Мемлекеттің салықтық құрылысы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-5
І – тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы
1.1. Мемлекеттік салыққа жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-19
1.2. Мемлекеттің салықтық қызметінің
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..20-23
ІІ - тарау. Шағын кәсіпкерлікке арнаулы салық режимін құқықтық реттеу
2.1. Шағын бизнес субъектілеріне арналған салық режимінің
түсінігі ... ... ... ... .24-56
2.2. Біржолғы талон және патент негізіндегі арнаулы салық режимі
... ... ... ..57-61
2.3.Шаруа қожалықтарына және ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды
тұлғаларға арналған салық
режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
62-73
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 74-76
Пайдаланылған нормативтік – құқықтық актілер мен әдебиеттер ... ... ... ..77-
79
Кіріспе
Салықтың белгіленуі, салық салу мемлекеттің құрылысына, қалыптасқан
қоғамдық дәстүрлерге, мемлекет экономикасы мен фискальдық саясатының мән-
жайына, билік етуші тармақтардың өктем өкілеттіктерінің демократиялық
деңгейіне, нақты қалыптасқан әлеуметтік , саяси және әкімшілік жағдайларға
қарай жүзеге асырылады, Былайша айтканда, салықты мемлекеттің экономикалық
әлеуетінің (күш- қуатының) функциясы деп санауға болады. Осы орайда қатты
ескертетін жәйт, салыктың (экономикалық) мән-жайы мен заң жүзінде іске
асырылатын мәнінің арасында қарама-қайшылық туындамауы қажет. Демек, салық,
салық салу, мемлекеттің салық жүйесі деген сөздердің мағынасын мемлекеттің
кірісін салық төлеушілердің - заңды және жеке тұлғалардың материалдык
мүдделеріне мүмкіндігінше нұқсан келтірмей қалыптастыру керек деп түсінген
дұрыс.
Мемлекеттің салық саясатын жетілдіруге байланысты Ел басшысының
Қазақстан халқына жолдауында бірқатар маңызды мәселелер айтылған болатын,
атап айтар болсақ: 2007 жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасын 1 %
-ға, ал 2008-2009 жылдары қосымша тағы да 1-2 %-ға азайту; 2008 жылдан
бастап әлеуметтік салық шамамен 30 пайызға азайтылып, ол жұмыс берушілерді
жұмысшылар жалақысын ынталандыруы керек: 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап
шағын бизнес субъектілері үшін салық салудың кемітілген біріңғай
мөлшерлемесі енгізілсін[1].
Салықтар экономикалық және әлеуметтік-саяси қатынастарды өзінің
бойында жинақтаушы күрделі әрі қоғам өмірінің көп аспектілі қаржылық-
құқықтық құбылысы болып табылады. Сондықтан ол өзіне тән көптеген айрықша
белгілерімен ерекшеленеді.
Салықтың белгіленуі, салық салу мемлекеттің құрылысына, қалыптасқан
қоғамдық дәстүрлерге, мемлекет экономикасы мен фискальдық саясатының мән-
жайына, билік етуші тармақтардың өктем өкілеттіктерінің демократиялық
деңгейіне, нақты қалыптасқан әлеуметтік, саяси және әкімшілік жағдайларға
қарай жүзеге асырылады. Былайша айтқанда, салықты мемлекеттің экономикалық
әлеуетінің (күш- қуатының) функциясы деп санауға болады. Осы орайда қатты
ескертетін жәйт, салықтын (экономикалық) мән-жайы мен заң жүзінде іске
асырылатын мәнінің арасында карама-қайшылық туындамауы қажет. Демек, салық,
салық салу, мемлекеттің салық жүйесі деген сөздердің мағынасын мемлекеттің
кірісін салык төлеушілердің-заңды және жеке түлғалардың материалдык
мүдделеріне мүмкіндігінше нұқсан келтірмей қалыптастыру керек деп түсінген
дұрыс.
Қазіргі таңда шағын кәсіпкерлік аясының Казакстан
Республикасының экономикасында алатын орны мен маңызынын аса зор екені
көпшілікке мәлім. Шағын кәсіпкерлік экономиканың нарықтық тұрақтылығын
қамтамасыз ететін елеулі фактор ретінде тауар рыногын жайлап алған аса ірі
монополияларға шынайы қарсы тұра алады. Қандай болмасын кәсіпкерліктің ағын
нысаны кәсіпкерлік қызметті толыққанды жүргізуге мүмкіндік береді. Рынокта
жұмыс істейтін шағын кәсіпкерлік субъектілері бәсекелестікті қолдай отырып
оның базасының одан әрі кеңеюіне өз үлесін қосады.
Шағын кәсіпкерлік жоспарланған табысты табуға және пайдалы қаржылық
нәтижеге қол жеткізу мақсатында оның субъектілерінің жеке меншігіндегі
мүліктері мен қаражаттары, сондай-ақ кәсіпкерлікті алғашқы дамытуға
тартылған кредиттер есебінен Қазақстан Республикасының тиісті заң актілері
шегінде ерікті әрі еркін жүзеге асырылатын коммерциялык және шаруашылық
қызмет болып табылады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері іс-әрекеттерің рыноктың сұранысы
басым бөліктерінде жүзеге асыратындықтан, халықтың белгілі бір бөлігін
жұмыспен қамти алады, сондай-ақ әлеуметтік сұраныстарды тікелей
қанағаттандыруға бейімделген. Шағын бизнесті рынок талаптарының, макро және
микроэкономиканың жалпы негіздеріне сай жүргізу үшін кәсіпкерлікті дамыту
мақсаты мен бағдарын, менеджмент қағидаларын, жана технология мен ғылыми
техникалық прогресс жетістік есепке ала отырып, жалпы адамзаттық сипаттағы
критериі мен құндылықтықтарды және кәсіпкерлік мәдениетті қалыптастыру
кажет.
Сонымен шағын кәсіпкерлік субъектілері тауарларға, жұмыстарға және
көрсетілетін қызметтерге байланысты нақтылы сұраныстарды қамтамасыз ету
жөнінде шапшаң қызмет көрсету арқылы занды жолмен пайда табады, сондай-ақ
бәсеке рыногының ауқымын кеңейтуге ат салысады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері өздерінің қаржылық және салықтық
міндеттемелері бойынша тапқан табыстарымен жеке ерекшеленген мүліктерімен
жауап береді. Салық салу жүйесіне тиісті бөлімімен қамтылатын бүгінгі шағын
кәсіпкерлік субъектілері 2001 жылғы маусымның 12-сінде қабылданған
кодексіне дейін кәнігі, жалпыға бірдей салық есебіне тұру және салық есебін
беру, салық төлеу жүйесін пайдаланып келген болатын.
Бүгінде Қазақстан Республикасындағы осы шағын кәсіпкерліктің микро
және макроэкономикалық мән-жайларын тереңдетіп ойластыру, монополияны тежеу
және адал бәсекелестікті жандандыру мақсатында, сондай-ак шағын
кәсіпкерлікті -мемлекеттік қолдау және ынталандыру саясатына байланысты
олар үшін салықтық міндеттемелерін орындаудың айрықша режимі белгіленген.
І – тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы
1.1. Мемлекеттік салыққа жалпы сипаттама
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен
салық салу принциптері ұйымдастыру-құқықтық және функционалдық сипаттағы
салықтық құқықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекеттің
салықтық құрылысына трансферттік және индикативтік қасиеттер де тән
болады[2].
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің
классигі Адам Смит тұжырымдаған мына: Мемлекеттің тұрғындары өздерінің
тапқан табыстарына қарай мемлекет мұқтаждығын қанағаттандыруға ат салысуға
тиіс. Олар төлейтін төлем - салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны дұрыс
болады, сондай-ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте
анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші
үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың салмағы
халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы қажет. Сонда
мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлеген межеден артық болмаса, кем
түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика талаптарына
сай мынадай принциптер жатады:
тұрақтылық;
орнықтылық;
икемділік;
жүйенің бірыңғайлығы;
қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүдделер тендігінің сақталуы;
салық салу салмағының жеңілдетілуі;
салықтың арзандығы;
қолайлылық;
жалпыға ортақтық;
заңдылық және т.б.
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салык салу жүйесін
ұйымдастыру және оны басқару принциптері мемлекеттің салық саясатына сай
болады және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың негізі болып
табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары басым англосаксондық
модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін еурокон-тинентальдык
модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың құкықтық моделін
көрсетеді.
Мемлекеттің салықтық құрылысының құқықтық тұрғыдан ұйымдастырылуы
мемлекеттің салықтық құқығының мақсатты-бағдарлы әлеуетіне (күш-қуатына),
мемлекеттік салық өкімшілігін жүргізудің мақсатты-бағдарлы рұқсат беру және
шектеу қою сияқты іс-әрекеттеріне сүйенеді.
Сонымен қатар, салықтық құрылыстың құрылымдық элементтері
ретінде салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің нақты түрлерінің
жиынтығы, олардың салық салу базалары мен салықтық төлем сомаларын
қалыптастыру тәсілдері, салықтық іс-қимылдарды жүзеге асыратын
қатысушылардың құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы, мемлекеттік салық
әкімшілігін жүргізу, сот билігі органдары мен прокуратура және т.б.
өздеріне тиесілі орындарын алатынын айта кетуіміз қажет.
Мемлекеттің салықтық құрылысының экономикалық-құндылық негізіне
салықтар жүйесі түрінде құрылымданған тікелей, жанама, ресурстық және
мүліктік салықтар арқылы корпорациялар мен азаматтардың жиынтық табыстарын
қоғамдандырудың императивтік нысанының жиынтығы болып табылатын мемлекеттің
салық жүйесі жатады. Мемлекеттің салық жүйесінің стратегиялық және
функционалдық күш-қуатының нақты әлеуметтік-экономикалық аямен үйлесімді
әрі нәтижелі болуы осы жүйені салық төлеушілердің экономикалық жай-күйіне,
салықты төлеу қабілеттілігіне және мемлекет шығыстарын тек қоғамдық
маңыздылығы өте зор тұтыну аяларына бағыттау процестерін сапалы зандарда
нақты көздеп, белгілеу арқылы құруға байланысты болады.
Қазақстан Республикасындағы салықтар жүйесі (салықтар мен бюджетке
төленетін өзге де төлемдердің түрлері мен жиынтығы) казіргі кезде заң
жүзінде (Салық кодексінде) белгіленген тәртіп негізінде мынадай көрініс
тапқан:
Салықтар
Корпорациялық табыс салығы.
Жеке табыс салығы.
Қосылған кұн салығы.
Акциздер.
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы
төлемдері.
Әлеуметтік салық.
Жер салығы.
8. Көлік қүралдары салығы.
9.Мүлік салығы.
Алымдар
Заңды түлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған
мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары кұрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
Теңіз. өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы
арқылы жүру алымы.
Аукциондардан алынатын алым.
11.Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
12.Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
Төлемақылар
Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Жер бетіндегі көздердін су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемақы.
Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемакы.
Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж.
Мемлекеттік баж. Кеден төлемдері
Кеден бажы.
Кеден алымдары.
Төлемақы.
Алымдар.
Осы көрсетілген салықтар мен бюджетке төленетін өзге де міндетті
төлемдер Бюджет кодексіне және т.б. Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес Республикалық және жергілікті бюджеттердің арасында мына келесідей
тәртіппен белгілі бір бюджеттік баланстар көзделіне отырып бөлінген:
Республикалық бюджеттің салықтық түсімдері:
заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығы;
Қазакстан Республикасы аумағында орындалған жүмыстарға және
көрсетілген кызметтерге, сондай-ақ Қазакстан Республикасы
аумағына
импортталынатын тауарларға салынатын қосылған құн салығы;
импортталынатын тауарларға және газ конденсатын қоса алғанда шикі
мұнайға салынатын акциздер;
жер койнауын пайдаланушылар төлейтін үстеме пайда салығы;
экспортка шығарылатын шикі мүнайға салынатын рента салығы;
автокөлік күралдарының Қазақстан Республикасының аумағы
бойынша жүріп өткені үшін алым;
азаматтық әуе кемелерін мемлекетгік тіркегені үшін алым;
радиоэлектрондық құралдарды және жоғары жиіліктегі құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым;
телевизия және радиохабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым;
дәрі-дәрмек қүралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумактарды
пайдаланғаны үшін төлемақы;
жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемакы;
республикалық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын
автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі) жарнамалар
орналастырғаны үшін төлемақы;
қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын бергені
үшін төленетін төлемақы республикалық бюджеттің түрақты бекітілген
кірістері болып табылады.
ІІ.Қазақстан Республикасы ¥лттық қорының түсімдері:
заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығының;
қосылған құн салығының;
үстеме пайда салығының;
бонустардың;
роялтидің;
жасалған келісім-шарттарға орай өнімді бөлу, бөлігіндегі Қазақстан
Республикасының үлесінің артық түсірілген сомаларынан құралады.
ІІІ. Жергілікті бюджеттік салықтық түсімдеріне:
лотереялар ұйымдастыру және өткізу акцизі, сондай-ақ басқа акциздер;
жеке табыс салығы;
әлеуметтік салык;
заңды және жеке түлғалардан алынатын мүлік салығы;
жер салығы;
бірыңғай жер салығы;
көлік қүралдары салығы;
жасалған келісім-шарттарға орай өнімді бөлу бөлігінде жергілікті
бюджеттерге түсетін Қазақстан Республикасының үлесі;
жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
жекелеген қызмет түрлерімен айналысу қүқығы үшін лицензиялық алым;
заңды тұлғаларды мемлекетгік тіркегені үшін алым;
аукциондардан алынатын алым;
жергілікті маңызы бар ақылы мемлекеттік жолдармен жүріп өткені
үшін алым;
жылжымайтын мүлікке және олармен жасалатын мәмілелерге
құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым;
жер үсті су көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемакы;
орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумактарды
пайдаланғаны үшін төлемақы;
жергілікті маңызы бар және елді мекендерде жалпыға ортақ
пайдаланылатын автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінде сыртқы
(көрнекі) жарнама орналастырғаны үшін төлемақы;
- жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
-қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы жатады. Мемлекеттің салық
жүйесі ретінде экономикалық-құқықтық және әдістемелік-функционалдық
принциптері кешенін қаржылық-бөлу процестерінде іске асыру қызметімен
тікелей айналысатын, қаржылық және салықтық әкімшілік жүргізулеріне қажетті
әмірлі билік (императив) берілген уәкілетті мемлекеттік органдар көрініс
табады. Сонымен қатар, мемлекеттің салық жүйесі егемен еліміздің нақты даму
кезеңдеріндегі экономикалық кеңістік пен мемлекеттік құрылыс процесінде
және мемлекеттік басқару жүйесінде әр алуан қырларымен, әсіресе фискальдық,
реттеуші функцияларымен ерекшеленетін ұйымдық-құқықтық механизм болып
саналады.
Салық салу (салықтар) жүйесі атқаратын өзіне тән рөлі корпорациялык
және жеке табыстарды фискальдық және реттеуші функциялар арқылы қайта бөлу
кезінде айқын көрінеді.
Фискальдық функция:
мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының ең жоғарғы
баланысына кол жеткізу;
салықтық түсімдерді бюджеттер арасында бірқалыпты тең бөлу;
әлеуметтік инфрақүрылымдарды жоғары деңгейге көтеру;
ғылым, мәдениет, денсаулык сақтау, корғаныс және мемлекеттік
баскару салаларын қажетті мөлшерде ақша каражаттарымен қамтамасыз ету
сияқты түпкілікті мақсаттардың ойдағыдай орындалуын көздейді.
Ал реттеуші функция:
шағын және орта бизнесті дамытуға;
инфляцияның жөне бағалардың өсуін тежеуге;
жана технология енгізу, шаруашылық салаларын қайта құру
процестерін және инвестицияларды ынталандыруға;
сұраныс пен ұсыныстарды реттеуге;
жеке кәсіпкерлікті ынталандыруға;
экспорттық-импорттық қызмет аяларын реттеуге;
жаңа жұмыс орнын құруға;
дәстүрлі халық өнеркәсібін (қолөнерін) дамытуға;
инфляцияны ауыздықтауға;
азаматтардың жеке табыстарын теңестіруге ат салысады. Мемлекеттің
салык жүйесінің әлеуметтік аялар мен экономиканы реттеу барысындағы
маңызы мен атқаратын рөлі қазіргі кезде күн санап артып келеді. Осы
әлеуметтік-экономикалық аяларға фискальдық-реттеуші ықпал ету мына
келесідей басты мақсаттарды көздейді:
еліміздің экономикасының тұрақты әрі орнықты негізде өсуіне кол
жеткізуді;
экономиканың сапалылық және тендестірілу түрғысынан айтарлыктай
өсуіне, өнімділігіне ат салысуды;
индустриалдық және коммерциялық базаларды дамытуды;
халық тұтынатын негізгі тауарлар мен қызметтерге белгіленген
бағалардың тұрақтылығын камтамасыз етуді;
еңбекке жарамды тұрғылықты халықтың жұмыспен толық қамтамасыз
етілуін;
тұрғылықты халықтың табыстарының белгілі бір деңгейде
теңестірілуін қамтамасыз етуді;
көп балалы отбасыларын, зейнеткерлер мен мүгедектерді әлеуметтік
қорғау жүйесін құруды;
салық жүйесі мен баға құру, кредиттеу, валюталық-ақшалай реттеу,
бюджеттік қаржыландыру, зейнетақымен қамтамасыз ету, сақтандыру
жүйелері арасында экономикалық түрғыдан негізделген өзара іс-әрекеттерді
белгілеуді;
әлеуметтік қамсыздандыру деңгейі мен әлеуметтік жәрдемакылар
деңгейін теңестіру арқылы тұрғылықты халықтың әл-
ауқаттарын
жоғарылатуды.
Салықтар мемлекеттік кірістің (бюджеттің) ең мол түсім көздері
болғандықтан олар қандай да болмасын мемлекеттің өсіп - өркендеуінің
материалдық негізі болып есептелінеді. Сондықтан салықтық қызмет
мақсатының басты бағыты салықтардың көмегімен бюджетке кірістерді тарту
арқылы мемлекеттің қазынасын қалыптастыру және мемлекеттің функциялары мен
қоғам мүдделерін ақшалай қамтамасыз ету болып табылады .
Бұл жерде мемлекетгің қызмет аясы қоғамның әлеуметтік-экономикалық
инфрақұрылымын құруға бағытталған іс-қимылдарды қамтиды.
Мемлекеттің салықтық қызметі мына келесідей:
1. бұл мемлекет аумағындағы салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді,
олардың түрлерін, ерікті төлеу және мәжбүрлеп алу тәртібін белгілеу, салық
жүйесі мен салықтық құрылымдарды қалыптастыру және олардың ойдағыдай қызмет
атқаруларын қамтамасыз ету, сондай-ақ қоғамның әлеуметтік-экономикалық
аясын салықтық реттеу жөніндегі мемлекеттің біртұтас өзінің немесе өзі
айырықша уәкілеттілік берген мемлекеттік органдарының қызметі ретінде;
2. бұл барлық салық төлеушілердің өздеріне тиесілі салықтық
міндетгемелерін дұрыс атқаруларына жағдай жасау және салық әкімшілігін
толыққанды жүргізу, оның ішінде салықтық тексерулердің жемісті жүзеге
асырылуына баса назар аудару, сондай-ақ заңда көзделген сәттердің орын
алуына байланысты салықтарды мәжбүрлеп алу жөніндегі арнайы уәкілетті салық
органдарының іс-қимылдары мағынасында сипатталынады.
Салықтық қызмет негізінде өзара тығыз байланысқан құқықтық және
экономикалық қатынастардың жүйесінен тұрады. Жоғарыда айтқаңдай, мемлекет
тиісті заңдар мен басқа нормативтік-құқықтық актілерді қабыддауы арқылы
салықтар мен міндетті төлемдерді белгілейді, өзгертеді, жояды және олардың
уақтылы, белгіленген мөлшерде бюджетке түсуіне бақылау жүргізеді.
Осы салықтар мен өзге де міндетгі төлемдердің белгіленуі және алынуы
мемлекеттің салықтық кызметіне байланысты болады.
Мемлекеттің салықтық қызметі мынадай:
салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді белгілеу;
мемлекеттің салық жүйесінің қазіргі кезең талаптарына сай
құрылуына, оның экономикалық және құқықтық негіздерінің тиімді болуына
атсалысу;
салық төлеушілердің өз салықтық міндеттемелерін біржақты
- ерікті орындауларына жағдай жасау және осыған орай салықтық бақылауды
жүзеге асыру;
салық салу саласындағы мемлекеттік органдар мен арнайы
салық органдарының жүйесін айқындау және олардың тиісті құзыреттерін
белгілеу;
салық органдарының қызметтерін - тиімді ұйымдастыру және
салықтық құқықтарын ұтымды белгілеп, жетілдіру;
салықтық міндеттемелердің айтарлықтай көлемде орындалмағанына орай олардың
мәжбүрлі негізде жүзеге асырылуын қамтамасыз ету;
салықтық заңдарды бұзғаны үшін заңи жауапкершілік белгілеу және осы
жауапкершілік шараларына кіналы тұлғаларды тарту;
салық салу саласындағы салық органдары мен салық төлеушілердің құқықтық
және салықтық мәдениеттерін қажетті деңгейде қалыптастыру арқасында
олардың материалдық мүдделерінің мүмкіндігінше балансты болуына атсалысу;
отаңдық және шетелдік инвестициялардың мол және тиімді
ағымының арнасын кеңейту мақсатында салық салу климатын жақсарту, тартымды
жеңілдіктер беру және оларға қатысты салық әкімшілігін екі жақтың
(тараптың) мүдделерін есепке ала отырып жүргізу сияқты негізгі бағдар-
бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Салықтық қызметті өздерінің құзыреттеріне орай жүзеге асыратын
мемлекеттік лауазымды тұлға мен уәкілетті органдарға:
ҚР Президенті;
ҚР Парламенті;
ҚР Үкіметі;
Жергілікті Мәслихаттар мен Әкімдіктер;
ҚР кедендік бақылау агенттігі;
ҚР қаржы полициясы агенттігі жатады;
ҚР Қаржы министрлігі;
Қаржы министрлігінін, Салық комитеті;
Астана, Алматы қалалары және облыстар мен аудандардағы және қалалардағы
аудандар бойынша салық органдары және т.б. салық органдары болып
табылады[3].
Салықтық қызмет мемлекет аумағында жүзеге асырылатын болғандықтан,
оған қатысатын осы уәкілетті мемлекеттік органдар өз құзыреттеріне
байланысты мынадай тәртіппен орналастырылады:
1) мемлекеттік өкімет билігі органдары:
а) жоғарғы өкілді және заң шығарушы орган - ҚР Парламенті;
ә) жергілікті өкілді органдар — Мәслихаттар;
2) Мемлекеттік атқарушы билік (мемлекеттік басқару) органдары;
а) жалпы құзыретті органдар:
Қазақстан Республикасының Үкіметі;
Жергілікті Әкімдіктер;
е) арнайы құзыретгі органдар;
1. Қаржы Министрлігі, оның тиісті басқармалары мен бөлімдері;
2. Қаржы министрліпнің Салық комитеті;
3. Қаржы министрлігінің Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс
жөніндегі комитеті.
Салықтық қызметтің құқықтық нысандарына мыналар:
1. салық заңдарын шығару;
2. салық заңдарына сәйкес және сол заңдарды атқару негізінде
нормативтік құқықтық актілер шығару;
3. жекеленген салықтық-құқықтық актілер шығару;
4. келісімді негізде екі-жақты салықтық құқықтық акті қабылдау;
5. мемлекеттің немесе оның уәкілетті органдарының, салықтық
заңдарда белгіленген өкілеттіліктерін өздері қатысатын нақты салықтық
құқықтық қатынаста біржақты түрде жүзеге асыруы жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде қолданылатын жолдар мен
тәсілдер мына:
1. салықтарды белгілеу;
2. салықтарды алу;
3. салықтардың толығымен және уақтылы төленуіне салықтық бақылау
жүргізу;
4. салық төлеушілердің есебін жүргізу;
5. табысты төлеу кезінде салықтарды ұстап қалуды ұйымдастыру;
6. мемлекеттің салық органдарының жүйесі мен қызметтерін
ұйымдастыру;
7. салық заңдарын бұзған кінәлі тұлғаларға белгіленген заңи
жауапкершілік шараларын қолдану;
8. салық салу жүйесін, әлеуметтік-экономикалық қатынастарды
салықтық-құқыктық реттеуге атсалысу;
9. салықтық міндеттемелердің мүліктіксіз орындалуын қадағалау және
қамтамасыз ету сипатында көрініс табады.
Мемлекет аумағындағы салықтарды белгілеу мына келесідей нысандағы құқықтық
актілер арқылы жүзеге асырылады:
а) Парламент қабылдаған ҚР заңы; ә) Президент шығарған ҚР заңы; в) ҚР
Президентінің заң күші бар жарлығы. Салықтарды белгілеу элементтеріне
белгілеу субъектісі, белгілеу нысаны және белгілеу тәртібі жатады.
Салықтарды белгілеудің конституциялық қағидаттары мыналар: салықтарды
белгілеу және жою кезіндегі өкімет билігінің заң шығару тармағының
үстемдігі; салықтарды белгілеу кезінде заңдылықты сақтау; салықтық
заңдардың конституцияға сәйкес болуы; салықтарды төлеу міндеттілігі;
мемлекеттің салықтық қызметінің бұқаралылығы және жариялылығы болып
табылады.
Салық органдарының негізгі міндеттері мыналар болып саналады:
1.өз құзыреттерінің шегінде мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
2.салықтардың, алымдардың, кедендік және басқа да міндетті төлемдердің
тиісті бюджеттерге түсуін қамтамасыз ету;
3.мемлекеттің фискальдық саясатын қалыптастыруға қатысу
және осы саясатты іске асыруға атсалысу;
4.халықаралық салық салу мәселерін тиісінше шешуге байланысты халықаралық
салықтық құқықтық қатынастардың белсенді қатысушысы мәртебесіне ие болу
болып саналады.
Салықтарды жоғары өкілді орган шығарған заңның негізінде тек мемлекет
белгілейді және ол Қазақстан аумағында жүретін салықтарды енгізу және
олардың төлеушілерін, салық салу объектісін, мөлшерлері мен төлеу мерзімін
дөл көрсетеді. Салықтар белгілі кезеңде, яғни салық жылы ішінде салық салу
объектісінен бір мәрте ғана алынады. Салықтарды белгілеу кезінде
жеңілдіктер беру мәселелері қоса қарастырылады. Кейде, заңда көзделген
жағдайда жергілікті міндетті төлемдерді алыну тәртібін, мөлшерін белгілеу
жергілікті өкілді органдарға жүктеледі. Айта кететін тағы бір жәйт, салық
салу объектілерін заңға негіздеп айқындау тек шаруашылық, көсіпкерлік
қызметпен айналысатын, табыстары мен мүліктері және көрсететін қызметтері
бар субъектілерге ғана қатысты болады.
Алымдарды белгілеу де мемлекет тарапынан, жоғарғы өкілді орган
шығарған нормативтік құқықтық актінің негізінде жүзеге асырылады. Дәлірек
айтсақ, алымдарды белгілеудің жалпы ҚР Парламенті айқындаса, ал олардың
нақты әкімшілік-аумақтардың ерекшеліктері мен жай-күйлерін есепке ала
отырып белгілеу ҚР немесе жергілікті өкілді органдар — Мәслихаттарға
жүктелуі әбден мүмкін.
Баждарды белгілеу тек Парламент арқылы, ол қабылдаған заң неггізінде
жүзеге асырылады. Баж алу объектілері мемлекеттің мамандырылған органдары
көрсететін немесе жасайтын және басқа да маңызы бар белгілі бір қызметтер
болып және сол қызметтерді пайдаланған заңды және жеке тұлғалар баж
төлеушілер болып есептелінеді. Баждардың өзіне тән қасиеті ақылы болып
келеді немесе біршама - баламалы деген термин қолданылады.
Салықтарды, алымдар мен баждарды, сондай-ақ басқа да міндетті
төлемдерді алуды тікелей салық органдарды жүзеге асырады. Салық органдары
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетінің облыстардағы,
аудандардағы мемлекеттік салық органдарынан тұрады. Салықтарды алу, яғни
төлеу заңда, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, сондай-ақ салық
органдарының нормативтік-құқықтық және нұсқаулық актілерінде көзделген
мерзімде жүргізіледі. Салық органдары салық төлеушілер мен салық салыынатын
және салық салуға байланысты объектілердің есебін уақтылы алу
нәтижесінде салықтық мерзімінде орындалуына жағдай туғызады.
Ал салықтық ретгеу тәсілдері (стимулдары) жеңілдік беру және санкция
қолдану жүйелері негізінде пайдаланылады.
Жеңілдік беру жүйесі: аванстық төлемдерді жою; берілген өтініш бойынша
салықты төлеу мерзімін кейінге қалдыру; белгілі негіздерге қарай салықтық
міндеттемелердің салмағын жеңілдету сияқты және т.б. әдістерден тұрады.
Санкция қолдану жүйесінде қаржылық айыппұлдар, өсімақылар, салық
берешегін мәжбүрлеп алу және әкімшілік айыппұлдар көрініс табады.
Салықтық бақылау әдісі - салықтық заңдардың атқарылуын, сондай-ақ
мемлекеттік бюджетке түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің
дұрыс есептелуін және уақтылы төленуін тексеру болып табылады.Салыктық
тексеру жүргізуді тек салық органдары ғана жүзеге асырады. Кейбір занда
көрсетілгсн жағдайда салық салу, салық қызметі саласын бақылау мемлекеттік
арнайы уәкілетті органдарға жүктеледі. Қазіргі кезеңде тікелей салықтық
бақылау жүргізетін салық органдарына мыналар: Қаржы министрлігі, Қаржы
министрлігінің Салық комитеті және оның облыстардағы, аудандардағы, қалалар
мен қалалық аудандардағы салық комитеті басқармалары жатады.
1.2.Мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары
Салықтық реттеу салық салу жүйесінде пайдаланылатын арнаулы тәсілдер
мен әдістер арқылы құқықтық негізде жүзеге асырылады. Салықтық реттеу
әдістеріне: салық шегерімдері, иивестициялық салықтық преференциялар, салық
демалыстары (каникулы), салықтық рақымшылық ету, қосарлы салық салуға қол
бермеу жөніндегі халықаралық шарттар, салықтық түсімдерді бюджетгер
арасында бөлу, тиісті салық ставкаларын таңдау және белгілеу жатады және
олар бюджеттік реттеу әдістерімен тікелей байланысты болады.
1.салық төлеушілердің мүдделерін қорғау мақсатында мемлекеттің салықтық
юрисдикциясының шегін ұтымды белгілеу;
2. салықтардың көмегімен мемлекеттік бюджет кірісіне, ақша
қаражаттарын тарту арқылы әлеуметгік-экономикалык және әкімшілік-саяси
дамудың мемлекеттік бағдармаларын ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету;
3. мемлекетгің салық жүйесінің заңи негіздерін жетілдіру;
4. өндіріс аясын және өндірістік қатынастарды тиісінше реттеуді
қамтамасыз ету;
5. шаруашылық субъектілерінің халық тұтынатын тауарларды
шығаруға және өнеркәсіп өнімдерін өндіруге бағытталған белсенді қызметтерін
жеңілдік беру арқылы ынталандыру;
6.салық органдары қызметтерінің құқықтық негіздерін, әлеуметгік жағдайлары
мен материалдық базасын жетілдіру түрінде көрініс табады.
Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық негіздеріне салықтық қызметгің
жалпы бастамаларын, олардың принциптерін, міндеттері мен мақсатын, салықтар
мен салық жүйесінің құрылымын, сондай-ақ салық төлеушілер мси салық
органдарының құқықтары мен міндеттерін белгілейтін нормалар жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру барысында салықтардың экономикалық мән-
жайын білдіретін фискальдық, қайта бөлу, бақылау және реттеуші функциялары
да өз рөлдерін атқарады.
Мемлекет атынан жүзеге асырылатын салықтық құқықтық -бюджеттік) қызмет
тек құқықтық негіздерге сүйене отырып атқарылады. Салықтық қызметтің
құқықтық негіздеріне, бірінші кезекте Қазақстан Республикасының
Конституциясы, арнайы қаржылық, салықтық заңдар мен басқа да
нормативтііс қққықтық актілер жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде белгілі бір принциптердің
басшылыққа алынатын білеміз. Принцинтер ғылыми тұрғыдан негізделіп,
қалыптастырылған және заң жүзінде бекітілген болып бөлінеді.
Салықтық қызметтің негізгі принциптері ретінде салық жүйесінің
құрылысындағы мына: зандылық және ғылыми негізділік; жалпыға ортақтылық
және міндеттілік; жариялылық және әділеттілік; ыңғайлылық және
жеткіліктілік; қарапайымдылық және экономикалық бейтараптылық; жоспарлылық
және нормативтілік; жеңілділік және бірдүркінділік; мерзімділік және
кезеңділік; жүйелілік және тұрақтылық; айқындылық және нақтылық; мемлекет
тарапынан шаруашылық субъектілеріне тең талап қоюды камтамасыз ету;
субъектілердің (салық төлеушілердің) тапқан табыстарын пайдалануларына
бірдей жағдай жасау; табыс табушы заңды және жеке тұлғалардың салық төлеу
жөніндегі леттері; салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен
міндеттерін белгілеу кезінде бірыңғай тәсіл қолдану; салық төлеушілер мен
мемлекетгің заңды мүдделерін және қүқықтарын қорғау теңділігі,
резиденттілік сияқты принциптерді атауға болады.
Осы принциптерге сай, мемлекет өзіне тән міндеттері мен функцияларын
атқаруға және қоғамның қажеттіліктері мен мүдделерін қамтамасыз етуге
қажетті қаражаттарды салықтарды белгілеу және алу арқылы мемлекет
кірісіне-бюджетке жұмылдырады. Мемлекеттің салықтық құрылысы — мемлекетгің
салық жүйесін құру негізіндегі ұйымдастыру - құқықтық және экономикалық-
функционалдық принциптерді, салық жүйесінін негізгі функңияларын, салықтар
мен салық нысанындағы міндетті төлемдердің түрлері мен топтастыру
белгілерін, сондай-ақ оларды бюджеттер арасында бөлу тәртібін, салық
жүйесін басқару әдістері мен басқару құрылымын және салық жүйесі барлық
элементтерінің өзара байланыстарын айқындайтын салықтық құқықтық жалпы
бөлімінің институты болып табылады.
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен
салық салу принциптері ұйымдастыру - құқықтық және функционалдық сипаттағы
салықтық құқықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекетгің
салықтық құрылысына трансферттік және индикативтік қасиетгер де тән болады.
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің
классигі болған Адам Смит тұжырымдаған мына: Мемлекеттің тұрғындары
өздерінің тапқан табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын қанағаттандыруға
атсалысуы тиіс. Олар төлейтін төлем — салықтың мөлшері ете дәл айқындалғаны
дұрыс болады, сондай-ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы
өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық
төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың
салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы
қажет. Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлеген межеден артық
болмаса, кем түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика
талаптарына сай мына жөне т.б.:
Сонымен қатар, салықтық құрылыстың құрылымдық элементтері ретінде
салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің нақты түрлерінің жиынтығы,
олардың салық салу базалары мен салықтық төлем сомаларын қалыптастыру
тәсілдері, салықтық іс-қимылдарды жүзеге асыратын қатысушылардың
құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы, мемлекеттік салық әкімшілігін
жүргізу, сот билігі органдары мен прокуратура және т.б. өздеріне тиесілі
орындарын алатынын айта кетуіміз қажет[4].
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салық салу
жүйесін ұйымдастыру және оны іске басқару принциптері мемлекеттің салық
саясатына сай саясаттың және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың
негізі болып табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары
басым англосаксондық модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін
континетальдық модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың
құқықтық моделін көрсетеді.
Сонымен мемлекеттің салықтық құрылысы - мемлекеттің салық жүйесін кұру
негізіндегі ұйымдастыру-құқықтық және экономикалық функционалдық
принциптерді, салық жүйесінің негізгі функцияларын, салықтар мен салық
нысанындағы міндетті төлемдердің түрлері мен топтастыру белгілерін, сондай-
ақ оларды бюджеттер арасында бөлу тәртібін. салык жүйесін басқару әдістері
мен басқару құрылымын және салық жүйесінің барлық элементтерінің өзара
байланыстарын айқындайтын салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты болып
табылады.
ІІ - тарау. Шағын кәсіпкерлікке арнаулы салық режимін құқықтық реттеу
2.1. Шағын бизнес субъектілеріне арналған салық режимінің
түсінігі
Бүгінде Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жүзеге асырылатын
салықтық-құқықтық реттеу әдістері қатарына салыктық ынталандыруды және
салықтық санкцияларды жатқызуға болады[5].
Салықтық ынталандыру әдетте салықтық-қүқықтық нормаларда, сондай-ақ
тиісті салықтық келісімдерде белгіленген экономикалық тұрғыдан мұқият
негізделген жеңілдіктер жүйесі ретінде стратегиялық сипаттағы және өзара
байланысқан салық жеңілдіктері мен преференцияларының кешенін
қалыптастырады.
Мемлекет тарапынан салық салу процесінде пайдаланылатын салықтық
ынталандыру әдістері (инвестициялық салық преференциялары, нарықтық дамудың
нақтылы кезеңдерінде мемлекетке қажетті экономикалық секторларға берілетін
салық жеңілдіктері) қоғамның экономикалық дамуына айтарлықтай ықпалын
тигізеді.
Салықтық ынталандырма құрамында инвестициялық жеңілдіктер мен
инвестициялық кредиттер болады. Салықтық ынталандыру негізінде: салық,
жеңілдіктерін беру әдістерінің экономикалық сипаты; салық жеңілдіктерінің
өндіріс тиімділігін арттыруға, бюджеттердің салықтық кірістерінің өсуіне
бағытталуы; салық жеңілдіктерінің екілді және заң шығарушы билік лары
тарапынан бекітілуі; салық жеқілдіктерін қолдану борысында қоғамдық-
мемлекеттік, корпоративтік және жекелей экономикалық-қаржылык мүдделердің
ескерілуі; салық жеңілдіктерінің экономикалық негізделуі: инвестицияларды
салықтық ынталандыру жүйесінің ұдайы өндіріспен байланыстырылуы;
инвестициялық салықтық преференциялардын мемлекеттің әлеуметтік
мақсатталған инвестициялық бағдарламалары неғізінде берілуі; салык
жеңілдіктерінің бірінші кезекте экспорттық өндіріс аяларына бағдарлануы;
салық жеңілдіктеріне байланысты мемлекет тарапынан берілетін арнаулы
қүқықтық кепілдіктің үзақ мерзімді және орнықты сипаты сияқты және т.б.
принциптер жатады.
Қазақстан Республикасы Салық кодексінін, 138-140-баптарында
инвестициялық салық преференцияларын берудің мән-жайлары белгіленген.
Казакстандағы салық, салу ауқымында, заң жүзінде көзделген
ннвестицияық салык преференциялары негізінен корпорациялық табыс салығы,
жер салығы, жер салығы және мүлік салығы бойынша отандық ендіріс
салаларында мемлекеттік инвестициялық бағдарлама шеңберінде тіркелген
активтерді жаңадан пайдалануға енгізетін және беретін салық төлеуші занды
тұлғаларға және т.б. қолданылады.
Инвестициялык салық преференциялары:
1) Қазақстан Республикасының экономикалық кеңістігінде
жаңа өндірістер құру, жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту және жаңарту
мақсатында тіркелген активтерге инвестициялауды жүзеге асыратын салық
төлеушілердің жылдык жиынтык табысынан қосымша шегерімдер жасауға құкық
беру:
2)Аталған салық төлеушілерді жаңа өндірістер құру, жұмыс істеп
тұрғандарьн кенейту және жаңарту максатында мемлекеттік инвестициялық
бағдарлама шеңберінде жанадан пайдалануға берілген тіркелген активтер
бойынша мүлік салығын төлеуден босату;
3) Мемлекеттік инвестициялық жобаны іске асыру үшін салық төлеуші
инвесторлар иемденген және пайдаланып жатқан жер учаскелері бойынша оларды
жер салығын төлеуден босату түрғысынан нақтылы көрініс табады.
Корпорациялық табыс салығы бойынша инвеетициялық пре-ференциялар
салық, төлеуші тарапынан инвестициялық жобалар шеңберінде пайдалануға
енгізілген тіркелген активтердің құнын преференциялардың қолданылу
мерзіміне қарай оған жылдық, жиынтық табыстан тең үлестермен шегерім
жасауға құқық береді.
Осы корпорациялық табыс салығы бойынша преференцияларды қолдану үшін
салық төлеуші (инвестор) жаңадан іске қосылған тіркелген активтердің құнын
ішкі топтың қүн балансына енгізбейді және олар бойынша бөлек есеп
жүргізеді.
Корпорациялық табыс салығы мен мүлік салығы бойынша инвестициялық
преференциялар салық төлеушілерге осы преференцияларды қолдану мерзімінің
басталған күнін белгілейтін келісім-шартқа (онын нотариалдық жолмен
куәландырылған көшірмесі салық төлеушінің тіркелген жері бойынша салық
органына табыс етіледі) сәйкес:
1) келісім-шарт жасалған кезде шаруашылық қызметін жүзеге асырып
жатқан салық. төлеушілер тарапынан берілген тіркелген активтерді енгізген
жылдан кейінгі жылдың 1-қаңтарынан бастап;
2)жаңадан тіркелген салық төлеушілер тарапынан берілген тіркелген
активтердің пайдалануға енгізілген кезінен бастап беріледі.
Инвестициялық салық преференцияларын қолдану мерзімі қоғамның
экономикалық даму аясындағы әрбір жекелеген жағдайларға байланысты
тартьшған тіркелген активтерге қатысты инвестициялар көлемі мен олардың
өзін-өзі өтеу жағдайларына қарай айқындалады. және аталған преференция зан
жүзінде нақтылы көрсетілген күннен бастап бес жылдан аспайтын мерзімге
беріледі,
Бүгінде Қазақстан Республикасының, сондай-ақ шет елдердің салық салу
практикасында қолданылатын салықтық (экономика секторларынын дамуына
катысты) ынталандыру әдістері және әлеуметтік сипатты салык жеңілдіктері
жүйесі:
инвестициялық салық кредиті;
амортизациялық аударым құқығы;
жасыл салық режимі;
жанама салық кредиті;
салық каникулы;
салық жұмағы;
салық кредиті түрінде қолданылатын салық шегерімдері;
салықтық шегерімдер;
нөлдік ставка;
салық ставкасын төмендету;
салықты төлеу мерзімін ұзарту;
нормативтік салық жеңілдігі;
салық, төлеуден босату көзделген жеңілдіктер;
салық төлеуді кейінге қалдыру көзделген жеңілдіктер;
салық мөлшерін төмендетуді көздейтін жеңілдіктер арқылы көрініс
табады.
Салық жеңілдіктерін нақтылы экономикалық мақсаттар мен әлеуметтік мән-
жайларға қарай беру әрқашанда салық салмағын жеңілдетуге байланысты
болғандықтан салық төлеушілерге қатысты іске асырылатын мемлекеттің салық
және әлеуметтік саясатының құралы болып табылады.
Осы орайда салықтық жеңілдіктер элементтері қатарынан көрініс таппаса
да белгілі бір дәрежеде салықтық ынталандыру (бұл ретте жалпыға бірдей
салық режимін заңда белгіленген көлемде жеңілдету арқылы аумақтағы
экономикалық дамуға ықпал етуу сипатында арнайы экономикалық, аймақтардың
аумақтарындағы қызметтерін жүзеге асыратын заңды тұлғаларға (салық
төлеушілерге) байланысты. Салық кодексінің 140-1, 140-2-баптарында
белгіленген салық салу тәсілдеріне тоқталып өткеніміз жөн болар деп
санаймыз.
Арнайы экономикалык аймақтардың аумақтарында қызметін жүзеге асыратын
ұйымдарға бір мезгілде мынадай шарттарға сай келетін заңды тұлғалар жатады:
- арнайы экономикалық аймақтардың аумақтарындағы
салық
органдарында тіркеу есебінде тұратын;
- арнайы экономикалық аймақтардың
аумақтарынан тыс
жерлерде құрылымдық бөлімшелері жоқ;
- арнайы экономикалық, аймақтардың аумақтарында
арнайы экономикалық аймақтарды құру мақсаттарына сәйкес келетін
мынадай
қызмет түрлерін жүзеге асыру: бағдарламалык қамтамасыз етуді, деректер
базасын, аппараттық құралдарды жобалау, әзірлеу, енгізу және олардын
тәжірибелік өндірісі мен нақтылы өндірісі және (немесе) жасанды иммундык
не нейрондық жүйелер негізінде жаңа ақпараттық технологияларды жасау
немесе ақпараттық технологиялар саласында жобаларды жасау және енгізу
бойынша ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жүмыстарды
жүргізу нәтижесінде алуға жататын (алынған) табыстары жылдық жиынтык
табысының кемінде 90 процентін кұрайтын.
140-1-баптың 1-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген кызмет түрлері
бойынша жұмыстар мен қызмет көрсетулер түрлерінін нақты тізбесін Қазақстан
Республикасының Үкіметі айқындайды.
Аталған заңды тұлғалар алған табыстарды 140-1-баптың 1-тармағының 3)
тармақшасында көрсетілген қызмет түрлерінен алынған табыстарға жатқызу
арнаулы экономикалық аймақтардың аумақтарында құрылған атқарушы органның
тиісті өнеркәсіп саласын басқару мәселелері жөніндегі уәкілетті органы
белгілеген тәртіп пен нысанда уәкілетті мемлекеттік орган-мен келісе отырып
берген растауы негізінде жүзеге асырылады.
Арнайы экономикалық аймактардыңаумақтарында қызметін жүзеге асыратын
ұйымдардың салықтарды есептеуі 140-2-бап-тың 2 және 4-тармақтарында
көзделген ерекшеліктерді ескере отырып, Салық кодексінде белгіленген
тәртіппен жүргізіледі.
Корпорациялық табыс салығының бюджетке төленуге тиісті сомасын
айқындау кезінде Салық кодексінің 125-бабына сәйкес есептелген
корпорациялық табыс салығының сомасы 50 процентке азайтылады.
Салық сомасын осылай кеміту Салық кодексінің 126-бабына сәйкес
айқындалатын корпорациялық табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомаларын
есептеу кезінде де қолданылады.
Арнайы экономикалық аймақтардың аумақтарында орналасқан және Салық
кодексінің 140-1-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген қызмет
түрлерін жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын салық салу объектілері
бойынша:
- жер салығын есептеу кезінде тиісті ставкаларға 0 коэффициенті;
- мүлік салығын есептеу кезінде салық салу объектілерінің жылдық
орташа құнына 0 проценттік ставка қолданылады.
Салық кодексінің 140-І-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында аталған
қызмет көрсетулерді іске асыру жөніндегі айналымдар қосылған кұн салығынан
босатылады.
Сонымен қандай болмасын мемлекеттің салық салу жүйесінде мынадай салық
жеңілдіктері орын алады:
салық ставкасын төмендету;
салық төлемінің сомасын қысқарту;
салық төлеуді кейінге қалдыру немесе бөліп төлеу;
артығымен төленген салықты есепке алу;
салық салу объектісі бойынша салық төлеушіні толығымен немесе
жартылай салық төлеуден босату;
салық салу субъектісін нақтылы салықтарды төлеуден толығымен
немесе жартылай босату;
күрделі салым жасаған кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды
және жеке тұлғаларды тиісті заңда көзделген көлемде салық төлеуден
босату;
инвестициялық қорларға, мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы
корларына аударым жасайтын салық төлеушілерді белгілі мөлшерде салык
төлеуден босату және т.б.
Салық жеңілдіктерін беру көбінесе салық салу объектісіне, салық
базасына немесе салық төлемінің сомасына бағытталады және оның максатына
салықтық міндеттеме көлемін қыскарту жатады.
Нарықтық экономиканың даму ауқымындағы салық салу аясы Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді
төлеу... жөніндегі Конституциялық міндетті орындау тұрғысынан аса маңызды
көрініс табады.
Мемлекеттің салық салу қүзырының аумағындағы салық заңдарында
көзделген салықтарды (салықтарға қоса басқа да міндеттті төлемдерді) тиісті
бюджетке төлеуге байланысты заңи міндет әрбір салыққа (басқа да міндетгі
төлемге) кқатысты заң жүзінде болаттай сомдалған, темірдей тегеуіріні бар
салықтық міндеттемелермен объективті әрі қыйсынды негізде үштасады.
Ал осы жекелеген салықтар мен өзге де міндетті төлемдер жөніндегі
салықтық міндеттемелердің орындалуы объективті, субъективті жағдайларға
орай салық салу аясында туындайтын экономикалық-қүқықтық теріс маңызы мен
келеңсіз мән-сипаты және материалдық салдары бар қүбылыстарды күні бүрын
есепке ала отырып белгіленген мемлекеттік мәжбүрлеу шараларымен (салықтық-
құқықтық санкциялармен) қамтамасыз етілген.
Осы орайда және өктем императивтік әдістердің баса қолданылуына қарай
салық салу аясы мемлекетгік мәжбүрлеу аясына сай келіп отыр, сондай-ақ
осындай жәйттердің нәтижесінде салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу
деп аталатын салықтық-құқықтық институт қалыптасып, даму үстінде.
Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу күші көбінесе материалдық
сонымен қоса өзге де салықтық-құқықтық қатынастарды қорғауға бағытталған,
сондай-ақ ол әрқашанда зани жауапкершілікпен тығыз байланыста болады және
көптеген жағдайларда осы жауапкершіліктің мәнін құрайды.
Қазіргі салық салу аясында мемлекет тарапынан (оның салықтық құқығы
арқылы) мынадай мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары қолданылады:
1) салықтар мен бюджетке төленетін өзге де міндетті төлемдердің
мерзімінде төленбеген сомасына өсімпүл есептеу;
2)салық төлеушінің банктік шоттар бойынша жүргізетін шығыс
операцияларын тоқтата тұру;
мерзімінде өтелмеген салық берешегі есебіне салық төлеушінің өз
мүлкіне билік етуіне шектеу қою;
салықтық тексерулер жүргізу барысында Қазақстан Республикасының
зан актілеріне сәйкес салық төлеушілердің қандай болмасын құжаттарын
алып кою;
5)салық берешегін салық төлеушінің, банктік шоттарындағы ақшалар
есебінен өндіріп алу;
6) салық берешегін салық төлеушінің қолма-қол ақша қаражаттары
есебінен ендіріп алу;
7) салык төлеушінің салық берешегі сомасын оның дебиторларының банктік
шоттарынан өндіріп алу;
8) салық төлеушінің билік етуіне шектеу койылған мүлкін өткізу, сату
есебінен оның салық берешегін өндіріп алу;
9)салық төлеушінің (акционерлік қоғамның) акциялары эмиссиясын
мәжбүрлеп қосымша шығарту арқылы салық берешегін өндіріп алу;
10) салық берешегінің бересі сомасын есептеу және өндіріп алу;
11)салықтық-қүқық бүзушылық жасаған салық төлеушілерді тиісті завдарда
көзделген заңи жауапкершілік түрлеріне тарту.
Қазақстан Республикасының ағымдағы тиісті зандары салықтық тексеру,
бақылау нәтижесіне қарай салық төлеуші нақты завды және жеке түлғаларға
мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдануды көздейді. Мемлекеттік
мәжбүрлеудің айтарлықтай бөлігі әкімшілік тәртіппен жүзеге асырылады.
Осы ретте салық салу аясындағы мәжбүрлеу шараларына мынадай айрықша
белгілер тән болады:
мәжбүрлеу шараларын қолдану тәртібі көбінесе салықтық құқықтың
нормаларымен және әкімшілік іс жүргізу нормаларымен айқындалады;
мәжбүрлеу шараларын қолдану кезінде заңцылықтың сақталуына
қатаң назар аударылады және оның сақталуы іс жүзінде қамтамасыз етіледі;
салық салу аясында қолданылатын мәжбүрлеу шараларының жүйесі
әртүрлі бағыт-сипатта болады;
мәжбүрлеу шараларын қолдану соттан тыс жағдайда жүзеге
асырылады;
салық салу аясындағы мәжбүрлеу шараларын қүқықтық реттеу, яғни
жауапкершіліктің негізін және қолдану тәртібін белгілеу
механизмі,
қаржылық, әкімшілік жоне қылмыстық заңдармен айқындалады;
мәжбүрлеу шараларын қолдану айрықша жеңілдетілген тәртіппен
және қарапайым іс жүргізу нысанында жүзеге асырылады;
мәжбүрлеу шаралары салық салу аясындағы заңцылықты қамтамасыз
ету және салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді төлеу тәртібін сақтау,
сондай-ақ нақтылы салық төлеушілерді өз салыктық міндеттерін бүлжытпай
орындауға мәжбүр ету мақсатында жүзеге асырылады.
Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу мемлекет тарапынан күкықтық
нормаларда белгіленеді. Сондыктан оларды қолдану қашанда және кайда
болмасын мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі.
Әдетте заңи жауапкершілік шараларын қолдану қүқық бүзушының ерік
білдіруіне байланысты болмайды, сондай-ақ заңи жауапкершілік пен
мемлекеттік мәжбүрлеуді салыстырсақ мемлекеттік мәжбүрлеудің заңи
жзуапкершіліктің аса қажетті элементі ретінде көрініс табатыньш байқаймыз.
Салык салу аясында қолданылатын мемлекеттік мәжбүрлеу піароларының
бәрін бірдей заңи жауапкершілік шарасы деп айта алмаймыз. Сеебебі кейбір
кездерде мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдануды заңи жауалхгршілік
ретінде қарастыратын негіздер болмайды.
Дегенмен салық салу аясында қолданылатын қандай болмасын заңи
жзуапхершіліктін қүрамында әрдайым мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары керініс
табады.
Демек салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу мынадай:
1) салықтық құқық бұзушылык жасағаны үшін қолданылатын заңи
жауапкершілік шаралары бойынша;
2) салық заңдарының әмірлі талаптарьн орындамағаны немесе тиісінше
орындамағаны үшін дербес шара ретінде колданылатын мемлекеттік
мәжбүрлеу бойынша жүзеге асырылады.
Бұл орайда екінші бағыт бойынша жасалған іс-қимылдар салықтық құқық
бұзушылық болып саналмағандықтан колданатын мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары
заңи жауапкершілік шараларына жатпайды.
Қандай болмасын құқық бұзушылықтың тұрақты белгісі осы құқық
бұзушылықты білдіретін іс-қимылды жасағаны үшін мемлекет белгілеген
(көздеген) заңи жауапкершілік болып табылады. Егер мемлекет тарапынан
қандай болмасын құқыққа қайшы іс-әрекетті жасағаны үшін жауапкершілік
белгіленбесе, онда ол салықтық қүқық бұзушылық ретінде қарастырылмайды.
Демек құқық бүзушылық заңи жауапкершілік шараларын қолданудың негізі больп
есептелінеді. Осыған байланысты мемлекеттік мәжбүрлеу аясының заңи
жауапкершілік шеңберіне қарағанда кең ауқымды болатынын байқаймыз.
Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеуді сипаттау кезінде оның
мынадай ерекше белгілерін бөліп шығаруға болады:
соттан тыс жағдайда мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын салық салу
аясында кеңінен қолдану мүмкіндігі заң жүзінде рұқсат етілген және
салықтық құқық бұзушылық фактісін жедел жою мақсатында сол шараларды
қолданудың жеңілдетілген процессуалдық тәртібі көзделген;
мемлекеттік мәжбүрлеу салықтық заңдардын әмірлі талаптарын
орындамаған немесе тиісінше орындамаған тұлғаның құқыққа қайшы жүріп-
тұруына мемлекет тарапынан көрсетілген заңдық қарымта-қысым;
мемлекеттік мәжбүрлеу аясымен қамтылған салық салу аясында
міндетті түрде салық төлеушілердің құқықтарын қорғау және заңдылықты
қамтамасыз ету механизмдері қарастырылған;
мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын колдану негізінде салықтық
құқықтық қатынасқа қатысушының құқыққа кайшы әрі кінәлі іс-қимылы
жатады;
5)салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу кешенді құқықтық институг
болғандықтан салықтық, әкімшілік, қылмыстық және т.б. құқық нормаларынан
құралады;
6) мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдану процесінде салық
төлеушілердің мемлекет алдындағы өз салықтық міндеттемелерін тиісінше
орындау мән-жайлары қамтамасыз етіледі.
Меселен, салықтық тексеру кезінде салықтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-5
І – тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы
1.1. Мемлекеттік салыққа жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6-19
1.2. Мемлекеттің салықтық қызметінің
мақсаттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..20-23
ІІ - тарау. Шағын кәсіпкерлікке арнаулы салық режимін құқықтық реттеу
2.1. Шағын бизнес субъектілеріне арналған салық режимінің
түсінігі ... ... ... ... .24-56
2.2. Біржолғы талон және патент негізіндегі арнаулы салық режимі
... ... ... ..57-61
2.3.Шаруа қожалықтарына және ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды
тұлғаларға арналған салық
режимі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
62-73
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 74-76
Пайдаланылған нормативтік – құқықтық актілер мен әдебиеттер ... ... ... ..77-
79
Кіріспе
Салықтың белгіленуі, салық салу мемлекеттің құрылысына, қалыптасқан
қоғамдық дәстүрлерге, мемлекет экономикасы мен фискальдық саясатының мән-
жайына, билік етуші тармақтардың өктем өкілеттіктерінің демократиялық
деңгейіне, нақты қалыптасқан әлеуметтік , саяси және әкімшілік жағдайларға
қарай жүзеге асырылады, Былайша айтканда, салықты мемлекеттің экономикалық
әлеуетінің (күш- қуатының) функциясы деп санауға болады. Осы орайда қатты
ескертетін жәйт, салыктың (экономикалық) мән-жайы мен заң жүзінде іске
асырылатын мәнінің арасында қарама-қайшылық туындамауы қажет. Демек, салық,
салық салу, мемлекеттің салық жүйесі деген сөздердің мағынасын мемлекеттің
кірісін салық төлеушілердің - заңды және жеке тұлғалардың материалдык
мүдделеріне мүмкіндігінше нұқсан келтірмей қалыптастыру керек деп түсінген
дұрыс.
Мемлекеттің салық саясатын жетілдіруге байланысты Ел басшысының
Қазақстан халқына жолдауында бірқатар маңызды мәселелер айтылған болатын,
атап айтар болсақ: 2007 жылдан бастап қосымша құн салығының ставкасын 1 %
-ға, ал 2008-2009 жылдары қосымша тағы да 1-2 %-ға азайту; 2008 жылдан
бастап әлеуметтік салық шамамен 30 пайызға азайтылып, ол жұмыс берушілерді
жұмысшылар жалақысын ынталандыруы керек: 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап
шағын бизнес субъектілері үшін салық салудың кемітілген біріңғай
мөлшерлемесі енгізілсін[1].
Салықтар экономикалық және әлеуметтік-саяси қатынастарды өзінің
бойында жинақтаушы күрделі әрі қоғам өмірінің көп аспектілі қаржылық-
құқықтық құбылысы болып табылады. Сондықтан ол өзіне тән көптеген айрықша
белгілерімен ерекшеленеді.
Салықтың белгіленуі, салық салу мемлекеттің құрылысына, қалыптасқан
қоғамдық дәстүрлерге, мемлекет экономикасы мен фискальдық саясатының мән-
жайына, билік етуші тармақтардың өктем өкілеттіктерінің демократиялық
деңгейіне, нақты қалыптасқан әлеуметтік, саяси және әкімшілік жағдайларға
қарай жүзеге асырылады. Былайша айтқанда, салықты мемлекеттің экономикалық
әлеуетінің (күш- қуатының) функциясы деп санауға болады. Осы орайда қатты
ескертетін жәйт, салықтын (экономикалық) мән-жайы мен заң жүзінде іске
асырылатын мәнінің арасында карама-қайшылық туындамауы қажет. Демек, салық,
салық салу, мемлекеттің салық жүйесі деген сөздердің мағынасын мемлекеттің
кірісін салык төлеушілердің-заңды және жеке түлғалардың материалдык
мүдделеріне мүмкіндігінше нұқсан келтірмей қалыптастыру керек деп түсінген
дұрыс.
Қазіргі таңда шағын кәсіпкерлік аясының Казакстан
Республикасының экономикасында алатын орны мен маңызынын аса зор екені
көпшілікке мәлім. Шағын кәсіпкерлік экономиканың нарықтық тұрақтылығын
қамтамасыз ететін елеулі фактор ретінде тауар рыногын жайлап алған аса ірі
монополияларға шынайы қарсы тұра алады. Қандай болмасын кәсіпкерліктің ағын
нысаны кәсіпкерлік қызметті толыққанды жүргізуге мүмкіндік береді. Рынокта
жұмыс істейтін шағын кәсіпкерлік субъектілері бәсекелестікті қолдай отырып
оның базасының одан әрі кеңеюіне өз үлесін қосады.
Шағын кәсіпкерлік жоспарланған табысты табуға және пайдалы қаржылық
нәтижеге қол жеткізу мақсатында оның субъектілерінің жеке меншігіндегі
мүліктері мен қаражаттары, сондай-ақ кәсіпкерлікті алғашқы дамытуға
тартылған кредиттер есебінен Қазақстан Республикасының тиісті заң актілері
шегінде ерікті әрі еркін жүзеге асырылатын коммерциялык және шаруашылық
қызмет болып табылады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері іс-әрекеттерің рыноктың сұранысы
басым бөліктерінде жүзеге асыратындықтан, халықтың белгілі бір бөлігін
жұмыспен қамти алады, сондай-ақ әлеуметтік сұраныстарды тікелей
қанағаттандыруға бейімделген. Шағын бизнесті рынок талаптарының, макро және
микроэкономиканың жалпы негіздеріне сай жүргізу үшін кәсіпкерлікті дамыту
мақсаты мен бағдарын, менеджмент қағидаларын, жана технология мен ғылыми
техникалық прогресс жетістік есепке ала отырып, жалпы адамзаттық сипаттағы
критериі мен құндылықтықтарды және кәсіпкерлік мәдениетті қалыптастыру
кажет.
Сонымен шағын кәсіпкерлік субъектілері тауарларға, жұмыстарға және
көрсетілетін қызметтерге байланысты нақтылы сұраныстарды қамтамасыз ету
жөнінде шапшаң қызмет көрсету арқылы занды жолмен пайда табады, сондай-ақ
бәсеке рыногының ауқымын кеңейтуге ат салысады.
Шағын кәсіпкерлік субъектілері өздерінің қаржылық және салықтық
міндеттемелері бойынша тапқан табыстарымен жеке ерекшеленген мүліктерімен
жауап береді. Салық салу жүйесіне тиісті бөлімімен қамтылатын бүгінгі шағын
кәсіпкерлік субъектілері 2001 жылғы маусымның 12-сінде қабылданған
кодексіне дейін кәнігі, жалпыға бірдей салық есебіне тұру және салық есебін
беру, салық төлеу жүйесін пайдаланып келген болатын.
Бүгінде Қазақстан Республикасындағы осы шағын кәсіпкерліктің микро
және макроэкономикалық мән-жайларын тереңдетіп ойластыру, монополияны тежеу
және адал бәсекелестікті жандандыру мақсатында, сондай-ак шағын
кәсіпкерлікті -мемлекеттік қолдау және ынталандыру саясатына байланысты
олар үшін салықтық міндеттемелерін орындаудың айрықша режимі белгіленген.
І – тарау. Мемлекеттің салықтық құрылысы
1.1. Мемлекеттік салыққа жалпы сипаттама
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен
салық салу принциптері ұйымдастыру-құқықтық және функционалдық сипаттағы
салықтық құқықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекеттің
салықтық құрылысына трансферттік және индикативтік қасиеттер де тән
болады[2].
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің
классигі Адам Смит тұжырымдаған мына: Мемлекеттің тұрғындары өздерінің
тапқан табыстарына қарай мемлекет мұқтаждығын қанағаттандыруға ат салысуға
тиіс. Олар төлейтін төлем - салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны дұрыс
болады, сондай-ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте
анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші
үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың салмағы
халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы қажет. Сонда
мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлеген межеден артық болмаса, кем
түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика талаптарына
сай мынадай принциптер жатады:
тұрақтылық;
орнықтылық;
икемділік;
жүйенің бірыңғайлығы;
қоғамдық, корпоративтік және жекелей мүдделер тендігінің сақталуы;
салық салу салмағының жеңілдетілуі;
салықтың арзандығы;
қолайлылық;
жалпыға ортақтық;
заңдылық және т.б.
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салык салу жүйесін
ұйымдастыру және оны басқару принциптері мемлекеттің салық саясатына сай
болады және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың негізі болып
табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары басым англосаксондық
модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін еурокон-тинентальдык
модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың құкықтық моделін
көрсетеді.
Мемлекеттің салықтық құрылысының құқықтық тұрғыдан ұйымдастырылуы
мемлекеттің салықтық құқығының мақсатты-бағдарлы әлеуетіне (күш-қуатына),
мемлекеттік салық өкімшілігін жүргізудің мақсатты-бағдарлы рұқсат беру және
шектеу қою сияқты іс-әрекеттеріне сүйенеді.
Сонымен қатар, салықтық құрылыстың құрылымдық элементтері
ретінде салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің нақты түрлерінің
жиынтығы, олардың салық салу базалары мен салықтық төлем сомаларын
қалыптастыру тәсілдері, салықтық іс-қимылдарды жүзеге асыратын
қатысушылардың құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы, мемлекеттік салық
әкімшілігін жүргізу, сот билігі органдары мен прокуратура және т.б.
өздеріне тиесілі орындарын алатынын айта кетуіміз қажет.
Мемлекеттің салықтық құрылысының экономикалық-құндылық негізіне
салықтар жүйесі түрінде құрылымданған тікелей, жанама, ресурстық және
мүліктік салықтар арқылы корпорациялар мен азаматтардың жиынтық табыстарын
қоғамдандырудың императивтік нысанының жиынтығы болып табылатын мемлекеттің
салық жүйесі жатады. Мемлекеттің салық жүйесінің стратегиялық және
функционалдық күш-қуатының нақты әлеуметтік-экономикалық аямен үйлесімді
әрі нәтижелі болуы осы жүйені салық төлеушілердің экономикалық жай-күйіне,
салықты төлеу қабілеттілігіне және мемлекет шығыстарын тек қоғамдық
маңыздылығы өте зор тұтыну аяларына бағыттау процестерін сапалы зандарда
нақты көздеп, белгілеу арқылы құруға байланысты болады.
Қазақстан Республикасындағы салықтар жүйесі (салықтар мен бюджетке
төленетін өзге де төлемдердің түрлері мен жиынтығы) казіргі кезде заң
жүзінде (Салық кодексінде) белгіленген тәртіп негізінде мынадай көрініс
тапқан:
Салықтар
Корпорациялық табыс салығы.
Жеке табыс салығы.
Қосылған кұн салығы.
Акциздер.
Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы
төлемдері.
Әлеуметтік салық.
Жер салығы.
8. Көлік қүралдары салығы.
9.Мүлік салығы.
Алымдар
Заңды түлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған
мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары кұрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым.
Теңіз. өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым.
Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.
Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы
арқылы жүру алымы.
Аукциондардан алынатын алым.
11.Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.
12.Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.
Төлемақылар
Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Жер бетіндегі көздердін су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлемақы.
Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемакы.
Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.
Мемлекеттік баж.
Мемлекеттік баж. Кеден төлемдері
Кеден бажы.
Кеден алымдары.
Төлемақы.
Алымдар.
Осы көрсетілген салықтар мен бюджетке төленетін өзге де міндетті
төлемдер Бюджет кодексіне және т.б. Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес Республикалық және жергілікті бюджеттердің арасында мына келесідей
тәртіппен белгілі бір бюджеттік баланстар көзделіне отырып бөлінген:
Республикалық бюджеттің салықтық түсімдері:
заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығы;
Қазакстан Республикасы аумағында орындалған жүмыстарға және
көрсетілген кызметтерге, сондай-ақ Қазакстан Республикасы
аумағына
импортталынатын тауарларға салынатын қосылған құн салығы;
импортталынатын тауарларға және газ конденсатын қоса алғанда шикі
мұнайға салынатын акциздер;
жер койнауын пайдаланушылар төлейтін үстеме пайда салығы;
экспортка шығарылатын шикі мүнайға салынатын рента салығы;
автокөлік күралдарының Қазақстан Республикасының аумағы
бойынша жүріп өткені үшін алым;
азаматтық әуе кемелерін мемлекетгік тіркегені үшін алым;
радиоэлектрондық құралдарды және жоғары жиіліктегі құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алым;
теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік
тіркегені үшін алым;
телевизия және радиохабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік
спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым;
дәрі-дәрмек қүралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;
радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумактарды
пайдаланғаны үшін төлемақы;
жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемакы;
республикалық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын
автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінде сыртқы (көрнекі) жарнамалар
орналастырғаны үшін төлемақы;
қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын бергені
үшін төленетін төлемақы республикалық бюджеттің түрақты бекітілген
кірістері болып табылады.
ІІ.Қазақстан Республикасы ¥лттық қорының түсімдері:
заңды тұлғалардан алынатын корпорациялық табыс салығының;
қосылған құн салығының;
үстеме пайда салығының;
бонустардың;
роялтидің;
жасалған келісім-шарттарға орай өнімді бөлу, бөлігіндегі Қазақстан
Республикасының үлесінің артық түсірілген сомаларынан құралады.
ІІІ. Жергілікті бюджеттік салықтық түсімдеріне:
лотереялар ұйымдастыру және өткізу акцизі, сондай-ақ басқа акциздер;
жеке табыс салығы;
әлеуметтік салык;
заңды және жеке түлғалардан алынатын мүлік салығы;
жер салығы;
бірыңғай жер салығы;
көлік қүралдары салығы;
жасалған келісім-шарттарға орай өнімді бөлу бөлігінде жергілікті
бюджеттерге түсетін Қазақстан Республикасының үлесі;
жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;
жекелеген қызмет түрлерімен айналысу қүқығы үшін лицензиялық алым;
заңды тұлғаларды мемлекетгік тіркегені үшін алым;
аукциондардан алынатын алым;
жергілікті маңызы бар ақылы мемлекеттік жолдармен жүріп өткені
үшін алым;
жылжымайтын мүлікке және олармен жасалатын мәмілелерге
құқықтарды мемлекеттік тіркегені үшін алым;
механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені
үшін алым;
жер үсті су көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемакы;
орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
жергілікті маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумактарды
пайдаланғаны үшін төлемақы;
жергілікті маңызы бар және елді мекендерде жалпыға ортақ
пайдаланылатын автомобиль жолдарының бөлінген белдеуінде сыртқы
(көрнекі) жарнама орналастырғаны үшін төлемақы;
- жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
-қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы жатады. Мемлекеттің салық
жүйесі ретінде экономикалық-құқықтық және әдістемелік-функционалдық
принциптері кешенін қаржылық-бөлу процестерінде іске асыру қызметімен
тікелей айналысатын, қаржылық және салықтық әкімшілік жүргізулеріне қажетті
әмірлі билік (императив) берілген уәкілетті мемлекеттік органдар көрініс
табады. Сонымен қатар, мемлекеттің салық жүйесі егемен еліміздің нақты даму
кезеңдеріндегі экономикалық кеңістік пен мемлекеттік құрылыс процесінде
және мемлекеттік басқару жүйесінде әр алуан қырларымен, әсіресе фискальдық,
реттеуші функцияларымен ерекшеленетін ұйымдық-құқықтық механизм болып
саналады.
Салық салу (салықтар) жүйесі атқаратын өзіне тән рөлі корпорациялык
және жеке табыстарды фискальдық және реттеуші функциялар арқылы қайта бөлу
кезінде айқын көрінеді.
Фискальдық функция:
мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының ең жоғарғы
баланысына кол жеткізу;
салықтық түсімдерді бюджеттер арасында бірқалыпты тең бөлу;
әлеуметтік инфрақүрылымдарды жоғары деңгейге көтеру;
ғылым, мәдениет, денсаулык сақтау, корғаныс және мемлекеттік
баскару салаларын қажетті мөлшерде ақша каражаттарымен қамтамасыз ету
сияқты түпкілікті мақсаттардың ойдағыдай орындалуын көздейді.
Ал реттеуші функция:
шағын және орта бизнесті дамытуға;
инфляцияның жөне бағалардың өсуін тежеуге;
жана технология енгізу, шаруашылық салаларын қайта құру
процестерін және инвестицияларды ынталандыруға;
сұраныс пен ұсыныстарды реттеуге;
жеке кәсіпкерлікті ынталандыруға;
экспорттық-импорттық қызмет аяларын реттеуге;
жаңа жұмыс орнын құруға;
дәстүрлі халық өнеркәсібін (қолөнерін) дамытуға;
инфляцияны ауыздықтауға;
азаматтардың жеке табыстарын теңестіруге ат салысады. Мемлекеттің
салык жүйесінің әлеуметтік аялар мен экономиканы реттеу барысындағы
маңызы мен атқаратын рөлі қазіргі кезде күн санап артып келеді. Осы
әлеуметтік-экономикалық аяларға фискальдық-реттеуші ықпал ету мына
келесідей басты мақсаттарды көздейді:
еліміздің экономикасының тұрақты әрі орнықты негізде өсуіне кол
жеткізуді;
экономиканың сапалылық және тендестірілу түрғысынан айтарлыктай
өсуіне, өнімділігіне ат салысуды;
индустриалдық және коммерциялық базаларды дамытуды;
халық тұтынатын негізгі тауарлар мен қызметтерге белгіленген
бағалардың тұрақтылығын камтамасыз етуді;
еңбекке жарамды тұрғылықты халықтың жұмыспен толық қамтамасыз
етілуін;
тұрғылықты халықтың табыстарының белгілі бір деңгейде
теңестірілуін қамтамасыз етуді;
көп балалы отбасыларын, зейнеткерлер мен мүгедектерді әлеуметтік
қорғау жүйесін құруды;
салық жүйесі мен баға құру, кредиттеу, валюталық-ақшалай реттеу,
бюджеттік қаржыландыру, зейнетақымен қамтамасыз ету, сақтандыру
жүйелері арасында экономикалық түрғыдан негізделген өзара іс-әрекеттерді
белгілеуді;
әлеуметтік қамсыздандыру деңгейі мен әлеуметтік жәрдемакылар
деңгейін теңестіру арқылы тұрғылықты халықтың әл-
ауқаттарын
жоғарылатуды.
Салықтар мемлекеттік кірістің (бюджеттің) ең мол түсім көздері
болғандықтан олар қандай да болмасын мемлекеттің өсіп - өркендеуінің
материалдық негізі болып есептелінеді. Сондықтан салықтық қызмет
мақсатының басты бағыты салықтардың көмегімен бюджетке кірістерді тарту
арқылы мемлекеттің қазынасын қалыптастыру және мемлекеттің функциялары мен
қоғам мүдделерін ақшалай қамтамасыз ету болып табылады .
Бұл жерде мемлекетгің қызмет аясы қоғамның әлеуметтік-экономикалық
инфрақұрылымын құруға бағытталған іс-қимылдарды қамтиды.
Мемлекеттің салықтық қызметі мына келесідей:
1. бұл мемлекет аумағындағы салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді,
олардың түрлерін, ерікті төлеу және мәжбүрлеп алу тәртібін белгілеу, салық
жүйесі мен салықтық құрылымдарды қалыптастыру және олардың ойдағыдай қызмет
атқаруларын қамтамасыз ету, сондай-ақ қоғамның әлеуметтік-экономикалық
аясын салықтық реттеу жөніндегі мемлекеттің біртұтас өзінің немесе өзі
айырықша уәкілеттілік берген мемлекеттік органдарының қызметі ретінде;
2. бұл барлық салық төлеушілердің өздеріне тиесілі салықтық
міндетгемелерін дұрыс атқаруларына жағдай жасау және салық әкімшілігін
толыққанды жүргізу, оның ішінде салықтық тексерулердің жемісті жүзеге
асырылуына баса назар аудару, сондай-ақ заңда көзделген сәттердің орын
алуына байланысты салықтарды мәжбүрлеп алу жөніндегі арнайы уәкілетті салық
органдарының іс-қимылдары мағынасында сипатталынады.
Салықтық қызмет негізінде өзара тығыз байланысқан құқықтық және
экономикалық қатынастардың жүйесінен тұрады. Жоғарыда айтқаңдай, мемлекет
тиісті заңдар мен басқа нормативтік-құқықтық актілерді қабыддауы арқылы
салықтар мен міндетті төлемдерді белгілейді, өзгертеді, жояды және олардың
уақтылы, белгіленген мөлшерде бюджетке түсуіне бақылау жүргізеді.
Осы салықтар мен өзге де міндетгі төлемдердің белгіленуі және алынуы
мемлекеттің салықтық кызметіне байланысты болады.
Мемлекеттің салықтық қызметі мынадай:
салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді белгілеу;
мемлекеттің салық жүйесінің қазіргі кезең талаптарына сай
құрылуына, оның экономикалық және құқықтық негіздерінің тиімді болуына
атсалысу;
салық төлеушілердің өз салықтық міндеттемелерін біржақты
- ерікті орындауларына жағдай жасау және осыған орай салықтық бақылауды
жүзеге асыру;
салық салу саласындағы мемлекеттік органдар мен арнайы
салық органдарының жүйесін айқындау және олардың тиісті құзыреттерін
белгілеу;
салық органдарының қызметтерін - тиімді ұйымдастыру және
салықтық құқықтарын ұтымды белгілеп, жетілдіру;
салықтық міндеттемелердің айтарлықтай көлемде орындалмағанына орай олардың
мәжбүрлі негізде жүзеге асырылуын қамтамасыз ету;
салықтық заңдарды бұзғаны үшін заңи жауапкершілік белгілеу және осы
жауапкершілік шараларына кіналы тұлғаларды тарту;
салық салу саласындағы салық органдары мен салық төлеушілердің құқықтық
және салықтық мәдениеттерін қажетті деңгейде қалыптастыру арқасында
олардың материалдық мүдделерінің мүмкіндігінше балансты болуына атсалысу;
отаңдық және шетелдік инвестициялардың мол және тиімді
ағымының арнасын кеңейту мақсатында салық салу климатын жақсарту, тартымды
жеңілдіктер беру және оларға қатысты салық әкімшілігін екі жақтың
(тараптың) мүдделерін есепке ала отырып жүргізу сияқты негізгі бағдар-
бағыттар бойынша жүзеге асырылады.
Салықтық қызметті өздерінің құзыреттеріне орай жүзеге асыратын
мемлекеттік лауазымды тұлға мен уәкілетті органдарға:
ҚР Президенті;
ҚР Парламенті;
ҚР Үкіметі;
Жергілікті Мәслихаттар мен Әкімдіктер;
ҚР кедендік бақылау агенттігі;
ҚР қаржы полициясы агенттігі жатады;
ҚР Қаржы министрлігі;
Қаржы министрлігінін, Салық комитеті;
Астана, Алматы қалалары және облыстар мен аудандардағы және қалалардағы
аудандар бойынша салық органдары және т.б. салық органдары болып
табылады[3].
Салықтық қызмет мемлекет аумағында жүзеге асырылатын болғандықтан,
оған қатысатын осы уәкілетті мемлекеттік органдар өз құзыреттеріне
байланысты мынадай тәртіппен орналастырылады:
1) мемлекеттік өкімет билігі органдары:
а) жоғарғы өкілді және заң шығарушы орган - ҚР Парламенті;
ә) жергілікті өкілді органдар — Мәслихаттар;
2) Мемлекеттік атқарушы билік (мемлекеттік басқару) органдары;
а) жалпы құзыретті органдар:
Қазақстан Республикасының Үкіметі;
Жергілікті Әкімдіктер;
е) арнайы құзыретгі органдар;
1. Қаржы Министрлігі, оның тиісті басқармалары мен бөлімдері;
2. Қаржы министрліпнің Салық комитеті;
3. Қаржы министрлігінің Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс
жөніндегі комитеті.
Салықтық қызметтің құқықтық нысандарына мыналар:
1. салық заңдарын шығару;
2. салық заңдарына сәйкес және сол заңдарды атқару негізінде
нормативтік құқықтық актілер шығару;
3. жекеленген салықтық-құқықтық актілер шығару;
4. келісімді негізде екі-жақты салықтық құқықтық акті қабылдау;
5. мемлекеттің немесе оның уәкілетті органдарының, салықтық
заңдарда белгіленген өкілеттіліктерін өздері қатысатын нақты салықтық
құқықтық қатынаста біржақты түрде жүзеге асыруы жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде қолданылатын жолдар мен
тәсілдер мына:
1. салықтарды белгілеу;
2. салықтарды алу;
3. салықтардың толығымен және уақтылы төленуіне салықтық бақылау
жүргізу;
4. салық төлеушілердің есебін жүргізу;
5. табысты төлеу кезінде салықтарды ұстап қалуды ұйымдастыру;
6. мемлекеттің салық органдарының жүйесі мен қызметтерін
ұйымдастыру;
7. салық заңдарын бұзған кінәлі тұлғаларға белгіленген заңи
жауапкершілік шараларын қолдану;
8. салық салу жүйесін, әлеуметтік-экономикалық қатынастарды
салықтық-құқыктық реттеуге атсалысу;
9. салықтық міндеттемелердің мүліктіксіз орындалуын қадағалау және
қамтамасыз ету сипатында көрініс табады.
Мемлекет аумағындағы салықтарды белгілеу мына келесідей нысандағы құқықтық
актілер арқылы жүзеге асырылады:
а) Парламент қабылдаған ҚР заңы; ә) Президент шығарған ҚР заңы; в) ҚР
Президентінің заң күші бар жарлығы. Салықтарды белгілеу элементтеріне
белгілеу субъектісі, белгілеу нысаны және белгілеу тәртібі жатады.
Салықтарды белгілеудің конституциялық қағидаттары мыналар: салықтарды
белгілеу және жою кезіндегі өкімет билігінің заң шығару тармағының
үстемдігі; салықтарды белгілеу кезінде заңдылықты сақтау; салықтық
заңдардың конституцияға сәйкес болуы; салықтарды төлеу міндеттілігі;
мемлекеттің салықтық қызметінің бұқаралылығы және жариялылығы болып
табылады.
Салық органдарының негізгі міндеттері мыналар болып саналады:
1.өз құзыреттерінің шегінде мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету;
2.салықтардың, алымдардың, кедендік және басқа да міндетті төлемдердің
тиісті бюджеттерге түсуін қамтамасыз ету;
3.мемлекеттің фискальдық саясатын қалыптастыруға қатысу
және осы саясатты іске асыруға атсалысу;
4.халықаралық салық салу мәселерін тиісінше шешуге байланысты халықаралық
салықтық құқықтық қатынастардың белсенді қатысушысы мәртебесіне ие болу
болып саналады.
Салықтарды жоғары өкілді орган шығарған заңның негізінде тек мемлекет
белгілейді және ол Қазақстан аумағында жүретін салықтарды енгізу және
олардың төлеушілерін, салық салу объектісін, мөлшерлері мен төлеу мерзімін
дөл көрсетеді. Салықтар белгілі кезеңде, яғни салық жылы ішінде салық салу
объектісінен бір мәрте ғана алынады. Салықтарды белгілеу кезінде
жеңілдіктер беру мәселелері қоса қарастырылады. Кейде, заңда көзделген
жағдайда жергілікті міндетті төлемдерді алыну тәртібін, мөлшерін белгілеу
жергілікті өкілді органдарға жүктеледі. Айта кететін тағы бір жәйт, салық
салу объектілерін заңға негіздеп айқындау тек шаруашылық, көсіпкерлік
қызметпен айналысатын, табыстары мен мүліктері және көрсететін қызметтері
бар субъектілерге ғана қатысты болады.
Алымдарды белгілеу де мемлекет тарапынан, жоғарғы өкілді орган
шығарған нормативтік құқықтық актінің негізінде жүзеге асырылады. Дәлірек
айтсақ, алымдарды белгілеудің жалпы ҚР Парламенті айқындаса, ал олардың
нақты әкімшілік-аумақтардың ерекшеліктері мен жай-күйлерін есепке ала
отырып белгілеу ҚР немесе жергілікті өкілді органдар — Мәслихаттарға
жүктелуі әбден мүмкін.
Баждарды белгілеу тек Парламент арқылы, ол қабылдаған заң неггізінде
жүзеге асырылады. Баж алу объектілері мемлекеттің мамандырылған органдары
көрсететін немесе жасайтын және басқа да маңызы бар белгілі бір қызметтер
болып және сол қызметтерді пайдаланған заңды және жеке тұлғалар баж
төлеушілер болып есептелінеді. Баждардың өзіне тән қасиеті ақылы болып
келеді немесе біршама - баламалы деген термин қолданылады.
Салықтарды, алымдар мен баждарды, сондай-ақ басқа да міндетті
төлемдерді алуды тікелей салық органдарды жүзеге асырады. Салық органдары
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитетінің облыстардағы,
аудандардағы мемлекеттік салық органдарынан тұрады. Салықтарды алу, яғни
төлеу заңда, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, сондай-ақ салық
органдарының нормативтік-құқықтық және нұсқаулық актілерінде көзделген
мерзімде жүргізіледі. Салық органдары салық төлеушілер мен салық салыынатын
және салық салуға байланысты объектілердің есебін уақтылы алу
нәтижесінде салықтық мерзімінде орындалуына жағдай туғызады.
Ал салықтық ретгеу тәсілдері (стимулдары) жеңілдік беру және санкция
қолдану жүйелері негізінде пайдаланылады.
Жеңілдік беру жүйесі: аванстық төлемдерді жою; берілген өтініш бойынша
салықты төлеу мерзімін кейінге қалдыру; белгілі негіздерге қарай салықтық
міндеттемелердің салмағын жеңілдету сияқты және т.б. әдістерден тұрады.
Санкция қолдану жүйесінде қаржылық айыппұлдар, өсімақылар, салық
берешегін мәжбүрлеп алу және әкімшілік айыппұлдар көрініс табады.
Салықтық бақылау әдісі - салықтық заңдардың атқарылуын, сондай-ақ
мемлекеттік бюджетке түсетін салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің
дұрыс есептелуін және уақтылы төленуін тексеру болып табылады.Салыктық
тексеру жүргізуді тек салық органдары ғана жүзеге асырады. Кейбір занда
көрсетілгсн жағдайда салық салу, салық қызметі саласын бақылау мемлекеттік
арнайы уәкілетті органдарға жүктеледі. Қазіргі кезеңде тікелей салықтық
бақылау жүргізетін салық органдарына мыналар: Қаржы министрлігі, Қаржы
министрлігінің Салық комитеті және оның облыстардағы, аудандардағы, қалалар
мен қалалық аудандардағы салық комитеті басқармалары жатады.
1.2.Мемлекеттің салықтық қызметінің мақсаттары
Салықтық реттеу салық салу жүйесінде пайдаланылатын арнаулы тәсілдер
мен әдістер арқылы құқықтық негізде жүзеге асырылады. Салықтық реттеу
әдістеріне: салық шегерімдері, иивестициялық салықтық преференциялар, салық
демалыстары (каникулы), салықтық рақымшылық ету, қосарлы салық салуға қол
бермеу жөніндегі халықаралық шарттар, салықтық түсімдерді бюджетгер
арасында бөлу, тиісті салық ставкаларын таңдау және белгілеу жатады және
олар бюджеттік реттеу әдістерімен тікелей байланысты болады.
1.салық төлеушілердің мүдделерін қорғау мақсатында мемлекеттің салықтық
юрисдикциясының шегін ұтымды белгілеу;
2. салықтардың көмегімен мемлекеттік бюджет кірісіне, ақша
қаражаттарын тарту арқылы әлеуметгік-экономикалык және әкімшілік-саяси
дамудың мемлекеттік бағдармаларын ақша қаражаттарымен қамтамасыз ету;
3. мемлекетгің салық жүйесінің заңи негіздерін жетілдіру;
4. өндіріс аясын және өндірістік қатынастарды тиісінше реттеуді
қамтамасыз ету;
5. шаруашылық субъектілерінің халық тұтынатын тауарларды
шығаруға және өнеркәсіп өнімдерін өндіруге бағытталған белсенді қызметтерін
жеңілдік беру арқылы ынталандыру;
6.салық органдары қызметтерінің құқықтық негіздерін, әлеуметгік жағдайлары
мен материалдық базасын жетілдіру түрінде көрініс табады.
Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық негіздеріне салықтық қызметгің
жалпы бастамаларын, олардың принциптерін, міндеттері мен мақсатын, салықтар
мен салық жүйесінің құрылымын, сондай-ақ салық төлеушілер мси салық
органдарының құқықтары мен міндеттерін белгілейтін нормалар жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру барысында салықтардың экономикалық мән-
жайын білдіретін фискальдық, қайта бөлу, бақылау және реттеуші функциялары
да өз рөлдерін атқарады.
Мемлекет атынан жүзеге асырылатын салықтық құқықтық -бюджеттік) қызмет
тек құқықтық негіздерге сүйене отырып атқарылады. Салықтық қызметтің
құқықтық негіздеріне, бірінші кезекте Қазақстан Республикасының
Конституциясы, арнайы қаржылық, салықтық заңдар мен басқа да
нормативтііс қққықтық актілер жатады.
Салықтық қызметті жүзеге асыру кезінде белгілі бір принциптердің
басшылыққа алынатын білеміз. Принцинтер ғылыми тұрғыдан негізделіп,
қалыптастырылған және заң жүзінде бекітілген болып бөлінеді.
Салықтық қызметтің негізгі принциптері ретінде салық жүйесінің
құрылысындағы мына: зандылық және ғылыми негізділік; жалпыға ортақтылық
және міндеттілік; жариялылық және әділеттілік; ыңғайлылық және
жеткіліктілік; қарапайымдылық және экономикалық бейтараптылық; жоспарлылық
және нормативтілік; жеңілділік және бірдүркінділік; мерзімділік және
кезеңділік; жүйелілік және тұрақтылық; айқындылық және нақтылық; мемлекет
тарапынан шаруашылық субъектілеріне тең талап қоюды камтамасыз ету;
субъектілердің (салық төлеушілердің) тапқан табыстарын пайдалануларына
бірдей жағдай жасау; табыс табушы заңды және жеке тұлғалардың салық төлеу
жөніндегі леттері; салық төлеушілер мен салық органдарының құқықтары мен
міндеттерін белгілеу кезінде бірыңғай тәсіл қолдану; салық төлеушілер мен
мемлекетгің заңды мүдделерін және қүқықтарын қорғау теңділігі,
резиденттілік сияқты принциптерді атауға болады.
Осы принциптерге сай, мемлекет өзіне тән міндеттері мен функцияларын
атқаруға және қоғамның қажеттіліктері мен мүдделерін қамтамасыз етуге
қажетті қаражаттарды салықтарды белгілеу және алу арқылы мемлекет
кірісіне-бюджетке жұмылдырады. Мемлекеттің салықтық құрылысы — мемлекетгің
салық жүйесін құру негізіндегі ұйымдастыру - құқықтық және экономикалық-
функционалдық принциптерді, салық жүйесінін негізгі функңияларын, салықтар
мен салық нысанындағы міндетті төлемдердің түрлері мен топтастыру
белгілерін, сондай-ақ оларды бюджеттер арасында бөлу тәртібін, салық
жүйесін басқару әдістері мен басқару құрылымын және салық жүйесі барлық
элементтерінің өзара байланыстарын айқындайтын салықтық құқықтық жалпы
бөлімінің институты болып табылады.
Мемлекеттің салықтық құрылысын құру негізінде жатқан салық жүйесі мен
салық салу принциптері ұйымдастыру - құқықтық және функционалдық сипаттағы
салықтық құқықтық қатынастар болып табылады. Сонымен бірге, мемлекетгің
салықтық құрылысына трансферттік және индикативтік қасиетгер де тән болады.
Салықтық құрылыс негізінде міндетті түрде кезінде салық салу жүйесінің
классигі болған Адам Смит тұжырымдаған мына: Мемлекеттің тұрғындары
өздерінің тапқан табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын қанағаттандыруға
атсалысуы тиіс. Олар төлейтін төлем — салықтың мөлшері ете дәл айқындалғаны
дұрыс болады, сондай-ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы
өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық
төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың
салмағы халықтың қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы
қажет. Сонда мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлеген межеден артық
болмаса, кем түспейді деген қағидаларға қоса қазіргі заман және экономика
талаптарына сай мына жөне т.б.:
Сонымен қатар, салықтық құрылыстың құрылымдық элементтері ретінде
салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің нақты түрлерінің жиынтығы,
олардың салық салу базалары мен салықтық төлем сомаларын қалыптастыру
тәсілдері, салықтық іс-қимылдарды жүзеге асыратын қатысушылардың
құқықтары мен міндеттерінің жиынтығы, мемлекеттік салық әкімшілігін
жүргізу, сот билігі органдары мен прокуратура және т.б. өздеріне тиесілі
орындарын алатынын айта кетуіміз қажет[4].
Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салық салу
жүйесін ұйымдастыру және оны іске басқару принциптері мемлекеттің салық
саясатына сай саясаттың және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың
негізі болып табылады. Мемлекеттің салық жүйесі тікелей салықтары
басым англосаксондық модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін
континетальдық модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың
құқықтық моделін көрсетеді.
Сонымен мемлекеттің салықтық құрылысы - мемлекеттің салық жүйесін кұру
негізіндегі ұйымдастыру-құқықтық және экономикалық функционалдық
принциптерді, салық жүйесінің негізгі функцияларын, салықтар мен салық
нысанындағы міндетті төлемдердің түрлері мен топтастыру белгілерін, сондай-
ақ оларды бюджеттер арасында бөлу тәртібін. салык жүйесін басқару әдістері
мен басқару құрылымын және салық жүйесінің барлық элементтерінің өзара
байланыстарын айқындайтын салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты болып
табылады.
ІІ - тарау. Шағын кәсіпкерлікке арнаулы салық режимін құқықтық реттеу
2.1. Шағын бизнес субъектілеріне арналған салық режимінің
түсінігі
Бүгінде Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жүзеге асырылатын
салықтық-құқықтық реттеу әдістері қатарына салыктық ынталандыруды және
салықтық санкцияларды жатқызуға болады[5].
Салықтық ынталандыру әдетте салықтық-қүқықтық нормаларда, сондай-ақ
тиісті салықтық келісімдерде белгіленген экономикалық тұрғыдан мұқият
негізделген жеңілдіктер жүйесі ретінде стратегиялық сипаттағы және өзара
байланысқан салық жеңілдіктері мен преференцияларының кешенін
қалыптастырады.
Мемлекет тарапынан салық салу процесінде пайдаланылатын салықтық
ынталандыру әдістері (инвестициялық салық преференциялары, нарықтық дамудың
нақтылы кезеңдерінде мемлекетке қажетті экономикалық секторларға берілетін
салық жеңілдіктері) қоғамның экономикалық дамуына айтарлықтай ықпалын
тигізеді.
Салықтық ынталандырма құрамында инвестициялық жеңілдіктер мен
инвестициялық кредиттер болады. Салықтық ынталандыру негізінде: салық,
жеңілдіктерін беру әдістерінің экономикалық сипаты; салық жеңілдіктерінің
өндіріс тиімділігін арттыруға, бюджеттердің салықтық кірістерінің өсуіне
бағытталуы; салық жеңілдіктерінің екілді және заң шығарушы билік лары
тарапынан бекітілуі; салық жеқілдіктерін қолдану борысында қоғамдық-
мемлекеттік, корпоративтік және жекелей экономикалық-қаржылык мүдделердің
ескерілуі; салық жеңілдіктерінің экономикалық негізделуі: инвестицияларды
салықтық ынталандыру жүйесінің ұдайы өндіріспен байланыстырылуы;
инвестициялық салықтық преференциялардын мемлекеттің әлеуметтік
мақсатталған инвестициялық бағдарламалары неғізінде берілуі; салык
жеңілдіктерінің бірінші кезекте экспорттық өндіріс аяларына бағдарлануы;
салық жеңілдіктеріне байланысты мемлекет тарапынан берілетін арнаулы
қүқықтық кепілдіктің үзақ мерзімді және орнықты сипаты сияқты және т.б.
принциптер жатады.
Қазақстан Республикасы Салық кодексінін, 138-140-баптарында
инвестициялық салық преференцияларын берудің мән-жайлары белгіленген.
Казакстандағы салық, салу ауқымында, заң жүзінде көзделген
ннвестицияық салык преференциялары негізінен корпорациялық табыс салығы,
жер салығы, жер салығы және мүлік салығы бойынша отандық ендіріс
салаларында мемлекеттік инвестициялық бағдарлама шеңберінде тіркелген
активтерді жаңадан пайдалануға енгізетін және беретін салық төлеуші занды
тұлғаларға және т.б. қолданылады.
Инвестициялык салық преференциялары:
1) Қазақстан Республикасының экономикалық кеңістігінде
жаңа өндірістер құру, жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту және жаңарту
мақсатында тіркелген активтерге инвестициялауды жүзеге асыратын салық
төлеушілердің жылдык жиынтык табысынан қосымша шегерімдер жасауға құкық
беру:
2)Аталған салық төлеушілерді жаңа өндірістер құру, жұмыс істеп
тұрғандарьн кенейту және жаңарту максатында мемлекеттік инвестициялық
бағдарлама шеңберінде жанадан пайдалануға берілген тіркелген активтер
бойынша мүлік салығын төлеуден босату;
3) Мемлекеттік инвестициялық жобаны іске асыру үшін салық төлеуші
инвесторлар иемденген және пайдаланып жатқан жер учаскелері бойынша оларды
жер салығын төлеуден босату түрғысынан нақтылы көрініс табады.
Корпорациялық табыс салығы бойынша инвеетициялық пре-ференциялар
салық, төлеуші тарапынан инвестициялық жобалар шеңберінде пайдалануға
енгізілген тіркелген активтердің құнын преференциялардың қолданылу
мерзіміне қарай оған жылдық, жиынтық табыстан тең үлестермен шегерім
жасауға құқық береді.
Осы корпорациялық табыс салығы бойынша преференцияларды қолдану үшін
салық төлеуші (инвестор) жаңадан іске қосылған тіркелген активтердің құнын
ішкі топтың қүн балансына енгізбейді және олар бойынша бөлек есеп
жүргізеді.
Корпорациялық табыс салығы мен мүлік салығы бойынша инвестициялық
преференциялар салық төлеушілерге осы преференцияларды қолдану мерзімінің
басталған күнін белгілейтін келісім-шартқа (онын нотариалдық жолмен
куәландырылған көшірмесі салық төлеушінің тіркелген жері бойынша салық
органына табыс етіледі) сәйкес:
1) келісім-шарт жасалған кезде шаруашылық қызметін жүзеге асырып
жатқан салық. төлеушілер тарапынан берілген тіркелген активтерді енгізген
жылдан кейінгі жылдың 1-қаңтарынан бастап;
2)жаңадан тіркелген салық төлеушілер тарапынан берілген тіркелген
активтердің пайдалануға енгізілген кезінен бастап беріледі.
Инвестициялық салық преференцияларын қолдану мерзімі қоғамның
экономикалық даму аясындағы әрбір жекелеген жағдайларға байланысты
тартьшған тіркелген активтерге қатысты инвестициялар көлемі мен олардың
өзін-өзі өтеу жағдайларына қарай айқындалады. және аталған преференция зан
жүзінде нақтылы көрсетілген күннен бастап бес жылдан аспайтын мерзімге
беріледі,
Бүгінде Қазақстан Республикасының, сондай-ақ шет елдердің салық салу
практикасында қолданылатын салықтық (экономика секторларынын дамуына
катысты) ынталандыру әдістері және әлеуметтік сипатты салык жеңілдіктері
жүйесі:
инвестициялық салық кредиті;
амортизациялық аударым құқығы;
жасыл салық режимі;
жанама салық кредиті;
салық каникулы;
салық жұмағы;
салық кредиті түрінде қолданылатын салық шегерімдері;
салықтық шегерімдер;
нөлдік ставка;
салық ставкасын төмендету;
салықты төлеу мерзімін ұзарту;
нормативтік салық жеңілдігі;
салық, төлеуден босату көзделген жеңілдіктер;
салық төлеуді кейінге қалдыру көзделген жеңілдіктер;
салық мөлшерін төмендетуді көздейтін жеңілдіктер арқылы көрініс
табады.
Салық жеңілдіктерін нақтылы экономикалық мақсаттар мен әлеуметтік мән-
жайларға қарай беру әрқашанда салық салмағын жеңілдетуге байланысты
болғандықтан салық төлеушілерге қатысты іске асырылатын мемлекеттің салық
және әлеуметтік саясатының құралы болып табылады.
Осы орайда салықтық жеңілдіктер элементтері қатарынан көрініс таппаса
да белгілі бір дәрежеде салықтық ынталандыру (бұл ретте жалпыға бірдей
салық режимін заңда белгіленген көлемде жеңілдету арқылы аумақтағы
экономикалық дамуға ықпал етуу сипатында арнайы экономикалық, аймақтардың
аумақтарындағы қызметтерін жүзеге асыратын заңды тұлғаларға (салық
төлеушілерге) байланысты. Салық кодексінің 140-1, 140-2-баптарында
белгіленген салық салу тәсілдеріне тоқталып өткеніміз жөн болар деп
санаймыз.
Арнайы экономикалык аймақтардың аумақтарында қызметін жүзеге асыратын
ұйымдарға бір мезгілде мынадай шарттарға сай келетін заңды тұлғалар жатады:
- арнайы экономикалық аймақтардың аумақтарындағы
салық
органдарында тіркеу есебінде тұратын;
- арнайы экономикалық аймақтардың
аумақтарынан тыс
жерлерде құрылымдық бөлімшелері жоқ;
- арнайы экономикалық, аймақтардың аумақтарында
арнайы экономикалық аймақтарды құру мақсаттарына сәйкес келетін
мынадай
қызмет түрлерін жүзеге асыру: бағдарламалык қамтамасыз етуді, деректер
базасын, аппараттық құралдарды жобалау, әзірлеу, енгізу және олардын
тәжірибелік өндірісі мен нақтылы өндірісі және (немесе) жасанды иммундык
не нейрондық жүйелер негізінде жаңа ақпараттық технологияларды жасау
немесе ақпараттық технологиялар саласында жобаларды жасау және енгізу
бойынша ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жүмыстарды
жүргізу нәтижесінде алуға жататын (алынған) табыстары жылдық жиынтык
табысының кемінде 90 процентін кұрайтын.
140-1-баптың 1-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген кызмет түрлері
бойынша жұмыстар мен қызмет көрсетулер түрлерінін нақты тізбесін Қазақстан
Республикасының Үкіметі айқындайды.
Аталған заңды тұлғалар алған табыстарды 140-1-баптың 1-тармағының 3)
тармақшасында көрсетілген қызмет түрлерінен алынған табыстарға жатқызу
арнаулы экономикалық аймақтардың аумақтарында құрылған атқарушы органның
тиісті өнеркәсіп саласын басқару мәселелері жөніндегі уәкілетті органы
белгілеген тәртіп пен нысанда уәкілетті мемлекеттік орган-мен келісе отырып
берген растауы негізінде жүзеге асырылады.
Арнайы экономикалық аймактардыңаумақтарында қызметін жүзеге асыратын
ұйымдардың салықтарды есептеуі 140-2-бап-тың 2 және 4-тармақтарында
көзделген ерекшеліктерді ескере отырып, Салық кодексінде белгіленген
тәртіппен жүргізіледі.
Корпорациялық табыс салығының бюджетке төленуге тиісті сомасын
айқындау кезінде Салық кодексінің 125-бабына сәйкес есептелген
корпорациялық табыс салығының сомасы 50 процентке азайтылады.
Салық сомасын осылай кеміту Салық кодексінің 126-бабына сәйкес
айқындалатын корпорациялық табыс салығы бойынша аванстық төлемдер сомаларын
есептеу кезінде де қолданылады.
Арнайы экономикалық аймақтардың аумақтарында орналасқан және Салық
кодексінің 140-1-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында көрсетілген қызмет
түрлерін жүзеге асыру кезінде пайдаланылатын салық салу объектілері
бойынша:
- жер салығын есептеу кезінде тиісті ставкаларға 0 коэффициенті;
- мүлік салығын есептеу кезінде салық салу объектілерінің жылдық
орташа құнына 0 проценттік ставка қолданылады.
Салық кодексінің 140-І-бабы 1-тармағының 3) тармақшасында аталған
қызмет көрсетулерді іске асыру жөніндегі айналымдар қосылған кұн салығынан
босатылады.
Сонымен қандай болмасын мемлекеттің салық салу жүйесінде мынадай салық
жеңілдіктері орын алады:
салық ставкасын төмендету;
салық төлемінің сомасын қысқарту;
салық төлеуді кейінге қалдыру немесе бөліп төлеу;
артығымен төленген салықты есепке алу;
салық салу объектісі бойынша салық төлеушіні толығымен немесе
жартылай салық төлеуден босату;
салық салу субъектісін нақтылы салықтарды төлеуден толығымен
немесе жартылай босату;
күрделі салым жасаған кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды
және жеке тұлғаларды тиісті заңда көзделген көлемде салық төлеуден
босату;
инвестициялық қорларға, мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы
корларына аударым жасайтын салық төлеушілерді белгілі мөлшерде салык
төлеуден босату және т.б.
Салық жеңілдіктерін беру көбінесе салық салу объектісіне, салық
базасына немесе салық төлемінің сомасына бағытталады және оның максатына
салықтық міндеттеме көлемін қыскарту жатады.
Нарықтық экономиканың даму ауқымындағы салық салу аясы Заңды түрде
белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді
төлеу... жөніндегі Конституциялық міндетті орындау тұрғысынан аса маңызды
көрініс табады.
Мемлекеттің салық салу қүзырының аумағындағы салық заңдарында
көзделген салықтарды (салықтарға қоса басқа да міндеттті төлемдерді) тиісті
бюджетке төлеуге байланысты заңи міндет әрбір салыққа (басқа да міндетгі
төлемге) кқатысты заң жүзінде болаттай сомдалған, темірдей тегеуіріні бар
салықтық міндеттемелермен объективті әрі қыйсынды негізде үштасады.
Ал осы жекелеген салықтар мен өзге де міндетті төлемдер жөніндегі
салықтық міндеттемелердің орындалуы объективті, субъективті жағдайларға
орай салық салу аясында туындайтын экономикалық-қүқықтық теріс маңызы мен
келеңсіз мән-сипаты және материалдық салдары бар қүбылыстарды күні бүрын
есепке ала отырып белгіленген мемлекеттік мәжбүрлеу шараларымен (салықтық-
құқықтық санкциялармен) қамтамасыз етілген.
Осы орайда және өктем императивтік әдістердің баса қолданылуына қарай
салық салу аясы мемлекетгік мәжбүрлеу аясына сай келіп отыр, сондай-ақ
осындай жәйттердің нәтижесінде салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу
деп аталатын салықтық-құқықтық институт қалыптасып, даму үстінде.
Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу күші көбінесе материалдық
сонымен қоса өзге де салықтық-құқықтық қатынастарды қорғауға бағытталған,
сондай-ақ ол әрқашанда зани жауапкершілікпен тығыз байланыста болады және
көптеген жағдайларда осы жауапкершіліктің мәнін құрайды.
Қазіргі салық салу аясында мемлекет тарапынан (оның салықтық құқығы
арқылы) мынадай мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары қолданылады:
1) салықтар мен бюджетке төленетін өзге де міндетті төлемдердің
мерзімінде төленбеген сомасына өсімпүл есептеу;
2)салық төлеушінің банктік шоттар бойынша жүргізетін шығыс
операцияларын тоқтата тұру;
мерзімінде өтелмеген салық берешегі есебіне салық төлеушінің өз
мүлкіне билік етуіне шектеу қою;
салықтық тексерулер жүргізу барысында Қазақстан Республикасының
зан актілеріне сәйкес салық төлеушілердің қандай болмасын құжаттарын
алып кою;
5)салық берешегін салық төлеушінің, банктік шоттарындағы ақшалар
есебінен өндіріп алу;
6) салық берешегін салық төлеушінің қолма-қол ақша қаражаттары
есебінен ендіріп алу;
7) салык төлеушінің салық берешегі сомасын оның дебиторларының банктік
шоттарынан өндіріп алу;
8) салық төлеушінің билік етуіне шектеу койылған мүлкін өткізу, сату
есебінен оның салық берешегін өндіріп алу;
9)салық төлеушінің (акционерлік қоғамның) акциялары эмиссиясын
мәжбүрлеп қосымша шығарту арқылы салық берешегін өндіріп алу;
10) салық берешегінің бересі сомасын есептеу және өндіріп алу;
11)салықтық-қүқық бүзушылық жасаған салық төлеушілерді тиісті завдарда
көзделген заңи жауапкершілік түрлеріне тарту.
Қазақстан Республикасының ағымдағы тиісті зандары салықтық тексеру,
бақылау нәтижесіне қарай салық төлеуші нақты завды және жеке түлғаларға
мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдануды көздейді. Мемлекеттік
мәжбүрлеудің айтарлықтай бөлігі әкімшілік тәртіппен жүзеге асырылады.
Осы ретте салық салу аясындағы мәжбүрлеу шараларына мынадай айрықша
белгілер тән болады:
мәжбүрлеу шараларын қолдану тәртібі көбінесе салықтық құқықтың
нормаларымен және әкімшілік іс жүргізу нормаларымен айқындалады;
мәжбүрлеу шараларын қолдану кезінде заңцылықтың сақталуына
қатаң назар аударылады және оның сақталуы іс жүзінде қамтамасыз етіледі;
салық салу аясында қолданылатын мәжбүрлеу шараларының жүйесі
әртүрлі бағыт-сипатта болады;
мәжбүрлеу шараларын қолдану соттан тыс жағдайда жүзеге
асырылады;
салық салу аясындағы мәжбүрлеу шараларын қүқықтық реттеу, яғни
жауапкершіліктің негізін және қолдану тәртібін белгілеу
механизмі,
қаржылық, әкімшілік жоне қылмыстық заңдармен айқындалады;
мәжбүрлеу шараларын қолдану айрықша жеңілдетілген тәртіппен
және қарапайым іс жүргізу нысанында жүзеге асырылады;
мәжбүрлеу шаралары салық салу аясындағы заңцылықты қамтамасыз
ету және салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді төлеу тәртібін сақтау,
сондай-ақ нақтылы салық төлеушілерді өз салыктық міндеттерін бүлжытпай
орындауға мәжбүр ету мақсатында жүзеге асырылады.
Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу мемлекет тарапынан күкықтық
нормаларда белгіленеді. Сондыктан оларды қолдану қашанда және кайда
болмасын мемлекеттік мәжбүрлеу күшімен қамтамасыз етіледі.
Әдетте заңи жауапкершілік шараларын қолдану қүқық бүзушының ерік
білдіруіне байланысты болмайды, сондай-ақ заңи жауапкершілік пен
мемлекеттік мәжбүрлеуді салыстырсақ мемлекеттік мәжбүрлеудің заңи
жзуапкершіліктің аса қажетті элементі ретінде көрініс табатыньш байқаймыз.
Салык салу аясында қолданылатын мемлекеттік мәжбүрлеу піароларының
бәрін бірдей заңи жауапкершілік шарасы деп айта алмаймыз. Сеебебі кейбір
кездерде мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдануды заңи жауалхгршілік
ретінде қарастыратын негіздер болмайды.
Дегенмен салық салу аясында қолданылатын қандай болмасын заңи
жзуапхершіліктін қүрамында әрдайым мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары керініс
табады.
Демек салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу мынадай:
1) салықтық құқық бұзушылык жасағаны үшін қолданылатын заңи
жауапкершілік шаралары бойынша;
2) салық заңдарының әмірлі талаптарьн орындамағаны немесе тиісінше
орындамағаны үшін дербес шара ретінде колданылатын мемлекеттік
мәжбүрлеу бойынша жүзеге асырылады.
Бұл орайда екінші бағыт бойынша жасалған іс-қимылдар салықтық құқық
бұзушылық болып саналмағандықтан колданатын мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары
заңи жауапкершілік шараларына жатпайды.
Қандай болмасын құқық бұзушылықтың тұрақты белгісі осы құқық
бұзушылықты білдіретін іс-қимылды жасағаны үшін мемлекет белгілеген
(көздеген) заңи жауапкершілік болып табылады. Егер мемлекет тарапынан
қандай болмасын құқыққа қайшы іс-әрекетті жасағаны үшін жауапкершілік
белгіленбесе, онда ол салықтық қүқық бұзушылық ретінде қарастырылмайды.
Демек құқық бүзушылық заңи жауапкершілік шараларын қолданудың негізі больп
есептелінеді. Осыған байланысты мемлекеттік мәжбүрлеу аясының заңи
жауапкершілік шеңберіне қарағанда кең ауқымды болатынын байқаймыз.
Салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеуді сипаттау кезінде оның
мынадай ерекше белгілерін бөліп шығаруға болады:
соттан тыс жағдайда мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын салық салу
аясында кеңінен қолдану мүмкіндігі заң жүзінде рұқсат етілген және
салықтық құқық бұзушылық фактісін жедел жою мақсатында сол шараларды
қолданудың жеңілдетілген процессуалдық тәртібі көзделген;
мемлекеттік мәжбүрлеу салықтық заңдардын әмірлі талаптарын
орындамаған немесе тиісінше орындамаған тұлғаның құқыққа қайшы жүріп-
тұруына мемлекет тарапынан көрсетілген заңдық қарымта-қысым;
мемлекеттік мәжбүрлеу аясымен қамтылған салық салу аясында
міндетті түрде салық төлеушілердің құқықтарын қорғау және заңдылықты
қамтамасыз ету механизмдері қарастырылған;
мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын колдану негізінде салықтық
құқықтық қатынасқа қатысушының құқыққа кайшы әрі кінәлі іс-қимылы
жатады;
5)салық салу аясындағы мемлекеттік мәжбүрлеу кешенді құқықтық институг
болғандықтан салықтық, әкімшілік, қылмыстық және т.б. құқық нормаларынан
құралады;
6) мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдану процесінде салық
төлеушілердің мемлекет алдындағы өз салықтық міндеттемелерін тиісінше
орындау мән-жайлары қамтамасыз етіледі.
Меселен, салықтық тексеру кезінде салықтық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz