Информатиканы қосымша оқытудың мақсаттары
Кіріспе
І-тарау Информатика негіздері және оның қолданылуларын қосымша оқытудың
түрлері
1.1 Информатика пәнін оқытуда оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін
қалыптастырудың теориялық негіздері
1.2 Информатиканы қосымша оқытудың мақсаттары
ІІ-тарау Информатика пәні бойынша кластан тыс жұмыстар
2.1 Информатика курсы бойынша жүргізілетін үйірме жұмыстары
2.2 Информатика пәні бойынша кластан тыс жұмыстарды ұйымдастыру және
жүргізу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі уақытта “қоғамды информатикаландыру”, “білім беруді
информатикаландыру” деген сөз тіркестері біздің сөздік қорымызға еніп
кетті. Олай болса, қоғамды информатикаландыру дегеніміз не? Қоғамды
информатикаландыру дегеніміз - ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің
күнделікті тұрмысқа ауқымды енуінің нәтижесі, яғни Адам өміріне іс-
әрекеттің интеллектуалды түрлерінің Жан-жақты әсер етуі мен ролінің
жоғарылауына байланысты объективті процесс.
Жалпы білім беретін мектептерге программалау элементтерінің
енгізілгендігіне 40 жылдан астам уақыт болды. Информатиканың, программалау
элементтерінің орта мектепке енгізілуінің өзіндік тарихы бар, яғни оны
бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Бірінші кезең, бұрынғы Одақтағы 50-жылдардың бас кезіндегі алғашқы
ЭЕМ-дың пайда болуына байланысты, адам қызметінің жаңа саласы дами бастады.
Программалаудың қалыптасу кезеңіндетілдік құралдар мен әдістер жеткіліксіз
болды. Соған қарамастан оқушылардың программалауды түсініп, игеруіне
ешқандай принципті қиыншылық болған жоқ.
Екінші кезең, математикаға бейімделген мектептер негізінде
программалауға мамандандыруға байланысты. Информатиканы мектепте оқытуды
1959 жылдан басталды деуге болады, өйткені Мәскеу қаласының №444 мектебінде
С.И.Шварцбурд жоғарғы класс оқушыларына ЭЕМ жұмысын үйретуге бағытталған
эксперимент жүргізуді бастады. Мұндай мектептерде жалпыға бірдей орта білім
негізінде программист дайындау көзделген болатын. Осы мақсатқа сәйкес,
С.И.Шварцбурдтың жүргізген тәжірибелік жұмысы көпшілікке белгілі болды.
Келесі кезең, арнаулы факультативтік курстардың ашылуына байланысты.
Факультативтік курстың мақсаты – оқушылардың жан-жақты мүмкіндіктерін
дамытуға және білімдерін тереңдетуге бағытталған жаңа оқу жұмысының түрі
ретінде қарастырылды. Математика және оның қолданулары бойынша жүргізілген
факультативтерде арнаулы үш курс әртүрлі деңгейде ЭЕМ-ның қолданылуын қажет
етті. “Программалау”, “Есептеу математикасы”, “Векторлық кеңістіктер және
сызықтық программалау”. Осы факультативтік курстардың енгізілуіне
байланысты программалауды орта мектепке енгізу кезеңі басталды.
Өзінің бүкіл даму тарихында адам баласы затты, энергияны және
информацияны меңгерумен келеді. Информацияны айтып білдіру және беру
қажеттілігінен тіл, жазу, бейнелеу өнері пайда болды, кітап басу, почта
байланысы, телеграф, телефон, радио және теледидар өмірге келді.
Информациялық қоғамға көшу процесі қазіргі кезде барлық дамыған елдерді
қамтып отыр. Осы процестің өзегі, негізгі мәні информацияны ЭЕМ-де өңдеу
болып табылады. Осы мәселені түсініп – білу үшін “Информатика және
есептегіш техника” пәнін оқып-үйрену керек. Информатика негіздері пәні орта
білім беру мектептерінде стандартқа сәйкес оқытылады. Осы пәнді оқытатын
мұғалімнің білімі қазіргі заманға сай лайықты болуы керек және әлемдегі
күнделікті пайда болып жатқан жаңа информациялар мен технологиялар туралы
түсініктерді мұғалім оқушыларға түсіндіріп жеткізе алатындай дәрежеде болуы
керек. Сонымен қатар, мұғалім мектеп практикасында информатика пәнін оқыту
кезінде педагогикалық – психологиялық қызметтерді атқаруы керек. Ең бастысы
оқушыдан білімді, білікті, тәрбиелі және жан – жақты хабары бар азамат
шығаруы керек.
І-тарау Информатика негіздері және оның қолданылуларын қосымша оқытудың
түрлері
1.1 Информатика пәнін оқытуда оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін
қалыптастырудың теориялық негіздері
Қоғамды демократияландыру мен ізгілендіруге байланысты туыңдап отырған
басты мәселе - мектептегі білім мазмұнын ізгілендіру негізінде қайта құру,
оның ішінде мектептің оқу үрдісіне компьютерлік технологияны енгізу болып
отыр. Ал оның өзі оқушының өзіндік бағдарлай және дами алатын субъект
дәрежесіне көтерілуін, сонымен қатар арнайы оқу ортасын жасау арқылы оның
өзіндік танымдық іс-әрекетін қалыптастыруды талап етеді. Аталған міндетті
шешу үшін негізгі мектептердің 7 сыныбынан бастап Информатиканы пән ретінде
енгізудің орны ерекше.
Жаппай компьютерлендіру кезеңінде компьютерлік технологияны оқу
үрдісінде пайдалану арқылы оқушылардың өзіндік танымдык іс-әрекетін
қалыптастырып, дамытуда үлкен жетістіктерге жетуге болатындығы практика
жүзінде дәлелденіп отыр.
Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерінің теориялық негіздері
Л.С.Выготский, В.В.Давыдов, П.Я.Гальперин, Е.И.Машбиц, С.Л.Рубинштейн,
Н.Ф.Талызина сияқты психологтардың және дидакт-ғалымдар М.А.Данилов,
Л.В.Занков, Л.Н-Ланда, И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин, Т.И.Шамова, Г.И.Щукина,
Ж.А.Қараев еңбектерінде жан-жақты қарастырылған.
Оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыруда оқыту үрдісін
оқушылардың өз бетіндік бағдарлау әрекеті мен оқуға деген ынтасын
арттырудың компоненттерін жүзеге асыруға бағытталған оқытудың әдіс-
тәсілдерін пайдалану жеткілікті. Бұл мәселе И.Я.Лернер, А.М.Матюшкин,
М.И.Махмутов, В.Оконь және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Сонымен бірге, Ш.Амоношвили, Б.П.Никитин, В.Ф.Шаталов сияқты жаңашыл-
педагогтардың еңбектерінде бұл мәселелердің практика жүзінде іске асуы
көрініс тапкан.
Оқушының өзіндік танымдық іс-әрекеті танымдық қызығушылықтан туындайды.
Олай болса, Г.И.Щукинаның пікірінше, танымдық қызығушылық оқудың ең негізгі
мотивтерінің бірі бола отырып, оның белгілі бір жағдайларға байланысты
"жеке тұлғаның іс-әрекеті мен жекелеген әрекеттерінің дамуына қуатты түрткі
күшіне айналады". Сонымен, бұл жағдайлардан оқушы өздігінен жорамалдауға,
бақылауға, іздеуге мүмкіндік алатындай дәрежеге жетіп, өзіндік танымдык іс-
әрекет жасауына жағдай жасалады.
Т.И.Шамованың пайымдауынша, оқушылардың танымдық белсенділігін
арттырудың құралы ретінде оқу мазмұны, оқытудың әдістері мен ұйымдастыру
формалары есептеледі. Сондай-ақ, танымдық белсенділікті арттыру
құралдарының жүйесі төмендегідей талаптарға жауап беруі тиіс:
- оқытуды ұйымдастырудың барлық кезеңдерінде оқушылардың ішкі оқу ынтасын
ояту мен дамыту;
* оқушылардың алдына қойған іс-әрекетінің мақсатын қою мен жоспарлауды
камтамасыз етуге бағдарлауды көтермелеу;
* оқушылардың оқу ақпараттарын өңдеуде интеллектуальдық іскерлігін
қалыптастыру;
* оқушылардың өзін-өзі бақьшауы мен түзетуі негізінде оқытуда оқу танымдық
іс-әрекетін қамтамасыз ету.
Компьютерлік технологияны оқыту үрдісінде пайдалану барысында
оқушылардың танымдык белсенділігін арттырудың ғылыми-теориялык негіздемесін
педагогика ғылымдарының докторы, профессор Ж.А.Қараев ұсынды.
Енді оқытудың компьютерлік технологиясы деген не атты сауалға
тоқталайык. Қазіргі уақытта оқытудың компьютерлік технологиясының бірнеше
анықтамасы бар. Соның бірі - И.И.Мерхель берген анықтама бойынша, оқытудың
компьютерлік технологиясы (ОҚТ) дегеніміз оқушының өз бетінше таным
кызметін, оқытуды оқу үрдісін басқаруды жеделдетуге бағытталған
әдістемелік, психологиялық-педагогикалық бағдарлама, техникалық және
ұйымдастыру құралдарының жиынтығы.
Ж.А.Қараевтьң пайымдауынша, компьютерлік технологияны оқу үрдісіне
пайдалану барысында оқушының өз бетімен атқаратын қызметі мына формула
бойынша өрнектеледі: Оқ= ӘБН+ОӘ+Ан+Тә+ТҮЗә, мұндағы ӘБН - әрекеттің
бағдарлық негізі, ОӘ - орындаушылық әрекеті, Ан - аралық нәтиже, Тә -
тексеру әрекеті, ТҮЗә - түзету енгізу әрекеті.
Оқушыда аталған әрекеттерді орындай білу дағдысын қалыптастыру оқытуды
өзіндік оқуға айналдырады.
Жоғарыдағы аталған ғалымдардың (Т.И.Шамова, Г.И.Щукина және т.б.)
жұмыстарына талдау жасай отырып, оқытуда оқушылардың танымдық
белсенділігінің оңтайлы деңгейі оның танымдық іс-әрекетін арттыру шарттарын
қанағаттандырғанда ғана жүзеге асыру мүмкін болатыны анықталған:
* оқушыны нақтылы іске байланысты танымдык қажеттілікті қалыптастыру мен
орнықты танымдық кызығушылыққа тәрбиелеу;
* оқушыны ақпаратты қайта өңдеуге байланысты интеллектуалдық және өздігінен
жоспарлау, ұйымдастыру мен бақылауды жүзеге асыру дағдыларын қалыптастыру;
* компьютерді оқыту үрдісіне пайдалануда оқушылардың әрқайсысын оқытуға
белсенді түрде қатыстыру.
Аталған мәселелер оқыту үрдісінде компьютерлік технологияны
пайдалануда оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға байланысты
зерттелген. Бірақ информатика пәнін оқытуда, сыныптан тыс сабақтарды
ұйымдастыру және информатика мен басқа пәндерді сабактастырып оқытуда
оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін арттыру мәселелері осы уақытқа
дейін ғылыми түрде зерттелмеген тың мәселелердің біріне еніп отыр.
Сондықтан бұл мәселе карастырылып отырған мәселенің көкейтестілігін одан
әрі арттыра түседі.
Ғалымдардың айтқан пікірлеріне сүйене отырып, біз оқушынын өзіндік
танымдық іс-әрекеті деп олардың компьютерде жұмыс істеу барысында өздігінен
жоспарлау, бағдарлау, тексеру және қорытынды жасау сияқты шыгармашылыц
ойлау қабілетін талап ететін әрекеттер тізбегін түсінеміз.
Осы айтқан тұжырымға сай оқушының өзіндік танымдық іс-әрекетін
арттыруда мұғалімнің жасайтын жұмысының мақсаты оқушының шығармашылық
кабілетін дамытуға байланысты болатынын жүргізілген практикалық жұмыстар
нәтижесінде, яғни төмендегі мәселелер негізінде анықтадык:
өтілген материал мен өтілетін материалдың арасындағы байланысты әр түрлі
мысалдар беру арқылы оқушының білімін толықтыру;
оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыру максатында олардың оқыту үрдісіндегі
белсенділігін арттыру;
оқушыға берілетін теориялық білімді күнделікті өмірмен байланыстыра оқыту
арқылы өз бетімен білім алып, білім деңгейлерін кеңейту дағдыларын
қалыптастыру;
- оқушынын шығармашылық қабілетін компьютердің көмегімен дамытуға
мүмкіндік беретін практикалық білім дағдыларымен қамтамасыз ету.
Оқушылардың сыныпта өздігінен жұмыс жасау түрін Л.П.Аристова 5 түрге
бөледі:
1. мұғалімнің толық ашып түсіндірмеген мәселелеріне оқушьшардың зер
салып оқуы;
2. сыныпта мұғалімнің түсіндіруінде қарастырылмаған мәселелерді
үйге өздігінен оқып-үйрнеуге тапсыру;
бұрын алған білімдерін жаңа логикалық байланыстар мен вариациялар арқылы
ұғыну;
жаңа алған білімдерді сыныпта пысықтау;
мұғалімнің түсіндіруімен және басқа білім көздерінен алынған білімдерді
пысықтау.
Осы айтылған мәселелерді негізге ала отырып, И.И.Малкин оқушылардың
сабақтағы өздігінен орындайтын жұмыстарын дидактикалық жүйелеуді жүзеге
асырды.
Біз осы аталған ғалымдардың пікірлерін және информатика пәнінің
өзіндік ерекшелігін ескере отырып, оқушылардың өз бетімен атқаратын
танымдық іс-әрекетін қалыптастырудың әрекеттер тізбегін құрдық:
* оқушының өткен материалды өтілетін материалмен салыстыра отырып,
байланысын анықтауы;
* берілген есептің математикалық моделін жасауы, соған сәйкес алгоритмін
құрып, программасын жазуы;
* программаны редакторлей отырып, компьютерде орындауы;
* компьютерде программаның орындалуын тексеруі және қажетті түзетулер
енгізуі;
* оқушылардың өзара пікір алмасулары нәтижесінде қорытынды тұжырымға
келулері немесе істеген қызметіне сәйкес өз бетінше ой қорытуы.
Жоғарыда аталған мәселелер мен информатика пәнінің өзіндік ерекшелігін
ескере отырып, пәнді оқушылардың өзіндік танымдык іс-әрекетін арттырудың
шарттарын төмендегідей топтарға бөліп, анықтадық:
1-топ. Информатика пәнінен алгоритм мен программа құрып оқытуда оқушыларды
өзіндік білім алуға бағыттау: оқушының өздігінен жоспарлай, бағалай білуі,
программаны редакторлеу арқылы қатесін түзете білуі.
2-топ. Ақпараттық технология негіздерін оқыту барысында стандартты және
офистік программаларда жұмыс жасау арқылы оқушылардың ол ортада өздігінен
жұмыс жасауы және түрлі ақпараттарды өңдеуде шығармашылық ойлау қабілетінің
дамуы.
3-топ. Информатика пәнінен оқушылардың компьютерлік сауаттылығы мен
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру негізінде пәнге деген танымдық
қызығушылығының дамуы.
4-топ. Информатика пәнінің басқа пәндермен, әсіресе, математика пәнімен
тығыз байланыстылығы математикалық модель құру мен алгоритм жазуда екенін
түсінуі және оларды компьютерде ақпаратты еркін өңдей алатындай дәрежеге
жеткізу.
5-топ. Информатика мен басқа да пәндерді байланыстырып оқытуда
оқушылардың төмендегідей әрекеттерді өз бетімен орындай алатындай дәрежеге
жетуі:
* оқушының мектеп пәндерінен (математика, қазақ тілі, физика, химия және
т.б.) меңгерілетін теориялық материалдарға жалпылама талдау жасай отырып,
өзіндік ізденіс жұмысына баулу;
* әр түрлі типтегі математикалык, физикалық және химиялык есептерді шешуде
олардың моделін құру арқылы оқушының жүйелі ойлау қабілетін дамыту;
* ізделінген ақпараттарға теориялық талдау жасау арқылы оқушының ақпараттық
ойлау қабілетін қалыптастыру.
Ж.А.Қаравтың компьютерлік технологияны оқыту үрдісінде пайдалануды
басқару алгоритмі мен бөлінген топтарды негізге ала отырып, біз информатика
пәнін оқытуда оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін қалыптастыруга
бағытталған басқару алгоритмін төмендегіше анықтадық:
1. оқушылардың оқу үрдісіне деген ынтасын арттыру;
2. оқушылардың пәнге деген танымдық қажеттілігін туғызу;
3. әрекеттің бағдарлық негізін қалыптастыру;
4. компьютерде ақпараттық үрдістерді орындау іс-әрекеті;
5. компьютерде жазылған программалардың орындалу үрдісін тексеру әрекеті
(өз бетінше, компьютер және мұғалім көмегімен салыстыру);
6. жазылған программаларды редакторлеу арқылы өзін-өзі түзету әрекеті (кей
жағдайда мүғалім көмегімен);
7. өз ойын қорыта білуі, 3-пунктке қайтып оралу, яғни [Ан - Кн](0, мұндағы
Кн - күткен нәтижені алу.
Жасалынған басқару алгоритмі оқушыларда әрекеттің бағдарлык негізін
өздігінен алу субъектісі, өзіндік бақылау мен өзін-өзі түзете білу дағдысын
қалыптастырады, яғни оқыту өзіндік оқытуға айналдыратынын жүргізілген
тәжірибе нәтижелері арқылы дәлелденді.
Сонымен, жасалынған басқару алгоритмін информатика пәнін оқыту
үрдісіне пайдалану оқу материалын тез меңгеруге игі әсерін тигізеді. Мұндай
үрдіс нәтижесінде оқушыларда өздігінен бақылау мен іс-әрекетін түзету
арқылы әрекеттер дағдысы қалыптасады.
Информатика пәнін оқыту үрдісінде компьютерді пайдалануда іс-әрекетті
басқарудың төмендегідей деңгейлері қалыптасты: "оқушы ( мұғалім, оқушы (
компьютер, мұғалім ( компьютер ( оқушы"; "оқушы + мұғалім ( компьютер";
"оқушы ( оқушы" деңгейінде оқушынын танымдық іс-әрекетін басқару
мұғалімнің көмегімен компьютерде жұмыс жасау арқылы жүзеге асады.
"Оқушы ( мұғалім" - бұл қарым-қатынас субъект-субъект байланысын
қамтамасыз етеді.
"Оқушы ( компьютер" - бұл қарым-қатынас оқушының өзіндік танымдық іс-
әрекетін қалыптастыруға негізделген.
"Мұгалім ( компьютер ( оқушы". Бұл байланыс арқылы мүғалім оқушыға
тапсырма береді, оқушы берілген тапсырма бойынша өз сұрақтарын қояды. Сонда
бұл байланыстарда жасалған тапсырмалар компьютердің пошта жәшігінде
сақталады және ол ақпаратты оқушы қайтадан өңдеп, сақтап қоюына мүмкіндік
алады.
"Оқушы + мұғалім ( компьютер". Бұл үш жақты байланыс болып табылады.
Сондықтан бұл жағдайда оқушы мен мұғалім арасындағы байланыстар тереңдей
түседі де, өзара түсіністік орнығады.
Жалпы, аталған қарым-қатынастар оқушылардың өзіндік танымдық іс-
әрекеті оның ақыл-ойын дамыту негізінде жүзеге асады. Олай болса,
информатика пәнін оқытуда оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін дамыту
үшін оқушылар акыл-ой кызметінің тәсілдерімен қарулануы тиіс. Информатика
пәнін оқып-үйренуде, әсіресе, алгоритм мен программа кұруда төмендегі
тәсілдердің орны ерекше:
1. Ең басты мәселені бөліп алу тәсілі. Бұл тәсіл бойынша оқушылардың
логикалық ойлау қабілеті дамиды, өйткені, мынадай ақыл-ой операциялары:
талдау және жинақтау, салыстыру мен нақтылау, абстракциялау және жалпылау
жүзеге асырылады.
Ең басты мәселені бөліп алып қарастыруда төмендегі көрсетілген
әрекеттер тізбектей орындалады:
а) мәселенің не туралы екенін анықтау;
ә) мәселеге байланысты негізгі ұғымдар мен сөздерді іріктеу;
б) толықтауыш мәселелерден негізгі тірек мәселелерін бөліп алу;
в) қысқаша мазмұндаудың негізгі тірек мәселелерін белгілеп алу;
г) бөлініп алынған тірек мәселелерінен негізгі мәселелерді жазу.
2. Салыстыру және бақылау тәсілдері.
Біз зерттеуімізде салыстыру мен бақылауды өзара байланыста қарастырып
отырмыз. Мұндағы негізгі мақсат - компьютерлік технология арқылы берілген
тапсырмалардың нәтижесін бақылай отырып, салыстыру болып табылады. Бұл
жағдайда, төмендегі керсетілген мәселелерді ескеру керек:
а) біртекті нысандарды салыстыру;
ә) берілген нысандарды белгілі бір қасиеттеріне байланысты ажырата
отырып, салыстыру;
б) нысанның сапасына, белгісіне, үрдісі мен категориясына байланысты
салыстырғанга қарағанда, фактілерді салыстырудың онай екендігін мысалдар
арқылы анықтау.
Салыстыруды оқу үрдісінде пайдаланылатын танымның барлық кезеңдеріне
(жаңа материалды кабылдау барысында, оны жүйелеу мен кеңейту, әр түрлі
жағдайға байланысты пайдалана білу) пайдалануға болады.
Бұл тәсілдер бойынша оқушы берілген материалдың өткен материалмен
ұқсастығын, ерекшелігін анықтайды. Нәтижесінде оқушы ең басты мәселені
есіне сақтап калады.
3. Түсіндіру тәсілі.
Белгілі бір құбылыстарды түсіндіру - бұл құбылыстың басқа
құбылыстармен байланысын дәлелдеу мен байланыстың түрақтылығын көрсету,
яғни қайталанып отырған заңдылықты ашу.
Құбылыстарды түсіндіру барысында оқушы төмендегі берілген мәселелерді
үйрену керек:
а) берілген есептердің алгоритмдерін түсіндіре отырып, оны блок-сызба
түрінде бейнелеп, программалау тілінде жазуға үйрену және олардың байланысы
мен ерекшелігін ажырата білу;
ә) берілген ақпараттарды тұжырымдай отырып, программалау тілінің қандай
командаларын пайдалануға болатынын анықтай білуге үйрену;
б) программалау тілінің командаларын жазу арқылы олардың қызметіне
салыстырмалы талдау жасай білуге үйрену;
в) түрлі ақпараттық үрдістерді өңдеу бағытында ақпараттық және
коммуникациялық технологиялардың мүмкіндіктерін пайдалана білуге үйрену.
4. Жалпылау тәсілі.
Бұл тәсіл құбылыстың, үрдістің заңдылығын, белгілерін, қасиеттерін
ашуға жағдай жасайды.
Танымдық іс-әрекеттің ерекшеліктеріие байланысты жалпылаудың екі типі
бар: эмпирикалық және теориялық.
Эмпирикалық жалпылау - бұл жалпы белгілерден ең негізгісін бөліп алу
болса, ал теорияльқ жалпылау - бұл талдау, жинақтау және абстрактілі
ойлаудан нақтылы ойлауға көшу негізінде жүзеге асырылатын жалпылау.
Танымдық есептерді шешуде эмпирикалық және теориялық ойлау қабілеттері
сәйкес келеді.
Егер есеп кеңейтілген әдіспен шешілмесе, онда эмпирикалык ойлау
қабілетіне жатады, ал егер есеп кеңейтілген әдіспен шешілсе, онда ол
теориялық ойлау қабілетіне жатады.
Сонымен, информатика пәнін оқытуда оның әдістемелік жүйесі (мақсат,
мазмұн, әдіс, түр, құрал) оқушылардың өз бетімен қызмет жасау дағдыларын
дамытуға бағытталып жасақталуы тиісті. Біздің зерттеп отырған мәселеміз
бойынша оқушының танымдық құралы - компьютерлік технологияны пайдалану
қызметінің субъектісі болуға тиісті.
Біз информатика пәнін оқытуды жетілдіруде білім беру үрдісін
ізгілендіруді іске асыруымыз үшін төмендегідей міндеттерді шешуіміз қажет:
1 нақтылы іс-әрекетке байланысты оқушының ынтасын, танымдық қажеттілігін
қалыптастыру;
2. оқушылардың өзін-өзі басқару (өздігінен жоспарлай, бақылай, түзете
білуі) іс-әрекетін ұйымдастыру арқылы интеллектуалдық қабілеттерін дамыту;
3. оқытуда танымдық белсенділікті дамытатын әдіс-тәсілдерді тиімді
пайдалана білу.
Қазіргі кездегі коғамдағы қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа
стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен
қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігінің білім беру жүйесі оқытудың
мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын
болды. Оқытудың қазіргі жағдайдағы негізгі мақсаты - нәтижеге бағдарлап
оқыту. Біз өзімізге мынадай сұракты жиі қоюымыз керек - мектепте не
нәрсеге көп көңіл бөлеміз, қандай бағытпен келеміз - оқушы не біледі
немесе ол өз мүмкіндіктерін дамытуды қалай жүзеге асырып жүр, жұмыс
істеудің жаңа эвристикалық тәсілдерін игеруде не істеп жүр? Осы сұраққа
анық, бүкпесіз, жауап беру білім берудің жаңа құндылықтарының бізге
каншалықты жақын екенін білуге көмектеседі. Егер берер жауабымыз ойдағыдай
дұрыс болса, онда оқыту үрдісіндегі бұрынғы көптеген мәселелерді қайта
қарауымыз қажет.
Осы арқылы біз келесі кестеде пәнге бағытталған оқыту мен жеке тұлғаға
бағдарлап оқыту арасындағы салыстырмалы ерекшелікті кестеде бейнелеп
көрсетіп отырмыз (кесте № 1)
Пәнге бағытталган оқыту түрі мен жеке түлғаға бағдарлап оқыту
арасындағы салыстырмалы ерекшелік
Кесте № 1
к.естелх і
Пәнге бағытталған оқыту түрі Жеке тұлғаға бағдарлап оқыту
Оқу мақсаты айқын білінеді. Сабақтың Оқушылардың білімі оқыту,
білімдік, тәрбиелік және оқыту тәрбиелеу және пән арқылы
мақсаттарының шекараларын нақты бөлуге(информатика) дамытудан тұрады.
болады. Көбінесе мақсатты мұғалім Формуласы: "Білім = оқыту +
қояды. тәрбиелеу + дамыту". Мәселені қою
барысында оқушы өзінің алдағы
әрекетінің мақсатын іштей
қабыддайды. Оқушы жаңа оқу
міндетін қалыптастыруға, оны
қайта анықтауға, қайшылықтарын
анықтауға қатысады. Мұнда мұғалім
- оқушы білімнің қайнар көзі
болып саналады.
Ынталандыру
Әрекетті сырттай ынталандыру Әрекетті іштей ынталандыруға
пайдаланылады ("Сен істейсің, сүйену ("Маған бұл керек бұған
міндеттісің") қол жеткізуге тиіспін").
Нәтижеге жетү
Мүғалім таңдайды. Сабақ формуласы: Оқушылармен бірге таңдалады.
Игеру = Түсіну + есте сақтау Сабақ формуласы "Меңгеру = игеру
+ біліміңді практикада қолдану"
Нәтижесі
Бастысы - білімді игеру деңгейі. ОқушыБастысы - оқу үрдісіндегі
мұнда барлығына бірдей берілетін оқушының жеке басындағы оң
тапсырманы орындайды да, нәтижесінде -өзгерістер. Оқушы өз деңгейіне
дұрыс жауапқа, жақсы бағаға жетуге қарай құрастырылған тапсырмаларды
тырысады. Ол өз оқу жұмысын амалдардың жалпы тәсілдерін
талдамайды, нәтижеге жету тәсілімен деанықтай отырып, орындайды. Ол өз
қызықпайды, өз психологиялық жағдайын оқу жұмысын, психологиялық қалпын
да талдамайды, өйткені оны ешкім сұрапынтамен талдап, өзінің оң және
жатқан жоқ. теріс пікірлерін ашық көрсетеді.
Бағалау
Алынған нәтижені жалпы қабылданған Қол жеткен жеке жетістіктері
үлгілермен салыстыру. эталонын пайдалану арқылы өзін
өзі бағалау.
Жеке тұлғаға бағдарлап оқыту - оқушының барлық мүмкіндіктері мен
қабілеттерін ескере отырып, оның жеке ерекшеліктерін дамытуға қажетті
жағдайлар жасау деген сөз. Білімділіктің, адамгершіліктің, кәсіби
шеберліктің және іс-әрекетке икемділіктің жаңаша түсінігі оқушылардың
белсенділік әрекеттерімен және олардың әріптестерімен бірлесіп
араласуындағы өз орнын анықтау, өзін-өзі жетілдіру, адамның табиғи
мүмкіндіктерін ашу, ойлау қабілетін жетілдіру, сөйлеу, әрекет ету сияқты
қасиеттерін ашып, нәтижесінде - өмірдегі өз орнын табуға көмектеседі.
Ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан бір қасиет -ол жеке тұлға ретінде өз
мүмкіндіктерін ашып, ортасына "өзінің маңыздылығын таныту" болып табылады
(Д.Карнеги). Әр пән бойынша да білім қажет (пән сабақтарын игермеу туралы
сөз болмайды), бірақ ол негізгі мақсат емес, ол оқушының өзін-өзі
жетілдіру, алға жылжыту, өз орнын анықтау істерінің негізгі құралы болып,
нәтижесінде - өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру рөлін атқаруы тиіс.
Пәндік материалдағы негізгі идеялар мен принциптерді жекелеп қарастыру
үшін, сабақ мақсатын қою кезінде осы тақырыптың түпкі мәселелерін анықтауға
тырыстық. Көбінесе, мұндай сұрақтардың "дұрыс" дайын жауаптары бола
қоймайды, өйткені олар: "оқушыларды қызықтыруы тиіс; қарастырылатын
материалға шығармашылық көзқараспен қарауды талап етеді; ауқымы кең болады;
пәндер мен оқылатын объектілер арасындағы байланысты қамтамасыз етеді".
Мысалы, "Дербес компьютерлер архитектурасы (7-сынып) тақырыбын
оқығанда, нақты деректерге сүйенген, бір жауабы бар қарапайым сұракты былай
қоюға болады: "ДК негізгі құрылғыларын атап шығыңдар", ал негізгі сұрақ
"Болашақ компьютер қалай жасалады?" немесе "Раіпt графикалық редакторы (4-
сынып) тақырыбын оқығанда, қойылатын жай сұрақ: "Графикалық редактор
аспаптарын айтып беріңдер", ал негізгі сұрақ мынадай болуы ықтимал:
"Суретші мен графикалық редактор аспаптарының айырмашылығы неде?"
Негізгі сұрақты жақсылап қою үшін, түрлі қызықты сұрақтар ойлап табу
керек. Сізге жаңа тақырып өткенде, оқушылардың қоятын сұрақтарын еске
түсіріндер де, солардың ішінен олардың қызықты деп санайтындарын тандап
алыңыздар. Балалармен өткен тақырыптарыңыздың ішінен 4-5 жылдан соң,
олардың есінде кандайларының қалғанын дұрыс деп санайсыздар, соларды таңдап
алу керек. сұрақтарды алдымен "ересектер" тілінде жазып шығып, соңынан оны
балаларға түсінікті тілге "аударыңыздар". Сұрақты дауыстап қойып, "Бұл
немене?" деген сөзді айтыңыз. Егер сіз қойған сұрақтан соң, осындай сұрақ
тағы да туындамаса, онда кажетті сөздердің табылғаны. Балаларды пәнге,
өтілетін материалдарға деген қызығушылықтарын дамытатындығы белгілі.
Оқушылардың пәнге деген ынтасын тұрақты түрде арттырып, оларды қалай
қызықтырып отыруға, ойландыруға болады? Осы мәселе бізді соңғы кезде қатты
толғандырып жүр, себебі оқушылардың қабылдайтын ақпараттар ағымы өте көп.
Тек пәнге қызыққан оқушы ғана белсенділік танытатыны белгілі. Сондықтан
балалардың көңіл-күйінің жоғары болуын камтамасыз етуге тырысу қажет.
Оқушылардың компьютерге теген қызығушылығы мектепке келмей жатып-ақ
басталады. Сондықтан оларға дамытушы компьютерлік ойындар беру арқылы оның
пәнге деген қызығушылығын арттырып алуымыз керек. Әйтпесе, олардың осы
пәнге деген кызығушылығын жоғалтып алуымыз мүмкін. Сол себепті жаңа
материалдарды түсіндіру барысында оны тереңірек түсіндіріп, әсіресе, әрбір
материалдың қолданбалы бағытына көп көңіл бөлуіміз қажет. Мұндай
мүмкіндіктерді жүзеге асыру "Дербес компъютердің атқаратын қызметі мен
құрылғылары", "Windows ортасында жұмыс істеу" т.б. тақырыптарды өткенде
онша қиынға соқпайды. Жаңа материалды өтер алдында балалардан "Негізгі
білімдер" сауалнамасын толтыру сұралады. Сауалнамада олар өздерінің осы
тақырыптан не білетіндерін, яғни білім деңгейлерін танытады. Оларды талдай
отырып, әрбір оқушымен немесе бір топ оқушымен істейтін жұмыс жоспары
жасалады. Олардың кей тобы тақырыпты толық өтеді, кейбіреулеріне бағдарлау
сұрақтарын бере отырып, жауапты өздері іздейтіндей жағдайға келтіру керек.
Ал басқа оқушыларға бірден тест тапсыру ұсынылады. Осындай әрекеттің
нәтижесінде - оқушылардың өздері теорияны оқу керек пе, жоқ па соны шешеді.
Оқушыларға белгілі бір уақыт ішінде орындалатын әр түрлі деңгейдегі
тапсырмалар, оған қоса сабақ модульдерінің сипаттамалары беріледі. Оларды
бақылауға болатын модульдердің әрқайсысының мақсаты да қоса көрсетіледі.
Осындай жүйенің ішкі бір бөлігі оқушының білімін объективті түрде тексеруге
негізделеді. Тұрақты білім деңгейін тексеріп отыру бұрынғы білім деңгейін
субъективті түрде ғана бағалайтын оқыту технологиясынан өзгеше, жаңа түрде
жүргізіледі.
Осындай жеке тұлғаға бағытталған оқыту тәсілін жүргізуде
интерактивті иринциппен жұмыс істейтін әлектрондық оқулықтардың көмегі
орасан зор. Оларға Л.Ф.Соловьев, Н.Угриновичтердің жасақтаған электрондық
оқулығын жатқызуға болады. Құрамында тек мәтіндік және графикалық
ақпараттар ғана емес, дыбыстық, бейнесуреттік мәліметтер бар
электрондық оқулықтар оқыту үрдісін жеке оқушымен жүргізуге мүмкіндік
береді, олардың дәстүрлі оқулықпен салыстырғанда интерактивті
мүмкіндіктері жүргізілетін оқу үрдісіне жақындайды. Компьютердің оқушылар
алдына қоятын сұрақтары, оның ішінде компьютерге оқушылардың қоятын
сұрақтары мұғаліммен пікір алмасу кезіндегі сұрақтардан азырақ болғанымен,
олар күннен күнге дамып, қанатын жайып келеді.
Әрбір мұғалім өз жұмыс тәсілі мен формасын, өз педагогикалық
технологиясын таңдай отырып, балалардың білімін жетілдіру бағытында жұмыс
істеуі керек.
1.2 Информатиканы қосымша оқытудың
мақсаттары
Жалпы оқытудың негізгі мақсаты – оқушыны дамыту. Осы мақсатқа сәйкес
жас және педагогикалық психологиясында, сондай – ақ оқыту теориясында
негізгі орын алған мәселе – дамыта отырып оқытуды зерттейтін бағыт.
Баланы дамыту сөзін кең мағынада алғанда оның ағзасындағы психикалық
және физиологиялық өзгерісі, кез келген қасиетіндегі қарапайымнан
күрделіге, төменгі сатыдан жоғарғы сатыға көшу деп түсінеді. Егер бұл
мәселені оқыту мен дамытудың өзара қатынасы тұрғысынан қарастыратын болсақ,
онда дамыту деп, әдетте, ақыл – ойды дамытуды түсінеміз.
Мұндағы маңызды мәселе, баланың ақыл – ойын дамыту қай деңгейде
оқытуға, ол қандай дәрежеде оның ағзасының табиғи дамуына тәуелділігімен
қорытындыланады. Бұдан оқытудың потенциалды мүмкіндігінің шекарасын
тағайындауға, сондай – ақ, нақты дидактикалық өзгерістің мақсаты мен
міндетін анықтау шығады. Сондықтан оқыту мен дамытудың өзара қатынасы
дидактиканың аса маңызды әдіснамалық мәселесі болып табылады.
Сонымен оқытудың жалпы мақсатына дидактикалық тұрғыдан осылай түсінік
беруге болады.
Ал, енді информатиканы оқытып, үйретудің мақсаттары жалпы білім
беретін орта және кәсіптік бағдар беретін мектептерде тәрбиелеу мен білім
берудің жалпы мақсаттарымен, сонымен бірге ғылыми өзгешелігі, қазіргі
қоғамдағы және ғылымдар жүйесіндегі алатын орнымен анықталады.
Алғашқы кезеңде (1985 – 86 оқу жылы) информатика пәнін мектепте
оқытудың негізгі мақсаты оқушыларда компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру
болып табылды. Алайда шетелдік және Отандық тәжірибелер оқу мақсатын
бұлайша анықтаудың жеткіліксіз екенін көрсетті. Өйткені, компьютерлік
сауаттылық басқа пәндерді оқу барысында қалыптасатын жалпы сауаттылықтың
құрамды бөліктерінің бірі болып табылады.
Әрине, компьютерлік сауаттылық курсы оқытудың жалпы мақсаттары
қатарынан шығарылып тасталмайды. Дегенмен де, курсты оқытудың басты мақсаты
орта білім беру мақсатынан туындайды.
Орта білім берудің басты мақсаты – жеке тұлғаның өзіне, қоғамға қажет
қабілеттерін қалыптастырып, дамыту және өз бетімен білім алу, өзін - өзі
дамытуға жағдай жасау.
Сонымен, мектептің алдына төмендегідей үш негізгі мақсат қойылады:
1. білім беру
2. тәрбиелік
3. практикалық
Енді мектепке тән осы негізгі мақсаттардың информатиканы оқытудың
жалпы мақсаттарына қатысты болатынын көрсетейік.
Мектепте информатиканы оқытудың білім беру мақсаты - әрбір оқушыға
информатика ғылымы негіздерінің алғашқы фундаментальды білімін беру,
оқушыларға осы білімді мектепте оқытылатын басқа ғылымдардың негіздерін
түпкілікті және сапалы түрде меңгеруге қажетті іскерліктер мен дағдыларды
қалыптастыру болып табылады.
Информатика ғылымының жалпы білім берудегі қызметі өте жоғары.
Информатикадан білім негіздерін меңгеру оқушылардың жалпы, ақыл – ойын
дамытуға, олардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін нығайтуға елеулі
әсер етеді.
Сонымен, информатиканы оқытудың білім беру – дамытушылық мақсаты –
оқушының шығрамашылық қабілетін, жеке тұлғалық қасиетін қалыптастыруға,
ақыл – ойын, ойлау өрісін, ынтамен дамытуға, яғни қызмет субъектісі ретінде
қалыптастыруға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының практикалық мақсаты – оқушылардың
еңбекке және политехникалық дайындығына үлес қосу, олардың мектеп
бітіргеннен кейінгі еңбек етуіне дайындығын қамтамасыз ететін білімдермен,
дағдылармен және іскерліктермен қаруландыру.
Курстың бұл мақсаты қолданбалы және теориялық аспектілердің
байланысын жүйелі түрде ашып көрсетіп, алгоритімдеудің, программалаудың ЭЕМ-
нің қазіріг кезеңдегі өндірістегі рөлі мен маңызын айқындау болып табылады.
Информатика курсында кәсіптік бағдарлау мақсатында информатикаға және ЭЕМ-
ға байланысты мәліметтер берілуі тиіс. Мұнымен қатар, информатиканың
практикалық мақсатының “тұрмыстық аспектісі” де бар. Ол күнделікті өмірде,
тұрмыста жастарды компьютерлік техниканы сауатты пайдалануға үйретеді.
Информатиканы оқытудың практикалық мақсаты – оқушыларды практикалық
қызметке, еңбекке, басқа пәндерді оқыту процесінді практикалық есептер
шешуге және оны информатикалық қоғамда өмір сүруге дайындауға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының тәрбиелік мақсаты өте зор.
Информатиканы оқу барысында ой еңбегінің мәдениеті жаңа саналы деңгейде
қалыптасады, оқушы өзінің жұмысын жоспарлай білу, оны ұтымды орындай білу,
бастапқы жоспарды оның орындалуымен байланыстыра білу сияқты адамзаттық
мәні бар қасиеттер де қалыптасады. Инфрматиканы оқытудағы алгоритмдер мен
программалар құру, оларды ЭЕМ-да орындау оқушыдан ойлануды және
шыдамдылықты арттыруды, көңіл қоя білуді, көз алдына елестете білуді талап
етеді. Сонымен қатар, жеке адамның табандылық, алдына мақсат қоя білу,
шығармашылық, белсенділік көрсете білу, жұмысына жауапкершілікпен қарау,
сенімді, тәртіпті болып, бар мүмкіншілікті қолдана білу сияқты қасиеттерін
дамытады. Алгоритмді жазуға дағдылану жауапкершілікпен қарауды, жаңа талап
қоюды керек етеді.
Сонымен информатиканы оқытудағы тәрбиелілік мақсат – оқушыны
азаматтыққа, адамгершілік қасиетке және жоғары саналылыққа баулуға
бағытталған.
Информатиканы оқып үйренудің жоғарыда аталған мақсаттары бір –
бірімен өте тығыз байланысты, оларды бір – бірінен ажыратуға болмайды.
Оқушыларға негізгі жалпы білімді беріп болмай, информаитканың тәрбиелік
эффектісін алуға болмайды. Мектепте информатиканы оқытудың жалпы мақсаттары
нақты оқу процесіне байланысты нақты мақсаттарға айналады. Пәнді оқытудың
нақты мақсаттарын анықтау жалпы дидактикадан басталады. Қазіріг қоғамның
дамуына байланысты дидактиканың көптеген қағидалары өзгеріске ұшырап отыр.
Әдісті жалпы түрде белгілі мақсатқа жетуге бағытталған әрекет тәсілі
ретінде анықтауға болады.
Дидактикада оқушының іс-әрекеті, мұғалімнің іс-әрекеті және олардың
бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы, оқушыларға арналған инструкцияны
жасау – мұғалімнің іс-әрекеті; инструкциямен ЭЕМ-дегі программамен жұмыс
істеу – оқушының іс-әрекеті; ЭЕМ-де орындалған оқушының жұмысының нәтижесін
қорғау (тапсыру) – олардың бірлескен іс-әрекеті.
Информатика курсында оқушылар мен мұғалімнің бірлескен іс-әрекетінің
көлемін қысқартуда іс-әрекеттің тәуелсіз түрі салыстырмалы түрде елеулі
орын алады. Курстың мақсаттарының бірі ЭЕМ-мен жұмыс кезіндегі оқушының
педагогтан тәуелсіздігі, одан кейін программистен тәуелсіздігі, өз бетімен
білім алуға дағдының қалыптасуы. Сондай-ақ компьютер мұғалім мен оқушы
арасындағы тәуелсіз іс-әрекеттің көлемін едәуір кеңейтеді. Әрине, бұл
педагогты іс-әрекетінен толық босатады деген сөз емес. Педагогтың оқыту
алгоритіміндегі жүзеге асырылатын білімі мен тәжірибелері оқушының өз
бетінділігінің жоғарылауына әкеледі.
Сондай-ақ, информатика курсында танымды басқару мен өзіндік басқару
функциясы айқын көрінеді. Компьютермен жұмыс істеген оқушының өз
бетінділігі басым, оның алдына қойған мақсаты бар. Мұғалімнің міндеті оқу
іс-әрекетін ұйымдастырып, оқушының іс-әрекетін басқару.
Сөйтіп, оқыту әдісі жалпы мағынада, оқушының жеке тұлғалық қасиетін
өзгертуге бағытталған танымдық іс-әрекетін басқару әдісі ретінде
қарастырылады.
Оқыту әдісін топтауға арналған негіздер жиынтығы айтарлықтай. Оқыту
әдісін оқыту мазмұны бойынша топтау өнімді болып есептеледі:
• Әлем жайында білім
• Іс-әрекет тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибелері
• Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері
• Эммоционалдық құндылық қатынас тәжірибесі.
Бұған оқушыларды тәрбиелеудегі педагогтың әсері де қосылады.
Оқушылардың белсенділігі мен өз бетінділігінің негізгі дидактикалық
функциясы оқыту мазмұнымен тығыз байланысты. Дайын мәліметті меңгерудегі
репродуктивті іс-әрекетте оқушының белсенділігі төмен болатыны, ал
проблемалық іздеу тәсілінде, шығармашылық іс-әрекетте белсенділіктің жоғары
болатыны белгілі. Информатиканы қабылдау тәсілі бойынша топтау дәстүрге
айналған: сөздік әдіс, пәндік шолу және практикалық.
Сондай-ақ, әдістерді топтаудың төмендегідей негіздері бар: білім алу
тәсілі (теория және практика), кері байланысты жүзеге асыру тәсілі (бақылау
және өзіндік бақылау), оқушылардың ойлау әрекеттері (логикалық аспект).
Информатиканың мазмұнына қатысты оқытудың нақты әдісін аталған белгі
параметрлердің комбинациясы ретінде түсінуге болады.
Енді информатиканы оқытуға қатысты маңызды деп есептелетін нақты
әдістерді қарастырайық.
Әлем жайында білім. Оқушының әлем жайында білімді меңгеруі, қабылдау,
түсіну, еске сақтау арқылы жүреді, Ал, әлемді, мысалы, адамды қоршаған
заттар әлемі, оның әлеуметтік ортасы, компьютерлік әлем, адамның өзінің
ішкі әлемі тәрізді ақиқаттылық арқылы түсінуге болады. Заттар әлемі мен
олардың арасындағы байланысты оқушылар қоғамының информациялық ресурсына
кіру арқылы жәнеЭЕМ-де модельдеу арқылы таниды. Білім беру жүйесінің
алдындағы мүмкіндіктер енді ғана ашылуда. Дәстүрлі әдіс мұғалімнің сөзі мен
кітапқа сүйенеді.
Әлеуметтік орта компьютерлік әлемнің тәртіп ережесі арқылы,
компьютерлік желіде, ұжымдық жұмыста адамдардың бір-біріне өзара
әрекеттесуі арқылы ашылады. Компьютерлік әлемді үйрену оқушылардың
ізденушілік зерттеу іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады, мысалы,
компьютердегі ойын ережесін, логикасын меңгеру тәрізді.
Өзіндік тану компьютермен бейнеленетін жеке іс-әрекетін ойлау
рефлекциясы арқылы жүзеге асырылады. Компьютер іс-әрекеттің нәтижесін
жылдам бере отырып, дәл осындай ойлау сапасының дамуын қамтамасыз етеді.
Іс-әрекет тәсілін жүзеге асыру тәжірибелері. Іс-әрекеттің үлгісін
көрсету және инструктаж жолымен компьютерлік әлемнің үнемі дамып отыратын
жаңалығы мен оқушылардың ізденушілік белсенділігі арқылы беріледі. ЭЕМ-мен
жұмыс істеуде іс-әрекеттің стандарты түріне бара бар оқыту әдісі ақыл-ой
әрекетін сатылап қалыптастыру болып табылады. Дайын программа мен диалогты
меңгеруде және клавиатурамен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру үшін де бұл
әдіс қолданылады.
Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері. Шығармашылық іс-әрекет
тәжірибелері проблемалық есептер шығару, таныс емес құралдарды меңгеру,
модельдеу арқылы қалыптасады. Бұл жерде мұғалімге тән тәсіл – бір мәнді
анықтауды талап ететін есепті қою. Программалау мен модельдеу саласындағы
шығармашылық тәжірибесі – ашық программалар әдісімен берілуі мүмкін. Бұған
ұқсас тәжірибелердің көлемі шағын, ол информатиканың жас ғылым саласы
екенімен түсіндіріледі.
Эмоционалды құндылық қарым-қатынас тәжірибесі. Эмоционалды құндылық
қарым-қатынас тәжірибесі оқушылардың бір-бірімен және мұғаліммен қарым-
қатынасы процесінде пайда болып, таратылады. Мектеп практикасында
оқушыларға тікелей әсер ететін бірқатар тәжірибелер жинақталды. Педагогтың
жеке басының үлгісін, оның іс-әрекетін, оқушылармен, әріптестерімен және
қоғаммен қарым-қатынасын компьютерлік желі арқылы бағалау мүмкін емес.
Информатикаға тән тәрбиелік бағытта жұмыс істейтін оқыту әдісін атау
қиын, бірақ, информатиканы оқыту барысында жүзеге асырылатын жағдайларды
көрсетуге болады. Ол оқушыларға өзінің жұмысын жазуды ұсыну, программада
қате жібермеуге қойылатын талап (жұмыс нәтижесіне оқушының жеке
жауапкершілігі), сондай –ақ, эстетикалық құндылығы бар мәселе – оқушының
жауабына кластың көңілін аудару болып табылады.
Оқытудың сөздік әдісі. Классикалық педагогика өз уақытында сөзбен
білім берудің жеткіліксіз екенін мойындаған болатын. Сондай-ақ,
информацияны кітаптан, лекциядан алу жеткіліксіз, заттарды өз бетімен
танып, бақылау арқылы информация алу маңызды.
Көрнекілік әдісі. Информатика курсындағы көрнекілік әдісі – оқушының
жолдасының немесе мұғалімнің жұмысын бақылау, одан кейін компьютерлік
ортаның жұмысының өзгерісін бақылау. Енді олардың ішіндегі негізгілерін
қарастырайық.
Иллюстрация. Информатика курсында информацияның таңбалық табиғатын
толық бейнелеп көрсетуге мүмкіндік бар. Бәрінен бұрын, көзге көрінбейтін
нәрселерді бейнеленгеннің пайдасы зор. Мысалы, тақтада сандық немесе
текстік мәндермен жазылған тіктөртбұрышты көрсету (ЭЕМ-нің барлық
зердесінің үлгісін, зерденің ұяшықтарын көрсету). ЭЕМ-мен алғашқы танысу
ретінде қағазға бейнеленген клавиатураны көрсету, ол өзі де көрініп тұр,
бірақ клавиштардың қызметі сөзбен түсіндіріледі. Бұл жерде иллюстрация
сөзбен жалғастырылады.
Демонстрация. Мұғалім компьютердегі орындалатын іс-әрекеттің үлгісін
үндемей-ақ, демонстрациялауға болады. Кез келген компилятор қателердің орны
мен мәнін демонстрациялай алады. Оқушылар өзігің жұмысының нәтижесін
мұғалімге немесе жолдастарына демонстрациялап бере алады. Алгоритмнің
атқарылу процесі атқарылу кестесінің көмегімен демонстрацияланады. Сондай-
ақ, оқу ойындарындағы іс-әрекет процесін демонстрациялауға да мүмкін болды.
Компьютерлік демонстрацияның маңызды ерекшелігі – көрнекі бейнелерді
қозғалмалы күйде басқару. Оқушы демонстрациялауды өзінің дербес қарқынымен
орындайды және қайталауына мүмкіндігі бар.
ЭЕМ-нің көмегімен модельдеу мен көрнекі бейнелеу нәтижесінің белгілі
бір қауіпі бар. Кез келген компьютерлік модель шынайы ақиқаттан әлдеқайда
жеңіл болады, сонымен қатар, шынайы құбылыста көрінбейтін өзіндік қасиеті
болады. Сондықтан, компьютердегі модель арқылы ешынайы құбылыстан тікелей
үйрету қажет.
Практикалық (іс-әрекеттік) әдістер. Қарастырылып отырған жағдайда
практика оқушының іс-әрекетіне қатысты теориямен емес, сөзбен және
бақылаумен салыстырылады. Информатика білімнің үш түрлі көзін үйлесімді
түрде біріктіреді: сөз, бақылау және іс-әрекет. Мысалы, нұсқауларды оқып
(сөз), мұғалімнің әрекеті мен ЭЕМ-нің жұмысын бақылай отырып (заттық әдіс),
оқушылар компьютермен практикалық іс-әрекетті орындай бастайды. Мұнда
әдістер бірін бірі толықтырады.
ІІ-тарау Информатика пәні бойынша кластан тыс жұмыстар
2.1 Информатика курсы бойынша жүргізілетін үйірме
жұмыстары
Мектепте компьютерлердің пайда болуы оқушылардың сабақтан және
мектептен жұмыс істеуіне көп мүмкіндіктер берді. Информатикадан
жүргізілетін қосымша сабақтар оқушылардың жеке қабілетін дамытуға
мүмкіндіктер береді. Ол өзінің алдына мынадай міндеттер қояды: а)
информатиканы және оның қолданылуларын тереңдетіп оқытуға деген
қызығушылығын туғызып, дамыту; б) ғылыми зерттеу сипатындағы дағдыны
қалыптастыру; в) информатика мен ЭЕМ-ны қолдану саласында мектеп
оқушыларының еңбекке, мамандық алуға дайындығын қамтамасыз ету; г)
оқушылардың бос уақыты мен демалысын ұйымдастыру.
Мектеп оқушыларымен информатика пәні бойынша жүргізілетін кластан тыс
жұмыстар кейбір жағдайларда дәстүрлі үйірме, факультативтік курстар,
экскурсия, олимпиадалар түрінде болуы мүмкін. Сонымен қатар, мұндай
жұмыстардың өзіне тән ерекше түрлері де болады. Оларға компьютерлік
клубтар, жас программалаушылардың сырттай оқытатын және күндізгі
мектептері, мектептен тыс (ақылы курс) жұмыстармен ұштасатын арнаулы
дайындық түрлерін де жатқызуға болады. Математика мен физиканы тереңдетіп
оқытатын кластар мен мектептер, мектеп аралық оқу - өндірістік
комбинаттарында дайындалатын мамандықтарда жатады.
Информатикадан ұйымдастырылатын үйірме – мектеп оқушыларымен
жүргізілетін кластан тыс жұмыстардың ең көп таралған түрлерінің бірі.
Есептегіш техника кабинетінің бар болуы – үйірме жұмысын ұйымдастырудың
алғы шарты, өйткені үйірме жұмысын ұйымдастыру үшін ЭЕМ-ның болуы қажет.
Информатикадан жүргізілетін үйірмені мектептерде, оқушылар сарайында,
оқу - өндірістік комбинаттарындағы мектепаралық есептегіш техника
кабинеттерінде, жоғарғы оқу орындарының кафедраларында ұйымдастыруға
болады. Үйірмені компьютермен жұмыс істейтіндей қызықты ойын сипатында
беруге болады.
Сондықтан информатикадан жүргізілетін үйірме жұмыстары оқушыларды,
оның ішінде орта және төменгі класс оқушыларын өте қызықтырады. Бірақ
үйірме жұмыстарын балалардың компьютерлік ойындарға деген қызығушылығы
негізінде ұйымдастырмау керектігін есте ұстаған дұрыс. Орта мектепте
информатиканы оқытудың жалпы жүйесіне сай үйірме жұмыстарының
программаларын дайындау, мектеп оқушыларының дайындық деңгейіне қарай оқу
тапсырмаларының жиынтығын, сонымен бірге осы сабақтардың тиімді програмалық
қамтамасыз етілуін дайындау – маңызды әдіснамалық міндет болып табылады.
Мектептің оқу жоспарында Информатика жаңа пән болып енуіне байланысты
информатиканың факультативтік сабақтарын өткізу әдісі мен мазмұнын жасау
үлкен маңызды мәселе болған. Алғашқы кездері ЭЕМ-ның құрылымымен,
алгоритмдеу және программалау негіздерімен таныстыратын факультативтік
курстардың программалары құрылды.
Қазіргі уақыт талабына сай, мектептердің есептегіш техника
кабинеттерінің негізінде пәнаралық факультативтік курстардың жасалып іске
асырылуы, информатика, автоматика, электроника саласында балалардың
техникалық шығармашылығын дамытады деген үлкен мәнге ие болып отыр.
Жалпы білім беретін орта мектепте информатикадан мемлекеттік білім
беру стандартының жасалып, оқу процесіне енгізілуі факультативтік
курстардың дамуына елеулі үлесін тигізеді.
Факультативтік сабақтың мақсаты:
➢ Информатика саласы немесе ЭЕМ-ныы пайдаланатын басқа пәндер
бойынша алынған теориялық білім, іскерлік пен дағдыларды
тереңдетіп, кеңейту;
➢ Оқытудың кәсіптік бағдарын күшейтетін практикалық дайындықты
қамтуы тиіс.
Факультатив сабаққа:
➢ ЭЕТ-ны қеңінен қолданатын, барлық уақытың 75%-ін компьютермен
практикалық жұмыс істеуге бөлуді қарастыру;
➢ Барынша өзбетінділік, оқушының танымдық іс - әрекетін өзінің
басқаруы және оқушы санының өз болуы тән.
Жаратылыстану – математика цикліндегі пәндерді тереңдетіп оқытатын
мектептің (кластардың) программалары мен оқу жоспарында информатика мен
есептегіш техника негіздерін оқыту мен пайдалануға ерекше мән беріледі.
Мұндай жұмыс тәжірибесінің жинақталуы математика мен программалауды
тереңдетіп оқытатын мектептерден басталады. Мұндай мектептердің
программаларының маңызды ерекшелігі: жекелеген оқу пәндері мен іс - әрекет
түрлерінен оқушылардың жоғары дайындығы теориялық білімі, іскерлігі мен
дағдысын тереңдетумен ғана шектелмейді. Сонымен бірге оқытудың кәсіптік
бағдарын нығайтатын практикалық дайындықты да ұсынады.
Есептегіш техника кабинеті (ЕТК) дегеніміз – оқу есептегіш техника
комплексімен, оқу көрнекілік құралдарымен жабдықталған “Информатика және
есептегіш техника” курсы бойынша теориялық және практикалық класта, кластан
тыс және факультативтік сабақтар өткізуге арналған жалпы білім беретін орта
мектептегі оқу – тәрбие жүргізетін орын. ЕТК – оқу – тәрбие процесін тиімді
басқаруға арналған әртүрлі оқу пәндерін оқыту үшін де пайдаланылады.
ЕТК – де жүргізілетін сабақтар төмендегідей қызметтер көрсетеді:
1) Оқушылардың компьютерлік сауаттылығынан бастап информатикалық
мәдениетін қалыптастыру – қазіргі есептегіш техниканың құрылымы,
басқарылуы жайлы білім мен ЭЕМ-де есеп шығару дағдысы мен іскерлігі;
2) Оқушыларды есептегіш техниканың өндірісте, жобалау-конструкторлық
ұйымдарда, ғылыми мекемелерде, оқу процесі мен басқару органдарында
қолданылуымен таныстыру;
3) Информатика негіздерін оқу процесінде оқушылардың теориялық ойлауын
дамыту;
4) Оқыту әдістерін жетілдіру мен мектептегі оқу тәрбие процесін
ұйымдастыру.
ЕТК-да жүргізілетін сабақтар:
1) Информатика және есептегіш техника негіздері курсы бойынша сабақ
немесе есептегіш техника, кинофильм, диапозитив, кестелер, басқа да
оқу құралдарын пайдаланатын жалпы білім беретін жеке оқу пәндерін
оқыту;
2) Мектептің қажеттілігіне қарай оқушылардың немесе мектеп басшылығымен
оқушылардың құратын қолданбалы программаларын жасау;
3) Информатика және есептегіш техника негіздері курсы бойынша кластан тыс
және факультативтік сабақтар;
4) Эксперименттік және практикалық сабақтар.
Жабдықталған есептегіш техника кабинетінің жұмысын қабылдау үшін
(пайдалануға жіберу үшін) мектеп директоры қабылдау комиссиясын
ұйымдастырады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І-тарау Информатика негіздері және оның қолданылуларын қосымша оқытудың
түрлері
1.1 Информатика пәнін оқытуда оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін
қалыптастырудың теориялық негіздері
1.2 Информатиканы қосымша оқытудың мақсаттары
ІІ-тарау Информатика пәні бойынша кластан тыс жұмыстар
2.1 Информатика курсы бойынша жүргізілетін үйірме жұмыстары
2.2 Информатика пәні бойынша кластан тыс жұмыстарды ұйымдастыру және
жүргізу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазіргі уақытта “қоғамды информатикаландыру”, “білім беруді
информатикаландыру” деген сөз тіркестері біздің сөздік қорымызға еніп
кетті. Олай болса, қоғамды информатикаландыру дегеніміз не? Қоғамды
информатикаландыру дегеніміз - ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің
күнделікті тұрмысқа ауқымды енуінің нәтижесі, яғни Адам өміріне іс-
әрекеттің интеллектуалды түрлерінің Жан-жақты әсер етуі мен ролінің
жоғарылауына байланысты объективті процесс.
Жалпы білім беретін мектептерге программалау элементтерінің
енгізілгендігіне 40 жылдан астам уақыт болды. Информатиканың, программалау
элементтерінің орта мектепке енгізілуінің өзіндік тарихы бар, яғни оны
бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Бірінші кезең, бұрынғы Одақтағы 50-жылдардың бас кезіндегі алғашқы
ЭЕМ-дың пайда болуына байланысты, адам қызметінің жаңа саласы дами бастады.
Программалаудың қалыптасу кезеңіндетілдік құралдар мен әдістер жеткіліксіз
болды. Соған қарамастан оқушылардың программалауды түсініп, игеруіне
ешқандай принципті қиыншылық болған жоқ.
Екінші кезең, математикаға бейімделген мектептер негізінде
программалауға мамандандыруға байланысты. Информатиканы мектепте оқытуды
1959 жылдан басталды деуге болады, өйткені Мәскеу қаласының №444 мектебінде
С.И.Шварцбурд жоғарғы класс оқушыларына ЭЕМ жұмысын үйретуге бағытталған
эксперимент жүргізуді бастады. Мұндай мектептерде жалпыға бірдей орта білім
негізінде программист дайындау көзделген болатын. Осы мақсатқа сәйкес,
С.И.Шварцбурдтың жүргізген тәжірибелік жұмысы көпшілікке белгілі болды.
Келесі кезең, арнаулы факультативтік курстардың ашылуына байланысты.
Факультативтік курстың мақсаты – оқушылардың жан-жақты мүмкіндіктерін
дамытуға және білімдерін тереңдетуге бағытталған жаңа оқу жұмысының түрі
ретінде қарастырылды. Математика және оның қолданулары бойынша жүргізілген
факультативтерде арнаулы үш курс әртүрлі деңгейде ЭЕМ-ның қолданылуын қажет
етті. “Программалау”, “Есептеу математикасы”, “Векторлық кеңістіктер және
сызықтық программалау”. Осы факультативтік курстардың енгізілуіне
байланысты программалауды орта мектепке енгізу кезеңі басталды.
Өзінің бүкіл даму тарихында адам баласы затты, энергияны және
информацияны меңгерумен келеді. Информацияны айтып білдіру және беру
қажеттілігінен тіл, жазу, бейнелеу өнері пайда болды, кітап басу, почта
байланысы, телеграф, телефон, радио және теледидар өмірге келді.
Информациялық қоғамға көшу процесі қазіргі кезде барлық дамыған елдерді
қамтып отыр. Осы процестің өзегі, негізгі мәні информацияны ЭЕМ-де өңдеу
болып табылады. Осы мәселені түсініп – білу үшін “Информатика және
есептегіш техника” пәнін оқып-үйрену керек. Информатика негіздері пәні орта
білім беру мектептерінде стандартқа сәйкес оқытылады. Осы пәнді оқытатын
мұғалімнің білімі қазіргі заманға сай лайықты болуы керек және әлемдегі
күнделікті пайда болып жатқан жаңа информациялар мен технологиялар туралы
түсініктерді мұғалім оқушыларға түсіндіріп жеткізе алатындай дәрежеде болуы
керек. Сонымен қатар, мұғалім мектеп практикасында информатика пәнін оқыту
кезінде педагогикалық – психологиялық қызметтерді атқаруы керек. Ең бастысы
оқушыдан білімді, білікті, тәрбиелі және жан – жақты хабары бар азамат
шығаруы керек.
І-тарау Информатика негіздері және оның қолданылуларын қосымша оқытудың
түрлері
1.1 Информатика пәнін оқытуда оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін
қалыптастырудың теориялық негіздері
Қоғамды демократияландыру мен ізгілендіруге байланысты туыңдап отырған
басты мәселе - мектептегі білім мазмұнын ізгілендіру негізінде қайта құру,
оның ішінде мектептің оқу үрдісіне компьютерлік технологияны енгізу болып
отыр. Ал оның өзі оқушының өзіндік бағдарлай және дами алатын субъект
дәрежесіне көтерілуін, сонымен қатар арнайы оқу ортасын жасау арқылы оның
өзіндік танымдық іс-әрекетін қалыптастыруды талап етеді. Аталған міндетті
шешу үшін негізгі мектептердің 7 сыныбынан бастап Информатиканы пән ретінде
енгізудің орны ерекше.
Жаппай компьютерлендіру кезеңінде компьютерлік технологияны оқу
үрдісінде пайдалану арқылы оқушылардың өзіндік танымдык іс-әрекетін
қалыптастырып, дамытуда үлкен жетістіктерге жетуге болатындығы практика
жүзінде дәлелденіп отыр.
Оқушылардың танымдық іс-әрекеттерінің теориялық негіздері
Л.С.Выготский, В.В.Давыдов, П.Я.Гальперин, Е.И.Машбиц, С.Л.Рубинштейн,
Н.Ф.Талызина сияқты психологтардың және дидакт-ғалымдар М.А.Данилов,
Л.В.Занков, Л.Н-Ланда, И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин, Т.И.Шамова, Г.И.Щукина,
Ж.А.Қараев еңбектерінде жан-жақты қарастырылған.
Оқушылардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыруда оқыту үрдісін
оқушылардың өз бетіндік бағдарлау әрекеті мен оқуға деген ынтасын
арттырудың компоненттерін жүзеге асыруға бағытталған оқытудың әдіс-
тәсілдерін пайдалану жеткілікті. Бұл мәселе И.Я.Лернер, А.М.Матюшкин,
М.И.Махмутов, В.Оконь және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Сонымен бірге, Ш.Амоношвили, Б.П.Никитин, В.Ф.Шаталов сияқты жаңашыл-
педагогтардың еңбектерінде бұл мәселелердің практика жүзінде іске асуы
көрініс тапкан.
Оқушының өзіндік танымдық іс-әрекеті танымдық қызығушылықтан туындайды.
Олай болса, Г.И.Щукинаның пікірінше, танымдық қызығушылық оқудың ең негізгі
мотивтерінің бірі бола отырып, оның белгілі бір жағдайларға байланысты
"жеке тұлғаның іс-әрекеті мен жекелеген әрекеттерінің дамуына қуатты түрткі
күшіне айналады". Сонымен, бұл жағдайлардан оқушы өздігінен жорамалдауға,
бақылауға, іздеуге мүмкіндік алатындай дәрежеге жетіп, өзіндік танымдык іс-
әрекет жасауына жағдай жасалады.
Т.И.Шамованың пайымдауынша, оқушылардың танымдық белсенділігін
арттырудың құралы ретінде оқу мазмұны, оқытудың әдістері мен ұйымдастыру
формалары есептеледі. Сондай-ақ, танымдық белсенділікті арттыру
құралдарының жүйесі төмендегідей талаптарға жауап беруі тиіс:
- оқытуды ұйымдастырудың барлық кезеңдерінде оқушылардың ішкі оқу ынтасын
ояту мен дамыту;
* оқушылардың алдына қойған іс-әрекетінің мақсатын қою мен жоспарлауды
камтамасыз етуге бағдарлауды көтермелеу;
* оқушылардың оқу ақпараттарын өңдеуде интеллектуальдық іскерлігін
қалыптастыру;
* оқушылардың өзін-өзі бақьшауы мен түзетуі негізінде оқытуда оқу танымдық
іс-әрекетін қамтамасыз ету.
Компьютерлік технологияны оқыту үрдісінде пайдалану барысында
оқушылардың танымдык белсенділігін арттырудың ғылыми-теориялык негіздемесін
педагогика ғылымдарының докторы, профессор Ж.А.Қараев ұсынды.
Енді оқытудың компьютерлік технологиясы деген не атты сауалға
тоқталайык. Қазіргі уақытта оқытудың компьютерлік технологиясының бірнеше
анықтамасы бар. Соның бірі - И.И.Мерхель берген анықтама бойынша, оқытудың
компьютерлік технологиясы (ОҚТ) дегеніміз оқушының өз бетінше таным
кызметін, оқытуды оқу үрдісін басқаруды жеделдетуге бағытталған
әдістемелік, психологиялық-педагогикалық бағдарлама, техникалық және
ұйымдастыру құралдарының жиынтығы.
Ж.А.Қараевтьң пайымдауынша, компьютерлік технологияны оқу үрдісіне
пайдалану барысында оқушының өз бетімен атқаратын қызметі мына формула
бойынша өрнектеледі: Оқ= ӘБН+ОӘ+Ан+Тә+ТҮЗә, мұндағы ӘБН - әрекеттің
бағдарлық негізі, ОӘ - орындаушылық әрекеті, Ан - аралық нәтиже, Тә -
тексеру әрекеті, ТҮЗә - түзету енгізу әрекеті.
Оқушыда аталған әрекеттерді орындай білу дағдысын қалыптастыру оқытуды
өзіндік оқуға айналдырады.
Жоғарыдағы аталған ғалымдардың (Т.И.Шамова, Г.И.Щукина және т.б.)
жұмыстарына талдау жасай отырып, оқытуда оқушылардың танымдық
белсенділігінің оңтайлы деңгейі оның танымдық іс-әрекетін арттыру шарттарын
қанағаттандырғанда ғана жүзеге асыру мүмкін болатыны анықталған:
* оқушыны нақтылы іске байланысты танымдык қажеттілікті қалыптастыру мен
орнықты танымдық кызығушылыққа тәрбиелеу;
* оқушыны ақпаратты қайта өңдеуге байланысты интеллектуалдық және өздігінен
жоспарлау, ұйымдастыру мен бақылауды жүзеге асыру дағдыларын қалыптастыру;
* компьютерді оқыту үрдісіне пайдалануда оқушылардың әрқайсысын оқытуға
белсенді түрде қатыстыру.
Аталған мәселелер оқыту үрдісінде компьютерлік технологияны
пайдалануда оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға байланысты
зерттелген. Бірақ информатика пәнін оқытуда, сыныптан тыс сабақтарды
ұйымдастыру және информатика мен басқа пәндерді сабактастырып оқытуда
оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін арттыру мәселелері осы уақытқа
дейін ғылыми түрде зерттелмеген тың мәселелердің біріне еніп отыр.
Сондықтан бұл мәселе карастырылып отырған мәселенің көкейтестілігін одан
әрі арттыра түседі.
Ғалымдардың айтқан пікірлеріне сүйене отырып, біз оқушынын өзіндік
танымдық іс-әрекеті деп олардың компьютерде жұмыс істеу барысында өздігінен
жоспарлау, бағдарлау, тексеру және қорытынды жасау сияқты шыгармашылыц
ойлау қабілетін талап ететін әрекеттер тізбегін түсінеміз.
Осы айтқан тұжырымға сай оқушының өзіндік танымдық іс-әрекетін
арттыруда мұғалімнің жасайтын жұмысының мақсаты оқушының шығармашылық
кабілетін дамытуға байланысты болатынын жүргізілген практикалық жұмыстар
нәтижесінде, яғни төмендегі мәселелер негізінде анықтадык:
өтілген материал мен өтілетін материалдың арасындағы байланысты әр түрлі
мысалдар беру арқылы оқушының білімін толықтыру;
оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыру максатында олардың оқыту үрдісіндегі
белсенділігін арттыру;
оқушыға берілетін теориялық білімді күнделікті өмірмен байланыстыра оқыту
арқылы өз бетімен білім алып, білім деңгейлерін кеңейту дағдыларын
қалыптастыру;
- оқушынын шығармашылық қабілетін компьютердің көмегімен дамытуға
мүмкіндік беретін практикалық білім дағдыларымен қамтамасыз ету.
Оқушылардың сыныпта өздігінен жұмыс жасау түрін Л.П.Аристова 5 түрге
бөледі:
1. мұғалімнің толық ашып түсіндірмеген мәселелеріне оқушьшардың зер
салып оқуы;
2. сыныпта мұғалімнің түсіндіруінде қарастырылмаған мәселелерді
үйге өздігінен оқып-үйрнеуге тапсыру;
бұрын алған білімдерін жаңа логикалық байланыстар мен вариациялар арқылы
ұғыну;
жаңа алған білімдерді сыныпта пысықтау;
мұғалімнің түсіндіруімен және басқа білім көздерінен алынған білімдерді
пысықтау.
Осы айтылған мәселелерді негізге ала отырып, И.И.Малкин оқушылардың
сабақтағы өздігінен орындайтын жұмыстарын дидактикалық жүйелеуді жүзеге
асырды.
Біз осы аталған ғалымдардың пікірлерін және информатика пәнінің
өзіндік ерекшелігін ескере отырып, оқушылардың өз бетімен атқаратын
танымдық іс-әрекетін қалыптастырудың әрекеттер тізбегін құрдық:
* оқушының өткен материалды өтілетін материалмен салыстыра отырып,
байланысын анықтауы;
* берілген есептің математикалық моделін жасауы, соған сәйкес алгоритмін
құрып, программасын жазуы;
* программаны редакторлей отырып, компьютерде орындауы;
* компьютерде программаның орындалуын тексеруі және қажетті түзетулер
енгізуі;
* оқушылардың өзара пікір алмасулары нәтижесінде қорытынды тұжырымға
келулері немесе істеген қызметіне сәйкес өз бетінше ой қорытуы.
Жоғарыда аталған мәселелер мен информатика пәнінің өзіндік ерекшелігін
ескере отырып, пәнді оқушылардың өзіндік танымдык іс-әрекетін арттырудың
шарттарын төмендегідей топтарға бөліп, анықтадық:
1-топ. Информатика пәнінен алгоритм мен программа құрып оқытуда оқушыларды
өзіндік білім алуға бағыттау: оқушының өздігінен жоспарлай, бағалай білуі,
программаны редакторлеу арқылы қатесін түзете білуі.
2-топ. Ақпараттық технология негіздерін оқыту барысында стандартты және
офистік программаларда жұмыс жасау арқылы оқушылардың ол ортада өздігінен
жұмыс жасауы және түрлі ақпараттарды өңдеуде шығармашылық ойлау қабілетінің
дамуы.
3-топ. Информатика пәнінен оқушылардың компьютерлік сауаттылығы мен
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру негізінде пәнге деген танымдық
қызығушылығының дамуы.
4-топ. Информатика пәнінің басқа пәндермен, әсіресе, математика пәнімен
тығыз байланыстылығы математикалық модель құру мен алгоритм жазуда екенін
түсінуі және оларды компьютерде ақпаратты еркін өңдей алатындай дәрежеге
жеткізу.
5-топ. Информатика мен басқа да пәндерді байланыстырып оқытуда
оқушылардың төмендегідей әрекеттерді өз бетімен орындай алатындай дәрежеге
жетуі:
* оқушының мектеп пәндерінен (математика, қазақ тілі, физика, химия және
т.б.) меңгерілетін теориялық материалдарға жалпылама талдау жасай отырып,
өзіндік ізденіс жұмысына баулу;
* әр түрлі типтегі математикалык, физикалық және химиялык есептерді шешуде
олардың моделін құру арқылы оқушының жүйелі ойлау қабілетін дамыту;
* ізделінген ақпараттарға теориялық талдау жасау арқылы оқушының ақпараттық
ойлау қабілетін қалыптастыру.
Ж.А.Қаравтың компьютерлік технологияны оқыту үрдісінде пайдалануды
басқару алгоритмі мен бөлінген топтарды негізге ала отырып, біз информатика
пәнін оқытуда оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін қалыптастыруга
бағытталған басқару алгоритмін төмендегіше анықтадық:
1. оқушылардың оқу үрдісіне деген ынтасын арттыру;
2. оқушылардың пәнге деген танымдық қажеттілігін туғызу;
3. әрекеттің бағдарлық негізін қалыптастыру;
4. компьютерде ақпараттық үрдістерді орындау іс-әрекеті;
5. компьютерде жазылған программалардың орындалу үрдісін тексеру әрекеті
(өз бетінше, компьютер және мұғалім көмегімен салыстыру);
6. жазылған программаларды редакторлеу арқылы өзін-өзі түзету әрекеті (кей
жағдайда мүғалім көмегімен);
7. өз ойын қорыта білуі, 3-пунктке қайтып оралу, яғни [Ан - Кн](0, мұндағы
Кн - күткен нәтижені алу.
Жасалынған басқару алгоритмі оқушыларда әрекеттің бағдарлык негізін
өздігінен алу субъектісі, өзіндік бақылау мен өзін-өзі түзете білу дағдысын
қалыптастырады, яғни оқыту өзіндік оқытуға айналдыратынын жүргізілген
тәжірибе нәтижелері арқылы дәлелденді.
Сонымен, жасалынған басқару алгоритмін информатика пәнін оқыту
үрдісіне пайдалану оқу материалын тез меңгеруге игі әсерін тигізеді. Мұндай
үрдіс нәтижесінде оқушыларда өздігінен бақылау мен іс-әрекетін түзету
арқылы әрекеттер дағдысы қалыптасады.
Информатика пәнін оқыту үрдісінде компьютерді пайдалануда іс-әрекетті
басқарудың төмендегідей деңгейлері қалыптасты: "оқушы ( мұғалім, оқушы (
компьютер, мұғалім ( компьютер ( оқушы"; "оқушы + мұғалім ( компьютер";
"оқушы ( оқушы" деңгейінде оқушынын танымдық іс-әрекетін басқару
мұғалімнің көмегімен компьютерде жұмыс жасау арқылы жүзеге асады.
"Оқушы ( мұғалім" - бұл қарым-қатынас субъект-субъект байланысын
қамтамасыз етеді.
"Оқушы ( компьютер" - бұл қарым-қатынас оқушының өзіндік танымдық іс-
әрекетін қалыптастыруға негізделген.
"Мұгалім ( компьютер ( оқушы". Бұл байланыс арқылы мүғалім оқушыға
тапсырма береді, оқушы берілген тапсырма бойынша өз сұрақтарын қояды. Сонда
бұл байланыстарда жасалған тапсырмалар компьютердің пошта жәшігінде
сақталады және ол ақпаратты оқушы қайтадан өңдеп, сақтап қоюына мүмкіндік
алады.
"Оқушы + мұғалім ( компьютер". Бұл үш жақты байланыс болып табылады.
Сондықтан бұл жағдайда оқушы мен мұғалім арасындағы байланыстар тереңдей
түседі де, өзара түсіністік орнығады.
Жалпы, аталған қарым-қатынастар оқушылардың өзіндік танымдық іс-
әрекеті оның ақыл-ойын дамыту негізінде жүзеге асады. Олай болса,
информатика пәнін оқытуда оқушылардың өзіндік танымдық іс-әрекетін дамыту
үшін оқушылар акыл-ой кызметінің тәсілдерімен қарулануы тиіс. Информатика
пәнін оқып-үйренуде, әсіресе, алгоритм мен программа кұруда төмендегі
тәсілдердің орны ерекше:
1. Ең басты мәселені бөліп алу тәсілі. Бұл тәсіл бойынша оқушылардың
логикалық ойлау қабілеті дамиды, өйткені, мынадай ақыл-ой операциялары:
талдау және жинақтау, салыстыру мен нақтылау, абстракциялау және жалпылау
жүзеге асырылады.
Ең басты мәселені бөліп алып қарастыруда төмендегі көрсетілген
әрекеттер тізбектей орындалады:
а) мәселенің не туралы екенін анықтау;
ә) мәселеге байланысты негізгі ұғымдар мен сөздерді іріктеу;
б) толықтауыш мәселелерден негізгі тірек мәселелерін бөліп алу;
в) қысқаша мазмұндаудың негізгі тірек мәселелерін белгілеп алу;
г) бөлініп алынған тірек мәселелерінен негізгі мәселелерді жазу.
2. Салыстыру және бақылау тәсілдері.
Біз зерттеуімізде салыстыру мен бақылауды өзара байланыста қарастырып
отырмыз. Мұндағы негізгі мақсат - компьютерлік технология арқылы берілген
тапсырмалардың нәтижесін бақылай отырып, салыстыру болып табылады. Бұл
жағдайда, төмендегі керсетілген мәселелерді ескеру керек:
а) біртекті нысандарды салыстыру;
ә) берілген нысандарды белгілі бір қасиеттеріне байланысты ажырата
отырып, салыстыру;
б) нысанның сапасына, белгісіне, үрдісі мен категориясына байланысты
салыстырғанга қарағанда, фактілерді салыстырудың онай екендігін мысалдар
арқылы анықтау.
Салыстыруды оқу үрдісінде пайдаланылатын танымның барлық кезеңдеріне
(жаңа материалды кабылдау барысында, оны жүйелеу мен кеңейту, әр түрлі
жағдайға байланысты пайдалана білу) пайдалануға болады.
Бұл тәсілдер бойынша оқушы берілген материалдың өткен материалмен
ұқсастығын, ерекшелігін анықтайды. Нәтижесінде оқушы ең басты мәселені
есіне сақтап калады.
3. Түсіндіру тәсілі.
Белгілі бір құбылыстарды түсіндіру - бұл құбылыстың басқа
құбылыстармен байланысын дәлелдеу мен байланыстың түрақтылығын көрсету,
яғни қайталанып отырған заңдылықты ашу.
Құбылыстарды түсіндіру барысында оқушы төмендегі берілген мәселелерді
үйрену керек:
а) берілген есептердің алгоритмдерін түсіндіре отырып, оны блок-сызба
түрінде бейнелеп, программалау тілінде жазуға үйрену және олардың байланысы
мен ерекшелігін ажырата білу;
ә) берілген ақпараттарды тұжырымдай отырып, программалау тілінің қандай
командаларын пайдалануға болатынын анықтай білуге үйрену;
б) программалау тілінің командаларын жазу арқылы олардың қызметіне
салыстырмалы талдау жасай білуге үйрену;
в) түрлі ақпараттық үрдістерді өңдеу бағытында ақпараттық және
коммуникациялық технологиялардың мүмкіндіктерін пайдалана білуге үйрену.
4. Жалпылау тәсілі.
Бұл тәсіл құбылыстың, үрдістің заңдылығын, белгілерін, қасиеттерін
ашуға жағдай жасайды.
Танымдық іс-әрекеттің ерекшеліктеріие байланысты жалпылаудың екі типі
бар: эмпирикалық және теориялық.
Эмпирикалық жалпылау - бұл жалпы белгілерден ең негізгісін бөліп алу
болса, ал теорияльқ жалпылау - бұл талдау, жинақтау және абстрактілі
ойлаудан нақтылы ойлауға көшу негізінде жүзеге асырылатын жалпылау.
Танымдық есептерді шешуде эмпирикалық және теориялық ойлау қабілеттері
сәйкес келеді.
Егер есеп кеңейтілген әдіспен шешілмесе, онда эмпирикалык ойлау
қабілетіне жатады, ал егер есеп кеңейтілген әдіспен шешілсе, онда ол
теориялық ойлау қабілетіне жатады.
Сонымен, информатика пәнін оқытуда оның әдістемелік жүйесі (мақсат,
мазмұн, әдіс, түр, құрал) оқушылардың өз бетімен қызмет жасау дағдыларын
дамытуға бағытталып жасақталуы тиісті. Біздің зерттеп отырған мәселеміз
бойынша оқушының танымдық құралы - компьютерлік технологияны пайдалану
қызметінің субъектісі болуға тиісті.
Біз информатика пәнін оқытуды жетілдіруде білім беру үрдісін
ізгілендіруді іске асыруымыз үшін төмендегідей міндеттерді шешуіміз қажет:
1 нақтылы іс-әрекетке байланысты оқушының ынтасын, танымдық қажеттілігін
қалыптастыру;
2. оқушылардың өзін-өзі басқару (өздігінен жоспарлай, бақылай, түзете
білуі) іс-әрекетін ұйымдастыру арқылы интеллектуалдық қабілеттерін дамыту;
3. оқытуда танымдық белсенділікті дамытатын әдіс-тәсілдерді тиімді
пайдалана білу.
Қазіргі кездегі коғамдағы қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа
стратегиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен
қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертті.
Әлемнің жетекші елдерінің көпшілігінің білім беру жүйесі оқытудың
мақсатын, мазмұны мен технологияларын оның нәтижесіне қарап бағалайтын
болды. Оқытудың қазіргі жағдайдағы негізгі мақсаты - нәтижеге бағдарлап
оқыту. Біз өзімізге мынадай сұракты жиі қоюымыз керек - мектепте не
нәрсеге көп көңіл бөлеміз, қандай бағытпен келеміз - оқушы не біледі
немесе ол өз мүмкіндіктерін дамытуды қалай жүзеге асырып жүр, жұмыс
істеудің жаңа эвристикалық тәсілдерін игеруде не істеп жүр? Осы сұраққа
анық, бүкпесіз, жауап беру білім берудің жаңа құндылықтарының бізге
каншалықты жақын екенін білуге көмектеседі. Егер берер жауабымыз ойдағыдай
дұрыс болса, онда оқыту үрдісіндегі бұрынғы көптеген мәселелерді қайта
қарауымыз қажет.
Осы арқылы біз келесі кестеде пәнге бағытталған оқыту мен жеке тұлғаға
бағдарлап оқыту арасындағы салыстырмалы ерекшелікті кестеде бейнелеп
көрсетіп отырмыз (кесте № 1)
Пәнге бағытталган оқыту түрі мен жеке түлғаға бағдарлап оқыту
арасындағы салыстырмалы ерекшелік
Кесте № 1
к.естелх і
Пәнге бағытталған оқыту түрі Жеке тұлғаға бағдарлап оқыту
Оқу мақсаты айқын білінеді. Сабақтың Оқушылардың білімі оқыту,
білімдік, тәрбиелік және оқыту тәрбиелеу және пән арқылы
мақсаттарының шекараларын нақты бөлуге(информатика) дамытудан тұрады.
болады. Көбінесе мақсатты мұғалім Формуласы: "Білім = оқыту +
қояды. тәрбиелеу + дамыту". Мәселені қою
барысында оқушы өзінің алдағы
әрекетінің мақсатын іштей
қабыддайды. Оқушы жаңа оқу
міндетін қалыптастыруға, оны
қайта анықтауға, қайшылықтарын
анықтауға қатысады. Мұнда мұғалім
- оқушы білімнің қайнар көзі
болып саналады.
Ынталандыру
Әрекетті сырттай ынталандыру Әрекетті іштей ынталандыруға
пайдаланылады ("Сен істейсің, сүйену ("Маған бұл керек бұған
міндеттісің") қол жеткізуге тиіспін").
Нәтижеге жетү
Мүғалім таңдайды. Сабақ формуласы: Оқушылармен бірге таңдалады.
Игеру = Түсіну + есте сақтау Сабақ формуласы "Меңгеру = игеру
+ біліміңді практикада қолдану"
Нәтижесі
Бастысы - білімді игеру деңгейі. ОқушыБастысы - оқу үрдісіндегі
мұнда барлығына бірдей берілетін оқушының жеке басындағы оң
тапсырманы орындайды да, нәтижесінде -өзгерістер. Оқушы өз деңгейіне
дұрыс жауапқа, жақсы бағаға жетуге қарай құрастырылған тапсырмаларды
тырысады. Ол өз оқу жұмысын амалдардың жалпы тәсілдерін
талдамайды, нәтижеге жету тәсілімен деанықтай отырып, орындайды. Ол өз
қызықпайды, өз психологиялық жағдайын оқу жұмысын, психологиялық қалпын
да талдамайды, өйткені оны ешкім сұрапынтамен талдап, өзінің оң және
жатқан жоқ. теріс пікірлерін ашық көрсетеді.
Бағалау
Алынған нәтижені жалпы қабылданған Қол жеткен жеке жетістіктері
үлгілермен салыстыру. эталонын пайдалану арқылы өзін
өзі бағалау.
Жеке тұлғаға бағдарлап оқыту - оқушының барлық мүмкіндіктері мен
қабілеттерін ескере отырып, оның жеке ерекшеліктерін дамытуға қажетті
жағдайлар жасау деген сөз. Білімділіктің, адамгершіліктің, кәсіби
шеберліктің және іс-әрекетке икемділіктің жаңаша түсінігі оқушылардың
белсенділік әрекеттерімен және олардың әріптестерімен бірлесіп
араласуындағы өз орнын анықтау, өзін-өзі жетілдіру, адамның табиғи
мүмкіндіктерін ашу, ойлау қабілетін жетілдіру, сөйлеу, әрекет ету сияқты
қасиеттерін ашып, нәтижесінде - өмірдегі өз орнын табуға көмектеседі.
Ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан бір қасиет -ол жеке тұлға ретінде өз
мүмкіндіктерін ашып, ортасына "өзінің маңыздылығын таныту" болып табылады
(Д.Карнеги). Әр пән бойынша да білім қажет (пән сабақтарын игермеу туралы
сөз болмайды), бірақ ол негізгі мақсат емес, ол оқушының өзін-өзі
жетілдіру, алға жылжыту, өз орнын анықтау істерінің негізгі құралы болып,
нәтижесінде - өз мүмкіндіктерін жүзеге асыру рөлін атқаруы тиіс.
Пәндік материалдағы негізгі идеялар мен принциптерді жекелеп қарастыру
үшін, сабақ мақсатын қою кезінде осы тақырыптың түпкі мәселелерін анықтауға
тырыстық. Көбінесе, мұндай сұрақтардың "дұрыс" дайын жауаптары бола
қоймайды, өйткені олар: "оқушыларды қызықтыруы тиіс; қарастырылатын
материалға шығармашылық көзқараспен қарауды талап етеді; ауқымы кең болады;
пәндер мен оқылатын объектілер арасындағы байланысты қамтамасыз етеді".
Мысалы, "Дербес компьютерлер архитектурасы (7-сынып) тақырыбын
оқығанда, нақты деректерге сүйенген, бір жауабы бар қарапайым сұракты былай
қоюға болады: "ДК негізгі құрылғыларын атап шығыңдар", ал негізгі сұрақ
"Болашақ компьютер қалай жасалады?" немесе "Раіпt графикалық редакторы (4-
сынып) тақырыбын оқығанда, қойылатын жай сұрақ: "Графикалық редактор
аспаптарын айтып беріңдер", ал негізгі сұрақ мынадай болуы ықтимал:
"Суретші мен графикалық редактор аспаптарының айырмашылығы неде?"
Негізгі сұрақты жақсылап қою үшін, түрлі қызықты сұрақтар ойлап табу
керек. Сізге жаңа тақырып өткенде, оқушылардың қоятын сұрақтарын еске
түсіріндер де, солардың ішінен олардың қызықты деп санайтындарын тандап
алыңыздар. Балалармен өткен тақырыптарыңыздың ішінен 4-5 жылдан соң,
олардың есінде кандайларының қалғанын дұрыс деп санайсыздар, соларды таңдап
алу керек. сұрақтарды алдымен "ересектер" тілінде жазып шығып, соңынан оны
балаларға түсінікті тілге "аударыңыздар". Сұрақты дауыстап қойып, "Бұл
немене?" деген сөзді айтыңыз. Егер сіз қойған сұрақтан соң, осындай сұрақ
тағы да туындамаса, онда кажетті сөздердің табылғаны. Балаларды пәнге,
өтілетін материалдарға деген қызығушылықтарын дамытатындығы белгілі.
Оқушылардың пәнге деген ынтасын тұрақты түрде арттырып, оларды қалай
қызықтырып отыруға, ойландыруға болады? Осы мәселе бізді соңғы кезде қатты
толғандырып жүр, себебі оқушылардың қабылдайтын ақпараттар ағымы өте көп.
Тек пәнге қызыққан оқушы ғана белсенділік танытатыны белгілі. Сондықтан
балалардың көңіл-күйінің жоғары болуын камтамасыз етуге тырысу қажет.
Оқушылардың компьютерге теген қызығушылығы мектепке келмей жатып-ақ
басталады. Сондықтан оларға дамытушы компьютерлік ойындар беру арқылы оның
пәнге деген қызығушылығын арттырып алуымыз керек. Әйтпесе, олардың осы
пәнге деген кызығушылығын жоғалтып алуымыз мүмкін. Сол себепті жаңа
материалдарды түсіндіру барысында оны тереңірек түсіндіріп, әсіресе, әрбір
материалдың қолданбалы бағытына көп көңіл бөлуіміз қажет. Мұндай
мүмкіндіктерді жүзеге асыру "Дербес компъютердің атқаратын қызметі мен
құрылғылары", "Windows ортасында жұмыс істеу" т.б. тақырыптарды өткенде
онша қиынға соқпайды. Жаңа материалды өтер алдында балалардан "Негізгі
білімдер" сауалнамасын толтыру сұралады. Сауалнамада олар өздерінің осы
тақырыптан не білетіндерін, яғни білім деңгейлерін танытады. Оларды талдай
отырып, әрбір оқушымен немесе бір топ оқушымен істейтін жұмыс жоспары
жасалады. Олардың кей тобы тақырыпты толық өтеді, кейбіреулеріне бағдарлау
сұрақтарын бере отырып, жауапты өздері іздейтіндей жағдайға келтіру керек.
Ал басқа оқушыларға бірден тест тапсыру ұсынылады. Осындай әрекеттің
нәтижесінде - оқушылардың өздері теорияны оқу керек пе, жоқ па соны шешеді.
Оқушыларға белгілі бір уақыт ішінде орындалатын әр түрлі деңгейдегі
тапсырмалар, оған қоса сабақ модульдерінің сипаттамалары беріледі. Оларды
бақылауға болатын модульдердің әрқайсысының мақсаты да қоса көрсетіледі.
Осындай жүйенің ішкі бір бөлігі оқушының білімін объективті түрде тексеруге
негізделеді. Тұрақты білім деңгейін тексеріп отыру бұрынғы білім деңгейін
субъективті түрде ғана бағалайтын оқыту технологиясынан өзгеше, жаңа түрде
жүргізіледі.
Осындай жеке тұлғаға бағытталған оқыту тәсілін жүргізуде
интерактивті иринциппен жұмыс істейтін әлектрондық оқулықтардың көмегі
орасан зор. Оларға Л.Ф.Соловьев, Н.Угриновичтердің жасақтаған электрондық
оқулығын жатқызуға болады. Құрамында тек мәтіндік және графикалық
ақпараттар ғана емес, дыбыстық, бейнесуреттік мәліметтер бар
электрондық оқулықтар оқыту үрдісін жеке оқушымен жүргізуге мүмкіндік
береді, олардың дәстүрлі оқулықпен салыстырғанда интерактивті
мүмкіндіктері жүргізілетін оқу үрдісіне жақындайды. Компьютердің оқушылар
алдына қоятын сұрақтары, оның ішінде компьютерге оқушылардың қоятын
сұрақтары мұғаліммен пікір алмасу кезіндегі сұрақтардан азырақ болғанымен,
олар күннен күнге дамып, қанатын жайып келеді.
Әрбір мұғалім өз жұмыс тәсілі мен формасын, өз педагогикалық
технологиясын таңдай отырып, балалардың білімін жетілдіру бағытында жұмыс
істеуі керек.
1.2 Информатиканы қосымша оқытудың
мақсаттары
Жалпы оқытудың негізгі мақсаты – оқушыны дамыту. Осы мақсатқа сәйкес
жас және педагогикалық психологиясында, сондай – ақ оқыту теориясында
негізгі орын алған мәселе – дамыта отырып оқытуды зерттейтін бағыт.
Баланы дамыту сөзін кең мағынада алғанда оның ағзасындағы психикалық
және физиологиялық өзгерісі, кез келген қасиетіндегі қарапайымнан
күрделіге, төменгі сатыдан жоғарғы сатыға көшу деп түсінеді. Егер бұл
мәселені оқыту мен дамытудың өзара қатынасы тұрғысынан қарастыратын болсақ,
онда дамыту деп, әдетте, ақыл – ойды дамытуды түсінеміз.
Мұндағы маңызды мәселе, баланың ақыл – ойын дамыту қай деңгейде
оқытуға, ол қандай дәрежеде оның ағзасының табиғи дамуына тәуелділігімен
қорытындыланады. Бұдан оқытудың потенциалды мүмкіндігінің шекарасын
тағайындауға, сондай – ақ, нақты дидактикалық өзгерістің мақсаты мен
міндетін анықтау шығады. Сондықтан оқыту мен дамытудың өзара қатынасы
дидактиканың аса маңызды әдіснамалық мәселесі болып табылады.
Сонымен оқытудың жалпы мақсатына дидактикалық тұрғыдан осылай түсінік
беруге болады.
Ал, енді информатиканы оқытып, үйретудің мақсаттары жалпы білім
беретін орта және кәсіптік бағдар беретін мектептерде тәрбиелеу мен білім
берудің жалпы мақсаттарымен, сонымен бірге ғылыми өзгешелігі, қазіргі
қоғамдағы және ғылымдар жүйесіндегі алатын орнымен анықталады.
Алғашқы кезеңде (1985 – 86 оқу жылы) информатика пәнін мектепте
оқытудың негізгі мақсаты оқушыларда компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру
болып табылды. Алайда шетелдік және Отандық тәжірибелер оқу мақсатын
бұлайша анықтаудың жеткіліксіз екенін көрсетті. Өйткені, компьютерлік
сауаттылық басқа пәндерді оқу барысында қалыптасатын жалпы сауаттылықтың
құрамды бөліктерінің бірі болып табылады.
Әрине, компьютерлік сауаттылық курсы оқытудың жалпы мақсаттары
қатарынан шығарылып тасталмайды. Дегенмен де, курсты оқытудың басты мақсаты
орта білім беру мақсатынан туындайды.
Орта білім берудің басты мақсаты – жеке тұлғаның өзіне, қоғамға қажет
қабілеттерін қалыптастырып, дамыту және өз бетімен білім алу, өзін - өзі
дамытуға жағдай жасау.
Сонымен, мектептің алдына төмендегідей үш негізгі мақсат қойылады:
1. білім беру
2. тәрбиелік
3. практикалық
Енді мектепке тән осы негізгі мақсаттардың информатиканы оқытудың
жалпы мақсаттарына қатысты болатынын көрсетейік.
Мектепте информатиканы оқытудың білім беру мақсаты - әрбір оқушыға
информатика ғылымы негіздерінің алғашқы фундаментальды білімін беру,
оқушыларға осы білімді мектепте оқытылатын басқа ғылымдардың негіздерін
түпкілікті және сапалы түрде меңгеруге қажетті іскерліктер мен дағдыларды
қалыптастыру болып табылады.
Информатика ғылымының жалпы білім берудегі қызметі өте жоғары.
Информатикадан білім негіздерін меңгеру оқушылардың жалпы, ақыл – ойын
дамытуға, олардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін нығайтуға елеулі
әсер етеді.
Сонымен, информатиканы оқытудың білім беру – дамытушылық мақсаты –
оқушының шығрамашылық қабілетін, жеке тұлғалық қасиетін қалыптастыруға,
ақыл – ойын, ойлау өрісін, ынтамен дамытуға, яғни қызмет субъектісі ретінде
қалыптастыруға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының практикалық мақсаты – оқушылардың
еңбекке және политехникалық дайындығына үлес қосу, олардың мектеп
бітіргеннен кейінгі еңбек етуіне дайындығын қамтамасыз ететін білімдермен,
дағдылармен және іскерліктермен қаруландыру.
Курстың бұл мақсаты қолданбалы және теориялық аспектілердің
байланысын жүйелі түрде ашып көрсетіп, алгоритімдеудің, программалаудың ЭЕМ-
нің қазіріг кезеңдегі өндірістегі рөлі мен маңызын айқындау болып табылады.
Информатика курсында кәсіптік бағдарлау мақсатында информатикаға және ЭЕМ-
ға байланысты мәліметтер берілуі тиіс. Мұнымен қатар, информатиканың
практикалық мақсатының “тұрмыстық аспектісі” де бар. Ол күнделікті өмірде,
тұрмыста жастарды компьютерлік техниканы сауатты пайдалануға үйретеді.
Информатиканы оқытудың практикалық мақсаты – оқушыларды практикалық
қызметке, еңбекке, басқа пәндерді оқыту процесінді практикалық есептер
шешуге және оны информатикалық қоғамда өмір сүруге дайындауға бағытталған.
Мектептегі информатика курсының тәрбиелік мақсаты өте зор.
Информатиканы оқу барысында ой еңбегінің мәдениеті жаңа саналы деңгейде
қалыптасады, оқушы өзінің жұмысын жоспарлай білу, оны ұтымды орындай білу,
бастапқы жоспарды оның орындалуымен байланыстыра білу сияқты адамзаттық
мәні бар қасиеттер де қалыптасады. Инфрматиканы оқытудағы алгоритмдер мен
программалар құру, оларды ЭЕМ-да орындау оқушыдан ойлануды және
шыдамдылықты арттыруды, көңіл қоя білуді, көз алдына елестете білуді талап
етеді. Сонымен қатар, жеке адамның табандылық, алдына мақсат қоя білу,
шығармашылық, белсенділік көрсете білу, жұмысына жауапкершілікпен қарау,
сенімді, тәртіпті болып, бар мүмкіншілікті қолдана білу сияқты қасиеттерін
дамытады. Алгоритмді жазуға дағдылану жауапкершілікпен қарауды, жаңа талап
қоюды керек етеді.
Сонымен информатиканы оқытудағы тәрбиелілік мақсат – оқушыны
азаматтыққа, адамгершілік қасиетке және жоғары саналылыққа баулуға
бағытталған.
Информатиканы оқып үйренудің жоғарыда аталған мақсаттары бір –
бірімен өте тығыз байланысты, оларды бір – бірінен ажыратуға болмайды.
Оқушыларға негізгі жалпы білімді беріп болмай, информаитканың тәрбиелік
эффектісін алуға болмайды. Мектепте информатиканы оқытудың жалпы мақсаттары
нақты оқу процесіне байланысты нақты мақсаттарға айналады. Пәнді оқытудың
нақты мақсаттарын анықтау жалпы дидактикадан басталады. Қазіріг қоғамның
дамуына байланысты дидактиканың көптеген қағидалары өзгеріске ұшырап отыр.
Әдісті жалпы түрде белгілі мақсатқа жетуге бағытталған әрекет тәсілі
ретінде анықтауға болады.
Дидактикада оқушының іс-әрекеті, мұғалімнің іс-әрекеті және олардың
бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы, оқушыларға арналған инструкцияны
жасау – мұғалімнің іс-әрекеті; инструкциямен ЭЕМ-дегі программамен жұмыс
істеу – оқушының іс-әрекеті; ЭЕМ-де орындалған оқушының жұмысының нәтижесін
қорғау (тапсыру) – олардың бірлескен іс-әрекеті.
Информатика курсында оқушылар мен мұғалімнің бірлескен іс-әрекетінің
көлемін қысқартуда іс-әрекеттің тәуелсіз түрі салыстырмалы түрде елеулі
орын алады. Курстың мақсаттарының бірі ЭЕМ-мен жұмыс кезіндегі оқушының
педагогтан тәуелсіздігі, одан кейін программистен тәуелсіздігі, өз бетімен
білім алуға дағдының қалыптасуы. Сондай-ақ компьютер мұғалім мен оқушы
арасындағы тәуелсіз іс-әрекеттің көлемін едәуір кеңейтеді. Әрине, бұл
педагогты іс-әрекетінен толық босатады деген сөз емес. Педагогтың оқыту
алгоритіміндегі жүзеге асырылатын білімі мен тәжірибелері оқушының өз
бетінділігінің жоғарылауына әкеледі.
Сондай-ақ, информатика курсында танымды басқару мен өзіндік басқару
функциясы айқын көрінеді. Компьютермен жұмыс істеген оқушының өз
бетінділігі басым, оның алдына қойған мақсаты бар. Мұғалімнің міндеті оқу
іс-әрекетін ұйымдастырып, оқушының іс-әрекетін басқару.
Сөйтіп, оқыту әдісі жалпы мағынада, оқушының жеке тұлғалық қасиетін
өзгертуге бағытталған танымдық іс-әрекетін басқару әдісі ретінде
қарастырылады.
Оқыту әдісін топтауға арналған негіздер жиынтығы айтарлықтай. Оқыту
әдісін оқыту мазмұны бойынша топтау өнімді болып есептеледі:
• Әлем жайында білім
• Іс-әрекет тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибелері
• Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері
• Эммоционалдық құндылық қатынас тәжірибесі.
Бұған оқушыларды тәрбиелеудегі педагогтың әсері де қосылады.
Оқушылардың белсенділігі мен өз бетінділігінің негізгі дидактикалық
функциясы оқыту мазмұнымен тығыз байланысты. Дайын мәліметті меңгерудегі
репродуктивті іс-әрекетте оқушының белсенділігі төмен болатыны, ал
проблемалық іздеу тәсілінде, шығармашылық іс-әрекетте белсенділіктің жоғары
болатыны белгілі. Информатиканы қабылдау тәсілі бойынша топтау дәстүрге
айналған: сөздік әдіс, пәндік шолу және практикалық.
Сондай-ақ, әдістерді топтаудың төмендегідей негіздері бар: білім алу
тәсілі (теория және практика), кері байланысты жүзеге асыру тәсілі (бақылау
және өзіндік бақылау), оқушылардың ойлау әрекеттері (логикалық аспект).
Информатиканың мазмұнына қатысты оқытудың нақты әдісін аталған белгі
параметрлердің комбинациясы ретінде түсінуге болады.
Енді информатиканы оқытуға қатысты маңызды деп есептелетін нақты
әдістерді қарастырайық.
Әлем жайында білім. Оқушының әлем жайында білімді меңгеруі, қабылдау,
түсіну, еске сақтау арқылы жүреді, Ал, әлемді, мысалы, адамды қоршаған
заттар әлемі, оның әлеуметтік ортасы, компьютерлік әлем, адамның өзінің
ішкі әлемі тәрізді ақиқаттылық арқылы түсінуге болады. Заттар әлемі мен
олардың арасындағы байланысты оқушылар қоғамының информациялық ресурсына
кіру арқылы жәнеЭЕМ-де модельдеу арқылы таниды. Білім беру жүйесінің
алдындағы мүмкіндіктер енді ғана ашылуда. Дәстүрлі әдіс мұғалімнің сөзі мен
кітапқа сүйенеді.
Әлеуметтік орта компьютерлік әлемнің тәртіп ережесі арқылы,
компьютерлік желіде, ұжымдық жұмыста адамдардың бір-біріне өзара
әрекеттесуі арқылы ашылады. Компьютерлік әлемді үйрену оқушылардың
ізденушілік зерттеу іс-әрекеті арқылы жүзеге асырылады, мысалы,
компьютердегі ойын ережесін, логикасын меңгеру тәрізді.
Өзіндік тану компьютермен бейнеленетін жеке іс-әрекетін ойлау
рефлекциясы арқылы жүзеге асырылады. Компьютер іс-әрекеттің нәтижесін
жылдам бере отырып, дәл осындай ойлау сапасының дамуын қамтамасыз етеді.
Іс-әрекет тәсілін жүзеге асыру тәжірибелері. Іс-әрекеттің үлгісін
көрсету және инструктаж жолымен компьютерлік әлемнің үнемі дамып отыратын
жаңалығы мен оқушылардың ізденушілік белсенділігі арқылы беріледі. ЭЕМ-мен
жұмыс істеуде іс-әрекеттің стандарты түріне бара бар оқыту әдісі ақыл-ой
әрекетін сатылап қалыптастыру болып табылады. Дайын программа мен диалогты
меңгеруде және клавиатурамен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру үшін де бұл
әдіс қолданылады.
Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері. Шығармашылық іс-әрекет
тәжірибелері проблемалық есептер шығару, таныс емес құралдарды меңгеру,
модельдеу арқылы қалыптасады. Бұл жерде мұғалімге тән тәсіл – бір мәнді
анықтауды талап ететін есепті қою. Программалау мен модельдеу саласындағы
шығармашылық тәжірибесі – ашық программалар әдісімен берілуі мүмкін. Бұған
ұқсас тәжірибелердің көлемі шағын, ол информатиканың жас ғылым саласы
екенімен түсіндіріледі.
Эмоционалды құндылық қарым-қатынас тәжірибесі. Эмоционалды құндылық
қарым-қатынас тәжірибесі оқушылардың бір-бірімен және мұғаліммен қарым-
қатынасы процесінде пайда болып, таратылады. Мектеп практикасында
оқушыларға тікелей әсер ететін бірқатар тәжірибелер жинақталды. Педагогтың
жеке басының үлгісін, оның іс-әрекетін, оқушылармен, әріптестерімен және
қоғаммен қарым-қатынасын компьютерлік желі арқылы бағалау мүмкін емес.
Информатикаға тән тәрбиелік бағытта жұмыс істейтін оқыту әдісін атау
қиын, бірақ, информатиканы оқыту барысында жүзеге асырылатын жағдайларды
көрсетуге болады. Ол оқушыларға өзінің жұмысын жазуды ұсыну, программада
қате жібермеуге қойылатын талап (жұмыс нәтижесіне оқушының жеке
жауапкершілігі), сондай –ақ, эстетикалық құндылығы бар мәселе – оқушының
жауабына кластың көңілін аудару болып табылады.
Оқытудың сөздік әдісі. Классикалық педагогика өз уақытында сөзбен
білім берудің жеткіліксіз екенін мойындаған болатын. Сондай-ақ,
информацияны кітаптан, лекциядан алу жеткіліксіз, заттарды өз бетімен
танып, бақылау арқылы информация алу маңызды.
Көрнекілік әдісі. Информатика курсындағы көрнекілік әдісі – оқушының
жолдасының немесе мұғалімнің жұмысын бақылау, одан кейін компьютерлік
ортаның жұмысының өзгерісін бақылау. Енді олардың ішіндегі негізгілерін
қарастырайық.
Иллюстрация. Информатика курсында информацияның таңбалық табиғатын
толық бейнелеп көрсетуге мүмкіндік бар. Бәрінен бұрын, көзге көрінбейтін
нәрселерді бейнеленгеннің пайдасы зор. Мысалы, тақтада сандық немесе
текстік мәндермен жазылған тіктөртбұрышты көрсету (ЭЕМ-нің барлық
зердесінің үлгісін, зерденің ұяшықтарын көрсету). ЭЕМ-мен алғашқы танысу
ретінде қағазға бейнеленген клавиатураны көрсету, ол өзі де көрініп тұр,
бірақ клавиштардың қызметі сөзбен түсіндіріледі. Бұл жерде иллюстрация
сөзбен жалғастырылады.
Демонстрация. Мұғалім компьютердегі орындалатын іс-әрекеттің үлгісін
үндемей-ақ, демонстрациялауға болады. Кез келген компилятор қателердің орны
мен мәнін демонстрациялай алады. Оқушылар өзігің жұмысының нәтижесін
мұғалімге немесе жолдастарына демонстрациялап бере алады. Алгоритмнің
атқарылу процесі атқарылу кестесінің көмегімен демонстрацияланады. Сондай-
ақ, оқу ойындарындағы іс-әрекет процесін демонстрациялауға да мүмкін болды.
Компьютерлік демонстрацияның маңызды ерекшелігі – көрнекі бейнелерді
қозғалмалы күйде басқару. Оқушы демонстрациялауды өзінің дербес қарқынымен
орындайды және қайталауына мүмкіндігі бар.
ЭЕМ-нің көмегімен модельдеу мен көрнекі бейнелеу нәтижесінің белгілі
бір қауіпі бар. Кез келген компьютерлік модель шынайы ақиқаттан әлдеқайда
жеңіл болады, сонымен қатар, шынайы құбылыста көрінбейтін өзіндік қасиеті
болады. Сондықтан, компьютердегі модель арқылы ешынайы құбылыстан тікелей
үйрету қажет.
Практикалық (іс-әрекеттік) әдістер. Қарастырылып отырған жағдайда
практика оқушының іс-әрекетіне қатысты теориямен емес, сөзбен және
бақылаумен салыстырылады. Информатика білімнің үш түрлі көзін үйлесімді
түрде біріктіреді: сөз, бақылау және іс-әрекет. Мысалы, нұсқауларды оқып
(сөз), мұғалімнің әрекеті мен ЭЕМ-нің жұмысын бақылай отырып (заттық әдіс),
оқушылар компьютермен практикалық іс-әрекетті орындай бастайды. Мұнда
әдістер бірін бірі толықтырады.
ІІ-тарау Информатика пәні бойынша кластан тыс жұмыстар
2.1 Информатика курсы бойынша жүргізілетін үйірме
жұмыстары
Мектепте компьютерлердің пайда болуы оқушылардың сабақтан және
мектептен жұмыс істеуіне көп мүмкіндіктер берді. Информатикадан
жүргізілетін қосымша сабақтар оқушылардың жеке қабілетін дамытуға
мүмкіндіктер береді. Ол өзінің алдына мынадай міндеттер қояды: а)
информатиканы және оның қолданылуларын тереңдетіп оқытуға деген
қызығушылығын туғызып, дамыту; б) ғылыми зерттеу сипатындағы дағдыны
қалыптастыру; в) информатика мен ЭЕМ-ны қолдану саласында мектеп
оқушыларының еңбекке, мамандық алуға дайындығын қамтамасыз ету; г)
оқушылардың бос уақыты мен демалысын ұйымдастыру.
Мектеп оқушыларымен информатика пәні бойынша жүргізілетін кластан тыс
жұмыстар кейбір жағдайларда дәстүрлі үйірме, факультативтік курстар,
экскурсия, олимпиадалар түрінде болуы мүмкін. Сонымен қатар, мұндай
жұмыстардың өзіне тән ерекше түрлері де болады. Оларға компьютерлік
клубтар, жас программалаушылардың сырттай оқытатын және күндізгі
мектептері, мектептен тыс (ақылы курс) жұмыстармен ұштасатын арнаулы
дайындық түрлерін де жатқызуға болады. Математика мен физиканы тереңдетіп
оқытатын кластар мен мектептер, мектеп аралық оқу - өндірістік
комбинаттарында дайындалатын мамандықтарда жатады.
Информатикадан ұйымдастырылатын үйірме – мектеп оқушыларымен
жүргізілетін кластан тыс жұмыстардың ең көп таралған түрлерінің бірі.
Есептегіш техника кабинетінің бар болуы – үйірме жұмысын ұйымдастырудың
алғы шарты, өйткені үйірме жұмысын ұйымдастыру үшін ЭЕМ-ның болуы қажет.
Информатикадан жүргізілетін үйірмені мектептерде, оқушылар сарайында,
оқу - өндірістік комбинаттарындағы мектепаралық есептегіш техника
кабинеттерінде, жоғарғы оқу орындарының кафедраларында ұйымдастыруға
болады. Үйірмені компьютермен жұмыс істейтіндей қызықты ойын сипатында
беруге болады.
Сондықтан информатикадан жүргізілетін үйірме жұмыстары оқушыларды,
оның ішінде орта және төменгі класс оқушыларын өте қызықтырады. Бірақ
үйірме жұмыстарын балалардың компьютерлік ойындарға деген қызығушылығы
негізінде ұйымдастырмау керектігін есте ұстаған дұрыс. Орта мектепте
информатиканы оқытудың жалпы жүйесіне сай үйірме жұмыстарының
программаларын дайындау, мектеп оқушыларының дайындық деңгейіне қарай оқу
тапсырмаларының жиынтығын, сонымен бірге осы сабақтардың тиімді програмалық
қамтамасыз етілуін дайындау – маңызды әдіснамалық міндет болып табылады.
Мектептің оқу жоспарында Информатика жаңа пән болып енуіне байланысты
информатиканың факультативтік сабақтарын өткізу әдісі мен мазмұнын жасау
үлкен маңызды мәселе болған. Алғашқы кездері ЭЕМ-ның құрылымымен,
алгоритмдеу және программалау негіздерімен таныстыратын факультативтік
курстардың программалары құрылды.
Қазіргі уақыт талабына сай, мектептердің есептегіш техника
кабинеттерінің негізінде пәнаралық факультативтік курстардың жасалып іске
асырылуы, информатика, автоматика, электроника саласында балалардың
техникалық шығармашылығын дамытады деген үлкен мәнге ие болып отыр.
Жалпы білім беретін орта мектепте информатикадан мемлекеттік білім
беру стандартының жасалып, оқу процесіне енгізілуі факультативтік
курстардың дамуына елеулі үлесін тигізеді.
Факультативтік сабақтың мақсаты:
➢ Информатика саласы немесе ЭЕМ-ныы пайдаланатын басқа пәндер
бойынша алынған теориялық білім, іскерлік пен дағдыларды
тереңдетіп, кеңейту;
➢ Оқытудың кәсіптік бағдарын күшейтетін практикалық дайындықты
қамтуы тиіс.
Факультатив сабаққа:
➢ ЭЕТ-ны қеңінен қолданатын, барлық уақытың 75%-ін компьютермен
практикалық жұмыс істеуге бөлуді қарастыру;
➢ Барынша өзбетінділік, оқушының танымдық іс - әрекетін өзінің
басқаруы және оқушы санының өз болуы тән.
Жаратылыстану – математика цикліндегі пәндерді тереңдетіп оқытатын
мектептің (кластардың) программалары мен оқу жоспарында информатика мен
есептегіш техника негіздерін оқыту мен пайдалануға ерекше мән беріледі.
Мұндай жұмыс тәжірибесінің жинақталуы математика мен программалауды
тереңдетіп оқытатын мектептерден басталады. Мұндай мектептердің
программаларының маңызды ерекшелігі: жекелеген оқу пәндері мен іс - әрекет
түрлерінен оқушылардың жоғары дайындығы теориялық білімі, іскерлігі мен
дағдысын тереңдетумен ғана шектелмейді. Сонымен бірге оқытудың кәсіптік
бағдарын нығайтатын практикалық дайындықты да ұсынады.
Есептегіш техника кабинеті (ЕТК) дегеніміз – оқу есептегіш техника
комплексімен, оқу көрнекілік құралдарымен жабдықталған “Информатика және
есептегіш техника” курсы бойынша теориялық және практикалық класта, кластан
тыс және факультативтік сабақтар өткізуге арналған жалпы білім беретін орта
мектептегі оқу – тәрбие жүргізетін орын. ЕТК – оқу – тәрбие процесін тиімді
басқаруға арналған әртүрлі оқу пәндерін оқыту үшін де пайдаланылады.
ЕТК – де жүргізілетін сабақтар төмендегідей қызметтер көрсетеді:
1) Оқушылардың компьютерлік сауаттылығынан бастап информатикалық
мәдениетін қалыптастыру – қазіргі есептегіш техниканың құрылымы,
басқарылуы жайлы білім мен ЭЕМ-де есеп шығару дағдысы мен іскерлігі;
2) Оқушыларды есептегіш техниканың өндірісте, жобалау-конструкторлық
ұйымдарда, ғылыми мекемелерде, оқу процесі мен басқару органдарында
қолданылуымен таныстыру;
3) Информатика негіздерін оқу процесінде оқушылардың теориялық ойлауын
дамыту;
4) Оқыту әдістерін жетілдіру мен мектептегі оқу тәрбие процесін
ұйымдастыру.
ЕТК-да жүргізілетін сабақтар:
1) Информатика және есептегіш техника негіздері курсы бойынша сабақ
немесе есептегіш техника, кинофильм, диапозитив, кестелер, басқа да
оқу құралдарын пайдаланатын жалпы білім беретін жеке оқу пәндерін
оқыту;
2) Мектептің қажеттілігіне қарай оқушылардың немесе мектеп басшылығымен
оқушылардың құратын қолданбалы программаларын жасау;
3) Информатика және есептегіш техника негіздері курсы бойынша кластан тыс
және факультативтік сабақтар;
4) Эксперименттік және практикалық сабақтар.
Жабдықталған есептегіш техника кабинетінің жұмысын қабылдау үшін
(пайдалануға жіберу үшін) мектеп директоры қабылдау комиссиясын
ұйымдастырады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz