мазмұнын жүзеге асыру балаға
тұлғалық-бағдарлық және жеке ерекшеліктеріне қарай қарым-қатынас жасау мен
балабақшадағы тәрбиелеу мен оқыту үдерісіне ата-аналарды белсенді қатыстыру
мақсатында ұйымдастырылып, жүзеге асырылғанда ғана баланың жеке басының
даму сапасы жоғары деңгейге жететіндігін естен шығармауымыз керек.
Педагогикалық үдеріс үлкендердің балалармен бірлескен іс-әрекеті мен
баланың өз бетінше еркін іс-әрекеті негізінде құрылуы тиіс. Үлкендер
ешқандай психологиялық қысым көрсетпей-ақ, өзі сол іс-әрекетке қатысуға
қызығушылық сыңай таныту арқылы балаларды ұйымдастырылған танымдық іс-
әрекетке қатыстыра алады. Білім беру салалары шеңберіндегі ұйымдастырылған
танымдық іс-әрекет әртүрлі бағытта жүзеге асуы мүмкін.
Тақырыптық орталық сынды мектепке дейінгі жастағы балалардың өз
бетінше еркін іс-әрекет түрлерін орындауға арналған көпжүйелі орта
ұйымдастыру (әртүрлі қызығушылықтар мен әртүрлі даму дәрежесіндегі
балалардың өзін-өзі жетілдіруіне жағдай жасау). Балалардың мүмкіншіліктері
мен қызығушылықтарын ескере отырып, ұйымдастырудың әртүрлі формаларын
қолдану (жұптасып, шағын топтармен, бүкіл топпен).
Балалардың үлкендермен бірлескен іс-әрекет түрлерін жүргізуге күн
тәртібінен арнайы уақыт (7-30 минутқа дейін) бөлінеді.
Осы бағыттар бойынша педагогикалық үдеріс төмендегідей
құзіреттіліктерді қамтиды:
1. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін қарым-қатынас, ойын, зерттеу-
іздестіру, үлкендермен және құрдастарымен ынтымақтастық негізінде құру
(базистік оқу жоспарына сай әртүрлі, бірін-бірі қайталамайтын, әр сипатты
іс-әрекет түрлерін ұйымдастыру).
2. Балаларды тәрбиелеу мен оқытуға бағытталған іс-әрекет түрлері:
- балалардың өз бетінше еркін іс-әрекеті: ойын, сурет салу, мүсіндеу,
жапсыру, көркемдік-тілдік әрекет, құрастыру, дидактикалық ойындар мен
жаттығулар, т.б.;
- үлкендердің балалармен бірлескен іс-әрекеті: ойын, сурет салу,
танымдық-зерттеу, тәжірибе жасау, қатынас жасау, музыкалық-сергіту,
мерекелер мен сауықтар, дене шынықтыру-сауықтыру, жобалау және т.б.
Күн тәртібінде педагогтің бейресми қарым-қатынас негізінде әр баламен
жеке байланыс жасауына да уақыт қарастырылады. Сонымен қатар, күнделікті
үлкендермен ойнауына да арнайы уақыт бөлінеді. Бұл ойындар баланың
қалауымен ұйымдастырылып, үлкендер тарапынан қолдау көрсетілуі тиіс.
Ұйымдастырылатын ойын және оқу іс-әрекеттері күн сайын өзінің ұйымдастырылу
сипатымен, өткізілетін орнымен, түрлерімен ерекшеленіп, баланы
жалықтырмайтындай, қызықты етіп жүргізілуі талап етіледі. Жоғары
интеллектуалдық және физиологиялық жүктемесі ауыр ойындар мен сабақтар
аптасына 1, 2 сабақтан артық болмауы керек екендігі де ескерілуі тиіс.
[51;52]
Оқу іс-әрекетін баланың денсаулығы мен өзін-өзі сезіну, көңіл күйі
жағдайларын ескере отырып ұйымдастырған жөн. Егер бала өзін жайсыз, тіпті
сәл шаршаңқы сезініп тұрса, оны оқу сабағына қатыстырмаған дұрыс. Мұндай
кездерде тиісті шаралар қолданып, балаға жайлы жағдай жасау керек. Оқу іс-
әрекетінің барысында, зейінін тұрақтандыратын, оны қызықтыратын, ынтасын
арттыратын тиімді әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы балалардың жұмыс істеу
қабілетін арттырып отыру қажет.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен басқа да жұмыс түрлері баланы
шаршап-шалдықтырмайтындай, жүйке жүйесіне күш түсірмейтіндей,
жалықтырмайтындай бекітілген уақыт мөлшерінен ауытқымай жүргізілуі тиіс.
1.2 Ойын пәндік әрекетін кіріктіру мәселесін зерделеудің педагогикалық
негіздері
Мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік дамуын жүзеге асырудағы
құндылығы оқу-тәрбие жүйесіндегі педагогикалық тәсілдердің бірі пәндік-
кеңістік орталандыруды жетілдіру тәсілі.
Мектепке дейінгі балалардың тұлғасының негізгі құралдарының бірі –
орта. Орта бала үшін жаңа білім мен әлеуметтік тәжірибенің көзі. Мектепке
дейінгі ұйымның тұтас педагогикалық үрдісінде дамытушы ортаның рөлі.
С.Л.Новоселованың пікірінше, дамытушы пәндік орта балалардың дербес
шығармашылық және ойын әрекеттерін ұйымдастыру үшін қажетті материалдар,
ойыншықтар, құралдар, іс-әрекетінің материалдық нысаналардың жүйесі. Оның
басты бағыттарының бірі балаларды әлеуметтендіру және оған сәйкес пәндік
дамытушы орта құру. Пәндік ортаны осылайша игерудің баланың тұлғалық
жағын дамыту, бұйымдық әлемге шығармашылық көз қарасын ояту үшін зор маңызы
бар. Баланы әлеуметтендіруде дамытушы пәндік ортаны құрудың педагогикалық
талаптарға сәйкестігі болашақтың зерттеу мәселесі деп есептейміз. [69;88]
Пәндік-айнала орталандыру тәсілімен 1,5-3 жас арасындағы балаларды
тәрбиелеуге қандай ережелер қажет? Ең алдымен олардың жастарына қарай
физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерінеске алған дұрыс, соның
ішінде қозғалыс ерекшеліктерін еске алған дұрыс, соның ішінде қозғалыс
ерекшеліктері мен даму үстіндегі танысушылық қабілеттері ерекше есептелгені
дұрыс. Алынғын бөлменің ауданына қарай оның ішіндегі жиһаздар мен көрнекі
құралдары, ойыншықтар, ойын алаңдары, еңбек және сабақ жүргізу орындары
балалардың жүріп тұруына жұмыс істеулеріне кедергі болмайиындай етіп
таңдалуы қажет.
Қозғалысты жетілдіруге: баспалдақ; баспалдақты сырғанақ; үлкен
автомобильдер, үш аяқты велосипед; әткеншек; тоннелдер мен лабиринттер;
қабырғалы таяқшалар; орындықтар; доптар және құм саланған мөшектер.
Құрастармалық қабілетті орнату үшін: столдық және едендік
құрастармалар (ағаш және пластмасса); жеңіл модульдік шикізат (әр түрлі
формалы және өлшемдегі)
Сенсорлықты (көзбен мөлшерлеу) дамыту: пирамидтер; салмалы-заттар
(матрендар, кубтар, қораптар және т.б.); гоеметриялық салмалы жалпақ
таяқшалар; әр түрлі формдағы тесіктері бар көлемдік контейнелер мен
салмалылар; жазық геометриялық фигуралар (шеңбер, призма, куб, кіпіш); сулы
және құмды ойын орталықтары. [53]
Кіші ойлау қабілеті (моторикалық): баулар; жапсырмалар; мозайка; түрлі-
түсті түймелер; үлкен және кіші жармалар; бұрандалы қақпағы бар пластикалық
шөлмектер; сорттауға арналған ұсақ тастар мен қабыршақтар; түймелер мен
әшекей тастарды тізуге арналған сымішек; байлауға арналған жіптер; бант
байлайтын ленталар; шар жасауға фольгалар; жазып бүгуге арналған темір
білік; сурет салуға және өрнек салуға арналған орталық.
Пәндік және кейіпкерлік ойындар үшін: киім үлгілерімен куклалар;
кукланы орауға жаялықтар; төсек орын ижапқыштарымен, куланы салатын
арбашалар; куклалық ыдыс –аяқ және бала мебельдерінің жиынтықтары (асүй,
асхана, жатын бөлме); кукланы жуындыратын ванна, үтіктейтін тақтай; үтік;
құрылыс құралдарының ойыншық түріндегі жиынтықтары; кітіп салғыш жаймалар;
телефон; өңделмеген материал;
Сурет салу қабілетін жетілдіру: әр түрлі жазықтықтағы мольберттер;
балалар суретін жылжытатын стенд; гуашь, қыл қалам, қарындаштар,
фломастерлер, борлар; қағаз беттері, обой орамалдары; қатырма қағаздар,
жиектеулер, трафареттер, пластилин.
Музыкалық дамуға: музыкалық аспаптар (маракас, қасық, сырнай,
қоңырау); шулы қобдышалар; ысқыруықтар; музыкалық көңілді ойыншықтар
(шарманка, тік тұрғыш ойыншық, балғалар, дауыс шығаратын кейіпті ойыншықтар
және т.б.) музыкалы ырғақпен қозғалуға арналған атрибуттар (қол орамал,
гүлдер, түрлі-түсті ленталар, және т.б.) балаларға арналған классикалық
және халық музыкасымен, балалар әндерімен жазылғакн магнитафон және
фонотека.
Театрлық қабілеттілік: столдық сахна; фланелеграф; Петрушка кукласы;
ертегі кейіпкерлерінің бетәлпет маскалары; қолғап кейіпкерлер;
фланелеграфқа арналған жануарлар мен адамдардың бейнелері; столдық,
саумсақтық және басқа театрлар.
Әсемдік құралдар: айна; киімдерге арналған сандықша; сарафан, юбка,
білезік, бас киім, шашбау, бант (қыздарға арналған) бас киімдер, жилеттер,
көйлектер, белдіктер (ұлдарға арналған)
Баланың қоршаған ортаға және өзіне бейімделуін қалыптастыру:
айналалар, балалар суреттері; үлкен куклалар (ұл және қыз тиісті киім
жиынтығымен); әр жастағы адамдардың (балалар мен ересектер) картиналы және
фото суреттер; әйел мен ер адамдардың суреттері; әр түрлі көңіл күйдегі
адамдар бейнесі (көңілді, көңілсіз) жекешелендірілген куклалар (әр баланың
тұрып түскен фота суреті, топтағы әр баланың жеке суретімен картонға
жапсырылып кесілген кескіні);
Табиғатпен таныстыру үшін: үлкен жапырақты (фикус), гүлді бөлме
өсімдіктер (фиалка, бегония,герань, спатифилиум); алтын балықты акваримдар;
әнші құстар салынған торлар; жануарлар шындыққа жақындатылған кескіндері;
иллюстрациялар, жеміс-жидектердің муляждары.
Музыкалық орта. Баланың табандылығын өрбітетін құрал ретінде[54]
Баланы бос бөлмеде деп ойлайсыздар. Не болады? Ол осы бөлмеден шығып
кетуге барынша күшін салады, өйткені қызықсыз істейтін ештеңе жоқ. Екінші
нұсқа: бөлмеде көптеген қызықты ойыншықтар, ойындар, құралдар. Бірақ
музыкамен айналысатын ештеңе жоқ. Бала солармен айналыса ма? Әрине жоқ. Ол
айналасындағы заттардың өзіне тән келетінімен айналысады. Үшінші нұсқа.
Мектепке дейінгі оқыту мекемесінде бірдей екі топтағы балалар бірдей
ойындармен,құралдармен, Соның ішінде музыкалық аспаптармен де бірдей
жабдықталған. Бір топтағы тәрбиеші оларға тіптен көңіл аудармайды, кейде
олардың текке тұрғанына теріс көзқарас танытады. Қорытындысында балалардың
музыкаға деген ынталары өшіп, олар мүлде айналыспайтындай болады. Келесі
топтағы жетекші музыкалық ойындарға көп көңіл аударып, балалараға музыкалық
заттар аймағындағы мүмкіндіктермен таныстырады, туындылық мүмкіндіктер
жасайды, баланың көңілін музыкалық ойыншықтармен және ойындармен аударады.
Қорытындысында балалар шығармашылықпен сол ойыншықтар мен ойындарды ойнай
бастайды.
Ортаны мәдениеттің шағын моделі ретінде қараған А.М.Лобка еңбегінде
көрсетілгендей оқу ортасындағы мүмкіндіктер деген еңбегінде педагогикалық
процестерді ұйымдастырған кезде мәдени біліктілік принциптерін қолдану
болып табылады. Білім ортасының мекемелерінде мәдениеттерді орталандыру
маңызы музыкалық білім ауда көрінеді. Өйткені ол білім мен мәдениетті
түйістіреді. Педагогикалық зерттеулерде көбіне білімдік орта көп кезігеді
немесе онда білім беру функциясына көп көңіл аударылады. Дегенмен осындай
тұжырым болса да, көптеген авторлар ортаны әртүрлі функциямен
байланыстырады. В.А.Ясвин ортаның түрлерін (жанұялық, мектепке дейінгі,
мектептен тыс, қосымша, емтихан. стихиялық) ерекше педагогикалық есептеулер
орындайтынын көрсетеді. Қазіргіт заманда білімге мәдениеттің көрінісі
ретінде жеке тұлғаның мәдениеттілігін тұрақтандыру әр түрлі көркемдік
жұмыстарды арнайы ұйымдастырған орталарда жүргізу көзделген. Музыкалық
тәрбиені баларды музыкалық мәдениетіне ұйымдасқан түрде тәрбиелеу ретінде
қарап, музыкалық ортаны баланы музыкалық мәдениетке баулу деп айтуға
болады. Сонымен, музыкалық орта педагогикалық жүйенің бір тармағы ретінде
балалардың күнделікті өмірлерінің музыкалық құрамы ретінде қабылданады.
Соның ішінде сабақтарда және мейремдерде бар.
Мектепке дейінгі педагогикада жан-жақты жеткілікті дайындалғакн,
пәндік жетілдіру ортасында ойыншықтарды, музыкалық жабдықтарды жабдықтарды
және оқу құралдарын жатқызуға болады. Бірақта бұлар музыкалық білім
жүйксіндегі қалыптастырудағы табандылыққа аздық етеді.
В.С. Мухинаның көрсеткендей, бала біртіндеп затты кеңістік
(қолөнерлік) әлемге, кейіпті – блоктілік жүйесіне, табиғат әлеміне,
адамдардың әлеуметтік қатынастарына біртіндеп енеді. А.А. Остапенко осы
қағидаға сүйене отырып, педагогикалық жүйенің негізінде жатқан, негізгі
элементтерін бөліп көрнекілік ретінде толықтыруды ұсынады. Ішкі дүниенің
орталандыруын қалыптастыратын орта обьективті көрнекілік деген ұғымды
ұсынушы В.И. Слободчиковтың кейін, ол келесі: пәндік-кеңістік ортаны,
педагогикалық әлеуметтік кеңістіктегі көрнекілігі – педагогикалық жүйенің
құрастырушылары ретінде бөліп оны локальді субъективті қатынастар
символикалық – белгілік көрнекілігі де атайды.
Ортаның әлеуметтік құрамынан мынадай бір өзекті мәселені жеке бөліп
атаған дұрыс, ол ұйымдастырушылық себебінің факторы, көңіл күй әсерінің
ортасы. Бұл әсерді қолдау, балаға жайлы жағдай жасап оның музыкалық
туындылығын қоздырту мұғалімнің басты жұмысы. В.А.Ясвин баланың туындылық
қабілетін әлеуметтік ортада жетілдіру мәселесінің қажеттілігін айтып
көрсеткендей, педагогтар мекеменің ғана ортасын есептеп қоймай, сонымен
қатар баланың жанұялылық тәрбиелеуінің ерекшеліктеріне, соның ішінде
баланың үйдегі баланың үйдегі музыкалық тәрбиесіне, арақатынастық процесіне
көңіл аударған дұрыс. В.А. Ясвин бойынша туындылық – ағартушылық ортада,
жеке тұлғаның еркін және ынталы өзіндік өркендеуі жүреді. С.Л.Новоселов
дамып келе жатқан пәндік ортаға (талаптар ойластырады) және оны
келесідегідей негіздеп көрсетті: туындылыққа қабілеттіліктің тамыры баланың
пәндік әлемге қызығушылығы, оған жақын адамдарда болу керектігі,
жақыншылдыққа бағытталу, аспаптармен олйыншықтармен бірінші
экспериментінде, қызығушылықта, білімсүйгіштігінде, өз мағынасында аса
жоғары көрсеткішті алуға құштарлығы.
Пәндік дамытушы орта деп ойын материалдарды және әр түрлі заттармен
қамтылған, рационалды түрде ұйымдастырылған, және табиғи жайлы жабдықталған
кеңістік түсіндірледі.
Мұндай ортада топтың барлық балаларының әрекеттерін біріктіруге
болады. Дамытушы орта мектепке дейінгі балалардың өз мүмкіндіктерін білуге,
қолдануға, өзіне сенімді болуға, өзіндік әрекет жасауға итермелейді.
Кіші топтар.Кіші жас-бала дамуындағы ең маңызды кезең. Осы кезеңнің
басты мақсаттары: жақсы эмоционалды жағдай туғызу, өзіндік әрекетті
мадақтау, пәндік-кеңестік және коммукативті әрекет жасауда тәжірибе
жинақтау.
Кіші топтарда балаларға қауіпсіздік орта жасалынады.
Бүлдіршіндер (әсересе 3 жастағылар) кеңістікте жағдайдың өзгеруін
нашар көтереді, олар бірқалыптылықты ұнатады, сондықтан кеңістікті олар
келгенше дейін жоспарлап қою керек.
Бүлдіршіндер - әрекетшіл, сондықтан олардың балабақшада болуы,
әрқайсысының ойындарда, қозғалмалы жаттығуларда, заттардың қасиеттері
зерттеуде, сурет салу, ермексазбен жұмысқа қатысуы абзал. Өздігінен жұмыс
істеуге талпыну кіші жастағыларда үлкендермен бірігіп әрекет жасаудан
туындайды.
Кіші жастағыларда әр түрлі қимыл қозғалыстары дамыиды, бірақ оларда
әлі де ептілік, қулық жоқ. Сондықтан жабдықты топтың периметр бойынша
орналыстырып, ойын бұрышы мен шаруашылық жұмыстарға арналған орыдарды
бөліп, оларды баланың жүру жолдары жақсы көрінетіндей етіп орналастыру
керек. Кеңістіктің үштен екі бөлігі бос болу керек. Қозғалыс белсенділігін
жүлелеу үшін баспалдағы мен сырғып түсетін жері бар төмпешік, шығу астымен
өту, үстімен, арасымен өтуге арналған жабдықтар (пластикалық шаршылар
немесе лабиринттер, т.б.) болу керек, сонымен қатар аунауға, секіруі,
жатуға болатын матрас болу керек. 2-3 үлкен түрлі түсті доп пен бірнеше
одан кішірек доптар жүру дағдыларын меңгертеді.
Бүлдіршіндер ашық сөрелерге жайып қоюға болатындай ірі ойын
жабдықтарын ұнатады. Оны жүмасына бір рет ауыстырып отыру керек. Барлық
ойын материалдарын жайып тастамаңыз – бұл жағдайда ойындарды таңдауға қиын
соғады, ал сөрелердегі ойындардыретке келтіру көп уақыт алатын болады.
Топта орналасқан барлық ойыншықтар балаға жетімді қашықтықта орналасуы
қажет – бұл оның белсенділігінің; өзіндік іс-әрекетінің дамуына
көмектеседі.
Кіші мектепке дейінгі жастағы балалар топтадында қасиеттері және саны
бойынша заттарды салыструға назар көбірек аударылады. Бұған дидактикалық
ойындардың (лото, жұптары бар суреттер), мозаика (3 жасар балалар үшін –
үлкен, пластикалық, 4 жасарлар – магнитті және ірі алтыбұрышты), пазлдар (3-
15 бөліктен тұратын), 4-12 дакадан тұратын шаршылар жинағы, дамытушылық
ойындар (мысалы: Суретін жина, Шаршыны бейнеле), сонымен қатар
модельдеу және ауыстыру элементтері бар ойындар көмегі зор.
Бүлдіршіндер сурет салуға белсенді қызығушылықтарын білдіреді. Оны
дамыту үшін өздігінен өшірлетін немесе таяқшасы бар балауызды тақталар
немесе ақ түсті қабырға қағазынан, 1 рулон мен балауыз борлары болғаны
дұрыс. Алқандарымен сурет салу үшін сұйық май қосылған гуашь немесе арнайы
бояулар қолданған дұрыс.
Кіші жастағы әрбір бала ашық түсті суреттері бар кітапшаларға назар
аударады. Оны зерттеу мақсатында ол кітап беттерін жыртып тастауы да
мүмкін. Бұл болмас үшін топқа ескі журналдарды әкеліп, оларды алысырақ
жерге қою керек. Кітапты жыртуға тыиым салу мен газеттерді жыртуға рұқсат
беру, бұл мәселені педагогикалық тұрғыдан дұрыс шешуге көмектеседі.
Ортаңғы топ. Мектепке дейінгі ортаңғы топ балаларында құрдастарымен
біріккен әрекет ету тәжірибесін жинақтау керек. Пәндік – кеңістік орта
жартылай тұйықталған микро кеңістік принципі бойынша 2-4 бала баладан ойнау
ыңғайлы болу үшін ұйымдастырылады. Өміріміз мәліметтер келетінін естен
шығармау керек. Сондықтан балалар бір қалыпта көп уақыт өткезетін жерлерде
мобильдар немесе биігірек- жерде алақан салып, ішіне ойнадың ба, енді тұр,
қолыңды көтер, секір, алақанға дейін созыл, енді ары қарай ойнай аласың
деген ережені бейнелеп қою керек.
Мектепке дейінгі ортаңғы – сюжет рольдік ойындардың нағыз шағы. Егер
бір ойын барысы балалармен аса қызығушылықпен қайта-қайта ойналса, оларды
жаңа ойынға итермелеу керек Олар осы ойында толық меңгеріп алсын ойыл
ортасына өзгерістер еңгізу керектігі сигналы – бұл эмоционалды фонның,
сөйлеу белсенділігінің төмендеуі және де ойының тез ойналуы. Бұл жағдайда
ойынға бала тәжірибесімен байланысты жаңа сюжеттер енгізу керек ( жанұя,
дүкен, балабақша т.б.)
Мектепке дейінгілердің танымдық белсенділігі молая түседі. Бұл олардың
неге?, неліктен?, не үшін? деген сияқты сұрақтарынан білінеді. Құм,
саз, су, бояу, жарық айна қолданалып ойналатын ойындар үшін арнайы орындар
бөліну керек. Шарттары кіші жастағыларға сияқты, бірақ қолданылатын
материалдар жиыны көбірек болады.
Ерте жастағы балаларға эмоциялы дамытушы орта құру проблемалары
Үздіксіз білім беру консепциясында (мектепке дейінгі және бастауыш буын) әр
түрлі жастық кезіндерде бола беретін психикалық фцнкциялар қалыптасуы
сияқты баланың психикалық дамуының заңдылықтарын бағдарламалар мен
оқулықтар жасаушылардың ескермеуі үлкен проблема болып тұр.
Баланың индивид және жеке тұлға ретінде қалыптасуының әр сатысы онымен
толыққанда өтілу керек – мұнымен дамудың келесі сатысына өтудің негізі
қаланады. Бұл принциптің ескерлемеуі нәтижесінде негативті салдар болуы
мүмкін. Солай егер баланы ерте жаста еркелету, аялаудан шекділіктің
талендеуіне, ентарлықтың пайда болуына, араласу дағдыларының дамуының
күрделенуге әкеліп соқтырады.
Ерте жаста бала дамуының эмоцианалды тәжірибесінің жетспеуі
нәтижесінде бибімделуінің қиындықтарына, өзінің эмоцианалды мазасыздануының
себептерін алмауына, басқа адмдардың сезімдерін тани алмауына әкеп
соқтырады. Баланың жеке тұлға ретінде дамуының маңызды жағдай ретінде –
адамның эмоцияларын қалыптастыру екенін көптеген отандық және шетел
педагогтары мен психологтары (Л.И.Божович, В.К. Вилюнас, А.В.Запорожец,
К.Э. Изард және т.б.) текке айтпаған.
Мектепке дейінгі тәрбиелеудің мамандарымен, әдіскелерімен,
тәрбиешілеріменбаланың сапалы эмоцианалды дамуының қаншалықта маңызды
екенін түсінгенің саралап өтейік. Бұл үшін мектепке дейінгі білім беру
бағдарламаларына назар аударайық. Бір тағынан оқытудын осы сатысында
эмоцианалды дамытудың қажеттілігі жайлы бағдарламалар авторлары (және
немесі) құрастырушылары айтады. Бірақ бұл бағыттың практикада жүзеге асуына
дайындығы, әсересе мектепке дейінгі тәрбиелеудің құраушысы ретінде
әдістемелік әр авторлармен әр түрлі қарастырлады. Мысалы бағдарламалардың
бір бағдарламада ерте жастағы балаға қатысты педагогикалық мақсаты былай
анықталады: пәндік әрекеттің ұйымдастры-луы; дене дамуының, мүнын ішінде
сөйлеудің қалыптасуы, қимыл – қозғалыстың дамуы. Бағдарламада баланың
дамыту бағыттары бойынша ерекшелегендердің маңыздылығын ескерсек те, онда
эмоционалдық құраушысы шетте қалғаны көрінеді.
Келесі бағдарлама авторлары ерте жастағы баланың психикалық
ұйымдастырылуының басты ерекшелігі – эмоцианалды және әсерімен қатынастың
бірлігі екенің айта отырып, баланың эмоцианалды дамуының маңыздылығын
көрсетеді. Бірақ авторлары 3 жастағы балалар дамуының негізгі бағыты
ретінде – баланың танымдық дамуын ерекшелеп алады және де бұдан олардың
өздігінен іздену әрекеттік дамыту керектігін айтады.
Бағдарламаларды саралаудан кейін біз балалар балабақшаларында
балалардың эмоцианалды – сезімталдық даму жағдайларын зерттеуге
көштік.(Свердловск облысының жалпы және кәсіптік білім беру министрлігінің
уақытша ғылыми коллективі) (У.Ғ.К.). У.Ғ.К-ның әрекетінің негізі мақсаты –
ерте жастағы баланың эмоцианалды – сезімталдық дамыуының маңыздылығын
көрсету, бұл дамудың өтуіне көмектесетін жағдайлар мен амалдарын анықтау
және оларды практикалық түрде апробациялау және енгізу. [55;56]
Мектепке дейінгі мекемелерде эмоционалдық дамытушы ортаның 5 негізгі
компоненттері анықталады:
1) эмоционалды қолдау компоненті – яғни біріккен тіршілік әрекетіне
қатысушылар арасындағы қатынас;
2) эмоционалды тиянақтаушы компонент – баланың балабақша тобында
болған уақыттын ұйымдастыратын режимді моменттері;
3) эмоционалды икемдеуші компонент – сыртқы жасау – жабдық (интерьер
түстері, жиһаз жайлылығы, т.б.)
4) эмоционалды жандандырушы компонент – балалардың бос отырмауын
ұйымдастыру (ойын, сюрпиздер, сабақтар)
5) эмоционалды машықтану компоненті немесе балалармен
психогимнастикалық жаттығулар жүргізу – психологтар мен дәрігерлер
қолдауында, бірақ мектепке дейінгі мекемелерде тіршілік әрекетінің
ұйымдастырылуында ескерілмеген жағдай.
Біртекті емес этникалық орта жағдайларында сәтті тіршілік әрекетінде
жек тұлғаны қалай қалыптастыруға болады? Бұл проблеманың шешімі ретінде
мектепке дейінгі кеңселерде этно-мәдениетті бағыттағы пәндік-кеңістік
дамытушы ортаны ұйымдастыру болуға тисті.
Пәндік–кеңістік орта ұғымына не жатады? Мектепке дейінгі тәрбиелеу
Консепциясы бойынша – мектепке дейінгі мекеменің дамытушы ортасы деп бала
дамуына тиіледі әсер ететін пәндік толықтама ретінде түсіндірімді. Екінші
сөзбен айтқанда оның құрылуының басты шарты – балалар арақатынасының жеке
тұлғалық модельге бағдарланған болуы. Осыдан пәндік– кеңістік орта кем
дегенде екі басты функция атқару керек деген қортындыға келеміз.
Бірінші функция хабарлаушы сипатта болса, екіншісі дамытушы болады.
Себебі, пәндік– кеңістік орта әлеуметтік шындықтын объектілері мен
пәндердің әралуандығын көрсетеді. Мұнда әр объект пен әр зат әлеуметтін
тәжірибиені берудің құралы ретінде болып, айналадағы әлем жайлы белгілі
білім мағлұмат береді.
Біз этномәдениет бағытындағы пәндік– кеңістін дамытушы орта құру
бойынша негізі жағдай мен кепілдемелер құрдық. Оның құрылуын әр түрлі
халықтардың рухани және материалды мәдениет заттарына, құбылыстарға,
объектілерге балалардың қызығушылығын себепті болады.
Бірінші жағдайдын негізі – этномәдениеттік бағытта пәндік– кеңістік
дамытушы ортаның құрылу негізінде келесі принциптер болады:
1. Іс - әректтегі белсенділік пен шығармашылық принципі бұл жерде
ғана процеске қатысушы пәндік-кеңістік ортаның құрушысы бола алады. Құрал –
жабдықтар, заттар, әдістемелер, атрибуттар балада тек қана танымдық
қызығушылығын ғана оятып қоймай, сонымен қатар шығармашылық, бастамашылдық
қасиеттерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
1 Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің ғылыми-теориялық 7
негіздері
1.1 Кіріктіру ұғымына сипаттама 7
1.2 Ойын пәндік әрекетін кіріктіру мәселесін зерделеудің 13
педагогикалық негіздері
2 Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің ерекшеліктерінің 24
әдістемелік негіздері
2.1 Баланың ойын пәндік әрекетін жаңа ақпараттық технологиялар 24
арқылы кіріктірудің құрылымдық моделі мен педагогикалық шарттары
2.2 Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктіру тәжірибесіне 36
эксперимент жұмысы және нәтижесі
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 64
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі Қазақстандағы әлеуметтік-саяси және
экономикалық даму білім беру мәселелеріне аса мән беруді, қазіргі білім
беру жүйесін жаңартуды талап етуде. Оның маңызды қырларының бірі – білім
беруді кәсібилендіру, яғни оның барлық деңгейлерінде тұлғаны даярлауға
құзыреттілік тұрғысынан келіп, білім берудің сапасын арттыруға бағыттау
болып табылады[1].
Қазіргі кезеңдегі ең өзекті мәселе – бәсекелестікке қабілетті, еңбек
нарығында сұранысқа ие бола алатындай кәсіби мамандар дайындау. Ол үшін оқу
орындарында білім сапасын арттыру, әлемдік білім кеңістігінің тәжірибелерін
игеру, білім берудегі жалпы және кәсіби мәдениетті әлемдік деңгейге жеткізу
қажет[2].
Білім берудің әр кезеңіне сәйкес бөлінетін уақыттың шектелуі мен
игеруге қажетті ақпарат көлемінің артуы, сондай-ақ кәсіби даярлау
бағыттарының көптүрлігі мен кәсіби білім беру орындарының түлектерінің
даярлығына қойылатын талаптардың үнемі артып отыруы, дәстүрлі оқытудың
басымдығы мен ақпаратты игерудің ғылыми-техникалық жетістігінің деңгейі
арасындағы қарама-қайшылықтарды жеңу арқылы оған қол жеткізуге тура
келеді.
Ғылым мен білім берудегі кіріктіру үрдістердің әлеуметтік-экономикалық
негіздері адамның қазіргі жағдайдағы шаруашылықты жүргізу әрекетінің
тиімділігін арттыруға байланысты болып отыр. Кіріктіру тұрғысынан келудің
әлеуметтік практикасын 21 ғасырдың жаһандық мәселелері де талап етуде[3,4].
Өйткені, білімнің ғылыми сыйымдылығының өсуі, ғылымның әртүрлі саласындағы
зерттеулердің қолданбалы бағыттылығы мен қоғамдық дамудың ақпараттық-
техникалық құраушысының күшеюі еңбек үрдісінің жоғары зияткерлігін талап
етуде[5]. Сондықтан, қоғамның білім беру жүйесінің алдына қойып отырған
міндеттеріне жоғарыда аталған үрдістер белгілі бір дәрежеде әсер етеді.
Қазіргі уақытта білімді кіріктіру мәселесін педагогикалық,
психологиялық, әдістемелік тұрғыдан зерттеуге ерекше маңыз берілуде.
Кіріктіру теориясы бойынша көптеген ресейлік ғалымдар Г.Г. Авзалова[6],
А.Я.Данилюк[7], Н.А.Лошкарева[8], В.Н. Максимова[9], М.А.Данилов[10],
В.В.Давыдов[11], В.Н.Монахов[12] т.б., сол сияқты елімізде бұл мәселемен
А.А.Бейсенбаева[13], Ә.М.Мұханбетжанова[14], С.К.Ерімбетова[15],
Г.К.Шолпанқұлова[16] т.б. айналысады. Ғалымдар кіріктіруның философиялық,
психологиялық, педагогикалық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде
қарастырған. Сонымен қатар, негізгі түсініктерін, заңдылықтарын,
категориялары мен идеяларын ашып, білім берудің мазмұнын, ұйымдастыру
жолдары мен әдістерін ғылымдар жүйелігі мен байланыстылығы негізінде
талдайды.
Қазіргі жаһандану жағдайында жедел өзгеріп отырған әлем және ақпарат
легінің артуы, оның одан әрі шектеусіз өсуі адамзат жинақтаған білімді жай
игеріп қою нәтижесіз мақсат екендігін көрсетіп отыр. Ақпараттық-зияткерлік
ресурстарды өз бетінше тауып, талдап және пайдалана білетін, идеялардың
қуат көзі болатын, жедел өзгеріп отыратын әлем жағдайында дамитын және өзін-
өзі ашып көрсете алатын тұлғаны қалыптастыру басымдық болып табылады.
Бірақ, өте үлкен көлемдегі оқу және ғылыми мәліметтерді меңгеру
қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайда өмірлік қалыптасуы үшін
жеткілікті бола бермейді. Сондықтан ақпаратты сұрыптаудың жаңа тәсілдері
мен жаңа ақпараттық технологияларды игеру тұлғаны қалыптастыру үшін
міндетті талапқа айналуда. Бұл жағдайда білім беру үдерісіне жаңа
ақпараттық технологияларды қолдану білімнің жаңа сапасына қол жеткізуге
мүмкіндік береді.
Елімізде қазіргі заман талабына сай тұлғалық білім берудегі
ақпараттандырудың алатын орны мен маңызын Б. Әбдікәрімов [17], Қ. Бектаев
[18], Е.Бишімов [19], Б.М. Момынбаев [20], Ш.Х. Құрманалина [21],
М.Х.Қаламғалиев [22], және т.б., сол сияқты әртүрлі ғылымдар бойынша
білім беруде компьютерді қолдану мәселесімен Е.Ы.Бидайбеков [23],
Д.М.Жүсібалиева [24], Г.К.Нұрғалиева [25], Ж.А.Қараев [26], Н.Ғ.Даумов
[27], Б.Д.Сыдықов [28], Ж.И.Сардарова [29], Ж.Ж.Нұржанова [30], А.Б.
Медешова [31] т. б. еңбектерінен көреміз.
Бүгінгі күні білім беру мақсаттарының жиынтығы негізгі
құзыреттіліктерді қалыптастыруды көздейді, оның негіздеріне көпмәдениетті
қоғамда өмір сүруге қабілеттілік, білімді практиканың қажеттіліктерімен
байланыстыру икемділігі, өмірлік жағдаятты бара-бар бағалай алу,
проблеманың шешу жолдарын табу және т.б. Бұл мақсатты білім беруді
ұйымдастыруға құзыреттілік тұрғыдан келу арқылы жүзеге асыруға болады.
Білім алушылардың құзыреттіліктерін қалыптастыруда олардың білімін
кіріктіруді жаңа ақпараттық технологиялардың көмегімен жүзеге асыру бүгінгі
күнгі көкейкесті мәселе болып табылады. Сондықтан, оны педагогикалық
тұрғыдан зерттеуді қажет етеді. Біріншіден, мектепке дейінгі баланың жалпы,
тұлғалық және арнайы білімдер кіріктірілуіне негізделген қорытылған ойлауын
дамытудың қажеттілігі туындап отырғанымен, кіріктірілуіне білім беру
мазмұнының көппәндік бағыттылығы сақталған; екіншіден, бала бақшаның білім
мазмұнына ғылымның соңғы жетістіктерін қамтитын жаңа пәндік аймақтар
енгізіле тұрғанымен, оқу үдерісін оңтайландыруда қазіргі мүмкіндіктер
жеткілікті пайдаланылмай, негізінен дәстүрлі білім беру басымдықта
қолданылуда; үшіншіден, оқу үдерісін кіріктіруге негізделген үлгілеу
әдісі, жобалау әдісі, рольдік және іскерлік компьютерлік ойындар сияқты
интерактивті технологияларды бала бақшаның оқу үдерісіне бейімдеу жүзеге
асырылмай келеді. Өйткені, мектепке дейінгі баланың ойын пәндік әрекетін
кіріктіруді жаңа ақпараттық технологиялар арқылы жүзеге асырудың
педагогикалық шарттары анықталмаған. [32]
Қазіргі жағдайда жаңа ақпараттық технологиялардың бала бақшаның білім
беру үдерісіне кеңінен енуі және баланың ойын пәндік әрекетін кіріктіруге
деген қажеттіліктердің өсуі мен оны жүзеге асыруға арналған әдістемелік
даярлықтың жеткіліксіздігі арасында қайшылық орын алып отыр. Осы аталған
қайшылықтың шешімін іздестіру зерттеу мәселесін айқындауға және тақырыпты:
Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің ерекшеліктері деп таңдауымызға
себеп болды.
Зерттеудің объектісі: бала бақшаның білім беру үдерісі.
Зерттеудің пәні: Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің
педагогикалық шарттары.
Зерттеудің мақсаты: Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктіруді ғылыми-
теориялық тұрғыдан негіздеу және оның тиімділігін практика жүзінде
дәлелдеу.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер бала бақшаның ойын пәндік әрекетін
ұйымдастыру үдерісінде жаңа ақпараттық технологиялар тиімді пайдаланылса,
онда балалардың білімі кіріктірілген жаңа сапалық нәтижеге жетеді, өйткені
жаңа ақпараттық технологияларды қолдану балалардың дамуына ықпал етеді.
Зерттеудің міндеттері:
1. Кіріктіру ұғымына сипаттама беру
2. Ойын пәндік әрекетін кіріктіру мәселесін зерделеудің
педагогикалық негіздерін қарастыру
3. Баланың ойын пәндік әрекетін жаңа ақпараттық технологиялар арқылы
кіріктірудің құрылымдық моделі мен педагогикалық шарттарын
айқындау
4. Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктіру тәжірибесіне
эксперимент жұмысы және нәтижесін талдау
Зерттеудің тәрбиеші идеясы: бала бақшаның білім беру үдерісінде жаңа
ақпараттық технологияларды қолдану баланың ойын пәндік әрекетін
кіріктіруге негіз болады.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: диалектикалық таным
теориясы, ғылыми танымдағы теория мен практиканың бірлігі мен диалектикалық
өзара әсері қағидасы; құбылыстардың жалпыға ортақ байланысы мен өзара
тәуелділігі туралы философиялық ережелер; педагогиканың әдіснамасы мен
зерттеу әдістерінің негізгі ережелері; кіріктіру теориясы, жүйе теориясы,
дидактикалық жүйелерге кибернетикалық және жүйелік тұрғыдан келу идеясы,
білім берудің жаңа ақпараттық технологиясының мәні және оларды оқу
үдерісінде қолдану мүмкіндіктері туралы теориялық тұжырымдамалар [33;34]
Зерттеу көздері: зерттеу мәселесі бойынша философтардың,
психологтардың, педагогтардың таным, білім, тұлға туралы, танымдық әрекет,
білімнің кіріктірілуі, білім берудің жаңа ақпараттық технологиясы туралы
шетелдік және отандық зерттеулер, Қазақстан Республикасының Білім туралы
заңы, Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі білім беруді дамыту
бағдарламасы, мектепке дейінгі білім берудің мемлекеттік стандарты, бала
бақшаның негізгі нормативтік құжаттары.
Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша психологиялық,
педагогикалық, философиялық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау
жасау, педагогикалық басылымдар мен нормативтік құжаттарды, озық
педагогикалық тәжірибелерді зерделеу, жинақтау, салыстырмалы талдау, сұрақ-
сауалнамалар, дидактикалық үлгілерді, оқу үдерісіне арналған компьютерлік
бағдарламаларды жобалау, статистикалық талдау, тәжірибелік – эксперимент
жұмысын жүргізу, оның нәтижесін бағалау, өңдеу, қорыту.
Зерттеудің негізгі кезеңдері: алғашқы кезеңде (2009-2010 жж.) зерттеу
мәселесі бойынша материалдар жинақталды, білімнің кіріктірілуі және жаңа
ақпараттық технологияны қолдану мәселелері бойынша ғылыми еңбектерге талдау
жасалды. Талдау негізінде жаңа ақпараттық технологияның бала бақшаның ойын
пәндік әрекетін кіріктірудегі мүмкіндіктері айқындалды. Баланың ойын пәндік
әрекетін кіріктіру және білім беруді ақпараттандыруға байланысты
теориялық, оқу-әдістемелік құжаттар, озық тәжірибелер сұрыпталып, жұмыстың
ұғымдық және ғылыми аппараты анықталды.
Екінші кезеңде (2010-2011жж.) ақпараттық технологияны оқу үдерісінде
қолдану бойынша тәжірибелік-эксперимент жұмысы жүргізілді және оны
мектепке дейінгі бала білімін кіріктіруде қолданудың педагогикалық шарттары
анықталды, құрылымдық моделі жасалып, тиімділігі тексерілді. Кіріктірілген
оқу бағдарламалары, жобалар жасалып, оны бала бақшаның білім беру
үдерісінде қолдану әдістемесі сынақтан өткізілді.
Үшінші кезеңде (2011-2012 жж.) тәжірибелік-эксперимент жұмысы
негізінде нақты қорытындылар жасалды. Жұмыстың әдістемелік тиімділігі
тексеріліп, нәтижелері практикаға енгізілді, ұсыныстар берілді. Зерттеу
қорытындылары негізінде әдістемелік құралдар мен арнайы курс бағдарламалары
жасалды, бітірушілік жұмысының рәсімделуі аяқталды.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, тұжырымдар мен
қорытындыдан, пайдаланылған ғылыми әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан
тұрады.
1 Баланың ойын пәндік әрекетін кіріктірудің ғылыми-теориялық негіздері
1. Кіріктіру ұғымына сипаттама
Елбасы Н.Ә.Назарбаев мемлекетіміздің болашақ дамуына арналған
Қазақстан - 2030 бағдарламасында жоғары білімнің сапалылығы,
адамсүйгіштігі және ғаламдануы арқылы мәдениет жасауға, кіріктіруге ерекше
мән бергені белгілі. Кіріктірулық оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми
деңгейін арттыру, тұтастай алғанда тұлғаның танымдық әрекетіне тән
дағдыларды қалыптастыру міндеті күн тәртібіне қойылған ділгір мәселелердің
бірі екендігіне дау жоқ. [35;]
Осыған орай кіріктіру, кіріктіріп оқыту мәселесі сан қырынан
зерттелуде. Оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс мәселесін және
білім берудегі кіріктіруді әр түрлі негізде жасауға Н.В.Малахов,
И.А.Лошкарева, И.Д.Зверев, В.Н.Максимова, Т.Г.Рамзаева, Н.Н.Светловская,
М.Р.Львов, Н.Я.Виленкин, Л.И.Бурова, т.б. зор үлес қосты. Бұл педагог-
ғалымдардың еңбектерінде кіріктіру туралы мәселе жан-жақты қарастырылады.
Кіріктіру дегеніміз - пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде
нақтылы түрде іске асыру. Сондықтан да кіріктіру мен пәндердің өзара
байланысы ұғымдарын мәндес ұғым ретінде түсінуге болмайды. Кіріктіру
тұтастықты қалыптастырып, білімді жүйелеу мен жинақтауда әр түрлі
ғылымдарды біріктіреді
Білім жүйесін реформалау оны ұйымдастыру мен мазмұнына жаңаша
методологиялық тұрғыда қарауды талап етеді. Оның негізгі идеясы оқу
материалын жүйелеп, ғылымдарды кіріктірулау арқылы пәнаралық байланысты
ұйымдастыру. Бұл бір жағынан бізге дүниенің тұтастығын көрсетсе, екіншіден
мазмұнды оптималдап бізге түсетін жүктемені азайтады.
Сондықтан алынған тақырыбымызды өзекті деп танып, біз зерттеу
нәтижелеріне сүйене отырып, қазақ тілі пәнін кіріктіріп өткізу жолдарын
анықтау барысында біз Тақырыпқа төмендегідей терминдік анықтама бердік:
Кіріктру ұжымдастыра біріктіру, тұтастырып жіберу.
Кіріктіру (кіріктіру) – шет тілі сөздерінің сөздігіндегі анықтама
бойынша латын тілінен аударғанда (іngratіon) қандай да бір элементтерді,
бөліктерді біріктіру немесе жаңарту, қалпына келтіру, француз тілінен
аударғанда енгізу, қосу, жұмдасу деген ұғымдарды білдіреді. Лингвистикалық
сөздіктегі анықтама бойынша: (Интегрирование – это приближение наук друг к
другу, нивелирование их различий в процессе объединения в одну науку).
Интерлингвистика – тіларалық қарым-қатынас құралы болып табылатын
халықаралық тілдерді зерттейтін тіл білімінің бір саласы. Негізгі назар
аударатын мәселесі – халықаралық жасанды тілдік қолданыс, жасалу
процесі. Сондай-ақ көптілділік, тілдердің бір-біріне тиізетін әсері,
ықпалы, интернационал терминдердің пайда болуы да зерттеледі.
Интерлингвистиканың зерттеу объектісі мен ішкі құрылымы, оның ұзақ дамуында
анықталады. Интерлингвистика Р. Декартты кейін Г. Лейбництің лингвожобалық
теориясы негізінде қалыптасты. Негізгі бағыты 1879 жылы айқындалды, ең
бірінші халықаралық жасанды тіл волапюк пайда болып, бірінші рет қарым-
қатынас құралы ретінде қолданылды. 1887 жылы эсперанто пайда болды.
Интерлингвистика проблемалары Халықаралық лингвистикалық Конгрестерде
(1931, 1948) көтерілді. Жоспарлы тілді (эсперанто) жақтаушы ғалымдар – О.
Есперсен, Э. Сепир, А. Мейе, Ш. Балли, А. Фрей т.б [36].
Кіріктіру (лат. integratio – қалпына келтіру, толықтыру, integer –
бүтін) –1) өзара экономикалық қарым-қатынастарда, сондай-ақ үшінші бір
елдермен қатынастарда келісілген саясат жүргізу мақсатымен мемлекетаралық
экономикалық одақтардың құрылуы; 2) педагогикалық тұтастықты қалыптастырып,
білімді жүйелеу мен жинақтауда әр түрлі ғылымдарды біріктіру [37].
Педагогика ғылымының докторы Т.Г. Браженің анықтамасы бойынша пәндерді
кіріктіру – педагогикалық коллективтің творчестволық потенциалын дамыту
және жекелей мұғалімдердің балаға нақты және сапалы білім беру мақсатын
жақсарту үшін қолданылатын жаңа педагогикалық шешімдерді іздеу бағыттарының
бірі болып табылады деген [38;40].
Ғылымның жеке салаларындағы білім мазмұнын кіріктіріп оқытудың
методикада жинақталған өзіне тән принциптері, түрлері, әдістері бар. Оқу
пәндері мына принциптер негізінде кіріктіруланады:
Кіріктірілетін оқу пәндері бірдей объектілерді зерттейді.
Кіріктірілетін оқу пәндерінде бірдей зерттеу әдістері пайдаланылады.
Кіріктіруілетін оқу пәндері ортақ жалпы заңдылықтар, бірдей теориялық
концепциялар негізінде құрылады [41].
Қазіргі білім беру мекемелерінде кіріктіру бірнеше бағыттар бойынша
және әртүрлі сатыда жүргізіледі: пәнішілік және пәнаралық. Осы жерде
кіріктіру кезіндегі мазмұнды іріктеу ерекшеліктеріне тоқталайық:
классикалық, дәстүрлі пәндерін кіріктірулау және мектептегі жаңа мазмұнды
материалды кіріктіруге қосу. Бұл жағдай біздің ғасырдың басында әлемнің
жаңаша тұжырымдайтын идеяның тууына байланысты өзгере бастады. Мұндағы
негізгі мәселе ұйымдастырушылық немесе қазіргі айтылып жүргендей ақпаратты
факторларға байланысты. Дәлірек айтсақ, алдыңғы кезекке жеке пәндер немесе
құбылыстар емес, олардың өзара байланысы мен өзара әсерлесу мәселесі
қойылды. Бұл мәселемен айналысатын ғылым информатика деп аталады.
Кіріктіру әдістерінің негізгі және міндетті шарттарының бірі
балалардың өз бетімен жұмыс істеу ролінің артуында. Себебі, кіріктіру
барысында оқылатын материалдың тақырыбы тереңдетіледі, оның салдарынан
басқа пәндердің арқасында оқылатын құбылыстардың сипаттамасы артады және
талдау жұмыстары күрделене түседі.
Сонымен кіріктірілген сабақтар дегеніміз тақырыптары мазмұндас болып
келетін екі пән, кейде екі ғылымның материалдарын бір академиялық сағаттық
көлемінде, оқытудың бірінші сатысында белгілі бір жүйеге сәйкес
жымдастырып, біріктіріп, қосып беру болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс
проблемасын және білім берудегі кіріктіруді әртүрлі негізде зерттеуге:
И.Д.Звереьев, М.Р.Львов, Р.Г.Лемберг, Ю.М.Колягин,
Н.Н.Светловская,Т.Оспанов, Т.Сабиров, С.И.Волкова, Н.Я.Виленкин,
А.А.Бейсенбаева, К.Жүнісова және т.б үлес қосқан.
Мектепке дейінгі білім беруде кіріктіру процестерінің психологиялық
негіздерінің бірі ретінде психолог Ю.А.Самариннің ассоциацивтік ойлау
туралы идеяларын пайдалануға болады деп есептейміз.
Соңғы жылдары білім беруде оқытудың дамытушылық жағына, шығармашылық
әрекетке, мектепке дейінгі мекеменің білім мазмұнын байытудың жаңа жолдарын
іздестіруге (көп деңгейлі оқыту, интегративті оқыту, ауқымды білім беру
және т.б) ерекше мән берілуде.
Жекелеген мектептерде оқытушылар эмпирикалық деңгейде кіріктіруны оқу
процесінде жүзеге асыра бастады. Дегенмен, педагогтардың аталған жұмыстары
көбіне ашық сабақтарда ғана жүзеге асырылады.
Бүгінгі күні оқу процесінде пәнаралық байланыс өзінің терең тамырын
жайды. Педагогиканың дамуының қазіргі кезеңінде бұл идея дамып бекіді,
жаңарды және өзінің жаңа кіріктіру түрінде көрініп отыр. Бұл енді пәндер
арасындағы жай байланыс ғана емес, бір сабақта бірнеше оқу пәндерінің
мақсатының бірігуі. Кіріктіру – шығармашылықпен жұмыс істейтін бірде-бір
мұғалімнің назарын аудармай қоймағандығын байқау қиын емес. Бұл балаларды
оқыту мен тәрбиелеуге жаңаша көзқарас ретінде мойындалып отыр.
Мектепке дейінгі мекемелерде кіріктіру мәселесін барынша терең
зерттеуді ұсынған Н.Н.Светловская болып есептеледі. Ол өзінің мақалаларында
оқытуда кіріктіруны әдістемелік құбылыс деп танып, оның мүмкіндігі туралы
мәселені көтерді және білім берудің алғашқы кезеңіндегі кіріктіру терминіне
мұғалімдер мен ғылымдардың көңілін аударды.
Кіріктіру –мектепке дейінгі мекемелерде білім берумен байланыстырып
алғанда – бұл пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде нақтылы түрде іске
асыру.
Кіріктіру – іс-әрекеттің кезектесуі, балалар меңгерген қарапайым
білім немесе іс-әрекеттің бір пәннен екінші пәнге ауысуы. Балалардың
білімдерін бекіту үшін оқыту процесін шапшаңдау деп есептейді. [42]
В.И.Яковлева қазіргі мектептегі әр пәннің бағдарламасы бастауыш
мектепке арналған, сондықтан оның тұтастығын бұзуға болмайды, мектептану,
дидактика, жеке пәндер әдістемелері толық кіріктіруге дайын емес деп
тұжырым жасайды.
Ал, Н.Ф.Виноградова алты жастан бастап оқытатын бастауыш мектептің
жаңа моделін жасай отырып оқу іс-әрекетін жетілдіру процесін аяқтау, әр
түрлі мұғалімдер стилі мен пәндік оқытуға біртіндеп бейімдеу, кіріктірілген
курстар есебінен білім беруді жалғастыру қажет деп түсінік береді.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бағдарламасын бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі 2009 жылғы 21
қыркүйектегі № 439 бұйрығына сәйкес Қазақстан Республикасы Білім және ғылым
министрінің 2008 жылғы 28 қарашадағы № 628 бұйрығымен бекітілген Мектепке
дейінгі тәрбие мен оқыту. Негізгі ережелер Қазақстан Республикасының
мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын іске асыру мақсатында
мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды жүзеге асыруда Алғашқы қадам (1-3
жас), Зерек бала (3-5 жас), Біз мектепке барамыз (5-6 жас) балаларды
тәрбиелеу мен оқыту бағдарламалары бекітілген.
Қоғамымызда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер мен
еліміздің білім беру саласының әлемдік білім кеңістігіне шығуы - білім беру
саласында, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға уақыт
талабына сай өзгерістер енгізуді талап етіп отыр.
Қазіргі таңда адамзат қоғамына ғылыми жаңалықтар мен инновациялық
технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі баланы
тәрбиелеу мен оқыту саласын да заман талабына сай, уақыт сұранысын
қанағаттандыратын жаңа бағдарламалармен, технологиялармен қамтамасыз ететін
кез келді. [43;44]
Бізді қоршаған табиғаттың өзі адамзат баласының алдына айнала қоршаған
әлемді жаңаша қабылдауға қабілетті, жаңаша ойлайтын, жан-жақты білімді
Жаңа адамды тәрбиелеп шығару міндетін жүктеп отыр.
Қазіргі таңда баланы дамыту мен тәрбиелеудегі әлемдік озық тәжірибеге
негізделіп жасалған баланың жеке ерекшеліктерін, қабілетін, дарыны мен
талантын ашуға және оны жан-жақты дамытуға бағытталған бағдарламалар
қажеттілігі туындауды. Жаңа заман баласын қалыптастырып, дамыту үшін,
тұлғаның ішкі дүниесі мен оның қыр-сырын анықтап, мүмкіншіліктері мен
қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет. Жаңа заман баласы — бүгінгі қазақ
қоғамының ұлттық қазынасы. Баланың қабілетін қаншалықты ерте ашып, дамытса,
оның нәтижесі де соншалықты жемісті болмақ.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бағдарламалары төмендегідей
ұстанымдарды негізге ала отырып, жасалған:
- оқыту мақсаты мен мазмұнының, әдістерінің әлеуметтік шарттарға сай
болуы мен үздіксіз жаңарып отыруы;
- тәрбиелеу мен оқыту мақсаттарының қолжетімділігі, мазмұны мен әдіс-
тәсілдерінің өзара байланыстылығы;
- дара тұлғалық, бірлестік ұстанымы;
- стратегиялық білім беру қағидаларының жолдарын таңдау еркіндігі және
оны жүзеге асыру әдістері, түрлері және вариативтілік ұстанымы;
- балаларды әлеуметтік қорғау, педагогикалық, психологиялық
үдерістерінің мазмұны мен ұйымдастырылуының әрекеттілік, тиімділік,
шығармашылық қатынас ұстанымы;
- тәрбиелеу мен оқыту үдерісін қарым-қатынас, зерттеу-іздестіру,
үлкендермен және құрдастарымен ынтымақтастық негізінде құру ұстанымы.
Бағдарлама Қазақстан Республикасының жаңа МЖМБС-на сүйене отырып,
мектепке дейінгі кіші жастағы баланы дамытудың негізгі мақсаттары мен
міндеттерін, сонымен қатар мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың басты
мақсаттарын шешуге бағытталған. [45]
Сонымен қатар, бұл бағдарлама Қазақстан Республикасындағы мектепке
дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың МЖМБС-на сай 3 жастан 5 жасқа дейінгі
балалардың мүмкіншіліктерін ашуға бағытталған білім берудің бес саласы
бойынша (Денсаулық, Қатынас, Таным, Шығармашылық, Әлеуметтік
орта) жүзеге асады.
Білім беру салаларының базалық мазмұны баланың жеке басының
икемділіктері мен танымдық қабілетін, қызығушылығы мен білуге құштарлығын
арттырудың негізі болып табылады.
Білім беру салаларының мазмұны қоршаған әлемнің қыр-сырын, адамдардың
ішкі жан дүниесін, қоғамдық, әлеуметтік және жеке қатынастар, табиғи және
маусымдық құбылыстар, техника және ойыншықтар әлемі, әдебиет, өнер, сезім,
көңіл күй және т.б. қамтиды.
Ғылыми көзқарастар бойынша, ұсынылып отырған бағдарламаның жетекші
психологиялық-педагогикалық бағыты - бала тұлғасының қалыптасуы мен дамуы
үдерісін құзіреттілік басқару қағидасына сүйене отырып жүргізу болып
табылады. Сонымен қатар, ұсынылып отырған бағдарламаны субъектінің іс-
әрекет жүйесін орта арқылы басқаруға бағытталған тәрбиелеу мен оқытудың
нәтижелерін болжау, жоспарлау және оның сапасын арттыру құралы деп
есептеуге де болады. [46;47]
Бағдарлама мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың базалық мазмұнын
орта білім берудің нәтижесі ретінде қарастыра отырып, төмендегідей
құзіреттіліктерді қалыптастыруды көздейді:
- денсаулық сақтау;
- тілдік-қатынастық;
- танымдық;
- шығармашылық;
- әлеуметтік.
Бағдарлама балалардың жеке басының ерекшеліктеріне қарай қарым-қатынас
жасау ұстанымын басшылыққа ала отырып, дамыта оқыту мақсатын көздейді және
мектепке дейінгі кіші жастағы бала тұлғасын қалыптастыру мен дамыту
үдерістерін басқару механизмімен жүзеге асырылады. Бұл бағдарламаның
гуманитарлық мақсатын көздейтіндігін, ашықтығын, мектепке дейінгі
оқытудың полимәдени ұстанымын басшылыққа ала отырып жасалғандығын
көрсетеді. [48]
Бағдарламада бала ойынына үлкен мән беріледі. Себебі, ойын — баланың
негізгі әрекеті. Бала өмірге келісімен ойын арқылы өзін қоршаған әлемді,
табиғатты таниды. Сол арқылы дамиды, өседі. Ойын үстінде игерген білім-
білік дағдыларын қолдануға, жетілдіруге мүмкіндік алады. Бағдарламада
баланың жан-жақты дамуын көздейтін, оның тілін жаттықтыратын, қимыл-
қозғалысын жетілдіретін, белсенділігін арттыратын, басқа адамдармен қарым-
қатынасын реттеп, құрдастарымен ұйымшылдығын арттыруға негіз болатын
сюжеттік-рөлдік ойындарға ерекше орын беріледі.
Пәнаралық байланыс пен белгілі бір білім беру саласындағы берілетін
білімдердің тұтастығына негізделген оқу материалының кіріктірулануы
бағдарламаның айрықша белгісі болып табылады. Кіріктіру педагогке оқу
материалын білім берудің бір және бірнеше салалары шеңберінде біріктіруге,
түрлендіруге, сонымен қатар кез келген әдістемелік тақырыпты кеңінен
елестету, сезіну мүмкіншілігін береді. Сонымен қатар, оқу материалын
кіріктіру - әр жас кезеңінің ауысуына байланысты білім берудің базалық
мазмұнынын шоғырландыру мен бірізділік ұстанымдары арқылы жүзеге асыруға
жағдай жасайды.
Бағдарламада ұсынылатын материалдарды меңгертудің бекітілген уақыт
мөлшері көрсетілмейді. Бұл педагогке оқу материалын баланың жеке
ерекшелігіне қарай тиісінше түрлендіріп, толықтыру мүмкіншілігін береді.
Десек те, бұл оқу материалын жүйесіз қолдану деген сөз емес. Себебі,
кіріктірудің өзі белгілі бір жүйе болып табылады. [49;50]
Ең бастысы, білім берудің базалық мазмұнын жүзеге асыру балаға
тұлғалық-бағдарлық және жеке ерекшеліктеріне қарай қарым-қатынас жасау мен
балабақшадағы тәрбиелеу мен оқыту үдерісіне ата-аналарды белсенді қатыстыру
мақсатында ұйымдастырылып, жүзеге асырылғанда ғана баланың жеке басының
даму сапасы жоғары деңгейге жететіндігін естен шығармауымыз керек.
Педагогикалық үдеріс үлкендердің балалармен бірлескен іс-әрекеті мен
баланың өз бетінше еркін іс-әрекеті негізінде құрылуы тиіс. Үлкендер
ешқандай психологиялық қысым көрсетпей-ақ, өзі сол іс-әрекетке қатысуға
қызығушылық сыңай таныту арқылы балаларды ұйымдастырылған танымдық іс-
әрекетке қатыстыра алады. Білім беру салалары шеңберіндегі ұйымдастырылған
танымдық іс-әрекет әртүрлі бағытта жүзеге асуы мүмкін.
Тақырыптық орталық сынды мектепке дейінгі жастағы балалардың өз
бетінше еркін іс-әрекет түрлерін орындауға арналған көпжүйелі орта
ұйымдастыру (әртүрлі қызығушылықтар мен әртүрлі даму дәрежесіндегі
балалардың өзін-өзі жетілдіруіне жағдай жасау). Балалардың мүмкіншіліктері
мен қызығушылықтарын ескере отырып, ұйымдастырудың әртүрлі формаларын
қолдану (жұптасып, шағын топтармен, бүкіл топпен).
Балалардың үлкендермен бірлескен іс-әрекет түрлерін жүргізуге күн
тәртібінен арнайы уақыт (7-30 минутқа дейін) бөлінеді.
Осы бағыттар бойынша педагогикалық үдеріс төмендегідей
құзіреттіліктерді қамтиды:
1. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін қарым-қатынас, ойын, зерттеу-
іздестіру, үлкендермен және құрдастарымен ынтымақтастық негізінде құру
(базистік оқу жоспарына сай әртүрлі, бірін-бірі қайталамайтын, әр сипатты
іс-әрекет түрлерін ұйымдастыру).
2. Балаларды тәрбиелеу мен оқытуға бағытталған іс-әрекет түрлері:
- балалардың өз бетінше еркін іс-әрекеті: ойын, сурет салу, мүсіндеу,
жапсыру, көркемдік-тілдік әрекет, құрастыру, дидактикалық ойындар мен
жаттығулар, т.б.;
- үлкендердің балалармен бірлескен іс-әрекеті: ойын, сурет салу,
танымдық-зерттеу, тәжірибе жасау, қатынас жасау, музыкалық-сергіту,
мерекелер мен сауықтар, дене шынықтыру-сауықтыру, жобалау және т.б.
Күн тәртібінде педагогтің бейресми қарым-қатынас негізінде әр баламен
жеке байланыс жасауына да уақыт қарастырылады. Сонымен қатар, күнделікті
үлкендермен ойнауына да арнайы уақыт бөлінеді. Бұл ойындар баланың
қалауымен ұйымдастырылып, үлкендер тарапынан қолдау көрсетілуі тиіс.
Ұйымдастырылатын ойын және оқу іс-әрекеттері күн сайын өзінің ұйымдастырылу
сипатымен, өткізілетін орнымен, түрлерімен ерекшеленіп, баланы
жалықтырмайтындай, қызықты етіп жүргізілуі талап етіледі. Жоғары
интеллектуалдық және физиологиялық жүктемесі ауыр ойындар мен сабақтар
аптасына 1, 2 сабақтан артық болмауы керек екендігі де ескерілуі тиіс.
[51;52]
Оқу іс-әрекетін баланың денсаулығы мен өзін-өзі сезіну, көңіл күйі
жағдайларын ескере отырып ұйымдастырған жөн. Егер бала өзін жайсыз, тіпті
сәл шаршаңқы сезініп тұрса, оны оқу сабағына қатыстырмаған дұрыс. Мұндай
кездерде тиісті шаралар қолданып, балаға жайлы жағдай жасау керек. Оқу іс-
әрекетінің барысында, зейінін тұрақтандыратын, оны қызықтыратын, ынтасын
арттыратын тиімді әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы балалардың жұмыс істеу
қабілетін арттырып отыру қажет.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен басқа да жұмыс түрлері баланы
шаршап-шалдықтырмайтындай, жүйке жүйесіне күш түсірмейтіндей,
жалықтырмайтындай бекітілген уақыт мөлшерінен ауытқымай жүргізілуі тиіс.
1.2 Ойын пәндік әрекетін кіріктіру мәселесін зерделеудің педагогикалық
негіздері
Мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік дамуын жүзеге асырудағы
құндылығы оқу-тәрбие жүйесіндегі педагогикалық тәсілдердің бірі пәндік-
кеңістік орталандыруды жетілдіру тәсілі.
Мектепке дейінгі балалардың тұлғасының негізгі құралдарының бірі –
орта. Орта бала үшін жаңа білім мен әлеуметтік тәжірибенің көзі. Мектепке
дейінгі ұйымның тұтас педагогикалық үрдісінде дамытушы ортаның рөлі.
С.Л.Новоселованың пікірінше, дамытушы пәндік орта балалардың дербес
шығармашылық және ойын әрекеттерін ұйымдастыру үшін қажетті материалдар,
ойыншықтар, құралдар, іс-әрекетінің материалдық нысаналардың жүйесі. Оның
басты бағыттарының бірі балаларды әлеуметтендіру және оған сәйкес пәндік
дамытушы орта құру. Пәндік ортаны осылайша игерудің баланың тұлғалық
жағын дамыту, бұйымдық әлемге шығармашылық көз қарасын ояту үшін зор маңызы
бар. Баланы әлеуметтендіруде дамытушы пәндік ортаны құрудың педагогикалық
талаптарға сәйкестігі болашақтың зерттеу мәселесі деп есептейміз. [69;88]
Пәндік-айнала орталандыру тәсілімен 1,5-3 жас арасындағы балаларды
тәрбиелеуге қандай ережелер қажет? Ең алдымен олардың жастарына қарай
физиологиялық және психологиялық ерекшеліктерінеске алған дұрыс, соның
ішінде қозғалыс ерекшеліктерін еске алған дұрыс, соның ішінде қозғалыс
ерекшеліктері мен даму үстіндегі танысушылық қабілеттері ерекше есептелгені
дұрыс. Алынғын бөлменің ауданына қарай оның ішіндегі жиһаздар мен көрнекі
құралдары, ойыншықтар, ойын алаңдары, еңбек және сабақ жүргізу орындары
балалардың жүріп тұруына жұмыс істеулеріне кедергі болмайиындай етіп
таңдалуы қажет.
Қозғалысты жетілдіруге: баспалдақ; баспалдақты сырғанақ; үлкен
автомобильдер, үш аяқты велосипед; әткеншек; тоннелдер мен лабиринттер;
қабырғалы таяқшалар; орындықтар; доптар және құм саланған мөшектер.
Құрастармалық қабілетті орнату үшін: столдық және едендік
құрастармалар (ағаш және пластмасса); жеңіл модульдік шикізат (әр түрлі
формалы және өлшемдегі)
Сенсорлықты (көзбен мөлшерлеу) дамыту: пирамидтер; салмалы-заттар
(матрендар, кубтар, қораптар және т.б.); гоеметриялық салмалы жалпақ
таяқшалар; әр түрлі формдағы тесіктері бар көлемдік контейнелер мен
салмалылар; жазық геометриялық фигуралар (шеңбер, призма, куб, кіпіш); сулы
және құмды ойын орталықтары. [53]
Кіші ойлау қабілеті (моторикалық): баулар; жапсырмалар; мозайка; түрлі-
түсті түймелер; үлкен және кіші жармалар; бұрандалы қақпағы бар пластикалық
шөлмектер; сорттауға арналған ұсақ тастар мен қабыршақтар; түймелер мен
әшекей тастарды тізуге арналған сымішек; байлауға арналған жіптер; бант
байлайтын ленталар; шар жасауға фольгалар; жазып бүгуге арналған темір
білік; сурет салуға және өрнек салуға арналған орталық.
Пәндік және кейіпкерлік ойындар үшін: киім үлгілерімен куклалар;
кукланы орауға жаялықтар; төсек орын ижапқыштарымен, куланы салатын
арбашалар; куклалық ыдыс –аяқ және бала мебельдерінің жиынтықтары (асүй,
асхана, жатын бөлме); кукланы жуындыратын ванна, үтіктейтін тақтай; үтік;
құрылыс құралдарының ойыншық түріндегі жиынтықтары; кітіп салғыш жаймалар;
телефон; өңделмеген материал;
Сурет салу қабілетін жетілдіру: әр түрлі жазықтықтағы мольберттер;
балалар суретін жылжытатын стенд; гуашь, қыл қалам, қарындаштар,
фломастерлер, борлар; қағаз беттері, обой орамалдары; қатырма қағаздар,
жиектеулер, трафареттер, пластилин.
Музыкалық дамуға: музыкалық аспаптар (маракас, қасық, сырнай,
қоңырау); шулы қобдышалар; ысқыруықтар; музыкалық көңілді ойыншықтар
(шарманка, тік тұрғыш ойыншық, балғалар, дауыс шығаратын кейіпті ойыншықтар
және т.б.) музыкалы ырғақпен қозғалуға арналған атрибуттар (қол орамал,
гүлдер, түрлі-түсті ленталар, және т.б.) балаларға арналған классикалық
және халық музыкасымен, балалар әндерімен жазылғакн магнитафон және
фонотека.
Театрлық қабілеттілік: столдық сахна; фланелеграф; Петрушка кукласы;
ертегі кейіпкерлерінің бетәлпет маскалары; қолғап кейіпкерлер;
фланелеграфқа арналған жануарлар мен адамдардың бейнелері; столдық,
саумсақтық және басқа театрлар.
Әсемдік құралдар: айна; киімдерге арналған сандықша; сарафан, юбка,
білезік, бас киім, шашбау, бант (қыздарға арналған) бас киімдер, жилеттер,
көйлектер, белдіктер (ұлдарға арналған)
Баланың қоршаған ортаға және өзіне бейімделуін қалыптастыру:
айналалар, балалар суреттері; үлкен куклалар (ұл және қыз тиісті киім
жиынтығымен); әр жастағы адамдардың (балалар мен ересектер) картиналы және
фото суреттер; әйел мен ер адамдардың суреттері; әр түрлі көңіл күйдегі
адамдар бейнесі (көңілді, көңілсіз) жекешелендірілген куклалар (әр баланың
тұрып түскен фота суреті, топтағы әр баланың жеке суретімен картонға
жапсырылып кесілген кескіні);
Табиғатпен таныстыру үшін: үлкен жапырақты (фикус), гүлді бөлме
өсімдіктер (фиалка, бегония,герань, спатифилиум); алтын балықты акваримдар;
әнші құстар салынған торлар; жануарлар шындыққа жақындатылған кескіндері;
иллюстрациялар, жеміс-жидектердің муляждары.
Музыкалық орта. Баланың табандылығын өрбітетін құрал ретінде[54]
Баланы бос бөлмеде деп ойлайсыздар. Не болады? Ол осы бөлмеден шығып
кетуге барынша күшін салады, өйткені қызықсыз істейтін ештеңе жоқ. Екінші
нұсқа: бөлмеде көптеген қызықты ойыншықтар, ойындар, құралдар. Бірақ
музыкамен айналысатын ештеңе жоқ. Бала солармен айналыса ма? Әрине жоқ. Ол
айналасындағы заттардың өзіне тән келетінімен айналысады. Үшінші нұсқа.
Мектепке дейінгі оқыту мекемесінде бірдей екі топтағы балалар бірдей
ойындармен,құралдармен, Соның ішінде музыкалық аспаптармен де бірдей
жабдықталған. Бір топтағы тәрбиеші оларға тіптен көңіл аудармайды, кейде
олардың текке тұрғанына теріс көзқарас танытады. Қорытындысында балалардың
музыкаға деген ынталары өшіп, олар мүлде айналыспайтындай болады. Келесі
топтағы жетекші музыкалық ойындарға көп көңіл аударып, балалараға музыкалық
заттар аймағындағы мүмкіндіктермен таныстырады, туындылық мүмкіндіктер
жасайды, баланың көңілін музыкалық ойыншықтармен және ойындармен аударады.
Қорытындысында балалар шығармашылықпен сол ойыншықтар мен ойындарды ойнай
бастайды.
Ортаны мәдениеттің шағын моделі ретінде қараған А.М.Лобка еңбегінде
көрсетілгендей оқу ортасындағы мүмкіндіктер деген еңбегінде педагогикалық
процестерді ұйымдастырған кезде мәдени біліктілік принциптерін қолдану
болып табылады. Білім ортасының мекемелерінде мәдениеттерді орталандыру
маңызы музыкалық білім ауда көрінеді. Өйткені ол білім мен мәдениетті
түйістіреді. Педагогикалық зерттеулерде көбіне білімдік орта көп кезігеді
немесе онда білім беру функциясына көп көңіл аударылады. Дегенмен осындай
тұжырым болса да, көптеген авторлар ортаны әртүрлі функциямен
байланыстырады. В.А.Ясвин ортаның түрлерін (жанұялық, мектепке дейінгі,
мектептен тыс, қосымша, емтихан. стихиялық) ерекше педагогикалық есептеулер
орындайтынын көрсетеді. Қазіргіт заманда білімге мәдениеттің көрінісі
ретінде жеке тұлғаның мәдениеттілігін тұрақтандыру әр түрлі көркемдік
жұмыстарды арнайы ұйымдастырған орталарда жүргізу көзделген. Музыкалық
тәрбиені баларды музыкалық мәдениетіне ұйымдасқан түрде тәрбиелеу ретінде
қарап, музыкалық ортаны баланы музыкалық мәдениетке баулу деп айтуға
болады. Сонымен, музыкалық орта педагогикалық жүйенің бір тармағы ретінде
балалардың күнделікті өмірлерінің музыкалық құрамы ретінде қабылданады.
Соның ішінде сабақтарда және мейремдерде бар.
Мектепке дейінгі педагогикада жан-жақты жеткілікті дайындалғакн,
пәндік жетілдіру ортасында ойыншықтарды, музыкалық жабдықтарды жабдықтарды
және оқу құралдарын жатқызуға болады. Бірақта бұлар музыкалық білім
жүйксіндегі қалыптастырудағы табандылыққа аздық етеді.
В.С. Мухинаның көрсеткендей, бала біртіндеп затты кеңістік
(қолөнерлік) әлемге, кейіпті – блоктілік жүйесіне, табиғат әлеміне,
адамдардың әлеуметтік қатынастарына біртіндеп енеді. А.А. Остапенко осы
қағидаға сүйене отырып, педагогикалық жүйенің негізінде жатқан, негізгі
элементтерін бөліп көрнекілік ретінде толықтыруды ұсынады. Ішкі дүниенің
орталандыруын қалыптастыратын орта обьективті көрнекілік деген ұғымды
ұсынушы В.И. Слободчиковтың кейін, ол келесі: пәндік-кеңістік ортаны,
педагогикалық әлеуметтік кеңістіктегі көрнекілігі – педагогикалық жүйенің
құрастырушылары ретінде бөліп оны локальді субъективті қатынастар
символикалық – белгілік көрнекілігі де атайды.
Ортаның әлеуметтік құрамынан мынадай бір өзекті мәселені жеке бөліп
атаған дұрыс, ол ұйымдастырушылық себебінің факторы, көңіл күй әсерінің
ортасы. Бұл әсерді қолдау, балаға жайлы жағдай жасап оның музыкалық
туындылығын қоздырту мұғалімнің басты жұмысы. В.А.Ясвин баланың туындылық
қабілетін әлеуметтік ортада жетілдіру мәселесінің қажеттілігін айтып
көрсеткендей, педагогтар мекеменің ғана ортасын есептеп қоймай, сонымен
қатар баланың жанұялылық тәрбиелеуінің ерекшеліктеріне, соның ішінде
баланың үйдегі баланың үйдегі музыкалық тәрбиесіне, арақатынастық процесіне
көңіл аударған дұрыс. В.А. Ясвин бойынша туындылық – ағартушылық ортада,
жеке тұлғаның еркін және ынталы өзіндік өркендеуі жүреді. С.Л.Новоселов
дамып келе жатқан пәндік ортаға (талаптар ойластырады) және оны
келесідегідей негіздеп көрсетті: туындылыққа қабілеттіліктің тамыры баланың
пәндік әлемге қызығушылығы, оған жақын адамдарда болу керектігі,
жақыншылдыққа бағытталу, аспаптармен олйыншықтармен бірінші
экспериментінде, қызығушылықта, білімсүйгіштігінде, өз мағынасында аса
жоғары көрсеткішті алуға құштарлығы.
Пәндік дамытушы орта деп ойын материалдарды және әр түрлі заттармен
қамтылған, рационалды түрде ұйымдастырылған, және табиғи жайлы жабдықталған
кеңістік түсіндірледі.
Мұндай ортада топтың барлық балаларының әрекеттерін біріктіруге
болады. Дамытушы орта мектепке дейінгі балалардың өз мүмкіндіктерін білуге,
қолдануға, өзіне сенімді болуға, өзіндік әрекет жасауға итермелейді.
Кіші топтар.Кіші жас-бала дамуындағы ең маңызды кезең. Осы кезеңнің
басты мақсаттары: жақсы эмоционалды жағдай туғызу, өзіндік әрекетті
мадақтау, пәндік-кеңестік және коммукативті әрекет жасауда тәжірибе
жинақтау.
Кіші топтарда балаларға қауіпсіздік орта жасалынады.
Бүлдіршіндер (әсересе 3 жастағылар) кеңістікте жағдайдың өзгеруін
нашар көтереді, олар бірқалыптылықты ұнатады, сондықтан кеңістікті олар
келгенше дейін жоспарлап қою керек.
Бүлдіршіндер - әрекетшіл, сондықтан олардың балабақшада болуы,
әрқайсысының ойындарда, қозғалмалы жаттығуларда, заттардың қасиеттері
зерттеуде, сурет салу, ермексазбен жұмысқа қатысуы абзал. Өздігінен жұмыс
істеуге талпыну кіші жастағыларда үлкендермен бірігіп әрекет жасаудан
туындайды.
Кіші жастағыларда әр түрлі қимыл қозғалыстары дамыиды, бірақ оларда
әлі де ептілік, қулық жоқ. Сондықтан жабдықты топтың периметр бойынша
орналыстырып, ойын бұрышы мен шаруашылық жұмыстарға арналған орыдарды
бөліп, оларды баланың жүру жолдары жақсы көрінетіндей етіп орналастыру
керек. Кеңістіктің үштен екі бөлігі бос болу керек. Қозғалыс белсенділігін
жүлелеу үшін баспалдағы мен сырғып түсетін жері бар төмпешік, шығу астымен
өту, үстімен, арасымен өтуге арналған жабдықтар (пластикалық шаршылар
немесе лабиринттер, т.б.) болу керек, сонымен қатар аунауға, секіруі,
жатуға болатын матрас болу керек. 2-3 үлкен түрлі түсті доп пен бірнеше
одан кішірек доптар жүру дағдыларын меңгертеді.
Бүлдіршіндер ашық сөрелерге жайып қоюға болатындай ірі ойын
жабдықтарын ұнатады. Оны жүмасына бір рет ауыстырып отыру керек. Барлық
ойын материалдарын жайып тастамаңыз – бұл жағдайда ойындарды таңдауға қиын
соғады, ал сөрелердегі ойындардыретке келтіру көп уақыт алатын болады.
Топта орналасқан барлық ойыншықтар балаға жетімді қашықтықта орналасуы
қажет – бұл оның белсенділігінің; өзіндік іс-әрекетінің дамуына
көмектеседі.
Кіші мектепке дейінгі жастағы балалар топтадында қасиеттері және саны
бойынша заттарды салыструға назар көбірек аударылады. Бұған дидактикалық
ойындардың (лото, жұптары бар суреттер), мозаика (3 жасар балалар үшін –
үлкен, пластикалық, 4 жасарлар – магнитті және ірі алтыбұрышты), пазлдар (3-
15 бөліктен тұратын), 4-12 дакадан тұратын шаршылар жинағы, дамытушылық
ойындар (мысалы: Суретін жина, Шаршыны бейнеле), сонымен қатар
модельдеу және ауыстыру элементтері бар ойындар көмегі зор.
Бүлдіршіндер сурет салуға белсенді қызығушылықтарын білдіреді. Оны
дамыту үшін өздігінен өшірлетін немесе таяқшасы бар балауызды тақталар
немесе ақ түсті қабырға қағазынан, 1 рулон мен балауыз борлары болғаны
дұрыс. Алқандарымен сурет салу үшін сұйық май қосылған гуашь немесе арнайы
бояулар қолданған дұрыс.
Кіші жастағы әрбір бала ашық түсті суреттері бар кітапшаларға назар
аударады. Оны зерттеу мақсатында ол кітап беттерін жыртып тастауы да
мүмкін. Бұл болмас үшін топқа ескі журналдарды әкеліп, оларды алысырақ
жерге қою керек. Кітапты жыртуға тыиым салу мен газеттерді жыртуға рұқсат
беру, бұл мәселені педагогикалық тұрғыдан дұрыс шешуге көмектеседі.
Ортаңғы топ. Мектепке дейінгі ортаңғы топ балаларында құрдастарымен
біріккен әрекет ету тәжірибесін жинақтау керек. Пәндік – кеңістік орта
жартылай тұйықталған микро кеңістік принципі бойынша 2-4 бала баладан ойнау
ыңғайлы болу үшін ұйымдастырылады. Өміріміз мәліметтер келетінін естен
шығармау керек. Сондықтан балалар бір қалыпта көп уақыт өткезетін жерлерде
мобильдар немесе биігірек- жерде алақан салып, ішіне ойнадың ба, енді тұр,
қолыңды көтер, секір, алақанға дейін созыл, енді ары қарай ойнай аласың
деген ережені бейнелеп қою керек.
Мектепке дейінгі ортаңғы – сюжет рольдік ойындардың нағыз шағы. Егер
бір ойын барысы балалармен аса қызығушылықпен қайта-қайта ойналса, оларды
жаңа ойынға итермелеу керек Олар осы ойында толық меңгеріп алсын ойыл
ортасына өзгерістер еңгізу керектігі сигналы – бұл эмоционалды фонның,
сөйлеу белсенділігінің төмендеуі және де ойының тез ойналуы. Бұл жағдайда
ойынға бала тәжірибесімен байланысты жаңа сюжеттер енгізу керек ( жанұя,
дүкен, балабақша т.б.)
Мектепке дейінгілердің танымдық белсенділігі молая түседі. Бұл олардың
неге?, неліктен?, не үшін? деген сияқты сұрақтарынан білінеді. Құм,
саз, су, бояу, жарық айна қолданалып ойналатын ойындар үшін арнайы орындар
бөліну керек. Шарттары кіші жастағыларға сияқты, бірақ қолданылатын
материалдар жиыны көбірек болады.
Ерте жастағы балаларға эмоциялы дамытушы орта құру проблемалары
Үздіксіз білім беру консепциясында (мектепке дейінгі және бастауыш буын) әр
түрлі жастық кезіндерде бола беретін психикалық фцнкциялар қалыптасуы
сияқты баланың психикалық дамуының заңдылықтарын бағдарламалар мен
оқулықтар жасаушылардың ескермеуі үлкен проблема болып тұр.
Баланың индивид және жеке тұлға ретінде қалыптасуының әр сатысы онымен
толыққанда өтілу керек – мұнымен дамудың келесі сатысына өтудің негізі
қаланады. Бұл принциптің ескерлемеуі нәтижесінде негативті салдар болуы
мүмкін. Солай егер баланы ерте жаста еркелету, аялаудан шекділіктің
талендеуіне, ентарлықтың пайда болуына, араласу дағдыларының дамуының
күрделенуге әкеліп соқтырады.
Ерте жаста бала дамуының эмоцианалды тәжірибесінің жетспеуі
нәтижесінде бибімделуінің қиындықтарына, өзінің эмоцианалды мазасыздануының
себептерін алмауына, басқа адмдардың сезімдерін тани алмауына әкеп
соқтырады. Баланың жеке тұлға ретінде дамуының маңызды жағдай ретінде –
адамның эмоцияларын қалыптастыру екенін көптеген отандық және шетел
педагогтары мен психологтары (Л.И.Божович, В.К. Вилюнас, А.В.Запорожец,
К.Э. Изард және т.б.) текке айтпаған.
Мектепке дейінгі тәрбиелеудің мамандарымен, әдіскелерімен,
тәрбиешілеріменбаланың сапалы эмоцианалды дамуының қаншалықта маңызды
екенін түсінгенің саралап өтейік. Бұл үшін мектепке дейінгі білім беру
бағдарламаларына назар аударайық. Бір тағынан оқытудын осы сатысында
эмоцианалды дамытудың қажеттілігі жайлы бағдарламалар авторлары (және
немесі) құрастырушылары айтады. Бірақ бұл бағыттың практикада жүзеге асуына
дайындығы, әсересе мектепке дейінгі тәрбиелеудің құраушысы ретінде
әдістемелік әр авторлармен әр түрлі қарастырлады. Мысалы бағдарламалардың
бір бағдарламада ерте жастағы балаға қатысты педагогикалық мақсаты былай
анықталады: пәндік әрекеттің ұйымдастры-луы; дене дамуының, мүнын ішінде
сөйлеудің қалыптасуы, қимыл – қозғалыстың дамуы. Бағдарламада баланың
дамыту бағыттары бойынша ерекшелегендердің маңыздылығын ескерсек те, онда
эмоционалдық құраушысы шетте қалғаны көрінеді.
Келесі бағдарлама авторлары ерте жастағы баланың психикалық
ұйымдастырылуының басты ерекшелігі – эмоцианалды және әсерімен қатынастың
бірлігі екенің айта отырып, баланың эмоцианалды дамуының маңыздылығын
көрсетеді. Бірақ авторлары 3 жастағы балалар дамуының негізгі бағыты
ретінде – баланың танымдық дамуын ерекшелеп алады және де бұдан олардың
өздігінен іздену әрекеттік дамыту керектігін айтады.
Бағдарламаларды саралаудан кейін біз балалар балабақшаларында
балалардың эмоцианалды – сезімталдық даму жағдайларын зерттеуге
көштік.(Свердловск облысының жалпы және кәсіптік білім беру министрлігінің
уақытша ғылыми коллективі) (У.Ғ.К.). У.Ғ.К-ның әрекетінің негізі мақсаты –
ерте жастағы баланың эмоцианалды – сезімталдық дамыуының маңыздылығын
көрсету, бұл дамудың өтуіне көмектесетін жағдайлар мен амалдарын анықтау
және оларды практикалық түрде апробациялау және енгізу. [55;56]
Мектепке дейінгі мекемелерде эмоционалдық дамытушы ортаның 5 негізгі
компоненттері анықталады:
1) эмоционалды қолдау компоненті – яғни біріккен тіршілік әрекетіне
қатысушылар арасындағы қатынас;
2) эмоционалды тиянақтаушы компонент – баланың балабақша тобында
болған уақыттын ұйымдастыратын режимді моменттері;
3) эмоционалды икемдеуші компонент – сыртқы жасау – жабдық (интерьер
түстері, жиһаз жайлылығы, т.б.)
4) эмоционалды жандандырушы компонент – балалардың бос отырмауын
ұйымдастыру (ойын, сюрпиздер, сабақтар)
5) эмоционалды машықтану компоненті немесе балалармен
психогимнастикалық жаттығулар жүргізу – психологтар мен дәрігерлер
қолдауында, бірақ мектепке дейінгі мекемелерде тіршілік әрекетінің
ұйымдастырылуында ескерілмеген жағдай.
Біртекті емес этникалық орта жағдайларында сәтті тіршілік әрекетінде
жек тұлғаны қалай қалыптастыруға болады? Бұл проблеманың шешімі ретінде
мектепке дейінгі кеңселерде этно-мәдениетті бағыттағы пәндік-кеңістік
дамытушы ортаны ұйымдастыру болуға тисті.
Пәндік–кеңістік орта ұғымына не жатады? Мектепке дейінгі тәрбиелеу
Консепциясы бойынша – мектепке дейінгі мекеменің дамытушы ортасы деп бала
дамуына тиіледі әсер ететін пәндік толықтама ретінде түсіндірімді. Екінші
сөзбен айтқанда оның құрылуының басты шарты – балалар арақатынасының жеке
тұлғалық модельге бағдарланған болуы. Осыдан пәндік– кеңістік орта кем
дегенде екі басты функция атқару керек деген қортындыға келеміз.
Бірінші функция хабарлаушы сипатта болса, екіншісі дамытушы болады.
Себебі, пәндік– кеңістік орта әлеуметтік шындықтын объектілері мен
пәндердің әралуандығын көрсетеді. Мұнда әр объект пен әр зат әлеуметтін
тәжірибиені берудің құралы ретінде болып, айналадағы әлем жайлы белгілі
білім мағлұмат береді.
Біз этномәдениет бағытындағы пәндік– кеңістін дамытушы орта құру
бойынша негізі жағдай мен кепілдемелер құрдық. Оның құрылуын әр түрлі
халықтардың рухани және материалды мәдениет заттарына, құбылыстарға,
объектілерге балалардың қызығушылығын себепті болады.
Бірінші жағдайдын негізі – этномәдениеттік бағытта пәндік– кеңістік
дамытушы ортаның құрылу негізінде келесі принциптер болады:
1. Іс - әректтегі белсенділік пен шығармашылық принципі бұл жерде
ғана процеске қатысушы пәндік-кеңістік ортаның құрушысы бола алады. Құрал –
жабдықтар, заттар, әдістемелер, атрибуттар балада тек қана танымдық
қызығушылығын ғана оятып қоймай, сонымен қатар шығармашылық, бастамашылдық
қасиеттерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz