ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ОБЪЕКТІЛЕРІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ИНСТИТУТЫНЫҢ
БІРІ РЕТІНДЕ ... ... ... .. 7
Интеллектуалдық меншіктегі патент құқығының орны мен
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Патент құқығының 20
субъектілері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .. 21
Патент құқығын қорғау және Қазақстанның Патент жүйесі ... ... ..
ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ОБЪЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.1 31
Өнертабыстар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Өнеркәсіптік 37
үлгі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
2.3 Пайдалы 40
модель ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫН ТІРКЕУ 43
ТӘРТІБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Патент беру тәртібінің сараптамасын 43
өткізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қазақстан Республикасының Патент қатынастарын реттейтін
ұлттық 47
заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Қазақстан Республикасында Патент қатынастарын жүзеге асыратын
органдар. Патент жүйесін қалыптастыратын
халықаралық құқық 50
органдары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 60
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының
экономикасы өтпелі кезеңнен енді-енді бас көтеруде. Мемлекетіміздің
беделін халықаралық сахнада көтеру және дамыған мемлекеттер қатарына қосу
үшін халықтың әл-ауқатын көрсететін оның экономикасының мықты болу
қажеттілігі сөзсіз. Кеңес социалистік республикалар одағының жетпіс жыл
бойы құрамында болып келген Қазақстан егемендігін алғаннан кейін,
экономикасының даму бағытын нарықтық деп 1993 жылғы, одан кейін 1995
жылғы Конституцияларында бекітті. Жоғары деңгейдегі шетелдік инвестициялар
мен ішкі жинақтары бар ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық
өсу Қазақстан-2030 стратегиясының маңызды ұзақ мерзімді басымдылықтарының
бірі. Бүгінгі таңдағы білімге негізделген экономикада зияткерлік активтер
негізгі валюта болып табылады. Қазақстанның экономикалық өсудің қарқынына
жетуі, оның әлемдік нарық құрылымына толық енуі қазіргі индустриалды
экономиканың мықты материалдық, техникалық және технологиялық базасын
құруға ықпал ететін зияткерлік меншікті қорғаудың дамуынсыз мүмкін емес.
Бұл Елбасының кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі тапсырмалық және Қазақстан
Республиканың индустриялық –инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясын іске асыру жөніндегі міндеттер аясында да өзекті
мәселелердің бірі болып табылады. Заяткерлік меншік құқықтарын сақтау
біздің мемлекеттің Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі және салада ең қолайлы
жағдайларға қол жеткізу үшін басты шарттардың бірі болып табылатынын да
айта кету жөн. Ал бұл біздің елдің беделін халықаралық сахнада арттыруға
әсер етеді, өйткені зияткерлік меншік құқықтарын қорғау адам мен азаматтың
құқықтарын және заңи мүдделерін сақтаудың қажетті шарттары мен
кепілдіктерінің бірі. Сондықтан сонғы жылдары экономикалық және сауда
аспектілерімен тығыз байланысы бар зияткерлік меншік құқықтарын қорғау
саласы саяси сипатқа ие болды. Осыған байланысты Республикадағы зияткерлік
меншік құқықтарын қорғау саласындағы жұмыстың жалпы бағыттары және
мемлекеттің осы мәселе бойынша саясаты Қазақстан Үкіметі мен ДЗМҰ (ВОИС)
арасындағы ынтамақтастық бағдарламасының, Зияткерлік меншік құқықтарын
қорғау тұжырымдамасының ережелерінде белгіленген және анық жазылған. Зият-
бұл елдің маңызды және ешқашан таусылмайтын ресурсы. Ал осы қордың күші
өзінің тек қана осындай мәртебесінде мемлекет пен қоғамның мүдделеріне
қызмет ететін қорғалатын зияткерлік меншікте.
Нарықтық экономикада қандай да бір кәсіпкердің алдында тұратын мәселе-
тауарларының бәсекеге қабілетті болуы. Кәсіпкерлердің қазіргі таңда ұлттық
өндірушіні қорғау және қолдау- өндірушінің қолымен деген ұранды ұстауы-
маңызды. Кәсіпкерлер үшін осындай қорғанудың бір жолы болып кәсіпкерлердің
өз кәсіпорындарында инновациялық қызметті дамытуы табылады.
Платон мен Аристотель өздері де соны білмей, қазіргі патент
құқығының теориясының негізін қалады. Әрбір зат өзінің түсінігі
бойынша белгілі бір мақсатта қолданылуы тиіс, кез келген зат
өнертапқыштың нәтижесі болып саналады. Сонымен, біздің дипломдық
жұмысымыз патент құқығының түсінігі мен мазмұнына арналған. Жалпы
бұл тақырып қазіргі кезде өте өзекті және маңызды болып табылады.
Патент – ол қорғау құжаты.
Тақырыптың зерттеу объектісіне азаматтың өнертапқыштық нәтижесін
жатқызамыз.
Тақырыпты зерттеу мақсаты ретінде бірнеше негіздерді қарастыруға болды:
- біріншіден, Қазақстан Республикасы заңнамасының патент қатынастарын
реттеу саласында қажетті деңгейде жетілдірілмегенін;
- екіншіден, патент беру тәртібінің күрделілігін;
- үшіншіден, патент беруге тиісті органдардың патент беру процедурасын
жасанды түрде қиындатуы.
Қазақстан Республикасы 1993 жылы ДЗМҰ (ВОИС) кірді және көптеген
халықаралық конвенцияларға қатысты. Қазақстанның нарығына байланысты
және бұл ұйымның жүйесіне қатысты өнертапқыштық деңгейдің қорғауы жүзеге
асырылады. Бірінші күнен бастап біздің жоғары тұрған басшыларымыз бұл
жүйені арызданушыға ыңғайлы және қолайлы жолдарын тапқан. Бұл жүйеде
өнертабыс тұтынушыға қолайлы, инновацияға жарамды, негізі – жай және бұл
щаралар өте төмен деген бағамен жасалуын қарастырды
Бірақ бұл жоғарыда айтылғандардың тек бірісі орындалған. Оны көптеген
арыздардан және берілген қорғау құжаттарының аз санынан көруге
болады.
Сөйтіп 1992-2001 жылдар аралығында патент ведомствосына 17388
өнертабыс пен пайдалы модельге деген арыздар түсті, 51230 тауар
белгісіне деген арыз. Мемлекеттік реестрге 11128 өнертабыс пен
пайдалы модельге және 112833 тауар белгісі туралы реестрге
еңгізілді. Отандық патент иеленушілердің қолдарында 12014 алдын ала
патент берілген. Бұл көрсеткіштер Орта Азия мемлекеттер арасындағы ең
бірінші болып табылады, бірақ Ресей мен Украинада ұқсас жүйе
болғандықтан, біз олардан кішкене артта қалдық.
Біздің мемлекетіміз (ВТО) БСҰ-ға кіруіне байланысты, осы ұйымның
қоятын барлық талаптарды орындауына жол береді. Патент жүйесі мен
патент құқығы туралы мәліметтер әр маманға және керек. Өйткені
бұл өте өзекті және маңызды жүйелердің қатарына кіреді. Патенттеу
мақсаты- сәйкес саладағы маман патент мазмұнын оқып, ондағы
техникалық шешімді жүзеге асыра алатындай деңгейге жеткізіп ашу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Бұл тақырып қазіргі кезде өте өзекті
болғандықтан көптеген ғалымдар өз жұмыстарын патент пен
интеллектуалдық менншік құқықтарына деген жұмыстарын арнаған. Мысалға
Т.Е.Каудыров Основы патентного права и патентоведения в РК, Амангельді
А.А. Современное патентное законодательство в РК, Аскаров Защита
промышленной интеллектуальной собственности в Казахстане, Абдакимова Д.
Защита прав интеллектуальной собственности в РК, Баймолдина С.
Охрана интеллектуальной собственности в интернет және Ресей
Федерациясының көптеген ғалымдары.
1 ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ИНСТИТУТЫНЫҢ
БІРІ РЕТІНДЕ
1. Интеллектуалдық меншіктегі патент құқығының
орны мен маңыздылығы.
1992 жылы 24 шілдеде Қазақстан Республикасының алғашқы Патент Заңы
қабылданды. Өнертабыстар мен өндірістік үлгілерді патенттік қорғаудың жаңа
нысанына көшкеннен кейін Қазақстан Республикасындағы патент иеленушілер осы
объектілерді пайдалануға монополиялық құқықпен мемлекеттің берген құқықтық
кепілдігі ретінде алды. Монополиялық құқықты иеленуші тұлғаларда үшінші
тұлғалардың құқықтарын және заңнаманың нормаларын бұзбай патентік құқық
объектілеріне билік ету мүмкіндігі пайда болды.
Құқықтық реформаларды жүргізу барысында мемлекеттің 1994 жылы
экономикалық құқықтық қатынастары реттеудің негізі болып табылатын
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексін бекітті. Азаматтың заңнамадағы
интеллектуалдық меншікті құқықтың жеке объектісі ретінде қалыптастыру,
теориялық жағынан осы саланың жетілуін қажет етті. Кодекс арқылы
интеллектуалдық меншік объектілерінің иелеріне ерекше құқық бекітілді.
Қазақстан Республикасының үкіметі арыз беруіне ыңғайлы, тұтынушыға қолайлы,
жаңалықты дамытатындай, яғни мағынасы жағынан жай рәсімдеу төлемі арзан
сараптамалық және мәліметтерді іздестіру қызметінің сапалы патенттік
құқықты қорғаудың жеңіл жолдары бар, халықаралық патенттік жүйенің
талаптарына сай келетін ұлттық патенттік жүйесін қалыптастыруға
мемлекетіміздің құрылуының алғашқы күндерінен-ақ жағдай жасауда. Патенттік
органға түсіп жатқан арыздардың саны жылдан-жылға көбеюде. Мысалы, 1992-
2001 жылдар аралығында өндірістік меншік объектілеріне патент алу үшін
17388 арыз берілген. Қазіргі кезде ұлттық және шетелдік патент
иеленушілердің қолында 12014 өндірістік меншік объектілеріне алдын ала
патент пен патент бар.[1, 6б.] Патенттердің сайы көбейген сайын пайда
табуға талпынған патент иеленушілердің де саны көбеюде. Кеңес социалистік
республикалар одағы кезінде өндірістік меншік объектілерінің иесі болып
көбінесе мемлекет болып табылғандықтан авторлар мен патент иеленушілердің
құқықтарын жетілдіруге еш шаралар қолданалмаған. Ендеше санаткерлік меншік
дегеніміз не? Бұл сауалға халықаралық, сонымен қатар, еліміздің
заңнамаларынан да толық қамтылған жауап алуға болады. Қазақстан
Республикасы қатысушы болып табылатын. Бүкілдүниежүзілік интеллектуалдық
меншікті қорғау ұйымы (БИМҰ) Конвенциясының 2 бабында Инттелектуалдық
меншіктің әдеби, көркем және ғылыми шығармаларға, әртістердің орындаушылық
қызметінде, дыбыс жазу. Радио және теледидар хабарларына, адами қызметтің
барлық саласындағы өнертабыстар мен ғылыми жаңалықтарға, өнеркәсіптік
үлгілер, тауар таңбалары, қызмет көрсету белгілері, фирмалық атаулар мен
коммерциялық көрсеткіштерге, қара ниетті бәсекелестікке қарсы қорғану
сондай-ақ өндірістік, ғылыми, әдеби және көркемөнер салаларындағы
интеллектуалдық қызметке қатысты өзге де барлық құқықтарды қамтитыны атап
көрсетілген. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 961- бабында
жүйелендірілген тізімі берілген.
Қазақстанның социалистік жүйеден нарықтық экономикаға ауысуы
санаткерлік еңбек нәтижелерін қорғау және құқықтық қатынастарды
реформалауды талап етті. Осы кезеңнен бастап, заңнама мен күнделікті
тұрмысқа интеллектуалдық меншік, өнеркәсіптік меншік, патент, патент
иеленуші, айрықша құқық ұғымдары енді.
Егер өзгерістердің мәніне қысқаша тоқталар болсам, кеңестік кезеңдегі
авторлық куәлік орнына өнеркәсіп қорғау жөніндегі бүкіл әлем таныған патент
жүйесі келді. Кеңестік өнертабыс құқығының негізі ерекшелігі- өнертабушы
автор өз құқығын, көбінесе, авторлық куәлікпен рәсімдейтін, кейбіреулері
Мәскеуде, бүкіл Кеңес Одағы бойынша жалғыз Мемкомөнертабыс патент
ведомствасында жарияланатын, сонан кейін кез келген адам аз сыйақы төлеу
арқылы өнертабысты өз иелігіне жаратып жататын. Енді құқық иеленушінің
иеленсімісіз ешбір жан өнертабысты, пайдалы модельді немесе тауар таңбасын
пайдалана алмайды. Құқық иеленушінің рұқсаты, көбінесе, сыйақы төлеу арқылы
өнертабысын өз иелігіне жаратып жататын. Енді құқық иеленушінің
келісімінсіз ешбір жан өнертабысты, пайдалы модельді немесе тауар таңбасын
пайдалана алмайды. Құқық иеленушенің рұқсаты, көбінесе, сыйақы төлеу және
лицензиялық шарт жасау жолымен ғана пайдалану жалға қойылған. Бұл құқық
айрықша құқық деп аталады және ол Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексінің 125, 964 баптармен бекітілген. Сөйтіп, өнеркәсіптік меншік
объектілерін құқықтық қорғау принциптері түбірімен өзгерген демек жана
қатынастар бүтіндей ереше құқықтық базаны қалыптастыруды талап еткені.[2,
45б] 1992 жылы Ұлттық патенттік ведомство патенттеудің бірегей жүйесін
қалыптастырады және оның құқықтық реттелуін Қазақстан Республикасының
Патент Заңында бекітті. Бұл жүйені кейіннен Орталық Азия, Закавказьянің
көптеген тәуелсіз мемлекеттері және Украина да қолдады. [3, 45б]
Бұл патенттеу жүйесі бойынша қарапайым тіркеу мен сараптама элементтері
бірігеді. Біздің жүйенің келімдік және тіркелімдік сипаты патенттің
формальды сараптама жүргізгеннен кейін берілетіндігіне көрінеді. Қазақстан
Республикасы Патент Заңының 22- бабы формалды сараптама кезінде патенті
дәлелдемелердің болуы, оларға қойылатын негізгі талаптардың сақталуы және
өтінім берілген ұсыныстың құқықтық қорғау берілетін объектілерге
жататындығы тексерілетіндігін бекітеді. Патент мәні бойынша сараптама
жүргізілінгеннен кейін беріледі. Оның жүргізілу барысында өтінім берілген
шешімінің патентке қабілеттілігі талаптарына сәйкестігі анықталады.[4, 29б]
Өнертабыс пен өнеркәсіптік үлгіге алдын ала патент пен патент және пайдалы
модельге патент қорғау құжаты түсінігімен бірігеді. Қазақстан бір
өнертабысқа екі қорғау құжаты-заңды сарап қорытындысы бойынша алдын ала
патент пен өнертабыс немесе өнеркәсіптік үлгі сараптаманы қорытындысы
бойынша патент берілуі мүмкін екені жөнінде соны жүйе жасады. Бұл екі
қорғау құжатының аумақтық және уақытша әрекет ету шегі бар. Өнертабысқа
алдын ала өтінімнің патент ведомствасына берілген күннен бастап Қазақстан
Республикасында бес жыл бойы, ал патент жиырма жыл бойы қолданылады.
Пайдалы модельге патент бес жыл бойы, патент иесінің өтініші бойынша бұл
мерзімді патент органы ұзартуға мүмкін бірақ жылдан аспауы тиіс.[5]
Өнеркәсіптік үлгіге алдын ала берілетін патент өтінімнің патент
ведомствасына берілген күннен бастап бес жыл әрекет етеді. Өнерпәсіптік
үлгіге патент он жыл бойы күшін сақтайды. Патент иесінің өтініші бойынша
бұл мерзімді патент органы ұзартуы мүмкін, бірақ бес жылдан аспауы керек.
Патент-Patent- мына мән- жайларды:
1) Аталған техникалық шешімнің өнертабыс екендігін;
2) Авторы болып белгілі бір тұлға екендігін;
3) Аталған тұлға немесе оның мұрагері осы өнертабысқа айрықша құқық
иеленділігін куәландыратын құжат. Патент оны берген ведомство мемлекет
аумағында әрекет етеді. Шетел, құқығы бойынша, лицензия немесе патент
алу туралы келісімге қол жеткізілген кезде иесіне сыйақы төлей отырып,
патенті мемлекет немесе оның еркі бойынша белгілі бір ұйымның
қолданылуына мәжбүрлеп сатып алынуы мүмкін. Көптеген елдерде көзделген
патент иесінің құқықтарын қорғау шараларының бірі табылды. Патент беру
әр елде оның патент құқығы нормаларына сәйкес жүргізіледі. Өнертабысқа
келесі талаптар қойылады: Өнертанқыштық деңгей, прогрессивтілігі,
қолдануға жарамдылығы және міндетті түрде жаңалығы. Кейбір елдерде
жаңалығын бұл жағдайлардың пайда болғанына байланыссыз мемлекет ішінде
немесе шетелдерде жариялануы мен қолданылуы бұзады, тежейді. Екінші
рет басқа мемлекеттерде өнертабыс жаңалығын өз мемлекетінде де, шетел
елінде де жариялар мен қолдану бұзады. Ал өзге мемлекеттерде өз
мемлекетінің аумақтық сипаты ғана болмау үшін халықаралық келісімдер
жасасу қолданылады.[6] Патенттеу мақсаты- сәйкес саладағы маман патент
мазмұнын оқып, ондағы техникалық шешімді жүзеге асыра алатындай
деңгейге жеткізіп ашу. Патенттің негізгі қызметі- жаңалықты енгізетін
тұлғаға монополияны талаптанысу екеу болып табылады.[7, 13б]
Патенттік қорғау келесі аспектілерімен сипатталады:
- қорғалатын объектілердің шектеулі шеңбері;
- патенттік құқықтар пайда болуының ерекше тәртібі; патент иесіне
құқықтар кешенінің және объектіне пайдалануға айрықша құқықтың
берілуі;
- айрықша құқық әрекетінің мерзімдік және аумақтық сипаты;
- айрықша құқықтардың заңды шектелу мүмкіндігі.
Аталған объектілердің барлығы біздің мемлекетімізде қолданылады.
Патентке негізделген құқықтар мемлекетінің берген құқықтары болып
есептеледі. Бұндай қатынастар өзаралықпен анықталады. Мемлекет пен қоғамға
танылмай қалуы мүмкін болған өнертабыс ашады. Осындай өзаралық патентті
шарт ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Оның талаптары қорғау құжатында
емес, патент заңнамасында сипатталғандай болады. Патенттің монополия және
өнеркәсіп меншігінің объектісі ретінде түсінігі аса кең тараған. Патент
иеленуші өзінің өнертабысын пайдалануына айрықша құқықты иеленеді, аталған
монополиялық ұқсастық меншік өз құқықтарымен сиппатталады. Құқығы жоқ
тұлғаның бұл объектіні пайдалануы заңсыз деп есептеледі.
Патент берілетін интеллектуалдық меншіктің негізгі объектілері.
Өнертабыстар.
Өнертабыс түсінігі мен объектілері: Белгілі бір өнертабыс негізгі
болған шығармашылықтың деңгейін бағалау қажет болғандықтан, өнертабыс
түсінігінің объективтік анықтамасын беру мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан
Республикасының патент заңында бұл түсініктің анықтамасы берілмеген, тек
оған қойылатын талаптар көрсетілген:
- жаңалығы;
- өнертапшылық деңгейдің болуы;
- өнеркәсіпте қолдануға болатын техникалық шешімінің болуы.[8]
Егер өнертабыс осы аталған талаптарға сай болса, онда оған Қазақстан
Республикасы патент заңының 6- бабына сәйкес қорғау қамтамасыз етіледі.
Алайда, өнертабысшы мәселесің шығармашылық-техникалық шешімі ретінде
анықталатын құбылыс ретінде қарастыру заңды. Техникалық шешім термины
техниканың әр түрлі салаларындағы қажеттіліктерді қамтамасыз ету туралы
ретінде, сонымен қатар, мысалы, жаңа музыкалық аспап жасау арқылы өнер,
спорт көмекші құралдарын жасау арқылы медицина және т.б. салаларда кең
мағынада қолданылады. Осылай ауруды емдеу әдістері техниканың жалпы
түсінігіне жатпайды. Бұған қарамастан емдеудің терапиялық әдістері емдеу
құралдарын нақты белгілеген мөлшерде, белгілі бір уақыт ішінде. Белгілі бір
кезектілікпен және тағы басқа қолдануды меңзейтндіктен, бұл арқылы шешім
ретінде қарастырылады. Осылай, өнертабыс арқылы техника. Ауыл шаруашылық,
мәдениет, білім беру салаларындағы әр түрлі мәселелер өз шешімін табады,
бірақ бұл жерде техникалық әдістер мен құралдар қолданылмауы тиіс. Әрбір
өнертабыс белгілі бір объектіні, яғни қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыра
алатын техникалық құралды сиппаттайды. Өнертабыс объектілерінің түрлері
қойылған мақсатқа жету үшін техникалық шешімдерде көрсетілген құралдарға
тәуелді анықталады. Құрылғы, әдіс, зат, микроорганизмдердің, өсімдіктер мен
хайуанаттар клеткалыраның тегі, сондай-ақ бұрыннан белгілі құрылғы, әдісте,
затты текті жаңа мақсатта қолдану өнертабыс объектері бола алады.[9, 10б]
Өнертабыс объектілерін нақтылау патент иесінің құқытар көлемін анықтау
заңмен қорғалатын өнертабыстың пайдаланылған бақылау мүмкіндігі үшін
құқықтың маңызы зор.
Құрылғы - өнертабыс объектісі ретінде. Өнертабыс объектілері ретінде
құрылғыларға конструкторлар мен бұйымдар жатады. Кеңістікте орналасқан бір-
бірімен тығыз байланыстағы элементтер жүйесі құрылғылар- Магнит өрісі
датчигі, механизмдер-шарниро-рычажный механизм немесе қандай болмасын
құрал, мысалы тормозное устройство для железнодорожного вагона,
гидравлическое устройство для удержания руля относительно рамы мотоцикла
объект құрылғы категориясына жатқызылуы мүмкін. Құрылғы болып көлік
құралдары, жабдық құрылыстар, сонымен қатар, әр түрлі бұйымдар танылады-
мысалы әмбебап оқу картасы. Электр схемалары да құрылғының бір түрі болып
табылады. Патенттік қорғалуға құрылғының өзі ғана емес, олардың бөлек
элементтері де; түйіндері бөлшектері тағы басқа және құрылғы өнертабыс
объектісі ретінде келесі конструктивтік белгілермен сипатталады:
- конструктивтік элементтердің болуы;
- элементтер арасында байланыстық болуы;
- элементтердің өзара орталасуы;
- құрылығының немесе оның элементтерінің нысанда жасалуы;
- элементтер арасындағы байланысының орындалу нысаны;
- элементтер параметрлері мен өзге сипаттамалары және олардың өзара
байланысы;
- құрылғы немесе оның элементтері жасалған материал;
- құрылғының кез келген элементінің қызметін орындайтын алса;
- техникалық шешімінің басқа түрлерімен салысатырғанда құрылғы-өнертабыс
олардың фактілі түрде қолданылуына бақылануды қамтамасыз етеді. Бұл
олардың кең таралуын анықтайды. [10, 2б]
Тәсіл - өнертабыс объектісі ретінде.
Өнертабыс объектісі ретінде тәсілдерге материалдың объектілер көмегімен
материалдың объектілерге әрекет ету процестері жатады. [11] Тәсіл- белгілі
бір тәртіппен немесе белгілі тәртіппен немесе белгілі бір ережелерді сақтау
арқылы орындалатын әдістер жиынтығы. Материалдың объектілерге әрекет ету
процестері ретінде тәсілдері болай бөлуге болады:
- өнім бұйымдар, заттар өндіруге, бағытталған әрістер, мысалы, құрылыс
материалын жасау тәсілі, ацетилен алу әдісі;
- белгілі бір өнім алмай материалдық заттардың жағдайының өзгеруіне
бағытталған әдістер, тасымалдаулар, реттеулер, өңдеулер, мысалы, жер өңдеу
тәсілі, электромагниттік клапанды басқару әдісі;
- нәтижесінде материалдық дүние заттарының жағдайы анықталатын әдістер.
Мысалы: Аса таза кварцтың шыққан жері іздеу әдісін өнімдер алу әдісіне
берілген қорғау құжаттарының күші тікелей осы әдіспен алынған өнімге де
таралады.
Патенттер аурудың алдын алу, диагностика және емдеу әдістеріне де
беріледі, мысалы: Тістер көрінісін алдын алу тәсілі, Артериялар
гипеортония диагностика әдісі:
Өнертабыс объектісі Әдіс келесі белгілермен сипатталады:
- белгілі бір әрекетінің немесе әрекеттер жиынтығының болуы.
- Осындай әрекеттерді уақыт бойынша орындау тәртібі;
- әрекеттерді жүзеге асырудың режимдері мен шарттары;
- заттар немесе материалдарды пайдалану;
- құрылғыларды пайдалану.
Зат өнертабыс объектісі ретінде
Өнертабыс объектісі ретінде заттарға:
- жеке химиялық қосындылар, сонымен қатар оларға жоғары-молекулярлық
қосындылар және гендік инженерия өнімдері. Мысалы: Гидрохлорид-1 (2-
этаксиэтил)-4-ацетил-4-ацетинсинипе ридина;
- композициялар, құрамдар, қоспалар, мысалы: тормозды емдеу майы,
фурфоролды гидрирлеу катализаторы;
- ядролық айналу өнімдері жатады.
Жеке химиялық қосындыларды сипаттау үшін келесі белгілер қолданылады:
-сапалық және сандық құралы;
-атомдар арасындағы байланыс және олардың молекулада химиялық
құрылымдық формулалары сипатталған өзара орналасуы.[12, 8б]
Бұрыннан белгілі құрылғы әдісі, затпен, тектің жаңа мақсатта қолдану
Құжаттың қорғау таралатын өнертабыстың бұл түрі болып бұрыннан белгілі
болған құрылғы, зат, әдіс, тектің жаңа мақсаттарда қолданылуы табылады.
Өнертабыстың бұл объектісі өзге өнертабыстардан қызметтің сипаттамасымен
байланысты пайда болуымен ерекшеленеді. Егер құрылғы әдіс, зат, тек
қоғамыдық қажеттілікті қанағаттандырудың жаңа құралы болса және олардың
бағытталған синтезі жасалса, онда өнертабысты бұл объектісі белгілі
объектісінің жаңа мүмкіндіктерін анықтау арқылы пайда болады. Бұл
объектінің негізінде белгілі техникалық құралды, бұл өнертабыс пайда болған
кезде қолданылған мақсатқа қарағанда, өзге мақсаттарда қолдану. Бұрыннан
белгілі болған құрал ол иеленетін қызметке қарағанда, жаңаша қызметке
пайдаланып, осыған байланысты өзге қажеттілікті қанағаттандырады. Белгілі
бір мақсатпен арнайы алынған заттардан басқа, яғни белгі бір қолданудан
басқа, тәжірибеден алынған табиғи немесе аралық қосындылар немесе өндіріс
қалдықтары бар екендігін атап өту қажет. Бұндай қасиетті анықтау алдында
белгілі болған құрылғы, әдіс, зат, тектің жаңа мақсаттарда қолданалуын
өнертабыс ретінде саралауға болады. Өнертабыстың бұл объектісі заттарға
тән, себебі, олар қолданылу шарттарына сәйкес көріне алатын қасиеттерді
иеленеді, сондықтан әр түрлі мақсаттарда қолданыс таба алады. Аталмыш
объект құрылғыларға аса тән емес, себебі олар белгілі бір қызметті атқару
үшін жасалады және олардың анық көрінетін мақсаты бар. Сондықтан құралғыға
қандай да бір өзгеріс еңгізбей өзге мақсаттарда қолдану, көбінесе мүмкін
емес.
Биотехнология объектілері
Соңғы ондаған жылдар ішінде теориялық мүддеге ғана ие ғылымнан биология
тәжірибелік маңыздылығымен сипатталатын ғылымға айналды. Өнеркәсіпті
биологизациалау өрісі байқалуда. Биотехнология ғылыми-техникалық.
Прогресстің басым бағытана айналып жатыр. Биотехнологияның кең тәжірбиелік
мүмкіндіктері гендік инженерия арқылы адамдарға емдеу әдістерінен қоршаған
ортаны қорғау әдістеріне дейінгі әр түрлі биологиялық объектілерге
байланысты өнертабыстар санынының артуына келді. Патенттер биология және
биотехнологияны коммерциализациялау ісінде және биотехнологиялық
өнертабыстарды қорғау мәселесі әлі де ұлттық, халықаралық деңгейде
талқыланып жатыр.
Аталған объектілер тірі- тектер, тірі емесе-заттар бола алады.
Тірі объектілер:
- микроорганизмдердің жеке тектері;
- өсімдіктер мен жануарлар жасушыларының жеке тектері.
Тірі емесе объектілер:
- биотехнологиялық әдіспен алынған қосындылар, антибиотектер,
ферменттер, вакциналар және т.б.;
- гендік инженерия өнімдері – ДНК мен РНК – кезекшілігі, гендер,
плазмиттер, векторлар, белоктар т.б.
Биотехнология саласына, сонымен қатар микроорганизмдер тектерін,
өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының тектері, антиобиотиктерді, нуклеин
қышқылдарын пайдаланумен әр түрлі әдістер, вакциналар өндіру әдістері
т.б. жатады
Тек термині белгілі бір қайнар көзден немесе жасанды жолмен алынған
мутация нәтижесінде және өзіндік физиологиялық- биохимиялық белгілерімен
сипатталатын микроорганизмдердің бір түрлі мәдениетін білдіреді.
Микроорганизм түсінігінің нақты таксономиялық мәні жоқ, яғни қандай
да бір таксонға- түрге, жынысқа, отбасыға т.б. жатқызылмайды. Ол
микроскопиялық өнімдегі әрбір организм микроорганизмге жаттанатындығын
негіздейді. Бірақ, бұл түсетін шартты себебі дәстүрлі микроскопиялық
объектілер арасында макроскопиялық объектілер болатыны белгілі, ал бір
тектің өлшемі култизациялау және өзі фактоларға байланысты өзара алады.
Патент рәсімі үшін тек объектісіне микроскопиялық өлшемдегі өмірге
қабілетті әр түрлі организмдер- жануарлар және өзге де жеке тектер,
микроорганизмдердің консорциумдары, сонымен қатар, өсімдіктер мен
жануарлардың культивацияланатын сематикалық клеткалары кіреді. Тәжірибелік
қасиеттері анықталған тек қана құқықтық қорғау объектісі бола алады. Ғылыми
көзқарас негізінде белгілі бір қасиеттер сипатталған тек қорғау объектісі
болмайды.
Өнертабыстың патентке қабілеттілігінің талаптары. Қазақстан
Республикасы Патент Заңының 6-бабына сәйкес өнертабысқа егер ол жаңа, оның
өнертапқыштық деңгейі және өнеркәсіптік қолдануға жарамады болса , құқықтық
қорғау беріледі. Өнертабыс патент қабілеттілігінің бұл тараптары әлемінің
көптеген елдерінің патент заңдарында анықталған.
Жаңашылдық. Өнертабыстың жаңалығы оның патент қабілеттілігінің негізгі
және міндетті талабы болып саналады. Патент заңының 6-бабына сәйкес, егер
өнертабыс техника деңгейі туралы мәліметтерден белгілі болмаса, жаңа болып
табылады. Техника деңгейі туралы мәліметтерге өнертабыс басымдылық
мерзіміне дейін әлемде жалпы қол жетерлік болған кез келген мәліметтер
кіреді. Жалпыға қол жетерлік мәліметтер ретінде кез келген тұлға таныла
алатын мазмұны заңды жүрде хабарланған қайнар көздерде көрсетілген
мемлекеттер танылады. Қызметтік, жабық, құпия және т.с.с. ақпаратқа назар
аударылмайды. Өнертабыс жаңалығы бітімгершілік сипатшы фактісіне болып
табылады, яғни техника деңгейіне Қазақстан Республикасында ғана емес,
шетелдерде де жалпы қолжетімді болған мәліметтер жатқызылады. Қазақстан
Республикасы Патент Заңының 6-бабаның 2 - тармағына сәйкес өтінім берушінің
кез келген тұлғаның өнертабысқа жататын ақпаратты жария түрде ашу, сонымен
қатар, Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттің аймағында ұйымдастырлған
ресми немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде экспонат ретінде
өнертабысшы көрсету өнертабысқа өтінім патент ведомствасына ол ашылған
күннен немесе көрмеге орналасуы күнінен 6 ай кешіктірмей берілген болса,
өнертабыс патент қабілеттілігін тануға жол бермейтін жағдай деп танылмайды.
Мұндай жеңілдік өтініш бергенге дейін мәні ашылған өнертабысты қорғауға
мүмкіндік береді.
Өнертапқыштық деңгей.
Өнертабыстың патентке қабілеттігінің келесі критериі болып
өнертабыстың сапалық деңгейінің көрсеткіші болып табылатын өнертапқыштық
деңгей саналады, себебі, оның көмегімен ғылыми және техникалық прогреске
қандай да бір зерттеменің үлесі бағалана алады. Жаңа болып табылатын кез
келген шешім техника деңгейіне үлес қосады деп есептелінбейтіндігі анық.
Техника саласында қандай да бір білімге қол жеткізіп, орта маман жасалу
жолы анық және шығармашылық негізі жоқ белгілі құралдардың жаңа
комбинацияны көрсетіп объектіні жасай алады. Сондықтан, әр түрлі елдердің
патент заңдарында өнертабысшы қарапайым инженерлік зерттемелерден немесе
объектілерден айыруға мүмкіндік беретін өнертабыстық шығармашылық сипатын
анықтайтын критерий қалыптасқан. Германияның патенттік заңына бұл критерий
өнертапқыштық қызмет деп аталады. Қазақстан Республикасының Патент Заңының
6-бабының 1- тармағына сәйкес, егер маман үшін ол техника деңгейі туралы
мәліметтерден айқын кездеспейтін болса өнертабыс өнертабыстық деңгейде
болады. Техника деңгейі туралы мәліметтер өнертабыс басымдық алған күнге
дейін дүние жүзінде жалпы жұртқа мәлім болған кез келген мәліметтерді
қамтиды. Өнертапқыштық деңгей критерийі маман түсінігі арқылы
анықталады. Қазақстан Республикасы Патент заңында маман түсінігі
ашылмайды, бірақ оның мазмұны бірқатар елдердің патент заңдарында берілген.
Маман ретінде жұмыс істейтін оның өтініш берілген өнертабыс саласы жататын
саладағы барлық жалпы білімдері белгілі болған тәжірибелі тұлға танылады.
Маман объектіні жасау үшін белгілі шешімдерді беріктіре алса онда ұсыныс
өнертапқыштық деңгей талабына жауап бермейді. Шығармашылық бастау болуы
жағынан өнертабысшы бағалау шағармашылық түсінігінің саубъективті
болуынан қиынға соғады. Себебі өнертабыстың патентке қабілеттілігінің
аясында туындайтын даулардың көбісі осы критерий бойынша туындайды.
Өнеркәсіптік қолдануға жарамдылығы. Қазақстан Республиксының Патент Заңының
6- бабына сәйкес, егер өнеркәсіпте, ауылшарушылығында, денсаулық сақтауда
және қызметтің басқада салаларында пайдалануға болса өнертабыс өнеркәсіпте
пайдалануға жарамды деп танылады. Өнертабыстың өнеркәсіптік қолдануын тану
үшін келесі талаптардың жүзеге асуы қажет:
- өтініш материаларында өтініш берілген өнертабыс объектілерінің мақсаты
көрсетілуі тиіс;
- өнертабыс формуласында сипатталған түріндегі өнертабыстың жүзеге
асырылуы мүмкін болатын құралдар мен әдістер өтініш материалдарында
көрсетілуі тиіс;
- өтініш беруші көрсеткен өнертабыс мақсаты шын мәнінде жүзеге асырылуы
мүмкін болуы.
Өнеркәсіпте қолдануға жарамдылық түсінігі кең мағынада қолданылу
қажеттілігін атап өту қажет ол қандай да бір техникалық шешімді
пайдаланудың максимальды тиімділігін меңземйеді. Аталған критерий міндеті
мен мәні өнертапқыштық қызмет балаларының біреуінде қолданылудың қағидалық
мүмкіндігін көрсету. Өнеркәсіпте қолданылу жаралдылығы талабының негізгі
мәні белгілі бір материалдық құрал түрінде техникалық шешімді жүзеге асыру,
сонымен қатар аталған өнертабыс арқылы өтінім беруші көрсеткен техникалық
шешімге жету, жетпеуін анықтау мүмкіндектерін тексеру болып табылады.
Жаңашылдық және өнертапқыштың деңгей критерийлеріне қарағанда, өнеркәсіпте
қолдануға жарамдылығы техника деңгей мен басымдық күшімен тікелей
байланысты болмаса да қатысты. Заттың аса маңызды қасиеттерін белгілер
елеулі болып табылады өнеркәсіптік меншік объектілеріне атап айтқанда,
формуласы бойынша пайдалы модельді құқықтық қорғау көлемін анықтау кезінде
дара ақпараттың мәндік маңызы бар және оның қажеттілігі пайдалы модельді
қолдану кезінде техникалық нәтижеге жету үшін қалған елеулі белгілермен
өзара байланыста жеткіліктігі туралы бір мәнді ақпарат беретін белгі елеулі
болып толық пайдалы модель, елеулі белгілерінің жиынтығы техника деңгейі
туралы мәліметтерден белгілі болмаса, оған құқытық қорғау беріледі.
Өнертабыстар техника деңгейіне қарағанда, пайдалы модель үшін техника
деңгейін анықтауда екі ерекшелік бар. Бірінші-ерекшелік- техника деңгейі
туралы мәліметтер пайдалы модельге басымдық берілген күнге дейін жұртқа
мәлім болған, арыз беріліп отырған пайдалы модель мақсаттас құралдар дүние
жүзінде жарияланған мәліметтерді және Қазақстан Республикада жарияланған
пайдалы модельдер мен өнертабыстарды қамтиды. Пайдалы модель объектісі
Аэростат болса, онда оны оған ұқсас объектілерімен емес аэростаттармен
салыстыру қажет. Екінші ерекшілігі- техника деңгейіне мақсаттас құралдарды
Қазақстан Республикасында қолдану туралы мәліметтер кіреді, яғни пайдалы
модель жаңалығы абсолютті емес, өнертабыстарға қарағанда әлемдік қатысты
б.т.
Өнеркәсіптік үлгі.
Өнеркәсіптің үлгі түсінігі. Өнеркәсіптік үлгілер түрлері: Қазақстан
Республикаснынң 991 быбының 4 тармағы мен Патент заңының 8- бабының 1-
тармағына сәйкес бұйымның сыртқы түрін белгілейтін жаңа, денсаулық және
өнеркәсіптік қолдануға болатын көркемдік-конструкторлық шешім құқықтық
қорғау берілетін өнеркәсіптік үлгі болып танылады.. Анықтамадан көріп
отырғанымыздай, бұйымның сыртқы түрінде көркемдік және конструкторлық шешім
болуы керек. Бір ғана құралдың қолданылуы бұйымының өнеркәсіптің үлгі болып
танылуына жеткіліксіз. Бұйымның функционалдық мазмұны оның анық көркемдік
нысанына сәйкес болуы тиіс, көркем және техникалық (конструкторлық)
белгілерінің тіркеу біртұтастығымен сиппаталуы қажет. Сыртқы нысаны ретінде
оның пайдаланылуы мен қолданылуы процесінде тұтынушы көретін түрін түсіну
керек. Оның сыртқы нысаны ішкі құрылымына және бұйымның функционалдық
мақсатына сай болуы тиіс. Патент заңының әрекеті өнеркәсіптік үлгінің
көптеген түрлеріне тарайды. Оларға көлемді жазық және аралас өнеркәсіптік
үлгілер жатады. Көлемді өнеркәсіп үлгі ретінде негізін дамыған өтпелі
көлемді кеңістіктік құрылым құрайтын композиция құрайды. Мысалы:
радиатордың сыртқы нысанын анықтайтын көркемдік-конструкторлық шешім. Жазық
өнеркәсіптік үлгі-екі өлшемді сызықтың түстендірілігін элементтер
байланысымен штампталады. Мысалы: кілем, мата сыртқы нысанын анықтайтын
шешімдер.
Өнеркәсіптік үлгінің патентке қабілеттілік талаптары өнеркәсіптік үлгі
патентке қабілеттінің белгісі талаптарына немесе критерийлеріне жауап
берсе, оған қорғану ұсынылады.[13]Қазақстан Республикасында Патент Заңының
8-бабының 1- тармағына сәйкес ондай талаптарға мыналар жатқызылады:
жаңашылдық бірегейлік және өнеркәсіпте қолдануға жарамдылығы. Бұл
критерийлер өтініш беретін мерзімге олардың болуын дәлелдеу және бүкіл
мерзімге құқықтық қорғауды жүзеге асыру мүмкіндігіне байланысты таңдалады.
Сонымен қатар, олар әлем тәжірибесінде таралған өнеркәсіптік үлгілердің
патентке қабілеттігі талаптарына сай.
Жаңашылдық. Өнеркәсіптік үлгі бұйымның эстетикалық және эргономиялық
ерекшеліктерін анықтайтын негізгі белгілерінің жиынтығы өнеркәсіптік үлгі
басымдылығының күніне дейін дүние жүзінде жалпыға мәлім мәліметтерде
белгісіз болса, жаңа деп танылады. Яғни, абсолютті әлемдік жаңашылдыққа не
өнеркәсіптік үлгілер ғана құқықтық қорғалады. Өнеркәсіптік үлгі
жаңашылдығын бекіту кезінде жалпыға мәлім мәліметтермен қатар, басқа
тұлғалармен берілген ертеректегі басымдықты өтінімдер және тіркелген
өнеркәсіптік үлгілер есептеледі.[14] Өтініш берілген көркемдік-
конструкторлық шешімнің жаңашылдығы өтінім берілген және оның аналогтарымен
танылған белгілі үлгілердің, елеулі белгілерін салыстыру жолымен
өнеркәсіптік үлгіні тіркеуге өтінішінің басымдық мерзіміне бекітіледі.
Белгілі үлгілер функционалдық мақсаты мен елеулі белгілері жиынтылығының
белгілі көркемдік- конструкторлық шешімдердің толық сәйкестену өтінім
берілген, үлгінің жаңашылдық криетрийіне сәйкес келмейтіндігін тануға және
өтініш берілген үлгіні тіркеудің бас тартуға алып келеді. Өндірістік үлгіні
тіркеуге өтініш оның ашылған мерзімнен 6 айдан кешіктермей берілген болса,
өтінім берілген үлгіге қатысты ақпаратты қоғамға ашу өтініш берілген
үлгінің жаңашылдығына әсер ететін жағдай ретінде танылмайды. Бірегейлік
прототиптеріне қарағанда өтінім берілген үлгіге еңгізілген. Өзгерістердің
шығармашылық сипаты патентке қабілетігінің маңызды талабы болып табылады.
Өнеркәсіптік үлгінің елеулі белгілері бұйымның эстетикалық ерекшеліктерінің
шығармашылық сипаты негіз болса, ол бірегей болып танылады. Өтініш берілген
үлгіні неғұрлым жақын аналогтан айыратын елеулі белгілерін айқындау
жүргізіледі. Бірегейлікте тексеру кезңінде өтініш берілетін үлгінің
ерекшелендіретін белгілердің шығармашылық өзіндігі бекітіледі.
Өнеркәсіптік қолдануға жарамдылығы. Өнеркәсіптік үлгі, егер ол сәйкес
бұйымды жасау жолымен бірнеше рет қайта өндіріле алса, өнеркәсіптік
қолдануға жарамды деп айтуға болады. Басқаша айтқанда, өнеркәсіптік
өндіріс жағдайларында тексіз мөлшерде қайта өндірілетін үлгілер патенттік
қорғау алады. Патенттік қорғау бірегей болып табылатын бұйымдарда
қолданылатын шешімдерге таралмайды, себебі олардың эстетикалық құндылығы
таралымға түскен кезде жоғалады. Қайта өндіру қабілеті ерекше көркемдік-
конструкторлық шешімінің патенттік-құқықтың қорғалуын қажет қылады. Бұйым
қайта өндірілмейтін болса, оның патенттік қорғау қабілеттігі жойылады. Бұл
жағдайда бұйымға авторлық құқық нормалары таралады. Өнеркәсіпте қолдануға
жарамдылығын бағалау кезінде таралымға түсу қабілеті ғана емес, өтінімде
көрсетілген немесе белгілі құралдар мен материалдар көмегімен өтініш
берілген бұйымның жүзеге асырылуы да тексеріледі. Егер бұйымды кең
масштабта қайта өндіру мүмкін болмаса, онда ол өнеркәсіптік қолдануға
жарамдылық критерийіне сәйкес болып танылмайды.
Тауар таңбасы.
Тауар таңбасы қызмет көрсету таңбасы- бұл осы заңға сәйкес тіркелген
немесе Қазақстан Республикасы қатысатын шарттарға орай тіркеусіз
қорғалатын, бір заңды немесе жеке тұлғаның тауарларын басқа заңды немесе
жеке тұлғаның тауарларын басқа заңды немесе жеке тұлғаның біртектес
тауарларынан ажырату үшін қызмет ететін белгі.[15] Бұл анықтамадан тауар
таңбасының басшы міндеті-қандай болмасын өндірушінің (сапалық, бағалық,
немесе өзге сипаты бойынша) тауар немесе қызметін басқа өндірушілердің
ұқсас біріңғай тауарлары мен қызметтерінен бөлу, яғни тауар немесе қызметі
дараландыру болып табылады. Таңба неғұрлым көрнекті болса, соғұрлым оның
иесінің оны құқықтық қорғау, жарнама және өткізу салаларында сәттілігі
үлкен болады. Тауар таңбасы тауарлар мен қызмет маркетинге маңызды орын
алады, ол тауарлар мен қызметті көрнекті қылады. Тауар таңбасы- бұл әдетше,
көру арқылы жақсы қабылданатын, жеңіл есте сақталынатын, өзге тауар
белгілерінен ерекшеленетін, металл, материя, қағаз және тағы да басқа
сияқты әр түрлі материалдарға жақсы салынатын графикалық көрініс. Таур
таңбасы ретінде сөз немесе сөздер тобы, мысалы аспирант, колгейт,
тайд, адидас, Проктер энд гембл және тағы басқа тіркеле алады.[16,
55б] Сонымен қатар, акустикалық тауар таңбасы- тауар таңбасын көрсетумен
берілетін арнайы әуен тіркеле алады. Жаңа тауар таңбасын еңгізу үшін
көптеген батыс фирмалары шамамен 30-740 миллион доллар қаражат жұмсайды.
Жоғарыда айтылған Mc Donald- s корпорациясы 5 жыл ішінде ғана жарнамаға
57 миллион доллар жұмсайды. Тауар таңбасы нарықтық қатынастардың барлық
қатысушылары үшін маңызды. Тұтынушы үшін тауар таңбасы- бірыңғай тауарлар
көздеу кезінде бағыт беруші құрал болып табылады. Өндіруші үшін тауар
таңбасы- нарықты жаулап алушы құрал болып табылады, себебі тауар таңбасы
оның тауарларын әр түрлі өндірушілердің біріңғай өнімдерін дараландырады.
Мемлкет мүддесіне келер болсақ, мұнда тауар таңбасының нарықта тәртіп
орнату құралы болып табылатындағын атап өту қажет, ол өндірулікке тануға,
тұтынушының, өндірушінің мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді. Тауар
таңбасына келесідей екі талап қойылады.
- тауар таңбасы айрықша болуы тиіс;
- мораль мен қоғамдық тәртіпке қайтып болмауы тек, сонымен қатар,
тұтынушыны шатастырмауы керек.
Тауар таңбасы ол қолданылатын тауарлар үшін айрықша болуы тиіс.
[17, 1б] Мысалы сусын сөзінде ерекшеліктерін қабілет жоқ және алкоголь не
алкогольсыз сусындар үшін тауар таңбасы бола алмайды, себебі ол
тауарлардың бүкіл категориясын анықтайды. Ерекше талап жайында айтар
болсақ, оның мақсаты- тұрпайы тауар таңбаларын, сонымен қатар, жалған және
тауардың санасы мен өзге қызметкеріне және олардың географиялық шығарылған
жерлеріне қатысты қатыстырушы тауар таңбаларының тіркелуін аллдын алу
екендігін атап өту қажет. Тауар таңбаларының тіркелуін алдын алу екендігін
атап өту қажет.Тауар таңбасы шығарылған жерді көрсетуі қажет. Мысалы,
қазақстанның өндірушілер атынан танымал шампанское не коньяк (жалған
географиялық атаулар, себебі Шампань провинциасы мен коньяк қаласы
Францияда орналасқан) тауар таңбасы ретінде тіркеле алмайды. Мысалы Pure
woo (таза жүн) деп синтетикадан жасалған киімдер, белгілене алмайтын өзге
де жалған таңбалар қорғалмайды. Тауар таңбасы қорғалуы үшін ол тіркелуі
қажет. Тәжірибеде көптеген тауар таңбалары, әдетте тауарлар немесе
қызметтер бірнеше түрлері үшін тіркеледі.Кейбір өндірушілер олар өндіретін
әр түрлі өнімдер үшін бір тауар таңбасын қолданады. Өзгелері бірнеше тауар
таңбасын қолданады. Фармацевтикалық фирмалар да өздерінің әрбір дәрі-
дәрмегіне қатысты тауар таңбаларын тіркеуге ұмтылды.
Тауар таңбаларының түрлері
Тауар таңбалары туралы заңының 5- бабында тауар таңбалары ретінде
тіркеле алатын белгілер түрлерінің толық тізім берілген оларға әр түрлі
өндірушілердің біріңғай тауарлары мен қызбейнелік ажыратуға мүмкіндік
беретін сөздік, әріптік, сандық, бейнелік, көлемдік және өзге белгілер
немсе олардың комбинациясы жатады. Көп жағдайда сөздік тауар таңбалары
қолданылады.Оларға тілдерде шынайы бар (М.: тамаша, металл, adventure)
немесе жасанды жасалған қиялдан (пенталгин, кармет) сонымен бірге, сөз
тіркестері (Шыңғыс хан; Снежная королева) мәні де тұтас тіркестері немесе
лозунг- слогандар, сөздер жатады. Көлемдік тауар таңбалар кеңбейікше
бейнеленген үш өлшемдей объектілер болып табылады. Әрине, көлемдік тауар
таңбалары ретінде тауарлардың ерекше орамалары қорғалады (мысалы, иіс-
сулардың флакондары). Аралас тауар таңбаларына бейнелік сөздік, көлемдік
элементтерінің әр түрлі комбинациялары жатады (мысалы: қанатты барс
үстіндегі батыр бейнесі Отандық маркасы сөздермен үйлесуі . Жоғарыда
айталған тауар таңбалары түрлерінде басқа сенсорлық (дыбыстық, жарықтық,
иістік) және де тауар таңбаларының өзге түрлері бар. Олардың анық және бір
мәнді идентификациясы кезінде ғана олар тіркеле алады. Дыбыстық тауар
таңбасы- ол фонограмма түрінде бекітілген және пана жазбаларында
көрсетілген немесе дыбыс түріде көрсетілген жағдайда ғана қорғала алады
(М., Электромагниттер үшін теңіз дауысы). Бүкіл әлемде тіркелген дыбыстық
тауар таңбаларының саны аз.Қазақстанда мұндай тіркелердің мысалдары әлі
жоқ. Ұжымдық тауар таңбалары ерекше категорияны құрайды. Мұндай жазбаларды
пайдалану шарттарына сот олар біртұтас сапалық не өзге сипаттамамен тауар
өндіретін (не немесе) жеке кәсіпкерлер ұйымының атына тіркеледі. Мысалы,
Қазақстанда танымал Сарыағаш суы Ассоциясынынң мүшелері өндіретін
Сарыағаш минералды суының сапасын бақылау мақсатында өз өнімін біртұтас
ұжымдық тауар таңбасымен (оның бейнесімен) шығарады және сатады. Ұжымдық
тауар таңбалы ретінде тауар таңбаларының жоғарыда аталған кез келген
түрлері тіркеле алады.Тауар таңбалары олар тіркелген ақ-қара түрінде, түсін
түрінде да тіркеледі
Интеллектуалдық объектілер заңдылығында және өндірістік меншікте
құқықтарды қорғау деген сөз тіркесі көп кездеседі. Бұл түсінікпен
құқықтағы барлық әдіс-тәсілдер, нысандар қолданылады. Негізгі және
қосымша тарау болып құқықтық қорғау жүйесіне субъективті құқықтардың
қорғалуы мен оның құқық бұзушылыққа деген қорғалуы кіреді. Басқа да
құрам бөлімдері болып мемлекеттің мәжбүрлеу шаралары және материалдық
көтермелеуді және құқық пен заңның қалпына келтіру құралдарын,
мүдделерімен қанағаттандырылады. Сонымен, Азаматтық құқық қорғау жүйесі
ең үлкен болып табылады және өзіне кіретін басқа да әр түрлі бағыттармен
әрекет ететін құқықтық топ шараларынан тұрады.
1992 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін Қазақстан Республикасында
интеллектуалдық меншіктің құқықтық жүйесі қорғалуы нысандалған,жаңа заң
шығару негізінде- интеллектуалдық меншік құқықығы. Бұның ішінде шығарманың
объектілерінің құқықтағы режимге маңыздылығының қатыстылығын және
субъектілердің қарым-қатынастарын және бұл қатынастардың тізімдерінің
айқындалуы көрсетілген.
Бұл жүйені екі аспектіде қарастыруға болады статистикалық және
динамикалық.
Статистикалық аспектіде интеллектуалдық меншікті қорғау жүйесі заңдылық
пен институционалдық құрам ретінде қарастырады.
Заңдылық құрамының жүйесі өзіне тән мемлекеттің Конституциясын,
кодекстерді,заңдарды,нормативтік құқықтық актілерді және Үкіміттің
қаулылары интеллектуалдық меншік қорғау туралы барлық сауалдарды және заң
шығармашылықтың жүйесін құрайды.
Институционалдық құрам өзіне тән жүйелер мен органдар ұйымдардың өзара
әрекеттері интеллектуалдық меншік объектілерінің қорғалуын жүзеге асыруы
тиіс. Ұйымдастырушы-құқықтық нысандағы және функционалдық көптеген
субъектілерді тұлға деп атауға болады.
Қазақстан үшін өнеркәсіптік меншік сауда өнімдерінің жаңа түріне
айналды. Өнеркәсіптік меншікті қорғау оған деген құқықтар кұқықтарды сату
жөніндегі мәмілелерді ресімдеумен, уақытылы патенттеумен, лицензиялық
келісімдердің сақталуына бақылау жасаумен байланысты.
Патенттік құқық объективтік мағынасында, олардың пайдалану тәртібін
белгілеу, олардың авторларының және патент иелерінің құқыктарын материалдык
және моральдық қорғау және ынталандыру жолымен авторлық қүқықты танумен
және өнер табысын, пайдалы үлгілерді және өнеркәсіп үлгілерін танумен
байланысты туындайтын мүліктік және жеке мүліктік емес қатынасты реттейтін
нормалардың жиынтығын білдіреді. Авторлық құқық иеліктен алынбайтын жеке
құқық болып саналады және мерзімсіз қорғалады.
Динамикалық аспектіде интеллектуалдық меншік қорғау жүйесі өзі бір
құқытық тәсілдердің жиынтығы (нысандары, әдістері,шаралары және амалдары)
тағы басқа қолданылатын қатысушылары арасында құқық қатынастары істе
асырылады. Патент жүйесі өндірістік меншік объектілерін қорғауға,өзінің
негізі бойынша басқа да интеллектуалдық меншік объектілері сияқты
қорғайды, ал динамикалық аспектіде өмірдегі құқықтық әдіс-тәсілінің
жиынтығымен мінезделеді.
1.2 Патент құқығының субъектілері.
Өндірістік меншік объектілерінің құқықтық қорғалуы мен қатысушылар
арасындағы құқық қатынастарын реттейтін патент субъектілері болып
табылады.
Патент қатынастарының комплексті субъектілер шеңбері келесідей
көрсетіледі:
- өндірістік меншік объектілерінің авторлары мен телтуындыгерлері;
- авторлар мен телтуындыгерлердің мұрагерлері мен құқық
қолданушылар;
- интегралды микротәсімдер топологияның құқық қолданушылары, тауар
белгісі және оның шығу орны мен тегінің қолданушылары,
арызданушылар және патент иеленушілер;
- интегралды микротәсімдер топологиясының және барлық өндірістік
шешімнің объектілерінің барлық мұрагерлері мен құқық
қолданушылары жатқызылады;
- мемлекеттік басқарудағы жалпы құзыретті органдар;
- патент ведомствосы;
- патент сараптамасын ұйымдастыру;
- ғылыми-техникалық ақпаратты ұйымдастыру мен патент кітапханасы;
- ұйымдар мен кәсіптердің патент бөлімшелері;
- патенттік сенім білдірушілер мен олардың бюролары мен
кеңестері;
- рационализаторлар мен өнертапқыштардың қоғамдық ұйымы;
- патенттік сенім білдірушілердің ассоциациясы.
Патент құқығының субъектілері мемлекеттік және мемлекеттік емес
болып бөлінеді. Субъектілер болып:
1) авторлар, телтуындыгерлер және арызданушылар;
2) патент иеленушілер мен куәлікке ие болғандар;
3) мұрагерлер мен құқық иеленушілер;
4) мемлекеттік басқарудың жалпы органдары;
5) патент ведомствосы (КазПатент);
6) Патент кітапханасы;
7) Заңды тұлғаның патент бөлімшелері;
8) Патенттік сенім білдірушілер;
Каз.ӨРҚ (КазОИР) табылады.
Субъективтік мағынадағы патенттік құқық - патенттік құқықтың белгілі
бір объектісімен байланысты нақты субъектінін мүліктік немесе жеке мүліктік
емес құқығы. Авторлық кұқықтан өзгешелігі өнер табыстары, пайдалы үлгілер
мен өнеркәсіп үлгілері түтастай түрде формалды талаптарды орындауды талап
етеді.
1.3 Қазақстанның Патент жүйесі және патент тәсілдерін қорғау.
Соңғы екі жүз жылдық ішінде көптеген әдебиеттерде экономикалық және
құқықтық патенттердің рөлдері көрсетілген.
Солай патентті шарт құжаты ретінде қарастырған патент негізінде
берілген құқық, мемлекетке бір нәрсесін беруге міндетті болды.Сонымен
патент иеленуші мен патент ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
1 ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ИНСТИТУТЫНЫҢ
БІРІ РЕТІНДЕ ... ... ... .. 7
Интеллектуалдық меншіктегі патент құқығының орны мен
маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
Патент құқығының 20
субъектілері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .. 21
Патент құқығын қорғау және Қазақстанның Патент жүйесі ... ... ..
ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ОБЪЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.1 31
Өнертабыстар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Өнеркәсіптік 37
үлгі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
2.3 Пайдалы 40
модель ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫН ТІРКЕУ 43
ТӘРТІБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1 Патент беру тәртібінің сараптамасын 43
өткізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қазақстан Республикасының Патент қатынастарын реттейтін
ұлттық 47
заңнама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Қазақстан Республикасында Патент қатынастарын жүзеге асыратын
органдар. Патент жүйесін қалыптастыратын
халықаралық құқық 50
органдары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 60
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының
экономикасы өтпелі кезеңнен енді-енді бас көтеруде. Мемлекетіміздің
беделін халықаралық сахнада көтеру және дамыған мемлекеттер қатарына қосу
үшін халықтың әл-ауқатын көрсететін оның экономикасының мықты болу
қажеттілігі сөзсіз. Кеңес социалистік республикалар одағының жетпіс жыл
бойы құрамында болып келген Қазақстан егемендігін алғаннан кейін,
экономикасының даму бағытын нарықтық деп 1993 жылғы, одан кейін 1995
жылғы Конституцияларында бекітті. Жоғары деңгейдегі шетелдік инвестициялар
мен ішкі жинақтары бар ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық
өсу Қазақстан-2030 стратегиясының маңызды ұзақ мерзімді басымдылықтарының
бірі. Бүгінгі таңдағы білімге негізделген экономикада зияткерлік активтер
негізгі валюта болып табылады. Қазақстанның экономикалық өсудің қарқынына
жетуі, оның әлемдік нарық құрылымына толық енуі қазіргі индустриалды
экономиканың мықты материалдық, техникалық және технологиялық базасын
құруға ықпал ететін зияткерлік меншікті қорғаудың дамуынсыз мүмкін емес.
Бұл Елбасының кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі тапсырмалық және Қазақстан
Республиканың индустриялық –инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға
арналған стратегиясын іске асыру жөніндегі міндеттер аясында да өзекті
мәселелердің бірі болып табылады. Заяткерлік меншік құқықтарын сақтау
біздің мемлекеттің Дүниежүзілік сауда ұйымына кіруі және салада ең қолайлы
жағдайларға қол жеткізу үшін басты шарттардың бірі болып табылатынын да
айта кету жөн. Ал бұл біздің елдің беделін халықаралық сахнада арттыруға
әсер етеді, өйткені зияткерлік меншік құқықтарын қорғау адам мен азаматтың
құқықтарын және заңи мүдделерін сақтаудың қажетті шарттары мен
кепілдіктерінің бірі. Сондықтан сонғы жылдары экономикалық және сауда
аспектілерімен тығыз байланысы бар зияткерлік меншік құқықтарын қорғау
саласы саяси сипатқа ие болды. Осыған байланысты Республикадағы зияткерлік
меншік құқықтарын қорғау саласындағы жұмыстың жалпы бағыттары және
мемлекеттің осы мәселе бойынша саясаты Қазақстан Үкіметі мен ДЗМҰ (ВОИС)
арасындағы ынтамақтастық бағдарламасының, Зияткерлік меншік құқықтарын
қорғау тұжырымдамасының ережелерінде белгіленген және анық жазылған. Зият-
бұл елдің маңызды және ешқашан таусылмайтын ресурсы. Ал осы қордың күші
өзінің тек қана осындай мәртебесінде мемлекет пен қоғамның мүдделеріне
қызмет ететін қорғалатын зияткерлік меншікте.
Нарықтық экономикада қандай да бір кәсіпкердің алдында тұратын мәселе-
тауарларының бәсекеге қабілетті болуы. Кәсіпкерлердің қазіргі таңда ұлттық
өндірушіні қорғау және қолдау- өндірушінің қолымен деген ұранды ұстауы-
маңызды. Кәсіпкерлер үшін осындай қорғанудың бір жолы болып кәсіпкерлердің
өз кәсіпорындарында инновациялық қызметті дамытуы табылады.
Платон мен Аристотель өздері де соны білмей, қазіргі патент
құқығының теориясының негізін қалады. Әрбір зат өзінің түсінігі
бойынша белгілі бір мақсатта қолданылуы тиіс, кез келген зат
өнертапқыштың нәтижесі болып саналады. Сонымен, біздің дипломдық
жұмысымыз патент құқығының түсінігі мен мазмұнына арналған. Жалпы
бұл тақырып қазіргі кезде өте өзекті және маңызды болып табылады.
Патент – ол қорғау құжаты.
Тақырыптың зерттеу объектісіне азаматтың өнертапқыштық нәтижесін
жатқызамыз.
Тақырыпты зерттеу мақсаты ретінде бірнеше негіздерді қарастыруға болды:
- біріншіден, Қазақстан Республикасы заңнамасының патент қатынастарын
реттеу саласында қажетті деңгейде жетілдірілмегенін;
- екіншіден, патент беру тәртібінің күрделілігін;
- үшіншіден, патент беруге тиісті органдардың патент беру процедурасын
жасанды түрде қиындатуы.
Қазақстан Республикасы 1993 жылы ДЗМҰ (ВОИС) кірді және көптеген
халықаралық конвенцияларға қатысты. Қазақстанның нарығына байланысты
және бұл ұйымның жүйесіне қатысты өнертапқыштық деңгейдің қорғауы жүзеге
асырылады. Бірінші күнен бастап біздің жоғары тұрған басшыларымыз бұл
жүйені арызданушыға ыңғайлы және қолайлы жолдарын тапқан. Бұл жүйеде
өнертабыс тұтынушыға қолайлы, инновацияға жарамды, негізі – жай және бұл
щаралар өте төмен деген бағамен жасалуын қарастырды
Бірақ бұл жоғарыда айтылғандардың тек бірісі орындалған. Оны көптеген
арыздардан және берілген қорғау құжаттарының аз санынан көруге
болады.
Сөйтіп 1992-2001 жылдар аралығында патент ведомствосына 17388
өнертабыс пен пайдалы модельге деген арыздар түсті, 51230 тауар
белгісіне деген арыз. Мемлекеттік реестрге 11128 өнертабыс пен
пайдалы модельге және 112833 тауар белгісі туралы реестрге
еңгізілді. Отандық патент иеленушілердің қолдарында 12014 алдын ала
патент берілген. Бұл көрсеткіштер Орта Азия мемлекеттер арасындағы ең
бірінші болып табылады, бірақ Ресей мен Украинада ұқсас жүйе
болғандықтан, біз олардан кішкене артта қалдық.
Біздің мемлекетіміз (ВТО) БСҰ-ға кіруіне байланысты, осы ұйымның
қоятын барлық талаптарды орындауына жол береді. Патент жүйесі мен
патент құқығы туралы мәліметтер әр маманға және керек. Өйткені
бұл өте өзекті және маңызды жүйелердің қатарына кіреді. Патенттеу
мақсаты- сәйкес саладағы маман патент мазмұнын оқып, ондағы
техникалық шешімді жүзеге асыра алатындай деңгейге жеткізіп ашу.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Бұл тақырып қазіргі кезде өте өзекті
болғандықтан көптеген ғалымдар өз жұмыстарын патент пен
интеллектуалдық менншік құқықтарына деген жұмыстарын арнаған. Мысалға
Т.Е.Каудыров Основы патентного права и патентоведения в РК, Амангельді
А.А. Современное патентное законодательство в РК, Аскаров Защита
промышленной интеллектуальной собственности в Казахстане, Абдакимова Д.
Защита прав интеллектуальной собственности в РК, Баймолдина С.
Охрана интеллектуальной собственности в интернет және Ресей
Федерациясының көптеген ғалымдары.
1 ПАТЕНТ ҚҰҚЫҒЫ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ ИНСТИТУТЫНЫҢ
БІРІ РЕТІНДЕ
1. Интеллектуалдық меншіктегі патент құқығының
орны мен маңыздылығы.
1992 жылы 24 шілдеде Қазақстан Республикасының алғашқы Патент Заңы
қабылданды. Өнертабыстар мен өндірістік үлгілерді патенттік қорғаудың жаңа
нысанына көшкеннен кейін Қазақстан Республикасындағы патент иеленушілер осы
объектілерді пайдалануға монополиялық құқықпен мемлекеттің берген құқықтық
кепілдігі ретінде алды. Монополиялық құқықты иеленуші тұлғаларда үшінші
тұлғалардың құқықтарын және заңнаманың нормаларын бұзбай патентік құқық
объектілеріне билік ету мүмкіндігі пайда болды.
Құқықтық реформаларды жүргізу барысында мемлекеттің 1994 жылы
экономикалық құқықтық қатынастары реттеудің негізі болып табылатын
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексін бекітті. Азаматтың заңнамадағы
интеллектуалдық меншікті құқықтың жеке объектісі ретінде қалыптастыру,
теориялық жағынан осы саланың жетілуін қажет етті. Кодекс арқылы
интеллектуалдық меншік объектілерінің иелеріне ерекше құқық бекітілді.
Қазақстан Республикасының үкіметі арыз беруіне ыңғайлы, тұтынушыға қолайлы,
жаңалықты дамытатындай, яғни мағынасы жағынан жай рәсімдеу төлемі арзан
сараптамалық және мәліметтерді іздестіру қызметінің сапалы патенттік
құқықты қорғаудың жеңіл жолдары бар, халықаралық патенттік жүйенің
талаптарына сай келетін ұлттық патенттік жүйесін қалыптастыруға
мемлекетіміздің құрылуының алғашқы күндерінен-ақ жағдай жасауда. Патенттік
органға түсіп жатқан арыздардың саны жылдан-жылға көбеюде. Мысалы, 1992-
2001 жылдар аралығында өндірістік меншік объектілеріне патент алу үшін
17388 арыз берілген. Қазіргі кезде ұлттық және шетелдік патент
иеленушілердің қолында 12014 өндірістік меншік объектілеріне алдын ала
патент пен патент бар.[1, 6б.] Патенттердің сайы көбейген сайын пайда
табуға талпынған патент иеленушілердің де саны көбеюде. Кеңес социалистік
республикалар одағы кезінде өндірістік меншік объектілерінің иесі болып
көбінесе мемлекет болып табылғандықтан авторлар мен патент иеленушілердің
құқықтарын жетілдіруге еш шаралар қолданалмаған. Ендеше санаткерлік меншік
дегеніміз не? Бұл сауалға халықаралық, сонымен қатар, еліміздің
заңнамаларынан да толық қамтылған жауап алуға болады. Қазақстан
Республикасы қатысушы болып табылатын. Бүкілдүниежүзілік интеллектуалдық
меншікті қорғау ұйымы (БИМҰ) Конвенциясының 2 бабында Инттелектуалдық
меншіктің әдеби, көркем және ғылыми шығармаларға, әртістердің орындаушылық
қызметінде, дыбыс жазу. Радио және теледидар хабарларына, адами қызметтің
барлық саласындағы өнертабыстар мен ғылыми жаңалықтарға, өнеркәсіптік
үлгілер, тауар таңбалары, қызмет көрсету белгілері, фирмалық атаулар мен
коммерциялық көрсеткіштерге, қара ниетті бәсекелестікке қарсы қорғану
сондай-ақ өндірістік, ғылыми, әдеби және көркемөнер салаларындағы
интеллектуалдық қызметке қатысты өзге де барлық құқықтарды қамтитыны атап
көрсетілген. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 961- бабында
жүйелендірілген тізімі берілген.
Қазақстанның социалистік жүйеден нарықтық экономикаға ауысуы
санаткерлік еңбек нәтижелерін қорғау және құқықтық қатынастарды
реформалауды талап етті. Осы кезеңнен бастап, заңнама мен күнделікті
тұрмысқа интеллектуалдық меншік, өнеркәсіптік меншік, патент, патент
иеленуші, айрықша құқық ұғымдары енді.
Егер өзгерістердің мәніне қысқаша тоқталар болсам, кеңестік кезеңдегі
авторлық куәлік орнына өнеркәсіп қорғау жөніндегі бүкіл әлем таныған патент
жүйесі келді. Кеңестік өнертабыс құқығының негізі ерекшелігі- өнертабушы
автор өз құқығын, көбінесе, авторлық куәлікпен рәсімдейтін, кейбіреулері
Мәскеуде, бүкіл Кеңес Одағы бойынша жалғыз Мемкомөнертабыс патент
ведомствасында жарияланатын, сонан кейін кез келген адам аз сыйақы төлеу
арқылы өнертабысты өз иелігіне жаратып жататын. Енді құқық иеленушінің
иеленсімісіз ешбір жан өнертабысты, пайдалы модельді немесе тауар таңбасын
пайдалана алмайды. Құқық иеленушінің рұқсаты, көбінесе, сыйақы төлеу арқылы
өнертабысын өз иелігіне жаратып жататын. Енді құқық иеленушінің
келісімінсіз ешбір жан өнертабысты, пайдалы модельді немесе тауар таңбасын
пайдалана алмайды. Құқық иеленушенің рұқсаты, көбінесе, сыйақы төлеу және
лицензиялық шарт жасау жолымен ғана пайдалану жалға қойылған. Бұл құқық
айрықша құқық деп аталады және ол Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексінің 125, 964 баптармен бекітілген. Сөйтіп, өнеркәсіптік меншік
объектілерін құқықтық қорғау принциптері түбірімен өзгерген демек жана
қатынастар бүтіндей ереше құқықтық базаны қалыптастыруды талап еткені.[2,
45б] 1992 жылы Ұлттық патенттік ведомство патенттеудің бірегей жүйесін
қалыптастырады және оның құқықтық реттелуін Қазақстан Республикасының
Патент Заңында бекітті. Бұл жүйені кейіннен Орталық Азия, Закавказьянің
көптеген тәуелсіз мемлекеттері және Украина да қолдады. [3, 45б]
Бұл патенттеу жүйесі бойынша қарапайым тіркеу мен сараптама элементтері
бірігеді. Біздің жүйенің келімдік және тіркелімдік сипаты патенттің
формальды сараптама жүргізгеннен кейін берілетіндігіне көрінеді. Қазақстан
Республикасы Патент Заңының 22- бабы формалды сараптама кезінде патенті
дәлелдемелердің болуы, оларға қойылатын негізгі талаптардың сақталуы және
өтінім берілген ұсыныстың құқықтық қорғау берілетін объектілерге
жататындығы тексерілетіндігін бекітеді. Патент мәні бойынша сараптама
жүргізілінгеннен кейін беріледі. Оның жүргізілу барысында өтінім берілген
шешімінің патентке қабілеттілігі талаптарына сәйкестігі анықталады.[4, 29б]
Өнертабыс пен өнеркәсіптік үлгіге алдын ала патент пен патент және пайдалы
модельге патент қорғау құжаты түсінігімен бірігеді. Қазақстан бір
өнертабысқа екі қорғау құжаты-заңды сарап қорытындысы бойынша алдын ала
патент пен өнертабыс немесе өнеркәсіптік үлгі сараптаманы қорытындысы
бойынша патент берілуі мүмкін екені жөнінде соны жүйе жасады. Бұл екі
қорғау құжатының аумақтық және уақытша әрекет ету шегі бар. Өнертабысқа
алдын ала өтінімнің патент ведомствасына берілген күннен бастап Қазақстан
Республикасында бес жыл бойы, ал патент жиырма жыл бойы қолданылады.
Пайдалы модельге патент бес жыл бойы, патент иесінің өтініші бойынша бұл
мерзімді патент органы ұзартуға мүмкін бірақ жылдан аспауы тиіс.[5]
Өнеркәсіптік үлгіге алдын ала берілетін патент өтінімнің патент
ведомствасына берілген күннен бастап бес жыл әрекет етеді. Өнерпәсіптік
үлгіге патент он жыл бойы күшін сақтайды. Патент иесінің өтініші бойынша
бұл мерзімді патент органы ұзартуы мүмкін, бірақ бес жылдан аспауы керек.
Патент-Patent- мына мән- жайларды:
1) Аталған техникалық шешімнің өнертабыс екендігін;
2) Авторы болып белгілі бір тұлға екендігін;
3) Аталған тұлға немесе оның мұрагері осы өнертабысқа айрықша құқық
иеленділігін куәландыратын құжат. Патент оны берген ведомство мемлекет
аумағында әрекет етеді. Шетел, құқығы бойынша, лицензия немесе патент
алу туралы келісімге қол жеткізілген кезде иесіне сыйақы төлей отырып,
патенті мемлекет немесе оның еркі бойынша белгілі бір ұйымның
қолданылуына мәжбүрлеп сатып алынуы мүмкін. Көптеген елдерде көзделген
патент иесінің құқықтарын қорғау шараларының бірі табылды. Патент беру
әр елде оның патент құқығы нормаларына сәйкес жүргізіледі. Өнертабысқа
келесі талаптар қойылады: Өнертанқыштық деңгей, прогрессивтілігі,
қолдануға жарамдылығы және міндетті түрде жаңалығы. Кейбір елдерде
жаңалығын бұл жағдайлардың пайда болғанына байланыссыз мемлекет ішінде
немесе шетелдерде жариялануы мен қолданылуы бұзады, тежейді. Екінші
рет басқа мемлекеттерде өнертабыс жаңалығын өз мемлекетінде де, шетел
елінде де жариялар мен қолдану бұзады. Ал өзге мемлекеттерде өз
мемлекетінің аумақтық сипаты ғана болмау үшін халықаралық келісімдер
жасасу қолданылады.[6] Патенттеу мақсаты- сәйкес саладағы маман патент
мазмұнын оқып, ондағы техникалық шешімді жүзеге асыра алатындай
деңгейге жеткізіп ашу. Патенттің негізгі қызметі- жаңалықты енгізетін
тұлғаға монополияны талаптанысу екеу болып табылады.[7, 13б]
Патенттік қорғау келесі аспектілерімен сипатталады:
- қорғалатын объектілердің шектеулі шеңбері;
- патенттік құқықтар пайда болуының ерекше тәртібі; патент иесіне
құқықтар кешенінің және объектіне пайдалануға айрықша құқықтың
берілуі;
- айрықша құқық әрекетінің мерзімдік және аумақтық сипаты;
- айрықша құқықтардың заңды шектелу мүмкіндігі.
Аталған объектілердің барлығы біздің мемлекетімізде қолданылады.
Патентке негізделген құқықтар мемлекетінің берген құқықтары болып
есептеледі. Бұндай қатынастар өзаралықпен анықталады. Мемлекет пен қоғамға
танылмай қалуы мүмкін болған өнертабыс ашады. Осындай өзаралық патентті
шарт ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Оның талаптары қорғау құжатында
емес, патент заңнамасында сипатталғандай болады. Патенттің монополия және
өнеркәсіп меншігінің объектісі ретінде түсінігі аса кең тараған. Патент
иеленуші өзінің өнертабысын пайдалануына айрықша құқықты иеленеді, аталған
монополиялық ұқсастық меншік өз құқықтарымен сиппатталады. Құқығы жоқ
тұлғаның бұл объектіні пайдалануы заңсыз деп есептеледі.
Патент берілетін интеллектуалдық меншіктің негізгі объектілері.
Өнертабыстар.
Өнертабыс түсінігі мен объектілері: Белгілі бір өнертабыс негізгі
болған шығармашылықтың деңгейін бағалау қажет болғандықтан, өнертабыс
түсінігінің объективтік анықтамасын беру мүмкін емес. Сондықтан Қазақстан
Республикасының патент заңында бұл түсініктің анықтамасы берілмеген, тек
оған қойылатын талаптар көрсетілген:
- жаңалығы;
- өнертапшылық деңгейдің болуы;
- өнеркәсіпте қолдануға болатын техникалық шешімінің болуы.[8]
Егер өнертабыс осы аталған талаптарға сай болса, онда оған Қазақстан
Республикасы патент заңының 6- бабына сәйкес қорғау қамтамасыз етіледі.
Алайда, өнертабысшы мәселесің шығармашылық-техникалық шешімі ретінде
анықталатын құбылыс ретінде қарастыру заңды. Техникалық шешім термины
техниканың әр түрлі салаларындағы қажеттіліктерді қамтамасыз ету туралы
ретінде, сонымен қатар, мысалы, жаңа музыкалық аспап жасау арқылы өнер,
спорт көмекші құралдарын жасау арқылы медицина және т.б. салаларда кең
мағынада қолданылады. Осылай ауруды емдеу әдістері техниканың жалпы
түсінігіне жатпайды. Бұған қарамастан емдеудің терапиялық әдістері емдеу
құралдарын нақты белгілеген мөлшерде, белгілі бір уақыт ішінде. Белгілі бір
кезектілікпен және тағы басқа қолдануды меңзейтндіктен, бұл арқылы шешім
ретінде қарастырылады. Осылай, өнертабыс арқылы техника. Ауыл шаруашылық,
мәдениет, білім беру салаларындағы әр түрлі мәселелер өз шешімін табады,
бірақ бұл жерде техникалық әдістер мен құралдар қолданылмауы тиіс. Әрбір
өнертабыс белгілі бір объектіні, яғни қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыра
алатын техникалық құралды сиппаттайды. Өнертабыс объектілерінің түрлері
қойылған мақсатқа жету үшін техникалық шешімдерде көрсетілген құралдарға
тәуелді анықталады. Құрылғы, әдіс, зат, микроорганизмдердің, өсімдіктер мен
хайуанаттар клеткалыраның тегі, сондай-ақ бұрыннан белгілі құрылғы, әдісте,
затты текті жаңа мақсатта қолдану өнертабыс объектері бола алады.[9, 10б]
Өнертабыс объектілерін нақтылау патент иесінің құқытар көлемін анықтау
заңмен қорғалатын өнертабыстың пайдаланылған бақылау мүмкіндігі үшін
құқықтың маңызы зор.
Құрылғы - өнертабыс объектісі ретінде. Өнертабыс объектілері ретінде
құрылғыларға конструкторлар мен бұйымдар жатады. Кеңістікте орналасқан бір-
бірімен тығыз байланыстағы элементтер жүйесі құрылғылар- Магнит өрісі
датчигі, механизмдер-шарниро-рычажный механизм немесе қандай болмасын
құрал, мысалы тормозное устройство для железнодорожного вагона,
гидравлическое устройство для удержания руля относительно рамы мотоцикла
объект құрылғы категориясына жатқызылуы мүмкін. Құрылғы болып көлік
құралдары, жабдық құрылыстар, сонымен қатар, әр түрлі бұйымдар танылады-
мысалы әмбебап оқу картасы. Электр схемалары да құрылғының бір түрі болып
табылады. Патенттік қорғалуға құрылғының өзі ғана емес, олардың бөлек
элементтері де; түйіндері бөлшектері тағы басқа және құрылғы өнертабыс
объектісі ретінде келесі конструктивтік белгілермен сипатталады:
- конструктивтік элементтердің болуы;
- элементтер арасында байланыстық болуы;
- элементтердің өзара орталасуы;
- құрылығының немесе оның элементтерінің нысанда жасалуы;
- элементтер арасындағы байланысының орындалу нысаны;
- элементтер параметрлері мен өзге сипаттамалары және олардың өзара
байланысы;
- құрылғы немесе оның элементтері жасалған материал;
- құрылғының кез келген элементінің қызметін орындайтын алса;
- техникалық шешімінің басқа түрлерімен салысатырғанда құрылғы-өнертабыс
олардың фактілі түрде қолданылуына бақылануды қамтамасыз етеді. Бұл
олардың кең таралуын анықтайды. [10, 2б]
Тәсіл - өнертабыс объектісі ретінде.
Өнертабыс объектісі ретінде тәсілдерге материалдың объектілер көмегімен
материалдың объектілерге әрекет ету процестері жатады. [11] Тәсіл- белгілі
бір тәртіппен немесе белгілі тәртіппен немесе белгілі бір ережелерді сақтау
арқылы орындалатын әдістер жиынтығы. Материалдың объектілерге әрекет ету
процестері ретінде тәсілдері болай бөлуге болады:
- өнім бұйымдар, заттар өндіруге, бағытталған әрістер, мысалы, құрылыс
материалын жасау тәсілі, ацетилен алу әдісі;
- белгілі бір өнім алмай материалдық заттардың жағдайының өзгеруіне
бағытталған әдістер, тасымалдаулар, реттеулер, өңдеулер, мысалы, жер өңдеу
тәсілі, электромагниттік клапанды басқару әдісі;
- нәтижесінде материалдық дүние заттарының жағдайы анықталатын әдістер.
Мысалы: Аса таза кварцтың шыққан жері іздеу әдісін өнімдер алу әдісіне
берілген қорғау құжаттарының күші тікелей осы әдіспен алынған өнімге де
таралады.
Патенттер аурудың алдын алу, диагностика және емдеу әдістеріне де
беріледі, мысалы: Тістер көрінісін алдын алу тәсілі, Артериялар
гипеортония диагностика әдісі:
Өнертабыс объектісі Әдіс келесі белгілермен сипатталады:
- белгілі бір әрекетінің немесе әрекеттер жиынтығының болуы.
- Осындай әрекеттерді уақыт бойынша орындау тәртібі;
- әрекеттерді жүзеге асырудың режимдері мен шарттары;
- заттар немесе материалдарды пайдалану;
- құрылғыларды пайдалану.
Зат өнертабыс объектісі ретінде
Өнертабыс объектісі ретінде заттарға:
- жеке химиялық қосындылар, сонымен қатар оларға жоғары-молекулярлық
қосындылар және гендік инженерия өнімдері. Мысалы: Гидрохлорид-1 (2-
этаксиэтил)-4-ацетил-4-ацетинсинипе ридина;
- композициялар, құрамдар, қоспалар, мысалы: тормозды емдеу майы,
фурфоролды гидрирлеу катализаторы;
- ядролық айналу өнімдері жатады.
Жеке химиялық қосындыларды сипаттау үшін келесі белгілер қолданылады:
-сапалық және сандық құралы;
-атомдар арасындағы байланыс және олардың молекулада химиялық
құрылымдық формулалары сипатталған өзара орналасуы.[12, 8б]
Бұрыннан белгілі құрылғы әдісі, затпен, тектің жаңа мақсатта қолдану
Құжаттың қорғау таралатын өнертабыстың бұл түрі болып бұрыннан белгілі
болған құрылғы, зат, әдіс, тектің жаңа мақсаттарда қолданылуы табылады.
Өнертабыстың бұл объектісі өзге өнертабыстардан қызметтің сипаттамасымен
байланысты пайда болуымен ерекшеленеді. Егер құрылғы әдіс, зат, тек
қоғамыдық қажеттілікті қанағаттандырудың жаңа құралы болса және олардың
бағытталған синтезі жасалса, онда өнертабысты бұл объектісі белгілі
объектісінің жаңа мүмкіндіктерін анықтау арқылы пайда болады. Бұл
объектінің негізінде белгілі техникалық құралды, бұл өнертабыс пайда болған
кезде қолданылған мақсатқа қарағанда, өзге мақсаттарда қолдану. Бұрыннан
белгілі болған құрал ол иеленетін қызметке қарағанда, жаңаша қызметке
пайдаланып, осыған байланысты өзге қажеттілікті қанағаттандырады. Белгілі
бір мақсатпен арнайы алынған заттардан басқа, яғни белгі бір қолданудан
басқа, тәжірибеден алынған табиғи немесе аралық қосындылар немесе өндіріс
қалдықтары бар екендігін атап өту қажет. Бұндай қасиетті анықтау алдында
белгілі болған құрылғы, әдіс, зат, тектің жаңа мақсаттарда қолданалуын
өнертабыс ретінде саралауға болады. Өнертабыстың бұл объектісі заттарға
тән, себебі, олар қолданылу шарттарына сәйкес көріне алатын қасиеттерді
иеленеді, сондықтан әр түрлі мақсаттарда қолданыс таба алады. Аталмыш
объект құрылғыларға аса тән емес, себебі олар белгілі бір қызметті атқару
үшін жасалады және олардың анық көрінетін мақсаты бар. Сондықтан құралғыға
қандай да бір өзгеріс еңгізбей өзге мақсаттарда қолдану, көбінесе мүмкін
емес.
Биотехнология объектілері
Соңғы ондаған жылдар ішінде теориялық мүддеге ғана ие ғылымнан биология
тәжірибелік маңыздылығымен сипатталатын ғылымға айналды. Өнеркәсіпті
биологизациалау өрісі байқалуда. Биотехнология ғылыми-техникалық.
Прогресстің басым бағытана айналып жатыр. Биотехнологияның кең тәжірбиелік
мүмкіндіктері гендік инженерия арқылы адамдарға емдеу әдістерінен қоршаған
ортаны қорғау әдістеріне дейінгі әр түрлі биологиялық объектілерге
байланысты өнертабыстар санынының артуына келді. Патенттер биология және
биотехнологияны коммерциализациялау ісінде және биотехнологиялық
өнертабыстарды қорғау мәселесі әлі де ұлттық, халықаралық деңгейде
талқыланып жатыр.
Аталған объектілер тірі- тектер, тірі емесе-заттар бола алады.
Тірі объектілер:
- микроорганизмдердің жеке тектері;
- өсімдіктер мен жануарлар жасушыларының жеке тектері.
Тірі емесе объектілер:
- биотехнологиялық әдіспен алынған қосындылар, антибиотектер,
ферменттер, вакциналар және т.б.;
- гендік инженерия өнімдері – ДНК мен РНК – кезекшілігі, гендер,
плазмиттер, векторлар, белоктар т.б.
Биотехнология саласына, сонымен қатар микроорганизмдер тектерін,
өсімдіктер мен жануарлар жасушаларының тектері, антиобиотиктерді, нуклеин
қышқылдарын пайдаланумен әр түрлі әдістер, вакциналар өндіру әдістері
т.б. жатады
Тек термині белгілі бір қайнар көзден немесе жасанды жолмен алынған
мутация нәтижесінде және өзіндік физиологиялық- биохимиялық белгілерімен
сипатталатын микроорганизмдердің бір түрлі мәдениетін білдіреді.
Микроорганизм түсінігінің нақты таксономиялық мәні жоқ, яғни қандай
да бір таксонға- түрге, жынысқа, отбасыға т.б. жатқызылмайды. Ол
микроскопиялық өнімдегі әрбір организм микроорганизмге жаттанатындығын
негіздейді. Бірақ, бұл түсетін шартты себебі дәстүрлі микроскопиялық
объектілер арасында макроскопиялық объектілер болатыны белгілі, ал бір
тектің өлшемі култизациялау және өзі фактоларға байланысты өзара алады.
Патент рәсімі үшін тек объектісіне микроскопиялық өлшемдегі өмірге
қабілетті әр түрлі организмдер- жануарлар және өзге де жеке тектер,
микроорганизмдердің консорциумдары, сонымен қатар, өсімдіктер мен
жануарлардың культивацияланатын сематикалық клеткалары кіреді. Тәжірибелік
қасиеттері анықталған тек қана құқықтық қорғау объектісі бола алады. Ғылыми
көзқарас негізінде белгілі бір қасиеттер сипатталған тек қорғау объектісі
болмайды.
Өнертабыстың патентке қабілеттілігінің талаптары. Қазақстан
Республикасы Патент Заңының 6-бабына сәйкес өнертабысқа егер ол жаңа, оның
өнертапқыштық деңгейі және өнеркәсіптік қолдануға жарамады болса , құқықтық
қорғау беріледі. Өнертабыс патент қабілеттілігінің бұл тараптары әлемінің
көптеген елдерінің патент заңдарында анықталған.
Жаңашылдық. Өнертабыстың жаңалығы оның патент қабілеттілігінің негізгі
және міндетті талабы болып саналады. Патент заңының 6-бабына сәйкес, егер
өнертабыс техника деңгейі туралы мәліметтерден белгілі болмаса, жаңа болып
табылады. Техника деңгейі туралы мәліметтерге өнертабыс басымдылық
мерзіміне дейін әлемде жалпы қол жетерлік болған кез келген мәліметтер
кіреді. Жалпыға қол жетерлік мәліметтер ретінде кез келген тұлға таныла
алатын мазмұны заңды жүрде хабарланған қайнар көздерде көрсетілген
мемлекеттер танылады. Қызметтік, жабық, құпия және т.с.с. ақпаратқа назар
аударылмайды. Өнертабыс жаңалығы бітімгершілік сипатшы фактісіне болып
табылады, яғни техника деңгейіне Қазақстан Республикасында ғана емес,
шетелдерде де жалпы қолжетімді болған мәліметтер жатқызылады. Қазақстан
Республикасы Патент Заңының 6-бабаның 2 - тармағына сәйкес өтінім берушінің
кез келген тұлғаның өнертабысқа жататын ақпаратты жария түрде ашу, сонымен
қатар, Париж конвенциясына қатысушы мемлекеттің аймағында ұйымдастырлған
ресми немесе ресми деп танылған халықаралық көрмеде экспонат ретінде
өнертабысшы көрсету өнертабысқа өтінім патент ведомствасына ол ашылған
күннен немесе көрмеге орналасуы күнінен 6 ай кешіктірмей берілген болса,
өнертабыс патент қабілеттілігін тануға жол бермейтін жағдай деп танылмайды.
Мұндай жеңілдік өтініш бергенге дейін мәні ашылған өнертабысты қорғауға
мүмкіндік береді.
Өнертапқыштық деңгей.
Өнертабыстың патентке қабілеттігінің келесі критериі болып
өнертабыстың сапалық деңгейінің көрсеткіші болып табылатын өнертапқыштық
деңгей саналады, себебі, оның көмегімен ғылыми және техникалық прогреске
қандай да бір зерттеменің үлесі бағалана алады. Жаңа болып табылатын кез
келген шешім техника деңгейіне үлес қосады деп есептелінбейтіндігі анық.
Техника саласында қандай да бір білімге қол жеткізіп, орта маман жасалу
жолы анық және шығармашылық негізі жоқ белгілі құралдардың жаңа
комбинацияны көрсетіп объектіні жасай алады. Сондықтан, әр түрлі елдердің
патент заңдарында өнертабысшы қарапайым инженерлік зерттемелерден немесе
объектілерден айыруға мүмкіндік беретін өнертабыстық шығармашылық сипатын
анықтайтын критерий қалыптасқан. Германияның патенттік заңына бұл критерий
өнертапқыштық қызмет деп аталады. Қазақстан Республикасының Патент Заңының
6-бабының 1- тармағына сәйкес, егер маман үшін ол техника деңгейі туралы
мәліметтерден айқын кездеспейтін болса өнертабыс өнертабыстық деңгейде
болады. Техника деңгейі туралы мәліметтер өнертабыс басымдық алған күнге
дейін дүние жүзінде жалпы жұртқа мәлім болған кез келген мәліметтерді
қамтиды. Өнертапқыштық деңгей критерийі маман түсінігі арқылы
анықталады. Қазақстан Республикасы Патент заңында маман түсінігі
ашылмайды, бірақ оның мазмұны бірқатар елдердің патент заңдарында берілген.
Маман ретінде жұмыс істейтін оның өтініш берілген өнертабыс саласы жататын
саладағы барлық жалпы білімдері белгілі болған тәжірибелі тұлға танылады.
Маман объектіні жасау үшін белгілі шешімдерді беріктіре алса онда ұсыныс
өнертапқыштық деңгей талабына жауап бермейді. Шығармашылық бастау болуы
жағынан өнертабысшы бағалау шағармашылық түсінігінің саубъективті
болуынан қиынға соғады. Себебі өнертабыстың патентке қабілеттілігінің
аясында туындайтын даулардың көбісі осы критерий бойынша туындайды.
Өнеркәсіптік қолдануға жарамдылығы. Қазақстан Республиксының Патент Заңының
6- бабына сәйкес, егер өнеркәсіпте, ауылшарушылығында, денсаулық сақтауда
және қызметтің басқада салаларында пайдалануға болса өнертабыс өнеркәсіпте
пайдалануға жарамды деп танылады. Өнертабыстың өнеркәсіптік қолдануын тану
үшін келесі талаптардың жүзеге асуы қажет:
- өтініш материаларында өтініш берілген өнертабыс объектілерінің мақсаты
көрсетілуі тиіс;
- өнертабыс формуласында сипатталған түріндегі өнертабыстың жүзеге
асырылуы мүмкін болатын құралдар мен әдістер өтініш материалдарында
көрсетілуі тиіс;
- өтініш беруші көрсеткен өнертабыс мақсаты шын мәнінде жүзеге асырылуы
мүмкін болуы.
Өнеркәсіпте қолдануға жарамдылық түсінігі кең мағынада қолданылу
қажеттілігін атап өту қажет ол қандай да бір техникалық шешімді
пайдаланудың максимальды тиімділігін меңземйеді. Аталған критерий міндеті
мен мәні өнертапқыштық қызмет балаларының біреуінде қолданылудың қағидалық
мүмкіндігін көрсету. Өнеркәсіпте қолданылу жаралдылығы талабының негізгі
мәні белгілі бір материалдық құрал түрінде техникалық шешімді жүзеге асыру,
сонымен қатар аталған өнертабыс арқылы өтінім беруші көрсеткен техникалық
шешімге жету, жетпеуін анықтау мүмкіндектерін тексеру болып табылады.
Жаңашылдық және өнертапқыштың деңгей критерийлеріне қарағанда, өнеркәсіпте
қолдануға жарамдылығы техника деңгей мен басымдық күшімен тікелей
байланысты болмаса да қатысты. Заттың аса маңызды қасиеттерін белгілер
елеулі болып табылады өнеркәсіптік меншік объектілеріне атап айтқанда,
формуласы бойынша пайдалы модельді құқықтық қорғау көлемін анықтау кезінде
дара ақпараттың мәндік маңызы бар және оның қажеттілігі пайдалы модельді
қолдану кезінде техникалық нәтижеге жету үшін қалған елеулі белгілермен
өзара байланыста жеткіліктігі туралы бір мәнді ақпарат беретін белгі елеулі
болып толық пайдалы модель, елеулі белгілерінің жиынтығы техника деңгейі
туралы мәліметтерден белгілі болмаса, оған құқытық қорғау беріледі.
Өнертабыстар техника деңгейіне қарағанда, пайдалы модель үшін техника
деңгейін анықтауда екі ерекшелік бар. Бірінші-ерекшелік- техника деңгейі
туралы мәліметтер пайдалы модельге басымдық берілген күнге дейін жұртқа
мәлім болған, арыз беріліп отырған пайдалы модель мақсаттас құралдар дүние
жүзінде жарияланған мәліметтерді және Қазақстан Республикада жарияланған
пайдалы модельдер мен өнертабыстарды қамтиды. Пайдалы модель объектісі
Аэростат болса, онда оны оған ұқсас объектілерімен емес аэростаттармен
салыстыру қажет. Екінші ерекшілігі- техника деңгейіне мақсаттас құралдарды
Қазақстан Республикасында қолдану туралы мәліметтер кіреді, яғни пайдалы
модель жаңалығы абсолютті емес, өнертабыстарға қарағанда әлемдік қатысты
б.т.
Өнеркәсіптік үлгі.
Өнеркәсіптің үлгі түсінігі. Өнеркәсіптік үлгілер түрлері: Қазақстан
Республикаснынң 991 быбының 4 тармағы мен Патент заңының 8- бабының 1-
тармағына сәйкес бұйымның сыртқы түрін белгілейтін жаңа, денсаулық және
өнеркәсіптік қолдануға болатын көркемдік-конструкторлық шешім құқықтық
қорғау берілетін өнеркәсіптік үлгі болып танылады.. Анықтамадан көріп
отырғанымыздай, бұйымның сыртқы түрінде көркемдік және конструкторлық шешім
болуы керек. Бір ғана құралдың қолданылуы бұйымының өнеркәсіптің үлгі болып
танылуына жеткіліксіз. Бұйымның функционалдық мазмұны оның анық көркемдік
нысанына сәйкес болуы тиіс, көркем және техникалық (конструкторлық)
белгілерінің тіркеу біртұтастығымен сиппаталуы қажет. Сыртқы нысаны ретінде
оның пайдаланылуы мен қолданылуы процесінде тұтынушы көретін түрін түсіну
керек. Оның сыртқы нысаны ішкі құрылымына және бұйымның функционалдық
мақсатына сай болуы тиіс. Патент заңының әрекеті өнеркәсіптік үлгінің
көптеген түрлеріне тарайды. Оларға көлемді жазық және аралас өнеркәсіптік
үлгілер жатады. Көлемді өнеркәсіп үлгі ретінде негізін дамыған өтпелі
көлемді кеңістіктік құрылым құрайтын композиция құрайды. Мысалы:
радиатордың сыртқы нысанын анықтайтын көркемдік-конструкторлық шешім. Жазық
өнеркәсіптік үлгі-екі өлшемді сызықтың түстендірілігін элементтер
байланысымен штампталады. Мысалы: кілем, мата сыртқы нысанын анықтайтын
шешімдер.
Өнеркәсіптік үлгінің патентке қабілеттілік талаптары өнеркәсіптік үлгі
патентке қабілеттінің белгісі талаптарына немесе критерийлеріне жауап
берсе, оған қорғану ұсынылады.[13]Қазақстан Республикасында Патент Заңының
8-бабының 1- тармағына сәйкес ондай талаптарға мыналар жатқызылады:
жаңашылдық бірегейлік және өнеркәсіпте қолдануға жарамдылығы. Бұл
критерийлер өтініш беретін мерзімге олардың болуын дәлелдеу және бүкіл
мерзімге құқықтық қорғауды жүзеге асыру мүмкіндігіне байланысты таңдалады.
Сонымен қатар, олар әлем тәжірибесінде таралған өнеркәсіптік үлгілердің
патентке қабілеттігі талаптарына сай.
Жаңашылдық. Өнеркәсіптік үлгі бұйымның эстетикалық және эргономиялық
ерекшеліктерін анықтайтын негізгі белгілерінің жиынтығы өнеркәсіптік үлгі
басымдылығының күніне дейін дүние жүзінде жалпыға мәлім мәліметтерде
белгісіз болса, жаңа деп танылады. Яғни, абсолютті әлемдік жаңашылдыққа не
өнеркәсіптік үлгілер ғана құқықтық қорғалады. Өнеркәсіптік үлгі
жаңашылдығын бекіту кезінде жалпыға мәлім мәліметтермен қатар, басқа
тұлғалармен берілген ертеректегі басымдықты өтінімдер және тіркелген
өнеркәсіптік үлгілер есептеледі.[14] Өтініш берілген көркемдік-
конструкторлық шешімнің жаңашылдығы өтінім берілген және оның аналогтарымен
танылған белгілі үлгілердің, елеулі белгілерін салыстыру жолымен
өнеркәсіптік үлгіні тіркеуге өтінішінің басымдық мерзіміне бекітіледі.
Белгілі үлгілер функционалдық мақсаты мен елеулі белгілері жиынтылығының
белгілі көркемдік- конструкторлық шешімдердің толық сәйкестену өтінім
берілген, үлгінің жаңашылдық криетрийіне сәйкес келмейтіндігін тануға және
өтініш берілген үлгіні тіркеудің бас тартуға алып келеді. Өндірістік үлгіні
тіркеуге өтініш оның ашылған мерзімнен 6 айдан кешіктермей берілген болса,
өтінім берілген үлгіге қатысты ақпаратты қоғамға ашу өтініш берілген
үлгінің жаңашылдығына әсер ететін жағдай ретінде танылмайды. Бірегейлік
прототиптеріне қарағанда өтінім берілген үлгіге еңгізілген. Өзгерістердің
шығармашылық сипаты патентке қабілетігінің маңызды талабы болып табылады.
Өнеркәсіптік үлгінің елеулі белгілері бұйымның эстетикалық ерекшеліктерінің
шығармашылық сипаты негіз болса, ол бірегей болып танылады. Өтініш берілген
үлгіні неғұрлым жақын аналогтан айыратын елеулі белгілерін айқындау
жүргізіледі. Бірегейлікте тексеру кезңінде өтініш берілетін үлгінің
ерекшелендіретін белгілердің шығармашылық өзіндігі бекітіледі.
Өнеркәсіптік қолдануға жарамдылығы. Өнеркәсіптік үлгі, егер ол сәйкес
бұйымды жасау жолымен бірнеше рет қайта өндіріле алса, өнеркәсіптік
қолдануға жарамды деп айтуға болады. Басқаша айтқанда, өнеркәсіптік
өндіріс жағдайларында тексіз мөлшерде қайта өндірілетін үлгілер патенттік
қорғау алады. Патенттік қорғау бірегей болып табылатын бұйымдарда
қолданылатын шешімдерге таралмайды, себебі олардың эстетикалық құндылығы
таралымға түскен кезде жоғалады. Қайта өндіру қабілеті ерекше көркемдік-
конструкторлық шешімінің патенттік-құқықтың қорғалуын қажет қылады. Бұйым
қайта өндірілмейтін болса, оның патенттік қорғау қабілеттігі жойылады. Бұл
жағдайда бұйымға авторлық құқық нормалары таралады. Өнеркәсіпте қолдануға
жарамдылығын бағалау кезінде таралымға түсу қабілеті ғана емес, өтінімде
көрсетілген немесе белгілі құралдар мен материалдар көмегімен өтініш
берілген бұйымның жүзеге асырылуы да тексеріледі. Егер бұйымды кең
масштабта қайта өндіру мүмкін болмаса, онда ол өнеркәсіптік қолдануға
жарамдылық критерийіне сәйкес болып танылмайды.
Тауар таңбасы.
Тауар таңбасы қызмет көрсету таңбасы- бұл осы заңға сәйкес тіркелген
немесе Қазақстан Республикасы қатысатын шарттарға орай тіркеусіз
қорғалатын, бір заңды немесе жеке тұлғаның тауарларын басқа заңды немесе
жеке тұлғаның тауарларын басқа заңды немесе жеке тұлғаның біртектес
тауарларынан ажырату үшін қызмет ететін белгі.[15] Бұл анықтамадан тауар
таңбасының басшы міндеті-қандай болмасын өндірушінің (сапалық, бағалық,
немесе өзге сипаты бойынша) тауар немесе қызметін басқа өндірушілердің
ұқсас біріңғай тауарлары мен қызметтерінен бөлу, яғни тауар немесе қызметі
дараландыру болып табылады. Таңба неғұрлым көрнекті болса, соғұрлым оның
иесінің оны құқықтық қорғау, жарнама және өткізу салаларында сәттілігі
үлкен болады. Тауар таңбасы тауарлар мен қызмет маркетинге маңызды орын
алады, ол тауарлар мен қызметті көрнекті қылады. Тауар таңбасы- бұл әдетше,
көру арқылы жақсы қабылданатын, жеңіл есте сақталынатын, өзге тауар
белгілерінен ерекшеленетін, металл, материя, қағаз және тағы да басқа
сияқты әр түрлі материалдарға жақсы салынатын графикалық көрініс. Таур
таңбасы ретінде сөз немесе сөздер тобы, мысалы аспирант, колгейт,
тайд, адидас, Проктер энд гембл және тағы басқа тіркеле алады.[16,
55б] Сонымен қатар, акустикалық тауар таңбасы- тауар таңбасын көрсетумен
берілетін арнайы әуен тіркеле алады. Жаңа тауар таңбасын еңгізу үшін
көптеген батыс фирмалары шамамен 30-740 миллион доллар қаражат жұмсайды.
Жоғарыда айтылған Mc Donald- s корпорациясы 5 жыл ішінде ғана жарнамаға
57 миллион доллар жұмсайды. Тауар таңбасы нарықтық қатынастардың барлық
қатысушылары үшін маңызды. Тұтынушы үшін тауар таңбасы- бірыңғай тауарлар
көздеу кезінде бағыт беруші құрал болып табылады. Өндіруші үшін тауар
таңбасы- нарықты жаулап алушы құрал болып табылады, себебі тауар таңбасы
оның тауарларын әр түрлі өндірушілердің біріңғай өнімдерін дараландырады.
Мемлкет мүддесіне келер болсақ, мұнда тауар таңбасының нарықта тәртіп
орнату құралы болып табылатындағын атап өту қажет, ол өндірулікке тануға,
тұтынушының, өндірушінің мүдделерін қорғауға мүмкіндік береді. Тауар
таңбасына келесідей екі талап қойылады.
- тауар таңбасы айрықша болуы тиіс;
- мораль мен қоғамдық тәртіпке қайтып болмауы тек, сонымен қатар,
тұтынушыны шатастырмауы керек.
Тауар таңбасы ол қолданылатын тауарлар үшін айрықша болуы тиіс.
[17, 1б] Мысалы сусын сөзінде ерекшеліктерін қабілет жоқ және алкоголь не
алкогольсыз сусындар үшін тауар таңбасы бола алмайды, себебі ол
тауарлардың бүкіл категориясын анықтайды. Ерекше талап жайында айтар
болсақ, оның мақсаты- тұрпайы тауар таңбаларын, сонымен қатар, жалған және
тауардың санасы мен өзге қызметкеріне және олардың географиялық шығарылған
жерлеріне қатысты қатыстырушы тауар таңбаларының тіркелуін аллдын алу
екендігін атап өту қажет. Тауар таңбаларының тіркелуін алдын алу екендігін
атап өту қажет.Тауар таңбасы шығарылған жерді көрсетуі қажет. Мысалы,
қазақстанның өндірушілер атынан танымал шампанское не коньяк (жалған
географиялық атаулар, себебі Шампань провинциасы мен коньяк қаласы
Францияда орналасқан) тауар таңбасы ретінде тіркеле алмайды. Мысалы Pure
woo (таза жүн) деп синтетикадан жасалған киімдер, белгілене алмайтын өзге
де жалған таңбалар қорғалмайды. Тауар таңбасы қорғалуы үшін ол тіркелуі
қажет. Тәжірибеде көптеген тауар таңбалары, әдетте тауарлар немесе
қызметтер бірнеше түрлері үшін тіркеледі.Кейбір өндірушілер олар өндіретін
әр түрлі өнімдер үшін бір тауар таңбасын қолданады. Өзгелері бірнеше тауар
таңбасын қолданады. Фармацевтикалық фирмалар да өздерінің әрбір дәрі-
дәрмегіне қатысты тауар таңбаларын тіркеуге ұмтылды.
Тауар таңбаларының түрлері
Тауар таңбалары туралы заңының 5- бабында тауар таңбалары ретінде
тіркеле алатын белгілер түрлерінің толық тізім берілген оларға әр түрлі
өндірушілердің біріңғай тауарлары мен қызбейнелік ажыратуға мүмкіндік
беретін сөздік, әріптік, сандық, бейнелік, көлемдік және өзге белгілер
немсе олардың комбинациясы жатады. Көп жағдайда сөздік тауар таңбалары
қолданылады.Оларға тілдерде шынайы бар (М.: тамаша, металл, adventure)
немесе жасанды жасалған қиялдан (пенталгин, кармет) сонымен бірге, сөз
тіркестері (Шыңғыс хан; Снежная королева) мәні де тұтас тіркестері немесе
лозунг- слогандар, сөздер жатады. Көлемдік тауар таңбалар кеңбейікше
бейнеленген үш өлшемдей объектілер болып табылады. Әрине, көлемдік тауар
таңбалары ретінде тауарлардың ерекше орамалары қорғалады (мысалы, иіс-
сулардың флакондары). Аралас тауар таңбаларына бейнелік сөздік, көлемдік
элементтерінің әр түрлі комбинациялары жатады (мысалы: қанатты барс
үстіндегі батыр бейнесі Отандық маркасы сөздермен үйлесуі . Жоғарыда
айталған тауар таңбалары түрлерінде басқа сенсорлық (дыбыстық, жарықтық,
иістік) және де тауар таңбаларының өзге түрлері бар. Олардың анық және бір
мәнді идентификациясы кезінде ғана олар тіркеле алады. Дыбыстық тауар
таңбасы- ол фонограмма түрінде бекітілген және пана жазбаларында
көрсетілген немесе дыбыс түріде көрсетілген жағдайда ғана қорғала алады
(М., Электромагниттер үшін теңіз дауысы). Бүкіл әлемде тіркелген дыбыстық
тауар таңбаларының саны аз.Қазақстанда мұндай тіркелердің мысалдары әлі
жоқ. Ұжымдық тауар таңбалары ерекше категорияны құрайды. Мұндай жазбаларды
пайдалану шарттарына сот олар біртұтас сапалық не өзге сипаттамамен тауар
өндіретін (не немесе) жеке кәсіпкерлер ұйымының атына тіркеледі. Мысалы,
Қазақстанда танымал Сарыағаш суы Ассоциясынынң мүшелері өндіретін
Сарыағаш минералды суының сапасын бақылау мақсатында өз өнімін біртұтас
ұжымдық тауар таңбасымен (оның бейнесімен) шығарады және сатады. Ұжымдық
тауар таңбалы ретінде тауар таңбаларының жоғарыда аталған кез келген
түрлері тіркеле алады.Тауар таңбалары олар тіркелген ақ-қара түрінде, түсін
түрінде да тіркеледі
Интеллектуалдық объектілер заңдылығында және өндірістік меншікте
құқықтарды қорғау деген сөз тіркесі көп кездеседі. Бұл түсінікпен
құқықтағы барлық әдіс-тәсілдер, нысандар қолданылады. Негізгі және
қосымша тарау болып құқықтық қорғау жүйесіне субъективті құқықтардың
қорғалуы мен оның құқық бұзушылыққа деген қорғалуы кіреді. Басқа да
құрам бөлімдері болып мемлекеттің мәжбүрлеу шаралары және материалдық
көтермелеуді және құқық пен заңның қалпына келтіру құралдарын,
мүдделерімен қанағаттандырылады. Сонымен, Азаматтық құқық қорғау жүйесі
ең үлкен болып табылады және өзіне кіретін басқа да әр түрлі бағыттармен
әрекет ететін құқықтық топ шараларынан тұрады.
1992 жылдан бастап бүгінгі күнге дейін Қазақстан Республикасында
интеллектуалдық меншіктің құқықтық жүйесі қорғалуы нысандалған,жаңа заң
шығару негізінде- интеллектуалдық меншік құқықығы. Бұның ішінде шығарманың
объектілерінің құқықтағы режимге маңыздылығының қатыстылығын және
субъектілердің қарым-қатынастарын және бұл қатынастардың тізімдерінің
айқындалуы көрсетілген.
Бұл жүйені екі аспектіде қарастыруға болады статистикалық және
динамикалық.
Статистикалық аспектіде интеллектуалдық меншікті қорғау жүйесі заңдылық
пен институционалдық құрам ретінде қарастырады.
Заңдылық құрамының жүйесі өзіне тән мемлекеттің Конституциясын,
кодекстерді,заңдарды,нормативтік құқықтық актілерді және Үкіміттің
қаулылары интеллектуалдық меншік қорғау туралы барлық сауалдарды және заң
шығармашылықтың жүйесін құрайды.
Институционалдық құрам өзіне тән жүйелер мен органдар ұйымдардың өзара
әрекеттері интеллектуалдық меншік объектілерінің қорғалуын жүзеге асыруы
тиіс. Ұйымдастырушы-құқықтық нысандағы және функционалдық көптеген
субъектілерді тұлға деп атауға болады.
Қазақстан үшін өнеркәсіптік меншік сауда өнімдерінің жаңа түріне
айналды. Өнеркәсіптік меншікті қорғау оған деген құқықтар кұқықтарды сату
жөніндегі мәмілелерді ресімдеумен, уақытылы патенттеумен, лицензиялық
келісімдердің сақталуына бақылау жасаумен байланысты.
Патенттік құқық объективтік мағынасында, олардың пайдалану тәртібін
белгілеу, олардың авторларының және патент иелерінің құқыктарын материалдык
және моральдық қорғау және ынталандыру жолымен авторлық қүқықты танумен
және өнер табысын, пайдалы үлгілерді және өнеркәсіп үлгілерін танумен
байланысты туындайтын мүліктік және жеке мүліктік емес қатынасты реттейтін
нормалардың жиынтығын білдіреді. Авторлық құқық иеліктен алынбайтын жеке
құқық болып саналады және мерзімсіз қорғалады.
Динамикалық аспектіде интеллектуалдық меншік қорғау жүйесі өзі бір
құқытық тәсілдердің жиынтығы (нысандары, әдістері,шаралары және амалдары)
тағы басқа қолданылатын қатысушылары арасында құқық қатынастары істе
асырылады. Патент жүйесі өндірістік меншік объектілерін қорғауға,өзінің
негізі бойынша басқа да интеллектуалдық меншік объектілері сияқты
қорғайды, ал динамикалық аспектіде өмірдегі құқықтық әдіс-тәсілінің
жиынтығымен мінезделеді.
1.2 Патент құқығының субъектілері.
Өндірістік меншік объектілерінің құқықтық қорғалуы мен қатысушылар
арасындағы құқық қатынастарын реттейтін патент субъектілері болып
табылады.
Патент қатынастарының комплексті субъектілер шеңбері келесідей
көрсетіледі:
- өндірістік меншік объектілерінің авторлары мен телтуындыгерлері;
- авторлар мен телтуындыгерлердің мұрагерлері мен құқық
қолданушылар;
- интегралды микротәсімдер топологияның құқық қолданушылары, тауар
белгісі және оның шығу орны мен тегінің қолданушылары,
арызданушылар және патент иеленушілер;
- интегралды микротәсімдер топологиясының және барлық өндірістік
шешімнің объектілерінің барлық мұрагерлері мен құқық
қолданушылары жатқызылады;
- мемлекеттік басқарудағы жалпы құзыретті органдар;
- патент ведомствосы;
- патент сараптамасын ұйымдастыру;
- ғылыми-техникалық ақпаратты ұйымдастыру мен патент кітапханасы;
- ұйымдар мен кәсіптердің патент бөлімшелері;
- патенттік сенім білдірушілер мен олардың бюролары мен
кеңестері;
- рационализаторлар мен өнертапқыштардың қоғамдық ұйымы;
- патенттік сенім білдірушілердің ассоциациясы.
Патент құқығының субъектілері мемлекеттік және мемлекеттік емес
болып бөлінеді. Субъектілер болып:
1) авторлар, телтуындыгерлер және арызданушылар;
2) патент иеленушілер мен куәлікке ие болғандар;
3) мұрагерлер мен құқық иеленушілер;
4) мемлекеттік басқарудың жалпы органдары;
5) патент ведомствосы (КазПатент);
6) Патент кітапханасы;
7) Заңды тұлғаның патент бөлімшелері;
8) Патенттік сенім білдірушілер;
Каз.ӨРҚ (КазОИР) табылады.
Субъективтік мағынадағы патенттік құқық - патенттік құқықтың белгілі
бір объектісімен байланысты нақты субъектінін мүліктік немесе жеке мүліктік
емес құқығы. Авторлық кұқықтан өзгешелігі өнер табыстары, пайдалы үлгілер
мен өнеркәсіп үлгілері түтастай түрде формалды талаптарды орындауды талап
етеді.
1.3 Қазақстанның Патент жүйесі және патент тәсілдерін қорғау.
Соңғы екі жүз жылдық ішінде көптеген әдебиеттерде экономикалық және
құқықтық патенттердің рөлдері көрсетілген.
Солай патентті шарт құжаты ретінде қарастырған патент негізінде
берілген құқық, мемлекетке бір нәрсесін беруге міндетті болды.Сонымен
патент иеленуші мен патент ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz