Нарық субъектісін дискредитациялау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 74 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

І. МОНОПОЛИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ КРИМИНАЛИСТІК СИПАТТАМАСЫ

1. 1 Монополистік іс әрекеттердің түсінігі . . . 10

1. 2 Монополистік іс әрекеттерді реттейтін нормативтік құқықтық актілері . . . 16

1. 3 Монополистік іс әрекеттердің криминалистік сипатамасы . . . 25

ІІ. МОНОПОЛИСТІК ІС-ӘРЕКЕТТЕРДІ АШУ, АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ТЕРГЕУ ЕРЕК-ШЕЛІКТЕРІ

2. 1 Монополистік іс әрекеттерді ашу және анықтау . . . 32

2. 2 Монополистік іс әрекеттерді тергеу ерекшеліктері . . . 49

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 67

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 70

КІРІСПЕ

Дипломның жалпы сипаттамасы. Осы Дипломдық жұмыс монополистік іс-әрекеттермен байланысты қылмыстарды және монополизмге қарсы құқықтық негіздерді Қазақстан Республикасы қылмыстың ізіне түсу органдарының тергеу тәжірибесін зерттеу болып табылады. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде жаңа ережелер және құқық қорғау органдарының осы санатының қылмыстық істерді зерттеуді жетілдіру бойынша ұсыныстары негізделді және қалыптастырылды.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Біздің республикамызда монополияға қарсы заңнаманың пайда болуына бәсекелестікті жою және қолдау бойынша шаралар кешенін іске асыру үшін мықты заң базасын құру нақты тауар нарығындағы үстем табиғи монополиялар субъектілерінің, жеке және заңды тұлғалардың қызметтерін реттеуге мүмкіндік беретін тетіктерді бекіту қажеттілігі себеп болды. Монополиялық іс-әрекеттерді реттеу мемлекет жүзеге асыратын әкімшілік және заң шараларының бүкіл кешенін қамтиды.

«Қазақстанның әлемнің барынша бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына кіру стратегия» атты Парламент палаталарының бірлескен отырысындағы өз баяндамасында Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев « . . . мемлекет экономикада сұранысты ынталандыратын жағдайларды жасай алады және міндетті, бірақ өндірісті өзі ұйымдастырмауы немесе бақылауы тиіс. Мұны нарық жасайды, Салауатты жеке сұранысы бар экономика салаларында мемлекет тек бәсекелес ортаны дамыту және нарықтың үстемдігін жою үшін қажетті реттеуші рөлін ойнауы, ал мұндай сұраныс жоқ жерде оны жасауға ықпал етуі тиіс» деп атап өткен болатын [1] .

Қазақстан Республикасында монополияға қарсы заңнаманың тарихы аз және тұрақты даму сатысында, бұл жайында оның көптеген толықтырулары мен жүйелі өзгерістер, сондай-ақ мемлекеттік биліктің монополияға қарсы органдары құрылымының тұрақты жетілдірілуі растайды.

Нарықтық экономика бір жағынан оң үрдістерді дамытудың нақты мемлекеттік саясатын жүргізуді және екіші жағынан осы саясатты жүзеге асырудың теріс салдарларының пайда болуына жол бермеуді қажет етеді. Бәсекелестіктің болуы және кеңейтілуі болжамды оң нәтижелерге қолжеткізуге мүмкіндік береді, ал оны қысқарту немесе жою қатаң шектеу шараларын белгілеуді және қадағалау мен бақылаудың пәрменді жүйесін талап етеді[2, 8-11бет] .

Бұған біздің шындықта таралған құбылыстар шақырады. Мысалы, көптеген автомобиль иелері, фермерлер және ауыл шаруашылығы техникасын пайдаланатын басқа да тұлғалар жанар-жағар май мен дизельді отын бағасының кезекті жоғарылауына әрқашан таңданады, Бұл ретте, халықаралық сауда биржасындағы нарық жағдаяты тұрақты болып қалады, бірақ сонымен қатар іс жүзінде барлық отандық жанар-жағар май құю станциялары бір уақытта бағаны көтереді және бағаның бірыңғай деңгейін белгілейді.

Басқа мысал: «бестік» деп аталатындарда бағалары барлығында бірдей, автотасымалдау бойынша қызметтер ұсынылады, бұл ретте бағалары өте жоғары және әлдекім оларды бақылайды. Бұдан басқа, қатаң кезектілік белгіленеді, және сондықтан көлік құралдары арасында бәсекелестік болады, ал барлығы олар үшін белгіленген тәртіп бойынша жұмыс істейді, және бұл тәртіп тұтынушылардың сұранысын ешқалайда қанағаттандыруды ынталандырмайды. Бірдей заттарды сатушылар барлығы үшін бірыңғай бағаны белгілеген тұлғалар тарапынан қауіпке байланысты тауар бағасын төмендете алмайтындығын және егер олар тауарға бағаны төмендетуге келісетін болса, тек толық құпия жағдайында ғана екендігін ашық мойындайтын, қала рыноктарында орын алып отырған фактілердің көрсеткіші де аз емес.

Монополистік қызметтің ірі жалпы танымал үлгілері болып «ПетроҚазақстан» АҚ шетел компаниясының кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру кезінде орын алған оқиға табылады. Осы кәсіпорынның қызметі монополияға қарсы органдар белгілеген бекітілген бағалардан айналып өте отырып нарықтық бағалар бойынша жанар-жағар материалдарды сату жүзеге асырылған аффиирленген кәсіпорындарды құру бойынша көптеген манипуляциялармен жанасты. Осы компаняның монополистік іс-әрекеттерімен мемлекетке келтірілген шығын тек үш ай ішінде 13, 0 млрд. теңгені құрады және бұл бір ғана факт емес [3, 140-144б] .

2007 жылы жазда жасырын монополистік іс-әрекеттер (баға келісуі) арқылы кәсіпкерлер тобының цементке бағаны бірнеше есеге қымбаттатқан факті де белгілі және көрсеткішті, бұл мемлекет экономикасының құрылыс секторына теріс әсерін тигізді, барлық құрылыс материалдары түрлерінің қымбаттауына әкелді. Осындай әрекет рынокқа тамақ өнімдерін, атап айтқанда, өсімдік майын, басқа да өмірлік тұтынылатын маңызды заттарды жеткізуді қамтамасыз ететін тұлғалар тарапынан да байқалды.

Жекелеген топтардың монополистік іс-әрекеттері оларға үлкен үстеме пайданы алуға және ел халқының күн көрісі төмен және әлеуметтік әлсіз бөлігінің соншалықты жоқшылыққа ұшырауына әкеледі. Осылайша, сөз тек экономика туралы емес, сондай-ақ біздің қоғамымыздың саяси құраушысы туралы да болып отыр.

Құқық қорғау жүйесі қызметінің нәтижелілігі көбінесе заңнаманың жай-күйіне байланысты болады. Монополистік қызметпен байланысты қылмыстарды анықтау және зерттеу бойынша өте қанағаттанарлықсыз жұмыс ең алдымен қылмыстық-құқықтық норманың жеттілдірілмеуімен түсіндіріледі (Қазақстан Республикасы ҚК 196-бабы) .

Қылмыстық ізіне түсу органдарының жедел-тергеу бөлімшелері осы санаттағы істерді анықтау және зерттеу кезінде қылмыстың осы түрін зерттеудің толық әдістемесінің болмауын қоса алғанда қиын шешілетін мәселелермен ұшырасады.

Қазақстан Республикасының ҚК 196-бабының диспозициясы келісілмеген ережелердің әртүрлі түрлерін әшкерелейді, бұл заңды әртүрлі ұғыну мен заңды қолдану қиыншылықтарына әкеледі. Мысалы, Қазақстан Республикасының ҚК 196-бабының 1-бөлігіндегі заңдық құрылым қисынды түсіндірілмейді, онда заң шығарушы монополистік іс-әрекеттерге және бәсекелестікті шектеуге монополистік қызметтің шегін айырды, сол арқылы норманы қолдануды қиындатты. Бұл норма жіберілетін (бланкетті), сондықтан да, басқа да сұрақтарға жауап білу өте маңызды: монополистік қызметтің монополистік іс-әрекеттен, монополистік іс-әрекеттің теріс пиғылды бәсекелестіктен шегін қалай ажырату қажет, монополизм монополиядан қалай ерекшеленеді және т. б.

Осы норманың қолданылуының он жыл ішінде қылмыстық ізге түсу органдары барлыңы 22 қылмыстық іс қозғалғаны, ал оның ішінде тек 4-еуі сотқа жіберілгендігі де кездейсоқ емес [4] . Бұл көрсеткіш экономикалық қызмет субъектілерінің тарапынан қылмыстық қызметтің алдын алу бойынша заңнаманы қолдануда, оны зерттеу және сот талқылауларында маңызды проблемалардың бар екендігі туралы растайды.

Осы диссертиялық жұмыс аталмыш санаттағы қылмыстық істерді зерттеу тәжірибесінің бірінші арнайы зерттеулерінің бірі болып табылады.

Баяндалған жағдайлар проблеманың өзектілігі туралы растайды және осы диссертиациялық зерттеу тақырыбын таңдауға себепші болды.

Зерттеу тақырыбының пысықталу дәрежесі. Қазақстан Республикасында және ТМД елдерінде монополистік іс-әрекеттермен және бәсекелестікті шектеумен байланысты қылмыстық істерді зерттеу проблемасы арнайы және жан-жақты зерттеуге ұшырамады.

Құқықтың әртүрлі салаларында жүргізіліп отырған зерттеулер бәсекелестікті дамыту, Қазақстан Республикасының монополияға қарсы заңнамасының жекелеген мәселелерін қозғады. Қылмыстық атқару құқығының мамандары Қазақстан Республикасының ҚК 196-бабына қысқаша түсініктемелерді берді.

Кеңестік құрылым кезінде (1917-1991 жж. ) экономикалық қылмыспен күресу құқық қорғау органдары қызметінің басым бағыттарына жатқызылмады (экономикалық қылмыспен күрестің мемлекеттік стратегиясы және үйлестіруші орталығы болмады; экономикалық қылмыстарды жою, анықтау, ашу және зерттеумен ғана айналысатын арнайы құқық қорғау органдары болмады; мамандарды дайындау болмады) [5, 146-154б. ] .

Аталмыш санаттағы қылмыстарды зерттеу мәселесінің аз зерделенуінің куәсі қылмыстық заңнамадағы аталған норманың болу уақытысы ішінде оның төмен нәтижелілігіне қарамастан баптың ауытқуы айтарлықтай өзгерістерге ұшырамауы болып табылады.

Проблемалар тобын, әдіснаманы анықтауда және қорытындылар мен ұсыныстарды қалыптастыруда қылмыстық істерді зерттеудің жалпы проблемаларына арналған қазақстандық ғалым-құқықтанушылардың ғылыми әзірленімдері шешуші роль атқарды: Н. А. Әбдіқанов және т. б. Аталған ғалымдардың монографиялары мен жарияланымдарында қамтылған қорытындылар мен ұсынымдар тұтас алғанда қылмыстық үрдіс жүйесі мен заңнаманы оңтайлы ұйымдастыруға бағытталған. Бірқатар ресей ғалымдарының еңбектері ерекші орын алды: Б. В. Волженкин және т. б.

Бұдан басқа, отандық және шетелдік экономисттердің еңбектері, сондай-ақ осы қылмыспен күресудің шетел тәжірибесі зерттелді.

Зерттеудің негізгі мақсаты монополиялық іс-әрекеттердің пайда болуын, қолданыстағы монополияға қарсы заңның тиімділігін, монополияға қарсы заңды бұзу қылмыстарын тергеу проблемаларын талдау болып табылады. Зерттеу заты Қазақстан Республикасының қылмыстық-іс жүргізушілік, қылмыстық және монополияға қарсы заңдар нормалары, монополия әрекеттерімен байланысты қылмыстық істерді тергеу әдістемесі болып табылады.

Сондай-ақ қолданыстағы монополияға қарсы заңнама тиімділігін, монополияға қарсы заңнама бұзушылықтарымен байланысты зерттеу проблемаларын талдау болып табылады.

Мақсатқа қолжеткізу мынадай міндеттерді шешу арқылы жүзеге асырылды:

- Қазақстан Республикасында монополизм құбылыстарын, оның пайда болу себептерін және қазіргі жай-күйін зерттеу;

- монополистік іс-әрекеттер және монополизм жүйесіндегі бәсекелестікті шектеу орындарын анықтау;

- шетелдік монополияға қарсы заңнамамен (оның ішінде қылмыстық) салыстырмалы талдауды жүргізу;

- Қазақстан республикасы қаржы полициясы және басқа да құқық қорғау органдарының Қазақстан республикасының ҚК 196 бабы бойынша қылмыстық жауапкершілікке кінәлілерді тарту және қылмыстарды зерттеу проблемаларын зерделеу;

- монополизмнің туындауымен байланысты қылмыстардың қылмыстық-құқықтық, криминологиялық, криминалистік сипатттамаларын талдау;

- монополистік іс-әрекеттер мен бәсекелестікті шектеу туралы қылмыстық істерді зерттеу тәжірибесін жетілдіру, қылмыстық, қылмыстық-процессуалдық, монополияға қарсы заңнама тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстарды әзірлеу.

Проблеманы тоериялық пайымдауға құрылу сәтінен бастап Қазақстан Республикасының құқықтық органдарында (оның ішінде Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмыс және сыбайлас жемқорлықпен күрес агенттігі (қаржы полициясы) автор жұмысының 25 жылдық тәжірибесі, сондай-ақ Қаржы полициясы академиясындағы үш жылдық ғылыми-педагогикалық жұмысы негіз салды.

Зертеу объектісі мен мәні. Монополияға қарсы заңнаманы бұзу түрі ретінде Қазақстан Республикасының экономикасындағы монополизмнің кейбір құбылыстары дипломның зертеу объектісі болып табылады. Қазақстан Републикасының, жақын және алыс шетелдердің монополияға қарсы, қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу заңнамаларының нормалары, монополизмнің пайда болуымен байланысты қылмыстық істерді зерттеудің қолданыстағы әдістемесі зерттеу мәні болып табылады.

Зерттеудің әдіснамалық негізін диалектикалық, әлеуметтік-құқықтық, логикалық-құқықтық, тарихи-құқықтық, жүйелі-құқықтық, формалды-заңды, салыстырмалы-құқықтық және кейбір басқа да әдістер құрады. Монополияға қарсы заңнаманы бұзу фактілері бойынша қылмыстық істер материалдарына, тексеру материалдарына (бастарту материалдары), сот үкімдері, әкімшілік істер материалдарына талдау жүргізілді. Монополияға қарсы органдардың, қаржы полициясының, Бас прокуратураның статистикалық деректері пайдаланылды.

Дипломдық зерттеудің нормативтік негізін Қазақстан Республикасының Конституциясы, конституциялық және салалық заңнамалар, Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің актілері, Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмыс және сыбайлас жемөорлықпен күрес агенттігі (қаржы полициясы) мен басқа да уәкілетті органдардың нормативтік құқықтық актілері құрайды.

Дипломдық зерттеудің эмпирикалық негізін тергеу-сот тәжірибесін қорытындылау және зерттеу нәтижелері құрады. Монополистік іс-әрекеттермен және бәсекелестікті шектеумен байланысты қылмыстар бойынша республикадағы барлық қылмыстық істердің материалдарына талдау жүргізілді.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы . Осы дипломдық жұмыс бәсекелестік қатынастарды, басуға, нарықты монополизациялауға бағытталған іс-әрекеттерді жасағаны үшін қылмыстық-құқықтық жауапкершіліктің аз зерделенген және өзекті аспектілеріне арналған. Монополияға қарсы заңнама нормалары мен монополияға қарсы органдардың, қаржы полициясы органдарының монополизмнің туындауымен байланысты қылмыстық істерді зертеу бойынша қызмет тәжірибесін зерттеу негізінде қылмыстық тергеу органдарының қызметінде туындайтын іс жүргізу сипатындағы проблемаларды шешу жолдары ұсынылады.

Дипломдық зерттеуде баяндалған қорытындылар мен ұсыныстар бәсекелестікті қорғау мен монополистік қызметті шектеуді, тұтынушылардың заңды мүдделерін қамтамасыз етуге бағытталған тұжырымдарды, бағдарламаларды әзірлеу кезінде қолданылуы мүмкін.

Қазақстан республикасының ҚК 196-бабында баяндалған қылмыс құрамының заңды құрылымын талдау нәтижелері бойынша және соңғы қолданыстағы редакциясының кемшіліктерін ескере отырып Қазақстан Республикасы ҚК 196-бабының бірінші бөлімінің диспозициясыгда өзгерістер енгізу ұсынылады. Оны жоюдың кейбір жолдары ұсынылады. Монополистік қызметтің пайда болуымен байланысты қылмыстардың алдын алу бойынша шаралар ұсынылды.

Дипломдық зерттеу нәтижелерін келесідей тұжырымдар мен ұсынымдар түрінде көрсетуге болады:

І. Қазақстан Республикасының «Монополистік іс-әрекеттерді шектеу және бәсекелестік туралы» Заңына «монополиизм», «монополист» «монополия субъектісі» анықтаулар кешенін жүйеге енгізу ұсынылады.

2. Салыстырумалы зерттеу нәтижесі қылмыстық қудалау органдарының өндірісінде жатқан Қазақстан Республикасының ҚК 196 б. бойынша қылмыстық істердін сотта келешегі жоқ деген көрсеткішті көрсетті. Қазақстан Республикасы Қылмыстық заңына өзгерістер енгізбегенше, Қазақстан Республикасының ҚК 196 б. бойынша қозғалған қылмыстық істер сотта қажетті аяқталған нәтижеге келмейді.

3. Заң деңгейінде «монополистік әрекет» және «ықылассыз (адал ниетсіз) бәсеке» ұғымдар арасын айыру қажет. Сонымен қатар «Монополистік әрекеттерді шектеу және бәсекелестік туралы» және «Ықылассыз бәсеке туралы» заңдарың біріктіретін әбден негізделген Қазақстан Республикасының Заң жобасын әзірлеу қажет.

4. Пайымдауларды таңдау негізінде Қазақстан Республикасының «Монополистік әрекеттерді шектеу және бәсекелестік туралы» Заңында көрсетілген монополистік іс-әрекеттер қатарын криминалдау қажеттілі жөнінде қорытынды жасалды.

5. Қазақстан Республикасы ҚК 196-бабында табиғи монополистердің заңсыз әрекеттері үшін қылмыстық жауапкершшікке тартуды қарастыру ұсынысы шығарылады.

6. Қазақстан Республикасы ҚК 196-баптың бірінші тармағы жаңа баспада ұсынылады. оның қолданыстағы нормадан айырмашылығы мол.

7. Мемлекеттік құрылымдар шенеуніктері тарапынан жемқорлық әрекеттері бар бәсекелестік қатынастары аясында монололиялық әрекеттердің айқын қарым-қатынасына байланысты Қазақстан Республикасы ҚК 196-бабын, егер қылмыскер жемқорлық құқық бүзушылылық субъектісі болып табылса жемқорлыққа байланысты баптар қатарына қосу мақсатқа сай болып табылады. Бұл Қазақстан Республикасы ҚК 307-баптың 5-тармағына өзгерістер қосу және аталған баптың 6-тармағы ретінде «жемқорлық қылмыстың субъектісі» ұғымын бекіту арқылы жүзеге асырылады.

Жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңыздылығы. монополия қызметі бойынша қылмыстық істерді тергеу тәжірибесі тиімділігін арттыруда, қылмыстық заңнаманы жетілдіруде, тексеріс материалдары, қылмыстық істер бойынша өндірістік шешім қабылдау кезінде тергеу және соттық қателіктерді жіберу фактілерінің алдын алу кезінде, келешектегі ғылыми зерттеулерде, еліміздің оқу орындарында қаржы полициясы органдарының және басқа да құқық қорғау органдары мен монополияға карсы органдардың практикалық қызметкерлеріне арналғаң арнайы курсты оқыту кезінде қолданылатын тұжырымдар мен ұсынымдар ретінде қалыптасқан нәтижелермен келісілді.

Ұсыныстар мен қорытындыларда баяндалған зерттеу нәтижелері монополистік қызмет туралы қылмыстық істі зертеу тәжірибесінің тиімділігін арттыру; қылмыстық заңнаманы жетілдіру мақсатында; тексеру, қылмыстық істер материалдары бойынша процессуалдық шешімдерді қабылдау кезінде тергеу және сот қателіктерінің алдын алу; одан әрі ғылыми зерттеулерде; қаржы полициясы органдарының, басқа да құқық қорғау және монополияға қарсы орган қызметкерлерін дайындау, қайта даярлау және біліктілігін жоғарылату кезінде елдің оқу мекемелерінде пайдаланылуы мүмкін.

Зерттеу нәтижелерін саралаудан өткізу. Жүргізілген зерттеудің негізгі нәтижелері, олардың қорытындыларына негізделген теориялық ережелері және ұсынымдары Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмыс және сыбайлас жемқорлықпен күрес агенттігінің (Қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясының экономикалық және сыбайлас жемқорлықты ашу және зерттеу әдістемесі кафедрасында оларды талқылау үрдісінде саралаудан өткізілді.

Енгізу. Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмыс және сыбайлас жемқорлықпен күрес агенттігінің (Қаржы полициясы) тәжірибелік қызметінде, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмыс және сыбайлас жемқорлықпен күрес агенттігінің (Қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясының оқу үрдісінде Дипломдық зерттеу нәтижелері, қорытындылары мен ұсыныстары пайдаланылады.

Дипломдық құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, бес кіші бөлімдерді қамтитын екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және соған қосымшалардан тұрады. Диплом көлемі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Білім және ғылым саласындағы Бақылау комитетінің Нұсқаулық талаптарына сәйкес келеді.

1. МОНОПОЛИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

1. 1 Монополистік іс әрекеттердің түсінігі

Монополия (гр. monos - бір, poleo - сатамын) жалғыз сатушы дегенді білдіреді. Таза монополия нарығы ұлттық экономика деңгейінде өте сирек кездеседі. Көп жағдайда таза монополияны жергілікті нарықтардан кездестіруге болады[6, 342б] .

Монополияның экономикалық мәні - тауарды өндіруші немесе сатушының оны өткізудегі талаптарына билігі. Монополия екі мағынада құрастырылады. Тар мағынада, монополия - бұл бір аймақта бір фирманың үстемдік етуі. Кең мағынада, монополия - бір ірі компанияның немесе оның бірлестіктерінің бір салада үстемдік етуі.

Монополия деп келесі шарттарға жауап беретін нарықтық құрылымдарды түсінеміз:

1. Саладағы барлық тауарды шығару осы тауардың бір сатушысымен бақыланады, ол монополист деп аталады. Басқаша айтқанда, фирма-монополист тауардың жалғыз өндірушісі болып табылады және өзімен бүкіл саланы білдіреді.

2. Монополиямен өндірілетін тауар (тауар Х) жақын алмастырушылары жоқ және ерекше болып табылады. Сәйкесінше Х тауарға сұраныс басқа сала тауарларының бағасы өзгергенде азғантай өзгереді, сондықтан монополияландырылған Х тауар мен экономиканың басқа салаларының өнімдеріне сұраныстың айқасқан икемділігі өте төмен.

3. Монополия салаға жаңа фирмалардың енуіне жол толығымен жабық, сондықтан монополия жағдайында қандай да бір бәсекелестік күрес болмайды.

Сонымен, монополия - салалық ұсыныстың барлық көлемінің жақын алмастырушысы жоқ өнімді өткізетін бір сатушыда шоғырланумен және олардың өнім көлемін шектеумен, бағаны жоғарлатумен және салаға жаңа бәсекелестерді кіргізбеуімен сипатталады[7, 312б] .

Бұндай жағдай тек салаға кірудің жоғары, қатаң кедергілері болғанда мүмкін. Таза монополияның пайда болуына салаға немесе нарыққа кіруге қойылған кедергілер себеп болады. Бұндай кедергілердің болуына жағымды әсер ететін факторлар монополиялық биліктің көздері болып табылады.

Монополиялық билік көзі ретінде өндірушіге белгілі бір әрекетті немесе өндірістің белгілі бір әдісін қолдануға берілетін ерекше құқықтар бола алады. Бұндай құқықтар мемлекеттік билік органдарымен беріледі. Жиі монополиялық биліктің көзі ретінде, уақыт жағынан шектелген болғанымен, авторлық құқық болып табылады. Олар патенттер мен лицензиялар арқылы жүзеге асырылады да, олардың иелеріне қандай да бір тауар (қызмет) нарығында немесе өндірісте қандай да бір технологияны қолдануда монополиялық жағдайды ие болуға мүмкіндік береді.

Монополиялық билік көзі ретінде өндірістік ресурстарды бақылау болады. Егер тауарларды өндіруге қажетті экономикалық ресурстар бір ғана фирманың иелігінде болса, ол нарықта монополияны қамтамасыз етеді.

Монополиялық билік көзі масштаб әсері де бола алады, ол үшін масштабтан үнемдеу ұзақ мерзімді нарықтық сұранысты толық қамтамасыз еткенге дейінгі өндірістің кеңеюі кезінде тұрақты өседі. Бұл жағдайда баға бойынша бәсекенің өзі салада бір фирманың қалуына әкеледі, ол төменірек ұзақмерзімді орташа шығындарды қамтамасыз етеді.

Кейде монополиялық билік көзі сауда маркасына тұрақты икемді (лояльность) болғанда, тұтынушылардың қалауы болады және нарықтағы монополиялық жағдай заңсыз әрекеттер (мемлекеттік қызметкерлерді сатып алу, картельдік келісімдер, т. б. ) нәтижесі болғанда, адал емес бәсеке болады.

Айтылып өткен монополиялық билік көздерінің пайда болу критериилерін қолданып, монополияны бірнеше типке бөледі:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.