МҰХТАР ӘУЕЗОВ ЖӘНЕ ӘЛЕМ ӘДЕБИЕТІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3

МҰХТАР ӘУЕЗОВ ЖӘНЕ ӘЛЕМ ӘДЕБИЕТІ 8Әуезов нәр алған тамырлар және олардың жазушы

шығармашылығындағы орны 8

М. Әуезов және Шығыс 12
М. Әуезов және Орта Азия әдебиеті 16
М. Әуезов және орыс әдебиеті 36
М. Әуезов және Батыс әдебиеті 41

МҰХТАР ӘУЕЗОВ ӘЛЕМДІК ТҰЛҒА 46Суреткердің «Қорғансыздың күні» әңгімесі - әлемдік,

өмірлік туынды 46

«Көксерек» -жазушының ұлттық проза өнерін әлемдік

деңгейге көтерген үздік туындысы 52

2. 3 М. Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясы - әлем әдебиетінің асыл қазынасы 58

ҚОРЫТЫНДЫ 62

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 67

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Ұлтымыздың заңғар жазушысы, қазақ әдебиеті мен мәдениетінің XX ғасырдағы биік шыңы - ұлы Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің артында қалған ұлан ғайыр мұрасын зерделеп, ой елегінен өткізу үшін де әр дәуірдің, әр ұрпақтың өз айтар сөзі, таным-түсінігі болатыны сөзсіз. Егемен ел жағдайында ұлы жазушы мұрасына деген ілтипатымыз да осындай бір ұмтылыстың көрінісі болмақ. Ғасырлар бойы көшпелі тіршілікті бастан кешіріп, XIX ғасырдың бел ортасында жол айырығына келген қазақ өмірінің барлық әрі мен нәрін, сыны мен сырын, соры мен бағын теңдессіз тарихи тұлға Абай тағдыры арқылы әрі көркем, әрі түпсіз ой көзімен ашып берген суреткер туралы талай-талай ізденістер жалғаса бермек. Олай болатыны М. Әуезов шығармашылығы ғасырлық өлшемдердің аясына әлдеқашан именбей-ақ енген.

Ұлы жазушы, ғалым, қоғам қайраткері М. Әуезовтің көркем мұрасы - біздің төл әдебиетіміздің ғана емес, бүкіл адамзат мәдениетінің де жетістігі. Оның шығармашылық қарымы ауқымды да бай. Романшы, драматург, ғалым, сценаршы, аудармашы - бұл ұлы қаламгер дарынының толық емес тізімі. Мұхтар Әуезов - өзінің энциклопедиялық құлашты білімімен, асқар талантымен рухани өмірдің көптеген салаларында жарқырап көрініп, бүкіл қазақ мәдениетіне ықпал жасады. XX ғасырдың бас кезіндегі қазақ қоғамы қойған талаптар оны сол кезеңдегі басқа да аса көрнекті қазақ зиялылары сияқты әрі жазушы, әрі ғалым, әрі қоғам қайраткері болуға ұмтылдырды. Сол себепті де Мұхтар Әуезовтің сан қырлы таланты оның өнердің қазақтар үшін бұрын белгісіз болып келген түрлері мен жанрларын тұңғыш қалыптастырушылардың қатарынан көрінуіне айқын жол ашты. Әуезов - тұңғыш кәсіби драматург, ұлттық театрдың тұңғыш режиссері әрі ұйымдастырушысы, тіпті тұңғыш кәсіби әдебиеттанушы да. М. Әуезов сонымен бірге тұңғыш әдеби киносценарийлер мен опера либреттоларының алғашқы авторы болды.

Егерде, ұлылықтың өзін сол адам өмір сүрген қоғамның даму заңдылығы мен қайшылықтарының арасындағы қақтығыстарға деген көзқарасы арқылы бағалар болсақ, онда жиырмасыншы ғасырда әлем таныған суреткерге қолданылатын өлшемдердің бірде-біреуі Мұхтардың таным-тағдырын таразылап бере алмас еді. Бұл ретте ол: «Данышпандар ешқандай ережеге бағынбайды, керісінше, өзгелерді өз ырқына бағындырып, өзіне еліктіретін бейнені дүниеге әкеледі» деген ағылшын ғалымы Эдуард Юнгоның пікірін еске түсіреді. Демек, Мұхтар Әуезовтің тұлғасы өзіне өзі ғана өлшем болады. Басқа тұлғаның көлеңкесімен кесіп-пішуге келмейді, ондай үлгі жоқ.

Кешегі кеңестік идеологияның тұсында үнемі қазақ әдебиетін басқа ұлттар әдебиетінің көлеңкесінде қарау немесе сол әдебиетке теңгере салу белгілі дәрежеде орын алып келді. Кезінде әлемдік деңгейге көтерілген М. Әуезовтің жазушылық шеберлігінен басқа халықтар әдебиетінің өкілдері де үлкен өнеге алып отыр. Қазіргі уақытта әдебиеттің тарихы саласында «Әлем әдебиетіндегі М. Әуезов дәстүрі» тақырыбы өзекті және мазмұнды болып саналады. Себебі М. Әуезовтің сан қырлы дәстүрін басқа ұлт әдебиетінің өкілдері өздеріне әдеби дәстүр тұрғысынан игеруде.

М. Әуезовтің өмірі мен шығармашылығы бүгінгі таңда Әуезовтану ғылымының нысанына айналып отыр. Сондықтан да оның өмірі мен шығармашылық жолына және көркемдік әлеміне арналған әр саладағы ғалымдар мен сыншылардың, әдебиет зерттеушілерінің 3350-ден астам монографиялары мен мақалаларының жарық көруі заңды.

Бүгінгі таңда дарқан дарын, ғұлама ғалым, тарлан суреткерлер арасындағы достық қарым-қатынастар мен шығармашылық байланыстардың алуан сырларын жан-жақты аша түсіп, олардың бір-біріне тигізген игі ықпалдары мен өзара әсерлеріне көңіл аудара отырып, күн өткен сайын кемелдене, дами түскен мәдени, әдеби байланыстардың негізгі ерекшеліктері мен оның мәнін ашу - әдебиеттану ғылымының алдында тұрған келелі де, соны мәселелердің бірі. Өйткені белгілі суреткер Г. Марков: « . . . әдебиеттердің өзара әсері мен бірін-бірі байытуы, әрқашанда келелі әңгімені керек етеді» деген болатын. Міне, солай екен, халықтар әдебиеттерінің бір-бірінің дамуына тигізген игі әсерлері мен ықпалдарына ой көзін тігіп, барлай назар аударғанда, онда қаламгерлердегі бір-бірінде болған тікелей еліктеуден іздемей, әрбір суреткердің өмірге көзқарасынан, жазушылық позициясы мен концепциясынан, асқар арман, ізгі мұраттарынан іздеу керек.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Диплом жұмысының негізгі мақсаты - шығармалары қазақ әдебиетінің алтын қорынан орын алатын, қазақ халқының заңғар жазушысы Мұхтар Әуезовтің әлем әдебиетіндегі тұғырын айқындау. Осыдан келіп зерттеу жұмыстың негізгі міндеттері туындайды:

Мұхтар Әуезов сусындаған арналарды айқындап, ол нәр алған

тамырларды саралау;

Жазушының шығармашылық әлеміне Шығыс әдебиетінің

тигізген әсерін айшықтау;

Мұхтар Әуезовтің Орта Азия халықтарының әдебиетіне

тигізген әсерін талдау;

Жазушының танымына орыс әдебиеті классиктерінің әсерін

көрсету;

Мұхтар Әуезов шығармашылығына Еуропаның ой-пікірлерінің,

тарихи танымының, қоғамдық құрылымдарының, көркемдік әлемінің ықпалын айқындау;

Қазақ әдебиетін дүниежүзілік деңгейде дамытудағы Мұхтар Әуезовтің

атқарған жетекшілік қызметін анықтау;

- М. Әуезовтің әлемдік туындыларын саралау.

Зерттеудің нысаны. М. Әуезовтің «Қорғансыздың күні» әңгімесі, «Көксерек» повесі, «Абай жолы» роман-эпопеясы зерттеудің нысаны ретінде алынды.

Зерттеудің дереккөздері . Аталған мәселелердің шешімін табу үшін көптеген ғалымдардың, әсіресе М. Әуезовті әлемдік тұлға ретінде қарастыру мәселелеріне арналған бірқыдыру еңбектерді басшылыққа алынды. М. Әуезовтің шығармашылығын зерттеген әдебиеттанушы ғалымдар, сыншылар А. Нұрқатов, М. Қаратаев, Ы. Дүйсенбаев, Е. Лизунова, Л. М. Әуезова, З. Қабдолов, З. Ахметов, Б. Сахариев, Қ. Мұхаметханов, Р. Нұрғалиев, С. Қирабаев, М. Мырзахметов, К. Сыздықов, Т. Жұртбай, Ж. Дәдебаевтардың еңбектері негізге алынды.

Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы. Абай өз заманының «жұмбақ жаны» болғандығы баршамызға белгілі. Ал Әуезов болса өзінің көркем романдары мен ғылыми зерттеулері арқылы осы бір жұмбақты тарқатып оның тереңіне бойлай енуге күш салды. Енді «баяғы жартас бір жартас болған, соқтықпалы соқпақсыз» жердің жұмбағын шешкен Мұхтар Әуезовтің өзі әдебиетшілер үшін терең де жан-жақты зерттеудің сарқылмас қазынасына айналды. Қазіргі егеменді ел болып, тәуелсіздігімізді алған шақта, дініміз бен ділімізді түгелдеп, өз болмысымызды, дәстүрімізді саясаттың салқынынсыз жаңаша зерделей бастаған тұста М. Әуезовтің әлемдік тұғырын және әлем әдебиеті мен қазақ әдебиетінің арасындағы тарихи сабақтастықтың, ықпалдастықтың болғанын тереңірек, жаңа қырынан зерттеу қажет деп есептейміз.

Мұхтар Әуезовті Бальзакпен, Толстоймен, Гетемен, Достоевскиймен, Тургеневпен, Шолоховпен салыстыру жиі кездеседі. Әлем әдебиеті алыптарымен қатар қою жағынан алғанда, бұл дұрыс та. Алайда әр классик - қайталанбас дара тұлға. Мұхтар Әуезов - қазақ халқының ұлы перзенті, қазақтың Әуезові, сонан кейін барша адамзаттың Әуезові. Мұхтар Әуезов - таланты бірден жарқырап көрініп, көзі тірісінде аты әлемге әйгілі болған қаламгер. Осыны еске сақтай отырып, жұмыста екі бағытта зерттеу жүргізілді. Біріншісі М. Әуезовтің әлем әдебиетінен нәр алған көздерін қарастыру болса, екінші бағытта әлем әдебиетіндегі Әуезов дәстүрін саралау тұрғысынан ізденістер жасалды.

Зерттеудің әдістері. Жұмысты орындау мақсатына қарай, баяндау, саралау, талдау әдістерін пайдаландық.

Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Диплом жұмысының

барысында алынған нәтижелер мен тұжырымдардың, қорытындылардың теориялық және практикалық мәні зор. Зерттеу нәтижелері жоғары және арнаулы оқу орындарының филология бөлімінде қазіргі кезеңдегі қазақ әдебиетін өту барысында, арнайы курс, арнайы семинарларда, сондай-ақ, педагогикалық колледждердің, орта мектептердің әдебиет пәнінде М. Әуезовтің әлемдік әдебиеттегі орны туралы сөз қозғағанда пайдалануға болады. Әсіресе, М. Әуезов шығармашылығы туралы ғылыми жоба қорғау, реферат жазу, тағы басқа жұмыстарда еңбек қосымша материал қызметін атқара алады.

Жұмыстың құрылымы. Бітіру жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан және әдебиеттер тізімінен тұрады. Негізгі бөлім екі тарауды қамтиды.

МҰХТАР ӘУЕЗОВ ЖӘНЕ ӘЛЕМ ӘДЕБИЕТІ

1. 1 Әуезов нәр алған тамырлар және олардың жазушы шығармашылығындағы орны

Мұхтар Омарханұлы Әуезов - әлемдік тұлға. Мұхтар Әуезовті әлем әдебиетімен байланыста қарастырар болсақ, қазақ әдебиетінің ақиық жазушысы Шығыс пен Батыстың мәдениетін, әдебиетін жетік білгенін көреміз. Шетел классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударып, ұлттық оқырман қауымға мән-мазмұнын дәлме-дәл жеткізген [1, 99 б. ] .

Мұхтар Әуезов жастайынан-ақ қазақ халық ауыз әдебиеті үлгілерін, туған әдебиетінің таңдаулы туындыларын үзбей оқи жүріп, орыс және Батыс Еуропа әдебиетіне үлкен ықыласпен назар аударды. М. Әуезов - КСРО халықтары әдебиетінің майталман бiлгipi ретінде Мәскеу университетінде профессорлық қызмет атқарған жазушы. Орыс, украина, белорус халықтары әдебиетін бip жинақтап қарап, Балтық бойы халықтары әдебиетін тағы бip бөлек алып байымдайды. Кавказ халықтары әдебиетіне де арнайы тоқталады. [2, 60 б. ] .

Дүние мәдениетінің тарихына туған халқының ой-сана, рухани қабілет, парасатын бар болмысымен танытқан даналардың танымы мен тағдыры - өзі тіршілік кешкен заманның топырағынан тамыр тартады. Ұлылар барлық дәуірлік, өмірбаяндық, шығармашылық қайшылықтарды басынан кеше отырып, жаратылыстың адамға сыйлаған қасиеттерін бойына сіңірген сәтте ғана замандық тұлға дәрежесіне көтеріледі. Шынайы дана - өз ұлтының қадым заманнан бергі зейін-зердесінің, түсінік-түйсігінің іріктеліп келіп ұйыған мәйегі. Ірі-ірі қоғамдық қақтығыстар, танымдық тартыстар және биік нысана, үлкен мүде-мақсаттар жеке адамның кесек қимылына жол ашып, өз мүмкіндігін толық пайдалануға ықпалын тигізеді. Даналардың өмірі халқының тағдырымен біте қайнасып, қоса құйылады. Олардың тағдырын елінен, елінің тағдырын олардан ажырату мүмкін емес [3, 31 б. ] .

Сол сияқты Мұхтар Әуезовтің танымы да сол ұлттың тамырынан нәр алды. Оның өмірдегі және өнердегі қадамы Абайдың қара шаңырағының табалдырығынан басталды. Ол ХІХ ғасырдың аяғындағы, ХХ ғасырдың басындағы қазақ сахарасының парасат университеті - Абай тәлімінен сусындап өсті. Абайдың қыстауы Жидебай ол үшін «білім қақпасы» болды. Осы «қақпа» арқылы Мұхтар үш үлкен тамырдан нәр алып, «көкірегіне көп жұбаныш тауып, ой өлкесі гүлденді» [4, 93 б. ] .

Бірінші тамыр: «Мұхтардың балалық шағы қазақ даласында кездесіп көрмеген батыс елдерінде де сирек кездесетін өлең мен әнге, ертегі мен жырға, жұмбақ пен жаңылтпашқа, шежіре мен шешендіктің лұғатты сөздеріне күні-түні шомылатын творчестволық ерекше жағдайда өтті. Ол Абай ауылы, Абай айналасы - Абайдың ақын балалары, Абай ауылына үсті-үстіне ағылып келіп жатқан ақындар, әншілер, домбырашы, қобызшы-күйшілер, бишілер, шешендер . . . Қазақ халқының қалыптасқан әдептілігі, инабаттылығы, мінезділігі, адамгершілігі - бәрі-бәрі осы ауылда Абай елегінен өтіп өңделгені де бар. Абай айналасында өрескел мінез, ерсі сөзге тыйым салынған. Бұл ауыл-да кітап бар, оқу бар. Науаи, Низами, Омар һаям, Фирдоусилер аудармасыз, өз тілдерінде оқылады. Абай айналасында осындай жайлар болғанын Мұхтар өзі де жыр етіп айтатын еді. Сол төңіректің барлық ішкі-сыртқы бейнесі зерек баланың балғын ойына өшпестей болып орнап қалған [3, 32 б. ] . Абай ауылына қысы-жазы көршілес отыратын Мұхтардың атасы Әуез өзі де мұсылманша оқымысты, сандық-сандық кітап жиған адам: Әл-Фараби, Әбуғали ибин-Сина, Қожа Ахмет Йассауи, Мұхамед Қайдар Дулати, Әбілғазы Баһадүр ханның еңбектері қолға көшіріп алған күйінде сол кісіден табылады екен» [5, 263 б. ] . Соның барлығын, тілі мен діні арқылы жанына сіңген көне шығыстың ғұламалық әфсаналарын, шағатай, түрік, парсы, араб тіліндегі даналардың мұрасын, ислам әлемінде ғана емес, дүние ғылымына бетбұрыс әкелген жәдидшіл ғалымдар Мұхаммед Ғабдуку, Жалаладдин Ауғани, Шаһа-буддин Маржани, Исмағил Гаспаралы іспетті тұлғалардың дүние, жалған, адам, тарих, рухани азаттық, мінез, бостандық, діни таным мен қоғам, ұлттық азаттық, түрікшілдік, исламшылдық ілімдерін сіңіріп, олардың пікірлерін салыстырып, санасына сара жол іздеді. Ол жол - «Абай жолына» әкеп қосты. Индия мен Американы аралаған кезінде оның көне шығыс туралы ғұламалық ойлары мен біліміне таң қалған зиялы қауымның Мұхтар Әуезовті: «Шығыстың тірі - данышпаны» [6, 40 б. ] деп таңдай қағуының түп тамырында оның балалық шағындағы тәлім-тәрбиесінің негізі жатыр. Мұхтар сол көшпелі замандағы ақыл-ойдың тірі көрінісіндей боп өмір сүрді.

Ал екінші тамыр: ол - Еуропаның ой-пікірлерінің, тарихи танымының, қоғамдық құрылымдарының, көркемдік әлемінің ықпалы. Мұхтар Монтеньнің, Жан-Жак Руссоның, Дрепердің, Бальзактің, Гетенің, Дюманың, Гюгоның, Лес-саждың, Дарвиннің, көне грек даналары Аристотель мен Сократтың парасат пайымдарымен бала жасынан танысып өсті. Тіпті Мұхаң дүниеге келмей тұрып, ХІХ ғасырдың аяқ тұсында-ақ, бұлардың ақылды пікірлері мен көркем шығармалары Абай төңірегінде үнемі ауызекі әңгіме ретінде айтылып, көңілі сергек, көкірегі ояу көпшіліктің сарасына түсіп отырған. Талқылаған, өздерінше сынап, қорытынды шығарған. Үлгі ретінде балаларға айтып отырған [4, 93 б. ] . Бұған негіз қалаған шырға - Абайдың дәстүрлі тағылымы. Шәкәрім Құдайбердіұлының «Үш анық» атты пәлсафалық ғақлиясының дүниеге келуіне әсер еткен де сол үлгі. Мұхтар да сол арқылы Шопенгауэрдің атын ғана емес, ілімінің негізін де ұғынып өсті. Ол өзінің жазушылық шеберлігінің қалыптасу барысында кейіпкерлер бейнесін сомдауда, қоғамдық құбылыстардың қат-қабатын суреттеуде Бальзакқа ерекше ден қойып, оған шеберлік мектебі ретінде қарауының себебі де осында. Қызықты оқиғаларды баяндайтын романдардан гөрі Абай ауылында ойға негіз қалайтын парасатты мұралардың жоғары бағаланып, үнемі талдау мен пікір келесіне айналуы Мұхтардың да көзқарасына әсер етті. Жүрек қалауын соған қарай бейімдеді [3, 33 б. ] .

Үшінші тамыр: ол, тағы да Абай ауылдарында, Мұхаңның өскен ортасында әбден сіңісті, үйреншікті боп кеткен дәстүр орыс әдебиеті еді. Соның ішінде XIX ғасырдағы Толстой, Достоевский, Тургенев, Пушкин, Лермонтов, Лесков іспетті классиктерді жанына жақын тұтты. Әсіресе, Тургеневтің сұлу да мұңлы шығармалары оның жүрегіне терең таңба салды. Өзі де сондай биік шеберліктің сатысына көтерілген тұста да Тургеневтің романдарын қазақ тіліне аударды. Ал Пушкиннің «Евгений Онегин» романын Фадеевпен жарыса отырып жатқа айтқаны көпке мәлім. Алты жасында Абайды көріп, батасын алған Мұхтардың бұл үш таным тамыры да ұлы ақынның бейнесін оның жүрегіне мәңгі орнықтырды. Сол қуатты тамырдан күш алған таланттың өмір мектебі де сол тұлғаға деген тағзымды күшейте түсті. Көзқарасы да сол Абайдың ықпалымен қалыптасты. Алайда Абай дәстүрлерін жалғастыруға ұмтылған Мұхтар Әуезовтің алдында заман ауысып, қоғам өмірі күрт, зор өзгерістерге ұшыраған жағдайда халық тағдырын, оның келешегін, ұлттық әдебиеттің даму жолдарын жаңа тілек-талаптарға орай толғап, түсіну міндеті тұрды. Бұл үшін күрескерлік те, үлкен суреткерлік қажет еді [3, 33-34 б. ] .

М. Әуезов - өзіне дейінгі және өз тұсындағы ілгерішіл әдебиеттің озық үлгілерінен суреткерлік өнердің нeбip құпия сырларына қаныққан жазушы. Ол өз шығармашылығының бастапқы сәтінен бастап, өмipiнiң соңына дейін түрік халықтары әдебиетін, әлемдік әдебиет үлгілерін зерттеп, оларды неғұрлым жетік меңгеруге деген сұранысын қанағаттандыруда еш салғырттық жасап көрмеген. Ғажайып талант иесі бола тұра, ол түрік халықтары әдебиетінің өкілдері мен әлем халықтары жазушыларының шығармаларына өз баға-пікірлерін білдіріп отырумен қатар, олардың көркемдік ізденістерін, тәжірибелерін пайымдауға, сол арқылы өзінің көpкeмдiк әлемін үнемі байытып, жетілдіріп отыруға ерекше көңіл аударған. Жазушы, бұл ретте, кейінірек: « . . . мені оқығандарымның бәрі бірдей қанағаттандырған жоқ, бipiн ұнатсам, бipiн ұнатпадым. Бірақ екеуінің де пайдасы болды, екеуінен де үйрендім, бірінен қалай жазу керектігін үйрендім, бірінен қалай жазбау керектігін үйрендім», - деп еске алған [2, 60 б. ] .

Осындай тамырлардан нәр алу М. Әуезовтің әлемдік әдебиеттің төрінен орын алуына орасан зор үлес қосты.

М. Әуезов және Шығыс әдебиеті

Әлемдік әдебиет алыптарының Шығысқа соқпай кеткені кемде-кем шығар. Гете Шығыстың әйгілі жеті ақынын оқығаннан кейін өзінің «Батыс - Шығыс диванын» дүниеге әкелді. Петрарканың сонеттері Ғафиздің ғазалдарымен үндесті. Байрон поэмаларында шығыстық мотивтер бар. Россияда Жуковский Фирдоусидың «Шахнамасына» еліктеген неміс ақыны Рюккерттен алып «Рүстем мен Зухраб» поэмасын жазды. Фет Хафиздің «Жоғалған Жүсіп» атты ғазалын орыс тіліне аударды. Лермонтовтың атақты Шығыс сюжетіне жазылған «Үш пальмасын» білеміз. Қазақ топырағында Шығысты жетік білгендердің бірі Мұхаң еді [7, 98 б. ] .

Зерттеуіміздің негізгі нысаны Мұхтар Омарханұлы Әуезовтің әлем

әдебиетімен байланысы және ондағы жазушының алатын орны жайында болғандықтан, жазушының Шығыс әлеміне қатысын айналып өту мүмкін емес.

Әуезовті алғаш Шығыс әдебиеті әлемімен таныстырған Абай ілімі, Абай танымы еді. Абай әлемін барша қазақ халқына, қала берді, бүкіл әлемге танытқан жазушы, ғалым Мұхтар Әуезов ұлы ақынның өмірі мен шығармаларын зерттеу барысында Шығыс әдебиетімен жақыннан танысқаны баршаға белгілі. Жазушы өз заманының әлемге әйгілі туындыларымен қатар, орта ғасырларда барша адамзат баласының асыл мұрасына айналған Шығыс мұсылман әдебиетін де жетік меңгерді. М. Әуезовтің ғылыми-зерттеу мақалаларында шығыс әдебиеті жайында кеңінен ой қозғалып, «Шахнама», «Мың бір түн», «Ләйлі-Мәжнүн» сияқты асыл туындылардың қазақ әдебиетіне ықпалы туралы айтылады [8, 113 б. ] Жас кезінен Абай дәстүрін үлгі ете отырып, әлемдік деңгейдегі әйгілі Шығыс классиктері Фердауси, Сағди, Низами, Омар Хайям және басқа да шайырларды аудармасыз, өз тілдерінде оқыды, олардың поэзиялық туындыларын танып-біліп, Мұхаммед пайғамбардың өмірі туралы деректерге қанығып, араб әдебиетінің асыл қазыналары саналатын «Мың бір түн». «Ләйлі-Мәжнүн» тәрізді көркем шығармалармен сусындады [1, 99 б. ] . Кейінірек Ресейде, Өзбекстанда оқыған кезінде Шығыс әдебиеті мен мәдениетіне барынша зейін қойып, терең тануға ұмтылғаны кемеңгер жазушының барлық шығармаларының сонарынан, зерттеу еңбектерінен анық көрініп тұрады.

Дарынды әдебиетші Абай өмірі мен дүниетанымын, жалпы болмысын

зерделеу барысында оның өлеңдеріндегі Шығыстың, соның ішіндегі араб әдеби үлгілерін көп кездестіріп, оларға талдау жасаған. М. Әуезов Абайдың алғашқы өлеңін Шығыс классиктеріне еліктеп шығарғанын, 1902 жылы жазған «Алланың өзі де рас, сөзі де рас» өлеңі оның шығыстық тақырыптағы соңғы шығармаларының бірі екенін атап көрсетеді [9, 59 б. ] .

Мұхтар Әуезовтің өзінің де көптеген шығармаларында арабтық сарындар мен мотивтерге жақындау сюжеттер кездеседі. Айталық, «Еңлік-Кебек» атты алғашқы драмалық туындысында қазақ халқының Ләйлісі мен Мәжнүнінің трагедиялық тағдыры баяндалады. Әрине, Еңлік пен Кебек тағдыры қазақ топырағына тән, қазақы салт-дәстүр негізінде өріледі. Ұлттық менталитет пен діл айқын көрініс береді. Десек те, олардың тағдыр-талайының қасіретпен аяқталуы араб дәстүрінде қалыптасқан көркемдік шешімге жақын келеді [1, 101 б. ] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.