Арнаулы салық режимін қолдану ерекшеліктері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Ауыл шаруашылығының өнімдерін өндірушілерге салық салу мәні мен
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнайы салық
режимі ... ... ... ...
1.2 Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға салық
салу ... ... .17
1.3 Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші - заңды тұлғалар үшін патент құны
есебін жасау ережелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .23
2 Алматы облысы бойынша ауыл шаруашылық өнімін өндірушілерге жалпы
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2.1 Алматы облысының әлеуметтік - экономикалық дамуына экономикалық талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.2 Қазақстан Республикасының өсімдіктер шаруашылығындағы міндетті түрде
сақтандыру туралы заңына
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3 Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылық дамуы мен шетел
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 48
3.1 Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық дамуындағы жетістіктері мен
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... . 48
3.2 Шетел мемлекеттерінің ауыл шаруашылығын дамыту тәжірибиелері ... ... 53
3.3 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын
басқару ... ... ... ... ... ... .55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... 61
Кіріспе
Салық саласына толық назар аударып бетбұрыс жасау, бүгінгі күн талабы
болып отырғаны баршамызға аян.
Кез келген мемлекеттік реформаның басты мақсаты - әрбір салық түрін
дамытуға оған қолайлы жағдай жасап, сөйтіп қоғам мүшелерінің әл-ауқатын,
өмір сүру жағдайын жақсарту болып отыр. Осыған байланысты Қазақстан
Республикасының өтпелі кезеңінің қазіргі сатысы нарықтық қатынастарға
көшуге орай акциз салығын құру және оны одан әрі дамыту балып отыр.
Жұмыстың өзектілігі. Біздің бұл тақырып көлемінде ізденіс жасауымыздың
негізгі бір себебі: өнімді пайдалану-әрбір өнімді өндіру санымен бірге
өткізу, тасымалдау, жеткізу, сақтау және тағы басқа қоғамның сұранысын дер
кезінде қамтамасыз етуге ықпалын тигізеді. Сөйтіп шектеулі ресурстар
жағдайында бар мүмкіндіктерді пайдаланып өскелен қажеттіліктерді
қанағаттандыру қарқынды экономика мақсаты. Осы проблемаларды шешу барысында
акциз салығының рөлі зор.
Сондықтан, салықтар – мемлекет егемендігінің бір белгісі. Салық -
өркениет үшін төленетін төлем. Салық – бұл мемлекеттік қаржының құрылуының
негізгі қайнар көзі. Ол мемлекет пайда болғаннан бері әрекет етуде.
Жұмыстың міндетті. Сонымен қоса, салық салу экономикалық мәдениеттің
элементі ретінде барлық жүйелерде, яғни нарықтық жүйеге де, нарықтық емес
жүйеге де тән құбылыс.
Салық жүйесі дамудың көптеген жылынан өтті. Жеке табыстан және мүлік
бойынша салық салудан басталып, ол аймақтық және жергілікті салыққа дейін
өтті.
Жұмыстың мақсаты. Өтпелі дәуір кезеңіндегі жалпы жағдайлар мемлекеттің
қаржы – несие саясатына ықпал тигізетіні белгілі. Әр елдің өз салық кодексі
бар. Сол мемлекеттің экономикасының қаржы – несие саясатының, тұрмыс
тіршілігінің жағдайына сипаттауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге әр
мемлекетте өзіндік салық саясаты, оны төлеу мерзімі және тағы басқа
жағдайларға қабылданған заңдар мен ережелер бар.
Бұл дипломдық жұмыста ауыл шаруашлықы өнімдерін өндірушілердің
салығына жалпы түсініктемесі, мәні, қажеттілігі бірінші бөлімінде
көрсетілген. Екінші бөлімінде жергілікті салықардың Алматы облысы бойынша
осы салыққа талдау жасалды. Бұл талдауда осы салықтың қазіргі жағдайын
көресіздер. Үшінші бөлімінде ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілердің
жетістіктері мен проблемаларын, шетел тәжірибесін көресіздер.
Аграрлық салада жүргiзiлген реформа нәтижесiне екi тұрғыда баға беруге
болады: бiрiншiден, агроөнеркәсiп кешені өндiрiсінде көп укладты экономика
қалыптасты, шаруашылық субъектiлерiне толық дербестiк берiлiп, олардың өз
қызметтерiн өздерінің жүзеге асыруына және өндiрген өнiмдерiнің бөлуiне
мүмкiндiк жасалынды, яғни нарықтық қатынастың, кәсiпкерлiктiң дамуының бiр
орталықтан басқару жүйесiн толықтай дерлiк әлсiреттi; екiншiден, асығыс
жүргiзiлген институционалдық өзгерiстер, агросектордағы экономикалық
қатынастардың салааралық диспаритетін (теңсiздiгін) күшейтті. Агроөнеркәсiп
кешенінде интеграция мен кооперативтік жүйенің дамуы үшiн жағдай жасаудың
орнына, ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өңдеушi және қызмет көрсетушi
кәсiпорындарды жекешелендiру, ауылдық тауар өндiрушiлердiң басым бөлiгiн
ұсақ, жеке өндiрiске бағыттады. Барынша тиiмдi ұйымдық құрылымдардың
қалыптаспауы, қажеттi инфрақұрылымды қалыптастырмастан нарықты ығыстыруға,
өңдеушi және сауда ұйымдарының нарықтағы монополиялық жағдайының күшеюiне
алып келдi. Реформа барысында тиімді шешiмiн таппаған бұл мәселелер
агроөнеркәсiп кешенiнде шаруашылық байланыстарды жаңаша қалыптастыру
қажеттiлiгiн тудырып отыр. Осы тұрғыдан алып қарағанда ауыл шаруашылығын
материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету, оның өнiмдерiн өткiзудi және
өңдеудi жоғары деңгейде ұйымдастыру-шаруашылық байланыстардың нарықтық
экономикаға тән жаңа әдiстерiн барынша жетiлдiрудi және ол байланыстарды
реттеудiң экономикалық механизмiн жасауды талап етедi. Онсыз ауыл
шаруашылығы мен оған қызмет көрсетушi салалардың қажетті мәселелерiн оңды
шешу мүмкiн емес. Сондықтан мемлекеттiк реттеу мен өзiн-өзi реттеудi
үйлестiруге, тауар өндiрушiлердi ынталандыру мен протекционизмге
негiзделген экономикалық механизм қажет. Оның негiзiн баға және қаржы-несие
қатынастарының өзара байланысы құрайды, ал оның құрылымының басты
элементтерi – баға, несие, салық, жоспарлау болып табылады.
2008 жылғы 6-ақпан айында Қазақстан халқының әл ауқатын арттыру
мемлекеттік саясаттың басты мақсаты тақырыбымен Қазақстан Республикасының
Президентінің жолдауында айтылғандай: Дамудың жаңа кезеңі ел агроөнеркәсіп
кешенінің алдына бірқатар жаңа, аса маңызды міндеттер қойып отыр. Өткен 5
жылда Қазақстан аграрлық секторды дамытуда айтарлықтай нәтижелерге жетті.
Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2002 жылмен салыстырғанда 2 есеге жуық
өсті. Инвестициялар 3 еседен астамға ұлғайды. Бұл аграрлық секторды
мемлекеттің орасан қолдауы нәтижесінде мүмкін болды. Соңғы жылдары қазіргі
заманғы технологияларды қолдаудың арқасында дәнді-дақылдарды жинау күрт
артты. 2004 жылдан бастап егінді міндетті сақтандыруды енгізу фермерлерге
құрғақшылық жылдарының өзінде кепілді кіріс алуына мүмкіндік туғызды.
Қабылданған шаралар ауыл шаруашылығындағы тауар айналымының төрт есеге жуық
жалпы өсіміне оң ықпал етсе, 4 миллиард АҚШ доллары мөлшерінен асып түсті.
Ауылдарымыз бен селоларымызда өмір сапасын жақсарту мемлекеттік саясаттың
басым бағыты болып қала береді. Қалыптасқан әлемдік үрдістермен қолда бар
әулетті ескерер болсақ, агроөнеркәсіп кешені біздің экономикамыздың жоғары
маңызды, табысты саласы болуы тиіс. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне баға өсу
үстінде, және тұтастай алғанда, аталған сала өте пайдалы болуда, сондықтан
біз оған ақша салуымыз қажет. Ауылдың бұған екпінді еңбегімен және жоғары
қайтарыммен жауап беретініне сенімдімін -деген.
Сондықтан, шаруашылықтарда байланыстарды реттеуде экономикалық
механизмнiң негiзгi элементтерiн қолдана отырып, ауыл шаруашылығы мен оған
қатысты салаларды дағдарыстан шығарудың мүмкiн жолдарын анықтау үшiн
экономикада өтiп жатқан процестердi терең зерттеп, талдау қажет.
1 Ауыл шаруашылығының өнімдерін өндірушілерге салық салу мәні мен
ерекшеліктері
1.1 Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнайы салық режимі
Шаруа (фермер) қожалығы деп жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру ауыл
шаруашылығы өнімін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді, сондай-
ақ осы өнімді ұқсату және өткізумен тоқтаусыз байланысты тұлғалардың
отбасылық - еңбек бірлестігі танылады.
Шаруа (фермер) қожалығы арнайы салық режимін қолдану үшін ең басты үш
шартты сақтауы қажет:
1) мемлекеттік тіркеуден өтуі;
2) салық есебіне тұру;
3) салық төлеуші ауыл шаруашылығы өнімін өндірумен, өз өндірісінің
ауыл шаруашылығы өнімін ұқсатумен және оны сатумен айналысатынын негіздеуі.
Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимін қолдану
біртұтас жер салығым төлеу негізгі бюджетпен есеп айырысудың айрықша
тәртібін көздейді.
Біртұтас жер салығы сомасы жер учаскесін бағалау құмы сомасына 0,1
пайыз ставканы қолдану жолымен есептелінеді. Жер учаскесін бағалау құны
біртұтас жер салығын есептеу үшін негіз болып табылады.
Жер учаскесін бағалау құнын айқындау Қазақстан Республикасының жер
заңдарында белгіленген тәртіппен іске асырылады, нақты айтқанда жерді
бағалау құны туралы мәлімен жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық
комитеттердің бағалау құны актісінде белгіленеді.
Біртұтас жер салығы сомасын төлеу негізінде арнаулы салық режимін
қолданатын шаруы (фермер) қожалықтары салықтардың мынадай түрлерін
босатылады:
- осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметтен түскен кірістерінен
жеке табыс салығынан;
- осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметтен жүзеге асырудан
түскен айналым бойынша, қосылған құн салығынан;
- осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызмет бойынша жер
салығынан;
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік нормативтері
шегінде салық салу объектілері бойынша көлік құралдарына салынатын салықтан
және мүлік салығынан [1,152].
Қосылған құн салығын төлеушілер болып табылмайтын бірыңғай жер салығын
төлеушілер салық органына осы салық бойынша есепке қою туралы өз еркімен
өтініш беруге құқылы.
Біртұтас жер салығынан басқа шаруа (фермер) қожалықтары үшін
арнайы салық режимі мынадай салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің
жекелеген түрлері бойынша салық есеп беруін есептеудің, төлеудің және
берудің кейбір ерекшеліктерін көздейді: әлеуметтік салық, қоршаған ортаны
ластағаны үшін төлемдер, үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлем және т.б.
Шаруа қожалықтары ай сайын арнайы салық режимін қолданбайтын
кәсіпкерлерден бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен 20 пайыз көлемінде
шаруашылық басшысы, мүшелері мен жалдамалы қызметкерлер үшін
әлеуметтік салық сомасын есептеп төлейді.
Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу, жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарып есептеу, қоршаған ортаны
ластағаны үшін төлемді есептеу, жер бетіндегі көздерден су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемді есептеу Салық Кодексіне сәйкес, яғни жалпы
белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Шаруа (фермер) қожалықтары арнаулы салық режимін қолдану үшін жыл
сайын 20 ақпаннан кешіктірмей жер учаскесі орналасқан жердегі салық
органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша өтініш
береді.
Салық төлеушінің аталған мерзімде өтініш бермеуі оның бюджетпен есеп
айырысуды жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға келісімі деп
есептеледі.
Біртұтас жер салығын есептеу жер бойынша тиісті бюджетке мына екі
мерзімде жүргізіледі:
- ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан дейін;
- біртұтас жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысу есепті кезеңнен
кейінгі салық кезеңінің 20 наурызына дейін.
Біртұтас жер салығын төлеушілер біртұтас жер салығы бойынша декларация
табыс ету үшін белгіленген мерзімдерде мына декларацияиы да тапсырады:
- әлеуметтік салық бойынша декларацияны;
- төлем көзінде ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті;
- жинақтаушы зейлетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын төлеу
жөніндегі есептілікті;
- жер бетіндегі кездерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы
бойынша және қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы декларацияны.
Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі. 378-бап.
Жалпы ережелер.
1. Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі бірыңғай
жер салығып төлеу негізінде бюджетпеп есеп айырысудың айрықша тәртібін
көздейді және акцизделетін өнімдерді өндіру, ұқсату және сату жөніндегі
қызмет қоспағанда, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, өзі өндірген ауыл
шаруашылық өнімдерін ұқсату және оны өткізу жөніндегі шаруа (фермер)
қожалықтары қызметіне қолданылады.
2. Жеке меншік құқығымен және (немесе) жер пайдалану құқығымен
(кейінгі жер пайдалану кұқығын қоса алғанда) жер учаскелері
болған кезде шаруа (фермер) қожалықтарына арнаулы салық режимін
қолдану құқығы беріледі.
3. ІІІаруа (фермер) қожалықтары осы арнаулы салық режимін немесе салық
салудың жалпыға бірдей белгіленген тәртібін дербес таңдауға құқылы.
4. Шаруа (фермер) кожалықтары арнаулы салық режимін қолдану үшін жыл
сайын 20 ақпаннан кешіктірмей жер учаскесі орналасқан жердегі
салық органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша
өтініш береді.
Салық төлеушінің аталған мерзімде өтініш бермеуі оның бюджетпен есеп
айырысуды жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға келісімі деп
есептеледі.
20 ақпаннан кейін құрылған шаруа (фермер) қожалықтары Жеке кәсіпкерді
мемлекеттік тіркеу туралы куәлігін алған күні арнаулы салық режимін қолдану
құқығына өтініш береді.
5. Таңдап алынған салық салу режимі салық кезеңі ішінде өзгертуге
жатпайды.
6. Күнтізбелік жыл бірыңғай жер салығы бойынша салық кезеңі болым
табылады.
ҚР 23.11.02 ж. 358-ІІ Заңымен 379-бап өзгертілді.
379-бап. Арнаулы салық режимін қолдану ерекшеліктері
1. Бірыңғай жер салығын төлеу негізінде арнаулы салық режимін
қолданатын шаруа (фермер) қожалықтары (бұдан әрі - бірыңғай жер салығын
төлеушілер) салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің мынадай түрлерін:
1) осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметтен түскен шаруа
(фермер) қожалықтарының табысынан жеке табыс салығын:
2) осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметті жүзеге асырудан
түскен айналым бойынша қосылған құн салығын:
3) осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер
учаскелері бойынша жер салығын және (немесе) жер учаскелерін пайдаланғаны
үшін төлемді;
4) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша көлік құралдарына
салынатын салықты;
5) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша мүлік салығын
төлеушілер болып табылмайды.
2. Осы баптың 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес қосылған құн
салығын төлеушілер болып табылмайтын бірыңғай жер салығын төлеушілер салық
органына осы салық бойынша есепке қою туралы өз еркімен өтініш беруге
құқылы.
3. Шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнаулы салық режимі қолданылмайтын
қызмет түрлерін жүзеге асырған кезде бірыңғай жер салығын төлеушілер
кірістер мен шығыстардың (жалақыны есептеуді қоса алғанда), мүліктің (соның
ішінде көлік құралдарының) бөлек есебін жүргізуге және жалпы белгіленген
тәртіппен және (немесе) шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық
режимінде қызметтін осындай түрлері бойынша тиісті салық мен бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуді, салық есептілігін тапсыру
мен төлеуді жүргізуге міндетті.
Бұл тармақтың ережесі осы Кодекстің 163-бабына сәйкес төлем
көзінен салық салынбайтын мүліктік табысты және басқа табыстарды алған
кезде де қолданылады [2,50].
380-бап. Бірыңғай жер салығын есептеу мен төлеу тәртібі
1. Жер учаскесін бағалау құны бірыңғай жер салығын есептеу үшін негіз
болып табылады.
Жер учаскесін (жер пайдалану құқығын) бағалау құнын
айқындау Қазақстан Республикасының жер заңдарында белгіленген тәртіппен
жүргізіледі.
2. Бірыңғай жер салығын есептеу жер учаскесін бағалау құнына 0,1
процент ставканы қолдану жолымен жүргізіледі.
3. Бірыңғай жер салығын төлеу жер учаскесі орналасқан жер бойынша
тиісті бюджетке екі мерзімде:
1) ағымдағы төлем ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан
кешіктірілмейтін мерзімде төленеді;
2) бірыңғай жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысу есепті кезеңнен
кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде (салық
жөніндегі декларация есепке алына отырып) жүргізіледі.
Төлеудің бірінші мерзімінде бірыңғай жер салығын төлеушілер ағымдағы
төлемді бұдан бұрынғы салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша
декларацияда есептелген бірыңғай жер салығы жалпы сомасының 12 бөлігінен
кем емес мөлшерде төлейді. 20 қазанға дейін құрылған бірыңғай жер салығын
төлеушілер, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған салық төлеушілер салық есептеудің
базасы өзгерген кезде ағымдағы төлем төлеуді бірыңғай жер салығы бойынша
ағымдағы төлем есебімен есептелген салық сомасының кемінде 12 бөлігі
мөлшерінде жүргізеді. 20 қазаннан кейін құрылған бірыңғай жер салығын
төлеушілер есепті жылдан кейінгі жылдың 20 наурызынан кешіктірілмейтін
мерзімде ағымдағы есепті кезең үшін төлеуте тиісті жалпы салық сомасын
енгізеді.
4. Шаруа (фермер) қожалықтары жер пайдалану кұқығындағы жер учаскесін
иеленудің нақты кезеңі үшін бірыңғай жер салығын (салық салу объектісінің
өзгеруін есепке ала отырып) есептейді және төлейді.
381-бап. Жер учаскелерін жалға берген (алған) кезде салық салу
ерекшеліктері.
1. Шаруа (фермер) қожалығы жер учаскесін басқа шаруа (фермер)
қожалығына жалға берген кезде тараптардың әрқайсысы осындай жер учаскесі
бойынша бірыңғай жер салығын жалға беру шартында көрсетілген жер
учаскесінің нақты пайдаланылу кезеңін негізге ала отырып есептейді және
төлейді.
Жалға алушының пайдалану кезеңі жер учаскесін жалға алған айдан
кейінгі айдан бастап белгіленеді.
Бұл орайда жер учаскесін жалға беруден алынған (алынуға тиіс) табыс
бойынша шаруа (фермер) қожалығы салықты жалпыға бірдей белгіленген
тәртіппен есептейді және төлейді.
2. Шаруа (фермер) қожалығы бірыңғай жер салығын төлеуші болып
табылмайтын салық төлеушіге жер учаскесін жалға берген кезде осындай жер
учаскесі бойынша бірыңғай жер салығын есептеу мен төлеу жөніндегі
міндеттеме шаруа (фермер) қожалығында қалады.
Жер учаскесін жалға берудеп алынған табыс бойынша шаруа (фермер)
қожалығы салықты жалпыға бірдей белгіленгеп тәртіппен есептейді және
төлейді. Бұл орайда осындай жер учаскесі бойынша бірыңғай жер салығының
төленген сомасы (есептелген шекте) салық салынатын табыс айқындалған кезде
шегерілуге тиіс.
382-бап. Бірыңғай жер салығы бойынша салық есептілігі
1. Бірыңғай жер салығын төлеушілер жыл сайын ағымдағы салық кезеңінің
15 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде жер учаскелері
орналасқан жердегі салық органдарына өткен салық кезеңі үшін бірыңғай
жер салығы бойынша декларация тапсырады.
2. Бірыңғай жер салығын төлеуші осы арнаулы салық режимін қолданған
бірінші жылдың 15 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде (бірінші салық
кезеңінде) мынадай құжаттарды:
1) ағымдағы салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы
төлем есебін:
2) нотариат немесе селолық (поселкелік) атқарушы органдар
куәландырған жер пайдалануға құқық беретін құжаттардың көшірмелері;
Жер учаскесіне құқық белгілейтін құжат болмаған жағдайда бірыңғай жер
салығын төлеушілер жергілікті атқарушы органның жер пайдалану құқығын беру
туралы шешімін табыс етеді. Кейінгі жер пайдалану құқығына акт алған кезде
салық төлеуші оны алған кезден бастап отыз күн ішінде оның нотариат немесе
селолық (поселкелік) атқарушы органдар куәландырған көшірмесін салық
комитетіне табыс етеді [3,241].
3) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган берген жер
учаскесін (жер пайдалану құқығын) бағалау құнын анықтайтын актінің нотариат
немесе селолық (поселкелік) атқарушы органдар куәландырған көшірмесін табыс
етеді. Акт болмаған жағдайда жер учаскелерін бағалау құны жер ресурстарын
басқару жөніндегі уәкілетті орган берген деректер бойынша 1 гектар жердің
аудан бойынша орташа бағалау құнын негізге ала отырып анықталады;
4) әлеуметтік салық сомаларын есептеу үшін қажетті деректерді міндетті
түрде көрсете отырып, қызметкерлерді алдағы салық кезеңінде жалдау туралы
мәліметтер табыс етеді.
Содан кейінгі салық кезеңдерінде бірыңғай жер салығын төлеуші бірыңғай
жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебін және жоғарыда аталған құжаттарды
олардағы деректер өзгерген жағдайда ғана табыс етеді.
3. Осы арнаулы салық режимін таңдап алған жаңадан құрылған салық
төлеушілер бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебі мен арнаулы
салық режимін қолдану құқығына өтініш бергеннен кейін отыз күнтізбелік күн
ішінде осы баптың 2 аталған құжаттарды табыс етеді.
4. Таратылған немесе қайта ұйымдастырылған кезде бірыңғай жер салығын
төлеуші қызметті тоқтату немесе қайта ұйымдастыру туралы өтінішті салық
органына бергеннен кейін он бес күн мерзімде өткен салық кезеңі үшін
декларация тапсыруға міндетті.
383-бап. Салықтың және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің жекелеген түрлерін есептеу мен төлеу ерекшеліктері
1. Бірыңғай жер салығын төлеушілер шаруа (фермер) қожалығының басшысын
және мүшелерін қоса алғанда, әрбір қызметкер үшін әрбір айлық есептік
көрсеткіштің 20 проценттік ставкасы бойынша әлеуметтік салық сомасын ай
сайын есептеп отырады.
Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу осы Кодекстің 153,
155, 158, 160 баптарына сәйкес жүргізіледі. Жинақтаушы зейнетақы қорларына
міндетті зейнетақы жарналарын есептеу Қазақстан Республикасының зейнетақы
заңдарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Қоршағай ортаны ластағаны
үшін төлемақыны және жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны
үшін төлемақыны есептеу тиісінше 451, 165 баптарда белгіленген тәртіппен
жүргізіледі.
2. Төлем көзінен ұсталатын әлеуметтік салықтың жеке табыс салығының
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының,
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың қоршаған
ортаны ластағаны үшін төлемнің және жер бетіндегі көздерден су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемақының есептелген сомасын төлеу бірыңғай жер салығын
төлеу үшін көзделген мерзімдерде мынадай тәртіппен жүргізіледі:
1) ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан кешіктірілмейтін мерзімде 1
қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома төленеді;
2) есепті кезеңнен кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынан
кешіктірілмейтін мерзімде 1 қазаннан бастап 31 желтоқсан аралығындағы кезең
үшін есептелген сома төленеді.
384-бап. Салықтың және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің жекелеген түрлері бойынша салық есептілігін табыс ету.
Бірыңғай жер салығын төлеушілер бірыңғай жер салығы бойынша декларация
табыс ету үшін белгіленген мерзімдерде:
1) әлеуметтік салық бойынша декларацияны;
2) төлем көзінде ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын төлеу
жөніндегі есептілікті;
4) жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы
бойынша және қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемағы бойынша декларацияны;
5) Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар
бойынша есепті табыс етеді.
Кәсіпкерлік барлық дүниежүзіндегі өмір сүріп келе жатқан адам баласына
тән, іскерлік белсенділігі, қабілеті. Өйткені, адамдар өмір сүру үшін
қызмет етуі керек. Сол арқылы өзінің өмір сүруіне керекті мәселелерді
азық-түлік басқа да керекті заттарды қамтамасыз ете алады. Кәсіпкерлік
қызметінің дамуы дүниежүзінде орта ғасырдан басталған. Оған себеп болған
факторлар: қоғамда көпестер, саудагерлер, қол өнеркәсібіндегі қызметкерлер
пайда бола бастады. Былайша айтқанда, жай қарапайым жұмысшылардан басқа
қоғамда білікті жұмыскерлер тобының бөлінуі. Олардың алғашқы дамуына
себепкер болған, сол өздері жұмыс істейтін кәсіпорындарда, жұмыс істей
бастағанынан бастап, құрал жабдықтарға иелік ете бастауы. Дүние жүзіндегі
кейбір мемлекеттерде XVI ғасырдың ортасынан бастап акционерлік қоғамдар
құрылып, оларда акциялық капиталдар пайда бола бастады. 1554-жылы Англия
мемлекетінде сауда компаниясы құрылды. 1660 жылы Индия мемлекетінде Ост -
Индия компаниясы жұмыс істей бастады. Ал, XVII ғасырдың аяғында кейбір
мемлекеттерде акционерлік банктер іске қосылып капиталдарын өндіріске
қосты.
Кейінгі кездегі жарық көріп жатқан басылымдар кәсіпкерлікті, еңбек
нарығын, бизнесті, кейбір ғалым экономистер бір ұғым деп санап жүр. Бұндай
ойға қосылуға болады. Себебі, кәсіпкерлікте жұмыс істеуге күші бар,
икемділігі мол адамдар іске асырады. К.Маркстік әдебиеттерде жұмыс күші
деп осы адамдардың еңбекке қабілеттілігін айтады. Өйткені, басқа өндіріс
факторларына қарағанда кәсіпкерлік еңбектің ерекшелігі сонда. Мұндағы ең
бастысы еңбектің қай түрі болмасын адамның жұмыс істеу күшіне байланысты.
Сонымен, кәсіпкерліктің негізгі сипаттамаларына тоқталатын болсақ,
оларды былай деп тұжырымдауға болады. Кәсіпкер өзі құратын немесе сатып
алатын кәсіпорындарда өзінің меншікті құралдары мен уақытын жұмсай отырып,
өнімнің жаңа түрін өндіруші. Ол өндіріске әр уақытта жаңалық ендіруші
ретінде жұмыс істеуі тиіс. Өнім өндіру үшін кәсіпкер өз өндірісіне жаңа
техника, технология немесе өнімді өткізу (сату) үрдістеріне жаңадан әдістер
табуы керек. Міне сол жағдайда ғана ол өзінің ісін әр уақытта кеңейтуге
және пайданы молайтуға мүмкіндік жасайтын шараларды ғана өндіріске енгізуге
ынталы.
Қоғамда кәсіпкерліктің түрлері атқаратын міндеттеріне қарай бірнеше
түрге бөлінеді: өндірістік кәсіпкерлік; саудалық (коммерциялық); қаржылық;
делдалдық; қамтамасыздандыру; кеңес беру (консультациялық); тағы басқа да
кәсіпкерліктер болуы мүмкін.
Ал, меншік түрі бойынша, кәсіпкерлік - жеке меншіктік, мемлекеттік
меншіктік, муниципалды, қоғамдық құрылымдар. Экономикасы нарықтық бағытта
дамып келе жатқан мелекеттер үшін, соның ішінде Қазақстан Республикасы үшін
де, кәсіпкерлікті дамыту өзекті мәселе. Өйткені, нарықтық экономиканың өзі,
кәсіпкерлік – экономикасына, кәсіпкерлікті дамыту – нарықтық экономиканы
дамыту жолында жұмыс істейді, соның кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік
төңірегіндегі теориялық, тәжірибелік тағы да басқа мәселелерді зерттеу және
оны талдау қазіргі дүние жүзіндегі мемлекеттердің шаруашылықтарының
жаһандану кезеңіндегі негізгі мәселелердің біріне айналуда.
Аграрлық кешенінде еңбек нарығын зерттеп жүрген экономист-ғалым С.Қ.
Сұрағанова кәсіпкерлердің жұмыс күшінің анықтамасын былай деп түсіндіреді:
Жұмыс күші нарығы - транзиттік экономика жағдайында жиынтық жұмыс
күшінің ұлғаймалы ұдайы өндірісі жөнінен кәсіпкерлер, еңбекшілер және
мемлекеттер арасындағы меншік қатынастардың белгілі бір жиынтығы немесе
жүйесі.
Жоғарыдағы келтірілген анықтамалардан кәсіпкерлердің еңбек нарығын
құрайтын төрт негізгі элементті атап көрсетуге болады. Олар: сұраныс,
ұсыныс, бәсеке және нарықтық баға.
Қазіргі өндірістерді индустриалды-интеграциялау кезеңіндегі кәсіпкерлік
жұмыстар көп жақты құбылыс, оның мазмұнын түсінуде әртүрлі көзқарастырдың
қалыптасқаны орынды. Бірқатар зерттеушілер өз көзқарастарын былайша
дәлелдейді. Еңбек нарығы сұраныс пен ұсынысты білдіретін болса да, сатып
алушылар мен сатушылардың арасында кеңістік байланыс болуын түсіндіреді.
Бұл, айтылғандар, экономикалық георграфиялық түсінік. Ал, екіншілері -
кәсіпкерлікті тиісті механизімдермен, мөлшерлермен (нормалармен),
институттармен кәсіпкерлердің жұмыс күшін жүзеге асырылуын қамтамасыз
ететін экономикалық қатынастар жүйесі деп те түсіндіреді. Айтылған
көзқарастарға келісе отырып, біз, кәсіпкерлікті, бәсекеге лайықты өнім
өндіру жағдайында, кәсіпкерлер мен жалдамалы жұмысшылармен, мемлекет және
қоғамдық ұйымдар арасындағы мүдденің теңесуіне жету мүмкіндігін жасайтын
қатынас жүйесі деп түсінеміз.
Қазіргі кездегі көптеген ғалым-экономистер кәсіпкерлердің еңбектерін
сегментке бөлуге назар аудармайды. Біз кәсіпкерлердің еңбектерін зерттеу
барысында, әсіресе ауыл шаруашылығындағы әртүрлі белгілері бойынша
жіктеудің керектігі барына көңіл бөлдік. Оның басты себебі кәсіпкерлікпен
әртүрлі деңгейдегі жұмысшы - қызметкерлер айналасуы мүмкін. Олар аумақтық
белгісі бойынша, әлеуметтік статусы бойынша, біліктілігі бойынша, қызметтік
белгісі бойынша, жұмыспен қамытылуы статусы бойынша тағыда басқа белгілері
бойынша бөлінуі мүмкін ( сурет 1).
Сурет -1 Ауыл шаруашылығындағы кәсіпкер жұмысшы- қызметкерлердің
жіктелуі
Кәсіпкерлік-көп қатарлы және өте көлемді түсінік, ол бір мағанада емес.
Американдық ғалымдардың оқулықтарында бұл жұмыс жүйесі, халықтың сұранысын
қанағаттандыратын өнім өндіру, жұмыспен қамту, білім беру, денсаулық
сақтау, былайша айтқанда нарықтық экономиканың негізгі бағыты деп
тұжырымдайды.
Экономикасы дамыған мемлекеттерде кәсіпкерлер экономикалық қарым-
қатынас жасамай бір-бірімен өз жұмысын жүргізуі мүмкін емес. Кәсіпкер әр
уақытта өз пайдасын ойлай отырып, басқаның да жағдайына зер салуы тиіс,
өзімен қарым-қатынастағы кәсіпкерліктегі әріптестеріне, бұл көзқараста
пайда сөзінің орнына өзара пайда деген сөзді қолданғаны жөн. Бұл
жөнінде Англияның оқулықтарында кәсіпкерлік анықтамасы жұмыс, кәсіпкерлер,
мекемелер арқылы табылатын табиғи игілік, өндірісті сату және сатып алу,
қызмет немесе ақша, өзара пайда алып келетіндігін көздеген мекемелер немесе
жеке тұлғалар деген тұжырымдаманы айтады. Сол себепті кәсіпкерлік бір
тараптың екінші тарапты алдауына мүмкіндік бермейтін шындық қызмет.
Қазақстан Республикасы өзінің егемендігін, тәуелсіздігін алғаннан
кейін, мемлекетте әсіресе өндірістерде, қызмет көрсетуде, ауыл
шаруашылығында шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға мүмкіндік алды.
Бірақта, алғашқы кезде олардың тарихи дамуы қоғамда сапалы жүргізілмеді.
Ал, қазіргі кезде бұл кәсіпкерлер экономиканың жасаушы күші ретінде
қалыптасып келеді.
Адамзат, кәсіпорындардың мөлшері бойынша топтарға бөлуде бай
тәжірибе жинақтады. Бірақта, барлық елдер үшін ортақ шағын кәсіпорындарды
бөлудің қандай да бір ортақ әмбебап өлшемі ғылыми түрде дәлелденген жоқ. Әр
мемлекет өзінің ұлтынын ерекшелейтін, экономикасындағы салалық қызметіне
байланысты кәсіпорындардың мөлшері бойынша бөлу өлшемдерін белгілеуде.
Агроөнеркәсіп өндірісі мен оның салаларын да шаруашылық жүргізудің
экономикалық механизімінің мәнін айқындауда зерттеуіміздің транзиттік
экономика жағдайында іске асырылып отырылғанын назарға алуымыз керек.
Өйткені, көптеген елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шаруашылықты
жүргізудің бір жүйесінен екіншісіне ауысу барысында өндіргіш күштер мен
өндірілген тауарларға меншік түрлерінің өзгеруін іске асыру арқылы
жүргізіледі. Оны республиканың экономикасының бүгінгі сипаты айқынырақ
көрсетіп отыр.
Экономикалық механизм – кәсіпкерлік шаруашылықты жүргізудің
қағидаларына негізделген әдісі бола отырып, кез-келген кәсіпорындардың
залалсыз қызмет істеуінің мәнін ашып көрсетеді. Экономикалық механизм
ұғымына мұндай көзқарас кәсіпорындардың заңда белгіленген шеңберде жұмыс
істеуі үшін жағдай жасауды білдіреді.
Экономикалық механизм - кәсіпкерлік шаруашылық, өндірістік қатынастар
жүйесі, өндіргіш күштер және қоғамның қондырмасы арасындағы өзара іс-
қимылдарды көрсетеді. Яғни, ол ең алдымен өндірушілердің, содан соң
тұтынушылардың және жалпы қоғамның экономикалық мүдделерін ескере отырып,
әр түрлі өндіріс процестерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Өйткені, бұл
жағдайда негізгі элемент: біріншісі үшін, залал шекпеу; екіншісі үшін,
өнімді пайдалану тілегі; үшіншісі үшін, салық алу мен өркендетудегі өлшемі.
Агроөнеркәсіп өндірісінде шаруашылық жүргізудің экономикалық
механизмнің мән-мағынасы — экономикалық заңдарды негізге ала отырып, онда
қалыптасқан шаруашылық байланыстарды реттеудің экономикалық әдістерінің
жүйесі. Демек, экономикалық механизм, экономиканы қозғалысқа келтіретін
жүйе болып табылады және оған экономикалық заңдар қызмет істейді деген
көзқарас білдіруге болады (сурет 2).
Экономиканы модернизациялау жағдайында мемелекеттік реттеу мен
экономикалық механизмнің маңызды элементтерінің бірі ауыл шаруашылығы
өнімдерін өндіруді, өңдеуді және өткізуді қамтитын жоспарлау болып
табылатынын әлемдік тәжірибе дәлелдеп отыр. Жоспарлауды, кәсіпкерлік
жүргізудің нарықтық механизмінің бір бағыты ретінде қарастыра отырып,
нарық жоспарлаумен үйлеспейді деген жалған догмадан арылу керек. Нарықтың
дамуы ғылыми болжамдаумен және бағдарламалаумен толықтай үйлеседі.
Сурет - 2 Экономикалық механизм жүйесі
Ауыл шаруашылығын жоспарлау және материалдық-техникалық жабдықтау сала
кәсіпорындарымен шаруашылық байланыстарды ұйымдасытру негізінде ұдайы
өндіріс процесін жандандыруға мүмкіндік алады және олардың арасындағы
қалыптасатын байланыстардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктерінің барлығын
ескере білуі тиіс. Әрине, жалпы өндірістік және экономикалық қарым-қатынас
жүйесінің өзгеруі алдымен меншік түрлеріне және олардың өзгеру қарқынына
байланысты екені белгілі. Нарық қатынасына өту барысында меншік түрлерінің
жылдам қарқынымен өзгеруі, кәсіпкерлік- шаруашылық жүргізу үлгілерінің тез
өзгеруіне себепкер болады (кесте 1).
Объективті экономика заңы мен заңдылықтарына сүйенсек, өндіргіш күштер
мен өндірістік қатынастардың даму деңгейі, өндірісті шынайы қоғамдастыру
заңы аграрлық саладағы шаруашылықтардың көбінің ірі шаруашылық болып
қалыптасуына алып келеді.
кесте 1
Меншік түрлерінің кәсіпкерлік-шаруашылық жүргізу үлгілері
Жіктелу белгілері Шаруашылық айналыстардың түрлері
Интеграцияның формасы бойынша Сала ішіндегі, сала аралық
Іс-әрекеттің ұзақтылығына қарай Қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді
Интенсивтілігіне қарай Уақытша, тұрақты
Қажеттілігіне қарай Кездейсоқ, жоспарланған
Мазмұнынға қарай Ұйымдық, технологиялық, экономикалық
Іс-әркеттің тәсілі бойынша Тікелей, делдалдар арқылы
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2005-2010
жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясында жаңа технологияны өндіріске
енгізу, жаңа жұмыс орындарын құруға бағдарланған кәсіпкерлікті дамыту мен
жетілдіруге басты назар аударылған. Сонымен қатар, мемлекет пен
кәсіпорындар арасында дәнекер болып табылатын кәсіпкерлер бірлестіктерінің
мемлекет тарапынан тиімді жұмыс істеуіне көмек көрсетуде қарастырылған.
Оңтүстік Қазақстан облысы, республикадағы ауыл шаруашылық саласының
дамыған аймақтарының негізгілерінің бірі. Бұл аймақта республика халқының
15%-дан асатын, былайша айтқанда 2,3 млн-нан артығы тұрады. Аймақта
халықтың өсуі, оның ішінде еңбек жасындағы белсенді жұмысшылардың көбеюі,
оған керісінше өндірістік күштердің баяу дамуы, әлеуметтік - экономикалық
мәселелерді тұрақты шешуді қиындатып отыр.
Осы жағдайды еске ала отырып облыс көлемінде әсіресе, ауыл
шаруашылығында кәсіпкерлікті дамыту өзекті мәселелердің біріне айналуда.
Кейінгі жылдары облыс ауыл шаруашылық өнімін өндіруде, оның көлемін өсіруде
біраз табысқа жеткенімен, бұл салада әліде болса пайдаланылмай жатқан
мүмкіндіктер жеткілікті. Осыларды іске қосуда кәсіпкерлікті мұнан әрі қарай
дамыту керектігін өмір көрсетіп отыр. Бұл туралы мемлекеттің Призеденті
өзінің 2007 жылғы халыққа жолдауында былай деген: - кәсіпкерлікті дамыту
қоры халықтың кәсіпкерлік әлуеті мен бастамашылығын іске асыруға тырысқан
түрлі топтары үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасауын нақты қайнарына
айналуға тиіс.
1.2 Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға салық салу
Ауыл шаруашылық өнімдері өлдіруші заңды тұлғаларға арналған арнайы
салық режимі патент негізінде бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібін
көздейді.
Арнайы салық режимі ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін заңды
тұлғалар мынадай қызметтер түрін атқарған жағдайда рұқсат етіледі:
- жерді пайдалана отырып, ауылшаруашылық өнімдерін өндіріп, өзі өндірген
өнімді ұқсатса және сатса;
- ауыл шаруашылығы өнімінің толық кезеңдегі (жас төлді өсіруден бастап)
мал шаруашылығы мен құс шаруашылығы (оның ішінде асыл тұқымды),
омарта, сондай-ақ өзі өндірген өнімдерді ұқсатса және сатса;
Ауыл шаруашылығы тауарларын өңдіруші-заңды тұлғалар үшін арнайы салық
режимін қолдану бойынша шектеулер бар. Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші
заңды тұлғалардың ішінде, мына заңды тұлғалар бұл режим бойынша жұмыс істей
алмайды:
- еншілес, ұйымдары, филалдары мен өкілдіктер бар заңды тұлғалар;
- заңды тұлғалардың филиалдары, өкілдіктері мен өзге де оқшауланған
құрылымдық бөлімшелері;
- осы арнайы салық режимін қолданатын басқа заңды тұлғалардың
тазартылған тұлғалары болып табылатын заңды тұлғалар жөніндегі қызмет.
Арнайы салық режиімн акцизделетін өнімді өндіретін, ұқсататын және
сататын заңды тұлғалардың қолдануына болмайтынын ескеру қажет.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар арнайы салық
режимін патент алу арқылы жүргізіп, бюджетпен есеп айырысады.
Патент құнының есебіне корпорациялық табыс салығы, әлеуметтік салық,
жер салығы, мүлік салығы, көлік құралдары салығы, қосылған құн салығы
енгізіледі.
Патент құнының есебіне корпорациялық табыс салығы, әлеуметтік салық,
жер салығы, мүлік салығы, көлік құралдары салығы, қосылған құн салығы
жатады. Патент құнының есебі кезінде төленуге тиісті салықтар сомасы 80%-
ға кемітіледі.
Патент құнының есебіне енгізілген салық сомаларын есептегенде,
корпорациялық табыс салығы және қосылған құн салығы өткен үш-бес жыл
ішіндегі шаруашылықтың табысы мен шығындарының көрсеткіштері негізінде
айқындалады. Жаңадан құрылған кәсіпорындар үшін, патент құны осындай
шаруашылықтардың соңғы 3-5 жыл ішіндегі көрсеткіштері негізінде
есептелінеді.
Әлеуметтік салық сомасы шаруашылық мәлімдеген қызметкерлердің санына
өткен жылдағы осы шаруашылықтың орташа еңбекақысын көбейту жолымен
айқындалады. Жер салығының, мүлік салығының және көлік салығының сомасы
патент құнын есептеген кезде жалпы белгіленген тәртіппен анықталады.
Патент құнының есебін салық төлеуші өзі жасайды және салық органына өзі
береді. Арнайы салық режимін қолданатын салық төлеушілер патент құны
есебіне енгізілген салықтар бойынша декларациялар тапсырудан босатылады
[4,24].
Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу, жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын төлеу, қоршаған орта
ластағаны үшін төлемақыны есептеу жалпы белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Сонымен қатар жалпыға бірдей тәтіппен салық декларациясы тапсырылады.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
салық режимі. 385-бап. Жалпы ережелер.
1. Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған
арнаулы салық режимі патент негізінде бюджетпен есеп айырысудың ерекше
тәртібін көздейді және заңды тұлғалардың:
1) Жерді пайдалана отырып ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру өзі
өндірген осы өнімді ұқсату және өткізу жөніндегі:
2) Толық кезеңді мал шаруашылығы мен құс шаруашылығының ара
шаруашылығының ауыл шаруашылқ өнімдерін өндіру жөніндегі сондай-ақ өзі
өндірген өнімдерді ұқсату және өткізу жөніндегі қызметіне қолданылады.
2. Мыналардың:
1) Еншілес ұйымдарды, филиалдарды мен өкілдіктері бар заңды
тұлғалардың;
2) Заңды тұлғалар филиалдарының, өкілдіктері мен өзге де оқшауланған
құрылымдық бөлімшелерінің;
3) Осы арнаулы салық режимін қолданылатын басқа да заңды тұлғалардың
аффилиирлендірілген тұлғалары болып табылатын заңды тұлғаларды ауыл
шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық
режимін қолдануға құқығы жоқ.
Осы тармақтың мақсаттары үшін аффилиирлендірілген тұрға болып
шешімдерді тікелей және жанама айқындауға немесе көрсетілген арнайы салық
режимін қолданатын заңды тұлға қабылдайтын шешімге, оның ішінде шартқа және
өзге мәмілеге байланысты, ықпал етуге құқығы бар заңды тұлға, сондай-ақ
көрсетілген арнаулы салық режимін қолданатын заңды тұлғаға қатысты осындай
құқығы бар тұлға танылады.
3. Арнаулы салық режимі салық төлеушілердің акцизделетін өнімді
өндіру, ұқсату және өткізу жөніндегі қызметіне қолданылмайды.
4. Осы баптың 1-тармағында аталған қызметті жүзеге асыратын заңды
тұлғалар осы арнаулы салық режимін немесе салық салудың жалпы белгіленген
тәртібін дербес таңдауға құқылы.
Таңдап алынған салық салу режимі салық кезеңі ішінде өзгертілмеуге
тиіс.
5. Салық төлеушілер осы арнаулы салық режимі қолданылмайтын қызмет
түрлерін жүзеге асырған кезде кірістер мен шығыстардың (жалақыны есептеуді
қоса алғанда), мүліктің (соның ішінде көлік құралдары мен жер
учаскелерінің) есебін бөлек жүргізуге және қызметтің мұндай түрлері бойынша
тиісті салық пен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді жалпы
белгіленген тәртіппен және (немесе) шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы
салық режимінде есептеуді және төлеуді жүргізуге міндетті.
386-бап. Салық кезеңі
Күнтізбелік жыл патент құны есебіне енгізілген салықты және жер
учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақыны есептеуге арналған салық кезеңі
болып табылады.
387-бап. Патент беру тәртібі
1. Арнаулы салық режимін қолдану үшін салық төлеуші жыл сайын 20
ақпаннан кешіктірмеи жер учаскесінің орналасқан жері бойынша
салық органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша
патент алуға өтініш береді.
Салық төлеушінің көрсетілген мерзімде өтініш бермеуі оның салықты және
жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақыны жалпы белгіленген тәртіппен
есептеуге және төлеуге келіскені болып есептелді.
2. Салық төлеуші осы арнаулы салық режимін қолданудың алғашқы салық
кезеңінде өтінішпен бірге жер учаскесінің орналасқан жері бойынша салық
органына мынадай құжаттарды:
1) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариат
куәландырған көшірмесін;
2) нотариат немесе селолық (поселкелік) атқарушы органдар
куәландырған жер учаскесіне құқығын растайтын құжаттардың көшірмелерін;
3) салық кезеңінің басындағы жағдай бойынша қолда бар және көлік
құралдарына салынған салықты есептеу үшін қажетті көрсеткіштерді көрсете
отырып, осы Кодекстің 385-бабының І-тармағында белгіленген қызметте
пайдаланылатын автокөлік құралдарының тізбесін;
4) мүлікке салық салу объектілері болып табылатын және сенімгерлік
басқарудағы меншік құқығындағы объектілерді бөліп алып, салық кезеңінің
басындағы жағдай бойынша бухгалтерлік есептегі олардың қалдық құнын көрсете
отырып, осы Кодекстің 385-бабының І-тармағында белгіленген қызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық активтердің
тізбесін;
5) лицензиясын (қызметтің лицензияланатын түрін жүзеге асырған
жағдайда);
6) жұмыс берушінің (жаңадан құрылғандарын қоспағанда) мәлімделген
қызметкерлер санына табыс түрінде төлейтін шығындарын қоса алғанда, салық
төлеушінің өткен бес жыл үшін жылдық жиынтық табысы мен шығындарын
растау үшін қажетті есептерінің көшірмелерін табыс етеді. Бұл
орайда аталған табыстары осы Кодекстің 149-бабының ІІ-тармағына сәйкес
анықталады;
7) салық төлеушінің уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан мен
тәртіп бойынша толтырған патент құнының есебін табыс етеді.
3. Жоғарыда аталған құжаттардың бәрі болған жағдайда салық органы бес
жұмыс күні ішінде патент береді.
Келесі салық кезеңдерінде салық төлеушілер салық органына патент алу
жөнінде өтініш берген кезде, осы баптың 2-тармағының 1)-5) тармақшаларында
белгіленген құжаттарды олардағы деректер өзгерген кезде ғана табыс етеді.
4. Жаңадан құрылған салық төлеушілер тіркеу есебіне қойылған кезден
бастап осы күнтізбелік күн ішінде осы арнаулы салық режимін қолдану
құқығына өтініш береді.
5. Патент беру әрбір салық кезеңіне жүргізіледі.
388-бап. Патент құнының есебіне енгізілген салықты және
жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем ақыны есептеу тәртібі
1. Патент құнының есебіне корпорациялық табыс салығы, әлеуметтік
салық, меншік, жерді тұрақты пайдалану немесе бастапқы өтеусіз уақытша жер
пайдалану құқығымен жер учаскесі болған кезде төлейтін жер салығы, уақытша
өтеулі жер пайдалану учаскесі болған кезде жер учаскесін пайдаланғаны үшіп
төлейтін ақы, мүлік салығы, көлік құралдары салығы, қосылған құн салығы
(салық төлеуші қосылған құн салығын төлеуші ретінде есепте тұрған
жағдайларда) енгізіледі.
2. Салық кезеңінің басында патент құнының есебіне енгізілген салық
сомаларын есептеу:
1) корпорациялық табыс салығын және қосылған құн салығын белгілеу
кезінде - өткен бес жыл ішіндегі шаруашылықтың табысы мен шығындарының,
көрсеткіштері негізінде жүргізіледі. Жаңадан құрылған салық төлеушілер
табыс нен шығындар көрсеткіштерін осыған ұқсас шаруашылықтардың орташа
көрсеткіштері бойынша анықтайды.
Табыстар мен шығындар көрсеткіштерін анықтау тәртібін уәкілетті
мемлекеттік орган белгілейді;
2) әлеуметтік салықты анықтау кезінде - осы Кодекстің
316-бабының 1-тармағына сәйкес белгіленетін табыстар
түрінде жұмыс берушінің қызметкерлерге төлейтін шығыстарына осы
Кодекстің 317-бабында белгіленген ставканы қолдану арқылы жүргізіледі.
Бұл орайда жұмыс берушінің қызметкерлерге табыс түрінде төлейтін
шығындары осы шаруашылық бойынша өткен жыл ішіндегі орташа жалақыны
ағымдағы жылда мәлімделген қызметкер санына көбейту жолымен
анықталады.Жаңадан құрылған кәсіпорындар үшін мәлімделген орташа жалақының
мөлшері Қазақстан Республикасының заң актілерімен белгіленген ең томенгі
жал ақы мөлшерінен төмен болмауға тиіс;
3) жер салығының, жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлейтін ақының
мүлік салығы мен көлік құралдары салығының сомасы - жалпы белгіленген
тәртіппен жүргізіледі.
3. Патент құнын есептеу кезінде бюджетке төленуге тиісті салық және
жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлейтін ақы сомасы 80 процентке
азайтылады.
4. Осы арнаулы салық режимін қолданатын салық төлеушілер, қосылган құн
салығын қоспағанда, патент құны есебіне енгізілген салық және жер
участкесін пайдаланғаны үшін ақы төлеу жөніндегі есептілік тапсырудан
босатылады.
5. Ағымдағы салық кезеңі ішінде салық салу объектілері және (немесе)
патенттің құны есебіне енгізілген салық бойынша және жер учаскелерін
пайдаланғаны үшін төленген ақы бойынша салық базасы өзгерген жағдайда,
салық төлеушілер мұндай салық және жер учаскелерін пайдаланғаны үшін ақы
сомаларына қайта есептеу жүргізеді [5,94].
389-бап. Салық және жер учаскелерін пайдаланғаны үшін ақы төлеудің
тәртібі мен мерзімдері.
Патент құны есебіне енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы
сомаларын бюджетке төлеу 20 мамырдан және 20 қазаннан кешіктірілмей, патент
құны есебінде көрсетілгеп салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы
сомаларының тиісінше 16 және 12 мөлшерінде және патент құны есебіне
енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы бойынша берілген қайта
есептеулерді ескере отырып, патент құнының қалған бөлігі мөлшерінде келесі
салық кезеңінің 20 наурызында жүргізіледі.
390-бап. Патент құны есебіне кірмеген салықтың және басқа да міндетті
төлемдердің жекелеген түрлерін есептеу, төлеу ерекшеліктері және олар
бойынша салық есептілігін табыс ету.
1. Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу осы Кодекстің
153, 155, 158, 160 баптарына сәйкес жүргізіледі.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын есептеу
Қазақстан Республикасының зейнетақы заңдарында белгіленген тәртіппен
жүргізіледі. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақыны және жер бетіндегі
көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақыны есептеу тиісінше 451-
465-баптарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
2. Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы, жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналары, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Ауыл шаруашылығының өнімдерін өндірушілерге салық салу мәні мен
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнайы салық
режимі ... ... ... ...
1.2 Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға салық
салу ... ... .17
1.3 Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші - заңды тұлғалар үшін патент құны
есебін жасау ережелері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .23
2 Алматы облысы бойынша ауыл шаруашылық өнімін өндірушілерге жалпы
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2.1 Алматы облысының әлеуметтік - экономикалық дамуына экономикалық талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.2 Қазақстан Республикасының өсімдіктер шаруашылығындағы міндетті түрде
сақтандыру туралы заңына
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3 Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылық дамуы мен шетел
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 48
3.1 Қазақстан Республикасының ауылшаруашылық дамуындағы жетістіктері мен
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... . 48
3.2 Шетел мемлекеттерінің ауыл шаруашылығын дамыту тәжірибиелері ... ... 53
3.3 Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысын
басқару ... ... ... ... ... ... .55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 58
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... 61
Кіріспе
Салық саласына толық назар аударып бетбұрыс жасау, бүгінгі күн талабы
болып отырғаны баршамызға аян.
Кез келген мемлекеттік реформаның басты мақсаты - әрбір салық түрін
дамытуға оған қолайлы жағдай жасап, сөйтіп қоғам мүшелерінің әл-ауқатын,
өмір сүру жағдайын жақсарту болып отыр. Осыған байланысты Қазақстан
Республикасының өтпелі кезеңінің қазіргі сатысы нарықтық қатынастарға
көшуге орай акциз салығын құру және оны одан әрі дамыту балып отыр.
Жұмыстың өзектілігі. Біздің бұл тақырып көлемінде ізденіс жасауымыздың
негізгі бір себебі: өнімді пайдалану-әрбір өнімді өндіру санымен бірге
өткізу, тасымалдау, жеткізу, сақтау және тағы басқа қоғамның сұранысын дер
кезінде қамтамасыз етуге ықпалын тигізеді. Сөйтіп шектеулі ресурстар
жағдайында бар мүмкіндіктерді пайдаланып өскелен қажеттіліктерді
қанағаттандыру қарқынды экономика мақсаты. Осы проблемаларды шешу барысында
акциз салығының рөлі зор.
Сондықтан, салықтар – мемлекет егемендігінің бір белгісі. Салық -
өркениет үшін төленетін төлем. Салық – бұл мемлекеттік қаржының құрылуының
негізгі қайнар көзі. Ол мемлекет пайда болғаннан бері әрекет етуде.
Жұмыстың міндетті. Сонымен қоса, салық салу экономикалық мәдениеттің
элементі ретінде барлық жүйелерде, яғни нарықтық жүйеге де, нарықтық емес
жүйеге де тән құбылыс.
Салық жүйесі дамудың көптеген жылынан өтті. Жеке табыстан және мүлік
бойынша салық салудан басталып, ол аймақтық және жергілікті салыққа дейін
өтті.
Жұмыстың мақсаты. Өтпелі дәуір кезеңіндегі жалпы жағдайлар мемлекеттің
қаржы – несие саясатына ықпал тигізетіні белгілі. Әр елдің өз салық кодексі
бар. Сол мемлекеттің экономикасының қаржы – несие саясатының, тұрмыс
тіршілігінің жағдайына сипаттауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге әр
мемлекетте өзіндік салық саясаты, оны төлеу мерзімі және тағы басқа
жағдайларға қабылданған заңдар мен ережелер бар.
Бұл дипломдық жұмыста ауыл шаруашлықы өнімдерін өндірушілердің
салығына жалпы түсініктемесі, мәні, қажеттілігі бірінші бөлімінде
көрсетілген. Екінші бөлімінде жергілікті салықардың Алматы облысы бойынша
осы салыққа талдау жасалды. Бұл талдауда осы салықтың қазіргі жағдайын
көресіздер. Үшінші бөлімінде ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілердің
жетістіктері мен проблемаларын, шетел тәжірибесін көресіздер.
Аграрлық салада жүргiзiлген реформа нәтижесiне екi тұрғыда баға беруге
болады: бiрiншiден, агроөнеркәсiп кешені өндiрiсінде көп укладты экономика
қалыптасты, шаруашылық субъектiлерiне толық дербестiк берiлiп, олардың өз
қызметтерiн өздерінің жүзеге асыруына және өндiрген өнiмдерiнің бөлуiне
мүмкiндiк жасалынды, яғни нарықтық қатынастың, кәсiпкерлiктiң дамуының бiр
орталықтан басқару жүйесiн толықтай дерлiк әлсiреттi; екiншiден, асығыс
жүргiзiлген институционалдық өзгерiстер, агросектордағы экономикалық
қатынастардың салааралық диспаритетін (теңсiздiгін) күшейтті. Агроөнеркәсiп
кешенінде интеграция мен кооперативтік жүйенің дамуы үшiн жағдай жасаудың
орнына, ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өңдеушi және қызмет көрсетушi
кәсiпорындарды жекешелендiру, ауылдық тауар өндiрушiлердiң басым бөлiгiн
ұсақ, жеке өндiрiске бағыттады. Барынша тиiмдi ұйымдық құрылымдардың
қалыптаспауы, қажеттi инфрақұрылымды қалыптастырмастан нарықты ығыстыруға,
өңдеушi және сауда ұйымдарының нарықтағы монополиялық жағдайының күшеюiне
алып келдi. Реформа барысында тиімді шешiмiн таппаған бұл мәселелер
агроөнеркәсiп кешенiнде шаруашылық байланыстарды жаңаша қалыптастыру
қажеттiлiгiн тудырып отыр. Осы тұрғыдан алып қарағанда ауыл шаруашылығын
материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету, оның өнiмдерiн өткiзудi және
өңдеудi жоғары деңгейде ұйымдастыру-шаруашылық байланыстардың нарықтық
экономикаға тән жаңа әдiстерiн барынша жетiлдiрудi және ол байланыстарды
реттеудiң экономикалық механизмiн жасауды талап етедi. Онсыз ауыл
шаруашылығы мен оған қызмет көрсетушi салалардың қажетті мәселелерiн оңды
шешу мүмкiн емес. Сондықтан мемлекеттiк реттеу мен өзiн-өзi реттеудi
үйлестiруге, тауар өндiрушiлердi ынталандыру мен протекционизмге
негiзделген экономикалық механизм қажет. Оның негiзiн баға және қаржы-несие
қатынастарының өзара байланысы құрайды, ал оның құрылымының басты
элементтерi – баға, несие, салық, жоспарлау болып табылады.
2008 жылғы 6-ақпан айында Қазақстан халқының әл ауқатын арттыру
мемлекеттік саясаттың басты мақсаты тақырыбымен Қазақстан Республикасының
Президентінің жолдауында айтылғандай: Дамудың жаңа кезеңі ел агроөнеркәсіп
кешенінің алдына бірқатар жаңа, аса маңызды міндеттер қойып отыр. Өткен 5
жылда Қазақстан аграрлық секторды дамытуда айтарлықтай нәтижелерге жетті.
Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2002 жылмен салыстырғанда 2 есеге жуық
өсті. Инвестициялар 3 еседен астамға ұлғайды. Бұл аграрлық секторды
мемлекеттің орасан қолдауы нәтижесінде мүмкін болды. Соңғы жылдары қазіргі
заманғы технологияларды қолдаудың арқасында дәнді-дақылдарды жинау күрт
артты. 2004 жылдан бастап егінді міндетті сақтандыруды енгізу фермерлерге
құрғақшылық жылдарының өзінде кепілді кіріс алуына мүмкіндік туғызды.
Қабылданған шаралар ауыл шаруашылығындағы тауар айналымының төрт есеге жуық
жалпы өсіміне оң ықпал етсе, 4 миллиард АҚШ доллары мөлшерінен асып түсті.
Ауылдарымыз бен селоларымызда өмір сапасын жақсарту мемлекеттік саясаттың
басым бағыты болып қала береді. Қалыптасқан әлемдік үрдістермен қолда бар
әулетті ескерер болсақ, агроөнеркәсіп кешені біздің экономикамыздың жоғары
маңызды, табысты саласы болуы тиіс. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне баға өсу
үстінде, және тұтастай алғанда, аталған сала өте пайдалы болуда, сондықтан
біз оған ақша салуымыз қажет. Ауылдың бұған екпінді еңбегімен және жоғары
қайтарыммен жауап беретініне сенімдімін -деген.
Сондықтан, шаруашылықтарда байланыстарды реттеуде экономикалық
механизмнiң негiзгi элементтерiн қолдана отырып, ауыл шаруашылығы мен оған
қатысты салаларды дағдарыстан шығарудың мүмкiн жолдарын анықтау үшiн
экономикада өтiп жатқан процестердi терең зерттеп, талдау қажет.
1 Ауыл шаруашылығының өнімдерін өндірушілерге салық салу мәні мен
ерекшеліктері
1.1 Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнайы салық режимі
Шаруа (фермер) қожалығы деп жеке кәсіпкерлікті жүзеге асыру ауыл
шаруашылығы өнімін өндіру үшін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерді, сондай-
ақ осы өнімді ұқсату және өткізумен тоқтаусыз байланысты тұлғалардың
отбасылық - еңбек бірлестігі танылады.
Шаруа (фермер) қожалығы арнайы салық режимін қолдану үшін ең басты үш
шартты сақтауы қажет:
1) мемлекеттік тіркеуден өтуі;
2) салық есебіне тұру;
3) салық төлеуші ауыл шаруашылығы өнімін өндірумен, өз өндірісінің
ауыл шаруашылығы өнімін ұқсатумен және оны сатумен айналысатынын негіздеуі.
Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимін қолдану
біртұтас жер салығым төлеу негізгі бюджетпен есеп айырысудың айрықша
тәртібін көздейді.
Біртұтас жер салығы сомасы жер учаскесін бағалау құмы сомасына 0,1
пайыз ставканы қолдану жолымен есептелінеді. Жер учаскесін бағалау құны
біртұтас жер салығын есептеу үшін негіз болып табылады.
Жер учаскесін бағалау құнын айқындау Қазақстан Республикасының жер
заңдарында белгіленген тәртіппен іске асырылады, нақты айтқанда жерді
бағалау құны туралы мәлімен жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық
комитеттердің бағалау құны актісінде белгіленеді.
Біртұтас жер салығы сомасын төлеу негізінде арнаулы салық режимін
қолданатын шаруы (фермер) қожалықтары салықтардың мынадай түрлерін
босатылады:
- осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметтен түскен кірістерінен
жеке табыс салығынан;
- осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметтен жүзеге асырудан
түскен айналым бойынша, қосылған құн салығынан;
- осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызмет бойынша жер
салығынан;
Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік нормативтері
шегінде салық салу объектілері бойынша көлік құралдарына салынатын салықтан
және мүлік салығынан [1,152].
Қосылған құн салығын төлеушілер болып табылмайтын бірыңғай жер салығын
төлеушілер салық органына осы салық бойынша есепке қою туралы өз еркімен
өтініш беруге құқылы.
Біртұтас жер салығынан басқа шаруа (фермер) қожалықтары үшін
арнайы салық режимі мынадай салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің
жекелеген түрлері бойынша салық есеп беруін есептеудің, төлеудің және
берудің кейбір ерекшеліктерін көздейді: әлеуметтік салық, қоршаған ортаны
ластағаны үшін төлемдер, үстіңгі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін
төлем және т.б.
Шаруа қожалықтары ай сайын арнайы салық режимін қолданбайтын
кәсіпкерлерден бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен 20 пайыз көлемінде
шаруашылық басшысы, мүшелері мен жалдамалы қызметкерлер үшін
әлеуметтік салық сомасын есептеп төлейді.
Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу, жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарып есептеу, қоршаған ортаны
ластағаны үшін төлемді есептеу, жер бетіндегі көздерден су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемді есептеу Салық Кодексіне сәйкес, яғни жалпы
белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Шаруа (фермер) қожалықтары арнаулы салық режимін қолдану үшін жыл
сайын 20 ақпаннан кешіктірмей жер учаскесі орналасқан жердегі салық
органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша өтініш
береді.
Салық төлеушінің аталған мерзімде өтініш бермеуі оның бюджетпен есеп
айырысуды жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға келісімі деп
есептеледі.
Біртұтас жер салығын есептеу жер бойынша тиісті бюджетке мына екі
мерзімде жүргізіледі:
- ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан дейін;
- біртұтас жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысу есепті кезеңнен
кейінгі салық кезеңінің 20 наурызына дейін.
Біртұтас жер салығын төлеушілер біртұтас жер салығы бойынша декларация
табыс ету үшін белгіленген мерзімдерде мына декларацияиы да тапсырады:
- әлеуметтік салық бойынша декларацияны;
- төлем көзінде ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті;
- жинақтаушы зейлетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын төлеу
жөніндегі есептілікті;
- жер бетіндегі кездерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы
бойынша және қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы декларацияны.
Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі. 378-бап.
Жалпы ережелер.
1. Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі бірыңғай
жер салығып төлеу негізінде бюджетпеп есеп айырысудың айрықша тәртібін
көздейді және акцизделетін өнімдерді өндіру, ұқсату және сату жөніндегі
қызмет қоспағанда, ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, өзі өндірген ауыл
шаруашылық өнімдерін ұқсату және оны өткізу жөніндегі шаруа (фермер)
қожалықтары қызметіне қолданылады.
2. Жеке меншік құқығымен және (немесе) жер пайдалану құқығымен
(кейінгі жер пайдалану кұқығын қоса алғанда) жер учаскелері
болған кезде шаруа (фермер) қожалықтарына арнаулы салық режимін
қолдану құқығы беріледі.
3. ІІІаруа (фермер) қожалықтары осы арнаулы салық режимін немесе салық
салудың жалпыға бірдей белгіленген тәртібін дербес таңдауға құқылы.
4. Шаруа (фермер) кожалықтары арнаулы салық режимін қолдану үшін жыл
сайын 20 ақпаннан кешіктірмей жер учаскесі орналасқан жердегі
салық органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша
өтініш береді.
Салық төлеушінің аталған мерзімде өтініш бермеуі оның бюджетпен есеп
айырысуды жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға келісімі деп
есептеледі.
20 ақпаннан кейін құрылған шаруа (фермер) қожалықтары Жеке кәсіпкерді
мемлекеттік тіркеу туралы куәлігін алған күні арнаулы салық режимін қолдану
құқығына өтініш береді.
5. Таңдап алынған салық салу режимі салық кезеңі ішінде өзгертуге
жатпайды.
6. Күнтізбелік жыл бірыңғай жер салығы бойынша салық кезеңі болым
табылады.
ҚР 23.11.02 ж. 358-ІІ Заңымен 379-бап өзгертілді.
379-бап. Арнаулы салық режимін қолдану ерекшеліктері
1. Бірыңғай жер салығын төлеу негізінде арнаулы салық режимін
қолданатын шаруа (фермер) қожалықтары (бұдан әрі - бірыңғай жер салығын
төлеушілер) салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің мынадай түрлерін:
1) осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметтен түскен шаруа
(фермер) қожалықтарының табысынан жеке табыс салығын:
2) осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметті жүзеге асырудан
түскен айналым бойынша қосылған құн салығын:
3) осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер
учаскелері бойынша жер салығын және (немесе) жер учаскелерін пайдаланғаны
үшін төлемді;
4) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша көлік құралдарына
салынатын салықты;
5) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген қажеттілік
нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша мүлік салығын
төлеушілер болып табылмайды.
2. Осы баптың 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес қосылған құн
салығын төлеушілер болып табылмайтын бірыңғай жер салығын төлеушілер салық
органына осы салық бойынша есепке қою туралы өз еркімен өтініш беруге
құқылы.
3. Шаруа (фермер) қожалықтары үшін арнаулы салық режимі қолданылмайтын
қызмет түрлерін жүзеге асырған кезде бірыңғай жер салығын төлеушілер
кірістер мен шығыстардың (жалақыны есептеуді қоса алғанда), мүліктің (соның
ішінде көлік құралдарының) бөлек есебін жүргізуге және жалпы белгіленген
тәртіппен және (немесе) шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы салық
режимінде қызметтін осындай түрлері бойынша тиісті салық мен бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеуді, салық есептілігін тапсыру
мен төлеуді жүргізуге міндетті.
Бұл тармақтың ережесі осы Кодекстің 163-бабына сәйкес төлем
көзінен салық салынбайтын мүліктік табысты және басқа табыстарды алған
кезде де қолданылады [2,50].
380-бап. Бірыңғай жер салығын есептеу мен төлеу тәртібі
1. Жер учаскесін бағалау құны бірыңғай жер салығын есептеу үшін негіз
болып табылады.
Жер учаскесін (жер пайдалану құқығын) бағалау құнын
айқындау Қазақстан Республикасының жер заңдарында белгіленген тәртіппен
жүргізіледі.
2. Бірыңғай жер салығын есептеу жер учаскесін бағалау құнына 0,1
процент ставканы қолдану жолымен жүргізіледі.
3. Бірыңғай жер салығын төлеу жер учаскесі орналасқан жер бойынша
тиісті бюджетке екі мерзімде:
1) ағымдағы төлем ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан
кешіктірілмейтін мерзімде төленеді;
2) бірыңғай жер салығы бойынша түпкілікті есеп айырысу есепті кезеңнен
кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде (салық
жөніндегі декларация есепке алына отырып) жүргізіледі.
Төлеудің бірінші мерзімінде бірыңғай жер салығын төлеушілер ағымдағы
төлемді бұдан бұрынғы салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша
декларацияда есептелген бірыңғай жер салығы жалпы сомасының 12 бөлігінен
кем емес мөлшерде төлейді. 20 қазанға дейін құрылған бірыңғай жер салығын
төлеушілер, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған салық төлеушілер салық есептеудің
базасы өзгерген кезде ағымдағы төлем төлеуді бірыңғай жер салығы бойынша
ағымдағы төлем есебімен есептелген салық сомасының кемінде 12 бөлігі
мөлшерінде жүргізеді. 20 қазаннан кейін құрылған бірыңғай жер салығын
төлеушілер есепті жылдан кейінгі жылдың 20 наурызынан кешіктірілмейтін
мерзімде ағымдағы есепті кезең үшін төлеуте тиісті жалпы салық сомасын
енгізеді.
4. Шаруа (фермер) қожалықтары жер пайдалану кұқығындағы жер учаскесін
иеленудің нақты кезеңі үшін бірыңғай жер салығын (салық салу объектісінің
өзгеруін есепке ала отырып) есептейді және төлейді.
381-бап. Жер учаскелерін жалға берген (алған) кезде салық салу
ерекшеліктері.
1. Шаруа (фермер) қожалығы жер учаскесін басқа шаруа (фермер)
қожалығына жалға берген кезде тараптардың әрқайсысы осындай жер учаскесі
бойынша бірыңғай жер салығын жалға беру шартында көрсетілген жер
учаскесінің нақты пайдаланылу кезеңін негізге ала отырып есептейді және
төлейді.
Жалға алушының пайдалану кезеңі жер учаскесін жалға алған айдан
кейінгі айдан бастап белгіленеді.
Бұл орайда жер учаскесін жалға беруден алынған (алынуға тиіс) табыс
бойынша шаруа (фермер) қожалығы салықты жалпыға бірдей белгіленген
тәртіппен есептейді және төлейді.
2. Шаруа (фермер) қожалығы бірыңғай жер салығын төлеуші болып
табылмайтын салық төлеушіге жер учаскесін жалға берген кезде осындай жер
учаскесі бойынша бірыңғай жер салығын есептеу мен төлеу жөніндегі
міндеттеме шаруа (фермер) қожалығында қалады.
Жер учаскесін жалға берудеп алынған табыс бойынша шаруа (фермер)
қожалығы салықты жалпыға бірдей белгіленгеп тәртіппен есептейді және
төлейді. Бұл орайда осындай жер учаскесі бойынша бірыңғай жер салығының
төленген сомасы (есептелген шекте) салық салынатын табыс айқындалған кезде
шегерілуге тиіс.
382-бап. Бірыңғай жер салығы бойынша салық есептілігі
1. Бірыңғай жер салығын төлеушілер жыл сайын ағымдағы салық кезеңінің
15 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде жер учаскелері
орналасқан жердегі салық органдарына өткен салық кезеңі үшін бірыңғай
жер салығы бойынша декларация тапсырады.
2. Бірыңғай жер салығын төлеуші осы арнаулы салық режимін қолданған
бірінші жылдың 15 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде (бірінші салық
кезеңінде) мынадай құжаттарды:
1) ағымдағы салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы
төлем есебін:
2) нотариат немесе селолық (поселкелік) атқарушы органдар
куәландырған жер пайдалануға құқық беретін құжаттардың көшірмелері;
Жер учаскесіне құқық белгілейтін құжат болмаған жағдайда бірыңғай жер
салығын төлеушілер жергілікті атқарушы органның жер пайдалану құқығын беру
туралы шешімін табыс етеді. Кейінгі жер пайдалану құқығына акт алған кезде
салық төлеуші оны алған кезден бастап отыз күн ішінде оның нотариат немесе
селолық (поселкелік) атқарушы органдар куәландырған көшірмесін салық
комитетіне табыс етеді [3,241].
3) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган берген жер
учаскесін (жер пайдалану құқығын) бағалау құнын анықтайтын актінің нотариат
немесе селолық (поселкелік) атқарушы органдар куәландырған көшірмесін табыс
етеді. Акт болмаған жағдайда жер учаскелерін бағалау құны жер ресурстарын
басқару жөніндегі уәкілетті орган берген деректер бойынша 1 гектар жердің
аудан бойынша орташа бағалау құнын негізге ала отырып анықталады;
4) әлеуметтік салық сомаларын есептеу үшін қажетті деректерді міндетті
түрде көрсете отырып, қызметкерлерді алдағы салық кезеңінде жалдау туралы
мәліметтер табыс етеді.
Содан кейінгі салық кезеңдерінде бірыңғай жер салығын төлеуші бірыңғай
жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебін және жоғарыда аталған құжаттарды
олардағы деректер өзгерген жағдайда ғана табыс етеді.
3. Осы арнаулы салық режимін таңдап алған жаңадан құрылған салық
төлеушілер бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебі мен арнаулы
салық режимін қолдану құқығына өтініш бергеннен кейін отыз күнтізбелік күн
ішінде осы баптың 2 аталған құжаттарды табыс етеді.
4. Таратылған немесе қайта ұйымдастырылған кезде бірыңғай жер салығын
төлеуші қызметті тоқтату немесе қайта ұйымдастыру туралы өтінішті салық
органына бергеннен кейін он бес күн мерзімде өткен салық кезеңі үшін
декларация тапсыруға міндетті.
383-бап. Салықтың және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің жекелеген түрлерін есептеу мен төлеу ерекшеліктері
1. Бірыңғай жер салығын төлеушілер шаруа (фермер) қожалығының басшысын
және мүшелерін қоса алғанда, әрбір қызметкер үшін әрбір айлық есептік
көрсеткіштің 20 проценттік ставкасы бойынша әлеуметтік салық сомасын ай
сайын есептеп отырады.
Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу осы Кодекстің 153,
155, 158, 160 баптарына сәйкес жүргізіледі. Жинақтаушы зейнетақы қорларына
міндетті зейнетақы жарналарын есептеу Қазақстан Республикасының зейнетақы
заңдарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі. Қоршағай ортаны ластағаны
үшін төлемақыны және жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны
үшін төлемақыны есептеу тиісінше 451, 165 баптарда белгіленген тәртіппен
жүргізіледі.
2. Төлем көзінен ұсталатын әлеуметтік салықтың жеке табыс салығының
жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының,
Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың қоршаған
ортаны ластағаны үшін төлемнің және жер бетіндегі көздерден су ресурстарын
пайдаланғаны үшін төлемақының есептелген сомасын төлеу бірыңғай жер салығын
төлеу үшін көзделген мерзімдерде мынадай тәртіппен жүргізіледі:
1) ағымдағы салық кезеңінің 20 қазанынан кешіктірілмейтін мерзімде 1
қаңтардан 1 қазанға дейінгі кезең үшін есептелген сома төленеді;
2) есепті кезеңнен кейінгі салық кезеңінің 20 наурызынан
кешіктірілмейтін мерзімде 1 қазаннан бастап 31 желтоқсан аралығындағы кезең
үшін есептелген сома төленеді.
384-бап. Салықтың және бюджетке төленетін басқа да
міндетті төлемдердің жекелеген түрлері бойынша салық есептілігін табыс ету.
Бірыңғай жер салығын төлеушілер бірыңғай жер салығы бойынша декларация
табыс ету үшін белгіленген мерзімдерде:
1) әлеуметтік салық бойынша декларацияны;
2) төлем көзінде ұсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті;
3) жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын төлеу
жөніндегі есептілікті;
4) жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы
бойынша және қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемағы бойынша декларацияны;
5) Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдар
бойынша есепті табыс етеді.
Кәсіпкерлік барлық дүниежүзіндегі өмір сүріп келе жатқан адам баласына
тән, іскерлік белсенділігі, қабілеті. Өйткені, адамдар өмір сүру үшін
қызмет етуі керек. Сол арқылы өзінің өмір сүруіне керекті мәселелерді
азық-түлік басқа да керекті заттарды қамтамасыз ете алады. Кәсіпкерлік
қызметінің дамуы дүниежүзінде орта ғасырдан басталған. Оған себеп болған
факторлар: қоғамда көпестер, саудагерлер, қол өнеркәсібіндегі қызметкерлер
пайда бола бастады. Былайша айтқанда, жай қарапайым жұмысшылардан басқа
қоғамда білікті жұмыскерлер тобының бөлінуі. Олардың алғашқы дамуына
себепкер болған, сол өздері жұмыс істейтін кәсіпорындарда, жұмыс істей
бастағанынан бастап, құрал жабдықтарға иелік ете бастауы. Дүние жүзіндегі
кейбір мемлекеттерде XVI ғасырдың ортасынан бастап акционерлік қоғамдар
құрылып, оларда акциялық капиталдар пайда бола бастады. 1554-жылы Англия
мемлекетінде сауда компаниясы құрылды. 1660 жылы Индия мемлекетінде Ост -
Индия компаниясы жұмыс істей бастады. Ал, XVII ғасырдың аяғында кейбір
мемлекеттерде акционерлік банктер іске қосылып капиталдарын өндіріске
қосты.
Кейінгі кездегі жарық көріп жатқан басылымдар кәсіпкерлікті, еңбек
нарығын, бизнесті, кейбір ғалым экономистер бір ұғым деп санап жүр. Бұндай
ойға қосылуға болады. Себебі, кәсіпкерлікте жұмыс істеуге күші бар,
икемділігі мол адамдар іске асырады. К.Маркстік әдебиеттерде жұмыс күші
деп осы адамдардың еңбекке қабілеттілігін айтады. Өйткені, басқа өндіріс
факторларына қарағанда кәсіпкерлік еңбектің ерекшелігі сонда. Мұндағы ең
бастысы еңбектің қай түрі болмасын адамның жұмыс істеу күшіне байланысты.
Сонымен, кәсіпкерліктің негізгі сипаттамаларына тоқталатын болсақ,
оларды былай деп тұжырымдауға болады. Кәсіпкер өзі құратын немесе сатып
алатын кәсіпорындарда өзінің меншікті құралдары мен уақытын жұмсай отырып,
өнімнің жаңа түрін өндіруші. Ол өндіріске әр уақытта жаңалық ендіруші
ретінде жұмыс істеуі тиіс. Өнім өндіру үшін кәсіпкер өз өндірісіне жаңа
техника, технология немесе өнімді өткізу (сату) үрдістеріне жаңадан әдістер
табуы керек. Міне сол жағдайда ғана ол өзінің ісін әр уақытта кеңейтуге
және пайданы молайтуға мүмкіндік жасайтын шараларды ғана өндіріске енгізуге
ынталы.
Қоғамда кәсіпкерліктің түрлері атқаратын міндеттеріне қарай бірнеше
түрге бөлінеді: өндірістік кәсіпкерлік; саудалық (коммерциялық); қаржылық;
делдалдық; қамтамасыздандыру; кеңес беру (консультациялық); тағы басқа да
кәсіпкерліктер болуы мүмкін.
Ал, меншік түрі бойынша, кәсіпкерлік - жеке меншіктік, мемлекеттік
меншіктік, муниципалды, қоғамдық құрылымдар. Экономикасы нарықтық бағытта
дамып келе жатқан мелекеттер үшін, соның ішінде Қазақстан Республикасы үшін
де, кәсіпкерлікті дамыту өзекті мәселе. Өйткені, нарықтық экономиканың өзі,
кәсіпкерлік – экономикасына, кәсіпкерлікті дамыту – нарықтық экономиканы
дамыту жолында жұмыс істейді, соның кепілі. Сондықтан да, кәсіпкерлік
төңірегіндегі теориялық, тәжірибелік тағы да басқа мәселелерді зерттеу және
оны талдау қазіргі дүние жүзіндегі мемлекеттердің шаруашылықтарының
жаһандану кезеңіндегі негізгі мәселелердің біріне айналуда.
Аграрлық кешенінде еңбек нарығын зерттеп жүрген экономист-ғалым С.Қ.
Сұрағанова кәсіпкерлердің жұмыс күшінің анықтамасын былай деп түсіндіреді:
Жұмыс күші нарығы - транзиттік экономика жағдайында жиынтық жұмыс
күшінің ұлғаймалы ұдайы өндірісі жөнінен кәсіпкерлер, еңбекшілер және
мемлекеттер арасындағы меншік қатынастардың белгілі бір жиынтығы немесе
жүйесі.
Жоғарыдағы келтірілген анықтамалардан кәсіпкерлердің еңбек нарығын
құрайтын төрт негізгі элементті атап көрсетуге болады. Олар: сұраныс,
ұсыныс, бәсеке және нарықтық баға.
Қазіргі өндірістерді индустриалды-интеграциялау кезеңіндегі кәсіпкерлік
жұмыстар көп жақты құбылыс, оның мазмұнын түсінуде әртүрлі көзқарастырдың
қалыптасқаны орынды. Бірқатар зерттеушілер өз көзқарастарын былайша
дәлелдейді. Еңбек нарығы сұраныс пен ұсынысты білдіретін болса да, сатып
алушылар мен сатушылардың арасында кеңістік байланыс болуын түсіндіреді.
Бұл, айтылғандар, экономикалық георграфиялық түсінік. Ал, екіншілері -
кәсіпкерлікті тиісті механизімдермен, мөлшерлермен (нормалармен),
институттармен кәсіпкерлердің жұмыс күшін жүзеге асырылуын қамтамасыз
ететін экономикалық қатынастар жүйесі деп те түсіндіреді. Айтылған
көзқарастарға келісе отырып, біз, кәсіпкерлікті, бәсекеге лайықты өнім
өндіру жағдайында, кәсіпкерлер мен жалдамалы жұмысшылармен, мемлекет және
қоғамдық ұйымдар арасындағы мүдденің теңесуіне жету мүмкіндігін жасайтын
қатынас жүйесі деп түсінеміз.
Қазіргі кездегі көптеген ғалым-экономистер кәсіпкерлердің еңбектерін
сегментке бөлуге назар аудармайды. Біз кәсіпкерлердің еңбектерін зерттеу
барысында, әсіресе ауыл шаруашылығындағы әртүрлі белгілері бойынша
жіктеудің керектігі барына көңіл бөлдік. Оның басты себебі кәсіпкерлікпен
әртүрлі деңгейдегі жұмысшы - қызметкерлер айналасуы мүмкін. Олар аумақтық
белгісі бойынша, әлеуметтік статусы бойынша, біліктілігі бойынша, қызметтік
белгісі бойынша, жұмыспен қамытылуы статусы бойынша тағыда басқа белгілері
бойынша бөлінуі мүмкін ( сурет 1).
Сурет -1 Ауыл шаруашылығындағы кәсіпкер жұмысшы- қызметкерлердің
жіктелуі
Кәсіпкерлік-көп қатарлы және өте көлемді түсінік, ол бір мағанада емес.
Американдық ғалымдардың оқулықтарында бұл жұмыс жүйесі, халықтың сұранысын
қанағаттандыратын өнім өндіру, жұмыспен қамту, білім беру, денсаулық
сақтау, былайша айтқанда нарықтық экономиканың негізгі бағыты деп
тұжырымдайды.
Экономикасы дамыған мемлекеттерде кәсіпкерлер экономикалық қарым-
қатынас жасамай бір-бірімен өз жұмысын жүргізуі мүмкін емес. Кәсіпкер әр
уақытта өз пайдасын ойлай отырып, басқаның да жағдайына зер салуы тиіс,
өзімен қарым-қатынастағы кәсіпкерліктегі әріптестеріне, бұл көзқараста
пайда сөзінің орнына өзара пайда деген сөзді қолданғаны жөн. Бұл
жөнінде Англияның оқулықтарында кәсіпкерлік анықтамасы жұмыс, кәсіпкерлер,
мекемелер арқылы табылатын табиғи игілік, өндірісті сату және сатып алу,
қызмет немесе ақша, өзара пайда алып келетіндігін көздеген мекемелер немесе
жеке тұлғалар деген тұжырымдаманы айтады. Сол себепті кәсіпкерлік бір
тараптың екінші тарапты алдауына мүмкіндік бермейтін шындық қызмет.
Қазақстан Республикасы өзінің егемендігін, тәуелсіздігін алғаннан
кейін, мемлекетте әсіресе өндірістерде, қызмет көрсетуде, ауыл
шаруашылығында шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға мүмкіндік алды.
Бірақта, алғашқы кезде олардың тарихи дамуы қоғамда сапалы жүргізілмеді.
Ал, қазіргі кезде бұл кәсіпкерлер экономиканың жасаушы күші ретінде
қалыптасып келеді.
Адамзат, кәсіпорындардың мөлшері бойынша топтарға бөлуде бай
тәжірибе жинақтады. Бірақта, барлық елдер үшін ортақ шағын кәсіпорындарды
бөлудің қандай да бір ортақ әмбебап өлшемі ғылыми түрде дәлелденген жоқ. Әр
мемлекет өзінің ұлтынын ерекшелейтін, экономикасындағы салалық қызметіне
байланысты кәсіпорындардың мөлшері бойынша бөлу өлшемдерін белгілеуде.
Агроөнеркәсіп өндірісі мен оның салаларын да шаруашылық жүргізудің
экономикалық механизімінің мәнін айқындауда зерттеуіміздің транзиттік
экономика жағдайында іске асырылып отырылғанын назарға алуымыз керек.
Өйткені, көптеген елдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шаруашылықты
жүргізудің бір жүйесінен екіншісіне ауысу барысында өндіргіш күштер мен
өндірілген тауарларға меншік түрлерінің өзгеруін іске асыру арқылы
жүргізіледі. Оны республиканың экономикасының бүгінгі сипаты айқынырақ
көрсетіп отыр.
Экономикалық механизм – кәсіпкерлік шаруашылықты жүргізудің
қағидаларына негізделген әдісі бола отырып, кез-келген кәсіпорындардың
залалсыз қызмет істеуінің мәнін ашып көрсетеді. Экономикалық механизм
ұғымына мұндай көзқарас кәсіпорындардың заңда белгіленген шеңберде жұмыс
істеуі үшін жағдай жасауды білдіреді.
Экономикалық механизм - кәсіпкерлік шаруашылық, өндірістік қатынастар
жүйесі, өндіргіш күштер және қоғамның қондырмасы арасындағы өзара іс-
қимылдарды көрсетеді. Яғни, ол ең алдымен өндірушілердің, содан соң
тұтынушылардың және жалпы қоғамның экономикалық мүдделерін ескере отырып,
әр түрлі өндіріс процестерін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Өйткені, бұл
жағдайда негізгі элемент: біріншісі үшін, залал шекпеу; екіншісі үшін,
өнімді пайдалану тілегі; үшіншісі үшін, салық алу мен өркендетудегі өлшемі.
Агроөнеркәсіп өндірісінде шаруашылық жүргізудің экономикалық
механизмнің мән-мағынасы — экономикалық заңдарды негізге ала отырып, онда
қалыптасқан шаруашылық байланыстарды реттеудің экономикалық әдістерінің
жүйесі. Демек, экономикалық механизм, экономиканы қозғалысқа келтіретін
жүйе болып табылады және оған экономикалық заңдар қызмет істейді деген
көзқарас білдіруге болады (сурет 2).
Экономиканы модернизациялау жағдайында мемелекеттік реттеу мен
экономикалық механизмнің маңызды элементтерінің бірі ауыл шаруашылығы
өнімдерін өндіруді, өңдеуді және өткізуді қамтитын жоспарлау болып
табылатынын әлемдік тәжірибе дәлелдеп отыр. Жоспарлауды, кәсіпкерлік
жүргізудің нарықтық механизмінің бір бағыты ретінде қарастыра отырып,
нарық жоспарлаумен үйлеспейді деген жалған догмадан арылу керек. Нарықтың
дамуы ғылыми болжамдаумен және бағдарламалаумен толықтай үйлеседі.
Сурет - 2 Экономикалық механизм жүйесі
Ауыл шаруашылығын жоспарлау және материалдық-техникалық жабдықтау сала
кәсіпорындарымен шаруашылық байланыстарды ұйымдасытру негізінде ұдайы
өндіріс процесін жандандыруға мүмкіндік алады және олардың арасындағы
қалыптасатын байланыстардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктерінің барлығын
ескере білуі тиіс. Әрине, жалпы өндірістік және экономикалық қарым-қатынас
жүйесінің өзгеруі алдымен меншік түрлеріне және олардың өзгеру қарқынына
байланысты екені белгілі. Нарық қатынасына өту барысында меншік түрлерінің
жылдам қарқынымен өзгеруі, кәсіпкерлік- шаруашылық жүргізу үлгілерінің тез
өзгеруіне себепкер болады (кесте 1).
Объективті экономика заңы мен заңдылықтарына сүйенсек, өндіргіш күштер
мен өндірістік қатынастардың даму деңгейі, өндірісті шынайы қоғамдастыру
заңы аграрлық саладағы шаруашылықтардың көбінің ірі шаруашылық болып
қалыптасуына алып келеді.
кесте 1
Меншік түрлерінің кәсіпкерлік-шаруашылық жүргізу үлгілері
Жіктелу белгілері Шаруашылық айналыстардың түрлері
Интеграцияның формасы бойынша Сала ішіндегі, сала аралық
Іс-әрекеттің ұзақтылығына қарай Қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді
Интенсивтілігіне қарай Уақытша, тұрақты
Қажеттілігіне қарай Кездейсоқ, жоспарланған
Мазмұнынға қарай Ұйымдық, технологиялық, экономикалық
Іс-әркеттің тәсілі бойынша Тікелей, делдалдар арқылы
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2005-2010
жылдарға арналған мемлекеттік стратегиясында жаңа технологияны өндіріске
енгізу, жаңа жұмыс орындарын құруға бағдарланған кәсіпкерлікті дамыту мен
жетілдіруге басты назар аударылған. Сонымен қатар, мемлекет пен
кәсіпорындар арасында дәнекер болып табылатын кәсіпкерлер бірлестіктерінің
мемлекет тарапынан тиімді жұмыс істеуіне көмек көрсетуде қарастырылған.
Оңтүстік Қазақстан облысы, республикадағы ауыл шаруашылық саласының
дамыған аймақтарының негізгілерінің бірі. Бұл аймақта республика халқының
15%-дан асатын, былайша айтқанда 2,3 млн-нан артығы тұрады. Аймақта
халықтың өсуі, оның ішінде еңбек жасындағы белсенді жұмысшылардың көбеюі,
оған керісінше өндірістік күштердің баяу дамуы, әлеуметтік - экономикалық
мәселелерді тұрақты шешуді қиындатып отыр.
Осы жағдайды еске ала отырып облыс көлемінде әсіресе, ауыл
шаруашылығында кәсіпкерлікті дамыту өзекті мәселелердің біріне айналуда.
Кейінгі жылдары облыс ауыл шаруашылық өнімін өндіруде, оның көлемін өсіруде
біраз табысқа жеткенімен, бұл салада әліде болса пайдаланылмай жатқан
мүмкіндіктер жеткілікті. Осыларды іске қосуда кәсіпкерлікті мұнан әрі қарай
дамыту керектігін өмір көрсетіп отыр. Бұл туралы мемлекеттің Призеденті
өзінің 2007 жылғы халыққа жолдауында былай деген: - кәсіпкерлікті дамыту
қоры халықтың кәсіпкерлік әлуеті мен бастамашылығын іске асыруға тырысқан
түрлі топтары үшін қаржы ресурстары мен сараптама жасауын нақты қайнарына
айналуға тиіс.
1.2 Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға салық салу
Ауыл шаруашылық өнімдері өлдіруші заңды тұлғаларға арналған арнайы
салық режимі патент негізінде бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібін
көздейді.
Арнайы салық режимі ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіретін заңды
тұлғалар мынадай қызметтер түрін атқарған жағдайда рұқсат етіледі:
- жерді пайдалана отырып, ауылшаруашылық өнімдерін өндіріп, өзі өндірген
өнімді ұқсатса және сатса;
- ауыл шаруашылығы өнімінің толық кезеңдегі (жас төлді өсіруден бастап)
мал шаруашылығы мен құс шаруашылығы (оның ішінде асыл тұқымды),
омарта, сондай-ақ өзі өндірген өнімдерді ұқсатса және сатса;
Ауыл шаруашылығы тауарларын өңдіруші-заңды тұлғалар үшін арнайы салық
режимін қолдану бойынша шектеулер бар. Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші
заңды тұлғалардың ішінде, мына заңды тұлғалар бұл режим бойынша жұмыс істей
алмайды:
- еншілес, ұйымдары, филалдары мен өкілдіктер бар заңды тұлғалар;
- заңды тұлғалардың филиалдары, өкілдіктері мен өзге де оқшауланған
құрылымдық бөлімшелері;
- осы арнайы салық режимін қолданатын басқа заңды тұлғалардың
тазартылған тұлғалары болып табылатын заңды тұлғалар жөніндегі қызмет.
Арнайы салық режиімн акцизделетін өнімді өндіретін, ұқсататын және
сататын заңды тұлғалардың қолдануына болмайтынын ескеру қажет.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар арнайы салық
режимін патент алу арқылы жүргізіп, бюджетпен есеп айырысады.
Патент құнының есебіне корпорациялық табыс салығы, әлеуметтік салық,
жер салығы, мүлік салығы, көлік құралдары салығы, қосылған құн салығы
енгізіледі.
Патент құнының есебіне корпорациялық табыс салығы, әлеуметтік салық,
жер салығы, мүлік салығы, көлік құралдары салығы, қосылған құн салығы
жатады. Патент құнының есебі кезінде төленуге тиісті салықтар сомасы 80%-
ға кемітіледі.
Патент құнының есебіне енгізілген салық сомаларын есептегенде,
корпорациялық табыс салығы және қосылған құн салығы өткен үш-бес жыл
ішіндегі шаруашылықтың табысы мен шығындарының көрсеткіштері негізінде
айқындалады. Жаңадан құрылған кәсіпорындар үшін, патент құны осындай
шаруашылықтардың соңғы 3-5 жыл ішіндегі көрсеткіштері негізінде
есептелінеді.
Әлеуметтік салық сомасы шаруашылық мәлімдеген қызметкерлердің санына
өткен жылдағы осы шаруашылықтың орташа еңбекақысын көбейту жолымен
айқындалады. Жер салығының, мүлік салығының және көлік салығының сомасы
патент құнын есептеген кезде жалпы белгіленген тәртіппен анықталады.
Патент құнының есебін салық төлеуші өзі жасайды және салық органына өзі
береді. Арнайы салық режимін қолданатын салық төлеушілер патент құны
есебіне енгізілген салықтар бойынша декларациялар тапсырудан босатылады
[4,24].
Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу, жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын төлеу, қоршаған орта
ластағаны үшін төлемақыны есептеу жалпы белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
Сонымен қатар жалпыға бірдей тәтіппен салық декларациясы тапсырылады.
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
салық режимі. 385-бап. Жалпы ережелер.
1. Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған
арнаулы салық режимі патент негізінде бюджетпен есеп айырысудың ерекше
тәртібін көздейді және заңды тұлғалардың:
1) Жерді пайдалана отырып ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру өзі
өндірген осы өнімді ұқсату және өткізу жөніндегі:
2) Толық кезеңді мал шаруашылығы мен құс шаруашылығының ара
шаруашылығының ауыл шаруашылқ өнімдерін өндіру жөніндегі сондай-ақ өзі
өндірген өнімдерді ұқсату және өткізу жөніндегі қызметіне қолданылады.
2. Мыналардың:
1) Еншілес ұйымдарды, филиалдарды мен өкілдіктері бар заңды
тұлғалардың;
2) Заңды тұлғалар филиалдарының, өкілдіктері мен өзге де оқшауланған
құрылымдық бөлімшелерінің;
3) Осы арнаулы салық режимін қолданылатын басқа да заңды тұлғалардың
аффилиирлендірілген тұлғалары болып табылатын заңды тұлғаларды ауыл
шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық
режимін қолдануға құқығы жоқ.
Осы тармақтың мақсаттары үшін аффилиирлендірілген тұрға болып
шешімдерді тікелей және жанама айқындауға немесе көрсетілген арнайы салық
режимін қолданатын заңды тұлға қабылдайтын шешімге, оның ішінде шартқа және
өзге мәмілеге байланысты, ықпал етуге құқығы бар заңды тұлға, сондай-ақ
көрсетілген арнаулы салық режимін қолданатын заңды тұлғаға қатысты осындай
құқығы бар тұлға танылады.
3. Арнаулы салық режимі салық төлеушілердің акцизделетін өнімді
өндіру, ұқсату және өткізу жөніндегі қызметіне қолданылмайды.
4. Осы баптың 1-тармағында аталған қызметті жүзеге асыратын заңды
тұлғалар осы арнаулы салық режимін немесе салық салудың жалпы белгіленген
тәртібін дербес таңдауға құқылы.
Таңдап алынған салық салу режимі салық кезеңі ішінде өзгертілмеуге
тиіс.
5. Салық төлеушілер осы арнаулы салық режимі қолданылмайтын қызмет
түрлерін жүзеге асырған кезде кірістер мен шығыстардың (жалақыны есептеуді
қоса алғанда), мүліктің (соның ішінде көлік құралдары мен жер
учаскелерінің) есебін бөлек жүргізуге және қызметтің мұндай түрлері бойынша
тиісті салық пен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді жалпы
белгіленген тәртіппен және (немесе) шағын бизнес субъектілері үшін арнаулы
салық режимінде есептеуді және төлеуді жүргізуге міндетті.
386-бап. Салық кезеңі
Күнтізбелік жыл патент құны есебіне енгізілген салықты және жер
учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақыны есептеуге арналған салық кезеңі
болып табылады.
387-бап. Патент беру тәртібі
1. Арнаулы салық режимін қолдану үшін салық төлеуші жыл сайын 20
ақпаннан кешіктірмеи жер учаскесінің орналасқан жері бойынша
салық органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша
патент алуға өтініш береді.
Салық төлеушінің көрсетілген мерзімде өтініш бермеуі оның салықты және
жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақыны жалпы белгіленген тәртіппен
есептеуге және төлеуге келіскені болып есептелді.
2. Салық төлеуші осы арнаулы салық режимін қолданудың алғашқы салық
кезеңінде өтінішпен бірге жер учаскесінің орналасқан жері бойынша салық
органына мынадай құжаттарды:
1) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариат
куәландырған көшірмесін;
2) нотариат немесе селолық (поселкелік) атқарушы органдар
куәландырған жер учаскесіне құқығын растайтын құжаттардың көшірмелерін;
3) салық кезеңінің басындағы жағдай бойынша қолда бар және көлік
құралдарына салынған салықты есептеу үшін қажетті көрсеткіштерді көрсете
отырып, осы Кодекстің 385-бабының І-тармағында белгіленген қызметте
пайдаланылатын автокөлік құралдарының тізбесін;
4) мүлікке салық салу объектілері болып табылатын және сенімгерлік
басқарудағы меншік құқығындағы объектілерді бөліп алып, салық кезеңінің
басындағы жағдай бойынша бухгалтерлік есептегі олардың қалдық құнын көрсете
отырып, осы Кодекстің 385-бабының І-тармағында белгіленген қызметте
пайдаланылатын негізгі құрал-жабдықтар мен материалдық активтердің
тізбесін;
5) лицензиясын (қызметтің лицензияланатын түрін жүзеге асырған
жағдайда);
6) жұмыс берушінің (жаңадан құрылғандарын қоспағанда) мәлімделген
қызметкерлер санына табыс түрінде төлейтін шығындарын қоса алғанда, салық
төлеушінің өткен бес жыл үшін жылдық жиынтық табысы мен шығындарын
растау үшін қажетті есептерінің көшірмелерін табыс етеді. Бұл
орайда аталған табыстары осы Кодекстің 149-бабының ІІ-тармағына сәйкес
анықталады;
7) салық төлеушінің уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан мен
тәртіп бойынша толтырған патент құнының есебін табыс етеді.
3. Жоғарыда аталған құжаттардың бәрі болған жағдайда салық органы бес
жұмыс күні ішінде патент береді.
Келесі салық кезеңдерінде салық төлеушілер салық органына патент алу
жөнінде өтініш берген кезде, осы баптың 2-тармағының 1)-5) тармақшаларында
белгіленген құжаттарды олардағы деректер өзгерген кезде ғана табыс етеді.
4. Жаңадан құрылған салық төлеушілер тіркеу есебіне қойылған кезден
бастап осы күнтізбелік күн ішінде осы арнаулы салық режимін қолдану
құқығына өтініш береді.
5. Патент беру әрбір салық кезеңіне жүргізіледі.
388-бап. Патент құнының есебіне енгізілген салықты және
жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлем ақыны есептеу тәртібі
1. Патент құнының есебіне корпорациялық табыс салығы, әлеуметтік
салық, меншік, жерді тұрақты пайдалану немесе бастапқы өтеусіз уақытша жер
пайдалану құқығымен жер учаскесі болған кезде төлейтін жер салығы, уақытша
өтеулі жер пайдалану учаскесі болған кезде жер учаскесін пайдаланғаны үшіп
төлейтін ақы, мүлік салығы, көлік құралдары салығы, қосылған құн салығы
(салық төлеуші қосылған құн салығын төлеуші ретінде есепте тұрған
жағдайларда) енгізіледі.
2. Салық кезеңінің басында патент құнының есебіне енгізілген салық
сомаларын есептеу:
1) корпорациялық табыс салығын және қосылған құн салығын белгілеу
кезінде - өткен бес жыл ішіндегі шаруашылықтың табысы мен шығындарының,
көрсеткіштері негізінде жүргізіледі. Жаңадан құрылған салық төлеушілер
табыс нен шығындар көрсеткіштерін осыған ұқсас шаруашылықтардың орташа
көрсеткіштері бойынша анықтайды.
Табыстар мен шығындар көрсеткіштерін анықтау тәртібін уәкілетті
мемлекеттік орган белгілейді;
2) әлеуметтік салықты анықтау кезінде - осы Кодекстің
316-бабының 1-тармағына сәйкес белгіленетін табыстар
түрінде жұмыс берушінің қызметкерлерге төлейтін шығыстарына осы
Кодекстің 317-бабында белгіленген ставканы қолдану арқылы жүргізіледі.
Бұл орайда жұмыс берушінің қызметкерлерге табыс түрінде төлейтін
шығындары осы шаруашылық бойынша өткен жыл ішіндегі орташа жалақыны
ағымдағы жылда мәлімделген қызметкер санына көбейту жолымен
анықталады.Жаңадан құрылған кәсіпорындар үшін мәлімделген орташа жалақының
мөлшері Қазақстан Республикасының заң актілерімен белгіленген ең томенгі
жал ақы мөлшерінен төмен болмауға тиіс;
3) жер салығының, жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлейтін ақының
мүлік салығы мен көлік құралдары салығының сомасы - жалпы белгіленген
тәртіппен жүргізіледі.
3. Патент құнын есептеу кезінде бюджетке төленуге тиісті салық және
жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлейтін ақы сомасы 80 процентке
азайтылады.
4. Осы арнаулы салық режимін қолданатын салық төлеушілер, қосылган құн
салығын қоспағанда, патент құны есебіне енгізілген салық және жер
участкесін пайдаланғаны үшін ақы төлеу жөніндегі есептілік тапсырудан
босатылады.
5. Ағымдағы салық кезеңі ішінде салық салу объектілері және (немесе)
патенттің құны есебіне енгізілген салық бойынша және жер учаскелерін
пайдаланғаны үшін төленген ақы бойынша салық базасы өзгерген жағдайда,
салық төлеушілер мұндай салық және жер учаскелерін пайдаланғаны үшін ақы
сомаларына қайта есептеу жүргізеді [5,94].
389-бап. Салық және жер учаскелерін пайдаланғаны үшін ақы төлеудің
тәртібі мен мерзімдері.
Патент құны есебіне енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы
сомаларын бюджетке төлеу 20 мамырдан және 20 қазаннан кешіктірілмей, патент
құны есебінде көрсетілгеп салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы
сомаларының тиісінше 16 және 12 мөлшерінде және патент құны есебіне
енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы бойынша берілген қайта
есептеулерді ескере отырып, патент құнының қалған бөлігі мөлшерінде келесі
салық кезеңінің 20 наурызында жүргізіледі.
390-бап. Патент құны есебіне кірмеген салықтың және басқа да міндетті
төлемдердің жекелеген түрлерін есептеу, төлеу ерекшеліктері және олар
бойынша салық есептілігін табыс ету.
1. Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын есептеу осы Кодекстің
153, 155, 158, 160 баптарына сәйкес жүргізіледі.
Жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын есептеу
Қазақстан Республикасының зейнетақы заңдарында белгіленген тәртіппен
жүргізіледі. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақыны және жер бетіндегі
көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақыны есептеу тиісінше 451-
465-баптарында белгіленген тәртіппен жүргізіледі.
2. Төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығы, жинақтаушы зейнетақы
қорларына міндетті зейнетақы жарналары, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz