Туристік қызметтің теориялық мәні
ЖОСПАР
беті
КІРІСПЕ 4
1 ТУРАГЕНТТІК ЖӘНЕ ТУРОПЕРАТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Туристік қызметтің теориялық мәні 6
1.2 Турагенттік және туроператорлық қызметтегі туристік өнімнің
теориялық ұғымы мен сипаттамасы 13
1.3 Турагенттік және туроператорлық қызметтің сыныптандырылуы және
ұйымдық формалары 18
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТУРАГЕНТТІК ЖӘНЕ ТУРОПЕРАТОРЛЫҚ
ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Турагенттік және туроператорлық қызмет нарығының талдау
критерийлері 24
2.2 Magic World турагенттік фирмасының қызметін талдау және оның
туристік қызмет көрсету нарығындағы орны 40
2.3 Турагенттік және туроператорлық қызметінің даму стратегиясын
зерттеу бағыттары 54
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТУРАГЕНТТІК ЖӘНЕ ТУРОПЕРАТОРЛЫҚ
ҚЫЗМЕТТІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1Турагенттік және туроператорлық қызметінің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылатуды бағалау әдістемелері 61
3.2Турагенттік және туроператорлық қызметтің маркетингілік даму
стратегиясын жетілдіру жолдары 65
3.3Турагенттік және туроператорлық қызметтің дамуын жетілдіру
бағыттары 71
ҚОРЫТЫНДЫ 75
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 78-79
Кіріспе
Туризм қазақтың қанына сінген қасиет.
Келімді-кетімді кісінің жүріп – тұруын әрдайым ойлап тұрған абзал.
Н.А.Назарбаев.
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі.
Бүгінгі таңда Турагенттік және туроператорлық қызметтің дамуы
экономикамыздың дамуының әлуетті және болашағы зор салаларының бірі болып
танылып отыр. Турагенттік және туроператорлық индустриясы – қонақтармен
қарым - қатынаста туризм принциптеріне сүйенетін ықылас пен мейманшылдық
таныту сияқты қызмет көрсету түрлерінен тұратын кәсіпкерлік түрі.
Туризм дүниежүзілік жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) оныншы бөлігін
қамтамасыздандыра отырып, дүниежүзілік экономикада басты рольдердің бірін
атқарады. Экономиканың бұл саласы жылдам қарқынмен дамуда және жақын
жылдары оның ең маңызды секторына айналады. 90-шы жылдардың басында туризм
үлесі тауарлар мен қызметтердің дүниежүзілік саудасының 10 % астамын
құрады, сөйтіп оның мұнай мен автомобиль экспортынан кейінгі үшінші орынды
алуына мүмкіндік берді, ал келешекте туризм бірінші орынға шығуы керек.
Қазақстанда, соңғы жылдар ішінде, Турагенттік және туроператорлық
қызмет пен соған қатысты механизмдердің қалыптасуы жүзеге асырылуда.
Турагенттік және туроператорлық қызметке деген сұраныс пен ұсыныстың
механизмі жұмыс істей бастады және осы бағыттағы бәсекелестіктің бірінші
белгілері пайда болды.
Қазіргі уақытта Қазақстанның Турагенттік және туроператорлық қызметпен
көптеген фирмалар әрекет етеді. Сондықтанда олардың арасындағы
бәсекелестікте осы жерде жоғарылайды. Осы күреске төтеп беру үшін, фирмалар
көрсететін Турагенттік және туроператорлық қызметтің сапасын жоғарылатуы,
бәсекелестік қабілетті бағаны ұстауы, жәнеде басқа әдістермен әлуетті
тапсырыскерлерді өзіне тартуы керек. Сондықтан Турагенттік және
туроператорлық қызметті дамыту мәселелері қазіргі таңда өзекті тақырып
болып табылады.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты, Турагенттік және туроператорлық қызметті
дамыту мәселелерін зерттеу барысында келесі мақсаттарға қол жеткізу:
- Турагенттік және туроператорлық қызметінің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылатуды бағалау әдістемелерін анықтау;
- Турагенттік және туроператорлық қызметтің маркетингілік даму
стратегиясын жетілдіру жолдарын ұсыну;
- Турагенттік және туроператорлық қызметтің дамуын жетілдіру
бағыттарын өңдеу
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылады:
- Туристік қызметтің теориялық мәнін ашықтау;
- Турагенттік және туроператорлық қызметтегі туристік өнімнің теориялық
ұғымы мен сипаттамасын зерттеу;
- Турагенттік және туроператорлық қызметтің сыныптандырылуы және ұйымдық
формаларын ашықтау
- Турагенттік және туроператорлық қызмет нарығының талдау критерийлерін
зерттеп табу;
- Magic World турагенттік фирмасының қызметін талдау және оның туристік
қызмет көрсету нарығындағы орнын талдау;
- Турагенттік және туроператорлық қызметінің даму стратегиясын зерттеу
бағыттарын талдау.
Зерттеудің теориялық мәнділігі, нарықтық экономика жағдайларындағы
туризмнің дамуымен тығыз байланысқан, Турагенттік және туроператорлық
қызметті ұйымдастырудың ең тиімді аспектілерінің бірін зерттеумен
анықталады.
Зерттеу нәтижелері Турагенттік және туроператорлық қызметті
ұйымдастырудың оның жеке субъектілерінің мақсаттарымен өзара қатынасын
түсінуге әсер ете алады.
Жұмыстың тәжірибелік мәнділігі, оның нарықтағы Турагенттік және
туроператорлық қызметтің ұйымдастырылуы бойынша ерекше ұсыныстарды
әзірлеуге дейін жеткізілгенімен қорытындыланады. Зерттеу нәтижелері
Турагенттік және туроператорлық қызметтің пайдалылығын, бәсекелестік
қабілеттілігін және тұрақтылығын жоғарылату үшін қолданыла алады.
Турагенттік және туроператорлық индустриясында экономикалық құбылысты
зерттеудегі дұрыс тәсілдеме, нақты практикада қолданылатын жаңа білімді алу
үшін қажетті теорияның жетілдірілуінің алғы шарты болып табылады.
Сондықтан дипломдық жұмыста, Турагенттік және туроператорлық қызмет көрсету
проблемасы ерекше маңызға ие болатын, тереңдетілген теориялық мәнін түсіну
мен негіздеуді қажет ететін ұйымдастыру ерекшеліктері қарастырылады.
Зерттеу тақырыбы болып Турагенттік және туроператорлық қызметті дамыту
мәселелерінің теориялық және практикалық аспектілері қарастырылған.
Зерттеу нысаны ретінде Қазақстандағы турфирмалар таңдалды.
Жұмыстың теориялық негізін, Турагенттік және туроператорлық қызметтің
проблемаларын зерттейтін отандық және шетелдік ғалымдар еңбектеріндегі
жағдайлар мен ережелер құрады. Жұмыста Турагенттік және туроператорлық
нарығындағы жағдайлар туралы ақпараттар беретін дүркіндік басылымдар,
жарнамалық газеттер мен ақпаратты жинақтар және анықтамалар қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш
бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралады.
Жұмыстың көлемі 81 бет, оның ішінде 12 кесте және 7 сурет қарастырылған.
1 ТУРАГЕНТТІК ЖӘНЕ ТУРОПЕРАТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Туристік қызметтің теориялық мәні
Туристік қызмет бұл – субъектілердің ақшалай қаражаттарымен,
мүліктерді қоғамға пайда тигізумен жеке бастың пайдасының сай келу
негізінде коммерциялық және басқа бір табыс табу мақсатында наваторлық
қолданумен байланысты инициативті қызмет.
Туристік қызмет субъектілері өз атынан және өзінің жекеменшігінің
жауапекершілігіне әрекет ететін бөлек жеке тұлғалар; сондай-ақ заңды
тұлғалар жауапкершілігінде іс-әрекет ететін бірлескен серіктестер бола
алады.
Туристік қызметтің екі (моделі) үлгісі белгілі: классикалық
туристік қызмет және инновациялық туристік қызмет [1].
Классикалық туристік қызмет – қызмет номеклатурасын жаңарту және
ұйым қызметінің рентабельдігін жоғарлату үшін шаруашылықтың дәстүрлі
тәсілдерін қолдану барысындағы ресурстардың максимальді қайтарылуына
бағытталған дәстүрлі, консервативті туристік қызмет.
Инновациялық туристік қызмет ең алдымен туристік қызмет қызметтегі
новаторлықпен байланысты. Туристік қызметтің рөлі бұрынырақта белгілі
болмаған (жаңашылдықты құру) экономикалық дәстүрлі факторларын қолдану
жолымен жаңашылдықты құруға алып бару. Мұндай новаторлық қызмет жөн-жобасы
бойынша дәстүрлі туристік қызметке көбірек байқалатын нәтиже әкеледі, бірақ
кәсіпкерге ерекше талаптар қояды [2].
Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкердің бойында болуы қажет
қасиеттер:
- Заңды әрекет шеңберінде іскерлік қызметтің кез-келген сұрақ бойынша шешім
қабылдауда тәуелсіз және дербес болу;
- Өз қызметінің нәтижесінде экономикалық және басқа бір қызығушылықты
білдіру, максимальді мүмкін болатын табысты алуды көздеу;
- Тәуелділікке бойсұну және өз мойнына жауапкершілікті алу. Тәуелділік
астарында шығынға апарар қолайсыз жағдайлардың жоспарын жүзеге асыру
барысында мүмкіндіктің туындауын түсінеді. Тәуекелдік өндірістік,
коммерциялық, қаржылық, инвестициялық және нарықтық болып бөлінеді.
Тәуекелдіктің төмендеу әдісі мен тәуекелділік оқиғаның туындауынан шығынның
азаюы мыналар болып табылады: сақтандыру, нарықтық дамуына болжам жасау.
Серіктестер арасында тәуекелдіктің бөлінуі, күтпеген және басқа да
шығындарды жабуға қаражаттың сақталуы.
- Жұмысқа деген әрқашан да инновациялық тәсілдемені иелену (қызмет
өндірісіндегі қолда бар факторларды қолданудағы новаторлық қызметті
тұтынатын жаңа тұтынушыларын тарту мен іздеуде, өндіріс факторларында,
қызметтің дәстүрлі емес ұйымдастырылған түрі және сатып алудың жаңа
нарықтарына). Жаңашыл үрдісті енгізу мен іздеудегі кәсіпкер үшін жетекші
күш жоғары табысты күту болып табылады.
Қазіргі кездегі жағдайларда табысты істің жетік ұйымдастырылуы үшін
туристік қызметпен айналысатын кәсіпкердің бойында жақсы кәсіби дайындық,
экономика облысындағы қажетті білім, саясат, психология, заң, өнім және
қызмет өндірісін ұйымдастыра алу қасиеттері болу керек, сондай-ақ
ғалымдармен, маркетинг бойынша мамандармен, капитал иелерімен бірлесіп
жұмыс жасай алуы қажет [3].
Туристік қызметте келесідей сатыларды бөліп шығарады:
- Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкердің мүмкіншіліктері мен нарықтық
қажеттіктері қоса атқарыла алатын туристік қызмет идеялардың таңдалуы мен
жинақталуы.
- Қызмет және маркетинг өндірісінің жоспары мен жұмыс жасауды жоспарлау,
сондай-ақ қаржылық және ұйымдастыру жоспарларын жоспарлау.
- Ресурстардағы және тауарды жеткізушілердегі қажеттіліктің анықталуы.
- Жобаның жүзеге асырылуы, қызмет өндірісінің техникалық, қаржылық,
ұйымдастырушылық дайындығы және жоспарланған қызметтің жүзеге асырылуы.
Фирманы басқару – бұл жұмыстың түзетілуі және талдануы, бақылау, жаңа
идеяларды іздеу. Кәсіпкердің табысқа жетуі өзі функциялайтын жағдайлардан
тәуелді болады. Олардың кейбіреулері мыналар:
- Туристік қызметтік орта – бұл туристік қызметтің нәтижелеріне
әсер ететін және туристік қызмет жүзеге асырылатын қоғамдық жағдай.
Жағдайдың келесідей топтары бар:
Экономикалық жағдай бұл – туристік тауарлардың шын мәнісіндегі
ұсынысы және оларға деген төлемақыға қабілетті сұраныс, тауарларды шын
мәнісіндегі және потенциалды сатып алушылардың кірістері, туристік қызмет
үшін қағазға алынатын қаржылардың қол жетімділігі мен мөлшерінің бар болуы,
альтернативті қызметтердің және оларға деген бағаның қойылуы, туристік
нарықтың инфрақұрылымының дамығандығы, бәсекелестік шарты.
Әлеуметтік жағдайлар бұл - туристік қызметті және оларға деген
даму жолдары туралы қоғамның көрінісі, туристік қызмет деген мемлекеттің
қарым-қатынасы, ұлттық дәстүрлер мен әдет ғұрыптардың білім деңгейі.
Құқықтық жағдайлар бұл – туристік қызметтің дамуы үшін көбірек
қолайлы жағдайларды құратын және туристік қызмет қызметті реттейтін заңдар
мен заң алдындағы актілер. Заңдардың ең маңыздысы туристік қызмет қызметтің
құқықтық кепілдемесі туралы заңдар болып табылады. Оған қоса жекеменшікке
деген құқықпен және келісім шарттағы міндеттемелерді орындауды айтуға
болады.
Ф.Котлер бойынша туристік қызмет қызметтің мемлекеттік реттелу
қажеттілігі, келесідей себептерден туындайды:
- Фирмаларды бір-бірінен қорғау қажеттілігі, өйткені бәсекелестік
кәсіпкерлердің мүдделеріне тиген кезде олар оны бейтараптауға тырысады.
- Тұтынушының таза емес іскер практикадан қорғау қажеттілігі
[4].
Қазақстанда кәсіпкерік үшін заңдар жүйесі енді ғана жиналуда,
әлемнің жетекші елдері өз кезектерінде көптеген ондаған жылдарға құрылған
осы сала үшін заңдарды иеленеді.
Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкер және Менеджер сөздері
синонимдер болып табылмайды. Менеджер бұл – қандай да бір рационалды
тәсілдерді басқаратын кәсіби маман. Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкер
өз қызметінде, сонымен қатар басқару саласында ереже ретінде жеке
жаңашылдықты енгізуді қолданады [5].
Туристік қызметтің бәсекеге үнемі қабілетті болу үшін келесідей
түрлерін бөліп шығарады:
- Өндіруші – қызметтің және басқа өнімнің ортаға шығуы;
- Коммерциялық - өндірушіден тұтынушыға жасалған өнімнің қозғалысы бойынша
қызметтің ерекше түрі;
- Қаржылық – қызмет және өнімнің қайта өңделуі мақсатында қаржылық
қаражаттарды пайдалану мен құру бойынша қызметтің ерекше түрі.
- Кеңес беру – қаржыны, маркетингті басқару. Өндірушілердің
мүмкіншіліктерін бағалау, жалпы басқару бойынша көмек пен кеңес берумен
байланысты қызмет.
Қызметтің алғашқы үш түрін қайта өндірудің сатысымен байланысты
айырады және негізгі түрлерге жатқызады, өйткені қызметтің нәтижелері соңғы
немесе өндіргіш тұтынуға дайын, қызмет немесе тауарлардың өндірісі болып
табылады.
Қызметтің соңғы түрін (төртінші) туристік қызмет қызметің қөмекші
түрлеріне жатқызады, өйткені бұл қызметің нәтижелері тәсілдер, әдістер,
технологиялар мен жобалар болып табылады. Олардың қолданылуы қызмет сапасын
жоғарлатады, бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатады немесе оларға деген
өндірілуі мен жүзеге асырылуының шығысын төмендетеді.
Турқызметтің ерекшеліктерімен байланысты туристік ұйымның
туристік қызмет қызметтері тек қана шартты түрде ғана белгілі бір түрге
ғана жатқызылуы мүмкін [6].
Осылайша, туроператорлардың қызметі көп жағдайларда турөнімнің
және оның бөлшектік өндірісімен тұтұнушыға көтерілуінің ұйымдастырушылық
дайындығын құрайды. Сондықтанда туроператорлардың қызметін шартты түрде
өндірістік туристік қызметке жатқызуға болды.
Турагенттер делдалдардың қызметін – турларды сатушылардың
функциясын атқарады. Одан басқа, олар жеке қызмет және т.б. Бұл аралас
қызмет түрі.
Контрагенттер – туристік қызметтерді орындаушылар, (қонақ
үйлер, мейрамханалар, тасымалдаушылар, экскурсиялық бюро және т.б) олар
қызметті, турөнімдерді тұтынушыларға көрсетеді, қызмет өндірісінде де
белсенді түрде қатысады және осы негізде өндірістік кәсіпкерлерге
жатқызылуы мүмкін.
Туристік ұйымдар ұйымдастырушылық дайындықты, қызметті сату
мен орындауды қоса атқара алады. Бұл жағдайда фирма бір мезгілде кәсіперлік
қызметтің бірнеше түрін атқара алады.
Кеңес берушілік туристік қызмет қызмет туризм саласында кеңінен
қолданылады. Туристік қызметтің сапасы неғұрлым жоғары және қызмет
көрсетушілердің құрамы күрделірек болса, соғұрлым туристік қызметтің жүзеге
асырылуы мен құрылу процесіне маман кеңесшілердің саны көбірек болады.
Осылай клубты демалыс келесідей қатысушыларды қолданады: промоутерлерді
(жоба жасаушылар), сату бойынша мамандар, курорттарды басқарушылар, клубты
демалыс орнын айырбастау бойынша мамандар және т.б.
Туристік қызмет идея бұл – экономикалық белсенділіктің кәсіпкермен
шығарылған жаңа формасы, онда белгілі бір қызметтерде кәсіпкердің осы
қызметтерді өндіру мүмкіндігімен және инновациядан қосымша табысты алуға
деген нарықтың нақты қажеттіліктерімен немесе потенциалды қажеттіліктері
қоса атқарылады [7].
Кәсіпкердің қызметі идеялардың банкісін құруды болжамдайды,
олар қызмет өндірісінің немесе делдалдықтың қосымша немесе негізгі профилін
құрай алар еді. Идеялардың жинақталуы ағымды сондай-ақ перспективті сипатта
бола алады. Әрбір идея бойынша кәсіпкер шешім қабылдайды, яғни оның
практика жүзінде жүзеге асырылуына ат салысуы керек немесе керек еместігін
шешеді. Әрбір кәсіпкермен шешім қабылдау прцесі қолда бар альтернативтердің
бір нұсқасының таңдалуын қамтамасыз ететін, жеке индивидуалды технологиясы
бойынша жүргізіледі, бірақ жалпы этаптары мен олардың орындалуының
жалғасымдылығы келесідей:
- Идеялардың алғашқы экспертті бағалануының кәсіпкердің өзімен жасалуы
практикалық іске асырылудың нақтылығы.
- Практикалық позиция тұрғысынан идеялардың бағалануы үшін нарықтағы
жағдайлары туралы ақпараттардың жиналуы.
- Туристік нарықта өндірістік болжамдалатын қызметтерге сұраныс және ұсыныс
объектілерін анықтау мақсатымен туристік қызмет есептерді жүргізу; ұқсас
қызметтердің жүзеге асырылуының мүмкін бағалары; өндіріс шығындары; қызмет
өндірісінің тиімділігі және табыстың көлемі т.с.с.
Екінші эксперттік бағалау қызығушылық танытқан мамандармен жүзеге
асырылады және идеяларды кәсіпкердің мүмкіндіктерімен орнату мақсатын
иеленеді. Кәсіпкермен осы идеяны ұстана отырып, жұмысты жалғастыру шешімін
қабылдау немесе оны қабылдамай басқа бір туристік қызмет идеяны ойластыруға
көшу [8].
Қабылданған идеяның жүзеге асырылуы бірнеше этаптан тұрады:
- Бизнес-жоспар, оның мәні, жобаның жүзеге асырылуының нақты есептерімен
тиянақты түрде баяндалуында болады. Бизнес жоспарда сондай-ақ кәсіпкердің
ұйымдастырушылық формасы мен идеяның бастапқыда жүзеге асырылуы үшін
қажетті қаржылық қаражаттардың қалыптасуының қайнар көзі көрсетіледі;
- Қағазға алынатын қаржы қаражаттары мен серіктестердің тартылуы;
Егер фирма жаңадан құрылған болса, жеке фирманың мемлекеттік тіркелуі.
Бұл үшін келесідей құжаттар қажет:
- құрылтайшылардың құрамын анықтау және құрылтай құжаттар өңдеу;
- құрылтайшылар фирманың қызметі мен құрылуы туралы келісім шарт жасау;
- директор мен басқа да басшылардың тағайындалуы туралы фирма
құрылтайшылардың №1 хаттамасының толтырылуы және фирма қаулысының бекітілуі
[9];
- банкте уақытша шот есептің ашылкы;
- фирманың орналасу жері бойынша бөліміндегі тіркеу поштасында фирманың
тіркелуі және фирманың мемлекеттік реестерге қосылуы;
- фирманың адамдарымен өздерінің салымдарын банкке салу және онда тұрақты
есеп шотының ашылуы;
- кәсіпорынның салық инспекциясы бар аудандарда тіркелуі;
- дөңгелек мөр мен бұрыштық штамптың әзірленуіне рұқсат алу;
- Фирманың тауардың өндірісіне ұйымдастырушылық техникалық дайындығы;
Туристiк қызмет - жеке және заңды тұлғалардың туристiк қызмет көрсету
жөнiндегi қызметi;
1) туристердi орналастыру орындары - мейманханалар, мотельдер, кемпингтер,
туристiк базалар, қонақжайлар, демалыс үйлерi, пансионаттар және
туристердiң тұруы мен оларға қызмет көрсету үшiн пайдаланылатын басқа да үй-
жайлар мен ғимараттар;
2) туристiк өнiмдi ұсыну - туристiк қызмет көрсетуге (жарнама, арнаулы
көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысу, туристiк өнiмдi өткiзу жөнiндегi
туристiк ақпарат орталықтарын ұйымдастыру, каталогтар, буклеттер шығару
және тарату) бағытталған шаралар кешенi;
3) тур - белгiленген мерзiмдер шеңберiнде белгiлі бiр маршрут бойынша
жасалатын саяхатты қамтитын туристік қызмет көрсетулер кешені;
туристiк ұйымдар - қызметiнiң негiзгi түрi туристiк қызмет болып табылатын
заңды тұлғалар;
Туристiк қызмет көрсету - өзiнiң туристiк саяхаты кезеңiнде және осы
саяхатқа байланысты туристiң қажеттерiн қанағаттандыру үшiн берiлетiн
қажеттi қызмет көрсетулер (орналастыру, тасымалдау, тамақтандыру,
экскурсиялар, туризм нұсқаушыларының, гидтердiң (гид-аудармашылардың)
қызмет көрсетулері және сапар мақсатына байланысты басқа да қызмет
көрсетулерi);
Қазақстан Республикасының туристiк қызмет туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негiзделедi және Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексiнен, осы Заңнан, Қазақстан Республикасының өзге де
нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта Қазақстан
Республикасының туристiк қызмет туралы заңдарындағыдан өзгеше ережелер
белгiленсе, халықаралық шартта оның қолданылуы үшiн заң шығарылуы талап
етiлетiн жағдайларды қоспағанда, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады
[10].
Туристiк қызметтiң субъектiлерi мен объектiлерi
1. Туристiк қызмет субъектiлерiне:
1) туристiк операторлар (туроператорлар);
2) туристiк агенттер (турагенттер);
3) гидтер (гид-аудармашылар), туризм нұсқаушылары, экскурсоводтар;
4) туристер және олардың бiрлестiктерi;
5) экскурсанттар;
6) туристiк қызмет саласындағы өзге де бiрлестiктер;
7) туристiк қызмет саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтiн мемлекеттiк
органдар жатады [11].
2. Туристiк қызмет объектiлерi - табиғи объектiлер және табиғи-
климаттық аймақтар, көрiктi орындар, тарихи және әлеуметтiк-мәдени көрсету
объектiлерi және саяхат кезiнде туристердiң қажеттерiн қанағаттандыра
алатын өзге де объектiлер.
Туристiк индустрия - туристерді орналастыру құралдарының, көлiктiң,
қоғамдық тамақтандыру объектiлерiнiң, ойын-сауық объектiлерi мен
құралдарының, танымдық, сауықтыру, iскерлiк, спорттық және өзге де
мақсаттағы объектiлердiң, туристiк қызметтi жүзеге асыратын ұйымдардың,
сондай-ақ экскурсиялық қызмет және гидтер (гид-аудармашылар) қызметiн
көрсететiн ұйымдардың жиынтығы.
Туристiк индустриядағы қызмет көрсету түрлерi:
1) турлар ұсыну жөнiндегi қызмет көрсету;
2) тұратын орындар беру жөнiндегi қызмет көрсету;
3) тамақтандыру жөнiндегi қызмет көрсету;
4) ақпараттық, жарнамалық қызмет көрсету;
5) көлiк қызметiн көрсету;
6) ойын-сауық;
7) өзге де туристiк қызмет көрсетулер [12].
Қазақстан Республикасының туристiк ресурстарын сыныптау мен бағалау,
олардың қорғалу режимi, қоршаған ортаға түсетiн ауыртпалықтың жол берілетiн
шегiн ескере отырып пайдалану және Қазақстан Республикасының туристiк
ресурстары тұтастығының сақталу тәртiбi, оларды қалпына келтiру жөнiндегi
шаралар Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен
айқындалады.
Туризмнiң ұйымдық нысандары мен түрлерi
1. Халықаралық және iшкi туризм туризмнiң ұйымдық нысандары болып танылады.
2. Халықаралық туризм:
1) келу туризмiн - Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрмайтын
адамдардың Қазақстан Республикасы шегiндегi саяхатын;
2) шығу туризмiн - Қазақстан Республикасының азаматтары мен Қазақстан
Республикасында тұрақты тұратын адамдардың басқа елге саяхатын қамтиды.
3. Ішкi туризм - Қазақстан Республикасының азаматтары мен оның аумағында
тұрақты тұратын адамдардың Қазақстан Республикасының шегiндегi саяхаты.
4. Туризмнiң түрлерi - әлеуметтiк, экологиялық, шытырман оқиғалы, спорттық,
iскерлiк, конгрестiк, емдеу-сауықтыру, мәдени-танымдық, дiни және басқа
туризм.
Туристiк индустриядағы көрсетiлетiн қызметтер экспорты мен импорты
1. Қазақстан Республикасының аумағына келу туризмiн ұйымдастырумен
байланысты туристiк қызмет көрсету туристiк қызмет көрсету экспорты болып
табылады.
2. Басқа елге шығуға байланысты туристiк қызмет көрсету туристiк қызмет
көрсету импорты болып табылады [13].
Туристік қызметті мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары
Туристік қызметті мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттарына
мына төмендегілер жатады:
- туристік қызмет тұтынушыларының құқығын қорғау;
- туристік нарықтың тиімді жұмыс істеуі үшін құқықтық жағдайын
құру, оның ішінде туристік объектілерді қайта жөндеу мен
құрылысына инвестицияларды тарту үшін, сондай-ақ туризмді дамыту
үшін қажетті инфрақөұрылымды құру;
- туризм саласындағы шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау;
монополизмнің дамуына жол бермейтін бәсекелестік ортаны құру;
- ресей туризмінің халықаралық нарыққа енуі;
- мәдениет ескерткіштерін сақтау мен қорғау;
- ресей халықтарының мәдени тұрмысын сақтау;
- туризмнің тұрақты дамуы.
Мезоэкономикалық деңгей салалық министрліктер мен ведомствалар,
сондай-ақ жергілікті билік органдарында болады. Жергілікті өзін-өзі
басқару органдарының қызметі мына төмендегіше жүзеге асырылады:
- әлеуметтік туризмнің дамуының жергілікті бағдарламаларын
жоспарлау мен жүзеге асыруда территориалдық туристік ұйымдармен
әріптестікте ;
- жергілікті туристік ресурстарды экономикалық жағынан тұрақты
пайдалану;
- жергілікті бағыттар, туристік клубтар, балалар туристік
станциялар мен саяхат және экскурсиялар бюросы;
- туризм индустриясы ұйымдарындағы халықтың жұмыспен қамтылу
саласын кеңейту;
- мәдени және табиғи мұраны қалпына келтіру мен қорғау,
туризмнің жергілікті инфрақұрылымын жақсарту мен дамыту,
туристерге тартымды орындар құру [14].
Туристік кешенді басқаруды ұйымдастырудың микроэкономикалық
деңгейін туризм индустриясында жұмыс істейтін түрлі кәсіпорындар
ұсынады. Туристік кәсіпорындар – бұл ұйымдастыру-шаруашылық бірлігі,
туристерге қызмет көрсетуді дайындау, орындау және ұсынуды жүзеге
асыру үшін барлық қажетті өндірістік қаражаттарды, басқарудың барлық
әдістерін пайдалана отырып жүзеге асырады.
1.2 Турагенттік және туроператорлық қызметтегі туристік өнімнің
теориялық ұғымы мен сипаттамасы
Туристік өнім – реттелген, тәртіптелген мақсатқа бағытталған туристік
қызметтердің жиынтығы. Ол жұмыстар мен тауарлардың (турпакет, туристік
қызметтердің пакеті, туристік пакет) минимум деңгейге екі немесе оданда көп
жеке және көптеген туристік қызметтердің, жұмыстардың, тауарлардың және
қамтамасыз ету құрылғылардың, басқа туристік ресурстарының, туризм
мақсатындағы және процесіндегі туристердің қажеттіліктерінің қанағаттануы
үшін жеткілікті нәрселердің жиынтығынан тұрады. Туристік өнім қызметінің іс-
әрекет уақыты 24 сағаттан көп және орналастыру мен тасымалдау қызметін
қамтиды. Туристік өнім көрсетілетін қызметтер мен шығындардың жалпы құнымен
ұсынылады, ол оның тұтынушылық қасиеті келісім-шартқа сәйкес келеді [15].
Басқаша сөзбен, туристік өнім- қазіргі заманғы, бүгінгі күннің
қоғамының әрбір тұлғаларының қажеттіліктері мен қалауларының
қанағаттандырылуын көптеген туристік өнімдер жорамалдайды.
Бұл өнімдер сезілетін, қолға ұсталатын болуы мүмкін. Мысалы: тамақ
және сусындар немесе керсінше сезілетін, қолға ұсталатын болуы мүмкін.
Мысалы: туристерді отельге ораналастыру және туристердің көңіл көтерулері
сияқты қызметтер. Соңғы жағдайда кондиционер, орталық жылыту, телефон және
тағы басқа сол сияқты қызметтер талап етіледі. Бұлар нақты түрде туристік
қызметті өндіруге керек болып табылады. Өнімнің көп бөлігі табиғаттан пайда
болған, яғни табиғи жолмен. Мысалы: жарық және күн жарығы, өттегі және сол
сияқты.
Бұл өнімдер қалыпты жағдайда еркін өнімдер сияқты болып мінезделеді
және олар бүтіндей туристік экономика талдауі және арнайы үйрену пәні болып
саналмайды.
Туристік экономикада материалдық және материалдық емес туристік
өнімдерді үйренуге және талдауге деген қызығушылық көрсетеді. Олар
инвидуалдар үшін туристік өнім және олардың қандай да қажеттіліктерімен
қалауларының қанағаттандырылуы үшін қолданылатындығы болып табылады. Бұл
өнімдер сондай-ақ тауар деп те аталады. Олардың басты мінездемесі-
олардың санының, көлемінің шексіздігінде.
Бұл көзқарастан мынаны байқауға болады.
Материалдық емес туристік қызметтер материалдық туристік тауарлармен
байланыста осы ерекшелікті көрсетеді. Олардың тұтынылуы дәл олардың
өндірілген жерінде орындалуы және оларға қажеттілігі бар турист осындай
тауарларға. Мысалы: қонақжайлық қызметтері жатады. Олар туристерді тартуға
арналған белгілі жерде орналастыруды өндіреді және дәл сол туристік
орындарда мейрамханалар ұсынылатын тамақтану қызметтері немесе опералық,
драмалық театрлар тағы сол сияқты қызметтерді ұсынатын көңіл көтеру
қызметтері жатады.
Туристік өнімді құрайтын объектілер және олардың сипаттамасы
Туристік өнім – туристердің саяхат кезінде туатын, олардың
қажеттіліктерінің толық қанағаттандырылуы үшін керек заттың (қызметтер)
тұтынушылық құнынан тұратын жинақ.
Туристік өнім жалпы 3 элементтен тұрады:
- тур
- қосымша туристік-экскурсиялық қызметтер
- тауарлар
Туристік өнім туристік пакеттен соңғы, тек қана туристік өнімнің
бөлігі, дәлірек айтсақ міндетті турбөлігімен ажыратылады.
Тур алғашқы (міндетті) туристік өнімнің бірлігі. Ол клиенттерге
бүтіндей таратылады, белгілі бағыттарға және нақты мерзімдерге жасалған
туроператор еңбегінің өнімі.
Туристердің туристік өнім элементтері бойынша шығындарының құрылымы.
- тур – 50 %
- қосымша қызметтер – 30 %
- тауарлар – 20 % [16].
Туристік өнім құрылымы турдае қосымша экскурсиялық қызметтерден және
тауарлардан тұрады.
Міндетті келу бағдарламасын (турпакет бағыттағы қызметтердің жиынтығы
туристік жолдама немесе ваучер түрінде туроператор жасайды. Ваучер филма
және клиент үшін барлық міндетті қызметтерге кепілдік беретін құжаттар)
Тауарлар – түристік өнімнің өзіндік материалдық бөлігін құрайды. Оған
туристік карталар мен қалалар жоспары, открыткалар, буктемелер, сувинирлер,
туристік құрылыстар және тағы басқалары кіреді және өзіндік емес туристік
өнімнің бөлігінен, яғни оған туристің тұрғылықты жерінде қымбаттырақ не
жеткіліксіз тауарлардың көп бөлігі кіреді.
Қосымша туристік-экскурсиялық қызметтер бұл ваучермен немесе жолдамамен
қаралмайтын қызметтер, ол тұтынушыларға оның еркін таңдау тәртібінде
жеткізіледі. Қосымша қызметтер жолдаманың негізгі құнына кірмейді. Оған:
телефон, жалға алу, тұрмыстық қызмет көрсетулер, пошта валюта айырбастау,
қосымша тамақтану, қоғамдық транспорт, заттардық сақтау, көңіл көтерулер,
орын тапсырысы және тағы басқалар кіреді. Турист бұл қызметтерге қосымша
төлем төлеу арқылы қол жеткізіледі.
Туристік өнім – туризм саласында шығарылатын жалпы тауарлар мен
қызметтердің көлемі ретінде бағаланады. Ол екі әдіспен бағалануы мүмкін.
-Өндірістік (барлық) шығындардың жиынтығынан
-туристердің қаржы шығындарының жиынтығынан, яғни туризмнен келетін
кіріс.
Осы және басқа да жағдайларға барлығы туристік өнім нарықтық сөзбен
өлшенеді. Жалпы тауарлар мен қызметтердің көлемінен тұрады. Олар туризм
саласында өндіріледі.
Туристік өнімнің объектілері және турлардың түрлері.
Туристік өнім қысқартылған түрде материалдық және материалдық емес
туристік өнімдер яғни турпакет деп айтылуы мүмкін. Ол туристік өнім
объектілерінің мынадай қызметтерін атқарады.
1. Орын белгілеу – белгілі және ол ешқандай жерге, яғни тағы басқа
туристік тауарды шығаруға арналған жер немесе қызмет ауыстырылмайды.
Мысалыға: табиғи, климаттық және мәдени. Бұл элементтердің өздігінен
анықталмайтының байқауға болады, бұл туристік орын белгілеу сияқты. Бұның
болуы үшін негізгі шарттар керек. Мысал: туристік объектілердің әртүрлі
сфералары алдын-ала сақтық керек. Аз объектілер шығындар онша көп емес және
осылайша ол туристерге қол жетпейтін болып қалмайды.
2. Транспорт – қозғалыс туралы, оның арқасында белгіленген жерге жетуге
болады. Ең көп қолданылатын қозғалыс құралына ұшақ жатады. Аз қалшықтыққа –
пойыз, туристік автобус, жеке меншік автомобиль. Шарт жасалған турпакеттің
құнының көп бөлігін тасымалдау шығындары құрайды. Қаншалықты ыңғайырақ және
тез қозғалатын транспорт түрі қолданылса, соғұрлым саяхат құны
жоғарылайды.. Тез қозғалатын транспорт түріне қатысты мынаны ескеру керек,
олардың басқалармен салыстырғанда қымбаттылығына қарамастан, олар қысқа
арақашықтыққа да қолданылады. Өйткені бұл туристің уақыт үнемдеуге
жәрдемдеседі. Бұл әрқашан туризмге көп бос уақыты жоқ туристермен
бағаланады.
3. Орналастыру бұл туристке саяхат кезінде ұсынылатын орын. Отельдерге
орналастырудың туристерге ұсынылатын ондағы қонақ жайлық қызметтердің
түріне сәйкес айырмашылығы болады. Оған отель, мотель, вилла, апартаменттер
және тағы басқалары жатады. Транспорт құралдары сияқты туристердің
аялдамалар кезінде орналастыру түрлері де турпакет құрауда маңызды фактор
болып табылады.
4.Трансфер – туристің саяхаттауға келген елінен, келген жерінен
(аэропорттан, кеме тоқтайтын жерден, темір жол станцияларынан) орналастыру
орнына (отельге) яғни тұратын жеріне жеткізілуін қамтамасыз етеді.
Трансферлер автобус кейде такси немесе лимузиндар арқылы жасалады. Егер
осындай типті трансферлер турпакетке қосылса немесе турист талап етсе онда
ол қосымша қызмет ретінде қарасытырылады.
5. Тур – туристік сферадағы өнімнің бастапқы, яғни алғашқы бірлігі.
Маршрутты жасау процедурасы мен мақұлдауынан кейін турды ұйымдастыруға
кіріседі.
Турдың негізгі екі түрін ажыратуға болады.
- пэкидж тур, яғни комплексті туристік қызмет. Оған: орналастыру,
экскурсиялық қызмет көрсету, транспорттық, тұрмыстық, спорттың
сақтандыру, медициналық және басқа да қызметтер жатады.
- Инклюзив тур, яғни бөлек туристік қызметтер: тамақтану, орналастыру,
экскурсиялық, трансфер жатады [17].
Тәжірибе үлкен танымдылықты инклюзив тур көрсетеді. Онда турист
қажетіне қарай қосымша қызметтерді сақтап ала отырып минимальды-жеткілікті
негізгі қызметтердің термініне тапсырыс береді. Бұл дегеніміз туристің өз
уақытын жоспарлау мүмкіндігін кеңейтеді және жағдайлар ретінде жолдаманы
арзандатады.
Құрылымды жоспарда тур мыналарды құрайды.
- турпакет
- маршруттағы комплексті қызметтер
Турпакет маршруттағы міндетті (жалпы қажетті және жектілікті) қызметтерді
қосады және туроператормен ұсынылады
- туристердің демалатын жеріне келу және қайта қайту транспортировкасы
- трансфер
- белгілі арақатынастағы орналастыру мен тамақтану (ВВ- отельде
оранластыру және таңғы ас; НВ – жартылай пансион; ҒВ- толық пансион)
- міндетті экскурсиялық және мәдени бағдарлама [18].
Дәл осы міндеттілік аспектісі туристік пакетті туристік өнімнен
ажыратады. Туристік пакетті қолда ете отырып (ол 4 міндетті базалық
элементтерді қосады) турист тек қана туроператормен берілген әжептеуір
жеңлдікті ғана емес (туристік компанияның сериалды туристік өнімін қолда
сияқты) бірақ ол әрқашан туроператормен оның басқа қызметінің есебінен
қосуын кеңейтуді сұрай алады немесе бұны демалып жатқан жерінде өздігінен
тікелей істей алады.
Турөнімге талаптардың бірізге салынуы деген бір жерде табылған турдың
басқа бір жерде тұтынылуымен анықталады. Тек туроператордың, турагенттің
және туристік позицияларының толық мәмілері өзара міндеттерінің орындалуын
қамтамасыз ете алады. Осындай мәміле келісімшарт негізінде Ваучер
формасында іске асырылады. Ол тур туралы толық ақпараттардан тұрады:
- туристің баратын елі (туристік орталық)
- транспорт құралы
- туристерді орналастыру шарттары
- тамақтану шарттары
- турдың басталу және аяқталу мерзімі
- күндер бойынша келу бағдарламасы
- визалық төлқұжаттық дәйектер
- медициналық сауықтыру
- минимальды-жобалы тұлға қатысушылар.
Саяхатқа немесе саяхат кезінде қолда етілген тур қосымша туристік-
экскурсиялық қызметтер, тауарлармен бірге туристік өнімді құрайды.
Тур ұйымдастыру және ұсыну қызметі.
Туристік индустрияның негізгі субъектілерінің бірі де туристік бағыттарды
білгілеп, топтық немесе жеке саяхат мүмкіншіліктерін ұсынатын
туроператорлары мен турагенттіктері болып табылады.
Туроператор – бұл туризм нарығында ұсынылатын тауар мен қызметтерді дайын
бір тур пакет ретінде жоспарлап, ұйымдастырып, бағасын қойып турагенттігі
арқылы немесе тікелей туристке ұсынатын және осы қызметті атқару үшін
лицензиясы болған заңды тұлғалар болып табылады. Туроператорлары Туризм
саласында басты делдалдық функцияны атқарады, себебі олар әр түрлі туристік
тауар мен қызметтерді өндіруші кәсіпорындарының өнімдерін біріктіріп, дайын
бір турпакет ретінде туристерге ұсынады.
Туризм нарығанда негізгі 4 түр туроператорларын көруге болады.
1. Жалпы нарыққа бағытталған туроператорлары. Әлемдегі ең озық және
белгілі демалыс орындарына тур ұйымдастыратын және топтық түрде
ұсынатын туроператорлары. Бұл ең көп кездесетін туроператорлары болып
саналады.
2. Арнайы бір нарықта мамандалған туроператорлары. Тек белгілі бір
тұтынушы нарығының қажеттіліктерін ескере отырып бір бағытта тур
ұйымдастыратын туроператорлары.
3. Ішкі нарыққа бағытталған туроператорлары. Өздерінің орналасқан елі
ішінде тур ұйымдастыратын кәсіпорындар.
4. Сыртқы нарыққа бағытталған Туроператорлары – басқа елдерге тур
ұйымдастырушылар [19].
Бұдан басқа туроператорларын атқаратын қызметінің географиялық бағытына
қарай incoming (қабылдаушы), outgoing (сыртқа турист жіберуші), internal
(ішкі туризмге негізделетін) туроператорлары деп жіктеуге болады.
Туризм саласында делдалдық қызметті атқаратын тағы да бір кәсіпорын бұл
турагент фирмасы. Турагенттігі – бұл туроператорларының өнімін халыққа
ұсыну және таратумен айналысатын және осы қызметі үшін белгілі бір мөлшерде
ақшалай түрде марапат (комиссионные) алатын жеке немесе заңды тұлғалар.
Туристерге көрсетілетін қызмет түрлері.
Туристерге көрсетілетін қызмет түрлері:
Туристер негізгі, қосымша және қосалқы қызметтерді тұтынушылар
есебінде пайдаланады.
1. Негізгі қызметтер туристік жолдамаларда келісіммен шектеледі.
Ондайларға жататындар: орналастыру, тамақтандыру, көлік қызметі, экскурсия
қызметі.
2. Қосымша қызметтер туризмнің инфрақұрылымы дамыған жағдайда жалпы
кірістің 50% атқарады. Олар: негізгі қызметтерге кірмейтін сауықтыру
қызметі, медицина қызметі, ойын мекемелері және басқалар.
3. Қосалқы қызметтер. Оған жататындар: сувенир өнімдерімен қамтамасыз ету,
туристік символикамен, сауда, валют-кредит, ақпарат және басқа да қызметтер
[20].
Қосымша және қосалқы көрсетілетін қызметтердің арасында айырмашылық
жоқ.
Туристік мекемелер туроператорлар және турагенттер болып
жіктеледі. Туроператор дегеніміз – бұл да туристік мекеме, өзінің және
басқаның қызметтерін араластырып, өзінің жаңа туристік өнімін жасайды. Бұл
жаңа өнімді паушальді (кешенді) тур деп атайды. Паушальді тур – бұл әр
түрлі мекемелер шығарған бірнеше құрамды қызметтер жиынтығы.
Туроператорлардың өнімдері турагенттер арқылы таратылады. Ірі
туроператорлардың өзінің тарату желісі – саяхат бюросы болады.
Туризм жүйесінде ең күрделі орын алатын – туристік ұйымдар, демек
туристік ұйымдар туристік басқаруларға арналған, олар мемлекеттік және жеке
құрылымдарды аймақтық, ұлттық және халықаралық деңгейде қамтиды.
Туристік ұйымдар жоспарлауға және туризмнің дамуын басқаруға өте
қажет.
Жаңа рекреациялық территорияны игеруге туристік іс-әрекетті кеңейту,
жаңа туристік обьектілердің құрылысы үлкен инвестициялық салымды керек
етеді. Ірі жобалар әр түрлі көздерден қаржыланады: мемлекет тұрғысынан,
ұлттық және шетелдік, жеке қаржы мекемелері, біріккен мекемелер,
халықаралық ұйымдар және басқа да заңды және жеке тұлғалар.
Туристік сұраныстың көбеюі капитал салуды өсіруді және туристік
қызметтің мөлшерін көтеруді қажет етеді. Бұл территорияның экономикалық іс-
әрекетін жаңартуға әкеледі, кіріс көбееді. Түскен кірістің бір бөлігі
мемлекетке салық арқылы түседі. Бұдан да басқа мемлекет қазынасы кеден
салымдары арқылы толықтырылынады. Осылай жиналған ақшалар қайтадан жаңа
туристік жобаларды қаржыландыруға жіберіледі.
Туристік жүйе оны қоршаған ірі орталармен бірге қарастырғанда күрделі
құрылым. Экономикалық, әлеуметтік, технологиялық, саяси және экологиялық
бір бүтін болады. Сыртқы дүние туризм жүйесіне қатты әсерін тигізеді, оның
әсері екі түрлі болады: бір жағдайда туристік іс-әрекеттің дамуына
мүмкіндіктер туғызса, басқа бір жағдайда керісінше әсерін тигізіп, тіптен
жойылып кету қаупін туғызады. Жойылып кетпей нәтижелі жұмыс істеу үшін
туризм жүйесі қоршаған сыртқы өзгерістерге бейімделіп отыру керек.
Туризм еліміздің белгілі бір территориясының халық шаруашылық
саласының дамуына оңды түрде әсерін тигізеді, инфрақұрылым құрып, дамуын
жылдамдатады, өндіріс күштерін орналастыруға әсерін тигізеді. Туристердің
келуі және олардың шығыны ауыл тұрғындарының өмірінің деңгейін көтереді.
Туризм территориялық ақша баланс құрылымының кірісі мен шығысына үлкен
әсерін тигізеді, оны рекреациялық аудандар өз пайдасына шешеді.
1.3 Турагенттік және туроператорлық қызметтің сыныптандырылуы және
ұйымдық формалары
Барлық туристік фирмалар нарықта туроператорлар немесе
турагенттер ретінде көрінеді.
Туристік операторлар – туристік қызмет көрсетумен айналысатын
туристік кәсіпорын.
Туристік агенттіктер (турагенттер) – туроператорлар дайындаған
турларды сатып алатын кәсіпорындар мен мекемелер, олар турларды
сатумен айналысады.
Туристік агенттік туристік бизнестің сансыз көп кәсіпорындары,
олар өздерінің саны жағынан туроператорлар санынан бірнеше есе асып
түседі (кесте 1).
Кесте 1. Турагенттік және туроператорлық кәсіпорындардың
сыныптандырылуы
Бірінші қайтара қызмет көрсету кәсіпорындары Екінші қайтара қызмет
көрсету кәсіпорындары
Турфир Тікелей белгілеу Жанама белгілеу
малар ұйымдары ұйымдары
ТуроператорлаОрналасу құралдары;Жарнамалық Қонақ үй шаруашылығынан
р Емдеу-сауықтыру ұйымдар; тыс тамақтану
турагенттер курортары; Сақтандыру кәсіпорындары;
Көлік компаниялары; Көліккәсіпорындары;
кәсіпорындары; Ақпараттық Ауылшаруашылығы
Сувенирлік өнімдер туристік өнімдері, киім, жиһаз
дайындау мен сату кәсіпорындар және т.б. Өндіру
бойынша бойынша кәсіпорындар;
кәсіпорындар; Банктер, химиялық
Туристерге қосымша тазарту, емдеу
қызмет көрсету орындары және т.б.
бойынша ұйымдар туристік индустрия үшін
кадр дайындайтын оқу
орындары
Сілтеме: автормен құрылған
Туристік нарықта жұмыс істейтін барлық туроператорларды мына
төмендегіше жіктеуге болады:
1. Мөлшері бойынша:
- ірі туроператорлар – қызметін жылына 100 мың адамнан артық пайдаланатын
кәсіпорын, олардың айналымы 35 млн.долл.;
- орташа туроператорлар – қызметін жылына 30-дан 100 мың адамға дейін
пайдаланатын кәсіпорындар;
- майда туроператорлар – қызметін жылына 30 мың адамнан артық пайдаланатын
кәсіпорындар.
2. Қызмет түрі бойынша:
- бұқаралық нарық операторлары – бұлар чартерлік авиарейсті пайдаланумен
бұқаралық туризм орнында турпакетті сататын туроператорлар ;
- туристік нарықтың белгілі бір сегментіне маманданған операторлар:
3. Қызмет орны бойынша:
- елден тысқары бағыттар бойынша турпакеттерді құрайтын ішкі нарық
туроператорлары;
- шетелдерде тұратындарға турпакеттерді қалыптастыратын сыртқы
нарықтағы туроператорлар
4. Экономикалық мақсаттар бойынша:
- коммерциялық туроператорлар, олардың басты мақсаты – тұрақты және
үлкен пайда табу;
- коммерциялық емес туроператорлар, экономикалық жағынан мүдделі
болғанымен оларда пайда табу бірінші кезекке қойылмайды;
- қара туризм кәсіпорындары туристік қызметпен тұрақты емес жағдай
бойынша айналысады [21].
Сурет 1 - Аймақ бойынша маманданған турфирмалардың ұйымдық құрылымы
Турфирмадағы басқару құрылымы турфирманың фактор-масштабтарына
(қызметшілер саны, түсім), филиалдар мен өкілдердің болуына, мамандануына
тәуелді. Қызметшілер саны 5–10 адамды құрайтын турфирманың ұйымдық құрылымы
келесідегідей көрінуі мүмкін. Мұнымен қатар, өз қоластында қандай да
бір қызметшілері жоқ туризмнің жеке түрлері бойынша мамандар іс жүзінде
менеджер деп аталады.
Қандай да бір бағытқа маманданған турфирмалардың қандай да бір
белгілер бойынша құрылған: елдер, аймақтар, туризм түрлері және т.б.
ұйымдық құрылымдары болуы мүмкін. Аймақ бойынша маманданған турфирмалардың
келесі ұйымдық құрылымы болады (сурет 1).
1 суретте көрсетілген бөлімдердің орнына туризмнің жеке түрлеріне
маманданған турфирмаларда круиз, автобус туризмі, танымдық туризм,
балалар туризмі және т.б. өкілдері болуы мүмкін.
Қызметтік толық кешенін көрсететін ірі турфирманың басқарудың ұйымдық
құрылымы болуы мүмкін (сурет 2).
Сурет 2 - Ірі турфирмадағы басқарудың ұйымдық құрылымының мысалы
Қазіргі уақытта ақпараттық технология әлеуметтік-мәдени сервис пен
туризм аясында өте кең қолданылады. Барлық мамандардың пікіріне сай,
ақпараттық технология сервис аясындағы мекемені басқару жүйесінің ең
маңызды элементі болып табылады.
Ақпараттық технологиялар қандай жағдайларда қолданылады немесе
ақпараттық технологияның тигізер пайдасы:
1. Ақпараттық технология турфирамның клиенттерін ақпаратпен
қамтамасыз ете отырып, олардың турды дұрыс таңдауына мүмкіндік береді, яғни
турфирманың клиенті берілген ақпараттарды негізге ала отырып, тур таңдайды.
Турфирманың міндеті – клиенттерге турдағы қызмет көрсету туралы сенімді,
толық және өзекті ақпараттармен хабардар ету. Бұл сатып алушылардың оларға
деген сенімін арттырады және қызығушылық пен сатудың жақсаруына, өсуіне
көмектеседі. Ақпаратты пайдаланғанда елеулі көмекті ақпараттық технология
беруі мүмкін.
Айтатын болсақ, туризмнің ақпараттық индустриялық жүйесінің
бірқалыпты дамуының ең басты себебі, туристік нарықтың ерекшелігінде –
нарықтағы географиялық таралу субъектілері және бір мезгілде бір-бірімен
жедел ақпаратпен алмасу қажеттілігі. Туризм – ортаның бірі, ол жерде
технологиялық онлайн жұмысына өте қатал талап қояды.
Нарықтың мінездемесі, оның территориясының кеңдігімен
байланысты, мысалы туризм терминін анықтауда байқауға болады. Туризм,
бұның мәнісі, азаматтардың тұрақты мекенінен, қандай да бір мақсатпен
уақытша саяхаттауы. Кейбір анықтамаларда ұзақтығы туралы да айтылады,
себебі турист болып саналуы үшін, азаматтар ұзақтықты жеңуі тиіс. Саяхат
ұйымдары көптеген мекемелерден күш салуды қажет етеді, олардың бірге
жасаған әрекеттері анық ұйымдастырылуы тиіс. Барлық технологиялық шынжырдың
бизнес-процестері пайда болады (билеттер алу, қонақүйде орынды белгілеу,
туристердің кездесу ұйымдары) және осы элементтердің бір-бірімен алмасуы
туралы ақпарат береді. Жоғарғы талап олардың алмастыру жылдамдығына
қойылады. Негізгі байланыс құралдарына әсіресе, телефон, факс, электрондық
почта , ICQ жатады [22].
2. Ақпараттық технологиялар турларды, бағыттарды
(маршруттар) жасау кезінде пайдалынылады. Мұнда туроператорлар маңызды роль
атқарады. Турпакетті жинақтауда туроператордың туристік қызмет
көрсетушілермен қарым-қатынас жасауы, яғни мемлекеттік және муниципальдық
мекемелермен, коммерциялық компаниялармен әртүрлі сала қызметімен
байланыста болуы керек. Олардың қызметтері осылай немесе басқаша турға
қосылады.
Сонымен туроператорда актуальды және толық ақпарат болуы тиіс
(оның қызметі – клиентке ұсынылатын тур жайында толық ақпарат болуы тиіс):
орналастыру нұсқалары және тамақтану, қызмет көрсету тарифі, транспорттық
құралдардың жүру кестесі, туроператорлардың серіктестері және олардың
қызметтері, сол немесе басқа елдің елді мекені, т.б.
3. Туроператор әртүрлі жоспарлы ақпараттың өсіп келе жатқан көлемімен
соқтығысады, осыларды міндетті түрде жинап, сақтап қою керек.
4. Ақпараттық технологияларды турөнімдерді сатуда да қолдануға болады.
Ережеге сай, тур жинақтары сатылу каналында шынжыр түрінде көрсетіледі, ол
өзінің ішінде бір немесе бірнеше делдалдарды біріктіреді. Туризм
индустриясында делдалдардың орны жоғары, сонымен қатар турөнім тауар сияқты
кеңінен қолданылмайды және туроператорға нарықты жаулап алу қажет.
Сату каналында міндетті түрде өнімдер өте тез жылдамдықпен
өнім өндірушіден өнімді тұтынушыға жеткізіп отыру қажет.
Біріншіден, туроператор нарықта өз өнімін жоғары
мезгілінде, яғни жоғарғы деңгейде пайда табу кезеңі қызықтырады.
Екіншіден, жиі турларды сату тапсырмалары пайда болады, онда
оператордың арнайы ұсыныс статусы (ОАҰ) болады. Бұл ыстық жолдамалар деп
аталады. Туристердің кету уақыты жақындағанда, ал сатып алынған тур
жеткіліксіз алдын-ала туроператорлардың толтыруымен сатып алынған чартерлік
рейс немесе блок номерлерін есептегендегі сатып алынған турлардың
жеткіліксіз санында тур күйіп кетеді. Мұндай жолдамалар күйіп кетпес үшін
оларды тез сатуға тырысады, мысалы төмен бағада [23].
Үшіншіден, керісінше, турагенттерге сатудың тоқтау сәтін
мұқият бақылап отыру қажет.
Турлардың сату жылдамдылығы коммуникациялық процесстердің
жылдамдығына байланысты. Туроператорға міндетті түрде турагентпен кездесіп,
дайын турды сатып алып, байланыс орнатып, турды беруі қажет.
Қарастырылған мысалдар сатушы-турагенттерден сатып алушы-туристерге
ақпаратты тез арада жеткізуін көрсетеді. Бұны ақпараттық технология
қамтамасыз етеді. Сонымен, ақпараттық технология — турларды сату құралы.
Мысалы, іздеу жүйесі мен алдын-ала орын дайындау турлары бар, бұлар
турагентке туроператормен байланысып тұруына мүмкіндік береді және де
онлайн тәртібінде турларды алдын-ала орын дайындауға болады.
Турагенттер үшін ақпараттық технология — клиенттерге қызмет
көрсету жылдамдығын көтеретін құрал, көп жағдайда туроператормен байланыс,
мысалы арыздардың нақты уақытта тәртіппен өтуін бақылауға мүмкіндік береді.
Ақпараттық технология барлық технологиялық шынжырларда пайдаланылады,
белсенді туристерді қызықтырудан бастап және туристерді саяхатқа жинақтап
шақырудан басталады.
Әлеуметтік-мәдени ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
беті
КІРІСПЕ 4
1 ТУРАГЕНТТІК ЖӘНЕ ТУРОПЕРАТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Туристік қызметтің теориялық мәні 6
1.2 Турагенттік және туроператорлық қызметтегі туристік өнімнің
теориялық ұғымы мен сипаттамасы 13
1.3 Турагенттік және туроператорлық қызметтің сыныптандырылуы және
ұйымдық формалары 18
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТУРАГЕНТТІК ЖӘНЕ ТУРОПЕРАТОРЛЫҚ
ҚЫЗМЕТТІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Турагенттік және туроператорлық қызмет нарығының талдау
критерийлері 24
2.2 Magic World турагенттік фирмасының қызметін талдау және оның
туристік қызмет көрсету нарығындағы орны 40
2.3 Турагенттік және туроператорлық қызметінің даму стратегиясын
зерттеу бағыттары 54
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ТУРАГЕНТТІК ЖӘНЕ ТУРОПЕРАТОРЛЫҚ
ҚЫЗМЕТТІ ДАМЫТУ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1Турагенттік және туроператорлық қызметінің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылатуды бағалау әдістемелері 61
3.2Турагенттік және туроператорлық қызметтің маркетингілік даму
стратегиясын жетілдіру жолдары 65
3.3Турагенттік және туроператорлық қызметтің дамуын жетілдіру
бағыттары 71
ҚОРЫТЫНДЫ 75
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 78-79
Кіріспе
Туризм қазақтың қанына сінген қасиет.
Келімді-кетімді кісінің жүріп – тұруын әрдайым ойлап тұрған абзал.
Н.А.Назарбаев.
Диплом жұмысы тақырыбының өзектілігі.
Бүгінгі таңда Турагенттік және туроператорлық қызметтің дамуы
экономикамыздың дамуының әлуетті және болашағы зор салаларының бірі болып
танылып отыр. Турагенттік және туроператорлық индустриясы – қонақтармен
қарым - қатынаста туризм принциптеріне сүйенетін ықылас пен мейманшылдық
таныту сияқты қызмет көрсету түрлерінен тұратын кәсіпкерлік түрі.
Туризм дүниежүзілік жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰӨ) оныншы бөлігін
қамтамасыздандыра отырып, дүниежүзілік экономикада басты рольдердің бірін
атқарады. Экономиканың бұл саласы жылдам қарқынмен дамуда және жақын
жылдары оның ең маңызды секторына айналады. 90-шы жылдардың басында туризм
үлесі тауарлар мен қызметтердің дүниежүзілік саудасының 10 % астамын
құрады, сөйтіп оның мұнай мен автомобиль экспортынан кейінгі үшінші орынды
алуына мүмкіндік берді, ал келешекте туризм бірінші орынға шығуы керек.
Қазақстанда, соңғы жылдар ішінде, Турагенттік және туроператорлық
қызмет пен соған қатысты механизмдердің қалыптасуы жүзеге асырылуда.
Турагенттік және туроператорлық қызметке деген сұраныс пен ұсыныстың
механизмі жұмыс істей бастады және осы бағыттағы бәсекелестіктің бірінші
белгілері пайда болды.
Қазіргі уақытта Қазақстанның Турагенттік және туроператорлық қызметпен
көптеген фирмалар әрекет етеді. Сондықтанда олардың арасындағы
бәсекелестікте осы жерде жоғарылайды. Осы күреске төтеп беру үшін, фирмалар
көрсететін Турагенттік және туроператорлық қызметтің сапасын жоғарылатуы,
бәсекелестік қабілетті бағаны ұстауы, жәнеде басқа әдістермен әлуетті
тапсырыскерлерді өзіне тартуы керек. Сондықтан Турагенттік және
туроператорлық қызметті дамыту мәселелері қазіргі таңда өзекті тақырып
болып табылады.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты, Турагенттік және туроператорлық қызметті
дамыту мәселелерін зерттеу барысында келесі мақсаттарға қол жеткізу:
- Турагенттік және туроператорлық қызметінің бәсекеге
қабілеттілігін жоғарылатуды бағалау әдістемелерін анықтау;
- Турагенттік және туроператорлық қызметтің маркетингілік даму
стратегиясын жетілдіру жолдарын ұсыну;
- Турагенттік және туроператорлық қызметтің дамуын жетілдіру
бағыттарын өңдеу
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылады:
- Туристік қызметтің теориялық мәнін ашықтау;
- Турагенттік және туроператорлық қызметтегі туристік өнімнің теориялық
ұғымы мен сипаттамасын зерттеу;
- Турагенттік және туроператорлық қызметтің сыныптандырылуы және ұйымдық
формаларын ашықтау
- Турагенттік және туроператорлық қызмет нарығының талдау критерийлерін
зерттеп табу;
- Magic World турагенттік фирмасының қызметін талдау және оның туристік
қызмет көрсету нарығындағы орнын талдау;
- Турагенттік және туроператорлық қызметінің даму стратегиясын зерттеу
бағыттарын талдау.
Зерттеудің теориялық мәнділігі, нарықтық экономика жағдайларындағы
туризмнің дамуымен тығыз байланысқан, Турагенттік және туроператорлық
қызметті ұйымдастырудың ең тиімді аспектілерінің бірін зерттеумен
анықталады.
Зерттеу нәтижелері Турагенттік және туроператорлық қызметті
ұйымдастырудың оның жеке субъектілерінің мақсаттарымен өзара қатынасын
түсінуге әсер ете алады.
Жұмыстың тәжірибелік мәнділігі, оның нарықтағы Турагенттік және
туроператорлық қызметтің ұйымдастырылуы бойынша ерекше ұсыныстарды
әзірлеуге дейін жеткізілгенімен қорытындыланады. Зерттеу нәтижелері
Турагенттік және туроператорлық қызметтің пайдалылығын, бәсекелестік
қабілеттілігін және тұрақтылығын жоғарылату үшін қолданыла алады.
Турагенттік және туроператорлық индустриясында экономикалық құбылысты
зерттеудегі дұрыс тәсілдеме, нақты практикада қолданылатын жаңа білімді алу
үшін қажетті теорияның жетілдірілуінің алғы шарты болып табылады.
Сондықтан дипломдық жұмыста, Турагенттік және туроператорлық қызмет көрсету
проблемасы ерекше маңызға ие болатын, тереңдетілген теориялық мәнін түсіну
мен негіздеуді қажет ететін ұйымдастыру ерекшеліктері қарастырылады.
Зерттеу тақырыбы болып Турагенттік және туроператорлық қызметті дамыту
мәселелерінің теориялық және практикалық аспектілері қарастырылған.
Зерттеу нысаны ретінде Қазақстандағы турфирмалар таңдалды.
Жұмыстың теориялық негізін, Турагенттік және туроператорлық қызметтің
проблемаларын зерттейтін отандық және шетелдік ғалымдар еңбектеріндегі
жағдайлар мен ережелер құрады. Жұмыста Турагенттік және туроператорлық
нарығындағы жағдайлар туралы ақпараттар беретін дүркіндік басылымдар,
жарнамалық газеттер мен ақпаратты жинақтар және анықтамалар қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш
бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құралады.
Жұмыстың көлемі 81 бет, оның ішінде 12 кесте және 7 сурет қарастырылған.
1 ТУРАГЕНТТІК ЖӘНЕ ТУРОПЕРАТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Туристік қызметтің теориялық мәні
Туристік қызмет бұл – субъектілердің ақшалай қаражаттарымен,
мүліктерді қоғамға пайда тигізумен жеке бастың пайдасының сай келу
негізінде коммерциялық және басқа бір табыс табу мақсатында наваторлық
қолданумен байланысты инициативті қызмет.
Туристік қызмет субъектілері өз атынан және өзінің жекеменшігінің
жауапекершілігіне әрекет ететін бөлек жеке тұлғалар; сондай-ақ заңды
тұлғалар жауапкершілігінде іс-әрекет ететін бірлескен серіктестер бола
алады.
Туристік қызметтің екі (моделі) үлгісі белгілі: классикалық
туристік қызмет және инновациялық туристік қызмет [1].
Классикалық туристік қызмет – қызмет номеклатурасын жаңарту және
ұйым қызметінің рентабельдігін жоғарлату үшін шаруашылықтың дәстүрлі
тәсілдерін қолдану барысындағы ресурстардың максимальді қайтарылуына
бағытталған дәстүрлі, консервативті туристік қызмет.
Инновациялық туристік қызмет ең алдымен туристік қызмет қызметтегі
новаторлықпен байланысты. Туристік қызметтің рөлі бұрынырақта белгілі
болмаған (жаңашылдықты құру) экономикалық дәстүрлі факторларын қолдану
жолымен жаңашылдықты құруға алып бару. Мұндай новаторлық қызмет жөн-жобасы
бойынша дәстүрлі туристік қызметке көбірек байқалатын нәтиже әкеледі, бірақ
кәсіпкерге ерекше талаптар қояды [2].
Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкердің бойында болуы қажет
қасиеттер:
- Заңды әрекет шеңберінде іскерлік қызметтің кез-келген сұрақ бойынша шешім
қабылдауда тәуелсіз және дербес болу;
- Өз қызметінің нәтижесінде экономикалық және басқа бір қызығушылықты
білдіру, максимальді мүмкін болатын табысты алуды көздеу;
- Тәуелділікке бойсұну және өз мойнына жауапкершілікті алу. Тәуелділік
астарында шығынға апарар қолайсыз жағдайлардың жоспарын жүзеге асыру
барысында мүмкіндіктің туындауын түсінеді. Тәуекелдік өндірістік,
коммерциялық, қаржылық, инвестициялық және нарықтық болып бөлінеді.
Тәуекелдіктің төмендеу әдісі мен тәуекелділік оқиғаның туындауынан шығынның
азаюы мыналар болып табылады: сақтандыру, нарықтық дамуына болжам жасау.
Серіктестер арасында тәуекелдіктің бөлінуі, күтпеген және басқа да
шығындарды жабуға қаражаттың сақталуы.
- Жұмысқа деген әрқашан да инновациялық тәсілдемені иелену (қызмет
өндірісіндегі қолда бар факторларды қолданудағы новаторлық қызметті
тұтынатын жаңа тұтынушыларын тарту мен іздеуде, өндіріс факторларында,
қызметтің дәстүрлі емес ұйымдастырылған түрі және сатып алудың жаңа
нарықтарына). Жаңашыл үрдісті енгізу мен іздеудегі кәсіпкер үшін жетекші
күш жоғары табысты күту болып табылады.
Қазіргі кездегі жағдайларда табысты істің жетік ұйымдастырылуы үшін
туристік қызметпен айналысатын кәсіпкердің бойында жақсы кәсіби дайындық,
экономика облысындағы қажетті білім, саясат, психология, заң, өнім және
қызмет өндірісін ұйымдастыра алу қасиеттері болу керек, сондай-ақ
ғалымдармен, маркетинг бойынша мамандармен, капитал иелерімен бірлесіп
жұмыс жасай алуы қажет [3].
Туристік қызметте келесідей сатыларды бөліп шығарады:
- Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкердің мүмкіншіліктері мен нарықтық
қажеттіктері қоса атқарыла алатын туристік қызмет идеялардың таңдалуы мен
жинақталуы.
- Қызмет және маркетинг өндірісінің жоспары мен жұмыс жасауды жоспарлау,
сондай-ақ қаржылық және ұйымдастыру жоспарларын жоспарлау.
- Ресурстардағы және тауарды жеткізушілердегі қажеттіліктің анықталуы.
- Жобаның жүзеге асырылуы, қызмет өндірісінің техникалық, қаржылық,
ұйымдастырушылық дайындығы және жоспарланған қызметтің жүзеге асырылуы.
Фирманы басқару – бұл жұмыстың түзетілуі және талдануы, бақылау, жаңа
идеяларды іздеу. Кәсіпкердің табысқа жетуі өзі функциялайтын жағдайлардан
тәуелді болады. Олардың кейбіреулері мыналар:
- Туристік қызметтік орта – бұл туристік қызметтің нәтижелеріне
әсер ететін және туристік қызмет жүзеге асырылатын қоғамдық жағдай.
Жағдайдың келесідей топтары бар:
Экономикалық жағдай бұл – туристік тауарлардың шын мәнісіндегі
ұсынысы және оларға деген төлемақыға қабілетті сұраныс, тауарларды шын
мәнісіндегі және потенциалды сатып алушылардың кірістері, туристік қызмет
үшін қағазға алынатын қаржылардың қол жетімділігі мен мөлшерінің бар болуы,
альтернативті қызметтердің және оларға деген бағаның қойылуы, туристік
нарықтың инфрақұрылымының дамығандығы, бәсекелестік шарты.
Әлеуметтік жағдайлар бұл - туристік қызметті және оларға деген
даму жолдары туралы қоғамның көрінісі, туристік қызмет деген мемлекеттің
қарым-қатынасы, ұлттық дәстүрлер мен әдет ғұрыптардың білім деңгейі.
Құқықтық жағдайлар бұл – туристік қызметтің дамуы үшін көбірек
қолайлы жағдайларды құратын және туристік қызмет қызметті реттейтін заңдар
мен заң алдындағы актілер. Заңдардың ең маңыздысы туристік қызмет қызметтің
құқықтық кепілдемесі туралы заңдар болып табылады. Оған қоса жекеменшікке
деген құқықпен және келісім шарттағы міндеттемелерді орындауды айтуға
болады.
Ф.Котлер бойынша туристік қызмет қызметтің мемлекеттік реттелу
қажеттілігі, келесідей себептерден туындайды:
- Фирмаларды бір-бірінен қорғау қажеттілігі, өйткені бәсекелестік
кәсіпкерлердің мүдделеріне тиген кезде олар оны бейтараптауға тырысады.
- Тұтынушының таза емес іскер практикадан қорғау қажеттілігі
[4].
Қазақстанда кәсіпкерік үшін заңдар жүйесі енді ғана жиналуда,
әлемнің жетекші елдері өз кезектерінде көптеген ондаған жылдарға құрылған
осы сала үшін заңдарды иеленеді.
Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкер және Менеджер сөздері
синонимдер болып табылмайды. Менеджер бұл – қандай да бір рационалды
тәсілдерді басқаратын кәсіби маман. Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкер
өз қызметінде, сонымен қатар басқару саласында ереже ретінде жеке
жаңашылдықты енгізуді қолданады [5].
Туристік қызметтің бәсекеге үнемі қабілетті болу үшін келесідей
түрлерін бөліп шығарады:
- Өндіруші – қызметтің және басқа өнімнің ортаға шығуы;
- Коммерциялық - өндірушіден тұтынушыға жасалған өнімнің қозғалысы бойынша
қызметтің ерекше түрі;
- Қаржылық – қызмет және өнімнің қайта өңделуі мақсатында қаржылық
қаражаттарды пайдалану мен құру бойынша қызметтің ерекше түрі.
- Кеңес беру – қаржыны, маркетингті басқару. Өндірушілердің
мүмкіншіліктерін бағалау, жалпы басқару бойынша көмек пен кеңес берумен
байланысты қызмет.
Қызметтің алғашқы үш түрін қайта өндірудің сатысымен байланысты
айырады және негізгі түрлерге жатқызады, өйткені қызметтің нәтижелері соңғы
немесе өндіргіш тұтынуға дайын, қызмет немесе тауарлардың өндірісі болып
табылады.
Қызметтің соңғы түрін (төртінші) туристік қызмет қызметің қөмекші
түрлеріне жатқызады, өйткені бұл қызметің нәтижелері тәсілдер, әдістер,
технологиялар мен жобалар болып табылады. Олардың қолданылуы қызмет сапасын
жоғарлатады, бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатады немесе оларға деген
өндірілуі мен жүзеге асырылуының шығысын төмендетеді.
Турқызметтің ерекшеліктерімен байланысты туристік ұйымның
туристік қызмет қызметтері тек қана шартты түрде ғана белгілі бір түрге
ғана жатқызылуы мүмкін [6].
Осылайша, туроператорлардың қызметі көп жағдайларда турөнімнің
және оның бөлшектік өндірісімен тұтұнушыға көтерілуінің ұйымдастырушылық
дайындығын құрайды. Сондықтанда туроператорлардың қызметін шартты түрде
өндірістік туристік қызметке жатқызуға болды.
Турагенттер делдалдардың қызметін – турларды сатушылардың
функциясын атқарады. Одан басқа, олар жеке қызмет және т.б. Бұл аралас
қызмет түрі.
Контрагенттер – туристік қызметтерді орындаушылар, (қонақ
үйлер, мейрамханалар, тасымалдаушылар, экскурсиялық бюро және т.б) олар
қызметті, турөнімдерді тұтынушыларға көрсетеді, қызмет өндірісінде де
белсенді түрде қатысады және осы негізде өндірістік кәсіпкерлерге
жатқызылуы мүмкін.
Туристік ұйымдар ұйымдастырушылық дайындықты, қызметті сату
мен орындауды қоса атқара алады. Бұл жағдайда фирма бір мезгілде кәсіперлік
қызметтің бірнеше түрін атқара алады.
Кеңес берушілік туристік қызмет қызмет туризм саласында кеңінен
қолданылады. Туристік қызметтің сапасы неғұрлым жоғары және қызмет
көрсетушілердің құрамы күрделірек болса, соғұрлым туристік қызметтің жүзеге
асырылуы мен құрылу процесіне маман кеңесшілердің саны көбірек болады.
Осылай клубты демалыс келесідей қатысушыларды қолданады: промоутерлерді
(жоба жасаушылар), сату бойынша мамандар, курорттарды басқарушылар, клубты
демалыс орнын айырбастау бойынша мамандар және т.б.
Туристік қызмет идея бұл – экономикалық белсенділіктің кәсіпкермен
шығарылған жаңа формасы, онда белгілі бір қызметтерде кәсіпкердің осы
қызметтерді өндіру мүмкіндігімен және инновациядан қосымша табысты алуға
деген нарықтың нақты қажеттіліктерімен немесе потенциалды қажеттіліктері
қоса атқарылады [7].
Кәсіпкердің қызметі идеялардың банкісін құруды болжамдайды,
олар қызмет өндірісінің немесе делдалдықтың қосымша немесе негізгі профилін
құрай алар еді. Идеялардың жинақталуы ағымды сондай-ақ перспективті сипатта
бола алады. Әрбір идея бойынша кәсіпкер шешім қабылдайды, яғни оның
практика жүзінде жүзеге асырылуына ат салысуы керек немесе керек еместігін
шешеді. Әрбір кәсіпкермен шешім қабылдау прцесі қолда бар альтернативтердің
бір нұсқасының таңдалуын қамтамасыз ететін, жеке индивидуалды технологиясы
бойынша жүргізіледі, бірақ жалпы этаптары мен олардың орындалуының
жалғасымдылығы келесідей:
- Идеялардың алғашқы экспертті бағалануының кәсіпкердің өзімен жасалуы
практикалық іске асырылудың нақтылығы.
- Практикалық позиция тұрғысынан идеялардың бағалануы үшін нарықтағы
жағдайлары туралы ақпараттардың жиналуы.
- Туристік нарықта өндірістік болжамдалатын қызметтерге сұраныс және ұсыныс
объектілерін анықтау мақсатымен туристік қызмет есептерді жүргізу; ұқсас
қызметтердің жүзеге асырылуының мүмкін бағалары; өндіріс шығындары; қызмет
өндірісінің тиімділігі және табыстың көлемі т.с.с.
Екінші эксперттік бағалау қызығушылық танытқан мамандармен жүзеге
асырылады және идеяларды кәсіпкердің мүмкіндіктерімен орнату мақсатын
иеленеді. Кәсіпкермен осы идеяны ұстана отырып, жұмысты жалғастыру шешімін
қабылдау немесе оны қабылдамай басқа бір туристік қызмет идеяны ойластыруға
көшу [8].
Қабылданған идеяның жүзеге асырылуы бірнеше этаптан тұрады:
- Бизнес-жоспар, оның мәні, жобаның жүзеге асырылуының нақты есептерімен
тиянақты түрде баяндалуында болады. Бизнес жоспарда сондай-ақ кәсіпкердің
ұйымдастырушылық формасы мен идеяның бастапқыда жүзеге асырылуы үшін
қажетті қаржылық қаражаттардың қалыптасуының қайнар көзі көрсетіледі;
- Қағазға алынатын қаржы қаражаттары мен серіктестердің тартылуы;
Егер фирма жаңадан құрылған болса, жеке фирманың мемлекеттік тіркелуі.
Бұл үшін келесідей құжаттар қажет:
- құрылтайшылардың құрамын анықтау және құрылтай құжаттар өңдеу;
- құрылтайшылар фирманың қызметі мен құрылуы туралы келісім шарт жасау;
- директор мен басқа да басшылардың тағайындалуы туралы фирма
құрылтайшылардың №1 хаттамасының толтырылуы және фирма қаулысының бекітілуі
[9];
- банкте уақытша шот есептің ашылкы;
- фирманың орналасу жері бойынша бөліміндегі тіркеу поштасында фирманың
тіркелуі және фирманың мемлекеттік реестерге қосылуы;
- фирманың адамдарымен өздерінің салымдарын банкке салу және онда тұрақты
есеп шотының ашылуы;
- кәсіпорынның салық инспекциясы бар аудандарда тіркелуі;
- дөңгелек мөр мен бұрыштық штамптың әзірленуіне рұқсат алу;
- Фирманың тауардың өндірісіне ұйымдастырушылық техникалық дайындығы;
Туристiк қызмет - жеке және заңды тұлғалардың туристiк қызмет көрсету
жөнiндегi қызметi;
1) туристердi орналастыру орындары - мейманханалар, мотельдер, кемпингтер,
туристiк базалар, қонақжайлар, демалыс үйлерi, пансионаттар және
туристердiң тұруы мен оларға қызмет көрсету үшiн пайдаланылатын басқа да үй-
жайлар мен ғимараттар;
2) туристiк өнiмдi ұсыну - туристiк қызмет көрсетуге (жарнама, арнаулы
көрмелер мен жәрмеңкелерге қатысу, туристiк өнiмдi өткiзу жөнiндегi
туристiк ақпарат орталықтарын ұйымдастыру, каталогтар, буклеттер шығару
және тарату) бағытталған шаралар кешенi;
3) тур - белгiленген мерзiмдер шеңберiнде белгiлі бiр маршрут бойынша
жасалатын саяхатты қамтитын туристік қызмет көрсетулер кешені;
туристiк ұйымдар - қызметiнiң негiзгi түрi туристiк қызмет болып табылатын
заңды тұлғалар;
Туристiк қызмет көрсету - өзiнiң туристiк саяхаты кезеңiнде және осы
саяхатқа байланысты туристiң қажеттерiн қанағаттандыру үшiн берiлетiн
қажеттi қызмет көрсетулер (орналастыру, тасымалдау, тамақтандыру,
экскурсиялар, туризм нұсқаушыларының, гидтердiң (гид-аудармашылардың)
қызмет көрсетулері және сапар мақсатына байланысты басқа да қызмет
көрсетулерi);
Қазақстан Республикасының туристiк қызмет туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негiзделедi және Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексiнен, осы Заңнан, Қазақстан Республикасының өзге де
нормативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта Қазақстан
Республикасының туристiк қызмет туралы заңдарындағыдан өзгеше ережелер
белгiленсе, халықаралық шартта оның қолданылуы үшiн заң шығарылуы талап
етiлетiн жағдайларды қоспағанда, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады
[10].
Туристiк қызметтiң субъектiлерi мен объектiлерi
1. Туристiк қызмет субъектiлерiне:
1) туристiк операторлар (туроператорлар);
2) туристiк агенттер (турагенттер);
3) гидтер (гид-аудармашылар), туризм нұсқаушылары, экскурсоводтар;
4) туристер және олардың бiрлестiктерi;
5) экскурсанттар;
6) туристiк қызмет саласындағы өзге де бiрлестiктер;
7) туристiк қызмет саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейтiн мемлекеттiк
органдар жатады [11].
2. Туристiк қызмет объектiлерi - табиғи объектiлер және табиғи-
климаттық аймақтар, көрiктi орындар, тарихи және әлеуметтiк-мәдени көрсету
объектiлерi және саяхат кезiнде туристердiң қажеттерiн қанағаттандыра
алатын өзге де объектiлер.
Туристiк индустрия - туристерді орналастыру құралдарының, көлiктiң,
қоғамдық тамақтандыру объектiлерiнiң, ойын-сауық объектiлерi мен
құралдарының, танымдық, сауықтыру, iскерлiк, спорттық және өзге де
мақсаттағы объектiлердiң, туристiк қызметтi жүзеге асыратын ұйымдардың,
сондай-ақ экскурсиялық қызмет және гидтер (гид-аудармашылар) қызметiн
көрсететiн ұйымдардың жиынтығы.
Туристiк индустриядағы қызмет көрсету түрлерi:
1) турлар ұсыну жөнiндегi қызмет көрсету;
2) тұратын орындар беру жөнiндегi қызмет көрсету;
3) тамақтандыру жөнiндегi қызмет көрсету;
4) ақпараттық, жарнамалық қызмет көрсету;
5) көлiк қызметiн көрсету;
6) ойын-сауық;
7) өзге де туристiк қызмет көрсетулер [12].
Қазақстан Республикасының туристiк ресурстарын сыныптау мен бағалау,
олардың қорғалу режимi, қоршаған ортаға түсетiн ауыртпалықтың жол берілетiн
шегiн ескере отырып пайдалану және Қазақстан Республикасының туристiк
ресурстары тұтастығының сақталу тәртiбi, оларды қалпына келтiру жөнiндегi
шаралар Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен
айқындалады.
Туризмнiң ұйымдық нысандары мен түрлерi
1. Халықаралық және iшкi туризм туризмнiң ұйымдық нысандары болып танылады.
2. Халықаралық туризм:
1) келу туризмiн - Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрмайтын
адамдардың Қазақстан Республикасы шегiндегi саяхатын;
2) шығу туризмiн - Қазақстан Республикасының азаматтары мен Қазақстан
Республикасында тұрақты тұратын адамдардың басқа елге саяхатын қамтиды.
3. Ішкi туризм - Қазақстан Республикасының азаматтары мен оның аумағында
тұрақты тұратын адамдардың Қазақстан Республикасының шегiндегi саяхаты.
4. Туризмнiң түрлерi - әлеуметтiк, экологиялық, шытырман оқиғалы, спорттық,
iскерлiк, конгрестiк, емдеу-сауықтыру, мәдени-танымдық, дiни және басқа
туризм.
Туристiк индустриядағы көрсетiлетiн қызметтер экспорты мен импорты
1. Қазақстан Республикасының аумағына келу туризмiн ұйымдастырумен
байланысты туристiк қызмет көрсету туристiк қызмет көрсету экспорты болып
табылады.
2. Басқа елге шығуға байланысты туристiк қызмет көрсету туристiк қызмет
көрсету импорты болып табылады [13].
Туристік қызметті мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары
Туристік қызметті мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттарына
мына төмендегілер жатады:
- туристік қызмет тұтынушыларының құқығын қорғау;
- туристік нарықтың тиімді жұмыс істеуі үшін құқықтық жағдайын
құру, оның ішінде туристік объектілерді қайта жөндеу мен
құрылысына инвестицияларды тарту үшін, сондай-ақ туризмді дамыту
үшін қажетті инфрақөұрылымды құру;
- туризм саласындағы шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау;
монополизмнің дамуына жол бермейтін бәсекелестік ортаны құру;
- ресей туризмінің халықаралық нарыққа енуі;
- мәдениет ескерткіштерін сақтау мен қорғау;
- ресей халықтарының мәдени тұрмысын сақтау;
- туризмнің тұрақты дамуы.
Мезоэкономикалық деңгей салалық министрліктер мен ведомствалар,
сондай-ақ жергілікті билік органдарында болады. Жергілікті өзін-өзі
басқару органдарының қызметі мына төмендегіше жүзеге асырылады:
- әлеуметтік туризмнің дамуының жергілікті бағдарламаларын
жоспарлау мен жүзеге асыруда территориалдық туристік ұйымдармен
әріптестікте ;
- жергілікті туристік ресурстарды экономикалық жағынан тұрақты
пайдалану;
- жергілікті бағыттар, туристік клубтар, балалар туристік
станциялар мен саяхат және экскурсиялар бюросы;
- туризм индустриясы ұйымдарындағы халықтың жұмыспен қамтылу
саласын кеңейту;
- мәдени және табиғи мұраны қалпына келтіру мен қорғау,
туризмнің жергілікті инфрақұрылымын жақсарту мен дамыту,
туристерге тартымды орындар құру [14].
Туристік кешенді басқаруды ұйымдастырудың микроэкономикалық
деңгейін туризм индустриясында жұмыс істейтін түрлі кәсіпорындар
ұсынады. Туристік кәсіпорындар – бұл ұйымдастыру-шаруашылық бірлігі,
туристерге қызмет көрсетуді дайындау, орындау және ұсынуды жүзеге
асыру үшін барлық қажетті өндірістік қаражаттарды, басқарудың барлық
әдістерін пайдалана отырып жүзеге асырады.
1.2 Турагенттік және туроператорлық қызметтегі туристік өнімнің
теориялық ұғымы мен сипаттамасы
Туристік өнім – реттелген, тәртіптелген мақсатқа бағытталған туристік
қызметтердің жиынтығы. Ол жұмыстар мен тауарлардың (турпакет, туристік
қызметтердің пакеті, туристік пакет) минимум деңгейге екі немесе оданда көп
жеке және көптеген туристік қызметтердің, жұмыстардың, тауарлардың және
қамтамасыз ету құрылғылардың, басқа туристік ресурстарының, туризм
мақсатындағы және процесіндегі туристердің қажеттіліктерінің қанағаттануы
үшін жеткілікті нәрселердің жиынтығынан тұрады. Туристік өнім қызметінің іс-
әрекет уақыты 24 сағаттан көп және орналастыру мен тасымалдау қызметін
қамтиды. Туристік өнім көрсетілетін қызметтер мен шығындардың жалпы құнымен
ұсынылады, ол оның тұтынушылық қасиеті келісім-шартқа сәйкес келеді [15].
Басқаша сөзбен, туристік өнім- қазіргі заманғы, бүгінгі күннің
қоғамының әрбір тұлғаларының қажеттіліктері мен қалауларының
қанағаттандырылуын көптеген туристік өнімдер жорамалдайды.
Бұл өнімдер сезілетін, қолға ұсталатын болуы мүмкін. Мысалы: тамақ
және сусындар немесе керсінше сезілетін, қолға ұсталатын болуы мүмкін.
Мысалы: туристерді отельге ораналастыру және туристердің көңіл көтерулері
сияқты қызметтер. Соңғы жағдайда кондиционер, орталық жылыту, телефон және
тағы басқа сол сияқты қызметтер талап етіледі. Бұлар нақты түрде туристік
қызметті өндіруге керек болып табылады. Өнімнің көп бөлігі табиғаттан пайда
болған, яғни табиғи жолмен. Мысалы: жарық және күн жарығы, өттегі және сол
сияқты.
Бұл өнімдер қалыпты жағдайда еркін өнімдер сияқты болып мінезделеді
және олар бүтіндей туристік экономика талдауі және арнайы үйрену пәні болып
саналмайды.
Туристік экономикада материалдық және материалдық емес туристік
өнімдерді үйренуге және талдауге деген қызығушылық көрсетеді. Олар
инвидуалдар үшін туристік өнім және олардың қандай да қажеттіліктерімен
қалауларының қанағаттандырылуы үшін қолданылатындығы болып табылады. Бұл
өнімдер сондай-ақ тауар деп те аталады. Олардың басты мінездемесі-
олардың санының, көлемінің шексіздігінде.
Бұл көзқарастан мынаны байқауға болады.
Материалдық емес туристік қызметтер материалдық туристік тауарлармен
байланыста осы ерекшелікті көрсетеді. Олардың тұтынылуы дәл олардың
өндірілген жерінде орындалуы және оларға қажеттілігі бар турист осындай
тауарларға. Мысалы: қонақжайлық қызметтері жатады. Олар туристерді тартуға
арналған белгілі жерде орналастыруды өндіреді және дәл сол туристік
орындарда мейрамханалар ұсынылатын тамақтану қызметтері немесе опералық,
драмалық театрлар тағы сол сияқты қызметтерді ұсынатын көңіл көтеру
қызметтері жатады.
Туристік өнімді құрайтын объектілер және олардың сипаттамасы
Туристік өнім – туристердің саяхат кезінде туатын, олардың
қажеттіліктерінің толық қанағаттандырылуы үшін керек заттың (қызметтер)
тұтынушылық құнынан тұратын жинақ.
Туристік өнім жалпы 3 элементтен тұрады:
- тур
- қосымша туристік-экскурсиялық қызметтер
- тауарлар
Туристік өнім туристік пакеттен соңғы, тек қана туристік өнімнің
бөлігі, дәлірек айтсақ міндетті турбөлігімен ажыратылады.
Тур алғашқы (міндетті) туристік өнімнің бірлігі. Ол клиенттерге
бүтіндей таратылады, белгілі бағыттарға және нақты мерзімдерге жасалған
туроператор еңбегінің өнімі.
Туристердің туристік өнім элементтері бойынша шығындарының құрылымы.
- тур – 50 %
- қосымша қызметтер – 30 %
- тауарлар – 20 % [16].
Туристік өнім құрылымы турдае қосымша экскурсиялық қызметтерден және
тауарлардан тұрады.
Міндетті келу бағдарламасын (турпакет бағыттағы қызметтердің жиынтығы
туристік жолдама немесе ваучер түрінде туроператор жасайды. Ваучер филма
және клиент үшін барлық міндетті қызметтерге кепілдік беретін құжаттар)
Тауарлар – түристік өнімнің өзіндік материалдық бөлігін құрайды. Оған
туристік карталар мен қалалар жоспары, открыткалар, буктемелер, сувинирлер,
туристік құрылыстар және тағы басқалары кіреді және өзіндік емес туристік
өнімнің бөлігінен, яғни оған туристің тұрғылықты жерінде қымбаттырақ не
жеткіліксіз тауарлардың көп бөлігі кіреді.
Қосымша туристік-экскурсиялық қызметтер бұл ваучермен немесе жолдамамен
қаралмайтын қызметтер, ол тұтынушыларға оның еркін таңдау тәртібінде
жеткізіледі. Қосымша қызметтер жолдаманың негізгі құнына кірмейді. Оған:
телефон, жалға алу, тұрмыстық қызмет көрсетулер, пошта валюта айырбастау,
қосымша тамақтану, қоғамдық транспорт, заттардық сақтау, көңіл көтерулер,
орын тапсырысы және тағы басқалар кіреді. Турист бұл қызметтерге қосымша
төлем төлеу арқылы қол жеткізіледі.
Туристік өнім – туризм саласында шығарылатын жалпы тауарлар мен
қызметтердің көлемі ретінде бағаланады. Ол екі әдіспен бағалануы мүмкін.
-Өндірістік (барлық) шығындардың жиынтығынан
-туристердің қаржы шығындарының жиынтығынан, яғни туризмнен келетін
кіріс.
Осы және басқа да жағдайларға барлығы туристік өнім нарықтық сөзбен
өлшенеді. Жалпы тауарлар мен қызметтердің көлемінен тұрады. Олар туризм
саласында өндіріледі.
Туристік өнімнің объектілері және турлардың түрлері.
Туристік өнім қысқартылған түрде материалдық және материалдық емес
туристік өнімдер яғни турпакет деп айтылуы мүмкін. Ол туристік өнім
объектілерінің мынадай қызметтерін атқарады.
1. Орын белгілеу – белгілі және ол ешқандай жерге, яғни тағы басқа
туристік тауарды шығаруға арналған жер немесе қызмет ауыстырылмайды.
Мысалыға: табиғи, климаттық және мәдени. Бұл элементтердің өздігінен
анықталмайтының байқауға болады, бұл туристік орын белгілеу сияқты. Бұның
болуы үшін негізгі шарттар керек. Мысал: туристік объектілердің әртүрлі
сфералары алдын-ала сақтық керек. Аз объектілер шығындар онша көп емес және
осылайша ол туристерге қол жетпейтін болып қалмайды.
2. Транспорт – қозғалыс туралы, оның арқасында белгіленген жерге жетуге
болады. Ең көп қолданылатын қозғалыс құралына ұшақ жатады. Аз қалшықтыққа –
пойыз, туристік автобус, жеке меншік автомобиль. Шарт жасалған турпакеттің
құнының көп бөлігін тасымалдау шығындары құрайды. Қаншалықты ыңғайырақ және
тез қозғалатын транспорт түрі қолданылса, соғұрлым саяхат құны
жоғарылайды.. Тез қозғалатын транспорт түріне қатысты мынаны ескеру керек,
олардың басқалармен салыстырғанда қымбаттылығына қарамастан, олар қысқа
арақашықтыққа да қолданылады. Өйткені бұл туристің уақыт үнемдеуге
жәрдемдеседі. Бұл әрқашан туризмге көп бос уақыты жоқ туристермен
бағаланады.
3. Орналастыру бұл туристке саяхат кезінде ұсынылатын орын. Отельдерге
орналастырудың туристерге ұсынылатын ондағы қонақ жайлық қызметтердің
түріне сәйкес айырмашылығы болады. Оған отель, мотель, вилла, апартаменттер
және тағы басқалары жатады. Транспорт құралдары сияқты туристердің
аялдамалар кезінде орналастыру түрлері де турпакет құрауда маңызды фактор
болып табылады.
4.Трансфер – туристің саяхаттауға келген елінен, келген жерінен
(аэропорттан, кеме тоқтайтын жерден, темір жол станцияларынан) орналастыру
орнына (отельге) яғни тұратын жеріне жеткізілуін қамтамасыз етеді.
Трансферлер автобус кейде такси немесе лимузиндар арқылы жасалады. Егер
осындай типті трансферлер турпакетке қосылса немесе турист талап етсе онда
ол қосымша қызмет ретінде қарасытырылады.
5. Тур – туристік сферадағы өнімнің бастапқы, яғни алғашқы бірлігі.
Маршрутты жасау процедурасы мен мақұлдауынан кейін турды ұйымдастыруға
кіріседі.
Турдың негізгі екі түрін ажыратуға болады.
- пэкидж тур, яғни комплексті туристік қызмет. Оған: орналастыру,
экскурсиялық қызмет көрсету, транспорттық, тұрмыстық, спорттың
сақтандыру, медициналық және басқа да қызметтер жатады.
- Инклюзив тур, яғни бөлек туристік қызметтер: тамақтану, орналастыру,
экскурсиялық, трансфер жатады [17].
Тәжірибе үлкен танымдылықты инклюзив тур көрсетеді. Онда турист
қажетіне қарай қосымша қызметтерді сақтап ала отырып минимальды-жеткілікті
негізгі қызметтердің термініне тапсырыс береді. Бұл дегеніміз туристің өз
уақытын жоспарлау мүмкіндігін кеңейтеді және жағдайлар ретінде жолдаманы
арзандатады.
Құрылымды жоспарда тур мыналарды құрайды.
- турпакет
- маршруттағы комплексті қызметтер
Турпакет маршруттағы міндетті (жалпы қажетті және жектілікті) қызметтерді
қосады және туроператормен ұсынылады
- туристердің демалатын жеріне келу және қайта қайту транспортировкасы
- трансфер
- белгілі арақатынастағы орналастыру мен тамақтану (ВВ- отельде
оранластыру және таңғы ас; НВ – жартылай пансион; ҒВ- толық пансион)
- міндетті экскурсиялық және мәдени бағдарлама [18].
Дәл осы міндеттілік аспектісі туристік пакетті туристік өнімнен
ажыратады. Туристік пакетті қолда ете отырып (ол 4 міндетті базалық
элементтерді қосады) турист тек қана туроператормен берілген әжептеуір
жеңлдікті ғана емес (туристік компанияның сериалды туристік өнімін қолда
сияқты) бірақ ол әрқашан туроператормен оның басқа қызметінің есебінен
қосуын кеңейтуді сұрай алады немесе бұны демалып жатқан жерінде өздігінен
тікелей істей алады.
Турөнімге талаптардың бірізге салынуы деген бір жерде табылған турдың
басқа бір жерде тұтынылуымен анықталады. Тек туроператордың, турагенттің
және туристік позицияларының толық мәмілері өзара міндеттерінің орындалуын
қамтамасыз ете алады. Осындай мәміле келісімшарт негізінде Ваучер
формасында іске асырылады. Ол тур туралы толық ақпараттардан тұрады:
- туристің баратын елі (туристік орталық)
- транспорт құралы
- туристерді орналастыру шарттары
- тамақтану шарттары
- турдың басталу және аяқталу мерзімі
- күндер бойынша келу бағдарламасы
- визалық төлқұжаттық дәйектер
- медициналық сауықтыру
- минимальды-жобалы тұлға қатысушылар.
Саяхатқа немесе саяхат кезінде қолда етілген тур қосымша туристік-
экскурсиялық қызметтер, тауарлармен бірге туристік өнімді құрайды.
Тур ұйымдастыру және ұсыну қызметі.
Туристік индустрияның негізгі субъектілерінің бірі де туристік бағыттарды
білгілеп, топтық немесе жеке саяхат мүмкіншіліктерін ұсынатын
туроператорлары мен турагенттіктері болып табылады.
Туроператор – бұл туризм нарығында ұсынылатын тауар мен қызметтерді дайын
бір тур пакет ретінде жоспарлап, ұйымдастырып, бағасын қойып турагенттігі
арқылы немесе тікелей туристке ұсынатын және осы қызметті атқару үшін
лицензиясы болған заңды тұлғалар болып табылады. Туроператорлары Туризм
саласында басты делдалдық функцияны атқарады, себебі олар әр түрлі туристік
тауар мен қызметтерді өндіруші кәсіпорындарының өнімдерін біріктіріп, дайын
бір турпакет ретінде туристерге ұсынады.
Туризм нарығанда негізгі 4 түр туроператорларын көруге болады.
1. Жалпы нарыққа бағытталған туроператорлары. Әлемдегі ең озық және
белгілі демалыс орындарына тур ұйымдастыратын және топтық түрде
ұсынатын туроператорлары. Бұл ең көп кездесетін туроператорлары болып
саналады.
2. Арнайы бір нарықта мамандалған туроператорлары. Тек белгілі бір
тұтынушы нарығының қажеттіліктерін ескере отырып бір бағытта тур
ұйымдастыратын туроператорлары.
3. Ішкі нарыққа бағытталған туроператорлары. Өздерінің орналасқан елі
ішінде тур ұйымдастыратын кәсіпорындар.
4. Сыртқы нарыққа бағытталған Туроператорлары – басқа елдерге тур
ұйымдастырушылар [19].
Бұдан басқа туроператорларын атқаратын қызметінің географиялық бағытына
қарай incoming (қабылдаушы), outgoing (сыртқа турист жіберуші), internal
(ішкі туризмге негізделетін) туроператорлары деп жіктеуге болады.
Туризм саласында делдалдық қызметті атқаратын тағы да бір кәсіпорын бұл
турагент фирмасы. Турагенттігі – бұл туроператорларының өнімін халыққа
ұсыну және таратумен айналысатын және осы қызметі үшін белгілі бір мөлшерде
ақшалай түрде марапат (комиссионные) алатын жеке немесе заңды тұлғалар.
Туристерге көрсетілетін қызмет түрлері.
Туристерге көрсетілетін қызмет түрлері:
Туристер негізгі, қосымша және қосалқы қызметтерді тұтынушылар
есебінде пайдаланады.
1. Негізгі қызметтер туристік жолдамаларда келісіммен шектеледі.
Ондайларға жататындар: орналастыру, тамақтандыру, көлік қызметі, экскурсия
қызметі.
2. Қосымша қызметтер туризмнің инфрақұрылымы дамыған жағдайда жалпы
кірістің 50% атқарады. Олар: негізгі қызметтерге кірмейтін сауықтыру
қызметі, медицина қызметі, ойын мекемелері және басқалар.
3. Қосалқы қызметтер. Оған жататындар: сувенир өнімдерімен қамтамасыз ету,
туристік символикамен, сауда, валют-кредит, ақпарат және басқа да қызметтер
[20].
Қосымша және қосалқы көрсетілетін қызметтердің арасында айырмашылық
жоқ.
Туристік мекемелер туроператорлар және турагенттер болып
жіктеледі. Туроператор дегеніміз – бұл да туристік мекеме, өзінің және
басқаның қызметтерін араластырып, өзінің жаңа туристік өнімін жасайды. Бұл
жаңа өнімді паушальді (кешенді) тур деп атайды. Паушальді тур – бұл әр
түрлі мекемелер шығарған бірнеше құрамды қызметтер жиынтығы.
Туроператорлардың өнімдері турагенттер арқылы таратылады. Ірі
туроператорлардың өзінің тарату желісі – саяхат бюросы болады.
Туризм жүйесінде ең күрделі орын алатын – туристік ұйымдар, демек
туристік ұйымдар туристік басқаруларға арналған, олар мемлекеттік және жеке
құрылымдарды аймақтық, ұлттық және халықаралық деңгейде қамтиды.
Туристік ұйымдар жоспарлауға және туризмнің дамуын басқаруға өте
қажет.
Жаңа рекреациялық территорияны игеруге туристік іс-әрекетті кеңейту,
жаңа туристік обьектілердің құрылысы үлкен инвестициялық салымды керек
етеді. Ірі жобалар әр түрлі көздерден қаржыланады: мемлекет тұрғысынан,
ұлттық және шетелдік, жеке қаржы мекемелері, біріккен мекемелер,
халықаралық ұйымдар және басқа да заңды және жеке тұлғалар.
Туристік сұраныстың көбеюі капитал салуды өсіруді және туристік
қызметтің мөлшерін көтеруді қажет етеді. Бұл территорияның экономикалық іс-
әрекетін жаңартуға әкеледі, кіріс көбееді. Түскен кірістің бір бөлігі
мемлекетке салық арқылы түседі. Бұдан да басқа мемлекет қазынасы кеден
салымдары арқылы толықтырылынады. Осылай жиналған ақшалар қайтадан жаңа
туристік жобаларды қаржыландыруға жіберіледі.
Туристік жүйе оны қоршаған ірі орталармен бірге қарастырғанда күрделі
құрылым. Экономикалық, әлеуметтік, технологиялық, саяси және экологиялық
бір бүтін болады. Сыртқы дүние туризм жүйесіне қатты әсерін тигізеді, оның
әсері екі түрлі болады: бір жағдайда туристік іс-әрекеттің дамуына
мүмкіндіктер туғызса, басқа бір жағдайда керісінше әсерін тигізіп, тіптен
жойылып кету қаупін туғызады. Жойылып кетпей нәтижелі жұмыс істеу үшін
туризм жүйесі қоршаған сыртқы өзгерістерге бейімделіп отыру керек.
Туризм еліміздің белгілі бір территориясының халық шаруашылық
саласының дамуына оңды түрде әсерін тигізеді, инфрақұрылым құрып, дамуын
жылдамдатады, өндіріс күштерін орналастыруға әсерін тигізеді. Туристердің
келуі және олардың шығыны ауыл тұрғындарының өмірінің деңгейін көтереді.
Туризм территориялық ақша баланс құрылымының кірісі мен шығысына үлкен
әсерін тигізеді, оны рекреациялық аудандар өз пайдасына шешеді.
1.3 Турагенттік және туроператорлық қызметтің сыныптандырылуы және
ұйымдық формалары
Барлық туристік фирмалар нарықта туроператорлар немесе
турагенттер ретінде көрінеді.
Туристік операторлар – туристік қызмет көрсетумен айналысатын
туристік кәсіпорын.
Туристік агенттіктер (турагенттер) – туроператорлар дайындаған
турларды сатып алатын кәсіпорындар мен мекемелер, олар турларды
сатумен айналысады.
Туристік агенттік туристік бизнестің сансыз көп кәсіпорындары,
олар өздерінің саны жағынан туроператорлар санынан бірнеше есе асып
түседі (кесте 1).
Кесте 1. Турагенттік және туроператорлық кәсіпорындардың
сыныптандырылуы
Бірінші қайтара қызмет көрсету кәсіпорындары Екінші қайтара қызмет
көрсету кәсіпорындары
Турфир Тікелей белгілеу Жанама белгілеу
малар ұйымдары ұйымдары
ТуроператорлаОрналасу құралдары;Жарнамалық Қонақ үй шаруашылығынан
р Емдеу-сауықтыру ұйымдар; тыс тамақтану
турагенттер курортары; Сақтандыру кәсіпорындары;
Көлік компаниялары; Көліккәсіпорындары;
кәсіпорындары; Ақпараттық Ауылшаруашылығы
Сувенирлік өнімдер туристік өнімдері, киім, жиһаз
дайындау мен сату кәсіпорындар және т.б. Өндіру
бойынша бойынша кәсіпорындар;
кәсіпорындар; Банктер, химиялық
Туристерге қосымша тазарту, емдеу
қызмет көрсету орындары және т.б.
бойынша ұйымдар туристік индустрия үшін
кадр дайындайтын оқу
орындары
Сілтеме: автормен құрылған
Туристік нарықта жұмыс істейтін барлық туроператорларды мына
төмендегіше жіктеуге болады:
1. Мөлшері бойынша:
- ірі туроператорлар – қызметін жылына 100 мың адамнан артық пайдаланатын
кәсіпорын, олардың айналымы 35 млн.долл.;
- орташа туроператорлар – қызметін жылына 30-дан 100 мың адамға дейін
пайдаланатын кәсіпорындар;
- майда туроператорлар – қызметін жылына 30 мың адамнан артық пайдаланатын
кәсіпорындар.
2. Қызмет түрі бойынша:
- бұқаралық нарық операторлары – бұлар чартерлік авиарейсті пайдаланумен
бұқаралық туризм орнында турпакетті сататын туроператорлар ;
- туристік нарықтың белгілі бір сегментіне маманданған операторлар:
3. Қызмет орны бойынша:
- елден тысқары бағыттар бойынша турпакеттерді құрайтын ішкі нарық
туроператорлары;
- шетелдерде тұратындарға турпакеттерді қалыптастыратын сыртқы
нарықтағы туроператорлар
4. Экономикалық мақсаттар бойынша:
- коммерциялық туроператорлар, олардың басты мақсаты – тұрақты және
үлкен пайда табу;
- коммерциялық емес туроператорлар, экономикалық жағынан мүдделі
болғанымен оларда пайда табу бірінші кезекке қойылмайды;
- қара туризм кәсіпорындары туристік қызметпен тұрақты емес жағдай
бойынша айналысады [21].
Сурет 1 - Аймақ бойынша маманданған турфирмалардың ұйымдық құрылымы
Турфирмадағы басқару құрылымы турфирманың фактор-масштабтарына
(қызметшілер саны, түсім), филиалдар мен өкілдердің болуына, мамандануына
тәуелді. Қызметшілер саны 5–10 адамды құрайтын турфирманың ұйымдық құрылымы
келесідегідей көрінуі мүмкін. Мұнымен қатар, өз қоластында қандай да
бір қызметшілері жоқ туризмнің жеке түрлері бойынша мамандар іс жүзінде
менеджер деп аталады.
Қандай да бір бағытқа маманданған турфирмалардың қандай да бір
белгілер бойынша құрылған: елдер, аймақтар, туризм түрлері және т.б.
ұйымдық құрылымдары болуы мүмкін. Аймақ бойынша маманданған турфирмалардың
келесі ұйымдық құрылымы болады (сурет 1).
1 суретте көрсетілген бөлімдердің орнына туризмнің жеке түрлеріне
маманданған турфирмаларда круиз, автобус туризмі, танымдық туризм,
балалар туризмі және т.б. өкілдері болуы мүмкін.
Қызметтік толық кешенін көрсететін ірі турфирманың басқарудың ұйымдық
құрылымы болуы мүмкін (сурет 2).
Сурет 2 - Ірі турфирмадағы басқарудың ұйымдық құрылымының мысалы
Қазіргі уақытта ақпараттық технология әлеуметтік-мәдени сервис пен
туризм аясында өте кең қолданылады. Барлық мамандардың пікіріне сай,
ақпараттық технология сервис аясындағы мекемені басқару жүйесінің ең
маңызды элементі болып табылады.
Ақпараттық технологиялар қандай жағдайларда қолданылады немесе
ақпараттық технологияның тигізер пайдасы:
1. Ақпараттық технология турфирамның клиенттерін ақпаратпен
қамтамасыз ете отырып, олардың турды дұрыс таңдауына мүмкіндік береді, яғни
турфирманың клиенті берілген ақпараттарды негізге ала отырып, тур таңдайды.
Турфирманың міндеті – клиенттерге турдағы қызмет көрсету туралы сенімді,
толық және өзекті ақпараттармен хабардар ету. Бұл сатып алушылардың оларға
деген сенімін арттырады және қызығушылық пен сатудың жақсаруына, өсуіне
көмектеседі. Ақпаратты пайдаланғанда елеулі көмекті ақпараттық технология
беруі мүмкін.
Айтатын болсақ, туризмнің ақпараттық индустриялық жүйесінің
бірқалыпты дамуының ең басты себебі, туристік нарықтың ерекшелігінде –
нарықтағы географиялық таралу субъектілері және бір мезгілде бір-бірімен
жедел ақпаратпен алмасу қажеттілігі. Туризм – ортаның бірі, ол жерде
технологиялық онлайн жұмысына өте қатал талап қояды.
Нарықтың мінездемесі, оның территориясының кеңдігімен
байланысты, мысалы туризм терминін анықтауда байқауға болады. Туризм,
бұның мәнісі, азаматтардың тұрақты мекенінен, қандай да бір мақсатпен
уақытша саяхаттауы. Кейбір анықтамаларда ұзақтығы туралы да айтылады,
себебі турист болып саналуы үшін, азаматтар ұзақтықты жеңуі тиіс. Саяхат
ұйымдары көптеген мекемелерден күш салуды қажет етеді, олардың бірге
жасаған әрекеттері анық ұйымдастырылуы тиіс. Барлық технологиялық шынжырдың
бизнес-процестері пайда болады (билеттер алу, қонақүйде орынды белгілеу,
туристердің кездесу ұйымдары) және осы элементтердің бір-бірімен алмасуы
туралы ақпарат береді. Жоғарғы талап олардың алмастыру жылдамдығына
қойылады. Негізгі байланыс құралдарына әсіресе, телефон, факс, электрондық
почта , ICQ жатады [22].
2. Ақпараттық технологиялар турларды, бағыттарды
(маршруттар) жасау кезінде пайдалынылады. Мұнда туроператорлар маңызды роль
атқарады. Турпакетті жинақтауда туроператордың туристік қызмет
көрсетушілермен қарым-қатынас жасауы, яғни мемлекеттік және муниципальдық
мекемелермен, коммерциялық компаниялармен әртүрлі сала қызметімен
байланыста болуы керек. Олардың қызметтері осылай немесе басқаша турға
қосылады.
Сонымен туроператорда актуальды және толық ақпарат болуы тиіс
(оның қызметі – клиентке ұсынылатын тур жайында толық ақпарат болуы тиіс):
орналастыру нұсқалары және тамақтану, қызмет көрсету тарифі, транспорттық
құралдардың жүру кестесі, туроператорлардың серіктестері және олардың
қызметтері, сол немесе басқа елдің елді мекені, т.б.
3. Туроператор әртүрлі жоспарлы ақпараттың өсіп келе жатқан көлемімен
соқтығысады, осыларды міндетті түрде жинап, сақтап қою керек.
4. Ақпараттық технологияларды турөнімдерді сатуда да қолдануға болады.
Ережеге сай, тур жинақтары сатылу каналында шынжыр түрінде көрсетіледі, ол
өзінің ішінде бір немесе бірнеше делдалдарды біріктіреді. Туризм
индустриясында делдалдардың орны жоғары, сонымен қатар турөнім тауар сияқты
кеңінен қолданылмайды және туроператорға нарықты жаулап алу қажет.
Сату каналында міндетті түрде өнімдер өте тез жылдамдықпен
өнім өндірушіден өнімді тұтынушыға жеткізіп отыру қажет.
Біріншіден, туроператор нарықта өз өнімін жоғары
мезгілінде, яғни жоғарғы деңгейде пайда табу кезеңі қызықтырады.
Екіншіден, жиі турларды сату тапсырмалары пайда болады, онда
оператордың арнайы ұсыныс статусы (ОАҰ) болады. Бұл ыстық жолдамалар деп
аталады. Туристердің кету уақыты жақындағанда, ал сатып алынған тур
жеткіліксіз алдын-ала туроператорлардың толтыруымен сатып алынған чартерлік
рейс немесе блок номерлерін есептегендегі сатып алынған турлардың
жеткіліксіз санында тур күйіп кетеді. Мұндай жолдамалар күйіп кетпес үшін
оларды тез сатуға тырысады, мысалы төмен бағада [23].
Үшіншіден, керісінше, турагенттерге сатудың тоқтау сәтін
мұқият бақылап отыру қажет.
Турлардың сату жылдамдылығы коммуникациялық процесстердің
жылдамдығына байланысты. Туроператорға міндетті түрде турагентпен кездесіп,
дайын турды сатып алып, байланыс орнатып, турды беруі қажет.
Қарастырылған мысалдар сатушы-турагенттерден сатып алушы-туристерге
ақпаратты тез арада жеткізуін көрсетеді. Бұны ақпараттық технология
қамтамасыз етеді. Сонымен, ақпараттық технология — турларды сату құралы.
Мысалы, іздеу жүйесі мен алдын-ала орын дайындау турлары бар, бұлар
турагентке туроператормен байланысып тұруына мүмкіндік береді және де
онлайн тәртібінде турларды алдын-ала орын дайындауға болады.
Турагенттер үшін ақпараттық технология — клиенттерге қызмет
көрсету жылдамдығын көтеретін құрал, көп жағдайда туроператормен байланыс,
мысалы арыздардың нақты уақытта тәртіппен өтуін бақылауға мүмкіндік береді.
Ақпараттық технология барлық технологиялық шынжырларда пайдаланылады,
белсенді туристерді қызықтырудан бастап және туристерді саяхатқа жинақтап
шақырудан басталады.
Әлеуметтік-мәдени ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz