Трасология объектілерінің криминалистикалық маңызы және классификациясы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 77 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3-4

1. ТРАСОЛОГИЯ - ІЗДЕРДІ ЗЕРТТЕЙТІН КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ ТЕХНИКАНЫҢ БІР САЛАСЫ

1. 1 Трасологияның түсінігі мен ғылыми негіздері 5-12

1. 2 Трасология объектілерінің криминалистикалық маңызы және классификациясы 12-20

2. ТРАСОЛОГИЯ ОБЪЕКТІЛЕРІН ЗЕРТТЕУ

2. 1 Адам іздерінің трасологиясы 21-50

2. 2 Бұзу құралдары іздерінің трасологиялық мәні 50-56

2. 3 Көлік құралдары іздерінің трасологиялық маңызы 57-63

2. 4 Іздерді табу, алу және бекітуде қолданылатын

криминалистикалық тәсілдер 63-72

ҚОРЫТЫНДЫ 73-74

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИТТЕР ТІЗІМІ 75-77

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.

Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу. [1, 4б]

Қылмыстылықпен күресу мемлекеттің қылмыстылықты төмендетуі бойынша тактикалар мен стратегияларды ұйымдастыруымен, заңнаманы реформалаумен қатар атқарушы билікті өзгертумен сипатталады.

Атқарушы органдарға, әсіресе, тергеу және анықтама органдарына дәлелдемелерді жинау арқылы объективті шындықты орнату тапсырмасы жүктеледі.

Таңдалған тақырыптың өзектілігі криминалистика ғылымымен қылмыс жасау кезінде ешбір із қалдырмай кету мүмкін емес деген дәлелден көрініп тұр. Іздердің сипатын анықтау үшін трасологиялық сараптама жүргізген қажет. Әртүрлі іздердің пайда болу заңдылықтары толығырақ зерттелген сайын іздерді анықтау соғұрлым тез болады. Бірақ ең бастысы, іздермен жұмыс жасаудың маңыздылығы іздерді тез арада тауып алу ғана емес, сол іздердің негізінде тиімді шешімдер жасап, қылмысты зерттеу мен ашу мақсатында оларды орынды пайдалану.

Қылмысты тергеу кезінде қай уақытта болса да іздерді тауып зерттеу басты орын алған, себебі соңғылар дәлелдемелік информациялардың негізгі қайнар көзі болған және болып табылады. Қылмысты ашу, қылмыстың шешімі көп жағдайда қылмыстың әртүрлі жағдайларын көрсететін ізді қаншалықты тауып алуға, қаншалықты зерттеуге, тиянақтауға және дұрыс пайдалануға байланысты. Сонымен қатар, бұл жұмыстың мақсаты қылмыс орнында іздермен жұмыс жасаудың пайдалы және тиімді тәжірибелік ұсыныстарын ашып шығару болып табылады.

Қылмыстылық оқиғаның шеңберіне көп жағдайда ерікті немесе еріксіз түрде көптеген адамдар араласып тұрады, сол себептен оқиға болған жердің материалдық жағдайына әртүрлі өзгерістер еніп кетеді, әртүрлі объектілер мен тұлғаларда әртүрлі іздер қалады.

Болған оқиғаның мәліметтік қайнар көзі болып табылатын іздер оның мәнін шешуге, жеке жағдайларды нақты анықтауға, қылмысқа қатысты әр тұлғаның кінәллік және жауаптылық дәрежесін белгілеуге көмектеседі.

Тақырыптың зерттелуі. Трасология ілімін келесідей ғалымдар ғылыми еңбектерінде жете зерттеген - Б. И. Шевченко, Г. Л. Грановский, Ю. Г. Корухов, Ю. Г. Василевский, М. В. Салтевский, С. И. Поташник, Ю. П. Голдованский, В. М. Прищепа, Я. Бергер, Л. Н. Мороз, Г. А. Мозговых, А. А. Исаев, А. Г. Скоморохова және т. б. Сонымен қатар, И. Ф. Крылов, Ф. П. Сова, В. И. Шикановтардың трасология іліміне қатысты еңбектері бар. Трасологияның ғылыми негізде қалыптасуының өзіндік тарихы бар.
Іздердің көмегімен шешілетін мәселелерді идентификациялық және идентификациялық емес деп екі топқа бөлуге болады. Іздер бойынша анықталатын идентификациялық емес сұрақтарды негізінен тергеуші мен криминалист-маман оқиға болған жерде, тінту кезінде шешеді. Идентификациялық сипаттағы мәселелер әдетте трасологиялық сараптама шеңберінде анықталады. Іздердің көмегімен анықталынатын нақты жағдайларды (идентификациялық және идентификациялық емес) төменде көрсетеміз.

Зерттеу объектісі. Зерттеу объектісі - ол, іздерді ғылыми тұрғыда зерттеу болып табылады.

Зерттеу пәні. Зерттеу пәнін Қазақстан Республикасының заңдары негізінде криминалистикалық трасология аспкетлері болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеті, Қылмыстарды ашу мен тергеу барысында іздерді анықтау мен зерттеу әр уақытта алдыңғы қатардағы мәселелер. Осы іздерді анықтау дәлелдемелік ақпараттардың қайнар көзі болып табылады. Тергеудің нәтижелігі қылмыс оқиғасының жағдайын көрсететін іздерді қаншалықты толық көлемде анықтауға, табуға, бекітуге, зерттеуге және қолдануға тікелей байланысты. Жұмыстың мақсаты - оқиға болған жерде табылған іздермен нәтижелі және тиімді жұмыс жүргізудегі тәжіриблік ұсыныстарды ұсынудан тұрады. Қылмыстық оқиға кезінде әртүрлі тұлғалар қоршаған материалдық әлемде қалдырылатын іздердің себепкерлері болады. Оқиға туралы мәліметтердің қайнар көзі болып табылатын іздер, әр адамның қылмысқа қатысу нысанын, кінә деңгейін, жауапкершілік дәрежесін және қылмыстың мән-жайларын айта алады.

Бұл зерттеу мақсатын іске асыру үшін, алдымызға мынандай міндеттерді қойдық:

Криминалистикалық трасологияда қолданылатын әдіс-тәсілдер;
Криминалистикалық трасология пәнін анықтайтын мән-жайлар анықтау;
адамның іздерінің трасологиясының мәнін анықтау;
бұзу құралдарының іздері трасолгиясының маңызы;
көлік құралдарының іздері трасологиясының маңызы;

Дипломдық жұмыстың теориялық және практикалық маңыздылығы, трасологияның теориясының іс жүзінде дамуы мен қалыптасуын анықтау мен толықтыру, сол арқылы қылмыспен күресу жолдарына дұрыс бағыт беру.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Диплом кіріспеден, екі бөлімнен, алты бөлімшеден, қорытынды мен пайдалынған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ТРАСОЛОГИЯ - ІЗДЕРДІ ЗЕРТТЕЙТІН КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ ТЕХНИКАНЫҢ БІР САЛАСЫ

1. 1 Трасологияның түсінігі мен ғылыми негіздері

Қылмыстарды ашу мен тергеу кезінде іздер сонау ежелгі заманнан бері қолданылады. Олардың біздің дәуірімізге дейін қолданылғандығын негізінен Ману атты ежелгі үнділік заңдары көрсетеді, оларда қылмыстарды тергеу әрекеті өзінің олжасын қанның іздері бойынша іздеп жүрген аңшының әрекеттеріне ұқсатылады.

Г. Гросс көптеген ғасырлар бойы Үндістанда орын алған із кесушілердің ерекше кастасы - «кхойлар» туралы әңгімелеп берді, ол қылмыскерлерді олардың іздері бойынша іздестірумен айналысатын. Олардың іс-әрекетін сипаттай отырып, ол ежелгі үнді із кесушілерінің таңғажайып қасиеттерін көрсететін бірнеше мысалдар келтіреді.

Іздерді ғылыми тұрғыдан зерттеу кезінде қайсыбір қателіктер жіберіліп отыратын, олар негізінен іздерді зерттеудің ортақ жүйесінің жоқтығынан, тергеу-сот практикасында кездесіп жататын сан-алуан түрлі іздердің толық қамтылмауына, сондай-ақ трасология саласына трасологиялық зерттеуге тән болмайтын нысандарды енгізумен байланысты орын алып отыратын.

Трасологияны едәуір дәрежеде дәл және толық түрде Б. И. Шевченко белгілеген. «Трасология деп заттардың сыртқы құрылысының бейнесі ретінде, сол заттарды сәйкестендіру немесе топтық түрін анықтау мақсатымен, сондай-ақ сол іздердің пайда болуымен байланысты жағдайларды анықтау мақсатымен іздерді зерттейтін криминалистикалық техниканың саласы аталады деп жазады ол». Біздің пікірімізше, трасологияның мұндай анықтамасы қайсыбір дәрежеде трасологияның шекараларын тарылтады, себебі мұнда трасология криминалистік техниканың бір саласы ретінде ғана қарастырылады. [63, 147б]

Одан кейінгі жылдары бұл анықтаманы кеңейтіп және нақтылауға әрекеттер жасалған болатын. Мысалы, Л. К. Литвиненко, бейне - іздермен қатар, трасологиялық тұрғыдан алғанда іздерге сондай-ақ «беттердің құрылысының сәйкестігін (жыртылу мен сыну іздері) жатқызған, ондай іздер нақты бір нысанды сәйкестендіріп, бөліктері бойынша тұтас бір затты анықтап немесе күштің жұмсалу бағытын белгілеуге мүмкіндік береді».

Дұрыс анықтаманы Н. А. Селиванов береді, трасологияда нысандардың сыртқы құрылысының іздерде бейнеленуінің заңдылықтары мен түрлі нұсқаларын зерттеу, іздер арқылы іс үшін маңызды болып келетін жағдайлардың әдістемесін - қылмыскердің әрекет ету әдістерін, оның дене бітімінің белгілерін және т. б. зерттеген дұрыс.

Кейбір криминалистер трасологияға оның мәнін бұрмалаумен, трасологиялық зерттеулердің шектерін қысқарат отырып беретін.

Трасология - бұл іздер туралы криминалистикалық зерттеме. Криминалистикада іздің екі ұғымы бар. Кең мағынасын алып қарағанда - бұл қылмыстың кез келген зардаптары: қылмыс жасалған жердегі жағдайдың өзгеруі, басқа заттардың жоғалуы, олардың қасиеттері мен белгілерінің өзгеруі және т. б. Трасология шеңберінде зерттелетін іздер соларды қалдырған нысандардың сыртқы белгілерін көрсететіндігімен ерекшеленеді.

«Трассология» термині келесіні нұсқайды: оның зерттеу тақырыбына іздер (франц. «ла трассе» - із) жатады. Бұл атаудың оқылу әдісі уақыт өте келе өзгеріп отырды: «трассеология» - «трасеология» -«трасология».

Трасология - криминалистік техниканың дәстүрлі саласы болып табылады. Трасология ілімін келесідей ғалымдар ғылыми еңбектерінде жете зерттеген - Б. И. Шевченко, Г. Л. Грановский, Ю. Г. Корухов, Ю. Г. Василевский, М. В. Салтевский, С. И. Поташник, Ю. П. Голдованский, В. М. Прищепа, Я. Бергер, Л. Н. Мороз, Г. А. Мозговых, А. А. Исаев, А. Г. Скоморохова және т. б. Сонымен қатар, И. Ф. Крылов, Ф. П. Сова, В. И. Шикановтардың трасология іліміне қатысты еңбектері бар. Трасологияның ғылыми негізде қалыптасуының өзіндік тарихы бар. [64, 75б]

Ең алғаш 1938 жылы «трасология» терминін И. Н. Якимов: «Заттай дәлелдемелер мен іздерді оқу», - деген атаумен трасологияны криминалистиканың жеке бір бөлімі ретінде бөліп қарастыруды ұсынған. Оның берген «іздер» жөніндегі ұғымы кең мағынада қарастырылып, қылмыстардың барлық іздерін қамтыған. Дегенімен де ізді ортақ өңдеп жетілдірудің ғылыми негізі трасологиялық зерттеу объектілердің нақты анықтамасын талап етті.

1945 жылы С. М. Потапов іздер туралы ұғымдардың әртүрлі болуына байланысты іздің трасологиялық түсінігін бөліп көрсетуге мүмкіндік беретіндей белгілерді ұсынды. Із - тергелетін оқиғамен себепті байланыста болатын құбылыстардың материалдық заттардан көрініс табатын белгілері. Мұнда С. М. Потапов із ұғымын анықтауда: «ізді қылмыстың жалпы материалдық жағдайының өзгеруі ретінде емес, ол белгілердің көрініс табуы» - деп іздер туралы ұғымды (түсінікті) шектейді.

1942 жылы және кейіннен де Б. И. Шевченко із жөніндегі ұғымдарды «заттардың басқа да бір материалдық заттарға сыртқы көрініс бейнесін қалдыру (түсіру) трасологияның объектісі болып табылады» - деп толықтырады. Трасология үшін маңызы бар төмендегідей тәртіп ережелерін ұсынған:

трасологияның объектісі болып қатты денелердің табылуы;
іздің - активті және пассивті іздердің өзара байланысқа түсуі арқылы пайда болуы;
қатты денелердің сыртқы құрылысының жекелілігі, олардың сыртқы көрінісінің бедерінен тұрады, бұл қатты дененің жалпы және қажетті қасиетіне жатуы;
объектілердің сыртқы құрылысы ішкі факторлардың - заттың өзіндік қасиеті және қоршаған ортадағы заттардың сырттай әсер етуі арқылы қалыптасуы;
объектінің сыртқы құрылысы үздіксіз қозғалыстағы және өзгерістегі қасиеттер ретінде қарастырылуы;
трасологиялық идентификация процесі объектінің сыртқы құрылысының қайталанбайтын жеке белгілерінің жиынтығын анықтаудан тұруы;
із қалдырушы объектінің сыртқы құрылысының пайда болу процесін зерттеу және де оларды табу, бекіту, алу әдістерін типтендіру үшін, сондай-ақ идентификациялау мақсатында зерттеу әдістемесі мен техникасын өңдеу үшін топтастырулар жасалуы қажет. [21, 168б]

Іздердің көмегімен шешілетін мәселелерді идентификациялық және идентификациялық емес деп екі топқа бөлуге болады. Іздер бойынша анықталатын идентификациялық емес сұрақтарды негізінен тергеуші мен криминалист-маман оқиға болған жерде, тінту кезінде шешеді. Идентификациялық сипаттағы мәселелер әдетте трасологиялық сараптама шеңберінде анықталады. Іздердің көмегімен анықталынатын нақты жағдайларды (идентификациялық және идентификациялық емес) төменде көрсетеміз.

Іздерді криминалистикалық зерттеудің негізінде пайда болған негізгі қағидаларға мыналар жатады:

материалдық дүниедегі объектілердің жекелілігі, соның ішінде объектінің сыртқы құрылысының жекелілігі. Бір топтық объектілердің сыртқы құрылысы жалпы белгілері бойынша сәйкес келуі мүмкін, бірақ олар жеке белгілері (формасы, көлемі, түрі және т. б. ) бойынша ерекшеленеді. Трасологиялық жеке белгілерге - іздің сыртқы қабаты бедерінің (ерекшеліктері) немесе із өрнегінің («суретінің») детальдары жатады. Шабу іздеріндегі бедер детальдары балта қырының тегіс емес кедір-бұдыр жерлерімен қалдырылған қыртыс пен көтеріңкі шыққан, арасы шұңқырланған сызықтардан тұрады; қол саусағынан қалған іздерде папиллярлы өрнектің детальдары қалады, автокөлік дөңгелектерінің протектірлерінен қалған іздерде жекеленген ақау белгілері (мысалы: дөңгелек резенкелерінің жырылуы) қалады;
объектілердің сыртқы құрылысының салыстырмалы тұрақтылығы - бұл белгілі бір уақыт аралығында объектінің өз формасы мен басқа объектілерден бөліп қарастыруға мүмкіндік беретін айрықша белгілерін сақтау қасиеті. Трасологиялық зерттеудің объектісіне тек қана қатты заттар, яғни қасиеттері салыстармалы түрде өзгермейтін объектілер жатады. Із қалдырған объектінің белгілері және ізде көрініс тапқан белгілер белгілі бір уақыт аралығында өзгеріске ұшырамаған жағдайда ғана трасологиялық идентификацияны жүзеге асыруға болады. Қатты заттардың сыртқы құрылысы салыстырмалы тұрақты болғандықтан, олардың іздері ұзақ уақыт аралығында өзгеріске ұшырамайды және зерттеу жүргізу үшін қажетті ақпаратты сақтай алады. Бұл қасиет із қалдырушы мен із қабылдаушы объектілерде әртүрлі көрініс табуы да мүмкін. Мысалы, бұзу құралының бөгетте қалдырған ізі уақыттың өтуіне қарамастан өзгеріске ұшырамайды, ал тістің тағамда (алма, алмұрт) қалдырған ізі аз уақыттың ішінде де өзгеріске ұшырайды.
объектілердің сыртқы құрылысы, соның ішінде оның жеке белгілері (детальдары), белгілі бір жағдайларда басқа бір объектілерде өз бейнесін дәлме-дәл түсіру қабілетіне ие жеке белгілердің дәлме-дәл, әрі толық көрініс табуы. Жеке белгілердің толық және дәлме-дәл көрініс табуы іздің пайда болу жағдайларына байланысты. Олардың негізгісіне - із қалдырушы мен із қабылдаушы объект материалдарының физикалық қасиеті жатады. Сонымен қатар, объектілердің қарым-қатынасқа түсу механизмі де жатады. Із қабылдаушы объект неғұрлым иілімгіш (созылмалы), құрамдық құрылысы ұсағырақ болса, пайда болатын іздің детальдары соғұрлым нақтырақ, айқынырақ көрініс табады;
пайда болатын ізде объектінің сыртқы құрылысының көрініс табуы айналы түрде кері жүретін процестің нәтижесі түрінде қарастыруға болады. Мысалы: дөңес (шығыңқы) объектілер (аяқ киім ұлтаны (табаны) жұмсақ материалдарда: құмда, лай-батпақтарда) көлемді іздерді қалдырады. Іздің пайда болу кезіндегі жағдайларға қатысты басқа да өзгешеліктерді байқауға болады. Мысалы: беткі қабаттың бедерлі болуынан із тырналып түседі. [66, 84б]

Әрбір қылмыстық акт қоршаған ортада өзгерістерді тудырады. Қылмыстық іс-әрекеттерді іздер бейнелейді. Трасология негізінен іздерді - соларды қалдырып кеткен нысанның белгілерін көрсететін бейнелерді: қолдың ізін, сыну ізін, доңғалақтың ізін немесе қылмыстың механизмін: қанның ізін, жіптерді зерттейді.

Қылмыстық оқиға, әдетте, оқиға орын алған жерде, айналасындағы жағдайдың, қылмыскердің өзінде және оның құрбанында әртүрлі материалдық өзгерістердің туындауына әкеледі. Кең мағынадан алып қарағанда олар қылмыстың іздері деп аталады. Қылмыстық іздер аса сан-алуаны түрлі болып және төмендегідей түрде байқалуы мүмкін:

- бұрын болған заттардың жоғалуы (мысалы, талан-таражға салу кезінде) немесе олардың қалпының өзгеруі;

- қандай да бір жерде жаңа бұйымдардың немесе заттардың пайда болуы (мысалы, қылмыскер қалдырып кеткен қылмыс қаруы, тасталған темекі тұқылы) ; сырттан әсер етудің нәтижесінде жекелеген заттардың қалпының немесе олардың бетінің өзгерулері (сындырылған құлып, едендегі аяқтың іздері, қылмыскердің киіміндегі қан іздері және т. б. ) .

Қылмыстық оқиғамен себептік байланыста болумен, іздер оқиғаның жекелеген мән-жайы туралы, қылмыскердің әрекеттері мен іздердің пайда болуына қатысқан нақты нысандардың ерекшеліктері туралы ақпаратты береді. Сондықтан іздер қылмыстарды ашудың, қылмыскерлерді іздестіру мен әшкерелеудің аса маңызды құралы болып табылады. Олар орын алған оқиғаның сипаты мен егжей-тегжейлері туралы, қылмыскерлердің саны мен кейбір дене бітімінің ерекшеліктері туралы, олар пайдаланған құралдардың түрі мен ерекшеліктері туралы дұрыс көзқарас қалыптастыруға, сондай-ақ кейбір жағдайларда нақты нысандарды анықтауға мүмкіндік береді.

Іздердің әртүрлі сипаты және тергеу барысында солардың көмегімен өздерін шешуге тура келетін мәселелердің мазмұны әртүрлі саладағы білімдерін тартудың қажеттігіне негіз болады. Іздермен жұмыс істеген кезде криминалситикалық техниканың құралдарын, тәсілдері мен әдістерін қолданумен байланысты тергеу практикасының қажеттіліктері оның арнайы саласы - іздер туралы криминалситикалық ілімнің қалыптасуына әкелді. [50, 210б]

Іздердің криминалистикалық талдауының маңызы тергеліп отырған оқиғаның әртүрлі жағдайларын анықтаудың мүмкіндіктерімен белгіленеді. Бұл ретте басқа да криминалистикалық зерттеулердегідей сәйкестендіру және диагностикалық мәселелер шешіледі. Алғашқыларына нысанды ол қалдырып кеткен іздер бойынша теңестіру және топтық түрін, соның ішінде ортақ пайда болу көзін анықтау жатады.

Диагностикалық мәселелерді шешу кезінде ең алдымен іздердің пайда болу механизмі анықталады: нысандардың іздер пайда болған сәттегі өзара әрекеттесуі.

Оқиға орнындағы іздердің сипатын, олардың орналасу ерекшеліктерін зерттеу қылмыстың қалай жасалғандығын көзге елестетуге мүмкіндік береді: тоналған панажайдың есіктері қалайша сындырылған, құлыптары қалай бұзылған және т. б. Осының барлығын зерттеу келешекте осы қоймаларды немесе олардың құлыптарын қылмыскерлер бұза алмайтындай не істеу керектігін алдын-ала көріп, және сол арқылы ықтимал қылмыстардың алдын алуға мүмкіндік береді [7, 35б ] .

Осылайша, трасология дегеніміз - бұл іздің пайда болу механизмін анықтау, із құраушы нысандардың топтық түрін және сәйкестендіру жекедаралығын белгілеу мақсатында бейне-іздерді табудың, тіркеу мен зерттеудің ғылыми-техникалық құралдары мен әдістерін әзірлейтін криминалистикалық техниканың саласы.

Антропологиялық өзгерулер Париждік қылмыстық полицияда жұмыс істеген және қылмыскерлердің фотосуреттерін салыстырумен айналысқан Альфонс Бертильонға маза бермейтін. Ол өз-өзіне мынадай сұрақ қоятын: «Жаратылыстану бір адамды екінші адамнан, атап айтқанда оның денесінің өлшемдерін қатесіз айыруға мүмкіндік беретін «каиндық басуды» ашқан шақта неге біз ескі, мүлде тиімсіз әдістерге жабысып қалғанбыз».

Және сөйтіп Бертильон тіркеуге жататын қылмыскерлердің барлығын өлшеуге рұқсат сұрайды. Қысқа мерзім ішінде ол көптеген айыпталушыларды өлшеп шықты, бұл ретте оның көз жеткізген нәрсесі: әртүрлі адамдардың дене бөліктерінің өлшемдері сәйкес болып шығуы мүмкін, алайда денесінің бірден төрт немесе бес бөлінің өлшемдері ешқашан сәйкес болмайды. 1879 год. Бертильон париждік полицияның бастығына мәлімдеме хат жібереді, ол хатында ол өзінің жүргізген өлшеулері жайлы әңгімелейді және Кетле заңына сілтеме жасайды, алайда Бертельонның ашқан жаңалығы қызығушылық тудырмады, сөйтіп оның ұсынысы қабылданбаған күйінде қалды.

Алайда ол кезде Бертельон дәл осы проблемамен Үндістандағы Ағылшын колонияларының бірінде қызмет еткен ағылшын шенеунігі Ульям Хершел аналысып жатқандығын әлі білмеген болатын.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.