Жинақтаушы зейнетақы қорларында қаржылық басқару мәселелері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
1 ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАРЫ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін ұйымдастыру ... ... 6
1.2 Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін басқарудың
теориялық және заңнамалық негіздері ... ... ... ... ... ... . 14
1.3 Жинақтаушы зейнетақы қорларында қаржылық басқару мәселелері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 18
... ... ... ... ... ... ... ...
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... .. 33
2.1 Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет негіздерін талдау ... 33
2.2 Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық қызметі және оны
талдау 41
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
3 ҚАРЖЫЛЫҚ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНДА ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН
ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... 51
3.1 Дағдарыс жағдайында жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін
оңтайландыру 51
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ...
3.2 Зейнетақы қорлары қызметінің тұрақтылығын қамтамасыз етуде
зейнетақы активтерін инвестициялауды әртараптандыру мәселелері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 56
... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 60
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . 63
ҚОСЫМШАЛАР 65
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Республикамыздың “Қазақстан - 2030”
бағдарламасында барлық қазақстандықтардың әл – ауқатын, қауіпсіздігін
жақсарту, гүлдену, даму стратегиясында Президентіміз Н.Назарбаев атап
өткендей, еліміздің дамуының басым бағыттарының бірі тұрғындардың
материалдық және әлеуметтік әл - ауқаты болып табылады. Тұрғындарды
зейнетақымен қамтамасыз етудің деңгейі мен сапасы еліміздің азаматтарының
әлеуметтік және экономикалық жағдайының маңызды құрамдас бөлігі. Жинақтаушы
зейнетақы жүйесінің тұрақты түрде дамуы Қазақстан Республикасының
экономикалық дамуын жылдамдатуға ықпал етеді.
Республиканың әлеуметтік – экономикалық жүйесінде неғұрлым қарқынды
дамушылардың бірі зейнетақы жүйесі болып табылады. Сонымен қатар, әрекет
етуші жинақтаушы зейнетақы жүйесіне зерттеулер жүргізу, оның тереңдеуі,
нарықтық экономикалық жағдайындағы Қазақстан экономикасына бейімделуі және
оның әрекет етуінің қысқа мерзім ішінде пайда болған пікірталастағы және
шешілмеген көптеген мәселелер мен сұрақтардың бар екендігі жөнінде белгілі
бір тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді.
Атап айтатын болсақ, еңбек етіп болғаннан кейінгі кезеңде қалыпты өмір
сүруді қамтамасыз етуге зейнеткерлердің жинақ қорларының саны емес
сапасының жеткіліксіздігі, гендерлік мәселелердің шешімін таппауы, өмір
сүру ұзақтығының әр – түрлілігі, еңбек ақы теңсіздігі нәтижесінде әйелдер
мен ерлер арасындағы эейнетақы мөлшеріндегі теңсіздіктің болуы, өндірістік
мүгедектік мәселелері және т.б. Қазақстан экономикасының даму ерекшеліктері
зейнеткерлікке шыққан мерзім ішінде тұрғындардың әл –ауқатын жақсарту мен
қолдау мақсатында тұрғындарды зейнетақмен қамтамасыз ету жүйесін дамытуға
бағытталған кешенді шаралардың жүзеге асырылуын қолдайды [1.б.1].
Бүкіл әлемді дүр сілкіндірген қаржы дағдарысы елімізде қызметін жүзеге
асырып отырған жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметіне де өз әсерін
тигізбей қоймады. Жинақтаушы зейнетақы қорларының жалпы қызмет
көрсеткіштері, соның ішінде инвестициялық кіріс көлемі қаржы дағдарысы
әсерінен біршама төмендеп қалған болатын. Осы орайда Қазақстан
Республикасының жинақтаушы зейнетақы қорларының қазіргі уақытта қызметін
оңтайландыру және тұрақтылығын қамтамасыз ету маңызды болып табылады.
Тақырыпты әзірлеу мен талдау деңгейі. Зейнетақы қорларының қызметі және
оларды реттеу саласында отандық және ТМД елдерінің К.М.Тулепбаев,
Г.Қарабалаева, Р.Жонкебаева, А.Сатубалдина А.Адамбекова, Б.Д. Бекбердиева,
А.Жумабеков, М.Ш. Оспанова, Б.С. Өтебаев, Т.А. Агапова, Е.Б. Колсанова,
Е.Т.Гурвич, Е.Л.Хотулев, Н.А.Чеботарева, М.Н.Захаров, Т.Малеева
экономикалық әдебиеттерінің негізінен ғалым-экономистерінің ғылыми
еңбектері мен жарияланымдарында көрсетіледі.
Зерттеу мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты -
жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін ұйымдастыру мен зейнетақы қорларын
қаржылық басқарудың теориялық негіздерін зердей отырып, Қазақстан
Республикасында қызметін жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорларының
қызметін талдау негізінде дағдарыс жағдайында жинақтаушы зейнетақы
қорларының қызметін оңтайландыру және олардың қызметін тұрақтандыруды
қамтамасыз етудегі зейнетақы активтерін инвестициялауды әртараптандыру
тұрғысында жетілдіру жолдарын ұсыну.
Зерттеу кезінде келесі нақты міндеттер алға қойылды:
- жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін ұйымдастырудың теориялық
негіздерін қарастыру;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының активтерін басқарудың теориялық
және заңнамалық негіздерін зерделеу;
- жинақтаушы зейнетақы қорларында қаржылық басқаруды ұйымдастыру
мәселелерін қарастыру;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет негіздеріне талдау жасау;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық қызметіне талдау
жасау;
- дағдарыс жағдайында жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін
оңтайлындыру мәселелерін қарастыру;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін тұрақтандыру аясында
зейнетақы активтерін инвестициялауды әртараптандыру мәселелерін
зерттеу негізінде жетілдіру жолдарын ұсыну .
Зерттеу обьектісі Қазақстан Республикасы жинақтаушы зейнетақы қорлары
болып табылады.
Зерттеу пәні болып дағдарыс жағдайында жинақтаушы зейнетақы қорлары
қызметін, оларды басқару мәселелерін теориялық зерттеу және талдау
тұрғысында пайда болатын экономикалық қатынастар табылады.
Теориялық және әдістемелік негізі. Отандық және шетелдік ғалым
экономистерінің құрастырған жинақтаушы зейнетақы жүйесі субъектілерінің
қызметін жүзеге асыру мен зейнетақы активтерін басқару, қызмет нәтижелерін
талдаудың теориялық негіздері мен принциптері.
Талданған жұмыста қазақстандық заң актілері мен отандық және ТМД
елдерінің мерзімді басылымдары мен әдебиеттері қолданылды.
Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау Агенттігінің, Қазақстан қаржыгерлерінің ассоциациясы
мен арнайы әдістемелік мерзімді басылымдар материлдары және қаржылық
есептемелері негізінде зерттеліп, жазылған.
Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
5 кесте, 17 суреттер мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы зерттеу мақсаттары мен міндеттерімен анықталып,
диплом тақырыбын толығымен ашып көрсетуге өз септігін тигізеді.
1 ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАРЫ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін ұйымдастыру
Зейнетақы – еңбек қызметінің әр түрі бойынша белгіленген жұмыс
стажына жетумен, қамқоршысынан айырылуымен, еңбек қабілетінен толығымен
немесе жартылай айырылуымен байланысты азаматтарға белгілі бір
жасқа жеткен кездегі төленетін кепілді ақшалай төлем.
Әлемдік тәжірибе бойынша кез – келген мемлекет азаматтарды
қартайған шағында бағып – қағу жөніндегі өзінің жауапкершілігін
зейнетақымен қамсыздандыруды қосымша қаржы көздерін тарта отырып
жұмыс берушілермен және қызметкерлермен тікелей бірге көтереді.
Солардың бірі – жинақтаушы зейнетақы қорлары болып табылады.
Жинақтаушы зейнетақы қоры – заңмен бекітілген тәртіп бойынша
зейнетақы салымдарын тартумен, зейнетақы төлемдерін төлеуді сондай –
ақ, осы қаражаттарды инвестициялауды жүзеге асыратын заңды тұлға
[2, б.115].
Жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшылардың міндетті зейнетақы
жарналарын шоғырландырып, оларды табыс әкелетін сенімді қаржы
құралдарына (бағалы қағаздарға, депозиттерге салу) салу арқылы қордың
инвестициялық қоржынын қалыптастырады. Зейнетақы жарналарын
инвестициялау нәтижесінде Жинақтаушы зейнетақы қорлары инвестициялық
табыс алады.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры
және мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорлары болып бөлінеді.
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры – салымшылардың міндетті
зейнетақы төлемдерін жинақтап, оларды мемлекеттік бағалы қағаздарға,
коммерциялық банктердің депозиттеріне, халықаралық қаржылық ұйымдардың
бағалы қағаздарына инвестициялайтын және зейнетақы төлемдерін жүзеге
асыратын, құрылтайшысы мемлекет болып табылатын заңды тұлға.
Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорлары - салымшылардың
міндетті және ерікті зейнетақы төлемдерін жинақтап, зейнетақы
төлемдерін жүзеге асырып, салымдарды инвестициялаумен айналысатын
заңды тұлға [3,б.196].
Қазақстан Республикасы өркениетті елдердің тәжірибесіне сүйене
отырып 1998 жылдан бастап ҚР – да зейнетақы жүйесін реформалау
жұмысын бастады. Реформа нәтижесінде халықтан тартылған зейнетақы
жарналарының есебінен өз активтерін қалыптастыратын жинақтаушы
зейнетақы қорлары құрылды.
Еліміздегі зейнетақы жүйесінің қалыптасуы мен дамуын шартты
түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады:
I кезең: 1998 – 2001 жылдар – зейнетақы жүйесі мен оның
институттық құрылымдарының қалыптасу кезеңі. Бұл кезеңде жүйенің
барлық субъектілерінің қызметін лицензиялау енгізілді, зейнетақы
активтеріне иелік ету жөнінде шектеулер белгіленді, зейнетақы
қорлары мен зейнетақы активтерін басқаратын ұйымдардың қаржылық
жағдайының ашық болуын қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылданды.
II кезең: 2001 – 2004 жылдар - зейнетақы туралы заңға мынадай
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді:
- инфляция деңгейін ескере отырып жинақтаушы зейнетақы
қорларындағы зейнетақы жинақтарының нақты төленген мөлшерінде
сақталуына мемлекеттік кепілдік енгізілді;
- зейнетақы төлемдерін ұстап қалмағаны үшін, мерзімінде қорға
аудармағаны үшін қойылатын талаптар мен санкциялар белгіленді;
- еңбек жағдайлары ерекше қауіпті өндірісте істейтін
қызметкерлер үшін жұмыс берушінің есебінен қосымша ерікті
зейнетақымен қамсыздандыру енгізілді;
- тағы басқадай;
III кезең: 2004 жыл және одан кейінгі жылдары зейнетақы
жүйесін реформалау одан әрі жалғасуда.
ТМД елдері мен халықаралық ұйымдардың сарапшыларының
Қазақстандағы зейнетақы реформасын жоғары бағалауына қарамастан ҚР
зейнетақы жүйесінде шешімін күтіп тұрған бірқатар проблемалар
баршылық. Олар: болашақ ұрпақты (әсіресе әйелдерді, жұмыссыздарды,
бюджеттік сала қызметкерлерін) қазіргі зейнеткерлердің зейнетақы
табысына барабар немесе одан да көп мөлшерде зейнетақы
табысымен қамтамасыз ету; бағалы қағаздар рыногын дамыту;
зейнетақы жинақтарының табыстылығын арттыру [4,б.4].
Зейнетақы жарналарын жинақтаумен, инвестициялаумен, төлеумен
байланысты туындайтын экономикалық қатынастар мен арнайы
институттық құрылымдардың жиынтығы – зейнетақы нарығын білдіреді.
Зейнетақы нарығына жинақтаушы зейнетақы қорлары, зейнетақы
қорлары, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге
асыратын ұйымдар, банк–кастодиандар, зейнетақы орталықтары
қатысады.
Қазақстанда зейнетақы нарығын ҚР – дағы қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын реттеу қадағалау Агенттігі зейнетақы нарығына
қызмет көрсетуші ұйымдар мен қорлардың қызметін лицензиялайды,
қадағалап реттеп отырады (1-сурет) [5,б.28].
Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық (бұдан әрі ЗТМО)
– ҚР – ның 1997 жылғы 20 маусымдағы №136-1 “Қазақстан
Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы” сәйкес халықты
әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қызмет етеді. Оның 16 облыстық,
Алматы, Астана қалалық филиалдары, барлық қалалар мен аудандарда
бөлімшелері бар. Зейнетақы төлеу Мемлекеттік орталығы қызметінің
негізгі бағыттары:
- зейнетақы тағайындау және төлеу;
- зейнетақы, мүгедектігіне байланысты, асыраушысынан айырылған
жағдайда және жасына қарай берілетін мемлекеттік әлеуметтік
жәрдемақыларды, арнайы мемлекеттік жәрдемақыларды тағайындау және
оларды төлеудің тиімді жүйесін қамтамасыз ету;
- Қазақстан Республикасы тұрғындарына Әлеуметтік жеке код
тағайындау;
- орталықтандырылған деректер базасын құру.
Сурет 1. Қазақстандық зейнетақы нарығының құрылымы[1]
Алғашқыда зейнетақы активтерін басқарумен Зейнетақы активтерін
басқару компаниясы – КУПА ғана айналысқан. Бүгінгі күні ол –
Зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым
(ЗАИБЖҰ) болып өзгертілген. ЗАИБЖҰ – заңды тұлға болып табылады. Ол
акционерлік қоғам түрінде құрылады және қаржы нарығының кәсіби
қатысушысы болып табылады. ЗАИБЖҰ ЖЗҚ-ның зейнетақы жинақтарын
инвестициялық басқару жөніндегі қызмет көрсетеді. Бекітілген талаптар
мен нормативтер және меншікті капитал көлемі бойынша заңда
көрсетілген талаптарға сай келген жағдайда ғана ЗАИБЖҰ-ның
қызметін ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау және
реттеу Агенттігі лицензиялайды.
ЗАИБЖҰ зейнетақы қорларының инвестициялық қоржының қалыптастырады,
зейнетақы активтерін тұрақты бағалауды жүргізеді, зейнетақы
активтерін алушыларға зейнетақы жинақтарын бағыттап отырады.
Зейнетақы активтері – ЖЗҚ – ның ЗАИБЖҰ – ның басқаруындағы зейнетақы
жинақтары. ЗАИБЖҰ тұрақты түрде өз қызметі жөнінде Зейнетақы қоры
мен ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау және реттеу
агенттігіне есеп беріп отырады.
Қазақстандық зейнетақы қорлары өз қызметін ҚР қаржы нарығын
және қаржы ұйымдарының қызметін реттеу және қадағалау агенттігінің
лицензиясы негізінде өзінің қызметін жүзеге асырады. Жинақтаушы
зейнетақы қорына инвестициялық қоржынды қалыптастыруда активтерді өз
бетінше орналастыруға құқық берілген.
Жинақтаушы зейнетақы қоры акционерлік қоғам формасында құрылады. Олар
уәкілетті органның келісімімен өз филиалдарын ашуға құқы бар. Міндетті
зейнетақы жарна төлеу үшін жиңақтаушы тек бір қорды таңдауға және сол
қормен зейнетақылық қамтамасыз ету жөнінде келісімшарт пайымдауға міндетті.
Жинақтаушы зейнетақы қорға міндетті жарна төлеуден зейнеттік жасқа жеткен
тұлғалар босатылады.
Жинақтаушы зейнетақы қорының құрылтайшылары мен акционерлері – ҚР
резиденттері болып табылатын заңды және жеке тұлғалар болу мүмкін.
Қордың меншікті капиталы акционерлердің жарғылық капиталға салған
салымдарынан, комиссиондық сыйақылардан, сонымен қатар меншікті
капиталды орналастырудан түскен басқа да табыстардан, негізгі қызмет
түрін көрсетуден түскен табыстардан құралады. Оны басқа ұйымдарды
құруға жұмсауға, уақытша қаржылық көмек көрсетуге, кепілдіктер мен
міндеттемелер ретінде пайдалануға тиым салынған.
ЖЗҚ – ның қызметінің негізгі принциптері:
- қорлардың жеке басқарылуы және салымшылардың қорларды өз
еркімен таңдауы;
- қарапайымдылық, сенімділік, түсініктілік;
- мемлекеттік өкілетті ұйымдар тарапынан қатаң реттеу және
қадағалау;
- операциялық тиімділік;
- салымшыға зейнетақы салымдары жөнінде ақпаратты мерзімінде
ұсынып отыру.
Кастодиан банктер – клиенттердің (ЖЗҚ-ның) сеніп берген бағалы
қағаздарына және ақшаларын жауапкершілікпен сақтау және есебін
жүргізу жөнінде қызмет көрсететін банк.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына төленетін міндетті зейнетақы жарналары
жұмыскердің төлем көзінен ұсталынатын ай сайынғы табысының 10 пайыз
мөлшерінде тағайындалған. Бұл міндетті зейнетақы жарнасын есептеу үшін
пайдаланатын ай сайынғы табыс көлемі республикалық бюджетте тиісті жылға
тағайындалған минималды айлық еңбекақының 75-реттік көлемінен аспауға тиіс.
Міндетті зейнетақы жарналар есебінің тәртібі мен мерзімі, есептеуі мен
есепшотқа аударуы Республика Үкіметімен белгіленеді.
Жинақтаушы зейнетақы қорларға еріктік зейнетақы жарналарын өз табыстары
арқылы зейнеттік қаматамасыз ету жөніндегі келісімшарт негізінде салымшылар-
жеке тұлғалар енгізеді. Салық салынғаннан кейін табыс арқылы алушының
пайдасына енгізілген еріктік зейнетақы жарналар салымшысы ретінде жеке және
заңды тұлғалар болуы мүмкін. Мұндай жарналардың мөлшері,есептеуі,төлеу
мерзімі мен тағы басқа шарттары келісілген келісімшарта белгіленеді.
Кәсіби еріктік зейнетақы жарналары Үкімет аңықтаған мамандықтар
тізіміне енген мамандағы бар жұмыскердің пайдасына түсетін салымшының
меншік ақша құралдары болып табылады. Бұл жарналардың мөлшерлемесі зенеттік
қамтамасыз ету жөніндегі келісімшартта белгілінеді, бірақ оның мөлшері
нормативтік актілерде белгіленген жұмыскердің ай сайынғы табысының 10
пайызынан аспауы тиіс.
Агентпен уақытында есептелмеген және аударылмаған міндетті зейнетақы
жарналар сомасы салық органдарымен талап етіледі немесе агенттер оны
салымшылардың пайдасына Ұлттық банктың белгіліген қайта қаржыландыру ресми
мөлшерлемесінің 1,5-реттік мөлшеріндегі өсімімен есептеп аударылуға
тиісті[6,б.12].
Жинақтаушы зейнетақы қорлар ашық және корпорациялық түрде болуы мүмкін.
Ашық қорлар салымшылардан зейнетақы жарнамаларды қабылдауды алушының жұмыс
орны мен мекен-жайынан тәуелсіз іске асырады. Корпорациялық жинақтаушы
зейнетақы қоры осы қордың құрылтайшысы және акционері болатын бір немесе
бірнеше заңды тұлғалардың алушы-жұмыскерлер үшін құрылады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы жарналарды жинауды іске
асыруға, өз іс-әрекеттеррі үшін комиссиондық сыйақы алуға, уәкілетті орган
берген лицензия негізінде зейнетақы активтерін инвестициялық басқару
жөнінде дербес іс-әрекеттін іске асыруға, зейнеттік қамтамасыз етуге
байланысты мәселелер жөнінде жинақшының мүдделерін қорғауға, зейнетақылық
келісімшарт шарттарына сәйкес басқа да құқықтарды іске асыруға құқықтары
бар.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары белгіленген тәртіппен алушыларға зейнетақы
төлемдерін жасауды, зейнетақы қорландыру мен төлемдердің жеке есебін іске
асыруды, жылына бір рет және салымшы мен алушының сұрауымен оарға зейнетақы
қорландыру ахуалы жөнінде ақпарат беруді, алушының зейнетақы қорландыру
ахуалы жөніндегі ақпараттарға құпиялылықты қамтамасыз етуді, заңнамаларға
сәйкес зейнетақы жөніндегі заңның ережелері мен зейнетақы жөніндегі
келісімшарт шарттарын бұзған үшін жауапкершілікті болуға, салымшы-алушының
зейнетақы қорландыруларын бір қордан басқа қорға немесе сақтық ұйымға
ауыстыруды, жинақтаушы қордың зейнетақы активтерін инвестициялық басқару
жөнінде лицензиясы болмаған орайда сондай іс-әрекетті атқаратын ұйыммен
келісімшарт пайымдауға міндетті болып табылады. Сонымен қатар міндетті
зейнетақы жарналар есебінен зейнеттік қамтамасыз ету жөнінде салымшымен
келісмшарт пайымдауға, жинақтаушы зейнеақы қормен келісімшарт пайымдаған
азаматтарға тең шарттар қамтамасыз етуді, әрбір жеке тұлғамен пайымдалған
зейнеттік қамтамасыз ету жөніндегі келісімшартқа кепіл қамтамасыз етуді,
бұқаралық ақпарат құралдарында өз іс-әрекеттері жөніндегі заңнамалармен
тыйым салынбаған ақпараттарды жариялауды өз міндетіне алады.
Салымшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатымен жинақтаушы
зейнетақы қорларына төменеде көрсетілгендерді жүзеге асыруға тыйым
салынған:
- өндірістік іс-әрекет;
- уәкілетті орган белгіленнен басқа мүлік алып-сатуды іске асыру;
- сақтық іс-әрекет;
- зейнетақы активтерін кепілге беру;
- акциялардан басқа құнды қағаз шығару.
Жинақтаушы зейнетақы қорлардың зейнетақы активтері өздерінің
комиссиондық сыйақыларына шегеру жасаған зейнақы жарнамалар, инвестициялық
табыс және өсім мен залалдарды өтеуден түскен құралдар сомасынан
қалыптасады. Зейнетақы активтері тек қана келесі мақсаттар үшін пайдалануы
мүмкін:
- уәкілетті орган анықтаған қаржы құралдарына жайғастыру;
- заңнамаларға сәйкестік зейнетақы төлемдерін іске асыру;
- зейнетақы қорландыруды басқа жинақтаушы қорға немесе сақтық үйымға
ауыстыру;
- қате есепке алынған зейнетақы жарнамалар мен басқа есепке алынған
ақшаларды қайтару;
- зейнетақы төлемдерін іске асыру мен зейнетақыны қорландыруды
ауыстыруға байланысты шығындарды өтеу.
Кастодиандық келісімшартқа сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорлардың
зейнетақы активтері банк- кастодианның шоттарында есептеледі және
сақталады. Кастодиандық келісімшарт банк- кастодиан, жинақтаушы зейнетақы
қор және зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды атқаратын ұйым
араларында жасалады.
Жинақтаушы зейнетақы қордың бір банк- кастодианы болуы тиіс. Бұл банк
зейнетақы активтерді жинақтау, оларды орналастыру, ивестициялық табыс алу
жөніндегі барлық операциялардың есебін жүргізеді және жинақтаушы
зейнетақы қорға оның шоттарының ахуалы мен инвестициялық басқару іс-әрекет
жөнінде ай сайын ақпарат береді. Банк-кастодиан жинақтаушы зейнетақы қордың
зейнетақы активтерін мақсатты орналастырыуының бақылауын іске асырады және
заңнамаларға сәйкес келмейтін операцияларды атқаруға міндетті.
Міндетті зейнетақы жарналарды салымшылар мен жинақтаушы зейнеақы қордан
зейнетақы төлемдерін алушылардың құқықтары:
- міндетті зейнетақы жарналар арқылы зейнеттік қамтамасыз ету жөнінде
келісімшарт жасау үшін жинақтаушы зейнетақы қорында сақтау;
- жинақтаушы зейнетақы қор міндеттемелерін орындауға әсер ететін барлық
өзгерістер жөнінде сол қорға 10 күнтізбелік күннің ішінде хабарлау;
- міндетті зейнетақы жарналарды аудару үшін агентке зейнеттік қамтамасыз
ету жөніндегі келісімшарт көшірмесін тапсыру;
- зейнеттік аннуитет жөнінде келісімшарт жасау;
- заңнамалар мен зейнеттік қамтамасыз ету жөніндегі келісмшарт
шарттарына сәйкес басқа да міндеттемелерді атқару.
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгіленген тәртібі бойынша агенттер
жинақтаушы зейнетақы қорларға міндетті зейнетақы жарналарын мезгілінде
есептеп және төлеп отыруға міндетті.
Жинақтаушы зейнетақы қорлар келесі зейнеттік тәртіптерді тағайындайды:
- зейнеттік келісімшарттарды өзгерту немесе тоқтату жөні;
- зейнетақы жарналарын іске асыру мен төлеу шарттары мен жөні;
- алымшылар мен салымшылар алдындағы жинақтаушы зейнетақы қорлардың
міндеттемелері бойынша жауапкершілік;
- зейнетақы қорландыру ахуалы жөнінде мәлімдеу;
- зейнетақы қорландыруды бір жинақтаушы зейнетақы қордан басқа қорға
ауыстыру шарттары;
- жинақтаушы зейнетақы қордың, инвестициялық басқаруды іске асыратын
ұйымның және банк-кастодианның құрылтайшылары жөнінде салымшыларға
мәліметтер беру;
Мемлекет Зейнеттік қамтамасыз ету жөнінде атты Заңмен белгіленген
тәртіппен жинақтаушы зейнетақы қордағы міндетті зейнетақы жарнамалардың
енгізілген көлемінің бүтіндігіне кепіл береді. Зейнетақы қорландырудың
бүтіндік кепілі келесілермен қамтамасыз етіледі:
- Жинақтаушы зейнетақы қорлардың зейнетақы жарнамаларын өзіне тарту
мен зейнетақы төлемдерін іске асыру әрекеттерін лицензиялау;
- Зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды іске асыру ұйымдардың іс-
әрекетін лицензиялау;
- Екінші деңгейдегі банктердің кастодиандық іс- әрекетін линцензиялау;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлар мен зейнетақы активтеріне ивестициялық
басқаруды іске асыру ұйымдар үшін пруденциялық нормативтер тағайындау;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлардың қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ететін
тиісті нормалар тағайындау арқылы олардың іс- әрекеттерін реттеу;
- Жинақтаушы қорлар мен инвестициялық басқару атқаратын үйымдардың
жарғылық капитал құрамы мен көлеміне және олардың құрылтайшылары,
басшылары мен мамандарына талаптар тағайындау;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлардың ақша мен құнды қағаздарды жинақтаушы
қорлар мен инвестициялық басқару ұйымдарымен байланысты емес банк-
кастодианда сақтау жөнінде талаптар тағайындау;
- Зейнетақы активтерін бір- бірімен және банк- кастодианмен байланысты
емес банктердің депозиттарына орналастыру;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлардың меншікті құралдары мен зейнетақы
активтерінің есебін бөлек жүргізуін бақылау;
- Зейнетақы активтерін орналастырудағы тәуекелдерді төмендету жөнінде
талаптар тағайында;
- Жинақтаушы қорлар алатын камиссиондық сыйақы мөлшеріне шек қою;
- Жинақтаушы қорлар мен инвестициялық басқару ұйымдарының қаржылық
есептеріне жыл сайын аудиттік тексеріс жүргізу міндеттілігі;
- Заңнамалармен белгіленген тәртіп бойынша тиісті мемлекеттік органдар
алдында жинақтаушы қорлар мен инвестициялық басқару ұйымдарының
қаржылық және статистикалық тұрақты есеп беру;
- Салымшы мен алушыға жылына бір рет оның зейнетақы қорландыру ахуалы
жөнінде ақпарат ұсыну;
- Алушыға өзінің зейнетақы қорландыруларының бір жинақтаушы қордан басқа
қорға ауыстыруға мүмкіншілік жасау;
- Алушының таңдауымен зейнетақы қорлардыруының толық көлемін немесе бір
бөлігін өз еркінше қауіпсіздендіру;
- Зейнетақы активтерінің сақтық жүйесін құру.
Жинақтаушы зейнетақы қоры өз міндеттемелері бойынша алушылар мен
салымшылар алдында тек меншікті мүлігімен жауапты. Қорлардың, инвестициялық
басқаруды іске асыратын ұйымдардың және банк- кастодианның
жауапкершіліктерінің тәртібі мен шарттары заңнамалық актілер және
келісімшарттармен анықталады. Жеке зейнетақы шоттағы зейнетақы қорландыру
сомасының азаюы қордың, ұйымның және банк- кастодианның кінәсі нәтижесінде
болса, онда сол міндетті түрде қор қаражаттары арқылы толтырылады.
Әлеуметтік қамтамасыз ету мекемелерінің шығындары және олардың
қызметкерлерінің еңбекақы төлеу ерекшеліктері:
Мемлекеттің әлеуметтік саясатын іске асыру үшін халықты әлеуметтік
қорғаудың әр түрлі мекемелері болады ( мүгедектер мен кәрілігі жеткендер үй-
интернаттары, халыққа әлеуметтік көмек орталықтары және тағы басқалары ).
Осындай әрбір мекеме міндеттемелері мен төлемдері бойынша қаржыландыру
жоспарын құрады. Шығындар баптары бойынша есептемелер мекемедегі орындар
саны, мекеменің жұмыс атқару күндер саны, орын (кереует)- күн саны,
штаттағы персонал саны, тағы басқа осындай көрсеткіштерді пайдалану арқылы
іске асырылады.
Қаржыландыру жоспарында шаруашылық және коммуналдық шығындар, қажетті
тауарлар алуға арналған шығындар, оның ішінде көйлек- көншек, киім, аяқ
киім, төсектік керек- жарақ, арнайы киімдер алу шығындары, сондай- ақ дәрі-
дәрмек пен медициналық құралдар және басқа да жұмсалатын материалдар алуға
арналған шығындар. Осы мақсаттарға арналған шығындар мөлшері белгіленген
шығындар нормасы мен өткен жылдардағы нақты шығындар көлемі және
шығындардың нақты барлығы негіздерінде есептеледі. Мекеменің түріне
байланысты қаржыландыру жоспарға тамаққа арналған шығындар да салынады.
Шығындардың барлық есептемелері бюджеттік жіктелудің экономикалық
ерекшеліктері бойынша тағайындалған формалар арқылы ұсынылады.
Еңбекақыға арналған шығындар медициналық жұмыскерлер, әкімші-
шаруашылық персонал мен қызметкерлердің айлықтары негізінде жоспарланады.
Барлық осы еңбекақыға арналған шығындар, сондай- ақ қосымша және басқа да
төлемдердің түрлері қосындысы халықты әлеуметтік қорғау мекемелер
жұмыскерлерінің еңбекақы қорын құрайды. Еңбекақы Үкімет бекіткен бірыңғай
тарифтік кесте негізінде тағайындалады және оның жүйесі Үкіметтің арнайы
нормативтік актісімен реттеледі. Осы номативтік актіге сәйкес әлеуметтік
жәрдем мен әлеуметтік қамтамасыз ету мемлекеттік мекемелерінде уақыттық
еңбекақы жүйесі белгіленеді, ал олардың барлық жұмыскерлері мемлекеттік
мекемелер мен қазыналық кәсіпорындар қызмет реестрнің G категория тобына
жатады.
Әлеуметтік жәрдем мен әлеуметтік қамтамасыз ету мекемелерінің
қаржыландыруы бекітілген бюджеттік ақша беру көлемінде іске асырылады, ал
осы құралдардың жұмсауы қаржыландыру жоспарында бекітілген көрсеткіштерге
сәйкес қатаң түрде атқарылуы тиіс [7,б.35].
2. Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін басқарудың
теориялық және заңнамалық негіздері
Ғаламдық қаржы дағдарысы әлемдік экономикалық дағдарыстың құрамдас
бөлшегі ретінде экономиканың қаржы секторының дамуындағы орын алған
келеңсіздіктерден туындайтын жағымсыз құбылыстардың бірі болып табылады.
Қаржылық дағдарыс қаржы жүйесінің барлық сфераларына өз әсерін тигізді.
Соның бірі – Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы қорлары. Осы
орайда жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін тиімді басқару
мәселелері маңызды болып табылады [8,б.5].
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерiн инвестициялық
басқаруды зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асырушы ұйым
не қызметтің осындай түрiмен айналысу құқығына тиiстi лицензиясы болған
кезде жинақтаушы зейнетақы қоры дербес, уәкiлеттi орган белгiлеген
тәртiппен жүзеге асырады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге
асыратын ұйым заңды тұлға, бағалы қағаздар рыногының кәсiпқой қатысушысы
болып табылады және Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
тәртiппен акционерлiк қоғам нысанында құрылады.
Қазақстан Республикасының резиденттерi мен резидент емес жеке және
заңды тұлғалары уәкiлеттi органның өзге де нормативтiк-құқықтық актiлерiнде
белгiленген талаптарды ескере отырып, зейнетақы активтерiн инвестициялық
басқаруды жүзеге асыратын ұйымның құрылтайшылары немесе акционерлерi бола
алады. Рейтинг агенттiктерінің бiрінің белгiлi бiр рейтингiн иеленген заңды
тұлға - қаржы ұйымы ғана Қазақстан Республикасының резидентi емес болып
табылатын зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
ұйымның құрылтайшысы немесе акционерi бола алады.
Рейтинг агенттiктерiнiң тiзбесi мен ең төмен рейтингтi уәкiлеттi орган
белгiлейдi.
Оффшорлық аймақта тiркелген коммерциялық ұйым мәртебесi бар заңды
тұлғалар мен жарғылық капиталына оффшорлық аймақта тiркелген заңды тұлғалар
тiкелей немесе аффилиирленген тұлғалар арқылы қатысатын заңды тұлғалар
Қазақстан Республикасының зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды
жүзеге асыратын ұйымдардың құрылтайшылары немесе акционерлерi бола алмайды.
Оффшорлық аймақтардың тiзбесiн уәкiлеттi орган белгiлейдi. Шет ел қатысатын
зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың
жиынтық жарғылық қоры Қазақстан Республикасының зейнетақы активтерiн
инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын барлық ұйымдардың жарияланған
жиынтық жарғылық капиталының елу процентiнен аспауы керек. Қазақстан
Республикасының резидентi емес тұлға қатысатын зейнетақы активтерiн
инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымның директорлар кеңесi мен
басқарма мүшелерiнің кемiнде үштен бiрi Қазақстан Республикасының
азаматтары болуы керек. Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге
асыратын ұйымның директорлар кеңесi мен басқармасының Қазақстан
Республикасының резидентi емес мүшелерi қаржы рыногында қызметiн жүзеге
асырушы ұйымдарда үш жылдан кем емес басшылық жұмыста болған тәжiрибесiн
куәландыратын құжаттарды табыс етуге міндеттi.
Дауыс беретiн акцияларының жиырма бес процентiнен астамы жиынтық
түрiнде:
1) Қазақстан Республикасының резидентi емес тұлғаның;
2) акцияларының (қатысушылары салымдарының) елу проценттен астамы
Қазақстан Республикасының резиденттерi емес тұлғалардың меншiгiнде немесе
басқаруында жүрген Қазақстан Республикасының резидентi-заңды тұлғаның;
3) Қазақстан Республикасының резиденттерi емес тұлғалардың бағалы
қағаздарын нақты ұстаушы болып табылатын Қазақстан Республикасы
резиденттерiнің меншiгiндегi немесе басқаруындағы зейнетақы активтерiн
инвестициялық басқаруды жүзеге асырушы ұйым Қазақстан Республикасының
резидентi емес тұлға қатысатын зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды
жүзеге асыратын ұйым болып табылады [9,б.118].
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге
асыратын ұйымның атауында "зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын
ұйым" деген сөздерi болуға тиiс.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйымның жарғылық
капиталының ең төменгi мөлшерiн, оны құру тәртiбi мен құрамын уәкiлеттi
орган белгiлейдi.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйымның мүлкi жинақтаушы
зейнетақы қорларының зейнетақы активтерiнен оқшауланған болады.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымның
басшы қызметкерлерiне қойылатын талаптар "Бағалы қағаздар рыногы туралы"
Қазақстан Республикасының Заңымен айқындалады.
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерiн инвестициялық басқару
оның таңдауы бойынша зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге
асыратын бiр және одан да көп ұйымдармен шарт негiзiнде және (немесе)
уәкiлеттi орган беретiн, қызметтің осындай түрiмен айналысу құқығына тиiстi
лицензиясы болған жағдайда жинақтаушы зейнетақы қорымен дербес жүзеге
асырылады.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйым бiр мезгiлде екi
және одан да көп жинақтаушы зейнетақы қорларымен зейнетақы активтерiн
басқаруға шарт жасасуға құқылы. Зейнетақы активтерiн басқаруға арналған
шарт жазбаша нысанда жасалады, шарттың жазбаша нысанын сақтамау оның
жарамсыздығына әкеп соғады.
Зейнетақы активтерiн басқаруға арналған шартқа мүлiктi сенiмдi басқару
туралы шарттың ережелерi қолданылады.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды дербес жүзеге асыратын
жинақтаушы зейнетақы қорларының басқа жинақтаушы зейнетақы қорларымен
олардың зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруға шарт жасасуға құқығы
жоқ.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйым:
1) бағалы қағаздар рыногын реттеу жөнiндегi уәкiлеттi орган
белгiлеген тәртiппен зейнетақы активтерiн инвестициялауды жүзеге асыруға;
2) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен зейнетақы
активтерiн ұдайы бағалап отыруға;
3) уәкiлеттi орган белгiлеген мерзiмде және тәртiппен өз қызметi туралы
есеп беруге;
4) жинақтаушы зейнетақы қоры мен уәкiлеттi органның алдында өз қызметi
туралы ұдайы есеп берiп отыруға;
5) уәкiлеттi орган белгiлейтiн тәртiппен өз қызметi туралы ақпарат
жарияланып отыруға;
6) уәкiлеттi орган мен зейнетақы активтерiн басқару туралы шартпен
белгiленген басқа да мiндеттердi орындауға мiндеттi.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйымның жинақтаушы
зейнетақы қорлары салымшыларының құқықтары мен мүдделерiн қорғау
мақсатында:
1) акциялардан басқа, бағалы қағаздардың өзге де түрлерiн шығаруға;
2) банктерден үш айдан асатын мерзiмге, өз капиталының мөлшерiнен
аспайтын мөлшерде заем қаражатын тартуға;
3) ұйымдастырылған рыноктардағы мәмілелерді, зейнетақы активтерін
басқаруға шарттар жасасуды, эмитенттің жинақтаушы зейнетақы қорының
инвестициялық портфеліндегі облигацияларды акцияларға айырбастауын,
артықшылықпен сатып алу құқығын іске асыруды, эмитенттен жинақтаушы
зейнетақы қорының инвестициялық портфеліндегі акцияларды сатып алуды талап
етуді, сондай-ақ уәкілетті органның нормативтік құқықтық актісінде
белгіленген басқа да жағдайларды қоспағанда, зейнетақы активтері есебінен
аффилиирленген тұлғалармен мәмілелер жасасу;
4) кез келген әдiстермен заемдар беруге;
5) зейнетақы активтерiнiң құрамына кiретiн бағалы қағаздарды қайта
сатып алу мiндеттемесi шартымен сатуға;
6) маржа бойынша кез келген бағалы қағаздарды сатып алуға;
7) жинақтаушы зейнетақы қорына тиесiлi емес бағалы қағаздарды сату
("қысқа сатулар") туралы шарттар жасасуға;
8) кез келген түрде, кепiлдер мен кепiлдiктер беруге, зейнетақы
активтерiмен кепiлдiк мәмiлелер жасасуға;
9) зейнетақы активтерiнiң инвестициялары бойынша табыстарға кепiлдiгi
немесе уәдесi бар ақпарат жариялауға;
10)өзiнiң жеке мүддесi үшiн алған мүлiктердi сауда-саттыққа салуды және
жалға берудi қоспағанда, өзге кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға тыйым
салынады.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйымның өз капиталын
қалыптастыру тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымның
төлем қабiлеттiлiгi мен қаржылық тұрақтылығы кепiлдiгін қамтамасыз ету үшiн
сақталуы мiндеттi пруденциалдық нормативтер белгiленедi. Пруденциалдық
нормативтердің тiзбесiн, олардың нормативтiк мәндерi мен есеп-қисап
әдiстемесiн, сондай-ақ тиiстi есептілік нысандары мен оны табыс ету
мерзiмдерiн уәкілеттi орган белгiлейдi.
Зейнетақы активтерін немесе жинақтаушы зейнетақы қорын инвестициялық
басқаруды жүзеге асыратын, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды
дербес жүзеге асыратын ұйымдар, қаржылық және (немесе) өзге де есептілік
мәліметтерін түзету бойынша жазбаша нұсқамада көрсетілген уәкілетті
органның талаптарын орындамаған жағдайда, пруденциялдық нормативтердің және
басқа да міндетті нормалар мен лимиттердің есебін уәкілетті орган өздері
түзеткен есептілік негізінде жүзеге асырады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерiн инвестициялық
басқару жөнiндегi қызметтi Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
тәртiппен уәкiлеттi орган лицензиялайды.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым
тиiстi лицензиялары болған жағдайда бағалы қағаздар портфелiн басқару
жөнiндегi қызметтi және уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық актiлерiмен
белгiленген тәртiппен бағалы қағаздар рыногында қызметтiң өзге де түрлерiн
жүзеге асыруға құқылы.
Жинақтаушы зейнетақы қоры зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды
жүзеге асыратын ұйыммен жасалған шартты бұзу белгiленген күннен жиырма күн
бұрын оған хабарлай отырып, бiр жақты тәртiппен бұзуға, сондай-ақ зейнетақы
активтерiн тиiстi басқармаудан туындаған залалдарды өтеудi талап етуге
құқылы.
Зейнетақы активтерін басқаруды жүзеге асыратын ұйым өз міндеттемелері
бойынша өзіне тиесілі бүкіл мүлкімен жинақтаушы зейнетақы қоры алдында
жауап береді.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың
аудитiн Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет саласындағы заңнамасына
сәйкес аудит жүргiзуге құқылы аудиторлық ұйым жүргiзедi.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
ұйымдардың қаржылық есептiлiгiнiң аудиторлық есебi коммерциялық құпия болып
табылмайды [10,б.22].
1.3 Жинақтаушы зейнетақы қорларында қаржылық басқару мәселелері
Жинақтаушы зейнетақы қорларының қаржылық менеджменті едәуір
арнайыландаралған, нақты және жинақтаушы зейнетақы қорының күрделі
орнықтырылған арттыру, ақшаны мультипликациялау есебінен еңбек етуші
азаматтардың зейнетақылық жинақтары бойынша инвестициялық табыстың өсуінің
мақсатына қызмет етеді. Жинақтаушы зейнетақы қорларарындағы қаржылық
менеджменттің негізгі ерекшелігі ақшалай қаражаттарды басқарудың қоржындық
принципінің қолда бар болунан туындайды, бұл өз кезегінде табысты және
қордың өтімділігін басқаруда теңдестірілген көзқарасты, ақша ағындарын
басқарудың ерекше технологиясын әзірлеуді талап етеді. Заңдар арқылы
ережелердің көмегі мен бірнеше кезеңдерден өтетін ақшалық өнімнің
қозғалысын басқару жүзеге асырылады: еңбек етуші халықтың салымдарын
шоғырландырудан және зейнетақы пассивтерін қалыптастырудан одан кейінгі
ресурстарды инвестициялық табысқа жету үшін белсенді қаржылық институттарға
орналастыру-әр қордың қызметінің даму стратегиясы, мақсаттарына және
міндеттеріне сай болуы тиіс [11,36 б.].
Жинақтаушы зейнетақы қорларын қоса алғанда қаржылық барлық салалары
үшін қолданылатын жалпы базалық қағидалар – фирманың, корпорацияның
құндылығын арттыру тұжырымдамасы және қаржылық шешімдерге қабылдау
кезіндегі кешендік талдаудың маңыздылығы болып табылады.
Өтпелі экономика жағдайында жинақтаушы зейнетақы қорларының қаржылық
менеджменті өзінің статегиясы мен сыртқы даму факторларына сәйкес осы
субъект жету үшін өзінің алдына қоятын мақсаттарға байланысты қаржыларды
басқарудың қажетті әдістерін таңдау жолымен дамиды. Сауатты менеджмен нарық
коньюктурасының динамикалықжағдайында жинақтық қордың қаржылық –
экономикалық жағдайында өзгерістерді білгірлікпен болжай алады. Әр қор
қызмет көрсетулердің тиімді бағдарламасын оның тұрақтыжаңартылып отыру
процесінде зейнетақы нарығының өзгеріп отыратын коньюктурасына сәйкес
өзінің ресурстарын ең жақсы пайдаланудың негізінде жинақтық қордың қаржылық
орнықтылығын сақтай отырып, өзінің инвестициялық қызметін арттыруға
тырысады [12,б.25]. Төменде қазақстандық жинақтаушы зейнетақы қорының
қаржылық менеджментінің үлгісі ұсынылған (2-сурет).
ЖЗҚ қаржылық менеджменттің
қызметкері
Даму стратегиясы, Активтерді және Капиталды Қауіп-қатерді
салымшылар мен пассивтерді басқару. басқару.
жұмыс жүргізу басқару. Меншікті Құралдарды
саясаты. Өтімділікті капиталды проценттік қауіп
Инвестициялық басқару. басқару. қатерін басқару;
саясат. Табыстылықты Акционерлік Әртарптандырудың
Дивиденттік басқару. капиталды қауіп қатерін
саясат. басқару. басқару.
Басқару мен талдаудың ішкі ақпараттық автоматтандырылған
жүйесі
Қаржылық шешімдерді
қабылдау
Салымшыларды ЖЗҚ активтеріне ЖЗҚ-ның ЖЗҚ-ның
ЖЗҚ-ға тарту күрделі қаржы табыстарын жарғылық
жөніндегі шешімдер жұмсау жөніндегі үлестіру капиталын
шешімдер жөніндегі арттыру
шешімдер жөніндегі
шешімдер
Сурет 2. Қазақстандағы жинақтаушы зейнетақы қоры қаржы менеджментінің
үлгісі[2]
Қазақстандағы жинақтаушы зейнетақы қорлары үшін қаржылық менеджменттің
дамуының шетелдік тәжірибиесінің білімін механикалық қолдану емес,
керісінше қазақстан экономикасы дамуының ерекшеліктерін және әр жеке
зейнетақы қорының өзіндік стратегиясын ескере отырып, сол білімді біздің
жағдайымызға бейімдеу маңызды болып табылады. Сонымен қатар, ұлттық
ерекшеліктер әлемдік пратиканың сынынан өткен нарықтық субъектілерінің
құрылу алгоритмдерін және өзара қаржылық байланыстарының жалпы
заңдылықтарының маңыздылығын төмендете алмайды.
Практикада заңнамадағы өзгерістердің кешеуілдеуіне, ішкі және сыртқы
қаржылық нарықтарындағы ауытқуларға, мемлекеттік даму бағдарламасының
кемшіліктеріне, халықтың жинақтаушы зейнетақы жүйесіне сенбеуі, ыңғайсыз
демографиялық факторларға және халықтың жеткілікті дәрежеде жұмыспен
қамтамасыз етілуіне байланысты қосымша тәуеклдік факторлардың бар болуында
жатыр. Қаржылық менеджмент қаржылық нарықтың да, сондай-ақ зейнетақы қызмет
көрсету нарығының да, сыртқы ықпалында болатын жинақтаушы зейнетақы қор
қаржылық менеджменттің мазмұны немесе оның құрылымы қордың басқару
жөніндегі активтерінің, пассивтерінің, табстылғының, шығындарының,
пайдалары мен шығындарының және меншік капиталының блоктарынан құралады.
Қаржылық менеджменттің мәніне қатысты теориялық ой-пікірлерінің зерттеуін
жүргізудің негізінде жинақтаушы зейнетақы қорының қаржылық менеджментінің
жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы және меншік активтері бойынша ақша
ресурстарын қозғалысын басқару тәсілдерінің, нысандарының, әдістерінің
жиынтығы ретінде нақтыланған анықтамасы берілген. Қазақстанның жинақтаушы
зейнетақы қорларының қаржылық менеджментінің келесі ерекшеліктері
анықталады және жүйеленеді: дайындалған қаржылық талдаушылардың
жетіспеушілігі, олардың еңбегін төлеудегі оғаштықтар; қаржылық құралдардың
әлі күнге дейін орын алып отырған тапшылығы; активтер мен пассивтер бойынша
мерзімдердің арасындағы елеулі үзілулердің ерекшелігі [13,19 б.].
Қазақстан жинақтаушы зейнетақы қорының қаржылық менеджментінің дамуын
міндеттерді байланыстардың орындау кезінде қаржылық менеджменттің
инсайдерлік тұжырымдамасына жатқызуға болады, өйткені бір салымшының
зейнетақы жарналары түрінде жинақтаушы зейнетақы қорының кастодиондық есеп
шотына келіп түскен ақшалық қаражаттар зейнетақы жинақтарын төлеу үшін
басқа салымшыға жіберілуі мүмкін.
Әлемдік практикада зейнеткерлікті әлеуметтік қорғау саясатын
жетілдірудің көптеген түрлері белгілі. Зейнетақы жүйесі реформалауда
Қазақстан өз жолын таңдады және оны Зейнетақымен қамсыздандыру турал
заңымен бекітті. Зейнетақы жүйесін реформалаудың негізін қалаушы бастамасы
жаңа жинақтаушы зейнетақы жүйесі енгізілген 1998 жылдың 1 қаңтары болып
табылады.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қалыптасуы мен қаржылық рынокта жаңа
қатысушылардың пайда болуы маңызды нәтиже. Жинақтушы зейнетақы жүйелері
өзінің іс-қызметі нәтижесінде динамикалық дамуы ілгерілді.
Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету реформасы
зейнетақымен қамтамасыз етудің сферасы негізгі субъектісі ретінде
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларын, зейнетақы активтерін
басқару компаниялары және кастодион-банктердің пайда болуына, дамуына
жағдай жасады.
Рыноктың экономика бірқатар экономикалық реформалардың, соның ішінде
елдегі зейнетақы жүйесін реформалауды талап етті. Жаңа меншікті бөлу,
өндіру және тұтыну қатынастарына ұқсас, зейнетақымен қамтамасыз етудің
мүлде жаңа жүйесін құру, Қазақстанның еңбекке жарамсыз азаматтарын
қамсыздандыру тұрғысынан алғанда өзекті мәселе болып табылады (3-сурет).
Сурет 3. Зейнетақы нарығының құрылымы[3]
Мұндағы:
МЗТО – Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы
ЖЗҚ – Жинақтаушы зейнетақы қор
ЖЗЕ – Жеке зейнетақылық есепшот
ЗАИБЖҰ – Жинақтаушы зейнетақы қорының активтерін инвестициялық
басқаруды жүзеге асыратын кәсіпорындар [14,б.22].
Бүгінгі күні елімізде он төрт жинақтаушы зейнетақы қоры қызмет
көрсетеді. Олардың ішінде алтауы зейнетақы активтерін өздері басқарса,
қалған ұйымы жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтеріне
инвестициялық басқаруды жүзеге асыруда. Олар:
1."ГРАНТУМ Жинақтаушы зейнетақы қоры" АҚ (“Казкоммерцбанк” АҚ
еншілес ұйымы)
2."НефтеГаз-Дем" Жинақтаушы зейнетақы қоры" АҚ
3."Нұрбанк" АҚ еншілес ұйымы "Атамекен" жинақтаушы зейнетақы қоры"
АҚ
4."АМАНАТ ҚАЗАҚСТАН" Жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ (бұрынғы атауы
"Д.А. Қонаев атындағы Ашық жинақтаушы зейнетақы қоры" АҚ)
5."Қазақмыс Жинақтаушы зейнетақы қоры" АҚ
6."Қорғау" Жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ
7."МЖЗҚ" Жинақтаушы Зейнетақы Қоры" АҚ
8."Ұлар Үміт" Жинақтаушы зейнетақы қоры (ашық)" АҚ
9.БТА Банкі АҚ-ның еншілес ұйымы БТА Қазақстан Жинақтаушы
Зейнетақы Қоры АҚ
10Еуразиялық жинақтаушы зейнетақы қоры (Еуразиялық банк АҚ
. еншілес ұйымы) АҚ
11Қазақстан Халық Банкінің Жинақтаушы зейнетақы қоры акционерлік
. қоғамы, Қазақстан Халық Банкі АҚ еншілес ұйымы
12Капитал Жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ - Банк ЦентрКредит АҚ
. еншілес ұйымы(бұрынғы атауы - Капитал Жинақтаушы зейнетақы қоры
АҚ (ашық))
13Отан ашық жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ (АТФ Банк АҚ-ның
. еншілес ұйымы)
14РЕСПУБЛИКА Жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ [15,б.5]
.
Сонымен қатар, зейнеткерлік жас тұрақты болып келеді және ерлер үшін
алпыс үш жасты және әйелдер үшін елу сегіз жасты құрайды.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі қатысушылармен жүргізілген зейнетақы
реформасын жүргізу мерзімінде сандық және сапалық сияқты белгілі бір
жетістіктерге қол жеткізген. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің сапалық
нәтижесі болып мыналар табылады:
- салымшыларға қызмет көрсетуді жақсарту;
- салымшыларды жинақтаушы зейнетақы жүйесі жөнінде хабардар етіп
отыру;
- аймақтық бағдарламаларды дамыту;
- жарнама қызметтері және олардың нәтижесінде зейнетақылық қызмет
көрсету рыногында жинақтаушы зейнетақы қоры арасында бәсекелестік
сайыстың өршуі [16,55 б.].
Зейнеткердің салыстырмалы саны зейнетақы төлеу және тағайындауға
байланысты заң ережелерімен анықталады. Оларға зейнеткерлер жасы,
зейнетақыны тағайындауға қажетті еңбек өтілі және еңбек етуші
зейнеткерлерге зейнетақыны төлеу тәртіптерін жатқызуға болады.
Зейнетақы жүйесіндегі түбегейлі өзгерістер хронологиясы:
1991 жылға дейін тек қана әлеуметтік сақтандырудың формальды белгілері
бар және идеологиялық қағидалар негізінде ұйымдастырылған, әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесі;
- кәсіподақтардың зейнетақыны төлеуге қатысуы;
- өндіріс рентабельдігі бойынша алынатын жарналардың дифференциясы;
- зейнетақы арқылы жұмыссыздық пен отбасына байланысты кейбір
мәселелерді шешу;
- зейнетақының көп бөлігі мемлекеттік бюджет дотациясы есебінен
төленеді, яғни мемлекет жалғыз меншік иесі және жұмыс берушінің рөлін
атқарады;
- жұмыскер өзін-өзі қамтамасыз ету міндетін мойына алмайды.
1991 жылы – Қазақстан республикасында зейнетақы қорының құрылуы, оның
қызмет етуінің сақтандыру қағидаларын анықтау, мемлекеттің кейбір
категорияларына зейнеткерлер алдында (әскери, әлеуметтік зейнетақылар)
міндеттерді нақты анықтап алу болып табылады.
1992 жылы – қосымша зейнетақымен қамтамасыз ету институтын рұқсат еткен
Мемлекеттік зейнетақы қоры туралы Қазақстан Республикасының Президентінің
Жарлығы жарияланды.
1993 жылы – сақтандыру жарналарының мөлшері көбейтілді.
1994 жылы – зейнетақының хронологиялық төленбеуінің басталуы.
1996 жылы – Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан
Республикамыздағы зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін реформалау
тұжырымдамасы мақұлданды, сақтандырушыларға дербес шот енгізу тәжірибесі
басталды.
1997 жылы – мемлекеттік емес зейнетақы қорлары жөніндегі заң
қабылданды.
Жоғарыда айтылғандарға сәйкес, біздің зерттеудің негізгі мәселесі,
ұлттық зейнетақы жүйесін нарықтық экономикамен әлемдік стандарттарға
сәйкестендіру болып табылады [17,б.22].
Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін реттеудің жаңа ұйымның қызметтері
мыналарды қамтуы тиіс:
- барлық зейнетақы қорларының қызметтерін лицензиялау;
- жеке зейнетақы институттарының құжаттарындағы өзгерістерді бекіту;
- қорлардың жойылуын, бірігуін, өзгеруін мақұлдау;
- қордың жарғылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ...
1 ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАРЫ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін ұйымдастыру ... ... 6
1.2 Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін басқарудың
теориялық және заңнамалық негіздері ... ... ... ... ... ... . 14
1.3 Жинақтаушы зейнетақы қорларында қаржылық басқару мәселелері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 18
... ... ... ... ... ... ... ...
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАРЫ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... .. 33
2.1 Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет негіздерін талдау ... 33
2.2 Жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық қызметі және оны
талдау 41
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
3 ҚАРЖЫЛЫҚ ДАҒДАРЫС ЖАҒДАЙЫНДА ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІН
ЖЕТІЛДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... 51
3.1 Дағдарыс жағдайында жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін
оңтайландыру 51
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ...
3.2 Зейнетақы қорлары қызметінің тұрақтылығын қамтамасыз етуде
зейнетақы активтерін инвестициялауды әртараптандыру мәселелері
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... 56
... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ 60
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . 63
ҚОСЫМШАЛАР 65
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Республикамыздың “Қазақстан - 2030”
бағдарламасында барлық қазақстандықтардың әл – ауқатын, қауіпсіздігін
жақсарту, гүлдену, даму стратегиясында Президентіміз Н.Назарбаев атап
өткендей, еліміздің дамуының басым бағыттарының бірі тұрғындардың
материалдық және әлеуметтік әл - ауқаты болып табылады. Тұрғындарды
зейнетақымен қамтамасыз етудің деңгейі мен сапасы еліміздің азаматтарының
әлеуметтік және экономикалық жағдайының маңызды құрамдас бөлігі. Жинақтаушы
зейнетақы жүйесінің тұрақты түрде дамуы Қазақстан Республикасының
экономикалық дамуын жылдамдатуға ықпал етеді.
Республиканың әлеуметтік – экономикалық жүйесінде неғұрлым қарқынды
дамушылардың бірі зейнетақы жүйесі болып табылады. Сонымен қатар, әрекет
етуші жинақтаушы зейнетақы жүйесіне зерттеулер жүргізу, оның тереңдеуі,
нарықтық экономикалық жағдайындағы Қазақстан экономикасына бейімделуі және
оның әрекет етуінің қысқа мерзім ішінде пайда болған пікірталастағы және
шешілмеген көптеген мәселелер мен сұрақтардың бар екендігі жөнінде белгілі
бір тұжырымдар жасауға мүмкіндік береді.
Атап айтатын болсақ, еңбек етіп болғаннан кейінгі кезеңде қалыпты өмір
сүруді қамтамасыз етуге зейнеткерлердің жинақ қорларының саны емес
сапасының жеткіліксіздігі, гендерлік мәселелердің шешімін таппауы, өмір
сүру ұзақтығының әр – түрлілігі, еңбек ақы теңсіздігі нәтижесінде әйелдер
мен ерлер арасындағы эейнетақы мөлшеріндегі теңсіздіктің болуы, өндірістік
мүгедектік мәселелері және т.б. Қазақстан экономикасының даму ерекшеліктері
зейнеткерлікке шыққан мерзім ішінде тұрғындардың әл –ауқатын жақсарту мен
қолдау мақсатында тұрғындарды зейнетақмен қамтамасыз ету жүйесін дамытуға
бағытталған кешенді шаралардың жүзеге асырылуын қолдайды [1.б.1].
Бүкіл әлемді дүр сілкіндірген қаржы дағдарысы елімізде қызметін жүзеге
асырып отырған жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметіне де өз әсерін
тигізбей қоймады. Жинақтаушы зейнетақы қорларының жалпы қызмет
көрсеткіштері, соның ішінде инвестициялық кіріс көлемі қаржы дағдарысы
әсерінен біршама төмендеп қалған болатын. Осы орайда Қазақстан
Республикасының жинақтаушы зейнетақы қорларының қазіргі уақытта қызметін
оңтайландыру және тұрақтылығын қамтамасыз ету маңызды болып табылады.
Тақырыпты әзірлеу мен талдау деңгейі. Зейнетақы қорларының қызметі және
оларды реттеу саласында отандық және ТМД елдерінің К.М.Тулепбаев,
Г.Қарабалаева, Р.Жонкебаева, А.Сатубалдина А.Адамбекова, Б.Д. Бекбердиева,
А.Жумабеков, М.Ш. Оспанова, Б.С. Өтебаев, Т.А. Агапова, Е.Б. Колсанова,
Е.Т.Гурвич, Е.Л.Хотулев, Н.А.Чеботарева, М.Н.Захаров, Т.Малеева
экономикалық әдебиеттерінің негізінен ғалым-экономистерінің ғылыми
еңбектері мен жарияланымдарында көрсетіледі.
Зерттеу мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты -
жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін ұйымдастыру мен зейнетақы қорларын
қаржылық басқарудың теориялық негіздерін зердей отырып, Қазақстан
Республикасында қызметін жүзеге асыратын жинақтаушы зейнетақы қорларының
қызметін талдау негізінде дағдарыс жағдайында жинақтаушы зейнетақы
қорларының қызметін оңтайландыру және олардың қызметін тұрақтандыруды
қамтамасыз етудегі зейнетақы активтерін инвестициялауды әртараптандыру
тұрғысында жетілдіру жолдарын ұсыну.
Зерттеу кезінде келесі нақты міндеттер алға қойылды:
- жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін ұйымдастырудың теориялық
негіздерін қарастыру;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының активтерін басқарудың теориялық
және заңнамалық негіздерін зерделеу;
- жинақтаушы зейнетақы қорларында қаржылық басқаруды ұйымдастыру
мәселелерін қарастыру;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет негіздеріне талдау жасау;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық қызметіне талдау
жасау;
- дағдарыс жағдайында жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін
оңтайлындыру мәселелерін қарастыру;
- жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін тұрақтандыру аясында
зейнетақы активтерін инвестициялауды әртараптандыру мәселелерін
зерттеу негізінде жетілдіру жолдарын ұсыну .
Зерттеу обьектісі Қазақстан Республикасы жинақтаушы зейнетақы қорлары
болып табылады.
Зерттеу пәні болып дағдарыс жағдайында жинақтаушы зейнетақы қорлары
қызметін, оларды басқару мәселелерін теориялық зерттеу және талдау
тұрғысында пайда болатын экономикалық қатынастар табылады.
Теориялық және әдістемелік негізі. Отандық және шетелдік ғалым
экономистерінің құрастырған жинақтаушы зейнетақы жүйесі субъектілерінің
қызметін жүзеге асыру мен зейнетақы активтерін басқару, қызмет нәтижелерін
талдаудың теориялық негіздері мен принциптері.
Талданған жұмыста қазақстандық заң актілері мен отандық және ТМД
елдерінің мерзімді басылымдары мен әдебиеттері қолданылды.
Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасы Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын
реттеу мен қадағалау Агенттігінің, Қазақстан қаржыгерлерінің ассоциациясы
мен арнайы әдістемелік мерзімді басылымдар материлдары және қаржылық
есептемелері негізінде зерттеліп, жазылған.
Жұмыс құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
5 кесте, 17 суреттер мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы зерттеу мақсаттары мен міндеттерімен анықталып,
диплом тақырыбын толығымен ашып көрсетуге өз септігін тигізеді.
1 ЖИНАҚТАУШЫ ЗЕЙНЕТАҚЫ ҚОРЛАРЫ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
1.1. Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметін ұйымдастыру
Зейнетақы – еңбек қызметінің әр түрі бойынша белгіленген жұмыс
стажына жетумен, қамқоршысынан айырылуымен, еңбек қабілетінен толығымен
немесе жартылай айырылуымен байланысты азаматтарға белгілі бір
жасқа жеткен кездегі төленетін кепілді ақшалай төлем.
Әлемдік тәжірибе бойынша кез – келген мемлекет азаматтарды
қартайған шағында бағып – қағу жөніндегі өзінің жауапкершілігін
зейнетақымен қамсыздандыруды қосымша қаржы көздерін тарта отырып
жұмыс берушілермен және қызметкерлермен тікелей бірге көтереді.
Солардың бірі – жинақтаушы зейнетақы қорлары болып табылады.
Жинақтаушы зейнетақы қоры – заңмен бекітілген тәртіп бойынша
зейнетақы салымдарын тартумен, зейнетақы төлемдерін төлеуді сондай –
ақ, осы қаражаттарды инвестициялауды жүзеге асыратын заңды тұлға
[2, б.115].
Жинақтаушы зейнетақы қорлары салымшылардың міндетті зейнетақы
жарналарын шоғырландырып, оларды табыс әкелетін сенімді қаржы
құралдарына (бағалы қағаздарға, депозиттерге салу) салу арқылы қордың
инвестициялық қоржынын қалыптастырады. Зейнетақы жарналарын
инвестициялау нәтижесінде Жинақтаушы зейнетақы қорлары инвестициялық
табыс алады.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры
және мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорлары болып бөлінеді.
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры – салымшылардың міндетті
зейнетақы төлемдерін жинақтап, оларды мемлекеттік бағалы қағаздарға,
коммерциялық банктердің депозиттеріне, халықаралық қаржылық ұйымдардың
бағалы қағаздарына инвестициялайтын және зейнетақы төлемдерін жүзеге
асыратын, құрылтайшысы мемлекет болып табылатын заңды тұлға.
Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорлары - салымшылардың
міндетті және ерікті зейнетақы төлемдерін жинақтап, зейнетақы
төлемдерін жүзеге асырып, салымдарды инвестициялаумен айналысатын
заңды тұлға [3,б.196].
Қазақстан Республикасы өркениетті елдердің тәжірибесіне сүйене
отырып 1998 жылдан бастап ҚР – да зейнетақы жүйесін реформалау
жұмысын бастады. Реформа нәтижесінде халықтан тартылған зейнетақы
жарналарының есебінен өз активтерін қалыптастыратын жинақтаушы
зейнетақы қорлары құрылды.
Еліміздегі зейнетақы жүйесінің қалыптасуы мен дамуын шартты
түрде бірнеше кезеңге бөлуге болады:
I кезең: 1998 – 2001 жылдар – зейнетақы жүйесі мен оның
институттық құрылымдарының қалыптасу кезеңі. Бұл кезеңде жүйенің
барлық субъектілерінің қызметін лицензиялау енгізілді, зейнетақы
активтеріне иелік ету жөнінде шектеулер белгіленді, зейнетақы
қорлары мен зейнетақы активтерін басқаратын ұйымдардың қаржылық
жағдайының ашық болуын қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылданды.
II кезең: 2001 – 2004 жылдар - зейнетақы туралы заңға мынадай
өзгерістер мен толықтырулар енгізілді:
- инфляция деңгейін ескере отырып жинақтаушы зейнетақы
қорларындағы зейнетақы жинақтарының нақты төленген мөлшерінде
сақталуына мемлекеттік кепілдік енгізілді;
- зейнетақы төлемдерін ұстап қалмағаны үшін, мерзімінде қорға
аудармағаны үшін қойылатын талаптар мен санкциялар белгіленді;
- еңбек жағдайлары ерекше қауіпті өндірісте істейтін
қызметкерлер үшін жұмыс берушінің есебінен қосымша ерікті
зейнетақымен қамсыздандыру енгізілді;
- тағы басқадай;
III кезең: 2004 жыл және одан кейінгі жылдары зейнетақы
жүйесін реформалау одан әрі жалғасуда.
ТМД елдері мен халықаралық ұйымдардың сарапшыларының
Қазақстандағы зейнетақы реформасын жоғары бағалауына қарамастан ҚР
зейнетақы жүйесінде шешімін күтіп тұрған бірқатар проблемалар
баршылық. Олар: болашақ ұрпақты (әсіресе әйелдерді, жұмыссыздарды,
бюджеттік сала қызметкерлерін) қазіргі зейнеткерлердің зейнетақы
табысына барабар немесе одан да көп мөлшерде зейнетақы
табысымен қамтамасыз ету; бағалы қағаздар рыногын дамыту;
зейнетақы жинақтарының табыстылығын арттыру [4,б.4].
Зейнетақы жарналарын жинақтаумен, инвестициялаумен, төлеумен
байланысты туындайтын экономикалық қатынастар мен арнайы
институттық құрылымдардың жиынтығы – зейнетақы нарығын білдіреді.
Зейнетақы нарығына жинақтаушы зейнетақы қорлары, зейнетақы
қорлары, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге
асыратын ұйымдар, банк–кастодиандар, зейнетақы орталықтары
қатысады.
Қазақстанда зейнетақы нарығын ҚР – дағы қаржы нарығын және
қаржы ұйымдарын реттеу қадағалау Агенттігі зейнетақы нарығына
қызмет көрсетуші ұйымдар мен қорлардың қызметін лицензиялайды,
қадағалап реттеп отырады (1-сурет) [5,б.28].
Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық (бұдан әрі ЗТМО)
– ҚР – ның 1997 жылғы 20 маусымдағы №136-1 “Қазақстан
Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы” сәйкес халықты
әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қызмет етеді. Оның 16 облыстық,
Алматы, Астана қалалық филиалдары, барлық қалалар мен аудандарда
бөлімшелері бар. Зейнетақы төлеу Мемлекеттік орталығы қызметінің
негізгі бағыттары:
- зейнетақы тағайындау және төлеу;
- зейнетақы, мүгедектігіне байланысты, асыраушысынан айырылған
жағдайда және жасына қарай берілетін мемлекеттік әлеуметтік
жәрдемақыларды, арнайы мемлекеттік жәрдемақыларды тағайындау және
оларды төлеудің тиімді жүйесін қамтамасыз ету;
- Қазақстан Республикасы тұрғындарына Әлеуметтік жеке код
тағайындау;
- орталықтандырылған деректер базасын құру.
Сурет 1. Қазақстандық зейнетақы нарығының құрылымы[1]
Алғашқыда зейнетақы активтерін басқарумен Зейнетақы активтерін
басқару компаниясы – КУПА ғана айналысқан. Бүгінгі күні ол –
Зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым
(ЗАИБЖҰ) болып өзгертілген. ЗАИБЖҰ – заңды тұлға болып табылады. Ол
акционерлік қоғам түрінде құрылады және қаржы нарығының кәсіби
қатысушысы болып табылады. ЗАИБЖҰ ЖЗҚ-ның зейнетақы жинақтарын
инвестициялық басқару жөніндегі қызмет көрсетеді. Бекітілген талаптар
мен нормативтер және меншікті капитал көлемі бойынша заңда
көрсетілген талаптарға сай келген жағдайда ғана ЗАИБЖҰ-ның
қызметін ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау және
реттеу Агенттігі лицензиялайды.
ЗАИБЖҰ зейнетақы қорларының инвестициялық қоржының қалыптастырады,
зейнетақы активтерін тұрақты бағалауды жүргізеді, зейнетақы
активтерін алушыларға зейнетақы жинақтарын бағыттап отырады.
Зейнетақы активтері – ЖЗҚ – ның ЗАИБЖҰ – ның басқаруындағы зейнетақы
жинақтары. ЗАИБЖҰ тұрақты түрде өз қызметі жөнінде Зейнетақы қоры
мен ҚР қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын бақылау және реттеу
агенттігіне есеп беріп отырады.
Қазақстандық зейнетақы қорлары өз қызметін ҚР қаржы нарығын
және қаржы ұйымдарының қызметін реттеу және қадағалау агенттігінің
лицензиясы негізінде өзінің қызметін жүзеге асырады. Жинақтаушы
зейнетақы қорына инвестициялық қоржынды қалыптастыруда активтерді өз
бетінше орналастыруға құқық берілген.
Жинақтаушы зейнетақы қоры акционерлік қоғам формасында құрылады. Олар
уәкілетті органның келісімімен өз филиалдарын ашуға құқы бар. Міндетті
зейнетақы жарна төлеу үшін жиңақтаушы тек бір қорды таңдауға және сол
қормен зейнетақылық қамтамасыз ету жөнінде келісімшарт пайымдауға міндетті.
Жинақтаушы зейнетақы қорға міндетті жарна төлеуден зейнеттік жасқа жеткен
тұлғалар босатылады.
Жинақтаушы зейнетақы қорының құрылтайшылары мен акционерлері – ҚР
резиденттері болып табылатын заңды және жеке тұлғалар болу мүмкін.
Қордың меншікті капиталы акционерлердің жарғылық капиталға салған
салымдарынан, комиссиондық сыйақылардан, сонымен қатар меншікті
капиталды орналастырудан түскен басқа да табыстардан, негізгі қызмет
түрін көрсетуден түскен табыстардан құралады. Оны басқа ұйымдарды
құруға жұмсауға, уақытша қаржылық көмек көрсетуге, кепілдіктер мен
міндеттемелер ретінде пайдалануға тиым салынған.
ЖЗҚ – ның қызметінің негізгі принциптері:
- қорлардың жеке басқарылуы және салымшылардың қорларды өз
еркімен таңдауы;
- қарапайымдылық, сенімділік, түсініктілік;
- мемлекеттік өкілетті ұйымдар тарапынан қатаң реттеу және
қадағалау;
- операциялық тиімділік;
- салымшыға зейнетақы салымдары жөнінде ақпаратты мерзімінде
ұсынып отыру.
Кастодиан банктер – клиенттердің (ЖЗҚ-ның) сеніп берген бағалы
қағаздарына және ақшаларын жауапкершілікпен сақтау және есебін
жүргізу жөнінде қызмет көрсететін банк.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына төленетін міндетті зейнетақы жарналары
жұмыскердің төлем көзінен ұсталынатын ай сайынғы табысының 10 пайыз
мөлшерінде тағайындалған. Бұл міндетті зейнетақы жарнасын есептеу үшін
пайдаланатын ай сайынғы табыс көлемі республикалық бюджетте тиісті жылға
тағайындалған минималды айлық еңбекақының 75-реттік көлемінен аспауға тиіс.
Міндетті зейнетақы жарналар есебінің тәртібі мен мерзімі, есептеуі мен
есепшотқа аударуы Республика Үкіметімен белгіленеді.
Жинақтаушы зейнетақы қорларға еріктік зейнетақы жарналарын өз табыстары
арқылы зейнеттік қаматамасыз ету жөніндегі келісімшарт негізінде салымшылар-
жеке тұлғалар енгізеді. Салық салынғаннан кейін табыс арқылы алушының
пайдасына енгізілген еріктік зейнетақы жарналар салымшысы ретінде жеке және
заңды тұлғалар болуы мүмкін. Мұндай жарналардың мөлшері,есептеуі,төлеу
мерзімі мен тағы басқа шарттары келісілген келісімшарта белгіленеді.
Кәсіби еріктік зейнетақы жарналары Үкімет аңықтаған мамандықтар
тізіміне енген мамандағы бар жұмыскердің пайдасына түсетін салымшының
меншік ақша құралдары болып табылады. Бұл жарналардың мөлшерлемесі зенеттік
қамтамасыз ету жөніндегі келісімшартта белгілінеді, бірақ оның мөлшері
нормативтік актілерде белгіленген жұмыскердің ай сайынғы табысының 10
пайызынан аспауы тиіс.
Агентпен уақытында есептелмеген және аударылмаған міндетті зейнетақы
жарналар сомасы салық органдарымен талап етіледі немесе агенттер оны
салымшылардың пайдасына Ұлттық банктың белгіліген қайта қаржыландыру ресми
мөлшерлемесінің 1,5-реттік мөлшеріндегі өсімімен есептеп аударылуға
тиісті[6,б.12].
Жинақтаушы зейнетақы қорлар ашық және корпорациялық түрде болуы мүмкін.
Ашық қорлар салымшылардан зейнетақы жарнамаларды қабылдауды алушының жұмыс
орны мен мекен-жайынан тәуелсіз іске асырады. Корпорациялық жинақтаушы
зейнетақы қоры осы қордың құрылтайшысы және акционері болатын бір немесе
бірнеше заңды тұлғалардың алушы-жұмыскерлер үшін құрылады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы жарналарды жинауды іске
асыруға, өз іс-әрекеттеррі үшін комиссиондық сыйақы алуға, уәкілетті орган
берген лицензия негізінде зейнетақы активтерін инвестициялық басқару
жөнінде дербес іс-әрекеттін іске асыруға, зейнеттік қамтамасыз етуге
байланысты мәселелер жөнінде жинақшының мүдделерін қорғауға, зейнетақылық
келісімшарт шарттарына сәйкес басқа да құқықтарды іске асыруға құқықтары
бар.
Жинақтаушы зейнетақы қорлары белгіленген тәртіппен алушыларға зейнетақы
төлемдерін жасауды, зейнетақы қорландыру мен төлемдердің жеке есебін іске
асыруды, жылына бір рет және салымшы мен алушының сұрауымен оарға зейнетақы
қорландыру ахуалы жөнінде ақпарат беруді, алушының зейнетақы қорландыру
ахуалы жөніндегі ақпараттарға құпиялылықты қамтамасыз етуді, заңнамаларға
сәйкес зейнетақы жөніндегі заңның ережелері мен зейнетақы жөніндегі
келісімшарт шарттарын бұзған үшін жауапкершілікті болуға, салымшы-алушының
зейнетақы қорландыруларын бір қордан басқа қорға немесе сақтық ұйымға
ауыстыруды, жинақтаушы қордың зейнетақы активтерін инвестициялық басқару
жөнінде лицензиясы болмаған орайда сондай іс-әрекетті атқаратын ұйыммен
келісімшарт пайымдауға міндетті болып табылады. Сонымен қатар міндетті
зейнетақы жарналар есебінен зейнеттік қамтамасыз ету жөнінде салымшымен
келісмшарт пайымдауға, жинақтаушы зейнеақы қормен келісімшарт пайымдаған
азаматтарға тең шарттар қамтамасыз етуді, әрбір жеке тұлғамен пайымдалған
зейнеттік қамтамасыз ету жөніндегі келісімшартқа кепіл қамтамасыз етуді,
бұқаралық ақпарат құралдарында өз іс-әрекеттері жөніндегі заңнамалармен
тыйым салынбаған ақпараттарды жариялауды өз міндетіне алады.
Салымшылардың құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатымен жинақтаушы
зейнетақы қорларына төменеде көрсетілгендерді жүзеге асыруға тыйым
салынған:
- өндірістік іс-әрекет;
- уәкілетті орган белгіленнен басқа мүлік алып-сатуды іске асыру;
- сақтық іс-әрекет;
- зейнетақы активтерін кепілге беру;
- акциялардан басқа құнды қағаз шығару.
Жинақтаушы зейнетақы қорлардың зейнетақы активтері өздерінің
комиссиондық сыйақыларына шегеру жасаған зейнақы жарнамалар, инвестициялық
табыс және өсім мен залалдарды өтеуден түскен құралдар сомасынан
қалыптасады. Зейнетақы активтері тек қана келесі мақсаттар үшін пайдалануы
мүмкін:
- уәкілетті орган анықтаған қаржы құралдарына жайғастыру;
- заңнамаларға сәйкестік зейнетақы төлемдерін іске асыру;
- зейнетақы қорландыруды басқа жинақтаушы қорға немесе сақтық үйымға
ауыстыру;
- қате есепке алынған зейнетақы жарнамалар мен басқа есепке алынған
ақшаларды қайтару;
- зейнетақы төлемдерін іске асыру мен зейнетақыны қорландыруды
ауыстыруға байланысты шығындарды өтеу.
Кастодиандық келісімшартқа сәйкес жинақтаушы зейнетақы қорлардың
зейнетақы активтері банк- кастодианның шоттарында есептеледі және
сақталады. Кастодиандық келісімшарт банк- кастодиан, жинақтаушы зейнетақы
қор және зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды атқаратын ұйым
араларында жасалады.
Жинақтаушы зейнетақы қордың бір банк- кастодианы болуы тиіс. Бұл банк
зейнетақы активтерді жинақтау, оларды орналастыру, ивестициялық табыс алу
жөніндегі барлық операциялардың есебін жүргізеді және жинақтаушы
зейнетақы қорға оның шоттарының ахуалы мен инвестициялық басқару іс-әрекет
жөнінде ай сайын ақпарат береді. Банк-кастодиан жинақтаушы зейнетақы қордың
зейнетақы активтерін мақсатты орналастырыуының бақылауын іске асырады және
заңнамаларға сәйкес келмейтін операцияларды атқаруға міндетті.
Міндетті зейнетақы жарналарды салымшылар мен жинақтаушы зейнеақы қордан
зейнетақы төлемдерін алушылардың құқықтары:
- міндетті зейнетақы жарналар арқылы зейнеттік қамтамасыз ету жөнінде
келісімшарт жасау үшін жинақтаушы зейнетақы қорында сақтау;
- жинақтаушы зейнетақы қор міндеттемелерін орындауға әсер ететін барлық
өзгерістер жөнінде сол қорға 10 күнтізбелік күннің ішінде хабарлау;
- міндетті зейнетақы жарналарды аудару үшін агентке зейнеттік қамтамасыз
ету жөніндегі келісімшарт көшірмесін тапсыру;
- зейнеттік аннуитет жөнінде келісімшарт жасау;
- заңнамалар мен зейнеттік қамтамасыз ету жөніндегі келісмшарт
шарттарына сәйкес басқа да міндеттемелерді атқару.
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгіленген тәртібі бойынша агенттер
жинақтаушы зейнетақы қорларға міндетті зейнетақы жарналарын мезгілінде
есептеп және төлеп отыруға міндетті.
Жинақтаушы зейнетақы қорлар келесі зейнеттік тәртіптерді тағайындайды:
- зейнеттік келісімшарттарды өзгерту немесе тоқтату жөні;
- зейнетақы жарналарын іске асыру мен төлеу шарттары мен жөні;
- алымшылар мен салымшылар алдындағы жинақтаушы зейнетақы қорлардың
міндеттемелері бойынша жауапкершілік;
- зейнетақы қорландыру ахуалы жөнінде мәлімдеу;
- зейнетақы қорландыруды бір жинақтаушы зейнетақы қордан басқа қорға
ауыстыру шарттары;
- жинақтаушы зейнетақы қордың, инвестициялық басқаруды іске асыратын
ұйымның және банк-кастодианның құрылтайшылары жөнінде салымшыларға
мәліметтер беру;
Мемлекет Зейнеттік қамтамасыз ету жөнінде атты Заңмен белгіленген
тәртіппен жинақтаушы зейнетақы қордағы міндетті зейнетақы жарнамалардың
енгізілген көлемінің бүтіндігіне кепіл береді. Зейнетақы қорландырудың
бүтіндік кепілі келесілермен қамтамасыз етіледі:
- Жинақтаушы зейнетақы қорлардың зейнетақы жарнамаларын өзіне тарту
мен зейнетақы төлемдерін іске асыру әрекеттерін лицензиялау;
- Зейнетақы активтеріне инвестициялық басқаруды іске асыру ұйымдардың іс-
әрекетін лицензиялау;
- Екінші деңгейдегі банктердің кастодиандық іс- әрекетін линцензиялау;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлар мен зейнетақы активтеріне ивестициялық
басқаруды іске асыру ұйымдар үшін пруденциялық нормативтер тағайындау;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлардың қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ететін
тиісті нормалар тағайындау арқылы олардың іс- әрекеттерін реттеу;
- Жинақтаушы қорлар мен инвестициялық басқару атқаратын үйымдардың
жарғылық капитал құрамы мен көлеміне және олардың құрылтайшылары,
басшылары мен мамандарына талаптар тағайындау;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлардың ақша мен құнды қағаздарды жинақтаушы
қорлар мен инвестициялық басқару ұйымдарымен байланысты емес банк-
кастодианда сақтау жөнінде талаптар тағайындау;
- Зейнетақы активтерін бір- бірімен және банк- кастодианмен байланысты
емес банктердің депозиттарына орналастыру;
- Жинақтаушы зейнетақы қорлардың меншікті құралдары мен зейнетақы
активтерінің есебін бөлек жүргізуін бақылау;
- Зейнетақы активтерін орналастырудағы тәуекелдерді төмендету жөнінде
талаптар тағайында;
- Жинақтаушы қорлар алатын камиссиондық сыйақы мөлшеріне шек қою;
- Жинақтаушы қорлар мен инвестициялық басқару ұйымдарының қаржылық
есептеріне жыл сайын аудиттік тексеріс жүргізу міндеттілігі;
- Заңнамалармен белгіленген тәртіп бойынша тиісті мемлекеттік органдар
алдында жинақтаушы қорлар мен инвестициялық басқару ұйымдарының
қаржылық және статистикалық тұрақты есеп беру;
- Салымшы мен алушыға жылына бір рет оның зейнетақы қорландыру ахуалы
жөнінде ақпарат ұсыну;
- Алушыға өзінің зейнетақы қорландыруларының бір жинақтаушы қордан басқа
қорға ауыстыруға мүмкіншілік жасау;
- Алушының таңдауымен зейнетақы қорлардыруының толық көлемін немесе бір
бөлігін өз еркінше қауіпсіздендіру;
- Зейнетақы активтерінің сақтық жүйесін құру.
Жинақтаушы зейнетақы қоры өз міндеттемелері бойынша алушылар мен
салымшылар алдында тек меншікті мүлігімен жауапты. Қорлардың, инвестициялық
басқаруды іске асыратын ұйымдардың және банк- кастодианның
жауапкершіліктерінің тәртібі мен шарттары заңнамалық актілер және
келісімшарттармен анықталады. Жеке зейнетақы шоттағы зейнетақы қорландыру
сомасының азаюы қордың, ұйымның және банк- кастодианның кінәсі нәтижесінде
болса, онда сол міндетті түрде қор қаражаттары арқылы толтырылады.
Әлеуметтік қамтамасыз ету мекемелерінің шығындары және олардың
қызметкерлерінің еңбекақы төлеу ерекшеліктері:
Мемлекеттің әлеуметтік саясатын іске асыру үшін халықты әлеуметтік
қорғаудың әр түрлі мекемелері болады ( мүгедектер мен кәрілігі жеткендер үй-
интернаттары, халыққа әлеуметтік көмек орталықтары және тағы басқалары ).
Осындай әрбір мекеме міндеттемелері мен төлемдері бойынша қаржыландыру
жоспарын құрады. Шығындар баптары бойынша есептемелер мекемедегі орындар
саны, мекеменің жұмыс атқару күндер саны, орын (кереует)- күн саны,
штаттағы персонал саны, тағы басқа осындай көрсеткіштерді пайдалану арқылы
іске асырылады.
Қаржыландыру жоспарында шаруашылық және коммуналдық шығындар, қажетті
тауарлар алуға арналған шығындар, оның ішінде көйлек- көншек, киім, аяқ
киім, төсектік керек- жарақ, арнайы киімдер алу шығындары, сондай- ақ дәрі-
дәрмек пен медициналық құралдар және басқа да жұмсалатын материалдар алуға
арналған шығындар. Осы мақсаттарға арналған шығындар мөлшері белгіленген
шығындар нормасы мен өткен жылдардағы нақты шығындар көлемі және
шығындардың нақты барлығы негіздерінде есептеледі. Мекеменің түріне
байланысты қаржыландыру жоспарға тамаққа арналған шығындар да салынады.
Шығындардың барлық есептемелері бюджеттік жіктелудің экономикалық
ерекшеліктері бойынша тағайындалған формалар арқылы ұсынылады.
Еңбекақыға арналған шығындар медициналық жұмыскерлер, әкімші-
шаруашылық персонал мен қызметкерлердің айлықтары негізінде жоспарланады.
Барлық осы еңбекақыға арналған шығындар, сондай- ақ қосымша және басқа да
төлемдердің түрлері қосындысы халықты әлеуметтік қорғау мекемелер
жұмыскерлерінің еңбекақы қорын құрайды. Еңбекақы Үкімет бекіткен бірыңғай
тарифтік кесте негізінде тағайындалады және оның жүйесі Үкіметтің арнайы
нормативтік актісімен реттеледі. Осы номативтік актіге сәйкес әлеуметтік
жәрдем мен әлеуметтік қамтамасыз ету мемлекеттік мекемелерінде уақыттық
еңбекақы жүйесі белгіленеді, ал олардың барлық жұмыскерлері мемлекеттік
мекемелер мен қазыналық кәсіпорындар қызмет реестрнің G категория тобына
жатады.
Әлеуметтік жәрдем мен әлеуметтік қамтамасыз ету мекемелерінің
қаржыландыруы бекітілген бюджеттік ақша беру көлемінде іске асырылады, ал
осы құралдардың жұмсауы қаржыландыру жоспарында бекітілген көрсеткіштерге
сәйкес қатаң түрде атқарылуы тиіс [7,б.35].
2. Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін басқарудың
теориялық және заңнамалық негіздері
Ғаламдық қаржы дағдарысы әлемдік экономикалық дағдарыстың құрамдас
бөлшегі ретінде экономиканың қаржы секторының дамуындағы орын алған
келеңсіздіктерден туындайтын жағымсыз құбылыстардың бірі болып табылады.
Қаржылық дағдарыс қаржы жүйесінің барлық сфераларына өз әсерін тигізді.
Соның бірі – Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы қорлары. Осы
орайда жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін тиімді басқару
мәселелері маңызды болып табылады [8,б.5].
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерiн инвестициялық
басқаруды зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асырушы ұйым
не қызметтің осындай түрiмен айналысу құқығына тиiстi лицензиясы болған
кезде жинақтаушы зейнетақы қоры дербес, уәкiлеттi орган белгiлеген
тәртiппен жүзеге асырады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге
асыратын ұйым заңды тұлға, бағалы қағаздар рыногының кәсiпқой қатысушысы
болып табылады және Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
тәртiппен акционерлiк қоғам нысанында құрылады.
Қазақстан Республикасының резиденттерi мен резидент емес жеке және
заңды тұлғалары уәкiлеттi органның өзге де нормативтiк-құқықтық актiлерiнде
белгiленген талаптарды ескере отырып, зейнетақы активтерiн инвестициялық
басқаруды жүзеге асыратын ұйымның құрылтайшылары немесе акционерлерi бола
алады. Рейтинг агенттiктерінің бiрінің белгiлi бiр рейтингiн иеленген заңды
тұлға - қаржы ұйымы ғана Қазақстан Республикасының резидентi емес болып
табылатын зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
ұйымның құрылтайшысы немесе акционерi бола алады.
Рейтинг агенттiктерiнiң тiзбесi мен ең төмен рейтингтi уәкiлеттi орган
белгiлейдi.
Оффшорлық аймақта тiркелген коммерциялық ұйым мәртебесi бар заңды
тұлғалар мен жарғылық капиталына оффшорлық аймақта тiркелген заңды тұлғалар
тiкелей немесе аффилиирленген тұлғалар арқылы қатысатын заңды тұлғалар
Қазақстан Республикасының зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды
жүзеге асыратын ұйымдардың құрылтайшылары немесе акционерлерi бола алмайды.
Оффшорлық аймақтардың тiзбесiн уәкiлеттi орган белгiлейдi. Шет ел қатысатын
зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың
жиынтық жарғылық қоры Қазақстан Республикасының зейнетақы активтерiн
инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын барлық ұйымдардың жарияланған
жиынтық жарғылық капиталының елу процентiнен аспауы керек. Қазақстан
Республикасының резидентi емес тұлға қатысатын зейнетақы активтерiн
инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымның директорлар кеңесi мен
басқарма мүшелерiнің кемiнде үштен бiрi Қазақстан Республикасының
азаматтары болуы керек. Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге
асыратын ұйымның директорлар кеңесi мен басқармасының Қазақстан
Республикасының резидентi емес мүшелерi қаржы рыногында қызметiн жүзеге
асырушы ұйымдарда үш жылдан кем емес басшылық жұмыста болған тәжiрибесiн
куәландыратын құжаттарды табыс етуге міндеттi.
Дауыс беретiн акцияларының жиырма бес процентiнен астамы жиынтық
түрiнде:
1) Қазақстан Республикасының резидентi емес тұлғаның;
2) акцияларының (қатысушылары салымдарының) елу проценттен астамы
Қазақстан Республикасының резиденттерi емес тұлғалардың меншiгiнде немесе
басқаруында жүрген Қазақстан Республикасының резидентi-заңды тұлғаның;
3) Қазақстан Республикасының резиденттерi емес тұлғалардың бағалы
қағаздарын нақты ұстаушы болып табылатын Қазақстан Республикасы
резиденттерiнің меншiгiндегi немесе басқаруындағы зейнетақы активтерiн
инвестициялық басқаруды жүзеге асырушы ұйым Қазақстан Республикасының
резидентi емес тұлға қатысатын зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды
жүзеге асыратын ұйым болып табылады [9,б.118].
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге
асыратын ұйымның атауында "зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын
ұйым" деген сөздерi болуға тиiс.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйымның жарғылық
капиталының ең төменгi мөлшерiн, оны құру тәртiбi мен құрамын уәкiлеттi
орган белгiлейдi.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйымның мүлкi жинақтаушы
зейнетақы қорларының зейнетақы активтерiнен оқшауланған болады.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымның
басшы қызметкерлерiне қойылатын талаптар "Бағалы қағаздар рыногы туралы"
Қазақстан Республикасының Заңымен айқындалады.
Жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерiн инвестициялық басқару
оның таңдауы бойынша зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге
асыратын бiр және одан да көп ұйымдармен шарт негiзiнде және (немесе)
уәкiлеттi орган беретiн, қызметтің осындай түрiмен айналысу құқығына тиiстi
лицензиясы болған жағдайда жинақтаушы зейнетақы қорымен дербес жүзеге
асырылады.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйым бiр мезгiлде екi
және одан да көп жинақтаушы зейнетақы қорларымен зейнетақы активтерiн
басқаруға шарт жасасуға құқылы. Зейнетақы активтерiн басқаруға арналған
шарт жазбаша нысанда жасалады, шарттың жазбаша нысанын сақтамау оның
жарамсыздығына әкеп соғады.
Зейнетақы активтерiн басқаруға арналған шартқа мүлiктi сенiмдi басқару
туралы шарттың ережелерi қолданылады.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды дербес жүзеге асыратын
жинақтаушы зейнетақы қорларының басқа жинақтаушы зейнетақы қорларымен
олардың зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруға шарт жасасуға құқығы
жоқ.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйым:
1) бағалы қағаздар рыногын реттеу жөнiндегi уәкiлеттi орган
белгiлеген тәртiппен зейнетақы активтерiн инвестициялауды жүзеге асыруға;
2) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен зейнетақы
активтерiн ұдайы бағалап отыруға;
3) уәкiлеттi орган белгiлеген мерзiмде және тәртiппен өз қызметi туралы
есеп беруге;
4) жинақтаушы зейнетақы қоры мен уәкiлеттi органның алдында өз қызметi
туралы ұдайы есеп берiп отыруға;
5) уәкiлеттi орган белгiлейтiн тәртiппен өз қызметi туралы ақпарат
жарияланып отыруға;
6) уәкiлеттi орган мен зейнетақы активтерiн басқару туралы шартпен
белгiленген басқа да мiндеттердi орындауға мiндеттi.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйымның жинақтаушы
зейнетақы қорлары салымшыларының құқықтары мен мүдделерiн қорғау
мақсатында:
1) акциялардан басқа, бағалы қағаздардың өзге де түрлерiн шығаруға;
2) банктерден үш айдан асатын мерзiмге, өз капиталының мөлшерiнен
аспайтын мөлшерде заем қаражатын тартуға;
3) ұйымдастырылған рыноктардағы мәмілелерді, зейнетақы активтерін
басқаруға шарттар жасасуды, эмитенттің жинақтаушы зейнетақы қорының
инвестициялық портфеліндегі облигацияларды акцияларға айырбастауын,
артықшылықпен сатып алу құқығын іске асыруды, эмитенттен жинақтаушы
зейнетақы қорының инвестициялық портфеліндегі акцияларды сатып алуды талап
етуді, сондай-ақ уәкілетті органның нормативтік құқықтық актісінде
белгіленген басқа да жағдайларды қоспағанда, зейнетақы активтері есебінен
аффилиирленген тұлғалармен мәмілелер жасасу;
4) кез келген әдiстермен заемдар беруге;
5) зейнетақы активтерiнiң құрамына кiретiн бағалы қағаздарды қайта
сатып алу мiндеттемесi шартымен сатуға;
6) маржа бойынша кез келген бағалы қағаздарды сатып алуға;
7) жинақтаушы зейнетақы қорына тиесiлi емес бағалы қағаздарды сату
("қысқа сатулар") туралы шарттар жасасуға;
8) кез келген түрде, кепiлдер мен кепiлдiктер беруге, зейнетақы
активтерiмен кепiлдiк мәмiлелер жасасуға;
9) зейнетақы активтерiнiң инвестициялары бойынша табыстарға кепiлдiгi
немесе уәдесi бар ақпарат жариялауға;
10)өзiнiң жеке мүддесi үшiн алған мүлiктердi сауда-саттыққа салуды және
жалға берудi қоспағанда, өзге кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыруға тыйым
салынады.
Зейнетақы активтерiн басқаруды жүзеге асыратын ұйымның өз капиталын
қалыптастыру тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымның
төлем қабiлеттiлiгi мен қаржылық тұрақтылығы кепiлдiгін қамтамасыз ету үшiн
сақталуы мiндеттi пруденциалдық нормативтер белгiленедi. Пруденциалдық
нормативтердің тiзбесiн, олардың нормативтiк мәндерi мен есеп-қисап
әдiстемесiн, сондай-ақ тиiстi есептілік нысандары мен оны табыс ету
мерзiмдерiн уәкілеттi орган белгiлейдi.
Зейнетақы активтерін немесе жинақтаушы зейнетақы қорын инвестициялық
басқаруды жүзеге асыратын, зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды
дербес жүзеге асыратын ұйымдар, қаржылық және (немесе) өзге де есептілік
мәліметтерін түзету бойынша жазбаша нұсқамада көрсетілген уәкілетті
органның талаптарын орындамаған жағдайда, пруденциялдық нормативтердің және
басқа да міндетті нормалар мен лимиттердің есебін уәкілетті орган өздері
түзеткен есептілік негізінде жүзеге асырады.
Жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерiн инвестициялық
басқару жөнiндегi қызметтi Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
тәртiппен уәкiлеттi орган лицензиялайды.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйым
тиiстi лицензиялары болған жағдайда бағалы қағаздар портфелiн басқару
жөнiндегi қызметтi және уәкiлеттi органның нормативтiк құқықтық актiлерiмен
белгiленген тәртiппен бағалы қағаздар рыногында қызметтiң өзге де түрлерiн
жүзеге асыруға құқылы.
Жинақтаушы зейнетақы қоры зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды
жүзеге асыратын ұйыммен жасалған шартты бұзу белгiленген күннен жиырма күн
бұрын оған хабарлай отырып, бiр жақты тәртiппен бұзуға, сондай-ақ зейнетақы
активтерiн тиiстi басқармаудан туындаған залалдарды өтеудi талап етуге
құқылы.
Зейнетақы активтерін басқаруды жүзеге асыратын ұйым өз міндеттемелері
бойынша өзіне тиесілі бүкіл мүлкімен жинақтаушы зейнетақы қоры алдында
жауап береді.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйымдардың
аудитiн Қазақстан Республикасының аудиторлық қызмет саласындағы заңнамасына
сәйкес аудит жүргiзуге құқылы аудиторлық ұйым жүргiзедi.
Зейнетақы активтерiн инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
ұйымдардың қаржылық есептiлiгiнiң аудиторлық есебi коммерциялық құпия болып
табылмайды [10,б.22].
1.3 Жинақтаушы зейнетақы қорларында қаржылық басқару мәселелері
Жинақтаушы зейнетақы қорларының қаржылық менеджменті едәуір
арнайыландаралған, нақты және жинақтаушы зейнетақы қорының күрделі
орнықтырылған арттыру, ақшаны мультипликациялау есебінен еңбек етуші
азаматтардың зейнетақылық жинақтары бойынша инвестициялық табыстың өсуінің
мақсатына қызмет етеді. Жинақтаушы зейнетақы қорларарындағы қаржылық
менеджменттің негізгі ерекшелігі ақшалай қаражаттарды басқарудың қоржындық
принципінің қолда бар болунан туындайды, бұл өз кезегінде табысты және
қордың өтімділігін басқаруда теңдестірілген көзқарасты, ақша ағындарын
басқарудың ерекше технологиясын әзірлеуді талап етеді. Заңдар арқылы
ережелердің көмегі мен бірнеше кезеңдерден өтетін ақшалық өнімнің
қозғалысын басқару жүзеге асырылады: еңбек етуші халықтың салымдарын
шоғырландырудан және зейнетақы пассивтерін қалыптастырудан одан кейінгі
ресурстарды инвестициялық табысқа жету үшін белсенді қаржылық институттарға
орналастыру-әр қордың қызметінің даму стратегиясы, мақсаттарына және
міндеттеріне сай болуы тиіс [11,36 б.].
Жинақтаушы зейнетақы қорларын қоса алғанда қаржылық барлық салалары
үшін қолданылатын жалпы базалық қағидалар – фирманың, корпорацияның
құндылығын арттыру тұжырымдамасы және қаржылық шешімдерге қабылдау
кезіндегі кешендік талдаудың маңыздылығы болып табылады.
Өтпелі экономика жағдайында жинақтаушы зейнетақы қорларының қаржылық
менеджменті өзінің статегиясы мен сыртқы даму факторларына сәйкес осы
субъект жету үшін өзінің алдына қоятын мақсаттарға байланысты қаржыларды
басқарудың қажетті әдістерін таңдау жолымен дамиды. Сауатты менеджмен нарық
коньюктурасының динамикалықжағдайында жинақтық қордың қаржылық –
экономикалық жағдайында өзгерістерді білгірлікпен болжай алады. Әр қор
қызмет көрсетулердің тиімді бағдарламасын оның тұрақтыжаңартылып отыру
процесінде зейнетақы нарығының өзгеріп отыратын коньюктурасына сәйкес
өзінің ресурстарын ең жақсы пайдаланудың негізінде жинақтық қордың қаржылық
орнықтылығын сақтай отырып, өзінің инвестициялық қызметін арттыруға
тырысады [12,б.25]. Төменде қазақстандық жинақтаушы зейнетақы қорының
қаржылық менеджментінің үлгісі ұсынылған (2-сурет).
ЖЗҚ қаржылық менеджменттің
қызметкері
Даму стратегиясы, Активтерді және Капиталды Қауіп-қатерді
салымшылар мен пассивтерді басқару. басқару.
жұмыс жүргізу басқару. Меншікті Құралдарды
саясаты. Өтімділікті капиталды проценттік қауіп
Инвестициялық басқару. басқару. қатерін басқару;
саясат. Табыстылықты Акционерлік Әртарптандырудың
Дивиденттік басқару. капиталды қауіп қатерін
саясат. басқару. басқару.
Басқару мен талдаудың ішкі ақпараттық автоматтандырылған
жүйесі
Қаржылық шешімдерді
қабылдау
Салымшыларды ЖЗҚ активтеріне ЖЗҚ-ның ЖЗҚ-ның
ЖЗҚ-ға тарту күрделі қаржы табыстарын жарғылық
жөніндегі шешімдер жұмсау жөніндегі үлестіру капиталын
шешімдер жөніндегі арттыру
шешімдер жөніндегі
шешімдер
Сурет 2. Қазақстандағы жинақтаушы зейнетақы қоры қаржы менеджментінің
үлгісі[2]
Қазақстандағы жинақтаушы зейнетақы қорлары үшін қаржылық менеджменттің
дамуының шетелдік тәжірибиесінің білімін механикалық қолдану емес,
керісінше қазақстан экономикасы дамуының ерекшеліктерін және әр жеке
зейнетақы қорының өзіндік стратегиясын ескере отырып, сол білімді біздің
жағдайымызға бейімдеу маңызды болып табылады. Сонымен қатар, ұлттық
ерекшеліктер әлемдік пратиканың сынынан өткен нарықтық субъектілерінің
құрылу алгоритмдерін және өзара қаржылық байланыстарының жалпы
заңдылықтарының маңыздылығын төмендете алмайды.
Практикада заңнамадағы өзгерістердің кешеуілдеуіне, ішкі және сыртқы
қаржылық нарықтарындағы ауытқуларға, мемлекеттік даму бағдарламасының
кемшіліктеріне, халықтың жинақтаушы зейнетақы жүйесіне сенбеуі, ыңғайсыз
демографиялық факторларға және халықтың жеткілікті дәрежеде жұмыспен
қамтамасыз етілуіне байланысты қосымша тәуеклдік факторлардың бар болуында
жатыр. Қаржылық менеджмент қаржылық нарықтың да, сондай-ақ зейнетақы қызмет
көрсету нарығының да, сыртқы ықпалында болатын жинақтаушы зейнетақы қор
қаржылық менеджменттің мазмұны немесе оның құрылымы қордың басқару
жөніндегі активтерінің, пассивтерінің, табстылғының, шығындарының,
пайдалары мен шығындарының және меншік капиталының блоктарынан құралады.
Қаржылық менеджменттің мәніне қатысты теориялық ой-пікірлерінің зерттеуін
жүргізудің негізінде жинақтаушы зейнетақы қорының қаржылық менеджментінің
жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы және меншік активтері бойынша ақша
ресурстарын қозғалысын басқару тәсілдерінің, нысандарының, әдістерінің
жиынтығы ретінде нақтыланған анықтамасы берілген. Қазақстанның жинақтаушы
зейнетақы қорларының қаржылық менеджментінің келесі ерекшеліктері
анықталады және жүйеленеді: дайындалған қаржылық талдаушылардың
жетіспеушілігі, олардың еңбегін төлеудегі оғаштықтар; қаржылық құралдардың
әлі күнге дейін орын алып отырған тапшылығы; активтер мен пассивтер бойынша
мерзімдердің арасындағы елеулі үзілулердің ерекшелігі [13,19 б.].
Қазақстан жинақтаушы зейнетақы қорының қаржылық менеджментінің дамуын
міндеттерді байланыстардың орындау кезінде қаржылық менеджменттің
инсайдерлік тұжырымдамасына жатқызуға болады, өйткені бір салымшының
зейнетақы жарналары түрінде жинақтаушы зейнетақы қорының кастодиондық есеп
шотына келіп түскен ақшалық қаражаттар зейнетақы жинақтарын төлеу үшін
басқа салымшыға жіберілуі мүмкін.
Әлемдік практикада зейнеткерлікті әлеуметтік қорғау саясатын
жетілдірудің көптеген түрлері белгілі. Зейнетақы жүйесі реформалауда
Қазақстан өз жолын таңдады және оны Зейнетақымен қамсыздандыру турал
заңымен бекітті. Зейнетақы жүйесін реформалаудың негізін қалаушы бастамасы
жаңа жинақтаушы зейнетақы жүйесі енгізілген 1998 жылдың 1 қаңтары болып
табылады.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қалыптасуы мен қаржылық рынокта жаңа
қатысушылардың пайда болуы маңызды нәтиже. Жинақтушы зейнетақы жүйелері
өзінің іс-қызметі нәтижесінде динамикалық дамуы ілгерілді.
Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету реформасы
зейнетақымен қамтамасыз етудің сферасы негізгі субъектісі ретінде
мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларын, зейнетақы активтерін
басқару компаниялары және кастодион-банктердің пайда болуына, дамуына
жағдай жасады.
Рыноктың экономика бірқатар экономикалық реформалардың, соның ішінде
елдегі зейнетақы жүйесін реформалауды талап етті. Жаңа меншікті бөлу,
өндіру және тұтыну қатынастарына ұқсас, зейнетақымен қамтамасыз етудің
мүлде жаңа жүйесін құру, Қазақстанның еңбекке жарамсыз азаматтарын
қамсыздандыру тұрғысынан алғанда өзекті мәселе болып табылады (3-сурет).
Сурет 3. Зейнетақы нарығының құрылымы[3]
Мұндағы:
МЗТО – Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығы
ЖЗҚ – Жинақтаушы зейнетақы қор
ЖЗЕ – Жеке зейнетақылық есепшот
ЗАИБЖҰ – Жинақтаушы зейнетақы қорының активтерін инвестициялық
басқаруды жүзеге асыратын кәсіпорындар [14,б.22].
Бүгінгі күні елімізде он төрт жинақтаушы зейнетақы қоры қызмет
көрсетеді. Олардың ішінде алтауы зейнетақы активтерін өздері басқарса,
қалған ұйымы жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтеріне
инвестициялық басқаруды жүзеге асыруда. Олар:
1."ГРАНТУМ Жинақтаушы зейнетақы қоры" АҚ (“Казкоммерцбанк” АҚ
еншілес ұйымы)
2."НефтеГаз-Дем" Жинақтаушы зейнетақы қоры" АҚ
3."Нұрбанк" АҚ еншілес ұйымы "Атамекен" жинақтаушы зейнетақы қоры"
АҚ
4."АМАНАТ ҚАЗАҚСТАН" Жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ (бұрынғы атауы
"Д.А. Қонаев атындағы Ашық жинақтаушы зейнетақы қоры" АҚ)
5."Қазақмыс Жинақтаушы зейнетақы қоры" АҚ
6."Қорғау" Жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ
7."МЖЗҚ" Жинақтаушы Зейнетақы Қоры" АҚ
8."Ұлар Үміт" Жинақтаушы зейнетақы қоры (ашық)" АҚ
9.БТА Банкі АҚ-ның еншілес ұйымы БТА Қазақстан Жинақтаушы
Зейнетақы Қоры АҚ
10Еуразиялық жинақтаушы зейнетақы қоры (Еуразиялық банк АҚ
. еншілес ұйымы) АҚ
11Қазақстан Халық Банкінің Жинақтаушы зейнетақы қоры акционерлік
. қоғамы, Қазақстан Халық Банкі АҚ еншілес ұйымы
12Капитал Жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ - Банк ЦентрКредит АҚ
. еншілес ұйымы(бұрынғы атауы - Капитал Жинақтаушы зейнетақы қоры
АҚ (ашық))
13Отан ашық жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ (АТФ Банк АҚ-ның
. еншілес ұйымы)
14РЕСПУБЛИКА Жинақтаушы зейнетақы қоры АҚ [15,б.5]
.
Сонымен қатар, зейнеткерлік жас тұрақты болып келеді және ерлер үшін
алпыс үш жасты және әйелдер үшін елу сегіз жасты құрайды.
Жинақтаушы зейнетақы жүйесі қатысушылармен жүргізілген зейнетақы
реформасын жүргізу мерзімінде сандық және сапалық сияқты белгілі бір
жетістіктерге қол жеткізген. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің сапалық
нәтижесі болып мыналар табылады:
- салымшыларға қызмет көрсетуді жақсарту;
- салымшыларды жинақтаушы зейнетақы жүйесі жөнінде хабардар етіп
отыру;
- аймақтық бағдарламаларды дамыту;
- жарнама қызметтері және олардың нәтижесінде зейнетақылық қызмет
көрсету рыногында жинақтаушы зейнетақы қоры арасында бәсекелестік
сайыстың өршуі [16,55 б.].
Зейнеткердің салыстырмалы саны зейнетақы төлеу және тағайындауға
байланысты заң ережелерімен анықталады. Оларға зейнеткерлер жасы,
зейнетақыны тағайындауға қажетті еңбек өтілі және еңбек етуші
зейнеткерлерге зейнетақыны төлеу тәртіптерін жатқызуға болады.
Зейнетақы жүйесіндегі түбегейлі өзгерістер хронологиясы:
1991 жылға дейін тек қана әлеуметтік сақтандырудың формальды белгілері
бар және идеологиялық қағидалар негізінде ұйымдастырылған, әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесі;
- кәсіподақтардың зейнетақыны төлеуге қатысуы;
- өндіріс рентабельдігі бойынша алынатын жарналардың дифференциясы;
- зейнетақы арқылы жұмыссыздық пен отбасына байланысты кейбір
мәселелерді шешу;
- зейнетақының көп бөлігі мемлекеттік бюджет дотациясы есебінен
төленеді, яғни мемлекет жалғыз меншік иесі және жұмыс берушінің рөлін
атқарады;
- жұмыскер өзін-өзі қамтамасыз ету міндетін мойына алмайды.
1991 жылы – Қазақстан республикасында зейнетақы қорының құрылуы, оның
қызмет етуінің сақтандыру қағидаларын анықтау, мемлекеттің кейбір
категорияларына зейнеткерлер алдында (әскери, әлеуметтік зейнетақылар)
міндеттерді нақты анықтап алу болып табылады.
1992 жылы – қосымша зейнетақымен қамтамасыз ету институтын рұқсат еткен
Мемлекеттік зейнетақы қоры туралы Қазақстан Республикасының Президентінің
Жарлығы жарияланды.
1993 жылы – сақтандыру жарналарының мөлшері көбейтілді.
1994 жылы – зейнетақының хронологиялық төленбеуінің басталуы.
1996 жылы – Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан
Республикамыздағы зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін реформалау
тұжырымдамасы мақұлданды, сақтандырушыларға дербес шот енгізу тәжірибесі
басталды.
1997 жылы – мемлекеттік емес зейнетақы қорлары жөніндегі заң
қабылданды.
Жоғарыда айтылғандарға сәйкес, біздің зерттеудің негізгі мәселесі,
ұлттық зейнетақы жүйесін нарықтық экономикамен әлемдік стандарттарға
сәйкестендіру болып табылады [17,б.22].
Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін реттеудің жаңа ұйымның қызметтері
мыналарды қамтуы тиіс:
- барлық зейнетақы қорларының қызметтерін лицензиялау;
- жеке зейнетақы институттарының құжаттарындағы өзгерістерді бекіту;
- қорлардың жойылуын, бірігуін, өзгеруін мақұлдау;
- қордың жарғылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz