ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны:

КІРІСПЕ . . . 3

1 ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ . . . 4

1. 1 Жеке бюджет түрлерінің сипаттамасы мен экономикалық мазмұны . . . 4

1. 2 Бюджетаралық қатынастар механизмі: шетелдік тәжірибе және

Қазақстан . . . 10

1. 3 Жергілікті бюджеттердің жобаларын әзірлеу тәртібі . . . 19

2 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БЮДЖЕТІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫН ТАЛДАУ . . . 25

2. 1 Облыс бюджетінің кірістер бөлігінің құрылымы . . . 25

2. 2 Аймақтың жергілікті бюджетінің шығыстар бөлігі . . . 34

2. 3 Жергілікті бюджеттерді қалыптастыруда ресми трансферттердің

рөлі . . . 40

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕХАНИЗМІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ МЕН БАҒЫТТАРЫ . . . 46

3. 1 Жергілікті мемлекеттік басқару органдарының бюджеттік құзыреттерін нығайту жолдары . . . 46

3. 2 Қазақстан Републикасында бюджет жүйесін орталықсыздандырудың тиімді моделі . . . 52

3. 3 Қазақстан Республикасында ішкі аймақтық бюджетаралық қатынастар мәселелерін шешу жолдары . . . 58

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 63

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 64

ҚОСЫМШАЛАР . . . 66

КІРІСПЕ

Ел экономикасын тұрақты дамытуға бағытталған мемлекеттің бюджет саясаты - бюджеттік процесс қатысушыларының экономикалық, аймақтық және әлеуметтік мүдделерін максималды ескеретін бюджетаралық қатынастардың тиімді жүйесін құрусыз жүзеге асуы мүмкін емес.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіндегі тиісті жергілікті бюджеттің кірістері мен шығындарының құрылымын ұтымды белгілеу, сондай-ақ бюджеттік қатынастарды реттеу соңғы кездерде қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық аясындағы өзекті мәселеге айналып, жергілікті бюджеттер жүйесі, жергілікті мемлекеттік басқару органдарының бюджеттік өкілеттіктері, жергілікті деңгейдегі қаржылық-бюджеттік қызмет, бюджеттік құқықтың қазіргі заманғы реттеуші қуаты, орталық және жергілікті мемлекеттік басқару органдарының бюджеттік қатынастардағы өкілеттіктерінің аражігін айқындау жөніндегі теориялық-тәжірибелік тұрғыдан маңызды әрі кезек күттірмей шешуді талап ететін көкейкесті проблемаларды алдыңғы қатарға шығарған болатын.

Қазақстанда мемлекеттік басқару, салық-бюджет, қаржы және экономикалық саясат жүйесін реформалау - барлығының жиынтығы аймақтың, аудандардың және ауылдық аумақтардың әлеуметтік-экономикалық жағдайына әсер етеді. Бұл өз кезегінде бюджетаралық қатынастар механизмінде көптеген проблемалардың туындауына жол береді. Осыған байланысты жергілікті бюджеттердің қалыптасу механизмі мен оның бюджеттің басқа деңгейлерімен қатынастарын қарастыруға қызығушылық туындайды.

Жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасында жергілікті бюджеттерді қалыптастыру механизмін талдау және жетілдіру. Бұл мақсатқа жетуде келесі міндеттерді шешу қажет:

бюджет түсінігінің мәнін ашу;
жергілікті бюджеттің кірістер бөлігінің құрылымын талдау;
бюджеттің шығындар бөлігін қалыптастыруды зерттеу;
жергілікті бюджет тапшылығын жабу үшін берілетін ресми трансферттерге сипаттама беру;
бюджетаралық қатынастар механизмінің шетелдік тәжірибесін талдау;
Қазақстан Республикасындағы бюджет деңгейлері арасындағы бюджетаралық қатынастар механизмін қарастыру;
жергілікті бюджеттерді әзірлеу мен бекітудегі мемлекеттік басқару органдарының рөлі;
бюджет жүйесін орталықсыздандыру мәселесіне сипаттама беру;
жергілікті мемлекеттік басқару органдарының бюджеттік құзыреттерін нығайту жолдарын табу;

10) бюджеттер арасында салықтық түсімдерді бөлу нормативін талдау

және т. б.

Әртүрлі рангтағы аумақтардың тиімді және пропорционалды дамуын қамтамасыз ететін экономикалық құралдар мен ынталандырулар жүйесі қажет. Олардың ең тиімдісі жергілікті бюджеттерді қалыптастыру жүйесін нормативтік негізде қайта құру болып табылады. Жергілікті бюджеттерді қалыптастыру жүйесін қайта ұйымдастыру олардың тұрақтылығын, жергілікті басқару органдарының экономикалық қызығушылығын арттыруды қамтамасыз ету мақсатымен жүргізілуі тиіс.

1. ЖЕРГІЛІКТІ БЮДЖЕТТЕРДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ

ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

Жеке бюджет түрлерінің сипаттамасы мен экономикалық

мазмұны

Экономиканың дамуы көбінесе мемлекеттің қаржы жүйесінің жағдайына байланысты. мемлекеттің дамуындағы қаржылық, несиелік, бюджеттік қарым-қатынастың рөлі, орны және мәні өте маңызды екені белгілі, себебі жалпы ішкі өнімнің өсу қарқыны, жұмыссыздық пен инфляцияның деңгейі, валюталық курс және басқа да макроэкономикалық көрсеткіштердің оңтайлық деңгейіне жету осы қарым-қатынастардың ахуалына тәуелді.

Қаржылық қарым-қатынастың жалпы белгісі, біріншіден, олар мемлекеттің қатысуымен болатын құндылық бөлу процесінде орын алуы, екіншіден, жалпы мемлекеттік функцияларды атқаруға арналған орталықтандырылған ақша қаражаттар қорын қалыптастыру мен пайдалануына байланысты. Осындай барлық қаржылық қарым-қатынас мемлекеттік бюджет деген түсініктің экономикалық мазмұнын құрады /1, 6-б. /.

Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінің 4-бабында бюджетке келесідей түсінік берілген: «Бюджет - ол мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруын қаржылық қамтамасыз етуге арналған орталықтандырылған ақша қоры» /2, 4-бап/.

Бюджеттің формасы - қаржылық жоспар, материалдық негізі - орталықтандырыған қор, экономикалық негізі - жалпы экономикалық қарым-қатынас, заңнамалық белсендіруі - заң. Бюджет әр мемлекетке өзінің экономикалық, әлеуметтік және саясаттық функцияларын орындауға объективтік ақшалай түрде қажетті. Мемлекет бюджетті пайдалана отырып, бюджет процесінің әртүрлі субъектілері арасында табыстарды қайта бөледі. Осы жолмен мемлекетте саяси және экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша көптеген міндеттер шешіледі.

Бүгінгі күні мемлекеттің бюджеті қаржылық қарым-қатынастағы әр түрлі қатысушылардың әлеуметтік-экономикалық мүдделерін қалыптастыратын күрделі және көп міндет атқаратын құрал. Бюджет арқылы орталық пен аймақтар арасындағы әлеуметтік шығындар мен салық бөлу, еңбекақы мен кіріс жөніндегі ымыраға (компромисс) келеді, бюджеттік дотациялар мен трансферттер бөлу арқылы мемлекет орталық және жергілікті мүдделерді қалыптастырып, іске асырады. Ал бюджет экономикалық құжат ретінде қоғамның саясаттық және әлеуметтік дамуын көрсетеді /1, 8-б. /.

Экономикалық формалар түсінігі ретінде жалпы ішкі өнімді құндылық бөлу процесінің бір жақтарын объективтік түрде көрсететін бюджеттің кіріс және шығын категориялары айтылады. Кіріс - мемлекетті бюджеттік ресурстармен (қажетті ақша қаражаттарымен) қамтамасыз етуге арналған, ал шығын - жалпы мемлекеттік функцияларды орындауды қаржыландыруға бюджеттік ресурстарды бөлуге арналған.

Мемлекеттің бюджет саясаты қаржылық теңестіру принципіне негізделеді. Бюджеттік немесе қаржылық теңестіру принципі мемлекетке барлық азаматтардың әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыруды кепілдендіру үшін қажет. Сонымен қатар, бұл принцип жеке аумақтардың дамуы мен жетілуін ынталандырумен және реттеумен байланысты. Бұл мемлекеттің аймақтары бойынша өндіргіш күштерді қалыпты бөлуде маңызды фактор болып табылады. Аймақтар бір-бірінен географиялық орны, демографиялық жағдайы, өндірістік мүмкіндіктері, инфрақұрылымның даму дәрежесі және т. б. көрсеткіштер бойынша ерекшеленеді. Осыған байланысты мемлекет теңдестірілген аймақтық дамуға бақылау жүргізеді. Қажетті жағдайда мемлекет бюджетаралық қатынастарды реттеу сияқты басқарудың қаржылық механизмін пайдаланады.

Құндылық бөлудің айрықша аймағы ретінде бюджет арнайы қоғамдық міндет атқарады, яғни ол жалпы мемлекеттік мүдделерді қаражаттандыруға қызмет етеді. Бюджет қаражаттары арқылы өндірістің дамуы мен ұлғаюынын шығыстары, ғылыми-техникалық пен қоғамдық өндірістің салалық және аумақтық құрылымын жетілдіру қаражаттандырылады, қоғамдық шығындар (білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік сала) және басқа да шығындар қамтамасыз етіледі.

Құндылық бөлудің айрықша аумағы ретінде бюджет келесі арнайы белгілермен сипатталады:

1. Бөлулік қарым-қатынастың айрықша экономикалық формасы, яғни мемлекет тарапынан жалпы ішкі өнімнің бөлігін жинау және оны қоғамдық мүддені қамтамасыз етуге пайдалануға арналған;

2. Ұлттық экономика салалары, аумақ, экономика секторлары қоғамдық іс-әрекет салалары арасында құндылықты қайта бөлуге арналған;

3. Құндылық бөлудің ерекше бір кезеңін атқарады, яғни жалпы қаржылық қарым-қатынас тауар ақша қарым-қатынаспен тығыз байланысты болса, бұл арада құндылық бөлу тауарлы формадағы ішкі өнім қозғалысымен тікелей байланыста емес және одан белгілі мөлшерде бөлек атқарылады;

4. Бюджеттік бөлу пропорциялары мен формалары әрбір тарихи кезеңде мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының сұраныстары мен міндеттемелері бойынша анықталады;

5. Бюджеттік бөлу аумағы қаржы жүйесінің басқа да тізбектерімен өзара тығыз байланыста, бірақ олардың арасында бюджеттік бөлу бастапқы жағдайда, себебі ол экономиканың құндылық құрылымы мен экономикалық және әлеуметтік дамудың негізгі бағыттарын ақша қаражаттарымен қамтамасыз етуге әсер етеді /1, 9-б. /.

Қазақстан Республикасында екі деңгейлі бюджет жүйесі қызмет етеді:

республикалық бюджет;
жергілікті бюджет.

Салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпыреспубликалық бағыттарын іске асыруға арналған орталықтандырылған ақша қоры республикалық бюджет болып табылады /2, 7-бап/.

Жергілікті бюджет облыстық, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті немесе аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті болуы мүмкін /2, 4-бап/.

Жергілікті бюджет (облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана және аудан бюджеттері) - арнайы заңмен бекітілген салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптасатын және облыстық деңгейдің, республикалық маңызы бар қала, астананың және ауданның жергілікті мемлекеттік органдарының, оларға бағынысты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржылық қамтамасыз ету мен сәйкес әкімшілік-аумақтық бірліктегі мемлекеттік саясатты іске асыру үшін арналған орталықтандырылған ақша қоры /2, 7-9 баптар/.

Жергілікті бюджет мемлекеттің аймақтық саясатын жүзеге асырудың негізгі құралдарының бірі.

Қазақстан Республикасының Бюджет кодексінде төтенше мемлекеттік бюджет енгізілуі мүмкін. Оны қолданудың негізі ретінде ҚР Президентінің республика аумағында төтенше жағдай енгізу жөніндегі шешімі есептеледі. Төтенше мемлекеттік бюджет республикалық және жергілікті бюджеттердің негізінде қалыптастырылады және оны енгізген уақытта республикалық бюджет туралы Заң мен басқа деңгейдегі бюджеттер жөніндегі шешімдер өз күшін жояды /2, 10-бап/.

Кез келген бюджет жүйесі мынадай басты мақсаттарға жетуге бағытталады:

экономикалық тиімділік;
әлеуметтік әділеттілік;
саяси тұрақтылық;
заң басшылығы және мемлекет бірлігінің нығаюы.

Бюджет мемлекеттік органдарды қаржыландыруға қажетті қаржыларды шоғырландырып қана қоймай, тұрақтылықты сақтау үшін аймақтар арасында табыстарды қайта бөлуге де қызмет етеді.

Жергілікті бюджеттер жүйесі мемлекеттік құрылым мен тиісті әкімшілік-аумақтық бөлініске негізделеді. Жергілікті бюджеттер республиканың бюджет жүйесінің екінші деңгейі және облыс, республикалық маңызы бар қала, астана, аудан, облыстық маңызы бар қалалар бюджеттерінен құрайды. Бұлардың барлығы тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік бойынша биліктің жергілікті органдары өз функцияларын орындауды қаржылық қамтамасыз етуге арналған ақша қаражаттарының орталықтандырылған ақша қоры болып табылады.

Жергілікті бюджеттердің кірістері мен шығындарының құрылымы республикалық бюджеттікіндей Бюджет кодексі ережелерімен анықталған, бірақ әлдебір ерекшеліктері бар. Ол ерекшеліктері әрбір мемлекеттік басқару деңгейі бойынша өздерінің өкілеттіктерін іске асыру мақсатында тұрақты кірістік қайнар көздерді бекіту мен билік құрылымдарының өкілеттіктерін шектеу және бюджетаралық қатынастарды жетілдіруге сәйкес бюджеттер деңгейлері арасында шығындарды бөлумен шарттасады. Шығындық өкілеттікті бөлудің жүйелігін қамтамасыз ету мақсатында басқару деңгейлері бойынша мемлекеттік органдардың белгілі функцияларды орындау құзыреттері анықталып, оларға шығындық өкілеттік бекітіледі /1, 49-б. /.

1. 2. Бюджетаралық қатынастар механизмі: шетелдік тәжірибе және Қазақстан

Басқарудың барлық деңгейлерінің өз бюджеттері бар және олар өздерінің өкілеттіктері шеңберінде қызмет етеді. Әртүрлі басқару деңгейлері бюджеттерінің нақты қалыптасқан нормалар негізінде дербес қызмет етуі бюджетаралық қатынастардың негізін құрайды.

Әртүрлі деңгейдегі бюджеттердің өзара іс-әрекеті және елдің бюджет жүйесінің бірлігін салықтарды бөлу арқылы ғана қалыптастыруға болады. Бюджеттер арасында салықтарды бөлу тәсілдері әртүрлі.

Бірінші тәсіл, нақты бір салықтар түрлерін республикалық және жергілікті бюджетке бекіту.

Екінші тәсіл, салықты бюджет деңгейлері арасында нақты бір пропорция арқылы бөлу.

Үшінші тәсіл жоғары тұрған бюджеттен төменгі бюджетке трансферттер, субвенциялар бөлуді білдіреді.

Бюджетаралық қатынастарға қатысушылардың мүдделерінің сақталуын төмендегідей принциптер қамтамасыз етеді:

жалпымемлекеттік мүдде мен халықтың мүддесінің бірлігі;
бюджет-салық өкілдіктерін, шығындар мен табыстарды ажыратуда, оларды бөлуде орталықтандыру және орталықсыздандыру принциптерінің болуы;
бюджеттер дербестігінің жоғары деңгейде болуы, әрбір басқару деңгейлерінің жауапкершіліктері;
мемлекеттің бюджет-салық саясатын жүзеге асыруға аумақтық басқару органдарының белсенді қатысуы.

Бұл принциптердің негізінде орталық және аймақтық билік өкілдерінің өзара қарым-қатынасы жүйесі белгіленеді.

Бюджетаралық қатынастарда бюджеттік реттеудің маңызы үлкен. Бюджеттік реттеу арқылы бюджет жүйесінің әртүрлі деңгейлерінің өзара қарым-қатынасы жүзеге асады. Бюджеттік реттеудің төмендегідей әдістері белгілі.

бюджет түрлері арасында шығындарды бөлу;
жекелеген бюджеттердің бекітілген тұрақты табыстарын белгілеу;
жекелеген бюджеттердің реттеуші табыстарын белгілеу;
бюджетаралық дотация;
бюджетаралық кредиттеу.

Екінші және үшінші деңгейлі бюджеттердің жалпы мемлекеттік бюджеттен ерекшелігі, олардың кірістері:

бекітілген немесе жеке меншік;
реттеуші болып бөлінеді.

Бекітілген табыстар деп белгіленген тәртіп бойынша тұрақты немесе ұзақмерзімді негізде толықтай немесе тіркелген үлесте (пайызбен) сәйкес бюджетке түсетін табыстарды айтамыз.

Реттеуші табыстар - табыстар мен шығындарды теңестіру мақсатында бюджетке салықтардан немесе тіркелген үлесте емес басқа төлемдерден пайыздық аударым жасау арқылы түсетін табыстар (ресми трансферттер) /3/.

Бюджет тепе-теңсіздігі проблемасы кез келген мемлекетке тән. Тігінен теңсіздік проблемасы жалпымемлекеттік салықтардағы әртүрлі басқару деңгейлерінің үлестік қатысуы және аумақ шығындарын жоғары тұрған бюджеттердің субсидиялауы арқылы шешіледі. Көлденеңінен тепе-теңсіздік аумақтардың салықтық базасының әртүрлілігінен туындайды.

Тігінен және көлденеңінен балансқа қол жеткізу үшін бюджет жүйесінде теңестіру жүйесі қолданылады. Бюджеттік теңестірудің негізгі құралдары - басқару деңгейлері бойынша салықтық табыстарды бөлу және жоғары тұрған бюджеттен трансферттер бөлу.

Бюджетаралық қатынастардың екі үлгісі бар: орталықсыздандырылған және кооперативтік.

Орталықсыздандырылған үлгі мынадай ерекшеліктермен сипатталады:

Мемлекеттік органдардың үш басты функциясы бар: макроэкономикалық тұрақтылық, ұлттық табысты қайта бөлу, мемлекеттік тауарлар мен қызметтердің өндірісі. Алғашқы екеуі орталық үкіметтің функциялары соңғысы басқару деңгейлері арасында бөлініске түседі.
Әртүрлі билік деңгейлеріне салық салу бойынша өкілеттіктерді үлестіру функциясы. Орталық бюджетке түсетін салықтар: жеке және заңды тұлғалардың табыстарына салынатын салықтар, акциздер және кедендік салықтар. Жергілікті бюджетке қалған табыс көздері түседі: тауарлар мен қызметтерге салық, мүлік және жер салықтары.
Аймақтық биліктің жоғары дәрежеде қаржылық тәуелсіздіктері мен дербестіктері.

Кооперативтік үлгіге төмендегілер тән:

Ұлттық табысты бөлуге және макроэкономикалық тұрақтылықты қалыптастыруға аймақтың билеуші органдары қатысады.
Салықтық табыстарды бөлу жүйесінде аймақтық билеуші органдардың рөлі артады.
Орталық билеуші органдар көлденеңінен бюджеттік теңестіру саясатын белсенді жүргізеді, аймақтың қаржысына жауапкершілігін арттырады, аумақтардың әлеуметтік-экономикалық даму деңгейлерін теңестіру жұмыстарын жүзеге асыру арқылы аймақ дербестігіне шектеу қойылады.

Көптеген дамыған елдерде бюджетаралық қатынастар мәселесін шешу бойынша мол тәжірибе жинақталған және аймақтар арасында қаржы ресурстарын тиімді бөлу механизмі ұтымды жүзеге асып келеді.

Бюджетаралық қатынастар механизмі бюджет деңгейлеріне тәуелді, ал олар белгілі бір елдің әкімшілік-аумақтық бөлінісіне байланысты. Әртүрлі елдерде бюджетаралық қатынастарды әртүрлі әдістер көмегімен реттейді, олар төмендегідей:

дотациялар, субсидиялар және субвенциялар;
әртүрлі трансферттер;
мемлекеттік және мемлекеттік емес гранттар;
займдар /4, 119-б. /.

Шетелдік тәжірибені зерттеу нәтижелері көрсеткендей, бюджетаралық қатынастар механизмі саяси және экономикалық сипаттағы көптеген факторларға тәуелді.

Қазақстан үшін Польша тәжірибесі қызығушылық танытады, өйткені бұл елде 1990 жж. біздің еліміздегідей жергілікті кеңестер жүйесі болды. Польшадағы жергілікті өзін-өзі басқарудың өзіне тән ерекшелігі үш звенолық жүйенің болуы: гминалар, повяталар, воеводстволар /5/.

Бюджет муниципалдық құрылымның қызмет етуінің негізі болып табылады. Оның құрылу, пайдалану принциптері жергілікті өзін-өзі басқарудың барлық деңгейлері үшін бірдей. Олар заңдық жүйеде анықталады.

Жергілікті өзін-өзі басқарудың кірістері төмендегілер болып табылады.

- жеке табыстар, мысалы меншікке, жеке және заңды тұлғалар табысының бір бөлігіне салынатын салықтар және басқа да салықтар;

- жалпы субвенция;

- мемлекеттік бюджеттен мақсатты дотациялар. Сонымен қатар, муниципалдық құрылымдар Еуропалық одақтан да қаражат алады.

Повяталар мен воеводстволар қаржылық автономиясының дәрежесі жоғары емес, өйткені негізінен мемлекеттік бюджеттен жүргізілетін табыстарды қайта бөлуге негізделеді. Ақша қаражаттарының қайта бөлінісі жалпы сувенциялар мен мақсатты дотациялар есебінен жүзеге асады.

Субвенция - мемлекеттік бюджеттен гминаларға, повяталарға, воеводстволарға аударылатын қаржылар. Олардың келесідей түрлері бар:

Білім беруге субвенциялар - гминалар кірістерінің негізгі көзі болып табылады. Субвенция көлемінің негізгі критерийі оқушылар мен мектептер саны, мұғалімдер кәсібилігі және гмина сипаты болып табылады.
Теңестіруші субвенция - салықтық түсімдері бір тұрғынға шаққанда барлық гминалардың орташа салықтық табыстарының 92%-ынан төмен гминаларға төленеді. Субвенция салықтық табыстар мен мемлекеттегі бір тұрғынға шаққандағы орташа табыстардың арасындағы айырмашылықтың бір бөлігін жабуы тиіс.
Баланстайтын субвенция - муниципалдық табыстардың өзгеруіне байланысты табыстардың бір бөлігін жоғалту нәтижесінде гминаларға беріледі.

Гминалар нысаналы дотацияларды белгілі бір функцияларды жүзеге асыру үшін алады. Толығымен шығындалмаған немесе мақсатсыз шығындалған дотациялар қайтарылуы тиіс.

Субвенциялар мен нысаналы дотациялар повяталар мен воеводстволарға да жоғарыдағы шарттарда беріледі. Алайда воеводстволар табысында баланстайтын субвенция жоқ.

Соңғы уақытта Польша билігі жергілікті өзін-өзі басқарудың қызмет етуі үшін шетелдік қаражатты тарту диапазонын кеңейтуде.

Бюджетаралық қатынастар ғылымда аз зерттелген. Ағылшын ғалымдары Г. Хьюджз және С. Смит (Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы) бюджетаралық қатынастарды реттеу тәсілдерінің, мемлекеттік қаржыны орталықтандыру дәрежесінің, орталық және жергілікті билік қарым-қатынасының ұқсастығына байланысты Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерін төмендегідей топтастырған.

Бірінші топқа үш федералды - Австралия, Канада және АҚШ, екі унитарлы - Ұлыбритания және Жапония мемлекеттері кірді. Бұл елдер үшін аймақтық және жергілікті билікте салықтық өкілдікке сүйенетін дербестік тән.

Екінші топқа Солтүстік Еуропа елдері кіреді: Дания, Норвегия, Швеция және Финляндия. Оларға тән ерекшелік - әлеуметтік шығындарды қаржыландыруда аймақтық басқару органдары үлесінің жоғары болуы.

Үшінші топқа Батыс Еуропаның федеративті елдері кіреді: Австрия, Германия және Швейцария. Бұл елдер әртүрлі деңгейдегі бюджеттердің дербестігімен сипатталады.

Муниципалдық аудандардың бюджеттік қамтамасыз

етілу деңгейін теңестіру

Муниципалдық аудандардың (қалалық округтердің)

бюджеттік қамтамасыз етілу деңгейін теңестіру

дотациялар субвенциялар субсидиялар

Муниципалдық құры- Федерациялық заңнамаға Инвестициялық бағ-

лымдардың бюджеттік сәйкес берілген жеке дарламалар, қоғам-

қамтамасыз етілуін те- мемлекеттік өкілеттіктер дық инфрақұры-

ңестіру мақсатында ЖӨӨБ органдарына лымның даму жоба-

беріледі ұсынылады ларын және басым-

ды әлеуметтік шы-

ғындарды үлестік

Аймақтық Аймақтық өтемақы қаржыландыру үшін

қаржылық қоры беріледі

қолдау қоры

Муниципалдық

Аудандық даму қоры

қаржылық

қолдау қоры

Әлеуметтік шығын-

дарды бірге қаржы-

ландыру қоры

Сурет 1

Федеративті елдердегі бюджетаралық қатынастарды реттеу үлгілерінің жалпы схемасы сурет 1 көрсетілген /4, 120-б. /.

Төртінші топқа Бельгия, Франция, Греция, Италия, Нидерланды, Португалия, Испания сияқты Оңтүстік және Батыс Еуропа елдері кіреді. Бұл елдерді орталыққа бюджеттерінің тәуелділігі біріктіреді.

Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы елдерінің жергілікті бюджеттерінде табыс салығы мен меншікке салынатын салық үлесі артық, жоғары. Бұл салықтарды жергілікті басқару органдары мен орталық органдар салады және әрқайсысы өз ставкаларын қояды. Мұндай тәсілдің екі артықшылығы бар: бұл жергілікті билікке жергілікті тұтынуға байланысты өздерінің шығындарын көбейтуге немесе азайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл салықтар өздерінің мүдделеріне жұмсауға орталық органдар рұқсат берген нағыз табыс көздері.

Бюджетаралық қатынастардың жапондық тәжірибесін қарастырсақ, Жапонияда жергілікті органдардың бюджеттік қызметі алты категорияға бөлінген:

қоғамдық тәртіпті сақтау;
қоғамдық жұмыстар;
білім беру;
әлеуметтік қамтамасыз ету;
еңбек нарығына қатысу;
өнеркәсіп дамуына және еңбекпен қамтуға қатысу.

Әрбір категория үшін бір өлшем бірлігі белгіленеді. Мысалы, қоғамдық тәртіпті сақтау бойынша шығындарда - полиция қызметкерлерінің саны және сыбағалы шығын анықталады. Осы көрсеткіштерді көбейту арқылы стандартты аумақтық қаржылық сұраныстарының базасы анықталады.

Жергілікті салықтар туралы Заң салықтардың түрлерін (30), шекті ставкаларын анықтайды. Жапонияда жергілікті бюджеттердің кірістер бөлімдері жылдан жылға нығаюда, онда әрбір аумақтық басқару органдары салық салуға құқылы.

Көптеген дамыған елдерде бюджетаралық қатынастарды шешу бойынша мол тәжірибе жинақталған және аймақтар арасында қаржы ресурстарын тиімді бөлу механизмі тиімді жүзеге асып келеді. Орталық пен аймақ арасында бюджет мүддесін теңестіру міндеті мемлекеттік экономикалық жағдайы көптүрлі бола түскен сайын, арта түседі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.