Әлемдегі туризм инвестициясы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инвестицияның мәні мен маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Туризм саласындағы инвестицияның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .13
3. Қазақстанда инвестиция тартудың оңтайлы іске асу
тетіктері ... ... ... ... ... ...24
2 ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУ АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Әлемдегі туризм
инвестициясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 29
2.2 Қазақстандағы инвестиция саясаты және туризм
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.3 Қазақстанда инвестициялық жобаларды бағалаудағы әлемдік тәжірибені
қолдану
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .52
3 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Ұлы Жібек Жолы бойындағы маршруттарды
жаңғырту ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3.2 Қызылорда облысында туризм саласына инвестиция тартудың
болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...90
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Туризм – деген сөз адамзат болмысына 19
ғасырда енді. Оған дейін адамзатта сапарға шыққанда, ел ішін, табиғатты
қызықтаушыларды саяхатшы деп атаған. Біздің эрамызда тарихта қалған
саяхатшылар грек жазушысы Павсаний, грек тарихшысы Геродот. Осы
саяхатшылардың жазған естеліктері, географиялық ашылымдары адамзаттың дүние
танымына үлкен әсер етті. Ұлы саяхатшылар тізімінде Шоқан Уәлиханов та бар.
Бүгінгі таңда өркениетті елдерде қаржының 35%-дейін туризмнен түседі екен.
Сонан да болар, Біріккен Ұлттар Ұйымы осы ғасырды туризм ғасыры деп атауға
шешім қабылдаған.
Әлемде туристік қатынастардың шарықтай өскендігі соншалық, 2010 жылы
1 млрд. адамға жетіп отыр. Ал мамандар 2020 жылы туристік қатынастар 2,5
млрд. адам қамтиды деп болжамдауда.
1998ж.бастап Қазақстан экономикасында қалыпты экономикалық өсу
көрініс алып отыр. Бұндай жағдайдың көрініс табуына жоспарлық - әкімшілдік
жүйенінің түрленуі, экономикаға келесі нарықтық механизмдердің енуі: еркін
бағалар, меншікті мемлекет иелігінен алу, экономиканы демонополияландыру,
бәсекелестіктің дамуы, сыртқы экономикалық әрекеттің ырықтануы, банктік –
қаржылық жүйенің реформалануы, қор нарығының пайда болуы және инвестициялық
әрекеттің жоғарылауы күшті әсерін тигізді.
Тәуелсіздіктің бірінші кезеңінен бастап шетелдік инвестицияларды
тартуға қолайлы жағдайлар туғызылады. 1993-2006 ж.ж. аралығында ел
экономикасына шетел инвестицияларының 46 млрд. долл. астам көлемі
тартылған. Жан басына шаққандағы ТШИ көлемі бойынша Қазақстан ТМД елдерінің
ішінде жоғарғы орындарға ие.
Дегемен, шетел инвестицияларын экономикаға тарту мәселесі әлі де
өзекті. Бұған себепші келесі факторлар: Біріншіден, экономикалық жүйені
реформалау кезеңінде ішкі қаржылық ресурстар азайып кетіп, экономика
салалары өзінің өндірістік аппаратын жаңарта алмады. Екіншіден, өңдеуші
саладағы инвестиция көлемі әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті өнім шығаруға
жеткіліксіз.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, экономикалық өсу шетел капиталының
әсерінен болады. Бірақ, шетел инвесторлары үшін шикізат өндіруші салалар,
әсіресе, мұнай-газ салалары басымды болып отыр. Осындай жағдайда
экономиканың қалыпты және қарқынды дамуы қолайлы инвестициялық саясатқа
тәуелді. Экономикалық дамудың, құрылымдық қайта құруды ұтымды жүзеге
асырудың, әлемдік нарықта бәсекелестік позицияларды бекітудің қажетті шарты
болып инвестициялық ресурстар табылады. Оңтүстік-Шығыс Азияның “жаңа
индустриалды елдері” экономикалық феноменінің пайда болуы, қазіргі заманғы
ғылыми негіздегі салалардың кең бағытта дамуға көшуі бұл елдер
экономикасындағы инвестицияның қарқындап өсуінің арқасында мүмкін болды.
Сондықтан мемлекет шетел инвестицияларын тартудың бағыттарының
басымдылығын белгілеу керек. Шетел инвестициялары Қазақстан экономикасының
бәсеке қабілеттілігін жоғарылататын факторға айналуы қажет. Шетелдік
инвестицияларды мемлекеттік реттеу күшейген сайын Қазақстан шын мәнінде
әлемдегі ең бәсекеге қабілетті 50 ел қатарына кіреді. Оған дәлел
2005 жылдың 18-ақпандағы Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы. Онда еліміздің 1990- жылдардың басындағы экономикалық ахуалынан
неден басталғаны туралы айтылады. Қазақстанның ішкі өнімінің екі есе
ұлғаюына, нарықтық экономиканың құрылуына инвестицияның тигізген әсері мол
болды. Жолдауда Экономикаға 30 миллиард АҚШ долларындай тікелей шетел
инвестициясы тартылды. Бұл бүгінгі Қазақстанның тұрақты, тиімді әрі сенімді
әріптес екенін барша инвесторларға көрсетеді деп айтылуы инвесторлармен
қатар еліміздің экономикасының даму жолына түскендігін, әлем Қазақстанға өз
қаржысын салғысы келетінін көрсетеді. Өйткені инвестиция дегеніміз табыс
табу және капиталды ұлғайту мақсатымен өндірістік және басқа да қызметтерге
қаржы жұмсау болып табылады, яғни қаржы үнемі жұмыс істеуге, басқаша
айтқанда, қандай да бір табыс түсетін жұмысты немесе іске жұмсалынуы тиіс.
Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тартудың қазіргі
беталысы мен заңдылықтары отандық өндірістің мақсаттары мен міндеттеріне
сай емес және оның күшті бәсекелестік ортада қарқынды дамуына әкеліп
соқпайды. Экономиканы инвестицияландыру теориясының тәсілдері, ішкі
инвестициялық қорларды пайдалануды жандандыру мәселелері,
инвестицияландырудың басымды бағыттарын анықтау әлі де толықтай
зерттелмеген. Сонымен, мәселенің өзектілігі, зерттеудің теориялық,
тәжірибелік маңызы және бұл бағыттың толықтай зерттелмегендігі дипломдық
жұмыс тақырыбын таңдауға себебші болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Қазақстан республикасының
туризм саласына тартылған инвестицияларды талдау және шетел капиталы
экономиканың бәсекелестігін арттырудың басты факторы болатындығын айқындау.
- шетел инвестицияларын тартудың қажеттілігін анықтау;
-инвестиция терминінің мәні мен қызметін талдау;
-шет елдерінің инвестициялық саясатын зерттеу;
-туриз саласындағы инвестициялық жобаны бағалау тәсілдерін талдау;
-туризм саласына шетел инвестицияларын тарту мақсатына арналған
мемлекеттік шараларды сұрыптау.
Зерттеу пәні: елдің экономикасына инвестицияларды тарту кезінде пайда
болатын экономикалық қатынастар.
Зерттеу обьектісі: Қазақстанның ұлттық экономикасын түрлендіру
жағдайындағы туризм саласының инвестициялық әрекеті .
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың көлемі 91
бет, оның ішінде 12 сурет қарастырылған.
1 ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инвестицияның мәні мен маңызы
Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруышылығына және
өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай,
сондай-ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың
түрлерін айтады.
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар
бар мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар болып
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономикасының дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көзқарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және
жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және
тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық
инфрақұрлымның қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу тәжірибесін
қарастырады.
Шаруашылық іс-әрекеттер процесінде оған қатынасушылар күрделі
қаржыны жүзеге асырады, реконструкцияға әрекет етуші ұйымдарды кеңейту және
техникалық қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық
құрылыстарға жұмсалатын шығындар күрделі салымдарды жүзеге асырады [1].
Қазақстандағы болашақ басты міндеттердің бірі – XXI ғасырдың
ортасына таман экономиканың алдыңғы қатарлы салаларына бет бұрыс жасау.
Мұны іске асырудағы алғашқы орындардың бірі шетел инвестицияларын кеңінен
тартуға бөлінеді.
"Инвестиция" деген сөз латынның "инвест" (салу) дегенінен шыққан.
Енді кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген
сұрақтарға жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Ірі банктердің қаржылық ресурстары, өнеркәсіптік фирмалардың
миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған ақшалары, кәсіпқойлық дағды
мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің денсаулығы мен уақыты. Мұнда
инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын қаржыны ірі және ақша ғана
болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа
да қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салу және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда
қаржы салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады:
жабдықтарды сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат
құрылысына. Қандай болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және
айналым қаржыларын енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал"
терминіне қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады ? Негізгі салымшылар кәсіпорындар,
фирмалар, мемлекет және халық.
Инвестицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар
коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең
алдымен ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Кәсіпкер - бұл белгілі бір тәуекедділікпен өз капиталың салушы адам.
Саудагер - бұл белгілі, алдын-ала есептелінген тәуекелділікке баруға
дайын адам.
Ойыншы - қандай да болмасын тәуекелдікке баруға дайын адам.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны
бизнестің материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі
жағдай, ұзақ мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық
- саудагерлік іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды
ұмытып кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал
мұның өзі нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларының қатысуы және республика экономикасын тұрақтандыру үшін
шетел кредиттерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған,
олар сонымен бірге ұлттық валютаны да қамтамасыз етеді. Кредиттерді
қамтамсыз етудің басқа нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып
табылады.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1)шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік
рәсімдерді ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік
және шекаралық бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып
табылады.
2)елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру жеңілдетілген мөлшерлемелер,
инвестицияларға немесе кредиттерге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген
баждар, жеделдетілген амортизация.
3)жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын
қамтасмасыз ету, қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру;
4)пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру. Жаңа қоғам өзінің
соны өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол сияқты нарықтық экономика
да біздің қоғамға инвестиция ұғымын ала келді. Бұл өркениетті әлемде
әлдеқашан қарым-қатынастың қалыпты заңдылығына айналып кеткен ұғым болып
табылады. Елімізге келген шетелдік инвесторлар мұнай мен газ саласына
көбірек қаржы құйғаны мәлім. Қазіргі уақытта да инвестицияның басым бөлігі
кең-қазба байлықтарын құрайды. Өз кезегінде Қазақстанның сыртқы саясат
саласындағы атқарып жатқан іргелі істері елімізге шетелдік инвестицияның
көптеп келуіне жол ашып отыр. Оның сыртында елдің ішкі саяси тұрақтылығы,
экономикадағы реформаның бірізділікпен жүзеге асырыла бастауы сырттан
келетін қаржының тұрақтылығына мүмкіндік береді. 1993 жылдан 2003 жылға
дейінгі кезеңде Қазақстан экономикасына 25,8 миллиардтан астам АҚШ доллары
көлемінде тура шетел инвестициясы тартылды. Сараптамалық бағалау бойынша
Орталық Азияға келген тура инвестициялардың 80 пайыздан астамын Қазақстан
экономикасы алып отыр. Дүниежүзілік банк біздің елімізді инвестициялар
әкелуге өте қолайлы 20 елдің қатарына қосты. Халықаралық "Мооdy′s Investors
Service" рейтинг агенттігі Қазақстанға қаржыландыру мен инвестициялаудың
жаңа, өте жоғары рейтингін берді. Бұл Қаржы министірлігіне төмен пайызбен,
біріншіден, кредиттер алуына мүмкіндік береді. Екіншіден, екінші деңгейдің
барлық банктерінің тиісті рейтингтері жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның
нарықтық экономика мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі
біздің еліміздегі тұрақтылықты, саяси тұрлаулылықты, экономиканың артуы мен
реформалардың біз қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны
тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта құру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секілді беделді халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар. Сонымен бірге Қазақстан Республикасы бүгінде
дүние жүзіндегі үлкенді-кішілі 55 халықаралық ұйымға мүше болып табылады,
олардың 61-іне қаржылық міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес
республика халықаралық қаржы-кредит және басқа ұйымдарға қатысудан
туындайтын мүшелік жарналарды, борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша
қажетті төлемдерді жүзеге асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт
ішінде Қазақстанның халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары
көлеміне жеткен.
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы заңнамада
мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) Қазақстанның инвестициялық қорының (бұдан әрi - Қор)
инвестициялары - Қордың мақсаттары мен мiндеттерiне сәйкес жүзеге
асырылатын Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң-акционерлiк қоғамдардың
және шетелдiк заңды тұлғалардың жарғылық капиталдарына Қордың салымдары;
2) Қордың инвестициялық қызметi - ұйымдардың жарғылық капиталдарына
инвестиция салуды, инвестициялық жобалар бойынша ақпарат жинау мен өңдеудi,
маркетингтiк, инжинирингтiк және өзге де зерттеулердi, жоспарлы-болжамдық
және жобалау-сметалық құжаттаманы қамтамасыз етуге қатысуды, сондай-ақ
инвестицияларға бақылау ұйымдастыруды қамтитын, Қордың инвестицияларды
жүзеге асыруға байланысты қызметi;
3) инвестициялық жоба - Қордың инвестицияларын көздейтiн iс-шаралар
кешенi;
4) ұйым - акцияларында инвестициялар жүзеге асырылатын
акционерлiк қоғам, сондай-ақ жарғылық капиталдарына Қор қатысатын, өзге де
ұйымдық-құқықтық нысанда құрылған шетелдiк заңды тұлғалар;
5) алып тасталды;
6) электрондық мониторинг - ақпаратты электрондық цифрлық
қолтаңбамен расталған электрондық құжат нысанында беретiн ұйымды басқару
мониторингiнiң нысаны.
Ескерту. 1-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының
2006.07.07. N 178 Заңымен.
2-бап. Қазақстанның инвестициялық қоры туралы
Қазақстан Республикасының заңдары
1. Қазақстанның инвестициялық қоры туралы Қазақстан Республикасының
заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнен, осы Заңнан және өзге де
нормативтiк құқықтық актiлерден тұрады.
2. Инвестициялық қорлар туралы Қазақстан Республикасының заңдары
Қорға қолданылмайды.
3. Акционерлiк қоғамдар туралы, инвестициялар туралы және бағалы
қағаздар рыногы туралы Қазақстан Республикасы заңдарының ережелерi Қорға
осы Заңмен реттелмеген бөлiгiнде қолданылады.
4. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы
Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi
қолданылады.
3-бап. Қордың құқықтық мәртебесi
Қазақстанның инвестициялық қоры Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң
шешiмiмен құрылған, ұлттық басқарушы компания жалғыз акционерi болып әрекет
ететiн акционерлiк қоғам нысанындағы коммерциялық ұйым болып табылады.
Қазақстанның инвестициялық қоры ұлттық даму институты болып
табылады.
Ескерту. 3-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының
2006.07.07.
N 178 Заңымен.
4-бап. Қордың мақсаты мен мiндеттерi
1. Қор қызметiнiң мақсаты перспективалы ұйымдардың жобаларына
инвестицияларды жүзеге асыру және тарту, экономиканың шикiзаттық емес
секторында жеке сектордың бастамаларына қаржылық қолдау көрсету арқылы
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясатын iске асыруға
жәрдемдесу болып табылады.
2. Қордың мiндеттерi:
1) шикiзат пен материалдарды тереңдеп өңдеудi жүргiзетiн, жаңа
технологияларды пайдалана отырып, бәсекеге қабiлеттi өнiм шығаратын, сондай-
ақ өз қызметiн өнеркәсiпте жүзеге асыратын перспективалы ұйымдарға
өндiрiстiк қызметтер көрсететiн жаңадан құрылып жатқан, сондай-ақ жұмыс
iстеп тұрған ұйымдардың жарғылық капиталдарына инвестицияларды жүзеге
асыру;
2) Қордың инвестициялық жобаларды бiрлесiп қаржыландыруы (ұйымдардың
жарғылық капиталдарына инвестицияларды жүзеге асыру) және осы жобаларды
басқаруға қатысуы арқылы экономиканың шикiзаттық емес секторына жеке
инвестицияларды ынталандыру;
3) отандық және шетелдiк ұйымдар арасындағы өндiрiстiк кооперацияны
қамтамасыз ететiн, толықтырушы, аралас өндiрiстердi дамытатын Қазақстан
Республикасынан тыс жердегi инвестициялық жобаларды бiрлесiп қаржыландыру
арқылы шет елдердегi қазақстандық ұйымдардың инвестициялық белсендiлiгiн
арттыруға жәрдемдесу болып табылады.
5-бап. Қордың өкiлеттiктерi
Қордың өкiлеттiктерiне:
1) Қордың инвестициялық декларациясына сәйкес инвестициялық саясатты
жүзеге асыру;
2) шикiзат пен материалдарды тереңдетiп өңдеудi жүргiзетiн, жаңа
технологияларды пайдалана отырып, бәсекеге қабiлеттi өнiм шығаратын жұмыс
iстеп тұрған перспективалық ұйымдарды инвестициялауды жүзеге асыру не осы
ұйымдарға үшiншi тұлғалардың инвестицияларын тарту үшiн iрiктеудi жүзеге
асыру;
3) Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясатының
тиiстi басымдықтарына сәйкес келетiн, отандық және шетелдiк инвесторлар
қатысатын инвестициялық жобаларды iске асыруды ұйымдастырушы және оларға
қатысушы болу;
4) филиалдар мен өкiлдiктер құру;
5) инвестициялық жобалар жөнiндегi құжаттамалар дайындауға шарт
негiзiнде қатысу;
6) қайта инвестициялау туралы шешiмдер қабылдау;
7) уақытша бос ақшаны орналастыру;
8) басқа отандық инвесторлармен бiрлесiп, Қордың шет елде жүзеге
асыратын инвестициялық жобаларының орындалуын бақылаудың бiрлескен
нысандарына қатысушы болу;
9) өз мiндеттерiн iске асыру үшiн сарапшылар мен консультацияларды
шарт негiзiнде тарту;
10) өзiнiң инвестициялық портфелiн дербес басқару;
11) бағалы қағаздар нарығының кәсiби қатысушысы ретiнде тиiстi
лицензияның негiзiнде дилерлiк қызметтi ғана жүзеге асыру жатады.
6-бап. Қордың инвестициялық саясатының бағыттары
1. Қор қызметiнiң негiзгi бағыттары өтемдi және тиiмдi
инвестициялық жобаларды жүзеге асыратын перспективалы ұйымдарды
инвестициялау және оларға инвестициялар тарту болып табылады.
Қордың инвестициялауы Қордың инвестициялық декларациясына сәйкес
жүргiзiледi.
2. Қор мынадай шарттар сақталған кезде:
1) инвестициялық жоба Қазақстан Республикасының индустриялық-
инновациялық саясатының негiзгi бағыттарына сәйкес келсе;
2) инвестициялық жоба экономикалық және қаржылық өлшемдер бойынша
тартымды болса;
3) инвестициялық жоба ұйымдардың технологиялық әлеуетiн өрiстетуге,
өнiмдер мен көрсетiлетiн қызметтер сапасын арттыруға және оларды өндiру
көлемiн өсiруге, шикiзат пен материалдар өңдеудi тереңдетуге, жоғары
технологиялық өнiмдер шығаруға бағытталса, инвестицияларды жүзеге асырады.
3. Қор ұйымдардың акцияларын сатудан және жарғылық капиталындағы
қатысу үлестерiнен алынатын капиталды басқа ұйымдарға кейiннен қайта
инвестициялай отырып, аталған ұйымдардың жарғылық капиталдарына инвестиция
салуды жүзеге асырады.
4. Қордың инвестициялары ұйымдардың жарғылық капиталдарына жүзеге
асырылады. Қор акцияларға айырбасталатын не акцияларды сатып алуға құқық
беретiн бағалы қағаздарды сатып алуға құқылы.
5. Қордың уақытша бос ақшасын орналастыру iшкi және сыртқы
нарықтардағы мемлекеттiк және мемлекеттiк емес бағалы қағаздарды қоса
алғанда, өтiмдi активтерге Қордың инвестициялық декларациясында
айқындалатын шекте және тәртiппен жүзеге асырылады.
7-бап. Қордың инвестициялық қызметiн шектеулер
1. Қордың инвестициялары ұйымдардың шаруашылық дербестiгiн
шектемейдi. Ұйымдардың жарғылық капиталдарына Қордың қатысуының шектi
мөлшерi Қордың инвестициялық декларациясында айқындалады.
2. Қор:
1) ұйымдарға кредит берудi жүзеге асыруға;
2) кепiлгер және (немесе) кепiлдiк берушi ретiнде өкiлдiк етуге;
3) қабылдау шарты мен тәртiбi Қазақстан Республикасының заңдарына
және Қордың жарғысына қайшы келетiн мiндеттемелер қабылдауға;
4) бағалы қағаздар мен өзге қаржы құралдарынан басқа, материалдық
өндiрiс және өзге мүлiктi сату саласында қызметiн тiкелей жүзеге асыруға
құқылы емес.
8-бап. Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының
Қормен өзара қарым-қатынастары
1. алып тасталды
2. алып тасталды
3. Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы заңдарының
бағалы қағаздар нарығында брокер-дилер қызметiн жүзеге асыратын заңды
тұлғалар үшiн белгiленген пруденциалдық нормативтердi және қаржылық
тұрақтылықтың өзге де көрсеткiштерiн (өлшемдерiн) сақтау бөлiгiндегi
талаптары Қорға қолданылмайды.
Қордың өз инвестициялық портфелiн басқару жөнiндегi қызметi
лицензияланбайды.
4. Қазақстан Республикасының зaң актiлерiнде көзделген жағдайларды
қоспағанда, мемлекеттiк органдар мен оларды лауазымды адамдарының Қор
қызметiне араласуына тыйым салынады.
Ескерту. 8-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының
2006.07.07. N 178 Заңымен.
9-бап. Қордың инвестициялық декларациясы
1. Инвестициялық декларация Қордың инвестициялық қызметiнде негiзгi
құжат болып табылады.
Инвестициялық декларация Инвестициялау мақсаттарын, стратегиясын,
бағыттарын, тәуекелдердi басқару саясатын, бағалы қағаздардың әр түрi
бойынша бағалы қағаздар портфелiн әртараптандыру нормаларын және Қордың
инвестициялық жобаларға қатысуын тоқтату шарттарын айқындайды.
2. Қордың Инвестициялық декларациясын ұлттық басқарушы компания
бекiтедi.
Ескерту. 9-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының
2006.07.07. N 178 Заңымен.
10-бап. Қордың жарғылық капиталы
1. Қордың жарғылық капиталын республикалық бюджеттiң қаражаты
есебiнен акцияларға олардың нақтылы құны бойынша төлеу арқылы Қазақстан
Республикасының Үкiметi қалыптастырады.
2. Қордың жарғылық капиталын ұлғайтуға Қордың жалғыз акционерiнiң
шешiм бойынша жол берiледi және акцияларды Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес шығару мен орналастыру арқылы жүзеге асырылады.
3. Қордың орналастырылатын акцияларын төлеуге ақша ғана салынуы
мүмкiн.
11-бап. Таза кiрiстi бөлу
Таза кiрiстi бөлу тәртiбiн ұлттық басқарушы компания айқындайды.
Ескерту. 11-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының
2006.07.07. N 178 Заңымен.
12-бап. Қордың қызметiн ұйымдастыру, оны қайта ұйымдастыру және
тарату
1. Қорды құру және оның қызметi осы Заңда көзделген ерекшелiктер
ескерiле отырып, Қазақстан Республикасының акционерлiк қоғамдар туралы
заңдарында көзделген тәртiппен жүзеге асырылады.
2. Қорды қайта ұйымдастыру және тарату Қазақстан Республикасының
заңдарында белгiленген негiздер бойынша және тәртiппен жүзеге асырылады.
13-бап. Ұйымдарды басқару мониторингi
Қор жарғылық капиталына өзi қатысатын ұйымдарды (бұдан әрi -
мониторинг объектiлерi) басқару мониторингiн жүзеге асырады. Ұйымдарды
басқару мониторингi электрондық мониторинг әдiстерiн дамыту мен қолдану
негiзiнде жүргiзiледi және мыналарды:
1) мониторинг объектiлерiн басқарудың жай-күйi мен тиiмдiлiгiн
байқауды;
2) инвестициялық жобаны iске асыру туралы ақпаратты мерзiмдiк
жинауды;
3) мониторинг объектiсiн басқару тиiмдiлiгiн тiкелей зерттеудi және
бағалауды;
4) мониторинг объектiлерiнiң әлеуметтiк-экономикалық, қаржылық,
құқықтық, технологиялық, өндiрiстiк-техникалық жай-күйiн талдауды;
5) мониторинг объектiлерi қызметiнiң экономиканы дамытуға әсерiн
бағалау мен болжауды көздейдi.
14-бап. Қордың жауапкершiлiгi
Қор өз мiндеттемелерiн орындамағаны не тиiсiнше орындамағаны үшiн
Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген негiздер бойынша және
тәртiппен жауаптылықта болады.
15-бап. Дауларды шешу тәртiбi
Қордың, мемлекеттiк органдардың, заңды тұлғалардың арасында
туындайтын даулар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шешiледi.
16-бап. Қазақстан инвестициялық қоры туралы
Қазақстан Республикасының заңдарын бұзғаны
үшiн жауаптылық
Осы Заң Қазақстанның инвестициялық қоры қызметiнiң мәселелерiн
реттейдi [2].
1.2 Туризм саласындағы инвестицияның ерекшеліктері
Инвестициялар - қазақстандық экономика үшін жаңа терминдердің бірі.
Әдетте инвестиция (латынның investre-салу) болашақта пайда алу үшін алдын
ала қаржы қорларын салу деп түсіндіріледі. Мұндай түсінік отандық және
шетелдік экономикалық әдебиеттерде жиі кездеседі. Кейбір әдебиеттерде
инвестицияға мынадай түсініктер беріледі: Инвестициялар - пайда алу және
басқа тиімді әсер алу мақсатында кәсіпкерлік немесе басқа қызмет
обьектілеріне салынатын,ақшалай құны бар, ақша құралдары, құнды қағаздар,
басқа мүлік, соның ішінде мүліктік құқық, басқа да құқықтар.
Бірқатар авторлардың түсініктері бойынша инвестиция деп пайда және
басқа жағымды әсер алу мақсатында активтер мен құнды қағаздарды,
жылжымайтын мүлік, акция, облигация алуға, жаңа кәсіпорын құруға,
кеңейтуге, қалпына келтіруге және техникалық құралдануға бағытталған,
мемлекеттің, заңды және жеке тұлғалардың ақша құралдарын, мүліктік және
ақыл-ой құндылықтарын түсіну керек.Аталған заңда Капитал салымы былайша
талқыланады: Капитал салымы негізгі капиталға инвестициялар, соның ішінде
негізгі құрылысқа, кәсіпорындарды кеңейтуге, қалпына келтіруге және
техникалық құралдануға, машиналар, құрал-жабдықтар, инвентарьді сатып
алуға, жобалық-іздестіру жұмыстарына байланысты және басқа да шығындар.
Яғни, инвестициялар - бұл капитал салымдарынан да ауқымды түсінік.
Туризмге байланысты инвестициялар салымнан пайда түсіру мақсатында ел
ішінде, шетелде туристік салаға ұзақ мерзімдік (1жылдан ұзақ) капитал
салымдары түрінде қаржы қорларын қолдануды білдіреді.Яғни, туризмге
инвестициялар капиталдың көмегімен жаңа туристік обьектілерді салуды,
ескілерін жаңарту немесе қалпына келтіруді білдіреді. Осылайша, туристерге
қызмет көрсету сапасын жақсарту барысында қызметті үлкен мөлшерде көрсетуге
қабілетті жаңа туристік обьектілерді құру бойынша ойларды іске асыру үрдісі
жүреді. Бұл жағдайда сатушы, алушы және тағы басқа инвестициялық үрдіске
қатысушылардың мүдделері сәйкестену керек. Бұл шарт сақталса, туризмге
инвестициялар туристік сала қатысушыларына да, туристерге де тиімді болады.
Қазіргі таңда туризмді дамытудың аймақтық бағдарламаларын талдау
көрсеткендей туризмнің дамуы үшін жаңа қонақ үйлерді салу қажет. Ал ол үшін
көптеген капиталдар, үкімет тарапынан жеңілдіктер талап етіледі. Келесі
мәселе бұл шетелдік және отандық инвестицияларды тарту. Оған қаржының
жоқтығы емес, материал мен туристік обьектілердің инвестициялық
тартымдылығына құжаттың жоқтығы кедергі келтіреді.
Инвестицияның нәтижелері мен шығындарын экономикалық, кәсіпкерлік
бағалау шегінен шығып, туризмдегі инвестициялық үрдіс пен инвестицияға
қазіргі көзқарасты өзгерту керек. Бюджеттік инвестициялар үшін
инвестициялық көрсеткіштерді есептеудің ресми ұсынылған әдістері бойынша
шығын мен нәтиже бір қаржылық белгімен өлшенеді, қалған көрсеткіштер
экономикалық сипаттама бойынша өлшеуге немесе шектеулерімен қалдыруға кеңес
беріледі. Нарықтық әдіспен өлшенбейтін инвестициялық жобалар шығыны төмен
көрсеткіштер нұсқасымен өлшенеді[3].
Туризм саласында пайдалық кәсіпкерлік көрсеткіштеріне келтірілмейтін
инвестициялау түрлері мен әдістері де бар. Мысалы, дарынды суретшінің
ғимарат алаңын өз қаражатына салуынан, ал жас архитектордың Қар
ханшайымының мұзды сарайын жасауынан, бұл обьектілер туристердің назарына
қалай ие болды? Мұндай инвестицияны қалай есептейді? Инвестициялау
көзі - инвестициялау түрлері - инвестициялау тәсілдері-инвестициялау
нәтижелері жүйесін терең талдау қажет. Туризмде инвестициялау түсінігінің
шекараларын кеңейту аймақтың инвестициялық климатын басқаша бағалауға, оны
тартымды етуге мүмкіндік береді.
Туризмдегі инвестициялық үрдістің жаңа мазмұны мынадай:
- біріншіден, туризмге инвестициялау саласы туризмді дамытатын ішкі және
сыртқы территориялық ортаны қосу керек;
- екіншіден, мақсаттық инвестициялар жүйелі түзіліс ретінде аймақтағы
туризмді тұрақты дамытудан шығатын міндеттерді шешуге бағытталуы
қажет. Мұнда сыртқы байланысты басқаруға, инвестициялық қор көздерін
іздестіруге назар бөлінеді;
- үшіншіден, жүйесі ретінде туризм элементтерінің жоғары байланыстылығы
жағдайында инвестициялар таңдаулы емес, кешендік болуы керек және
туризм инфрақұрылымының элементтерін қамтуы тиіс;
- төртіншіден, инвестициялық үрдістер обьективтік факторларға орай
үздіксіз болуы керек, мысалы, туристердің қажеттіліктерінің өзгеруі,
туризм инфрақұрылымының ескіруі және туризмнің өндірісін арттыру
керектігі;
- бесіншіден, инвестициялық үрдіс туристердің қажеттігін,
инфрақұрылымдық элементтің бұзылуының алдын алу керек;
- алтыншысы, инвестициялар оң әсер беретін элементтерге бағытталу керек.
Туризмде инвестициялық қызметтің түрлі факторлары болуы мүмкін:
1. ұжымдық меншік құқығына негізделген азаматтар, мемлекеттік емес
кәсіпорындар, туристік ассоциациялар, қауымдастықтар, қоғамдық және
діни ұйымдар, т.б. заңды тұлғалармен іске асырылатын инвестициялар;
2. мемлекеттік билік және басқару органдары, бюджеттік және бюджеттік
емес қорлар, өз бюджеттері есебінен мемлекеттік өнеркәсіптермен,
кәсіпорындармен іске асырылатын мемлекеттік инвестициялар.
3. шетел азаматтары, заңды тұлғалар мен мемлекеттің туристік бизнеске
салымдары түріндегі шетелдік инвестициялар;
4. отандық және шетелдік азаматтармен, заңды тұлғалармен және мемлекет
тарапынан іске асырылатын біріккен инвестициялар. Инвестициялаудың бұл
түрі әлемдік маңызы бар ірі туристік жобаларды құру барысында іске
асады.Мысалы, Испания, Франциядағы курорттық-рекреациялық кешендердің
дамуына инвестициялар;
5. қаржы қорларын ең тиімді түрде жұмсайтын қаржы делдалдарының көмегімен
инвестициялау.Бұл әдіс ірі туристік кешендердің акционерлік қоғамдарын
құруда пайдаланылады.
Туризмнің дамуына инвестиция көлемін анықтау үшін белгіленген
мерзімде туристік қызмет обьектілеріне салымдарды іске асырумен, шығындарды
жабумен және пайда көлемін алумен байланысты шаралар кешенін негіздейтін
жоба түрінде көрсетіледі[4].
Қазіргі экономикалық әдебиеттерде инвестицияны топтастырған дұрыс,
туристік инвестицияны топтастырудың негізгі 5 белгілерін атауға болады:
1. Инвестицияны пайдалану бойынша:
• қаржылық инвестициялар - қорларды түрлі құнды қағаздарға салу, капиталды
кәсіпкерлік банкте сақтау, басқа компаниялардың капиталындағы үлес немесе
жылжымайтын мүлік қорларындағы үлес. Құнды қағаздарды қор биржаларында
сатып алумен байланысты ақша салымдары портфельдік инвестиция деп
аталады;
• нақты инвестициялар - тұтыну затына немесе өндіріс құралына капитал
салымы. Мұнда жеке немесе қарыздық капитал қолданылады.Соңғы жағдайда
банк нақты инвестицияны іске асыратын инвесторға айналады. Нақты
инвестициялар материалдық және материалдық емес деп бөлінеді. Материалдық
емес инвестицияны қолдану барысында туризм саласының қызметкерлерін оқыту
немесе қажетті ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу секілді әрекет іске
сады.Мұнда туристік сала қызметкерлерінің туристік өнімді шығаруға немесе
тұтыну затына жұмсалады.
2. Іске асу мерзімі бойынша инвестициялар:
▪ ұзақ мерзімдік (10 жыл және одан жоғары);
▪ орташа мерзімдік (5-тен 10 жылға дейін);
▪ қысқа мерзімдік (1 жыл және одан төмен);
3. Түрлері бойынша инвестициялар:
▪ тікелей инвестициялар - қорлық немесе мүліктік құндылықтар түрінде
активтерге тікелей талаптарды инвесторға беретін капитал салымы;
▪ жанама инвестициялар - қалыптасатын портфельге ақша қорларын
бағыттау, яғни құнды қағаздар немесе мүліктік құндылықтар жинағы;
▪ ақыл-ой инвестициясы - патент, лицензия, жаңалық сатып алу,
қызмекерлерді дайындау, ғылыми жобаларға салымдар. Туристік
инвестицияның бұл түрі бізде нашар дамыған.
4. Қолдану бағыты бойынша инвестициялар:
▪ Туристік кәсіпорынды құрумен байланысты инвестициялар.Ол компания
құрамындағы фирманы немесе жаңа кәсіпорын активін құруға қызмет
етеді.Активтер құру бойынша инвестициялар ағымдық туристік қызметтің
барысында қолданылатын өндірістің жаңа обьектісін құруға бағытталған
ординарлық инвестицияға және стратегиялық инвестициялық жобаларды іске
асыруға бағытталған стратегиялық инвестицияға бөлінеді;
▪ Туристік кәсіпорынның ескірген құралдарын ағымдық және түгел
жөндеумен, ауыстырумен байланысты ағымдық инвестициялар ескі, құрал
шығыны төмен құралға ауыстырылады.
▪ Кәсіпорынды өндіріс құралымен қамтамасыз етуге бағытталған қосымша
инвестициялар.Оларға сұранысы жоғары өндірісті кеңейту, сату көлемін
арттыратын туристік кәсіпорынның өндіріс бағдарламасының құрылымына
өзгеріс енгізуге бағытталған инвестициялар жатады.Өндіріс көлемінің
өсуі кәсіпорынның өндірістік қуатын арттыру мен жаңа құралдардың
қосылуын талап етеді.Өндірістік бағдарламадағы өзгерістерді іске асыру
үшін инвестицияны түзету керек.Бұл түзетулер аса өнімді, тиімді және
сұранысы жоғары туристік қызметке негізделуі мүмкін.Өндірістің
тиімділігін арттыруға бағытталған инвестициялар туристік қызметті
өндіру шығынын төмендетеді. Өндірісті диверсификациялауға бағытталған
инвестициялар нарықта туристік кәсіпорынның тұрақты және ұзақ қатысуын
қамтамасыз етеді.
5. Көлемі бойынша инвестициялар:
▪ салыстырмалы үлкен емес;
▪ орташа;
▪ көлемі үлкен;
Туристік саладағы инвестицияның көлемінің шектері басқа экономикалық
салалардағы инвестициялардан ерекшеленуі мүмкін. Ол материалдық емес
өндірістің бұл саласындағы дайын өнімнің жасалуы үрдісінің түрлі капиталдық
мөлшері мен көлеміне негізделеді.
Туристік инвестицияның ұсынылған топтастырылуы олардың түрлілігін
көрсетеді. Инвестицияның түрлеріне орай олардың экономикалық негізделуі
үрдісінде дифференциалданған тәсілдерді қолдану қажет. Топтастырудың
қосымша белгілері ретінде келесілер қолданылуы мүмкін:
- уақыт аралығында ақша ағымдарын орналастыру құрылымы;
- мақсат түрі;
- жоспарлау кезеңі;
- қайталау кезеңдері;
- өзара байланыс дәрежесі;
- тәуекел деңгейі және т.б.
Инвестициялау субьектісі – бұл, инвестицияланатын кәсіпорын немесе
кешеннің мақсатында қалыптасқан шешімдер мен міндеттерге жетуге, мүліктік
және ақыл-ой құндылықтарын тартуға қаражат бөлетін адам.Мұнда инвесторлар
салымшы, несие беруші, сатып алушы рөлін атқарып немесе инвестициялық
қызметтің кезкелген қатысушысының қызметін атқара алады.Сондықтан, туристік
инвестициялық қызмет субьектісі ретінде келесілерді атауға болады:
- отандық және шетелдік азаматтар мен заңды тұлғалар, үкімет пен
мемлекет;
- инвестордың тапсырысы негізінде немесе тапсырысты орындаушы ретінде
инвестицияның іске асырылуын қамтамасыз ететін отандық және шетелдік
азаматтар мен заңды тұлғалар;
- жұмыстарды орындаушылар(делдалдар,субделдалдар );
- тауарлы-материалдық құндылықтарды, өндіріс құралдарын, технология мен
қажетті жобалық-құрылыстық құжатты жеткізушілер;
- банктік, сақтандыру, делдалдық ұйымдарды танытатын заңды тұлғалар;
Инвестициялық қызметтің обьектілері - құралдар бағытталатын нарсе.
Олар:
- қалпына келтірілетін немесе жаңадан жасалатын туристік кәсіпорындар;
- туризм саласындағы кәсіпорынды кеңейту, екінші немесе кезектегі
кәсіпорынды салу;
- өндіріс қуатын арттыру үшін туристік кәсіпорынның бөлімдерін кеңейту;
- өндірістің техника-экономикалық деңгейін арттыруға бағытталған,
кәсіпорынның техникалық қайта жарақтануы;
- кәсіпорынның жаңаланатын негізгі өндірістік қорлары;
- жаңа ғылыми- техникалық өнім;
- өндіріс шегінде жаңа туристік қызмет түрлерін өндіру;
- ақыл-ой құндылықтары(ғылыми жоба,жаңалық);
- мүліктік құқықтар(өндірістік бағыттағы мүлікті иелену);
Туризм саласында инвестициялар салынатын обьектілер келесі белгілер бойынша
топтасуы мүмкін:
- туристік жобаның көлемі(үлкен, орташа, және ұзақ жобалар)
- жобаның мақсаттық бағыты;
- инвестициялық циклдің сипаты мен мазмұны (өмірлік цикл немесе оның
бөлігі);
- мемлекеттік әсер дәрежесі (үлкен, әлсіз, әсерсіз);
- мемлекеттің қатысу сипаты (тартылатын мемлекеттік капитал салымы,
акция пакеті, салық жеңілдігі, кепілдік т.б.);
- ақша құралдарын пайдаланудың экономикалық тиімділігінің дәрежесі
(жоғары-тиімді, орташа және төменгі-тиімді);
Обьектілер мен субьектілерді құрылымдау туризм саласында
инвестицияларды бақылаудың тиімді жүйесін құрудың міндетті шарты болып
табылады.
Туризмді дамыту бағдарламаларын жасау және іске асыру жағдайында туризм
саласына инвестициялау үрдістері мен қарқындарын зерттеу территориялық
түзілістер саласында инвестицияны басқару үрдісі негізделетін және қазіргі
жағдайда обьективті қалыптасқан бұл құбылыстың ерекшеліктерін көрсететін
қағидалардың жасалуын ұсынады. Туризмде инвестициялаудың негізгі қағидалары
мынадай:
- жүйелік- туризмнің жүйелі, өзін-өзі ұйымдастыратын қасиетін ескере
отырып, туризм саласында инвестициялау шешімдерін қабылдау барысында
жүйелі талдау элементтерін пайдалану қажеттігі;
- кешенділік- туризм саласында инвестициялық қызметті стратегиялық,
ағымдық және кеден басқарудың үйлесімділігін қамтамасыз ету;
- кәсіпкерлік - инвестициялық қызметті басқару стратегиясының
кәсіпкерлік стиліне бейімділік;
- бейімделушілік - инвестицияның стратегиялық аймақтық туризмнің даму
мақсаттарын, мүмкіндіктері мен іске асу механизмдерін туризмді
қамтамасыз ететін сыртқы және ішкі орта факторларының өзгерісіне
бейімделуді қамтамасыз ету;
- үздіксіздік - инвестициялау үрдісі белгіленген үлкен шегінде үзддіксіз
іске асу керек;
- альтернативтілік- туристік бағдарламалар мен жобалар саласында шешім
қабылдау барысында инвестициялық таңдау стратегияларын қамтамасыз ету;
- тәуекелді есепке алу - аймақтағы туристік қызметтің ерекшелігіне
негізделген, инвестициялық шешімдерді қабылдау үрдісіндегі тәуекелдің
дәрежесін есепке елу;
- инвестициялық мәдениет;
Инвестициялық несиелендіруге альтернатива ретінде туризде қолданылып жүрген
жобалық инвестициялау қағидаларын кең пайдалану негізінде инвестициялық
қорларды тарту механизмдеріне ерекше назар аудару керек. Инвестицияны көп
каналдық тарту қағидасын пайдалану қажет.(мемлекеттік, жеке, аралас) [5].
Сонымен қатар, кешендік, жүйелі тәсіл жағынан туризмнің бәсекеге
қабілетті саласын қалыптастыру мәселесін қарастыру туристік өнімдер мен
қызметтерді өткізу, ұйымдастыру формаларын дамыту мен жасауға салынған
инвестицияларды талдау, тексеру және болжамдау қағидаларын құру керектігін
қарастырады.
Талдаудың негізгі қағидаларына ғылымилық, кешенділік, жүйелілік-
обьективтілік, нақтылық, дәлелділік, іскерлік, демократизм, тиімділік,
нұсқалылық, мақсаттылық пен келісімділік жатады.
Инвестициялық салымдарды талдау экономикалық үрдістерді бағалау мен
экономикалық қызметтердің нәтижелерін бағалау барысында мемлекеттік
тәсілде негізделу керек. Ол ғылыми сипат алу қажет, яғни табиғат пен
қоғамның даму заңдары мен заңдылықтарына негізделіп, инвестициялау
саласында экономикалық заңдардың талаптарын ескеріп, кешенді болуы қажет.
Зерттеудің кешенділігі инвестициялық қызметтердің барлық жақтарын қамтып
және тәуелділіктің себептерін жан-жақты зерттеуді талап етеді.
Экономиканың мемлекеттік секторы өзін өзі өтеу, қайтарымдылық,
төлемділік, үлестік қаржыландыру және бәсекелестік қағидаларында жеке
бизнеспен қатынас орнатады. Инвестициялық салымдарды талдау обьективті,
бәсекелес және нақты болу қажет. Ол обьективті шындықты көрсететін, дәлелді
ақпаратқа негізделіп, ал қорытындылары нақты талдаулық есептермен дәлелдену
керек. Талдаудың әрекеттілігі инвестициялық салымдардың үрдісіне белсенді
әсер етуден көрінеді. Мұнда талдау жоспарлы, жүйелі болады да,
инвестициялық салымдарды дайындау мен жүргізу барысында талдау жұмыстарын
жоспарлау қажеттігі , міндеттерді орындаушылар мен бақылау арасында жүргізу
туындайды.Талдаудың жеделділігі талдауды жедел және анық жүргізуді,
басқару шешімдерін қабылдау мен оны өмірде іске асыруды білдіреді [6].
Инвестициялық салымдарды талдау демократизмі инвестициялық қызметтің
жариялылығын қамтамасыз ететін, мүдделі тұлғалардың талдау жүргізуін
меңзейді. Талдауды жүргізу шығындары көп жақты әсер береді.
Инвестициялауды тексеру жүйелі сипаттамалардың өлшемдерін алудың 4
түріне негізделеді: денелік, қарқындық, бақылау және болжамдық- және
талдаудың 2 обьектісінен тұрады: кезеңдегі туристік қызмет нәтижелерін
тексеру мен ағымдағы мезеттегі жағдай және басқару диагностикасы(бизнес
үрдістерінің тексерілуі). Қаржылық көрсеткіштер қыжметтің қалған
көрсеткіштерімен кешенде талдануға тиіс.
Саналы жетіктілік қағидалары бойынша инвестициялық шешімдерді
қабылдау үшін ақпараттық негіз болатын көрсеткіштерді қолданған дұрыс.
Уақыт пен келісімділік қағидасына, қаржылық тексеру мен аяқталу қағидалары
бойынша барлық қаржылық коэффициенттері есептеледі, қаржылық есептіліктің
көлденең және тік талдауы бөлінеді және талданатын кезеңге тән
ерекшеліктерімен сипатталады, барлық алдыңғы есептеу орындалатын
қорытындылар жасалады.
Осылайша туризм саласына инвестициялау қағидалары инвестициялау
үрдістерін басқарудың негізгі әдістері тығыз байланысты, инвестициялау
субъектілерін ең жақсы экономикалық көрсеткіщтерге жетуді бейімдейді. Олар
тек жүйеде өзара байланысты іске асады, себебі олардың әрбірі толықтыру
және нақтылау болып табылады.
Инвестициялық шығындар – бұл іске асу мерзімдері басында немесе
барысында іске асатын бизнес жобаны жүзеге асырумен байланысты түрлі
төлемдер.
Инвестициялық шығындардың келесі түрлері бар:
Тікелей және жанама шығындар. Инвестициялық жобаны іске асырумен байланысты
барлық шығындар тікелей болып табылады.Осылай жаңа өндірістік құралдар
сатып алынса,онда тікелей шығындар құралдардың, тасымал құралдары мен
оларды орнату шығындары, орында кешендеу шығындары бойынша бағадан тұрады.
Тікелей шығындарға жанама шығындарды, яғни инвестициялық жобаны іске
асырумен тікелей байланысты емес, бірақ оның іске асуына жағымды
жағдайларды жасауға септігін тигізетін шығындарды қосу қажет.
Қазіргі таңда туризм мен оның қызмет көрсететін инфрақұрылымы
кіретін экономиканың нақты секторына инвестиция тарту өзекті мәселеге
айналды. Инвестициялар ең алдымен кеңейтілген өндірісті, жақсартылған
көлемдік-сапалық көрсеткіштері бар жаңа қызметтерді өндіруді қамтамасыз ету
үшін қажет. Сонда ғана олар жоғары тартымдылық пен бәсекеге қабілеттілікті
иеленеді. Инвестиция болса нақты сектор дамиды, яғни экономика өседі,
негізгі қорлар ескірмей, жаңалықтар енгізуге ақы төлеу мүмкіндігі болмай,
сапасы төмен туристік қызметтерді өндіру шығындарының алдын алады.
Инвестиция болмаса, туризм саласының қызметі тежеліп, аймақтық экономиканың
жағдайы нашарлайды, аймақтағы жұмыс қорлары жан-жаққа ағылып және
әлеуметтік жарылыс орын алады.
Туристік ұйымдардың инвестициялық тартымдылығының аз ғана артуы
аймақ экономикасының дамуына қадам жасауға мүмкіндік беретін қосымша
құралдарға жол ашады. Бірақ бұл қадамнан кейін инвестициялық тартымдылық
біршама жоғары статистикалық көлем болып қалады. Жағдайды тұрақты қарқынды
қозғалыс, туризм инфрақұрылымының жоспарлы дамуын жақсартады. Сонда ғана
инвестицияның жеке бөліктері бір ағымға, жүйеге айналады. Тартымды
жерлердің дамуы туристік ағымдарды көбейтіп, аймақтық туризм инфрақұрылымын
дамытады. Ол үшін инвестициялық тартымдылықты арттыру үрдісін басқару
қажет. Сондықтан, аймақтағы инвестициялық тартымдылықты басқару мәселесі
экономиканың тұрақты дамуы мәселесін шешуде өзекті болып табылады.
Тиімді қолданылатын ең қымбат қор, бірақ құлдырау ғана өздігінен
орын алады. Жағдайды белсенді, келісімді және мүдделі тұлғалардың күрделі
әрекеттері ғана жақсарта алады, ал бұл үшін инвестициялық тартымдылықтың
ынталандыру және ортақ басқару технологияларын жасау керек. Жеке обьектілер
мен инвестициялардың тартымдылығы орын алғанымен, жағдайды жақсартып жатқан
жоқ. Туристер ағымы артпады, егер тартымдылық жерлері құлдыраса, онда қонақ
үйлер қызмет көрсету сапасын бұл жағдайда арттырады.
Инвестициялық тартымдылықтың дәстүрлі мәні инвестициялау
обьектісін таңдауда инвестордың қалауына әсер ететін инвестициялаудың
жағдайларын білдіреді. Инвестициялау обьектісіне жеке жоба, корпорация,
кәсіпорын, қала, аймақ пен мемлекет жатады. Оларға ортақ нәрсе : өзіндік
бюджет пен басқару жүйелері. Әр деңгейдің обьектісі мағыналы қасиеттер
жиынтықтарын иеленеді, бірақ бұл қатарда аймақтың орны ерекше, өзіндік
сипаты мен құрылымы тұтас. Сондықтан, аймақтар жиі салыстырылады [7].
Инвесторлардың қалауына көп әсер ететін келесі факторларды атауға
болады:
- шикізат қоры (кәсіпорынның табиғи қорлардың негізгі түрлерімен
қамтамасыз етілуі , соның ішінде туристік-рекреациялық және санаториялы-
курорттық);
- шаруашылық субьектілерінің жүйелік қалыптастыру мен әлеуметтік-
тұрмыстық, халыққа мәдени қызмет көрсету, қолайлы тасымал желісі, туристік
инфрақұрылым обьектілерін құру түріндегі өндірістік(аймақтағы халықтың
шаруашылық қызметінің нәтижелері жиынтығы);
- тұтынушылық(аймақ халқының сатып алу қабілетінің өсуі туризмге
шығындардың артуына әкеледі);
- инфрақұрылымдық(аймақтың экономика-географиялық орналасуы мен
оның инфрақұрылымдық құрылымы, соның ішінде аймақтың тасымал жүйесі мен
тұрғылықты жерлер арасындағы байланыстың дамуы);
- интеллектуалдық(халықтың білмі және мәдениет деңгейі,
жергілікті мәдениет пен дәстүрлердің сақталуы және дамуы);
- институттық(нарықтық экономиканың жетекші институттарының даму
дәрежесі, жегілікті және аймақтық билік органдарының нормативтік-құқықтық
қызетінің сапасы);
- аймақтағы ғылыми-техникалық жетістіктердің нәтижелілігі мен
жаңалықтарды енгізу деңгейі
Инвестициялық тәуекелдердің келесі түрлері бар:
- экономикалық(аймақтың экономикалық дамуының қарқындары мен
мүмкіндіктері);
- саяси(соңғы парламенттік сайлау нәтижелері бойынша халықтың саяси
қалауларын аймақтандыру);
- әлеуметтік(халықтың тұрмыс жағдайын әлеуметтік қорғау
дәрежесімен байланысты әлеуметтік кернеулену деңгейі);
- экологиялық(радиацияны қоса, қошаған ортаның ластану деңгейі);
- қылмыстық(қылмыстың ауырлығын ескере отырып, аймақтағы қылмыстық
деңгейі);
Осындай дәстүрлі тәсілдің кемшілігі- аймақтың инвестициялық
тартымдылығы белсенді өзгерістерді қарастырмайтын, белгіленген факторлардың
талдауы көрсеткендей бұл мүмкіндіктер біршама шектеулі.Оның дәлелі болатын
біздің зерттеулеріміздің нәтижелері бойынша инвестициялық мүмкіндіктің
қалыптасуына көп жылдық шаруашылық қызметтің барысында жинақталған
факторлар көп үлес қосады: территориялық инфрақұрылымды игеруі, халықтың
инновациялық және интеллектуалдық мүмкіндіктері. Шығынсыз және жедел
өзгертілетін жалғыз өлшем бұл-заң. Мұндағы мәселе, біріншіден, бұл бір
реттік өзгеріс; екіншіден, қоғамымызда құқықтық мәдениет жетік
қалыптаспағандықтан, оның әсері аз, яғни заң сақталмайды.
Осылайша, дәстүрлі тәсіл шегінде инвестициялық тартымдылықты
арттыру мүмкіндіктерін шектеу туралы сөз қозғауға болады. Онда
инвестициялық тартымдылықты басқару деген не? Дәстүрлі тәсіл оған жауап
бермейді, теория болмаса сараптамалық бағаға жүгінетіні белгілі.
Инвестициялық үрдістің мәні туралы айқын түсінік болса ғана инвестициялық
тартымдылықты басқару туралы айтуға болатыны белгілі. Инвестицияны басқару
мен инвестициялық тартымдылықты басқару бір тиынның екі жағы; айырмашылық
бастаманы инвестордың немесе басқарушының бастауында. Бірін түсіну үшін
екіншісін білу керек. Сондықтан, инвестицияны басқарудың негізгі
аспектілеріне тоқталамыз. Негізгі ой нақты секторда инвестицияны басқару
қағидасында; ол бойынша инвестордың инвестиция обьектісінің басты
қасиеттеріне нүктелік әсері өз салымдарының тиімділігі мен сенімділігін
ғаламдық бақылауын алуға мүмкіндік береді [8].
Тәжірибеде оның мәні мынадай: салымдардың тиімділігін бақылау үшін
обьектінің негізгі қызметі анық көрінуі тиіс.Сондықтан, инвестор
салымдардың үлкен көлемін обьектінің қайта құрылымына салмас бұрын,
қызметтің стратегиялылығы қасиеттерін құруға аз қаражат инвестициялық
стратегияны іске асыру мен жасауға бақылау орнатады. Қабылданған қызмет
стратегиясы қаржылық саясатты бағындыру үшін бақылау механизмдерін жасай
отырып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1 ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инвестицияның мәні мен маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Туризм саласындағы инвестицияның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .13
3. Қазақстанда инвестиция тартудың оңтайлы іске асу
тетіктері ... ... ... ... ... ...24
2 ӘЛЕМДІК ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУ АЛҒЫШАРТТАРЫ
2.1 Әлемдегі туризм
инвестициясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 29
2.2 Қазақстандағы инвестиция саясаты және туризм
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
2.3 Қазақстанда инвестициялық жобаларды бағалаудағы әлемдік тәжірибені
қолдану
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .52
3 ТУРИЗМ САЛАСЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯ ТАРТУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ БАҒЫТТАРЫ
3.1 Ұлы Жібек Жолы бойындағы маршруттарды
жаңғырту ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3.2 Қызылорда облысында туризм саласына инвестиция тартудың
болашағы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .87
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...90
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Туризм – деген сөз адамзат болмысына 19
ғасырда енді. Оған дейін адамзатта сапарға шыққанда, ел ішін, табиғатты
қызықтаушыларды саяхатшы деп атаған. Біздің эрамызда тарихта қалған
саяхатшылар грек жазушысы Павсаний, грек тарихшысы Геродот. Осы
саяхатшылардың жазған естеліктері, географиялық ашылымдары адамзаттың дүние
танымына үлкен әсер етті. Ұлы саяхатшылар тізімінде Шоқан Уәлиханов та бар.
Бүгінгі таңда өркениетті елдерде қаржының 35%-дейін туризмнен түседі екен.
Сонан да болар, Біріккен Ұлттар Ұйымы осы ғасырды туризм ғасыры деп атауға
шешім қабылдаған.
Әлемде туристік қатынастардың шарықтай өскендігі соншалық, 2010 жылы
1 млрд. адамға жетіп отыр. Ал мамандар 2020 жылы туристік қатынастар 2,5
млрд. адам қамтиды деп болжамдауда.
1998ж.бастап Қазақстан экономикасында қалыпты экономикалық өсу
көрініс алып отыр. Бұндай жағдайдың көрініс табуына жоспарлық - әкімшілдік
жүйенінің түрленуі, экономикаға келесі нарықтық механизмдердің енуі: еркін
бағалар, меншікті мемлекет иелігінен алу, экономиканы демонополияландыру,
бәсекелестіктің дамуы, сыртқы экономикалық әрекеттің ырықтануы, банктік –
қаржылық жүйенің реформалануы, қор нарығының пайда болуы және инвестициялық
әрекеттің жоғарылауы күшті әсерін тигізді.
Тәуелсіздіктің бірінші кезеңінен бастап шетелдік инвестицияларды
тартуға қолайлы жағдайлар туғызылады. 1993-2006 ж.ж. аралығында ел
экономикасына шетел инвестицияларының 46 млрд. долл. астам көлемі
тартылған. Жан басына шаққандағы ТШИ көлемі бойынша Қазақстан ТМД елдерінің
ішінде жоғарғы орындарға ие.
Дегемен, шетел инвестицияларын экономикаға тарту мәселесі әлі де
өзекті. Бұған себепші келесі факторлар: Біріншіден, экономикалық жүйені
реформалау кезеңінде ішкі қаржылық ресурстар азайып кетіп, экономика
салалары өзінің өндірістік аппаратын жаңарта алмады. Екіншіден, өңдеуші
саладағы инвестиция көлемі әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті өнім шығаруға
жеткіліксіз.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, экономикалық өсу шетел капиталының
әсерінен болады. Бірақ, шетел инвесторлары үшін шикізат өндіруші салалар,
әсіресе, мұнай-газ салалары басымды болып отыр. Осындай жағдайда
экономиканың қалыпты және қарқынды дамуы қолайлы инвестициялық саясатқа
тәуелді. Экономикалық дамудың, құрылымдық қайта құруды ұтымды жүзеге
асырудың, әлемдік нарықта бәсекелестік позицияларды бекітудің қажетті шарты
болып инвестициялық ресурстар табылады. Оңтүстік-Шығыс Азияның “жаңа
индустриалды елдері” экономикалық феноменінің пайда болуы, қазіргі заманғы
ғылыми негіздегі салалардың кең бағытта дамуға көшуі бұл елдер
экономикасындағы инвестицияның қарқындап өсуінің арқасында мүмкін болды.
Сондықтан мемлекет шетел инвестицияларын тартудың бағыттарының
басымдылығын белгілеу керек. Шетел инвестициялары Қазақстан экономикасының
бәсеке қабілеттілігін жоғарылататын факторға айналуы қажет. Шетелдік
инвестицияларды мемлекеттік реттеу күшейген сайын Қазақстан шын мәнінде
әлемдегі ең бәсекеге қабілетті 50 ел қатарына кіреді. Оған дәлел
2005 жылдың 18-ақпандағы Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауы. Онда еліміздің 1990- жылдардың басындағы экономикалық ахуалынан
неден басталғаны туралы айтылады. Қазақстанның ішкі өнімінің екі есе
ұлғаюына, нарықтық экономиканың құрылуына инвестицияның тигізген әсері мол
болды. Жолдауда Экономикаға 30 миллиард АҚШ долларындай тікелей шетел
инвестициясы тартылды. Бұл бүгінгі Қазақстанның тұрақты, тиімді әрі сенімді
әріптес екенін барша инвесторларға көрсетеді деп айтылуы инвесторлармен
қатар еліміздің экономикасының даму жолына түскендігін, әлем Қазақстанға өз
қаржысын салғысы келетінін көрсетеді. Өйткені инвестиция дегеніміз табыс
табу және капиталды ұлғайту мақсатымен өндірістік және басқа да қызметтерге
қаржы жұмсау болып табылады, яғни қаржы үнемі жұмыс істеуге, басқаша
айтқанда, қандай да бір табыс түсетін жұмысты немесе іске жұмсалынуы тиіс.
Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тартудың қазіргі
беталысы мен заңдылықтары отандық өндірістің мақсаттары мен міндеттеріне
сай емес және оның күшті бәсекелестік ортада қарқынды дамуына әкеліп
соқпайды. Экономиканы инвестицияландыру теориясының тәсілдері, ішкі
инвестициялық қорларды пайдалануды жандандыру мәселелері,
инвестицияландырудың басымды бағыттарын анықтау әлі де толықтай
зерттелмеген. Сонымен, мәселенің өзектілігі, зерттеудің теориялық,
тәжірибелік маңызы және бұл бағыттың толықтай зерттелмегендігі дипломдық
жұмыс тақырыбын таңдауға себебші болды.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Қазақстан республикасының
туризм саласына тартылған инвестицияларды талдау және шетел капиталы
экономиканың бәсекелестігін арттырудың басты факторы болатындығын айқындау.
- шетел инвестицияларын тартудың қажеттілігін анықтау;
-инвестиция терминінің мәні мен қызметін талдау;
-шет елдерінің инвестициялық саясатын зерттеу;
-туриз саласындағы инвестициялық жобаны бағалау тәсілдерін талдау;
-туризм саласына шетел инвестицияларын тарту мақсатына арналған
мемлекеттік шараларды сұрыптау.
Зерттеу пәні: елдің экономикасына инвестицияларды тарту кезінде пайда
болатын экономикалық қатынастар.
Зерттеу обьектісі: Қазақстанның ұлттық экономикасын түрлендіру
жағдайындағы туризм саласының инвестициялық әрекеті .
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыстың көлемі 91
бет, оның ішінде 12 сурет қарастырылған.
1 ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1.1 Инвестицияның мәні мен маңызы
Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруышылығына және
өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей, заттай,
сондай-ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың
түрлерін айтады.
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар
бар мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар болып
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономикасының дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көзқарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және
жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және
тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық
инфрақұрлымның қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу тәжірибесін
қарастырады.
Шаруашылық іс-әрекеттер процесінде оған қатынасушылар күрделі
қаржыны жүзеге асырады, реконструкцияға әрекет етуші ұйымдарды кеңейту және
техникалық қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық
құрылыстарға жұмсалатын шығындар күрделі салымдарды жүзеге асырады [1].
Қазақстандағы болашақ басты міндеттердің бірі – XXI ғасырдың
ортасына таман экономиканың алдыңғы қатарлы салаларына бет бұрыс жасау.
Мұны іске асырудағы алғашқы орындардың бірі шетел инвестицияларын кеңінен
тартуға бөлінеді.
"Инвестиция" деген сөз латынның "инвест" (салу) дегенінен шыққан.
Енді кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген
сұрақтарға жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Ірі банктердің қаржылық ресурстары, өнеркәсіптік фирмалардың
миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған ақшалары, кәсіпқойлық дағды
мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің денсаулығы мен уақыты. Мұнда
инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын қаржыны ірі және ақша ғана
болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа
да қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салу және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда
қаржы салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады:
жабдықтарды сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат
құрылысына. Қандай болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және
айналым қаржыларын енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал"
терминіне қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады ? Негізгі салымшылар кәсіпорындар,
фирмалар, мемлекет және халық.
Инвестицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар
коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең
алдымен ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Кәсіпкер - бұл белгілі бір тәуекедділікпен өз капиталың салушы адам.
Саудагер - бұл белгілі, алдын-ала есептелінген тәуекелділікке баруға
дайын адам.
Ойыншы - қандай да болмасын тәуекелдікке баруға дайын адам.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны
бизнестің материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі
жағдай, ұзақ мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық
- саудагерлік іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды
ұмытып кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал
мұның өзі нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларының қатысуы және республика экономикасын тұрақтандыру үшін
шетел кредиттерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған,
олар сонымен бірге ұлттық валютаны да қамтамасыз етеді. Кредиттерді
қамтамсыз етудің басқа нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып
табылады.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1)шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік
рәсімдерді ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік
және шекаралық бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып
табылады.
2)елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру жеңілдетілген мөлшерлемелер,
инвестицияларға немесе кредиттерге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген
баждар, жеделдетілген амортизация.
3)жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын
қамтасмасыз ету, қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру;
4)пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру. Жаңа қоғам өзінің
соны өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол сияқты нарықтық экономика
да біздің қоғамға инвестиция ұғымын ала келді. Бұл өркениетті әлемде
әлдеқашан қарым-қатынастың қалыпты заңдылығына айналып кеткен ұғым болып
табылады. Елімізге келген шетелдік инвесторлар мұнай мен газ саласына
көбірек қаржы құйғаны мәлім. Қазіргі уақытта да инвестицияның басым бөлігі
кең-қазба байлықтарын құрайды. Өз кезегінде Қазақстанның сыртқы саясат
саласындағы атқарып жатқан іргелі істері елімізге шетелдік инвестицияның
көптеп келуіне жол ашып отыр. Оның сыртында елдің ішкі саяси тұрақтылығы,
экономикадағы реформаның бірізділікпен жүзеге асырыла бастауы сырттан
келетін қаржының тұрақтылығына мүмкіндік береді. 1993 жылдан 2003 жылға
дейінгі кезеңде Қазақстан экономикасына 25,8 миллиардтан астам АҚШ доллары
көлемінде тура шетел инвестициясы тартылды. Сараптамалық бағалау бойынша
Орталық Азияға келген тура инвестициялардың 80 пайыздан астамын Қазақстан
экономикасы алып отыр. Дүниежүзілік банк біздің елімізді инвестициялар
әкелуге өте қолайлы 20 елдің қатарына қосты. Халықаралық "Мооdy′s Investors
Service" рейтинг агенттігі Қазақстанға қаржыландыру мен инвестициялаудың
жаңа, өте жоғары рейтингін берді. Бұл Қаржы министірлігіне төмен пайызбен,
біріншіден, кредиттер алуына мүмкіндік береді. Екіншіден, екінші деңгейдің
барлық банктерінің тиісті рейтингтері жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның
нарықтық экономика мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі
біздің еліміздегі тұрақтылықты, саяси тұрлаулылықты, экономиканың артуы мен
реформалардың біз қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны
тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта құру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секілді беделді халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар. Сонымен бірге Қазақстан Республикасы бүгінде
дүние жүзіндегі үлкенді-кішілі 55 халықаралық ұйымға мүше болып табылады,
олардың 61-іне қаржылық міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес
республика халықаралық қаржы-кредит және басқа ұйымдарға қатысудан
туындайтын мүшелік жарналарды, борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша
қажетті төлемдерді жүзеге асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт
ішінде Қазақстанның халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары
көлеміне жеткен.
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қорлар туралы заңнамада
мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) Қазақстанның инвестициялық қорының (бұдан әрi - Қор)
инвестициялары - Қордың мақсаттары мен мiндеттерiне сәйкес жүзеге
асырылатын Қазақстан Республикасы резиденттерiнiң-акционерлiк қоғамдардың
және шетелдiк заңды тұлғалардың жарғылық капиталдарына Қордың салымдары;
2) Қордың инвестициялық қызметi - ұйымдардың жарғылық капиталдарына
инвестиция салуды, инвестициялық жобалар бойынша ақпарат жинау мен өңдеудi,
маркетингтiк, инжинирингтiк және өзге де зерттеулердi, жоспарлы-болжамдық
және жобалау-сметалық құжаттаманы қамтамасыз етуге қатысуды, сондай-ақ
инвестицияларға бақылау ұйымдастыруды қамтитын, Қордың инвестицияларды
жүзеге асыруға байланысты қызметi;
3) инвестициялық жоба - Қордың инвестицияларын көздейтiн iс-шаралар
кешенi;
4) ұйым - акцияларында инвестициялар жүзеге асырылатын
акционерлiк қоғам, сондай-ақ жарғылық капиталдарына Қор қатысатын, өзге де
ұйымдық-құқықтық нысанда құрылған шетелдiк заңды тұлғалар;
5) алып тасталды;
6) электрондық мониторинг - ақпаратты электрондық цифрлық
қолтаңбамен расталған электрондық құжат нысанында беретiн ұйымды басқару
мониторингiнiң нысаны.
Ескерту. 1-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының
2006.07.07. N 178 Заңымен.
2-бап. Қазақстанның инвестициялық қоры туралы
Қазақстан Республикасының заңдары
1. Қазақстанның инвестициялық қоры туралы Қазақстан Республикасының
заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнен, осы Заңнан және өзге де
нормативтiк құқықтық актiлерден тұрады.
2. Инвестициялық қорлар туралы Қазақстан Республикасының заңдары
Қорға қолданылмайды.
3. Акционерлiк қоғамдар туралы, инвестициялар туралы және бағалы
қағаздар рыногы туралы Қазақстан Республикасы заңдарының ережелерi Қорға
осы Заңмен реттелмеген бөлiгiнде қолданылады.
4. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы
Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi
қолданылады.
3-бап. Қордың құқықтық мәртебесi
Қазақстанның инвестициялық қоры Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң
шешiмiмен құрылған, ұлттық басқарушы компания жалғыз акционерi болып әрекет
ететiн акционерлiк қоғам нысанындағы коммерциялық ұйым болып табылады.
Қазақстанның инвестициялық қоры ұлттық даму институты болып
табылады.
Ескерту. 3-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының
2006.07.07.
N 178 Заңымен.
4-бап. Қордың мақсаты мен мiндеттерi
1. Қор қызметiнiң мақсаты перспективалы ұйымдардың жобаларына
инвестицияларды жүзеге асыру және тарту, экономиканың шикiзаттық емес
секторында жеке сектордың бастамаларына қаржылық қолдау көрсету арқылы
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясатын iске асыруға
жәрдемдесу болып табылады.
2. Қордың мiндеттерi:
1) шикiзат пен материалдарды тереңдеп өңдеудi жүргiзетiн, жаңа
технологияларды пайдалана отырып, бәсекеге қабiлеттi өнiм шығаратын, сондай-
ақ өз қызметiн өнеркәсiпте жүзеге асыратын перспективалы ұйымдарға
өндiрiстiк қызметтер көрсететiн жаңадан құрылып жатқан, сондай-ақ жұмыс
iстеп тұрған ұйымдардың жарғылық капиталдарына инвестицияларды жүзеге
асыру;
2) Қордың инвестициялық жобаларды бiрлесiп қаржыландыруы (ұйымдардың
жарғылық капиталдарына инвестицияларды жүзеге асыру) және осы жобаларды
басқаруға қатысуы арқылы экономиканың шикiзаттық емес секторына жеке
инвестицияларды ынталандыру;
3) отандық және шетелдiк ұйымдар арасындағы өндiрiстiк кооперацияны
қамтамасыз ететiн, толықтырушы, аралас өндiрiстердi дамытатын Қазақстан
Республикасынан тыс жердегi инвестициялық жобаларды бiрлесiп қаржыландыру
арқылы шет елдердегi қазақстандық ұйымдардың инвестициялық белсендiлiгiн
арттыруға жәрдемдесу болып табылады.
5-бап. Қордың өкiлеттiктерi
Қордың өкiлеттiктерiне:
1) Қордың инвестициялық декларациясына сәйкес инвестициялық саясатты
жүзеге асыру;
2) шикiзат пен материалдарды тереңдетiп өңдеудi жүргiзетiн, жаңа
технологияларды пайдалана отырып, бәсекеге қабiлеттi өнiм шығаратын жұмыс
iстеп тұрған перспективалық ұйымдарды инвестициялауды жүзеге асыру не осы
ұйымдарға үшiншi тұлғалардың инвестицияларын тарту үшiн iрiктеудi жүзеге
асыру;
3) Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық саясатының
тиiстi басымдықтарына сәйкес келетiн, отандық және шетелдiк инвесторлар
қатысатын инвестициялық жобаларды iске асыруды ұйымдастырушы және оларға
қатысушы болу;
4) филиалдар мен өкiлдiктер құру;
5) инвестициялық жобалар жөнiндегi құжаттамалар дайындауға шарт
негiзiнде қатысу;
6) қайта инвестициялау туралы шешiмдер қабылдау;
7) уақытша бос ақшаны орналастыру;
8) басқа отандық инвесторлармен бiрлесiп, Қордың шет елде жүзеге
асыратын инвестициялық жобаларының орындалуын бақылаудың бiрлескен
нысандарына қатысушы болу;
9) өз мiндеттерiн iске асыру үшiн сарапшылар мен консультацияларды
шарт негiзiнде тарту;
10) өзiнiң инвестициялық портфелiн дербес басқару;
11) бағалы қағаздар нарығының кәсiби қатысушысы ретiнде тиiстi
лицензияның негiзiнде дилерлiк қызметтi ғана жүзеге асыру жатады.
6-бап. Қордың инвестициялық саясатының бағыттары
1. Қор қызметiнiң негiзгi бағыттары өтемдi және тиiмдi
инвестициялық жобаларды жүзеге асыратын перспективалы ұйымдарды
инвестициялау және оларға инвестициялар тарту болып табылады.
Қордың инвестициялауы Қордың инвестициялық декларациясына сәйкес
жүргiзiледi.
2. Қор мынадай шарттар сақталған кезде:
1) инвестициялық жоба Қазақстан Республикасының индустриялық-
инновациялық саясатының негiзгi бағыттарына сәйкес келсе;
2) инвестициялық жоба экономикалық және қаржылық өлшемдер бойынша
тартымды болса;
3) инвестициялық жоба ұйымдардың технологиялық әлеуетiн өрiстетуге,
өнiмдер мен көрсетiлетiн қызметтер сапасын арттыруға және оларды өндiру
көлемiн өсiруге, шикiзат пен материалдар өңдеудi тереңдетуге, жоғары
технологиялық өнiмдер шығаруға бағытталса, инвестицияларды жүзеге асырады.
3. Қор ұйымдардың акцияларын сатудан және жарғылық капиталындағы
қатысу үлестерiнен алынатын капиталды басқа ұйымдарға кейiннен қайта
инвестициялай отырып, аталған ұйымдардың жарғылық капиталдарына инвестиция
салуды жүзеге асырады.
4. Қордың инвестициялары ұйымдардың жарғылық капиталдарына жүзеге
асырылады. Қор акцияларға айырбасталатын не акцияларды сатып алуға құқық
беретiн бағалы қағаздарды сатып алуға құқылы.
5. Қордың уақытша бос ақшасын орналастыру iшкi және сыртқы
нарықтардағы мемлекеттiк және мемлекеттiк емес бағалы қағаздарды қоса
алғанда, өтiмдi активтерге Қордың инвестициялық декларациясында
айқындалатын шекте және тәртiппен жүзеге асырылады.
7-бап. Қордың инвестициялық қызметiн шектеулер
1. Қордың инвестициялары ұйымдардың шаруашылық дербестiгiн
шектемейдi. Ұйымдардың жарғылық капиталдарына Қордың қатысуының шектi
мөлшерi Қордың инвестициялық декларациясында айқындалады.
2. Қор:
1) ұйымдарға кредит берудi жүзеге асыруға;
2) кепiлгер және (немесе) кепiлдiк берушi ретiнде өкiлдiк етуге;
3) қабылдау шарты мен тәртiбi Қазақстан Республикасының заңдарына
және Қордың жарғысына қайшы келетiн мiндеттемелер қабылдауға;
4) бағалы қағаздар мен өзге қаржы құралдарынан басқа, материалдық
өндiрiс және өзге мүлiктi сату саласында қызметiн тiкелей жүзеге асыруға
құқылы емес.
8-бап. Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының
Қормен өзара қарым-қатынастары
1. алып тасталды
2. алып тасталды
3. Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығы туралы заңдарының
бағалы қағаздар нарығында брокер-дилер қызметiн жүзеге асыратын заңды
тұлғалар үшiн белгiленген пруденциалдық нормативтердi және қаржылық
тұрақтылықтың өзге де көрсеткiштерiн (өлшемдерiн) сақтау бөлiгiндегi
талаптары Қорға қолданылмайды.
Қордың өз инвестициялық портфелiн басқару жөнiндегi қызметi
лицензияланбайды.
4. Қазақстан Республикасының зaң актiлерiнде көзделген жағдайларды
қоспағанда, мемлекеттiк органдар мен оларды лауазымды адамдарының Қор
қызметiне араласуына тыйым салынады.
Ескерту. 8-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының
2006.07.07. N 178 Заңымен.
9-бап. Қордың инвестициялық декларациясы
1. Инвестициялық декларация Қордың инвестициялық қызметiнде негiзгi
құжат болып табылады.
Инвестициялық декларация Инвестициялау мақсаттарын, стратегиясын,
бағыттарын, тәуекелдердi басқару саясатын, бағалы қағаздардың әр түрi
бойынша бағалы қағаздар портфелiн әртараптандыру нормаларын және Қордың
инвестициялық жобаларға қатысуын тоқтату шарттарын айқындайды.
2. Қордың Инвестициялық декларациясын ұлттық басқарушы компания
бекiтедi.
Ескерту. 9-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының
2006.07.07. N 178 Заңымен.
10-бап. Қордың жарғылық капиталы
1. Қордың жарғылық капиталын республикалық бюджеттiң қаражаты
есебiнен акцияларға олардың нақтылы құны бойынша төлеу арқылы Қазақстан
Республикасының Үкiметi қалыптастырады.
2. Қордың жарғылық капиталын ұлғайтуға Қордың жалғыз акционерiнiң
шешiм бойынша жол берiледi және акцияларды Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес шығару мен орналастыру арқылы жүзеге асырылады.
3. Қордың орналастырылатын акцияларын төлеуге ақша ғана салынуы
мүмкiн.
11-бап. Таза кiрiстi бөлу
Таза кiрiстi бөлу тәртiбiн ұлттық басқарушы компания айқындайды.
Ескерту. 11-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының
2006.07.07. N 178 Заңымен.
12-бап. Қордың қызметiн ұйымдастыру, оны қайта ұйымдастыру және
тарату
1. Қорды құру және оның қызметi осы Заңда көзделген ерекшелiктер
ескерiле отырып, Қазақстан Республикасының акционерлiк қоғамдар туралы
заңдарында көзделген тәртiппен жүзеге асырылады.
2. Қорды қайта ұйымдастыру және тарату Қазақстан Республикасының
заңдарында белгiленген негiздер бойынша және тәртiппен жүзеге асырылады.
13-бап. Ұйымдарды басқару мониторингi
Қор жарғылық капиталына өзi қатысатын ұйымдарды (бұдан әрi -
мониторинг объектiлерi) басқару мониторингiн жүзеге асырады. Ұйымдарды
басқару мониторингi электрондық мониторинг әдiстерiн дамыту мен қолдану
негiзiнде жүргiзiледi және мыналарды:
1) мониторинг объектiлерiн басқарудың жай-күйi мен тиiмдiлiгiн
байқауды;
2) инвестициялық жобаны iске асыру туралы ақпаратты мерзiмдiк
жинауды;
3) мониторинг объектiсiн басқару тиiмдiлiгiн тiкелей зерттеудi және
бағалауды;
4) мониторинг объектiлерiнiң әлеуметтiк-экономикалық, қаржылық,
құқықтық, технологиялық, өндiрiстiк-техникалық жай-күйiн талдауды;
5) мониторинг объектiлерi қызметiнiң экономиканы дамытуға әсерiн
бағалау мен болжауды көздейдi.
14-бап. Қордың жауапкершiлiгi
Қор өз мiндеттемелерiн орындамағаны не тиiсiнше орындамағаны үшiн
Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде көзделген негiздер бойынша және
тәртiппен жауаптылықта болады.
15-бап. Дауларды шешу тәртiбi
Қордың, мемлекеттiк органдардың, заңды тұлғалардың арасында
туындайтын даулар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шешiледi.
16-бап. Қазақстан инвестициялық қоры туралы
Қазақстан Республикасының заңдарын бұзғаны
үшiн жауаптылық
Осы Заң Қазақстанның инвестициялық қоры қызметiнiң мәселелерiн
реттейдi [2].
1.2 Туризм саласындағы инвестицияның ерекшеліктері
Инвестициялар - қазақстандық экономика үшін жаңа терминдердің бірі.
Әдетте инвестиция (латынның investre-салу) болашақта пайда алу үшін алдын
ала қаржы қорларын салу деп түсіндіріледі. Мұндай түсінік отандық және
шетелдік экономикалық әдебиеттерде жиі кездеседі. Кейбір әдебиеттерде
инвестицияға мынадай түсініктер беріледі: Инвестициялар - пайда алу және
басқа тиімді әсер алу мақсатында кәсіпкерлік немесе басқа қызмет
обьектілеріне салынатын,ақшалай құны бар, ақша құралдары, құнды қағаздар,
басқа мүлік, соның ішінде мүліктік құқық, басқа да құқықтар.
Бірқатар авторлардың түсініктері бойынша инвестиция деп пайда және
басқа жағымды әсер алу мақсатында активтер мен құнды қағаздарды,
жылжымайтын мүлік, акция, облигация алуға, жаңа кәсіпорын құруға,
кеңейтуге, қалпына келтіруге және техникалық құралдануға бағытталған,
мемлекеттің, заңды және жеке тұлғалардың ақша құралдарын, мүліктік және
ақыл-ой құндылықтарын түсіну керек.Аталған заңда Капитал салымы былайша
талқыланады: Капитал салымы негізгі капиталға инвестициялар, соның ішінде
негізгі құрылысқа, кәсіпорындарды кеңейтуге, қалпына келтіруге және
техникалық құралдануға, машиналар, құрал-жабдықтар, инвентарьді сатып
алуға, жобалық-іздестіру жұмыстарына байланысты және басқа да шығындар.
Яғни, инвестициялар - бұл капитал салымдарынан да ауқымды түсінік.
Туризмге байланысты инвестициялар салымнан пайда түсіру мақсатында ел
ішінде, шетелде туристік салаға ұзақ мерзімдік (1жылдан ұзақ) капитал
салымдары түрінде қаржы қорларын қолдануды білдіреді.Яғни, туризмге
инвестициялар капиталдың көмегімен жаңа туристік обьектілерді салуды,
ескілерін жаңарту немесе қалпына келтіруді білдіреді. Осылайша, туристерге
қызмет көрсету сапасын жақсарту барысында қызметті үлкен мөлшерде көрсетуге
қабілетті жаңа туристік обьектілерді құру бойынша ойларды іске асыру үрдісі
жүреді. Бұл жағдайда сатушы, алушы және тағы басқа инвестициялық үрдіске
қатысушылардың мүдделері сәйкестену керек. Бұл шарт сақталса, туризмге
инвестициялар туристік сала қатысушыларына да, туристерге де тиімді болады.
Қазіргі таңда туризмді дамытудың аймақтық бағдарламаларын талдау
көрсеткендей туризмнің дамуы үшін жаңа қонақ үйлерді салу қажет. Ал ол үшін
көптеген капиталдар, үкімет тарапынан жеңілдіктер талап етіледі. Келесі
мәселе бұл шетелдік және отандық инвестицияларды тарту. Оған қаржының
жоқтығы емес, материал мен туристік обьектілердің инвестициялық
тартымдылығына құжаттың жоқтығы кедергі келтіреді.
Инвестицияның нәтижелері мен шығындарын экономикалық, кәсіпкерлік
бағалау шегінен шығып, туризмдегі инвестициялық үрдіс пен инвестицияға
қазіргі көзқарасты өзгерту керек. Бюджеттік инвестициялар үшін
инвестициялық көрсеткіштерді есептеудің ресми ұсынылған әдістері бойынша
шығын мен нәтиже бір қаржылық белгімен өлшенеді, қалған көрсеткіштер
экономикалық сипаттама бойынша өлшеуге немесе шектеулерімен қалдыруға кеңес
беріледі. Нарықтық әдіспен өлшенбейтін инвестициялық жобалар шығыны төмен
көрсеткіштер нұсқасымен өлшенеді[3].
Туризм саласында пайдалық кәсіпкерлік көрсеткіштеріне келтірілмейтін
инвестициялау түрлері мен әдістері де бар. Мысалы, дарынды суретшінің
ғимарат алаңын өз қаражатына салуынан, ал жас архитектордың Қар
ханшайымының мұзды сарайын жасауынан, бұл обьектілер туристердің назарына
қалай ие болды? Мұндай инвестицияны қалай есептейді? Инвестициялау
көзі - инвестициялау түрлері - инвестициялау тәсілдері-инвестициялау
нәтижелері жүйесін терең талдау қажет. Туризмде инвестициялау түсінігінің
шекараларын кеңейту аймақтың инвестициялық климатын басқаша бағалауға, оны
тартымды етуге мүмкіндік береді.
Туризмдегі инвестициялық үрдістің жаңа мазмұны мынадай:
- біріншіден, туризмге инвестициялау саласы туризмді дамытатын ішкі және
сыртқы территориялық ортаны қосу керек;
- екіншіден, мақсаттық инвестициялар жүйелі түзіліс ретінде аймақтағы
туризмді тұрақты дамытудан шығатын міндеттерді шешуге бағытталуы
қажет. Мұнда сыртқы байланысты басқаруға, инвестициялық қор көздерін
іздестіруге назар бөлінеді;
- үшіншіден, жүйесі ретінде туризм элементтерінің жоғары байланыстылығы
жағдайында инвестициялар таңдаулы емес, кешендік болуы керек және
туризм инфрақұрылымының элементтерін қамтуы тиіс;
- төртіншіден, инвестициялық үрдістер обьективтік факторларға орай
үздіксіз болуы керек, мысалы, туристердің қажеттіліктерінің өзгеруі,
туризм инфрақұрылымының ескіруі және туризмнің өндірісін арттыру
керектігі;
- бесіншіден, инвестициялық үрдіс туристердің қажеттігін,
инфрақұрылымдық элементтің бұзылуының алдын алу керек;
- алтыншысы, инвестициялар оң әсер беретін элементтерге бағытталу керек.
Туризмде инвестициялық қызметтің түрлі факторлары болуы мүмкін:
1. ұжымдық меншік құқығына негізделген азаматтар, мемлекеттік емес
кәсіпорындар, туристік ассоциациялар, қауымдастықтар, қоғамдық және
діни ұйымдар, т.б. заңды тұлғалармен іске асырылатын инвестициялар;
2. мемлекеттік билік және басқару органдары, бюджеттік және бюджеттік
емес қорлар, өз бюджеттері есебінен мемлекеттік өнеркәсіптермен,
кәсіпорындармен іске асырылатын мемлекеттік инвестициялар.
3. шетел азаматтары, заңды тұлғалар мен мемлекеттің туристік бизнеске
салымдары түріндегі шетелдік инвестициялар;
4. отандық және шетелдік азаматтармен, заңды тұлғалармен және мемлекет
тарапынан іске асырылатын біріккен инвестициялар. Инвестициялаудың бұл
түрі әлемдік маңызы бар ірі туристік жобаларды құру барысында іске
асады.Мысалы, Испания, Франциядағы курорттық-рекреациялық кешендердің
дамуына инвестициялар;
5. қаржы қорларын ең тиімді түрде жұмсайтын қаржы делдалдарының көмегімен
инвестициялау.Бұл әдіс ірі туристік кешендердің акционерлік қоғамдарын
құруда пайдаланылады.
Туризмнің дамуына инвестиция көлемін анықтау үшін белгіленген
мерзімде туристік қызмет обьектілеріне салымдарды іске асырумен, шығындарды
жабумен және пайда көлемін алумен байланысты шаралар кешенін негіздейтін
жоба түрінде көрсетіледі[4].
Қазіргі экономикалық әдебиеттерде инвестицияны топтастырған дұрыс,
туристік инвестицияны топтастырудың негізгі 5 белгілерін атауға болады:
1. Инвестицияны пайдалану бойынша:
• қаржылық инвестициялар - қорларды түрлі құнды қағаздарға салу, капиталды
кәсіпкерлік банкте сақтау, басқа компаниялардың капиталындағы үлес немесе
жылжымайтын мүлік қорларындағы үлес. Құнды қағаздарды қор биржаларында
сатып алумен байланысты ақша салымдары портфельдік инвестиция деп
аталады;
• нақты инвестициялар - тұтыну затына немесе өндіріс құралына капитал
салымы. Мұнда жеке немесе қарыздық капитал қолданылады.Соңғы жағдайда
банк нақты инвестицияны іске асыратын инвесторға айналады. Нақты
инвестициялар материалдық және материалдық емес деп бөлінеді. Материалдық
емес инвестицияны қолдану барысында туризм саласының қызметкерлерін оқыту
немесе қажетті ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу секілді әрекет іске
сады.Мұнда туристік сала қызметкерлерінің туристік өнімді шығаруға немесе
тұтыну затына жұмсалады.
2. Іске асу мерзімі бойынша инвестициялар:
▪ ұзақ мерзімдік (10 жыл және одан жоғары);
▪ орташа мерзімдік (5-тен 10 жылға дейін);
▪ қысқа мерзімдік (1 жыл және одан төмен);
3. Түрлері бойынша инвестициялар:
▪ тікелей инвестициялар - қорлық немесе мүліктік құндылықтар түрінде
активтерге тікелей талаптарды инвесторға беретін капитал салымы;
▪ жанама инвестициялар - қалыптасатын портфельге ақша қорларын
бағыттау, яғни құнды қағаздар немесе мүліктік құндылықтар жинағы;
▪ ақыл-ой инвестициясы - патент, лицензия, жаңалық сатып алу,
қызмекерлерді дайындау, ғылыми жобаларға салымдар. Туристік
инвестицияның бұл түрі бізде нашар дамыған.
4. Қолдану бағыты бойынша инвестициялар:
▪ Туристік кәсіпорынды құрумен байланысты инвестициялар.Ол компания
құрамындағы фирманы немесе жаңа кәсіпорын активін құруға қызмет
етеді.Активтер құру бойынша инвестициялар ағымдық туристік қызметтің
барысында қолданылатын өндірістің жаңа обьектісін құруға бағытталған
ординарлық инвестицияға және стратегиялық инвестициялық жобаларды іске
асыруға бағытталған стратегиялық инвестицияға бөлінеді;
▪ Туристік кәсіпорынның ескірген құралдарын ағымдық және түгел
жөндеумен, ауыстырумен байланысты ағымдық инвестициялар ескі, құрал
шығыны төмен құралға ауыстырылады.
▪ Кәсіпорынды өндіріс құралымен қамтамасыз етуге бағытталған қосымша
инвестициялар.Оларға сұранысы жоғары өндірісті кеңейту, сату көлемін
арттыратын туристік кәсіпорынның өндіріс бағдарламасының құрылымына
өзгеріс енгізуге бағытталған инвестициялар жатады.Өндіріс көлемінің
өсуі кәсіпорынның өндірістік қуатын арттыру мен жаңа құралдардың
қосылуын талап етеді.Өндірістік бағдарламадағы өзгерістерді іске асыру
үшін инвестицияны түзету керек.Бұл түзетулер аса өнімді, тиімді және
сұранысы жоғары туристік қызметке негізделуі мүмкін.Өндірістің
тиімділігін арттыруға бағытталған инвестициялар туристік қызметті
өндіру шығынын төмендетеді. Өндірісті диверсификациялауға бағытталған
инвестициялар нарықта туристік кәсіпорынның тұрақты және ұзақ қатысуын
қамтамасыз етеді.
5. Көлемі бойынша инвестициялар:
▪ салыстырмалы үлкен емес;
▪ орташа;
▪ көлемі үлкен;
Туристік саладағы инвестицияның көлемінің шектері басқа экономикалық
салалардағы инвестициялардан ерекшеленуі мүмкін. Ол материалдық емес
өндірістің бұл саласындағы дайын өнімнің жасалуы үрдісінің түрлі капиталдық
мөлшері мен көлеміне негізделеді.
Туристік инвестицияның ұсынылған топтастырылуы олардың түрлілігін
көрсетеді. Инвестицияның түрлеріне орай олардың экономикалық негізделуі
үрдісінде дифференциалданған тәсілдерді қолдану қажет. Топтастырудың
қосымша белгілері ретінде келесілер қолданылуы мүмкін:
- уақыт аралығында ақша ағымдарын орналастыру құрылымы;
- мақсат түрі;
- жоспарлау кезеңі;
- қайталау кезеңдері;
- өзара байланыс дәрежесі;
- тәуекел деңгейі және т.б.
Инвестициялау субьектісі – бұл, инвестицияланатын кәсіпорын немесе
кешеннің мақсатында қалыптасқан шешімдер мен міндеттерге жетуге, мүліктік
және ақыл-ой құндылықтарын тартуға қаражат бөлетін адам.Мұнда инвесторлар
салымшы, несие беруші, сатып алушы рөлін атқарып немесе инвестициялық
қызметтің кезкелген қатысушысының қызметін атқара алады.Сондықтан, туристік
инвестициялық қызмет субьектісі ретінде келесілерді атауға болады:
- отандық және шетелдік азаматтар мен заңды тұлғалар, үкімет пен
мемлекет;
- инвестордың тапсырысы негізінде немесе тапсырысты орындаушы ретінде
инвестицияның іске асырылуын қамтамасыз ететін отандық және шетелдік
азаматтар мен заңды тұлғалар;
- жұмыстарды орындаушылар(делдалдар,субделдалдар );
- тауарлы-материалдық құндылықтарды, өндіріс құралдарын, технология мен
қажетті жобалық-құрылыстық құжатты жеткізушілер;
- банктік, сақтандыру, делдалдық ұйымдарды танытатын заңды тұлғалар;
Инвестициялық қызметтің обьектілері - құралдар бағытталатын нарсе.
Олар:
- қалпына келтірілетін немесе жаңадан жасалатын туристік кәсіпорындар;
- туризм саласындағы кәсіпорынды кеңейту, екінші немесе кезектегі
кәсіпорынды салу;
- өндіріс қуатын арттыру үшін туристік кәсіпорынның бөлімдерін кеңейту;
- өндірістің техника-экономикалық деңгейін арттыруға бағытталған,
кәсіпорынның техникалық қайта жарақтануы;
- кәсіпорынның жаңаланатын негізгі өндірістік қорлары;
- жаңа ғылыми- техникалық өнім;
- өндіріс шегінде жаңа туристік қызмет түрлерін өндіру;
- ақыл-ой құндылықтары(ғылыми жоба,жаңалық);
- мүліктік құқықтар(өндірістік бағыттағы мүлікті иелену);
Туризм саласында инвестициялар салынатын обьектілер келесі белгілер бойынша
топтасуы мүмкін:
- туристік жобаның көлемі(үлкен, орташа, және ұзақ жобалар)
- жобаның мақсаттық бағыты;
- инвестициялық циклдің сипаты мен мазмұны (өмірлік цикл немесе оның
бөлігі);
- мемлекеттік әсер дәрежесі (үлкен, әлсіз, әсерсіз);
- мемлекеттің қатысу сипаты (тартылатын мемлекеттік капитал салымы,
акция пакеті, салық жеңілдігі, кепілдік т.б.);
- ақша құралдарын пайдаланудың экономикалық тиімділігінің дәрежесі
(жоғары-тиімді, орташа және төменгі-тиімді);
Обьектілер мен субьектілерді құрылымдау туризм саласында
инвестицияларды бақылаудың тиімді жүйесін құрудың міндетті шарты болып
табылады.
Туризмді дамыту бағдарламаларын жасау және іске асыру жағдайында туризм
саласына инвестициялау үрдістері мен қарқындарын зерттеу территориялық
түзілістер саласында инвестицияны басқару үрдісі негізделетін және қазіргі
жағдайда обьективті қалыптасқан бұл құбылыстың ерекшеліктерін көрсететін
қағидалардың жасалуын ұсынады. Туризмде инвестициялаудың негізгі қағидалары
мынадай:
- жүйелік- туризмнің жүйелі, өзін-өзі ұйымдастыратын қасиетін ескере
отырып, туризм саласында инвестициялау шешімдерін қабылдау барысында
жүйелі талдау элементтерін пайдалану қажеттігі;
- кешенділік- туризм саласында инвестициялық қызметті стратегиялық,
ағымдық және кеден басқарудың үйлесімділігін қамтамасыз ету;
- кәсіпкерлік - инвестициялық қызметті басқару стратегиясының
кәсіпкерлік стиліне бейімділік;
- бейімделушілік - инвестицияның стратегиялық аймақтық туризмнің даму
мақсаттарын, мүмкіндіктері мен іске асу механизмдерін туризмді
қамтамасыз ететін сыртқы және ішкі орта факторларының өзгерісіне
бейімделуді қамтамасыз ету;
- үздіксіздік - инвестициялау үрдісі белгіленген үлкен шегінде үзддіксіз
іске асу керек;
- альтернативтілік- туристік бағдарламалар мен жобалар саласында шешім
қабылдау барысында инвестициялық таңдау стратегияларын қамтамасыз ету;
- тәуекелді есепке алу - аймақтағы туристік қызметтің ерекшелігіне
негізделген, инвестициялық шешімдерді қабылдау үрдісіндегі тәуекелдің
дәрежесін есепке елу;
- инвестициялық мәдениет;
Инвестициялық несиелендіруге альтернатива ретінде туризде қолданылып жүрген
жобалық инвестициялау қағидаларын кең пайдалану негізінде инвестициялық
қорларды тарту механизмдеріне ерекше назар аудару керек. Инвестицияны көп
каналдық тарту қағидасын пайдалану қажет.(мемлекеттік, жеке, аралас) [5].
Сонымен қатар, кешендік, жүйелі тәсіл жағынан туризмнің бәсекеге
қабілетті саласын қалыптастыру мәселесін қарастыру туристік өнімдер мен
қызметтерді өткізу, ұйымдастыру формаларын дамыту мен жасауға салынған
инвестицияларды талдау, тексеру және болжамдау қағидаларын құру керектігін
қарастырады.
Талдаудың негізгі қағидаларына ғылымилық, кешенділік, жүйелілік-
обьективтілік, нақтылық, дәлелділік, іскерлік, демократизм, тиімділік,
нұсқалылық, мақсаттылық пен келісімділік жатады.
Инвестициялық салымдарды талдау экономикалық үрдістерді бағалау мен
экономикалық қызметтердің нәтижелерін бағалау барысында мемлекеттік
тәсілде негізделу керек. Ол ғылыми сипат алу қажет, яғни табиғат пен
қоғамның даму заңдары мен заңдылықтарына негізделіп, инвестициялау
саласында экономикалық заңдардың талаптарын ескеріп, кешенді болуы қажет.
Зерттеудің кешенділігі инвестициялық қызметтердің барлық жақтарын қамтып
және тәуелділіктің себептерін жан-жақты зерттеуді талап етеді.
Экономиканың мемлекеттік секторы өзін өзі өтеу, қайтарымдылық,
төлемділік, үлестік қаржыландыру және бәсекелестік қағидаларында жеке
бизнеспен қатынас орнатады. Инвестициялық салымдарды талдау обьективті,
бәсекелес және нақты болу қажет. Ол обьективті шындықты көрсететін, дәлелді
ақпаратқа негізделіп, ал қорытындылары нақты талдаулық есептермен дәлелдену
керек. Талдаудың әрекеттілігі инвестициялық салымдардың үрдісіне белсенді
әсер етуден көрінеді. Мұнда талдау жоспарлы, жүйелі болады да,
инвестициялық салымдарды дайындау мен жүргізу барысында талдау жұмыстарын
жоспарлау қажеттігі , міндеттерді орындаушылар мен бақылау арасында жүргізу
туындайды.Талдаудың жеделділігі талдауды жедел және анық жүргізуді,
басқару шешімдерін қабылдау мен оны өмірде іске асыруды білдіреді [6].
Инвестициялық салымдарды талдау демократизмі инвестициялық қызметтің
жариялылығын қамтамасыз ететін, мүдделі тұлғалардың талдау жүргізуін
меңзейді. Талдауды жүргізу шығындары көп жақты әсер береді.
Инвестициялауды тексеру жүйелі сипаттамалардың өлшемдерін алудың 4
түріне негізделеді: денелік, қарқындық, бақылау және болжамдық- және
талдаудың 2 обьектісінен тұрады: кезеңдегі туристік қызмет нәтижелерін
тексеру мен ағымдағы мезеттегі жағдай және басқару диагностикасы(бизнес
үрдістерінің тексерілуі). Қаржылық көрсеткіштер қыжметтің қалған
көрсеткіштерімен кешенде талдануға тиіс.
Саналы жетіктілік қағидалары бойынша инвестициялық шешімдерді
қабылдау үшін ақпараттық негіз болатын көрсеткіштерді қолданған дұрыс.
Уақыт пен келісімділік қағидасына, қаржылық тексеру мен аяқталу қағидалары
бойынша барлық қаржылық коэффициенттері есептеледі, қаржылық есептіліктің
көлденең және тік талдауы бөлінеді және талданатын кезеңге тән
ерекшеліктерімен сипатталады, барлық алдыңғы есептеу орындалатын
қорытындылар жасалады.
Осылайша туризм саласына инвестициялау қағидалары инвестициялау
үрдістерін басқарудың негізгі әдістері тығыз байланысты, инвестициялау
субъектілерін ең жақсы экономикалық көрсеткіщтерге жетуді бейімдейді. Олар
тек жүйеде өзара байланысты іске асады, себебі олардың әрбірі толықтыру
және нақтылау болып табылады.
Инвестициялық шығындар – бұл іске асу мерзімдері басында немесе
барысында іске асатын бизнес жобаны жүзеге асырумен байланысты түрлі
төлемдер.
Инвестициялық шығындардың келесі түрлері бар:
Тікелей және жанама шығындар. Инвестициялық жобаны іске асырумен байланысты
барлық шығындар тікелей болып табылады.Осылай жаңа өндірістік құралдар
сатып алынса,онда тікелей шығындар құралдардың, тасымал құралдары мен
оларды орнату шығындары, орында кешендеу шығындары бойынша бағадан тұрады.
Тікелей шығындарға жанама шығындарды, яғни инвестициялық жобаны іске
асырумен тікелей байланысты емес, бірақ оның іске асуына жағымды
жағдайларды жасауға септігін тигізетін шығындарды қосу қажет.
Қазіргі таңда туризм мен оның қызмет көрсететін инфрақұрылымы
кіретін экономиканың нақты секторына инвестиция тарту өзекті мәселеге
айналды. Инвестициялар ең алдымен кеңейтілген өндірісті, жақсартылған
көлемдік-сапалық көрсеткіштері бар жаңа қызметтерді өндіруді қамтамасыз ету
үшін қажет. Сонда ғана олар жоғары тартымдылық пен бәсекеге қабілеттілікті
иеленеді. Инвестиция болса нақты сектор дамиды, яғни экономика өседі,
негізгі қорлар ескірмей, жаңалықтар енгізуге ақы төлеу мүмкіндігі болмай,
сапасы төмен туристік қызметтерді өндіру шығындарының алдын алады.
Инвестиция болмаса, туризм саласының қызметі тежеліп, аймақтық экономиканың
жағдайы нашарлайды, аймақтағы жұмыс қорлары жан-жаққа ағылып және
әлеуметтік жарылыс орын алады.
Туристік ұйымдардың инвестициялық тартымдылығының аз ғана артуы
аймақ экономикасының дамуына қадам жасауға мүмкіндік беретін қосымша
құралдарға жол ашады. Бірақ бұл қадамнан кейін инвестициялық тартымдылық
біршама жоғары статистикалық көлем болып қалады. Жағдайды тұрақты қарқынды
қозғалыс, туризм инфрақұрылымының жоспарлы дамуын жақсартады. Сонда ғана
инвестицияның жеке бөліктері бір ағымға, жүйеге айналады. Тартымды
жерлердің дамуы туристік ағымдарды көбейтіп, аймақтық туризм инфрақұрылымын
дамытады. Ол үшін инвестициялық тартымдылықты арттыру үрдісін басқару
қажет. Сондықтан, аймақтағы инвестициялық тартымдылықты басқару мәселесі
экономиканың тұрақты дамуы мәселесін шешуде өзекті болып табылады.
Тиімді қолданылатын ең қымбат қор, бірақ құлдырау ғана өздігінен
орын алады. Жағдайды белсенді, келісімді және мүдделі тұлғалардың күрделі
әрекеттері ғана жақсарта алады, ал бұл үшін инвестициялық тартымдылықтың
ынталандыру және ортақ басқару технологияларын жасау керек. Жеке обьектілер
мен инвестициялардың тартымдылығы орын алғанымен, жағдайды жақсартып жатқан
жоқ. Туристер ағымы артпады, егер тартымдылық жерлері құлдыраса, онда қонақ
үйлер қызмет көрсету сапасын бұл жағдайда арттырады.
Инвестициялық тартымдылықтың дәстүрлі мәні инвестициялау
обьектісін таңдауда инвестордың қалауына әсер ететін инвестициялаудың
жағдайларын білдіреді. Инвестициялау обьектісіне жеке жоба, корпорация,
кәсіпорын, қала, аймақ пен мемлекет жатады. Оларға ортақ нәрсе : өзіндік
бюджет пен басқару жүйелері. Әр деңгейдің обьектісі мағыналы қасиеттер
жиынтықтарын иеленеді, бірақ бұл қатарда аймақтың орны ерекше, өзіндік
сипаты мен құрылымы тұтас. Сондықтан, аймақтар жиі салыстырылады [7].
Инвесторлардың қалауына көп әсер ететін келесі факторларды атауға
болады:
- шикізат қоры (кәсіпорынның табиғи қорлардың негізгі түрлерімен
қамтамасыз етілуі , соның ішінде туристік-рекреациялық және санаториялы-
курорттық);
- шаруашылық субьектілерінің жүйелік қалыптастыру мен әлеуметтік-
тұрмыстық, халыққа мәдени қызмет көрсету, қолайлы тасымал желісі, туристік
инфрақұрылым обьектілерін құру түріндегі өндірістік(аймақтағы халықтың
шаруашылық қызметінің нәтижелері жиынтығы);
- тұтынушылық(аймақ халқының сатып алу қабілетінің өсуі туризмге
шығындардың артуына әкеледі);
- инфрақұрылымдық(аймақтың экономика-географиялық орналасуы мен
оның инфрақұрылымдық құрылымы, соның ішінде аймақтың тасымал жүйесі мен
тұрғылықты жерлер арасындағы байланыстың дамуы);
- интеллектуалдық(халықтың білмі және мәдениет деңгейі,
жергілікті мәдениет пен дәстүрлердің сақталуы және дамуы);
- институттық(нарықтық экономиканың жетекші институттарының даму
дәрежесі, жегілікті және аймақтық билік органдарының нормативтік-құқықтық
қызетінің сапасы);
- аймақтағы ғылыми-техникалық жетістіктердің нәтижелілігі мен
жаңалықтарды енгізу деңгейі
Инвестициялық тәуекелдердің келесі түрлері бар:
- экономикалық(аймақтың экономикалық дамуының қарқындары мен
мүмкіндіктері);
- саяси(соңғы парламенттік сайлау нәтижелері бойынша халықтың саяси
қалауларын аймақтандыру);
- әлеуметтік(халықтың тұрмыс жағдайын әлеуметтік қорғау
дәрежесімен байланысты әлеуметтік кернеулену деңгейі);
- экологиялық(радиацияны қоса, қошаған ортаның ластану деңгейі);
- қылмыстық(қылмыстың ауырлығын ескере отырып, аймақтағы қылмыстық
деңгейі);
Осындай дәстүрлі тәсілдің кемшілігі- аймақтың инвестициялық
тартымдылығы белсенді өзгерістерді қарастырмайтын, белгіленген факторлардың
талдауы көрсеткендей бұл мүмкіндіктер біршама шектеулі.Оның дәлелі болатын
біздің зерттеулеріміздің нәтижелері бойынша инвестициялық мүмкіндіктің
қалыптасуына көп жылдық шаруашылық қызметтің барысында жинақталған
факторлар көп үлес қосады: территориялық инфрақұрылымды игеруі, халықтың
инновациялық және интеллектуалдық мүмкіндіктері. Шығынсыз және жедел
өзгертілетін жалғыз өлшем бұл-заң. Мұндағы мәселе, біріншіден, бұл бір
реттік өзгеріс; екіншіден, қоғамымызда құқықтық мәдениет жетік
қалыптаспағандықтан, оның әсері аз, яғни заң сақталмайды.
Осылайша, дәстүрлі тәсіл шегінде инвестициялық тартымдылықты
арттыру мүмкіндіктерін шектеу туралы сөз қозғауға болады. Онда
инвестициялық тартымдылықты басқару деген не? Дәстүрлі тәсіл оған жауап
бермейді, теория болмаса сараптамалық бағаға жүгінетіні белгілі.
Инвестициялық үрдістің мәні туралы айқын түсінік болса ғана инвестициялық
тартымдылықты басқару туралы айтуға болатыны белгілі. Инвестицияны басқару
мен инвестициялық тартымдылықты басқару бір тиынның екі жағы; айырмашылық
бастаманы инвестордың немесе басқарушының бастауында. Бірін түсіну үшін
екіншісін білу керек. Сондықтан, инвестицияны басқарудың негізгі
аспектілеріне тоқталамыз. Негізгі ой нақты секторда инвестицияны басқару
қағидасында; ол бойынша инвестордың инвестиция обьектісінің басты
қасиеттеріне нүктелік әсері өз салымдарының тиімділігі мен сенімділігін
ғаламдық бақылауын алуға мүмкіндік береді [8].
Тәжірибеде оның мәні мынадай: салымдардың тиімділігін бақылау үшін
обьектінің негізгі қызметі анық көрінуі тиіс.Сондықтан, инвестор
салымдардың үлкен көлемін обьектінің қайта құрылымына салмас бұрын,
қызметтің стратегиялылығы қасиеттерін құруға аз қаражат инвестициялық
стратегияны іске асыру мен жасауға бақылау орнатады. Қабылданған қызмет
стратегиясы қаржылық саясатты бағындыру үшін бақылау механизмдерін жасай
отырып, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz