Денсаулық саласын талдау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 102 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Қысқартулар мен шартты белгілер . . . 3

Нормативтік сілтемелер . . . 4

Анықтамалар . . . 5

КІРІСПЕ . . . 6

1 АДАМ КАПИТАЛЫНЫҢ МӘНІ МЕН ҚАЛЫПТАСУ ЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Адам капиталының мәні . . . 10

1. 2 Адам капиталының қалыптасуының теориялық негіздері . . . 14

2 ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ АДАМ КАПИТАЛЫН ПАЙДАЛАНУДЫ ТАЛДАУ

2. 1 Білім саласын талдау . . . 23

2. 2 Денсаулық саласын талдау . . . 33

2. 3 Еңбек ресурстарын пайдалануды талдау . . . 40

3 ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ АДАМ КАПИТАЛЫН ДАМЫТУДЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

3. 1 Білім саласын дамытудың негізгі бағыттары . . . 57

3. 2 Денсаулық саласын дамытудың негізгі бағыттары . . . 65

3. 3 Еңбек ресурстарын дамытудың негізгі бағыттары . . . 85

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 93

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 96

ҚОСЫМШАЛАР

Қысқартулар мен шартты белгілер

ҚР - Қазақстан Республикасы

ОҚО - Оңтүстік Қазақстан обылысы.

ЖОО - Жоғарғы оқу орын.

ДСМ - Денсаулық сақтау мәселесі

АҚТҚ - Адамдарда әртүрлі инпекциядан қорғайтын имундық жүйесін әсерінен әлсірейтін қорғаныс тапшылығының қолдануы

ЖҚТБ - Жұқтырған қорғаныс тапшылығының белгісі

ДДҰ - Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымы

БҰҰ - Біріккен ұлттар ұйымы

Нормативтік сілтемелер

1 Қазақстан Республикасының Президенті туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 26 желтоқсандағы Конституциялық заңы 2007 жылғы 18 - маусымдағы өзгерістерімен.

2 Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

3 «Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы» Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 4 желтоқсандағы Заңы; өзгерістерінен

4 Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы: Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 18 қазандағы Конституциялық заңы 2007 жылғы 18 маусымдағы өзгерістерімен.

5 Қазақстан Республикасының Үкіметі туралы: Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 18 қазандағы Конституциялық заңы 2007 жылғы 18 маусымдағы өзгерістерімен.

6 Қазақстан Республикасының Конституциясы. -Алматы : ЮРИСТ. - 2007.

7 Мемлекеттік қызмет туралы : Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі Заңы 2007 жылғы 27 шілдедегі өзгерістерімен.

8 Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы: Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы Заңы.

9 «Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау iсiн реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 13 қыркүйектегі өзгерістерінен

10 Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы: Қазақстан Республикасының 25 ақпандағы Заңы.

11 Халықты жұмыспен қамту туралы : Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы Заңы өзгерістерімен.

12 Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту шаралары туралы : Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 13 қаңтардағы № 273 Жарлығы // Егемен Қазақстан. - 2007. - 15 қаңтар.

13 Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері: ҚР Президентінің Қазақстан халқына арнаған Жолдауы // Егемен Қазақстан. - 2010. - ақпан.

Анықтамалар

Бұл магистрлік диссертацияда келесі терминдерге сәйкес анықтамалармен пайдаланған.

Адам капиталы- Адам капиталы дегенде ең басты мәселе - бұл адамгершілік қасиет, оқу-білім, кемелдік сана. Егер олар экономика саласына жұмсалса, онда адам капиталы болып есептеледі

Капитал- деген ұғым бізше қаржы, байлық, ақша, құн мағынасында түсіндіріледі.

Демографиялық- Елдегі халықтың саны мен сапасы.

Әлеуметтік- Қоғамдағы халықтың денсаулығы, білімі және оның мәдени құндылықтары болып табылады.

Инновациялық- Қоғамдағы жаңа ғылыми техникалық прогрестің даму жүйесі болып табылады.

Интеллектуалды- Адам санасының ақыл-ой ұшқырлығы.

Білім- Адамның бай рухани қазынасы болып табылады.

Педагог- Баланы өмір тәрбиесіне дайындайтын және қадағалаушы жеке тұлға, маман иесі болып табылады.

Интернет- Жедел ақпараттық байланыс құралы болып табылады.

Денсаулық- Адам жанының дене мүшесінің дұрыс қалыптауы мен қатар айнымай бір қалыпты тұруы.

Салауатты өмір салты - Қоғамда адамдардың дұрыс өмір сүру деңгейі

Еңбек- Тауарлар мен қызметтерді шығаруда қолданылатын адамның дене және ақыл-ой күшіне негізделген өндіріс факторы.

Еңбек ресурстары- бұл жұмыс істейтін немесе жұмыс іздейтін еңбекке жарамды жас шамасындағы тұрғындар.

Еңбекақы- Кәсіпорындарда немес басқада ұйымдарда жасалынған еңбегі үшін төленетін сыйақы түрі.

КІРІСПЕ

Жалпы сипат. Зерттеу жұмысында Еліміз Қазақстанда Адам капиталын дамытудың аймақтық проблемалары жөніндегі мәселелер қозғалған, соның ішінде назар аударатын жағдай адам денсаулығы және білімі, осы аталған жүйелердің экономикалық аспектісіне және даму динамикасына ерекше назар аударылған.

Адам капиталын дамытудың негізінде ғылым мен білімді өндіріспен ұштастыру арқылы технологиялық кеңістік қалыптасырудың өзекті мәселелері қарастырылған.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі кезеңде Қазақстан әлемнің бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарынан көріну ұлттық стратегиясын жүзеге асыруға кірісті, бұл адам капталын жетілдіру мақсатында денсаулық саласын, білім саласын және сонымен қатар еліміздегі жұмысыздық деңгейіне байланысты үлкен жауапкершілік жүктейді және зор білім мен күш-жігерді талап етеді. Осы міндеттерді шешу нысаналы ғылыми-техникалық саясатты қалыптастыруды қажет етеді. Осыған байланысты тікелей үкімет тарапынан ғылыми-техникалық саясаттың перспективалық бағыттарын айқындау, білім саласын дамытудың, жаңа технологиялық базасын жасау, ғылыми саланы өркендетудің нарықтық экономикаға тән жаңа тетіктерін қалыптастыру өзекті мәселелердің бірі. Жалпы қоғамдағы адам капиталын дамыту әлемде қамтыған қаржылық - экономикалық дағдарысқа, болашақта орын алуы мүмкін тағы да басқа дағдарыстарға қарсы тұра алу үшін және заманның алға тартқан өткір мәселелеріне лайықты түрде жауап беру үшін қажет. Әрине, өте білікті мамандарды даярлап шығару үшін соған сай әлеуметтік экономикалык база болуы тиіс. Өкінішке орай, қазір біздің қоғамда осы бағыттағы мәселелер қордаланып қалды. Бұл, өз кезегінде, қоғамның дамуына, экономиканы модернизациялау мен индустриализациялауға кері әсерін тигізуде. Адам капиталын дамыту-жан-жақты, көп қырлы құбылыс. Осының бірнеше аспектілеріне тоқталып өтейік [1] .

Ел экономикасының бәсекелестік жағдайда дамуын қамтамасыз етуге әсерін тигізетін әлеуметтік салалар жүйесі Қазақстанның 2003-2015 жылдар аралығындағы индустриялдық-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыруда маңызды фактор болып отыр. Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы мен денсаулық сақтау саласының қалыптасуы мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламалары шеңберінде білім және денсаулық сақтау салаларын реттеу жолдарын жетілдірудің маңызы өте үлкен. Білім беру саласының экономикалық дамуға адамның білімділік және біліктілік қасиеттерін арттыру жағынан әсері байқалады және қоғамда алға жылжытады. Білім саласы экономикаға қажетті мамандарды дайындайтын қоғамдық институт болып табылады.

Алғаш америкалық экономист Теодор Шульц XX ғасырдың 60-шы жылдарының басында “адам капиталы” деген ұғымды енгізді. Шульцтің бұл тақырыпқа мән беруі кездейсоқ емес. Сол жылдардан бастап осы адам капиталына мән беріле бастады. Адам капиталы ұғымы бұрын тек жеке адамның бойындағы бай рухани құндылықтарымен бағаланып, өлшенген деп түсініп келсек, бүгінде оған елдің жоғары экономикалық көрсеткішінің бір тетігі ретінде қарау байқалуда. Мәселен, жаңадан пайда бола бастаған “Білім экономикасы”, “Парасатты экономика” деген жаңа, тың тіркестер осының көрінісіндей көрінеді. Шынымен де, оқу-білім, кемел ақыл және экономика - қазір егіз ұғымдар. Егер, бұрын ол бөліп-бөліп қаралса, қазір егіз ұғым болды. Жалпы, бүгінгі әлеуметтік ғылымда экономикалық, әлеуметтік, әкімшілік, мәдени, саяси, тағы басқа да капиталдар туралы әңгімелер айтылып жүр. Ал осылардың барлығының жиынтығы - адам капиталы. Себебі, барлығы айналып келгенде адамға тіреледі [2] .

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Халықаралық тәжірибе ерте балалық шақтан ересек жасқа дейінгі адам капиталына, оның ішінде, білім беруге бөлінген инвестицияның қоғам мен экономикаға елеулі әсер ететінін көрсетіп отыр. Адам капиталына инвестиция бөлу тез өзгеретін әлемге бейімделе алатын техникалық дамушы, өндіруші жұмыс күшін қалыптастыру үшін өте қажет. Болашақтың табысты экономикасы адам капиталы мен барлық сектордағы дәстүрлі ерекшеліктерді қоса алғандар бола алады. Сондықтан жұртшылықтың білім, білік және дағдыларына қаржыландыру Қазақстанды дамытудың негізгі бағыты болып табылады. Бүгінде білім беруді жай ғана әлеуметтік қажеттілікке жұмсалатын шығыс емес экономикалық инвестиция деп түсіну қажет.

Оқытудың ерте кезеңіндегі инвестицияның үлкен қайтарымы болатынын көрсететін байланыс бірізді болмайды. - зерттеулер білімді экономика тұрақтырақ болатынын, білім беруді дамытуға жұмсалған қаржының ол сауаттылық кезеңіндегі фокус болсын немесе оқытудың орташа ұзақтығын жақсарту болсын өте маңызды екенін дәлелдеп отыр. Білім беруді қаржыландырушы мемлекеттердің экономикалық өсу көрсеткіштері де жоғары. Осыған орай жаңа ұлттық көзқарас ұсынылады: 2020 жылға дейін Қазақстан - білімді мемлекет, ақылды экономика және жоғары білікті жұмыс күші. Білім беруді дамыту мемлекеттің экономикалық гүлденуінің негізі болуы керек.

Зерттеудің мақсаты. «Адам капиталын дамытудың аймақтық проблемалары» жөнінде ОҚО білім, денсаулық сақтау саласын және еңбек ресурсын пайдалануды жетілдіру талдау.

Зерттеудің міндеттері. Диссертациялық зерттеу жұмысының алдына қойған мақсатына сәйкес келесі міндеттер айқындалады:

ОҚО білім саласын реформалау жаңа инновациялық технологияны пайдаланудың алатын орнын айқындау;
білім жүйесін саясатты дамытудағы жаңа құрылымдық өзгерістердің мәнін ашу;
әлемдік білімнің даму тенденцияларына сәйкес, ОҚО әлеуметтік саланы саяси стратегиялық мәнін ашып көрсету;
ОҚО денсаулық саланы реформалау, саяси-әлеуметтік сипатын ашып көрсету;
денсаулық саласындағы кадрларды қайта даярлау жөінде біліктілікті арттыру мәселелерді шешуге жұмсау қажеттілігін айқындау;
Денсаулық сақтау нысандарының құрылысын бастау мерзімдерінің ауысуы. Ауруханалардың күрделі және ағымдағы жөндеу жұмыстарына арналған қаржысын қайта бөлу.
ОҚО еңбек ресурсын қайта жүйелеу мәні мен мазмұнына, оның қалыптасу жолдарына сараптама жасау;
салыстырмалы еңбек нарығын саяси және экономикалық тәсілдерді қолдана отырып, әлемдік тәжірибедегі еңбек ресурсын дамыту жүзеге асыру жолдарын және оның Қазақстан үшін тәжірибелік маңызын айқындау;
ОҚО жұмыссыздық мәселесін жою жөнінде жол картасы атты бағдарламасының маңыздылығын ашып көрсету.

Диссертациялық зерттеудің пәні Қазақстан Республикасының Адам капиталын дамытудың аймақтық проблемаларын дамыту таңдалды.

Зерттеудің нысаны ОҚО әлеуметтік құрылымдар жүйесіндегі білім, денсаулық сақтау және еңбек ресурсының дамуының 2002-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк стратегиясы талдау жасау.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы Зерттеу еңбегінде төмендегідей нақты ғылыми нәтижелерге қол жеткізілді:

- инновациялық даму сатысындағы Қазақстан үшін әлеуметтік саясатты дамытудың стратегиялық маңыздылығы айқындалды;

- ОҚО аймақтық білімді ғылыммен ұштастыру күрделі саяси процесс ретінде қарастырылды;

- білім саясатының ғылыми-техникалық түсінігі және оның саяси ғылымдағы зерттелуі бойынша көзқарастар талданып, жүйеленді;

- аймақтық денсаулық жүйесін ғылыми-техникалық бағдарламамен мазмұны анықталынып, әлеуметтік процестегі орны мен рөлі талданып, ашып көрсетілді;

- Облыстың денсалық сақтау жүйесінің кадрлық әлеуетін арттыру тұстары анықталынып, сарапталды;

- аймақтық еңбек нарығын дүниежүзілік нарықтық жүйе арқылы дамыту алып отырғандығы анықталды;

- жұмыссыздықты жою саясаттын дамытудың әлемдік саяси тәжірибесіне талдау жасалынып, оның ОҚО үшін маңыздылығы көрсетілді;

Зерттеудің теориялық-әдістемелік негіздері. Диссертациялық зерттеу барысында Қазақстан Республикасы Президенті Н. Ә. Назарбаевтың еңбектері, Қазақстан халқына жолдаулары, «Қазақстан-2030» стратегиясы, Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалдық-инновациялық даму стратегиясы, Республика Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2006 жылғы Еуразия ұлттық университетінің студенттеріне оқыған адам капиталын дамыту туралы дәрісі, 2008-2010 жылғы ОҚО өңірлік бағдарламалар, Қазақстан Республикасының заңдары мен құқықтық актілері, Қазақстан даму институтының зерттеу нәтижелері мен мәліметтері, Қазақстандық саяси партиялары мен қоғамдық қозғалыстардың құжаттары, бағдарламалары, ғылыми-энциклопедиялық және қоғамдық саяси анықтама сөздіктер, зерттеу тақырыбына байланысты Қазақстандық және шетелдік авторлардың іргелі ғылыми еңбектері, әр түрлі мерзімдік басылымдар мен арнайы әдебиеттер пайдаланылып, оларға талдау жасалынды.

Диссертациялық жұмыстың тәжірибелік маңызы. Зерттеу нәтижесінде алынған теориялық қорытындылар әлеуметтік саласында ғылыми-техникалық саясат мәселесін терең зерттеуде өз септігін тигізеді. ОҚО білім саласын, денсаулық сақтау, еңбек ресурсын дамытудың саяси-әлеуметтік тұстарын айқындауға көмектеседі. Зерттеудің ой-тұжырымдары мен қорытындылары жоғарғы оқу орындарында тақырыпқа сәйкес арнайы курс оқығанда, адам капиталын дамыту технологиялық даму бойынша дәрістер өткізуге, инновациялық білім бағдарламаларын дамыту туралы ғылыми ізденістерді жетілдіруде негіз бола алады. Сонымен қатар, ғылыми еңбектің басты қағидаларын аймақтың әлеуметтік құрылымдар жүйесі, саяси партиялар мен қоғамдық бірлестіктер, ғылыми зерттеу институттары, ғылыми-техникалық орталықтар, үкіметтік емес ұйымдар және т. б. саясат субъектілері іс жүзінде өз қажеттеріне жарата алады [3] .

1 АДАМ КАПИТАЛЫНЫҢ МӘНІ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1 Адам капиталының мәні

Адам капиталының мәні жалпы қоғамда адам капиталы ұғымы, оның өзектілігі, оны қоғамға жаппай сіңіру мәселесі елімізде кейінгі кезде ауық-ауық болса да көтеріліп жүр. Десек те, оның тамыры тереңде жатыр ғой. Батыс елдері бұл мәселені әлдеқашан мемлекеттің негізгі саясатына айналдырды. Ұлттық идея ретінде өз бағыт-бағдарын түзеді. Бұл ұғымның ел үшін құндылығын түсінуге алғаш нелер түрткі болды. Адам капиталы ұғымының қалыптасуына кімдер еңбек сіңірді. XX ғасырдың 20-шы жылдары алғашында ресейлік, кейін америкалық көрнекті әлеуметтанушы ғалым Питирим Сорокин Ленинмен үлкен пікірталасқа түсті. “Сіз социализм қоғамын құрамын дейсіз. Сіздің адамдық материалыңыз қандай? Кімдермен құрасыз? Ресей социализмге әлі дайын емес. Сіз оны күшпен, я қуғын-сүргінмен құрмасаңыз, адамдық потенциал, адамдық әлеует Ресейде жоқ”, дегенді айтады ол. Кейін П. Сорокин сол айтыстан кейін көп кешікпей Ресейден Америкаға қоныс аударып, сол жерде 90 жасында қайтыс болады. Сол Питиримнің мынадай сөздері бар: “Қандай да қоғам болмасын, сол қоғамның жағдайы ең алдымен оның азаматтарының қадір-қасиетіне, біліміне байланысты”, деген. Ол сондай-ақ: “Нақұрыстар мен қабілетсіз адамдардан тұратын қоғам ешуақытта да үлкен табысқа ие бола алмайды. Бір топ сауатсыз надандарға тамаша конституцияны берсеңіз де тамаша қоғам құра алмайсыз. Ал, керісінше, талантты, дарынды, білімді, дені сау, жігерлі азаматтардан тұратын қоғам сөзсіз өмір сүрудің жаңа, ілгері жолдарына бастап, табысқа жетеді”, дегенді де айтады. Кейін Питирим Сорокиннің осы ойы көптеген адамдардың назарын аударды. Белгілі бір ғылыми тұжырымдамаға айналды [4] .

Ал америкалық экономист Теодор Шульц XX ғасырдың 60-шы жылдарының басында “адам капиталы” деген ұғымды енгізді. Шульцтің бұл тақырыпқа мән беруі кездейсоқ емес. Сол жылдардан бастап осы адам капиталына мән беріле бастады. Адам капиталы ұғымы бұрын тек жеке адамның бойындағы бай рухани құндылықтарымен бағаланып, өлшенген деп түсініп келсек, бүгінде оған елдің жоғары экономикалық көрсеткішінің бір тетігі ретінде қарау байқалуда. Мәселен, жаңадан пайда бола бастаған “Білім экономикасы”, “Парасатты экономика” деген жаңа, тың тіркестер осының көрінісіндей көрінеді. Шынымен де, оқу-білім, кемел ақыл және экономика - қазір егіз ұғымдар. Егер, бұрын ол бөліп-бөліп қаралса, қазір егіз ұғым болды. Жалпы, бүгінгі әлеуметтік ғылымда экономикалық, әлеуметтік, әкімшілік, мәдени, саяси, тағы басқа да капиталдар туралы әңгімелер айтылып жүр. Ал осылардың барлығының жиынтығы - адам капиталы. Себебі, барлығы айналып келгенде адамға тіреледі.

Біз бір мәселеге мән берейік. Капитал деген ұғым бізше қаржы, байлық, ақша, құн мағынасында түсіндіріледі. Ал адам капиталы дегенде ең басты мәселе - бұл адамгершілік қасиет, оқу-білім, кемелдік сана. Егер олар экономика саласына жұмсалса, онда адам капиталы болып есептеледі. Себебі, бұрын оқу-білім, парасат экономикамен тығыз байланыста болмады. Енді келіп жаңағы айтқан “умная экономика” - “ақылды экономика”, “экономика знании”-“білім экономикасы” деген сөздер шықты. Демек, дамыған мемлекет болу үшін ақыл, парасат, білім, ғылымды экономикаға жұмсау - бұл адам капиталының мәні.

- Адам капиталының негізгі өлшемдері қандай болу керек:

- Адам капиталының бірнеше өлшемдері болады.

1. Демографиялық,

2. әлеуметтік,

3. құқықтық,

4. отбасылық.

Мәселен, демографиялық өлшемді алайық. Елдегі халықтың саны мен сапасы. Бұл, сөз жоқ, үлкен капитал. Мысалы, Қытай үшін халық санының өсуі Қытай экономикасының дамуына үлкен қиындық туғызса, ал Қазақстан секілді мемлекетке адам санының өсуі ол тек жақсылық. Демек, әр елде демографиялық капиталдың жағдайы әр түрлі. Сондай-ақ, адам капиталы - сол адамның бойындағы білімнің, тәжірибенің, даналықтың, құндылықтардың көрінісі. Қоғамның, жеке адамның азығы. Жеке адамның бойындағы сол адам капиталын, мемлекеттегі азаматтардың бойындағы адам капиталын қоғамдық өлшеммен айтқанда ешкім ұрлап ала алмайды, ешкім оны сатып ала алмайды. Ол елді өрге бастайды. Ол, сонымен бірге, білім мен тәрбиені, адамдардың парасаттылығын арттырады. Сондықтан, адам капиталы немесе білім, тәрбие, оның пайдасы көзге көрінбеуі мүмкін. Көрінбейді де. Десек те, бұлар, ең бастысы, қоғамның дамуына әсер етіп отырады. Сол себепті, білікті адам, өзіне өзі сенетін адам көптеген жағдайда қоғамды дүниеқоңыздықтан, жемқорлықтан қорғайды. Білімді, парасатты адам бірінші кезекте өзінің бойындағы қасиетіне сенеді. Жеке басқа табынбайды. Ұрлықтан аулақ болады. Соңғы жылдары адам капиталын өлшейтін оның бір қыры пайда болды. Оны адам әлеуетінің даму индексі дейді. Барлық елдерде адамның әлеуетін, адам капиталын үш өлшеммен бағалайды. Бірінші - өмір сүру ұзақтығы. Ең аз өмір сүретін елдерде адамдардың өмір сүру ұзақтығы - 25 жыл. Сондай елдер бар. Мысалы, Африкада. Африкада бүгінде 20 млн. -нан астам адам СПИД-пен ауырады. Сол себепті, мұнда өмір сүру ұзақтығы өте төмен. Ал Еуропаның дамыған елдерінде, Жапонияда бұл көрсеткіш 85 жасты құрайды. Бұл - бір көрсеткіш. Екінші көрсеткіш - ересектердің сауаттылығы және балалардың мектеппен қамтылуы. Әлемде 300 млн. -ға жуық бала мектепке бармайды. Оның көбісі Африка елдерінде. Ал 0-ден 100 пайызға дейін ересектері түгел сауатты, балалары мектепке баратын елдер де бар. Үшіншісі - ішкі жалпы өнімнің жан басына шаққандағы үлесі. Мысалы, ең кенже қалған елдерде ішкі өнімнің жан басына шаққандағы үлесі 100 доллар болса, бірқатар елдерде 40-44 мың доллар. Міне, осындай үш өлшеммен БҰҰ жылда әлем елдеріндегі ахуалды саралап отырады. Сондай зерттеу мәліметтеріне сүйенсек, ең артта қалған елдер - ол Африка елдері. Яғни, Африканың 30 елі. Ал ең дамыған елдер - Норвегия, Австралия, Канада, Ирландия, Германия, Швейцария, Швеция, Жапония, Франция, АҚШ. Бұл елдердің бір жылы біреуі бірінші орында болса, екінші жылы ол мемлекет үшінші орында тұруы мүмкін. Солай ауысып отырады. Бұрын АҚШ алдыңғы үш орында жүретін еді. 2008 жылдың есебі бойынша бұл мемлекет 15-ші орынға түскен. Себебі, Америкаға қоныс аударушылар көп. Олардың білімі төмен, сондықтан табыс деңгейі де төмен. Денсаулығы да төмен. Америкалықтардың өздері “бұл АҚШ-тың жалпы көрсеткішін төмендетіп отыр” деп түсіндіреді[5] .

Ал енді бұрынғы Кеңес Одағы республикалары елдерін алатын болсақ, Литва - 43, Эстония - 44, Латвия - 45, Беларусь - 64, Ресей - 67, Қазақстан 68 орында тұр. Жалпы әлемде 200-ге жуық ел бар десек, солардың ішінде 70-ке дейінгі орында тұрған елдер дамыған елдер деп есептеледі. Ал Америка, басқа да бұрынғы капиталистік елдер - бұлар өте дамыған елдер қатарына жатады. Біздің еліміз орта деңгейдегі дамыған елдердің қатарына соңғы жылдары қосылды. Бүгінде Қазақстанда өмір сүру ұзақтығы 65 жастан 68 жасқа өсті. Бұрынғы кеңестік республикалардың ішінде Украина -76, Армения - 83, Грузия - 96, Әзірбайжан - 98, Түркіменстан - 109, Молдавия - 111, Өзбекстан - 113, Қырғызстан - 116, Тәжікстан - 122 орында. Бұларға қарап, әрине, біздің шүкіршілік ететін жағдайымыз бар. Бірақ ең дамыған елдер ахуалынан үлкен пікір түю керектігі көрінеді.

Қоғамда заң үстемдік етпесе, бойыңдағы ешқандай қасиеттеріңді іске асыра алмайсың

Адам капиталы тұрғысына алғанда, қазір біздің еліміз үшін не маңызды

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.