Экономикалық қатнастар ортасы экономикалық көрсеткіштері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНІМНІҢ САПАСЫН КӨТЕРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...6
1. Нарық жағдайында өндірілетін өнім сапасының мәні және мағынасы ... ...6
2. Өндірілетін өнім сапасына әсер ететін факторлар және олардың
жіктелінуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3. Өнім сапасын анықтау
әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2 Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ның экономикалық және сапа көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.1 Кәсіпорынның шаруашылық экономикалық қызметінің сипаттамасы ... .29
2.2 Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ң негізгі қорларын және өзіндік құнын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.3 Кәсіпорында өнім сапасын көтерудің тиімділігін және бәсеке
қабілеттілігін арттыруды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 51
3 КӘсіпорында Өнім сапасын жетілдіру жолдары ... ... ... .57
3.1 Өнім сапасын көтеруде кәсіпорындағы маркетингтік жүйені қалыптастыру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...57
2. Кәсіпорында өнім сапасын көтеруде жаңа технологияны пайдалану
тетіктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
Пайдаланылған Әдебиеттер кӨздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Кіріспе
Қазақстан-2030 стратегиясында еліміздің экономикасының басым
салалардың бірі ауыл шаруашылығы болып табылатыны ерекше орын алатыны
көрсетілген. Нарықтық экономика жағдайында шикізат өндіріп қана қоймай оны
өңдеп тұтынушыларға жеткізудің маңызы зор болып отыр. Осы орайда әсіресе
алуыл шаруашылығының өнімдерін өндіру және оны өңдеп, түпкі өнім алуды
кеңейтудің, өнім сапасын жоғарылатудың, тиімділікті арттырудың өзекті
мәселелер жүйесін құрап отырғаны белгілі. Демек Қазақстанның агроөнеркәсіп
жүйесінде дәнді дақылдарды өндіріп, оны өңдеп халықтың күнделікті тұтынысын
қамтамасыз ететін сапалы нан өнімдерін өндірудің тиімділігін арттыру қажет
болып отырғаны белгілі.
Жоғарыда аталған факторларды есепке ала отырып , дипломдық жұмыстың
мақсаты агроөнеркәсіп жүйесінде ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу және алынған
өнімдердің сапасын арттырудың жолдарын зерттеу болып табылады.
Жоғары сапалы астық өндіру мәселесінің кең қанат жаюымен қатар, оны
Қазақстанда өндіру, өңдеу және өткізудің экономикалық өзара қарым-
қатнастардың үдемелі формаларын іздестіру қажеттілігін алдын-ала
айқындайды.
Ауыл шауашылығы саласындағы осындай өзара қарым-қатнастарды зерттеп,
тәжірибе жүргізу бұл мәселені шешудің бірден-бір жолы, ауыл шаруашылығы
өнім өндірушілері мен өңдеуші кәсіпорындар, сауда ұйымдары, аралас сала
кәсіпорындары арасында интеграция үрдістері жылдамырақ жүретін
кооперацияларды дамыту болып табылады.
Осыған байланысты АӨК-гі кооперациялар келесі бағыттар бойынша дамуы
тиіс: ауылшаруашылық, өндірістік кооперациялар, ауыл шаруашылық өнімдерін
өңдейтін кооперациялар, жабдықтау-өткізу және де несиелік, сақтандыру
формалары және т.т.б.
Кооперациялар тиімділігі көбінесе оның қалыптасу сатысындағы дамуын
реттейтін және кең қатнастар жүйесі қалыптасатын салааралық кооперацияның
қызметі арасында экономикалық қатнастардың қаншалықты негізделгеніне
тәуелді болады. Ол халықшаруашылығы экономикасының аралас салалы ауыл
шаруашылығының барлық формаларын және бірінші кезекте агроөнеркәсіптік
өндірістің жалпы құрамын қамтиды.
Агроөнеркәсіптік кооперация тек қана тік типтегі қатнастарды қамтиды
және тік интеграция формасы болып табылады. Ол ауыл шаруашылық өнімін
өндіруге қолайлы жағдай жасау мен оны тұтынушыға жеткізуге дейін бір
техникалық сатыда бір-бірінен кейін жүретін салалардың жинақталуы (астық
өндіретін шаруашылықтар, астық тазалау кешендері (элеваторлар) және жеңіл
және тамақ өнеркәсібі үшін астық және астық өнімдерін өткізу).
Дипломдық жұмыстың мақсатын орындау үшін төмендегідей міндеттер
қойылды:
− өнімнің сапасын арттырудың нарықтық экономика жағдайындағы
теориялық және әдістемелік негіздерін зерттеу;
− нан өнімдерін өндіретін Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ның технико-
экономикалық және қаржылық жағдайын талдау;
− кәсіпорын өндіретін өнімінің сапасының көрсеткіштерін анықтау
жене олардың экономикалық тиімділікке әсерін зерттеу;
− кәсіпорынның көрсететін қызметі мен өндірілетін өнімдердің
сапасын арттырудың жолдарын қарастыруына сияқты ұсыныстар жасау болып
табылады.
Дипломдық жұмыс обьектісі Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ы болып
табылады.
Бірінші тарауда өнімнің сапасын арттырудың теориялық мәселелері
қарастырылады. Оны арттыруға әсер ететін факторларға және реттейтін
заңдарға қысқаша шолу жасалынады. Бәсекелік қабілетті анықтаушының бірі
сапа көрсеткіштеріне толық сипаттама беріледі. Бүкіл әлемдік сауда ұйымына
кіру алдындағы өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру мәні анықталады.Өнім
сапасына әсер ететін факторлар анықталып, олардын өндірілетін өнімнің
сапасына әсер етуін, сондай-ақ олардың түрлерінің жіктелуіне сипаттама
беріледі.
Екінші тарауда ауыл шаруашылығыны өнімдерін өндіру саласында
ондаған жылдар бойы қызмет етіп келе жатқан Ахметжанов нан комбинаты АҚ-
ына жалпы сипаттама беріліп, қаржылық-экономикалық жағдайына талдау
жасалады. Кәсіпорын өндіретін өнімінің сапасына баға беріліп, оның
экономикалық тиімділікке әсері талданады.
Үшінші тарауда өнімнің сапасын арттыру бағыттары келтірілген.
Ауыл шаруашылығы саласындағы қызмет етуші кәсіпорындар шаруашылығымен облыс
ауқымында танысып, сондай-ақ өндірістің өндірілетін өнімнің сапасын
арттыудағы : ұйымдастырушылық-экономикалық тетіктер; өнімнің сапасын
көтерудегі кәсіпорындардың өзара байланыстарын жетілдіруі; ауыл шаруашылығы
өндірісіндегі инновация, маркетинг жүйелерін жақсарту жолдары туралы сөз
болады. Зерттеудің әдістемелік негіздеріне Қазақстан Республикасының
Заңдары, Президент жолдаулары, статистика мәліметтері, сапаны басқару
тақырыбында ой қозғаған шетелдік және отандық ғалым-экономистердің және
мамандардың ой-пікірлері мен еңбектері қолданылады.
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНІМНІҢ САПАСЫН КӨТЕРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Нарық жағдайында өндірілетін өнім сапасының мәні және мағынасы
Сапа бүгінгі таңда өнімді, жұмысты және қызметті бағалаудың негізгі
критериі ол - әр адамның және жалпы қоғамның өмір сүру деңгейін анықтайды.
Сапа жоғарғы стандарттың индикаторы секілді, өнім өндіруші өзінің өнімін
жарнамалау кезінде щешуші роль атқрады. Сапа әр кезде әсіресе қазіргі
нарықтық экономика кезеңінде өткір мәселе болуда. Елімізде өндірілетін
өнімнің көп бөлігі импорттық тауарлармен бәсекелесе алмайды. Сондықтан
отандық кәсіпорындар көптеген қиындықтарға кездеседі. Дамыған елдердің
тәжірибесі көрсеткендей, қиындықтардан шығуға негізгі жол ашатын құрал бұл
– сапа.
XXІ ғасыр цивилизациялық дамуда сапаның барлық салалары: еңбек сапасы,
қызмет және өнім сапасы, қоршаған орта сапасы және т.б. жоғары сапа ғасыры
болуы керек. Қазіргі замандағы нарықтық қатнастар жағдайында кәсіпорынның
сәтті және бәсекеқабілетті қызметі көбінесе оның өндіретін өнімінің
сапасына тәуелді.
Сапа - бұл белгіленген және болжанатын сұранысты қанағаттандыра
алатын объектінің сипаттамаларының жиынтығы.
Сапа түсінігі: құжаттандырылған процедуралар негізінде үрдістерді
басқару; тұрақты тұтынушылармен өзара тиімді әріптестік негізінде өткізу
нарықтарын жаулап алу; бәсеке қабілетті өнім ұсыну арқылы жаңа өткізу
нарықтарын игеру сияқты қызметтің барлық түріне таралады. Сапа - бұл
өндірілген өнімнің емес тапсырыс берушінің қайтып келуі. Өндірілген өнімнің
сапасын анықтайтын факторлар болып тапсырыс берушінің (тұтынушының)
сұранысына икемделу, кәсіпорынның әрқашан оны ескеріп ал іс жүзінде оны
риза қылу табылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар деңгейінде сапа деңгейін анықтау үшін
сериясы 9000 (ІSO 9000) стандарттарына сәйкес сапа менеджменті жүйесін
ендіру болып табылады.
Өнім сапасы – бұл кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің
бірі. Осы көрсеткіш арқылы қолданылатын техника,технология және
басқарушылық деңгейін анық көруге болады. Өнімнің сапасы – маңызды
экономикалық категория. Сонымен қатар бұл көрсеткіш өнімнің өзіндік құны,
табыс, рентабельділік және т.б, сияқты экономикалық көрсеткіштермен тығыз
байланысты. Өнімнің сапасын арттыру жүйесін әр түрлі (макро және микро)
деңгейде қарастыру керек.
Өнімнің сапасын көтеру:
- өткізілетін өнім және қызмет көлемін ұлғайтуға;
- экспорт құрылымын жақсартуға;
- ҒТП-ті және басқаларын қолдануға мүмкіндік береді. Өнімнің
сапалылығының жоғары деңгейі мемлекет үшін: ҒТП-тің жеделдеуіне экспортты
ұлғайтуға мүмкіндік береді. Ал, нарықтық қатнастар жағдайында, әрдайым
сапалы өнім өндіру кәсіпорын үшін өте маңызды, ең алдымен ол кәсіпорын
имиджінің қалыптасуына септеседі.
Жоғары деңгейлі имидж, бұл – танымалдылық және сенімділік, сатып
алушылардың фирмаға, оның тауарына, қызметіне, тауарлық белгісіне,
жарнамасына, фирмалық стиль атрибуттарына оң және тұрақты көзқарасының
қалыптасуына себеп болады.
Қазіргі таңда біз экономиканың әр саласында, әлемдік және
Қазақстандық нарықтарда мықты да танымал көшбасшы орындарын иемденетін
көптеген шетелдік фирмаларды көреміз. Олар: Adіdas, Nіke, PHІLІPS, SONY,
Nokіa, Coca-Cola және де басқа көптеген фирмалар.
Сонымен кәсіпорында сапа мәселесін шешу – оның сатып алушылар
алдындағы жоғары имиджі, сыртқы нарыққа шығу, өнімнің сапасын тұрақтандыру
жоғары деңгейде табыс табуға негіз болады.
Өндіріс технологиясы мен адам қажеттілігінің дамуы әсерінен сапа
рөлі мен маңызы үнемі өсіп отырады.
Мәдениет пен білім деңгейінің өсуі күнен-күнге тұтынушылардың талабы мен
қалауын өсіріп отыр.
Осыған байланысты, өнім сапасы мәселесі - тауар өндірушілер
алдында тұрған экономикалық және әлеуметтік мәселелердің маңыздысы.
1.Өнімнің бәсекелік қабілеті келесі элементтерден тұрады:
− бағаның негізгі бәсекелестердің бағасымен салыстырылуы;
−сұраныс пен ұсыныс қатынастарына байланысты, бәсекелестер
саясатына байланысты бағаны дифференциялау жүйесінің жұмыс жасауы;
− жеңілдіктер жүйесінің тұтынушыларды тартуы;
2.Өнім сапасы :
− өнімнің техникалық-функционалдық қасиеттері;
− қосымша пайдалылықтың болуы;
− өнімнің танымалдық деңгейі;
3.Өткізу, жарнама және қызмет көрсету жүйелерінің бәсекелік
қабілеті:
− өткізу жүйелерінің тұтынушыларға қолайлылығы;
− жарнаманың тиімділігі;
− қызмет көрсету жүйелерінің қолайлылығы мен сенімділігі.
Өнімнің сапасы саласындағы атақты американ маманы А.Фейгенбаум өзінің
“Өнімнің сапасын бақылау” атты кітабында: қызметтің немесе өнімнің сапасы
мағынасын, оның пайдалану кезінде сатып алушының талаптарына толықтай жауап
беру жолымен қызметтің немесе өнімнің техникалық, технологиялық және
эксплуатациялық мінездемелерінің жалпы жиынтығымен анықтауға болатындығын
түсіндіреді. Ары қарай автор қызметтің немесе өнімнің сапасын анықтаушы,
басқа емес, ал нақ осы тұтынушы екендігін атап өтеді. Кейбір отандық
мамандар өнімнің сапасын ғылыми-техникалық прогресстің айнасы деп те
атайды. Өнімнің сапа деңгейі оның сапасының көрсеткіштер жүйесі негізінде
анықталады. Ол үшін осы әр көрсеткіштің сандық мағынасын біле отырып,
салыстыру үшін есепті өнім ретінде алынып отырған тауардың сйкес
көрсеткіштерімен салыстырылады.
Әлеуетті
Сыртқы нарықты Бәсекелестерді тұтынушылардың
зерттеу зерттеу қажеттілігін зерттеу
1-сурет- Тауардың бәсекелік қабілетін бағалаудың типтік сызбасы
Сапа көрсеткішін анықтаудың негізгі міндеті болып оның сандық мағынасын
табу есептеледі. Ол үшін практикада өнімнің ерекшеліктеріне байланысты
келесі әдістер қолданылады:
- Өлшеу әдісі – приборлар мен құралдардың көмегімен анықталады;
- Тіркеу әдісі – белгілі бір жәйттер (мәселен: сынақ кезінде теріс
нәтиже) немесе заттардың (мәселен: стандартталған, унифицирленген немесе
патентпен қорғалған әмбебап) санын есептеу мен тіркеуге негізделген.
Тіркеу әдісі арқылы сенімділікті, патентті-құқықты, стандарттау,
унификациялау секілді көрсеткіштерді анықтауға болады;
- Есесптеу әдісі - өнімнің сапа көрсеткіштерін анықтау үшін арнайы
математикалық моделдерді пайдалануға негізделген;
- Органолептикалық әдіс – адамның сезім мүшелерімен: көру, есту,
дәм сезу, ұстап көру және т.б. сияқты қабылдауын талдауды қарастырады.
Табылған мәндердің туралығы мен растығы оны анықтаушы тұлғаның
квалификация, анықтау қабілеті, кәсіпқойлық деңгейіне байланысты;
- Социологиялық әдіс – барлық тұтынушылар желісі бойынша ақпарат
жинап, талдау жасау арқылы жүргізіледі. Өнімнің техникалық деңгейі және
өнімнің сапа деңгейін неғұрлым терең түсінік ретінде қарастырады;
Жалпы өнімнің бәсекелік қабілетін арттыруға бірнеше факторлар
әсер етеді. Оларды 2-ге бөлуге болады: сыртқы және ішкі.
Сыртқы факторларға мемлекет деңгейінде қабылданатын бағдарламалар
мен заңдар жатады. Атап айтқанда: Сапа бағдарламасы, Жеңіл және тамақ
өнеркәсібі салаларында импорт алмастырудың 2001—2003 ж, арналған
бағдарламасың, “Сертификаттау туралы”, “Стандарттау туралы”, мақсатты-
отандық өндірушілерді демпингті тауарлар нәтижесінде қалыптасқан теріс
пиғылды бәсекеден қорғау болып табылатын “Демпингке қарсы шаралар туралы”,
“Теріс пиғылды бәсеке туралы”, ішкі нарықты, шет мемлекетпен
субсидияланатын импорт тауарларын жеткізушілер тарапынан теріс пиғылды
бәсекеден қорғануға бағытталған “Субсидиялармен орын толтыру шаралары
туралы” және Президентіміз бен Үкіметтің тиісті атқарушы органдар мен
жергілікті әкімшіліктер алдына қойып, орындалуы соңғы 2-5 жыл ішінде
көзделген, қысқа және орта мерзімді страгтегиялық даму бағдарламалары,
басқа да жекелеген бағдарламалар мен заңдар жатады.
Сапа туралы Республикалық бағдарламасының негізгі мақсаттары мен
қызметтері келесідей :
− өнімдер мен қызметтер сапасы саласында мемлекеттік басқаруды
құқықтық қамтамасыз ету және жетілдіру;
− басқару нысандары мен әдістерін жетілдіру;
− отандық өнімдердің бәсекелік қабілетін арттыруға бағытталған ҒТП
жетістіктерін енгізу;
− өнімдер мен жұмыстар, көрсетілетін қызметтерді сетификаттаудан
сапа жүйесін сертификаттауға көшу;
− стандарттау, метрология мен сертификаттау саласында кадрларды
дайындау;
− сапаны артыру саласында іс-шаралар ұйымдастыру мен насихаттау.
Ішкі факторларға кәсіпорын деңгейіндегі шаралар, білікті
менеджмент,сапа үйірмелері,жақсы қалыптастырылған кадрлық саясат және т.б.
жатады.
Бәсекелік қабілетті қамтамасыз етуде ХХ-ғасырдың 80-ші жылдары
сапаға деген талап шешуші болды.Сатып алушылардың 80%-ы өнімді әлемдік
нарықта сатып ала отырып, бағасынан гөрі сапасын қалайды. Сондықтан,
өнімнің бәсекелік қабілетін талдауда сапа көрсеткіштерін талдаудың маңызы
зор :
− функционалдық қасиеттер тұтыну затының өз мақсаттық бағытына
сәйкес келуін көрсетеді. Олардың негізгі функцияларының, көмекші
операциялар мен қосымша операциялардың дәл орындалуын көрсетеді.
Мысалы, кір жуғыш машинаның функционалдық қасиетіне оның кір жууын
жатқызамыз. Көмекші функциялар – электронды сағаттарда калькулятордың
болуы;
- әлеуметтік арналымы тауардың әр-түрлі халық тобына арналғандығы;
- эргономиялық қасиеттер тауардың тұтыну кезіндегі ыңғайлылық пен
комфорт, яғни адамға физикалық, психологиялық ауыртпалық түсірмеу. Мысалы,
автомобильде басқару жүйелерінің орналасуы және т.б.
- эстетикалық қасиеттер тауардың көңілге аларлықтай ерекшеліктер
арқылы қоғамдық құндылыққа ие болуы. Мысалы, сәнді киім, әдемі ыдыс-аяқ
және т.б.
Poole computer компаниясының тек түсімен ғана ерекшеленетін жаңа
компьютер шығаруы, итальяндық Zanussі фирмасының әр-түсті асхана жиһазын
шығаруы.
- экологиялық қасиеттері, бұл тауарды қолдану қоршаған ортаға
қаншалықты зиян болғандығымен анықталады. Мұнда тек тұтыну заты ғана емес,
сақтау, тасымалдау және т.б., үрдістер ескеріледі. Мысалға кір жууға
арналған ұнтақтың биологиялық тазалығы, аэрозольді заттардың ауаға әсері
және т.б.
- гигиеналық қасиеттер тауардың тұтыну кезіндегі адам ағзасына,
жұмыс жасау қабілетіне кері әсер етпеу мүмкіндігі. Олар жарықтылық,
вентиляция, температура, ылғалдылық деңгейі және т.б.
- тауардың тұтынудағы сенімділігі, яғни тұтыну кезіндегі өзінің
негізгі ерекшеліктерін сақтап қалуы. ұзақ мерзім қолданылуымен,
сақталымдығымен, жөндеуге жарамдылығымен т.б.-мен анықталады.
Мысалы, матаның сенімділігі жуғанда өз түсін сақтап қалуы.
1.2 Өндірілетін өнім сапасына әсер ететін факторлар және олардың жіктелінуі
Өнімнің сипатталатын белгілерінің құрамы мен құрылымын анықтаудың
негізгі бағыттары, өнім сапасының деңгейін бағалайтын көрсеткіштер
классификациясынан көрініс табады.
Мөлшерленуіне қарай натуралды бірліктермен (килограмм, метр, балл,
көлемі шектеусіз), сондай-ақ бағалық бірліктермен сипатталалды.
Сапа деңгейінің бағалануына байланысты – базалық және оған қатысты
көсеткіштер.
Анықталу стадиясына байланысты – болжамды, проектілі, өндірістік,
эксплуатациялық көрсеткіштер.
Сипатталатын белгілеріне байланысты – бірліктік және кешенді
(топтық, жалпылама, интегралды) болуы мүмкін. Бірліктік және кешенді сапа
көрсеткіштері, сізді, обьектінің (жүйенің) сыртқы ортамен қатынасының
қызықтыруына тәуелді түрлі топтарға біріктіріледі. Мұндай топтастырылу
үлгісі кестеде көрсетіледі.
Көрсеткіштер топтарын талдаған кезде олардың арасындағы белгілі
бір корреляцияны байқауға болады. Мысалға, өнімнің энергия сиымдылығы
сияқты, өндірістің технологиялық деңгейінің көрсеткіші экономикалық және
экологиялық көрсеткіштер топтарымен өте тығыз байланысты.
Өнімнің сапасы, оның құрамын анықтаушылардың мөлшерін өлшеу
негізінде бағаланады. Қазіргі заманда сапа көрсеткіштерінің сәйкес топтары
арқылы өнімнің (тауардың) құрамын келесі топтар бойынша классификациялау
өте кең тараған: пайдалану бағытының көрсеткіштері, сенімділік,
технологиялық, стандарттау және унификациялау, эргономикалық, эстетикалық,
транспортабельділік, патенттік-құқықтық, экологиялық және қауіпсіздік
көрсеткіштері.
Пайдалану бағытының көрсеткіштері өнімнің қай салада, қай
жағдайда қолданылатынын көрсетіп қана қоймай, осы өнімді пайдаланудан
алынатын тиімділікті айқындайды. Бұл көрсеткіш бағаланып отырған өнімнің
көмегімен белгілі уақыт аралығында қандай көлемде өнім өндірілетінін немесе
өндірістік қызмет көрсетілетінін айқындайды.
Пайдалану бағыты көрсеткіштері тобына келесі топшаларды
жатқызуға болады: классификациялық, техникалық тиімділік, функционалдық,
құрылымдық және де құрамы мен құрылымдық.
Сенімділік көрсеткіштері. Сенімділік өнеркәсіптік өнімнің
негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Әр түрлі құндылықтардың жұмыс
интенсивтілігі мен күрделілік режимдері үздіксіз өсіп, атқарылатын
функцияларға жауапкершілік жоғарылайды. Жауапкершілік деңгейінің
жоғарылауына байланысты сенімділікке деген талаптар да өседі. Машиналар мен
басқа да құрал жабдықтардың сенімділік деңгейінің жеткіліксіздігіне
байланысты, олардың жөнделуі мен эксплуатациясындағы жұмыс қабілеттілігін
ұстап тұру шығындарымен қатар өндіріс шығындары да артады. Құндылық
сенімділігі көінесе эксплуатациядағы температура, ылғалдылық, қысым,
радиация, механикалық ауыртпалық және де басқа жағдайларға тәуелді.
1 - кесте- Өнімнің сапа көрсеткіштерінің топталу ортасына қарай жіктелуі
№ Сапа Сапа
рс функцияларының топталу ортасы көрсеткіштері топтары
1 Заттық ортасы функционалды белгілерінің
көрсеткіштері
2 Уақытылы заттық ортасы сенімділік көрсеткіштері
3 Кеңістікті заттық ортасы транспортабельділік
көрсеткіштері
4 Өндірістік-технологиялық ортасы технологиялық-ұйымдастырушылық
деңгейінің көрсеткіштері
5 Экономикалық қатнастар ортасы экономикалық көрсеткіштері
6 Экологиялық қатнастар ортасы экологиялық көрсеткіштері
7 Қауіпсіздік қатнастар ортасы қауіпсіздік көрсеткіштері
8 Эргономикалық қатнастар ортасы эргономикалық көрсеткіштері
9 Эстетикалық қатнастар ортасы эстетикалық көрсеткіштері
10 Патенттік-құқықтық қатнастар ортасыпатенттік-құқықтық көрсеткіштері
11 Нормативтік орта стандарттау көрсеткіштері
12 Нарықтық қатнастар ортасы бәсекелік қабілетінің
көрсеткіштері
Технологиялылықтың көрсеткіштері еңбек өнімділігін жоғарылату үшін
қабылданған құрастырушылық-технологиялық шешімдердің тиімділігін
сипаттайды, өнімді дайындауда немесе жөндеуде нақ осы технологиялылық
арқылы өнім өндіру қарқыны, материал шығындарды, өндірістің технологиялық
дайындығы, өнімді дайындау мен пайдалану кезінде еңбек құралдары мен
уақытты рационалды бөлу деңгейі анықталады.
Унификациялау және стандарттау көрсеткіштері - өнімнің стандартты,
унифицирленген және нақты құрамдас бөлшектермен қаныққандығы, сонымен
бірге, басқа өнімдермен салыстырғанда унификациялану деңгейі. өнімнің
барлық бөліктері стандартты, унифицирленген және нақты бөліктерге бөлінеді.
Стандартты және унифицирленген бөлшектер пайызы қаншалықты жоғары болған
сайын өнім өндірушіге де өнімді тұтынушыға да соншалықты тиімді.
Стандарттау және унификациялау көрсеткіштеріне келесілерді жатқызуға
болады:
- обьектінің стандартталу коэффициенті;
- обьект бөлшектерінің жоба аралық унификациясы;
- обьектінің құрамдас бөліктерінің қайталанымдылық
коэффициенті.
Өнімнің эргономикалық көрсеткіштері тұтынушының осы құндылықпен
өзара қатнасын, оның құндылықты пайдаланған кездегі адамның гигиеналық,
физиологиялық, антропометрлік және психологиялық талаптарына сәйкестігін
көрсетеді. Мұндай көрсеткіштерге мысалы: адамның тракторды жүргізуге
қажетті күш қуаты, велосипед рулінің орналасуы, жарықтылық, жылулылық,
ылғалдылық, шу, діріл, шаң-тозаң, жанатын заттардағы түтін мен будың
концентрациясын кіргізуге болады.
Сапаның эргономикалық көрсеткіштері обьектінің қойылатын
эргономикалық талаптарға сәйкестігін анықтаған кезде пайдаланылады.
Мысалға: формасына, өнімнің түсі мен оның құрастырылған элементтеріне және
т.б.
Өнім сапасының эргономикалық көрсеткіштері жұмыс істеген адам мен
қолданылатын затқа әсер ететін факторлардың барлығын қамтиды.
Өнім сапасының эргономикалық көрсеткіштері келесі түрлерге жіктеледі:
- Гигиеналық көрсеткіштер - адамның осы бұйымды қолдануда,
өмірлік және жұмыс қабілеттілігіндегі гигиеналық жағдайлармен сәйкестігін
анықтағанда пайдаланылады.
- Антропометрлік көрсеткіштер – адам денесі және де басқа бөліктер
көлемі мен формасына сәйкестігін анықтағанда пайдаланылады.
- Физиологиялық және психофизиологиялық көрсеткіштер – адамның
физиологиялық талаптарына және оның сезім мүшелерінің жұмыс қабілетінің
ерекшеліктеріне (адамның жылдамдығы мен әл-қуаты, сонымен бірге есту, көру,
сезу) сәйкестігін анықтаған кезде пайдаланылады.
- Психологиялық көрсеткіштер – өнеркәсіптік бұйымдарға
қойылатын инженерлік-психологиялық талаптарында, еңбек психологиясы және
жалпы психология талаптарында көрініс табатын адамның психологиялық
ерекшеліктеріне сәйкестігін анықтаған кезде пайдаланылады.
Эргономикалық көрсеткіштер деңгейі, арнайы дайындалып баллмен
өлшенетін өнеркәсіптің арнайы саласына мамандандырылған - эксперттермен
анықталады.
Транспортабелділік көрсеткіштері - өнімді пайдаланбай немесе
тұтынбай тасымалдауға қолайлылығын сипаттайды. Транспортабелділік
көрсеткіштеріне мыналарды жатқызуға болады:
- өнімді тасымалдауға орташа дайындау уақыты;
- өнімді тасымалдауға дайындауда орташа еңбексиымдылық;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралына орташа орналастыру
уақыты;
- тасымалдау құралының көлемін пайдалану коэффициенті;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралынан орташа түсіру уақыты;
Транспортабелділік көрсеткіштерін бағалау үшін өнім
бірлігінің массасы және көлемі, физико-механикалық құрамының көрсеткіштері,
бұйымның габариттік көлемі, өнімнің сақталу көрсеткіштері, тасымалдау
режимдерінің шекті рұқсат етілетін мәндері (транспорт шекті жылдамдығы,
инерциялық ауыртпалықтар және т.б.), тиеу-түсіру жұмыстарының нормасы,
аталып отырған өнімді тасымалдауда транспорт құралының жүк көтергіштігін
немесе сиымдылығын мүмкіндігінше максималды пайдалану, тасылатын жүктің
сыртқы жылулық және механикалық әсерлерге төзімділігі және т.б.сияқты
тасымалдау үрдісін сипаттайтын алғашқы мәліметтер болуы керек.
Материалдық және еңбек шығындарын бір мезгілде, тасымалдау
жұмыстарындағы адам саны мен біліктілік деңгейін және де уақыт факторын
есептеуге мүмкіндік беретін бағалық көрсеткіштер транспортабелділікті
неғұрлым толық және жан-жақты бағалауға көмектеседі.
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патенттік қорғалғандығын
және патенттік тазалығын сипаттай отырып, бәсекелік қабілетті анықтауда
маңызды фактор болып табылады. Патенттік-құқықтық көрсеткіштерді
анықтағанда бұйымдағы жаңа техникалық және елдегі патентпен қорғалған
шешімдерді, өндіруші және эспортталатын елдердегі бұйымның тауарлық
белгісінің және өнеркәсіптік үлгісінің тіркеуден өтуін есепке алған жөн.
Өнеркәсіптік бұйымның патенттік-құқықтық деңгейі 2 түрлі
көрсеткіштермен бағаланады, олар: патентпен қорғалғандық (патент
қабілеттілік) көрсеткіші және патенттік тазалық көрсеткіші.
Патенттік қорғалғандық көрсеткіші – бұйымды жасап шығаруда, оның
құрамына қатысатын, шетелдерде де өндіруші елде де патентпен және авторлық
құқықтармен қорғалған отандық өнертапқыштар жаңалықтары мен идеяларының
саны мен алатын орнын сипаттайды.
Патенттік тазалық көрсеткіші – бұйымның ішкі және сыртқы
нарықтарды еш кедергісіз өткізілуін сипаттайды.
Экологиялық көрсеткіштері - қоршаған ортаға өнімді тұтынғанда
немесе пайдаланғанда пайда болатын зияны әсерлер деңгейін сипаттайды.
Өнімнің экологиялылық көрсеткіштері оның сапа деңгейін анықтайтын негізгі
фактор болып табылады. Өнімнің экологиялық көрсеткіштерін анықтауда, өнімді
эксплуатациялау немесе тұтыну үрдістеріне, оның құрамының қоршаған ортаға
химиялық, механикалық, сәулелік, дыбыстық, биологиялық, радиациялық және
де басқа әсерін анықтау үшін талдау жасалады. Аталған факторлардың қоршаған
ортаға зиянды әсері анықталған жағдайда экологиялық көрсеткіштер тобын
өнімнің сапа деңгейін бағалау үшін қолданылатын көрсеткіштер
номенклатурасына енгізу қажет. Экологиялық көрсеткіштерге келесілерді
жатқызамыз:
- энергия көздері (жанар май, көмір, газ) ретінде
пайдаланылатын өнімдердің құрамындағы зиянды заттар (элементтер, қышқылдар,
металдар және т.б.) мөлшері;
- өнімді тұтынғанда немесе эксплуатациялағанда,
тасымалдағанда, сақтағанда зиянды сәулелердің, газдардың, бөлшектердің
шығарылу мүмкіндігі;
- атом энергиясын игеріп, пайдалану үшін зерттеулер
жүргізетін атом электростациялары мен басқа да обьектілер қызметінің
радиоактивтілігі;
- түрлі саладағы транспорт құралдары мен басқа да машиналар,
агрегаттардың дыбысы, дірілі, энергетикалық әсер ету деңгейі;
Әртүрлі обьектілер бойынша барлық экологиялық көрсеткіштер сәйкес
нормативтік құжаттар мен актілерде (заңдар, стандарттар, құрылыс норамлары
мен инструкциялар) жарияланады.
Қауіпсіздік көрсеткіштері - өнімді жөндеуде, сақтауда, тасымалдауда
тұтынушы немесе эксплуатациялаушы адамды механикалық, электрлік,
температуралық, улы және жарылғыштардан, акустикалық шудан, радиоактивтік
сәулеленуден қауіпсіздендіретін өнімнің артықшылығын сипаттайды.
Әр кәсіпорында өндірілетін өнім сапасына ішкі және сыртқы сияқты
түрлі факторлар әсер етеді.
Ішкі факторларға кәсіпорынның аталған сапаға сәйкес өнім өндіру
қабілетімен, яғни кәсіпорынның қызметімен тікелей байланысты факторлар
жатады. Оларды келесі топтарға бөлуге болады:
- техникалық;
- ұйымдастырушылық;
- экономикалық;
- әлеуметтік-психологиялық;
Техникалық факторлар - өнім сапасына тікелей әсер етеді, өйткені жаңа
технологияны, жаңа материалдарды, неғұрлым сапалы шикізатты пайдалану –
бәсеке қабілетті өнім өндірудің материалдық негізі.
Ұйымдастырушылық факторлар – еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды
жетілдірумен, өнім сапасына жаупкершілікті және өндірістік тәртіпті
күшейтумен, өндіріс мәдениетін қалыптастыру және персоналдың біліктілік
деңгейін сәйкестендірумен байланысты.
Экономикалық факторлар - өнімді өндіру және өткізу шығындарымен, баға
саясаты және персоналды жоғары сапалы өнім өндіруге экономикалық
ынталандыру.
Әлеуметтік-психологиялық факторлар – салауатты жұмыс жағдайын
қалыптастыруға, өз кәсіпорынының тауарлық маркасына берілгендік, оны мақтан
ету, жұмыскерлерді моральдік ынталандыруға айтарлықтай әсер етеді, осының
барлығы бәсеке қабілетті өнім өндірудің маңызды құрамдас бөліктері.
Нарықтық қатынас жағдайында сыртқы факторлар өнім сапасының
қалыптасуына әсер етеді. Сыртқы немесе қоршаған орта қай кәсіпорынның
болмасын қызмет етуінің маңызды бөлігі болып табылады. Сыртқы ортаның
барлық әсерлерін жеке-жеке мынадай: экономикалық, саяси, нарықтық,
технологиялық, бәсекелестік, халықаралық және әлеуметтік факторларға бөліп
көрсетуге болады.
1.3 Өнім сапасын анықтау әдістемелері
Өнімнің сапасынын анықтау әдістемелері, бүгінгі күні өндіруші үшін
маңызды. Cебебі, шығарылған өнімдердің өткізу нарығында бәсекелес
өнімдерден артықшылығын немесе кемшілігін анықтау, сол арқылы өндірістік
стратегиясын белгілеу - өндірушіге, сатып алатын өнімнің осы тектес
өнімдерден құндылығын айқындау, сол өнімнің мейлінше тиімділігін бағалау –
тұтынушыға қажет.
Бүгінгі таңда өнімнің бәсекелік қабілетін бағалаудың көптеген әдістері
мен оларды жүргізу жолдары бар. Олардың бірқатары өнімді бәсекелес
өнімдердің жалпы сипатымен салыстырып талдауға негізделсе, тағы бір тобы
индекстік әдіспен бағаланады. Мұндай бағалаулардың негізі болып зерттелетін
өнімнің сапалық және құндылық көрсеткіштерін тұтынушы талаптарымен
салыстыру саналады. Алайда, тұтынушының талаптары туралы мәлімет алудың
біршама қиындығына орай, өнімнің бәсекелік қабілетін бағалау базалық
өніммен салыстыру арқылы жүргізіледі. Бұл үшін нарыққа ұсынылған ұқсас
өнімдердің ішінен өтімділігі жоғары, тұтынушылық қасиеттері сенім туғызатын
және беделді өндірушінің тауары таңдап алынады. Осы үлгілі өнімнің
көрсеткіштеріне салыстырмалы өнім көрсеткіштерінің сәйкестілігі
немесе сәйкессіздігі оның бәсекелік қабілет деңгейін айшықтайды.
Эксперттік әдісті қолданудың көптеген тиімділіктері бар. Ең алдымен,
ол – өнімді бағалау кезінде оның негізгі сипаттарын анықтаудың әр
алуандығы. Екіншіден, өнімнің қасиеттерін сипаттайтын бағалаушыларды
қарапайым тұтынушыдан, білікті маманға дейін тарту мүмкіндігі. Үшіншіден,
өнімнің бәсекелік қабілетін нарықтың әр аймақтарында бағалау арқылы, оның
сол өңірдегі нақты деңгейін анықтауға қолайлылығы. Алайда, бұл әдіспен
өнімнің бәсекелік қабілетін бағалағанда, сарапшыларды таңдау мұқияттылықты
қажет етеді. Өйткені, таңдалған әрбір сарапшы алынатын соңғы нәтиженің
сапасына белгілі бір деңгейде ықпал етіп отырады.
Өнімнің бәсекелік қабілет көрсеткішін есептеуде оның сапасы мен бағасын
бейнелейтін жекелей, топтық және интегралдық индекстерді қолданады. Көп
жағдайда қолданылатын бұл индекстердің ерекшелігі, жоғарыда аталған әдістер
сияқты, бағаланатын өнімнің әрбір көрсеткіштерін үлгілі өнім
көрсеткіштерімен салыстыруында. Яғни, белгілі бір өнімнің артықшылығын
төмендегі формуламен бейнелеуге болады:
K = PC →max,
(1)
мұндағы К – өнімнің бәсекелік қабілеті;
Р – тиімділігі (өнімнің сапасы)
С – өнімді алуға және пайдалануға кеткен шығындар.
Интегралдық әдісті есептеу жеке және топтық индекстердің жиынтық
шамасымен жүргізіледі. Жеке және топтық индекстер сапалық және құндық
көрсеткіштерге бөлек есептеледі және соңында біріктіріледі.
Сапалық көрсеткіштің жиынтық индекстері мына формуламен есептеледі:
Ik = ∑ qi ai ,
(2)
мұндағы Ik - сапаның топтық индексі
qi – сапаның i – параметрі бойынша жекелей индексі;
ai – жалпы құрамда i – параметрінің салмағы.
Алынған топтық индекс өнімнің базалық өнімге сапалық
қасиеті
жағынан сәйкестігін көрсетеді. Алайда, сапа тұтынушы үшін өнімнің
құндылығын толық көрсете алмайды. Сондықтан құндық негізде өнімнің
экономикалық параметрлері есептеледі. Тұтыну құны индексімен бейнеленетін
талданатын өнім мен базалық өнімнің бағадағы айырмашылығы олардың бағалық
бәсекелік қабілетін көрсетеді.
Тұтыну құны тауарды сатып алуға және жеткізуге (пайдалануға) кеткен
шығындармен өлшенеді. Бұл көрсеткіш формула түрінде былайша бейнеленеді:
Іэ = ЦП ЦПб = ∑ Ij fj ,
(3)
мұндағы ЦП,ЦПб – бағаланатын өнім мен базалық өнімнің тұтыну құндары;
Ij , fj - бағаланатын өнім мен базалық өнімнің
тұтыну құнындағы
j – түрінің шығыны.
Сапалық және құндық көрсеткіштердің топтық индекстері негізінде,
бағаланатын өнімнің базалық өніммен салыстырғандағы бәсекелік қабілетінің
интегралдық көрсеткіші төмендегі формуламен есептеледі:
К = Ik Іэ ,
(4)
бұл көрсеткіштердің негізгі мәні салыстырмалы өнімдердің арасындағы
тұтынушылық тиімділікті бейнелеу. Сапалық және құндық индекстер арасындағы
өзгешелік өнімнің бәсекелік қабілетін бағалауға мүмкіндік береді. Ik
шамасы өскен сайын өнімнің бәсекелік қабілет көрсеткіші де арта түседі, ал
Іэ көрсеткішінің мәні артқан сайын К көрсеткіші төмендейді. Егер алынған
мәліметтер нәтижесінде бәсекелік қабілет көрсеткіші К1 болса, онда
бағаланған өнімнің базалық өнімге қарағанда бәсекелік қабілеті төмендеу
болады. Ал К1 болса, онда бағаланған өнімнің бәсекелік қабілеті жоғары.
К=1 жағдайда өнімдердің бәсекелік қабілеті бірдей.
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалауда өзіндік ерекшелігі бар келесі
бір әдіс – тұтынушыларға сұрау жүргізу арқылы жүргізілетін әлеуметтік әдіс.
Бұл әдіс анкеталық сауал бойынша, өтімі көп өнімді анықтау нәтижесінде
тиісті шараларды қабылдауға жағдай жасайды. Көптеген әдістердің ішінде бұл
әдіс ең қарапайым және шығыны төмен болып есептеледі.
Өнім мен сапа және қауіпсіздігі тамақ өнеркәсібінің басты болып болып
табылады . Қауіпсіздік әрқашан кәсіпорындағы тамақ индустриясының
қамқоршысы болса да, соңғы бірнеше жылдар бойы тұтынушылардың жоғары
қажеттілігіне және бәсекелестіктің өсуіне байланысты аса көңіл бөліне
басталды.
Еуропа мемлекеттерінде тамақ өнімдерінің сапасын бағалау кезінде басты
критериі ретінде олардың дәмдік артықшылығында емес, ал оның
қауіпсіздігінде.
Қазіргі кезде өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ететін ХАССП
(ағылш.НАССР- Hazard Analysis and Crtical Control Points, сөзбе-сөз
аударғанда- тәуекелділік талдау және дағдарысты бақылау нүктесі) саланың
жүйесі болып табылады.Бұл құжаттың құрылуы нарықтағы өнім сапасының
қауіпсіздігі қазіргі заманғы әдістемесі, сонымен қатар мемлекеттің әлемдік
экономикалық қоғамдастық интеграциясының қажеттілігімен құрылған.
ХАССП – бұл қауіптілік идентификациясына ғылыми әдістеме. ХАССП
принципіне сай өнімді қайта өңдеудің барлық сатысында әрбір технологиялық
сызық, әрбір операциядағы барлық өнімге байланысты қауіптілікті
(микробиологиялық, химиялық, физикалық) , айқындауға, бақылау нүктесін
анықтауға болады және керек. Бұл өндірушіге тұтынушы үшін шығарылған
өнімнің қауіпті екендігіне сенімді етеді.
ХАССП жүйесі әлемдік тамақ индустриясында басты орын алады.Еуропада
ХАССП жүйесіне ресми қажеттілік 1993 жылы орнатылды.Олар құбылыстың тиісті
қауіптілік нүктесіне адекваттық мониторинг өткізуді, технологиялық
процестегі параметрлердің анықталуын, тамақ өнеркәсібіне тәуекелділік
талдауды кәсіпорыннан талап етті.
1990 жылы Еуропа елдерінде ХАССП жөнінде ұлттық құжаттар дайындалды.
Ал 1999 жылға қарай мемлекеттер қатарына ХАССП жүйесі бойынша ұлттық
стандартына сәйкес сертификациясы іс жүзінде міндетті болды.
Халықаралық стандарттау ұйымы (ИСО) СМЖ мен ХАССП байланыстыратын 2
құжат дайындалды. Біріншісі- тамақ өндірісіндегі, сусындар өндірісін
қосқанда ИСО 9001:2000 Басшылық етудегі нұсқауларды қолдану. Халықаралық
деңгейде танылған принциптер мен этаптары ХАССП жүйесінің Кодекс
Алиментариус Комиссиясымен азық-түлік гигиенасының жалпы принципі бойынша
халықаралық кодекс тәжірибесінде құрылған. Екіншісі- ИСО 22000стандарты
(2005 жылы қаңтарда оның екінші жобасы бекітілді) ХАССП жүйесінің ИСО
9001:2000 стандартымен ұқсастықты және олардың үйлесімділігін қамтамасыз
етеді. Қазіргі уақытта халықаралық нарыққа шығуға талпынып жүрген
қазақстандық өндірушілерге ҚР- ның БСҰ- на кірер алдында БСҰ- ның өнім
сапасыны деген талап өнім қауіпсіздігін кепілді ете алмайтыны нормативті
құжаттардан ерекшеленетіні толығымен анық болды. Ақырында кәсіпорындар
халықтың мемлекеттік стандарт есебінің талабымен жасалған және өнімнің
қауіпсіздігін артық көретінін түсінді.Қазақстандық кәсіпорындарының
нарықтық қатынас кезеңінде шығарылатын азық-түлік өнімдерінің нарыққа шығуы
және өз ұстанымын ұстау үшін өнімнің жоғары сапасы мен қауіпсіздігін
қамтамазсыз етіп қана қоймай, сенерлік дәлел ұсыну керек. Барлық осы
талаптарға, оған мысалы, жүйенің ерікті сертификациясы ХАССП-ның МС ИСО
22000-2005 және т.б. бойынша толық жауап береді.
Қазақстан тұрғындарын сапалы өніммен қамту үшін келесі сұрақтарды
шешу керек:
• тұтынушылардың өмірі мен денсаулығына қауіп төнетін тәуекелділік
деңгейінің төмендеуі арқылы өнім қауіпсіздігіндегі сенімділіктің артуы
;
• азық-түлік өнімінің жарамдылық күнінің ұзаруы мен сапа тұрақтылығының
өсуі ;
• еңбек өнімділігінің өсуі , технологиялық процестің тиімділігі ,
кәсіпорынның табысы мен кірісі , ақаулардың азаюы , жәрдем беру ,
міндетті қауіпсіздік талаптарын сақтау және технологиялық процестегі ,
өндіру процесіндегі стандартттарды қадағалау.
Қазақстан 1996 жылы БСҰ-ға кіру туралы жариялы мәлімдеме жасап БСҰ-
ның құрамына тіркеле бастады. Осы жылдың ақпанынан бастап елімізге
бақылаушы статусы берілді. Сонымен қатар еліміздің БСҰ-ға кіруі үшін
Қазақстанның барлық сауда жөніндегі әріптес мемлекеттермен жұмыс тобы
құрылды. бұл топ құрамына: Қазақстан мен, оның сауда ұйымына кіру жағдайын
талқылауға ниет білдірген 36 мемлекет (АҚШ, ЕО, Канада, Жапония,
Австралия, Швейцария, Қытай және т.б.) кірді.
Министрліктердің жариялы құжаттарды дайындауы, келіссөздер жүргізуіне
және де басқа принципиальді негіздегі мәселелерді шешуі үшін ведомства
аралық комиссия құрылды. Комиссия негізінен кедендік-тарифтік саясат және
халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысу секілді сауалдарды қарастырады.
1996 жылдың шілдесінде Қазақстан сытрқы сауда режимі туралы
мемарандумын және басқа да құжаттарды (заңдыпроектілік жұмыстар жоспарын,
субсидиялау жөнінен ақпараттар, жекешелендіру, салық салу, санитарлық және
фитосанитарлық шаралар, стандарттау және сертификаттау, интелектуалдық
меншікті қорғау және т.б.) жұмыс тобы мүшелерінің қарауына жіберді. Осы
уақыт аралығында Республикадағы сыртқы сауда режимі және заң шығару базасы
талқыланған бес отырыс болып өтті.
Қазақстанның БСҰ-на кіруіне қоғамның көзқарасы әртүрлі.
БСҰ-на кірудің позитивті факторлары:
- Қазақстан тауарларына БСҰ-на мүше елдердің нарықтарына шығу
мүмкіндігі, яғни өткізу нарықтарының кеңеюі. Қазақстан тауарлары БСҰ-на
мүше елдермен тең құқықтылығы, елімізден экспортталатын тауарларға саны мен
көлеміне шектеу қойылмауы, антидемпингтік және басқа да дискриминациялық
мінездегі салымдардың болмауы;
- Халықаралық стандарттарға сай қолайлы және транспорентті ішкі
заң ортасын құру;
- Шетел инвестицияларын, өңдеуші өнеркәсіпке ноу-хау мен жаңа
технологияларды тартуда бірігіп қызмет ету;
- Тұтынушыға ұсынылатын тауардың көлемі мен сапасын арттыру;
- Экономикалық өсуді ұзақ мерзімді сауда саттық жоспары негізінде
ынталандыру және т.б;
Атап өтетін жайт, позитивті эффект БСҰ-ға кіргеннен бастап емес,
ал келешекте байқалады.
БСҰ-на кірудің негативті факторлары:
- Көпжақты келіссөздер негізінде неғұрлым ауқымды өндірушінің
позициясы мен көзқарастарының қолдау табуы;
- Саудада кей жағдайларды ескермегенде, көлемдік шектеудің
болмауы;
- Тауар мен қызмет сату аясын реттеуде жаңа шаралар енгізудің
шектеулілігі;
- Бәсекелестіктің күшеюі және экономиканың неғұрлым сезімтал
секторлары жағдайының нашарлауы. Бұл бірінші кезекте ауылшаруашылығын,
тамақ және жеңіл өнеркәсіпті, қызмет саласының жекелеген секторларын
қамтиды.
Мемлекетіміздегі ауылшаруашылық секторының жете дамымағандығы
барлығымзға бірдей белгілі бола бермейді. Экономиканың көп секторы қалаға
немесе негізгі ақша айналым орталықтарына бағытталған. Еліміздегі
ауылшаруашылығында бәсекелестік орта жете дамымаған, шетелмен (ЕО, АҚШ және
т.б.) салыстырғанда деңгейі әлі де төмен.
Осыны негізге ала отырып Президентіміз Үкімет пен барлық деңгейдегі
әкімдер алдына 2006 – 2007 жылдары орындалуға бағытталған мәселелер жиынын
қойды:
1. Ауыл шаурашылығында орта мерзімде орындалатын, басты
мақсаты өңдеуші саланы дамыту болып табылатын бағдарлама
жасау бекітілді. Мұндағы басты назар қосылған құны жоғары
ауылшаруашылық өнімдерінде пайдаланылатын шикізатты терең
өңдеу. Бұл үшін осы саланы ынталандыруда кешенді түрде
жүргізу қажет, мәселен салықтық ынталандыру. Отандық және
шетел инвесторларын тарту, бұдан басқа өндірілетін өнімнің
бәсекеқабілеттілігін арттыру, жанар-жағар маймен жабдықтау
керек.
2. Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеуде және өндіруде кластерлік
бағытты неғұрлым басымдырақ қолдану керек. Қазақстандағы
перспективалы дамып келе жатқан 7 саланың
ауылшаруашылығымен тікелей байланыстылары тоқыма және
тамақ өнеркәсіптерінің мүмкіндіктерінің жоғарылығын
пайдалану.
3. “Қазагромаркетинг” және “Мал өнімдері” корпорациялары базасында
жергілікті ауылшаруашылық өнімдерін өткізу және ақпараттық-маркетингтік
қолдау желісі құрылған. Осы бағытта Үкіметпен және әкімдермен атқарылып
жатқан жұмыстарды күшейту.
4. Үкіметке ауылшаруашылық құрылымдарының халықаралық стандарттарға
өтуін жеделдетуге бағытталған нақты шаралар жоспарын құрып, бекітуді
тапсырамын.
5. Ауылшаруашылығындағы тасымалдау инфрақұрылымының жетілменгендігінен
ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер өнімдерін нарықтарға жеткізуде үлкен
шығындар шегеді. Бұл өз кезегінде өнімнің өзіндік құнына әсер етпей
қоймайды. БСҰ-кірумен байланысты бұл мәселе аса өзекті қарқын алып бара
жатыр. Сондықтан фермерлердің нарықтарға және өңдеуші кәсіпорындарға
өнімдерін жеткізуді қамтамасыз ету.
6. Үкімет пен әкімдерге ауылшаруашылығын несиелеудің тиімді әдістері мен
нұсқаларын ойластыру керек, сонымен бірге ауылшаруашылығына қаржылық көмек
көрсету қорында кәсіпорындардың қарыздарын қайта құрастыру керек.
7. Ауылшаруашылығының өнімділік деңгейі өндірістің техникамен
жабдықталуына тәуелді. Тиісті ауылшаруашылық құралмен жабдықталмауы оны
дамытуда кедергі болады. Ауылшаруашылық техниканы жаңартудағы кешенді
шараларды жергілікті тауар өндірушілермен біріге отырып шешуді Үкіметке
тапсырамын. Бұл жерде отандық машина құрастыру мен ауылшаруашылық
техниканың лизингін де естен шығармау керек.
8. Ауылшаруашылық ғылымын дамытға басымдық беру керек. Кәсіпорынның тиімді
жұмыс жасауы және өнімнің сапасын көтеруде, өндірушілердің ескі
технологиядан жаңа технологияға бейімделуі, қосымша аграрлық
зерттеулердіпайдалану мен даму деңгейіне тәуелді болады.
9. Қазіргі таңда ауылшаруашылығында көптеген шаруашылық субьектілері
бар. Олардың көлеміне байланысты жаңа техника мен технологияларды алып, оны
пайдалану тиімсіз. Ал керісінше көлемді құрылымдар техника мен
технологоияларғАл керісінше көлемді құрылымдар техника мен технологоияларға
қол жеткізіп қана қоймай оларды тиімді пайдалана біледі. Әлемдік тәжірибеге
сүйене отырып, келешекте тек ірі және орта шаруашылық субьектілерінің басым
болатынын атап айтқым келеді. Сондықтан Үкімет назарына осы мәселені
игеріп, зерттеп, шешуді қоямын.
10. Ауылдар біздің қайталанбас тарихымыздың, салт-дәстүріміздің және ұлттық
мәдениетіміздің сақтаушысы екенін ұмытпағанымыз жөн. Біздің, қазақ халқының
мәдениетін, қайталанбастығын баршаға танытатын кез келді. Сондықтан
ауылдағы қоғамның инфрақұрылымын, әсіресе жалпылай-мәдени бағытта дамытуға
көңіл бөлінуі керек.
Президенттіміздің Үкімет пен әкімдер алдына қойған осы тапсырмалары
негізінде атқарылатын шаралар жүйесі әзірленуде. Ал келесі кезекте
Президентіміздің 2003-2015 жылдарға бағытталған индустриалды-инновациялық
дамудың стратегиялық бағдарламасына негізделген 2004-2007ж. Қазақстан
Республикасының ұлттық жүйелерін стандарттау мен сертификаттауң
бағдарламасына тоқтала өткенді жөн көрдік. Өйткені бұл бағдарлама Еліміздің
БСҰ-на кіруімен тікелей байланысты және отандық өндірушілердің осы
стандарттарға сай тауар өндіруі, яғни сапалы тауар өндіруін қадағалайды.
2 Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ң экономикалық жӘне сапа кӨрсеткіштерін
талдау
2.1 Кәсіпорынның шаруашылық экономикалық қызметінің сипаттамасы
Ахметжанов нан комбинаты АҚ (бұдан ары - нан комбинаты) 1997 ж.
құрылып, Талдықорған қаласында орналасқан. Нан комбинатының мемлекеттік
тіркеу күні: 1997 жылдың 26 қарашасы , заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеу
куәлігі: 26.11.1997 ж. №3380-1900-АҚ. Сарыөзек кентінде аталған акционерлік
қоғамның бөлімшесі – Ахметжанов ЖК бар. Бүгінде ол Алматы облысы Кербұлақ
ауданының ресми монополисті. Нан комбинаты 40 нан-бәліш және 160
кондитерлік өнім түрлерін, қатырма нандардың 5, шығыс тәттілерінің 6 түрін
өндіреді. Өнім көлемі бойынша акционерлік қоғам Алматы облысындағы үшінші
орынды алады. Нан комбинаты дәстүрлі түрде Кербұлақ ауданының нарығында
монополист болып табылады. Алайда, нан сияқты қарапайым сегменттегі
көшбасшылық бүгінде барған сайын өзгеріске ұшырап келеді. Нан мен нан
өнімдері нарығына басқа нарық заңдылықтары тән. Әрине, мұнда өз
ерекшеліктері бар, мысалы, өнімді сатып-өткізу мерзімінде. Бірақ бұл
ерекшелік географиялық шектеулерге бағынудан қалды. Бүгінде бүкіл Алматы
облысын бірнеше ірі нан зауыттарының жеткізілімімен-ақ жабуға болады. Бұл
тұрғыдан алғанда, нан нарығы ғаламдық, дәлірек айтсақ, шартты-ғаламдық
болып табылады. Компания 2005-2006 ж. орын алған өндірістің құлдырауын жоя
білді. 2006 ж. сатулар мен табыстар көрсеткіштері 2005 ж. сәйкес
көрсеткіштермен салыстырғанда жоғары болды.
Нан комбинаты өз жарғысына сәйкес келесі қызмет түрлерін жүзеге асыруға
құқылы:
1) дән сақтау;
2) диірмен өнімдерін, құрама жемдерді, ұннан пісірілетін және макарон
өнімдерін өндіру және өткізу;
3) жанар-жағармай материалдары мен қатты отындарды сақтау қызметін
көрсету;
4) сыртқы экономикалық қызмет;
5) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасы тыйым салмаған
қызметтің өзге түрлері.
Нан комбинаты құрылғаннан бері екі рет атауын өзгерткен.
1) нан комбинатының бұрынғы атауы (1997 жылдың 26 қарашасынан 2001
жылдың 28 маусымына дейін):
мемлекеттік тілде:
➢ толық атауы: Ахметжанов нан комбинаты Жабық типті акционерлiк
қоғамы
2) Нан комбинатының бұрынғы атауы (2001 жылдың 28-ші маусымынан 2005
жылдың 06-шы мамырына дейінгі аралықта):
мемелекеттік тілде:
➢ толық атауы: Ахметжанов нан комбинаты акционерлiк қоғамы.
Нан комбинатын басқа заңды тұлғаларды қайта құру нәтижесінде құрылмаған
және де ол қайта құрылған басқа заңды тұлғаларға қатысты құқықтық иеленуші
болып табылмайды.
Нан комбинатын алғашқы тіркеу туралы мәлімет:
➢ нан комбинатын тіркеу күні: 1997 жылдың 26-шы қарашасы
➢ заңды тұлғаны мемелекеттік тіркеу туралы куәлік: 26.11.1997 ж. №3380-
1900-АО(ИУ)
➢ нан комбинатының мемелекеттік тіркеуін іске асырған орган: Алматы
облысының Талдықорған қаласы бойынша Әділет басқармасы
Нан комбинатын бірінші рет қайта тіркеу туралы мәліметтер:
➢ нан комбинатынды қайта тіркеу күні: 2001 жылдың 28-ші маусым
➢ заңды тұлғаны мемелекеттік тіркеу туралы куәлік: 28.06.2001 ж. №
№3094-1926-АОИУ
➢ нан комбинатының мемелекеттік тіркеуін іске асырған орган: Алматы
облысының Талдықорған қаласы бойынша Әділет басқармасы
Нан комбинатын екінші рет қайта тіркеу туралы мәліметтер:
➢ нан комбинатын қайта тіркеу күні: 2005 жылдың 06-ші мамыры
➢ заңды тұлғаны мемелекеттік тіркеу туралы куәлік: 06.05.2005 ж. № 3094-
1926-АО
➢ нан комбинатының мемелекеттік тіркеуін іске асырған орган: Алматы
облысының Талдықорған қаласы бойынша Әділет Департаменті
01.01.2007 ж. қараған жағдай бойынша нан комбинатының жалпы жұмысшылар
саны 223 адамды құраған.
Нан комбинатының басқа да аффилиирленген тұлғалары ретінде оның 12 (нан
комбинатының Директорлар кеңесінің мүшелері) және 13 (нан комбинатының
атқарушы органы) тармақтарында көрсетілген ағымдағы ірі акционелері және
лауазымды тұлғаларынан басқа 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-II Акционерлік
қоғамдар туралы ҚР Заңының 64 бабының 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес
нан комбинатының ірі акционелері немесе лауазымды тұлғаларының жақын
туыстары (ата-анасы, аға-iнiсi, апа-сiңлiсi, ұлы, қызы), некеде тұрған
адамдары, сондай-ақ жекжаттары (жұбайының (зайыбының) аға-iнiсi, апа-
сiңлiсi, ата-анасы, ұлы немесе қызы) болып келетiн жеке адамдар болып
табылады.
Нан комбинатының басқа да аффилиирленген тұлғалары ретінде 2003 жылғы
13 мамырдағы Акционерлік қоғамдар туралы ҚР Заңының 64 бабының 1-
тармағының 3) тармақшасына сәйкес нан комбинатының ірі акционерлері мен
тәуелді ұйымдардың лауазымды тұлғалары болып табылады (кесте 3). 01.01.2007
ж. қараған жағдай бойынша нан комбинаты қызметінің негізгі түрлері бойынша
оның негізгі бәсекелестері болып қызметін Қазақстанда жүргізетін нарықтық
үлесі 5%-дан асатын екі ұйым Ақсай-2 нан комбинаты АҚ және Ақ
қайнар ЖШС болып табылады.
2 - кесте – Нан комбинатының негізгі бәсекелестері туралы мәлімет
Бәсеклесетердің атауы Орналасқан жері, мекен-жайы Нарықтық
үлесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНІМНІҢ САПАСЫН КӨТЕРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...6
1. Нарық жағдайында өндірілетін өнім сапасының мәні және мағынасы ... ...6
2. Өндірілетін өнім сапасына әсер ететін факторлар және олардың
жіктелінуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
3. Өнім сапасын анықтау
әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2 Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ның экономикалық және сапа көрсеткіштерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.1 Кәсіпорынның шаруашылық экономикалық қызметінің сипаттамасы ... .29
2.2 Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ң негізгі қорларын және өзіндік құнын
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
2.3 Кәсіпорында өнім сапасын көтерудің тиімділігін және бәсеке
қабілеттілігін арттыруды
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 51
3 КӘсіпорында Өнім сапасын жетілдіру жолдары ... ... ... .57
3.1 Өнім сапасын көтеруде кәсіпорындағы маркетингтік жүйені қалыптастыру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...57
2. Кәсіпорында өнім сапасын көтеруде жаңа технологияны пайдалану
тетіктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .69
Пайдаланылған Әдебиеттер кӨздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
Кіріспе
Қазақстан-2030 стратегиясында еліміздің экономикасының басым
салалардың бірі ауыл шаруашылығы болып табылатыны ерекше орын алатыны
көрсетілген. Нарықтық экономика жағдайында шикізат өндіріп қана қоймай оны
өңдеп тұтынушыларға жеткізудің маңызы зор болып отыр. Осы орайда әсіресе
алуыл шаруашылығының өнімдерін өндіру және оны өңдеп, түпкі өнім алуды
кеңейтудің, өнім сапасын жоғарылатудың, тиімділікті арттырудың өзекті
мәселелер жүйесін құрап отырғаны белгілі. Демек Қазақстанның агроөнеркәсіп
жүйесінде дәнді дақылдарды өндіріп, оны өңдеп халықтың күнделікті тұтынысын
қамтамасыз ететін сапалы нан өнімдерін өндірудің тиімділігін арттыру қажет
болып отырғаны белгілі.
Жоғарыда аталған факторларды есепке ала отырып , дипломдық жұмыстың
мақсаты агроөнеркәсіп жүйесінде ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу және алынған
өнімдердің сапасын арттырудың жолдарын зерттеу болып табылады.
Жоғары сапалы астық өндіру мәселесінің кең қанат жаюымен қатар, оны
Қазақстанда өндіру, өңдеу және өткізудің экономикалық өзара қарым-
қатнастардың үдемелі формаларын іздестіру қажеттілігін алдын-ала
айқындайды.
Ауыл шауашылығы саласындағы осындай өзара қарым-қатнастарды зерттеп,
тәжірибе жүргізу бұл мәселені шешудің бірден-бір жолы, ауыл шаруашылығы
өнім өндірушілері мен өңдеуші кәсіпорындар, сауда ұйымдары, аралас сала
кәсіпорындары арасында интеграция үрдістері жылдамырақ жүретін
кооперацияларды дамыту болып табылады.
Осыған байланысты АӨК-гі кооперациялар келесі бағыттар бойынша дамуы
тиіс: ауылшаруашылық, өндірістік кооперациялар, ауыл шаруашылық өнімдерін
өңдейтін кооперациялар, жабдықтау-өткізу және де несиелік, сақтандыру
формалары және т.т.б.
Кооперациялар тиімділігі көбінесе оның қалыптасу сатысындағы дамуын
реттейтін және кең қатнастар жүйесі қалыптасатын салааралық кооперацияның
қызметі арасында экономикалық қатнастардың қаншалықты негізделгеніне
тәуелді болады. Ол халықшаруашылығы экономикасының аралас салалы ауыл
шаруашылығының барлық формаларын және бірінші кезекте агроөнеркәсіптік
өндірістің жалпы құрамын қамтиды.
Агроөнеркәсіптік кооперация тек қана тік типтегі қатнастарды қамтиды
және тік интеграция формасы болып табылады. Ол ауыл шаруашылық өнімін
өндіруге қолайлы жағдай жасау мен оны тұтынушыға жеткізуге дейін бір
техникалық сатыда бір-бірінен кейін жүретін салалардың жинақталуы (астық
өндіретін шаруашылықтар, астық тазалау кешендері (элеваторлар) және жеңіл
және тамақ өнеркәсібі үшін астық және астық өнімдерін өткізу).
Дипломдық жұмыстың мақсатын орындау үшін төмендегідей міндеттер
қойылды:
− өнімнің сапасын арттырудың нарықтық экономика жағдайындағы
теориялық және әдістемелік негіздерін зерттеу;
− нан өнімдерін өндіретін Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ның технико-
экономикалық және қаржылық жағдайын талдау;
− кәсіпорын өндіретін өнімінің сапасының көрсеткіштерін анықтау
жене олардың экономикалық тиімділікке әсерін зерттеу;
− кәсіпорынның көрсететін қызметі мен өндірілетін өнімдердің
сапасын арттырудың жолдарын қарастыруына сияқты ұсыныстар жасау болып
табылады.
Дипломдық жұмыс обьектісі Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ы болып
табылады.
Бірінші тарауда өнімнің сапасын арттырудың теориялық мәселелері
қарастырылады. Оны арттыруға әсер ететін факторларға және реттейтін
заңдарға қысқаша шолу жасалынады. Бәсекелік қабілетті анықтаушының бірі
сапа көрсеткіштеріне толық сипаттама беріледі. Бүкіл әлемдік сауда ұйымына
кіру алдындағы өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру мәні анықталады.Өнім
сапасына әсер ететін факторлар анықталып, олардын өндірілетін өнімнің
сапасына әсер етуін, сондай-ақ олардың түрлерінің жіктелуіне сипаттама
беріледі.
Екінші тарауда ауыл шаруашылығыны өнімдерін өндіру саласында
ондаған жылдар бойы қызмет етіп келе жатқан Ахметжанов нан комбинаты АҚ-
ына жалпы сипаттама беріліп, қаржылық-экономикалық жағдайына талдау
жасалады. Кәсіпорын өндіретін өнімінің сапасына баға беріліп, оның
экономикалық тиімділікке әсері талданады.
Үшінші тарауда өнімнің сапасын арттыру бағыттары келтірілген.
Ауыл шаруашылығы саласындағы қызмет етуші кәсіпорындар шаруашылығымен облыс
ауқымында танысып, сондай-ақ өндірістің өндірілетін өнімнің сапасын
арттыудағы : ұйымдастырушылық-экономикалық тетіктер; өнімнің сапасын
көтерудегі кәсіпорындардың өзара байланыстарын жетілдіруі; ауыл шаруашылығы
өндірісіндегі инновация, маркетинг жүйелерін жақсарту жолдары туралы сөз
болады. Зерттеудің әдістемелік негіздеріне Қазақстан Республикасының
Заңдары, Президент жолдаулары, статистика мәліметтері, сапаны басқару
тақырыбында ой қозғаған шетелдік және отандық ғалым-экономистердің және
мамандардың ой-пікірлері мен еңбектері қолданылады.
1 НАРЫҚ ЖАҒДАЙЫНДА ӨНІМНІҢ САПАСЫН КӨТЕРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Нарық жағдайында өндірілетін өнім сапасының мәні және мағынасы
Сапа бүгінгі таңда өнімді, жұмысты және қызметті бағалаудың негізгі
критериі ол - әр адамның және жалпы қоғамның өмір сүру деңгейін анықтайды.
Сапа жоғарғы стандарттың индикаторы секілді, өнім өндіруші өзінің өнімін
жарнамалау кезінде щешуші роль атқрады. Сапа әр кезде әсіресе қазіргі
нарықтық экономика кезеңінде өткір мәселе болуда. Елімізде өндірілетін
өнімнің көп бөлігі импорттық тауарлармен бәсекелесе алмайды. Сондықтан
отандық кәсіпорындар көптеген қиындықтарға кездеседі. Дамыған елдердің
тәжірибесі көрсеткендей, қиындықтардан шығуға негізгі жол ашатын құрал бұл
– сапа.
XXІ ғасыр цивилизациялық дамуда сапаның барлық салалары: еңбек сапасы,
қызмет және өнім сапасы, қоршаған орта сапасы және т.б. жоғары сапа ғасыры
болуы керек. Қазіргі замандағы нарықтық қатнастар жағдайында кәсіпорынның
сәтті және бәсекеқабілетті қызметі көбінесе оның өндіретін өнімінің
сапасына тәуелді.
Сапа - бұл белгіленген және болжанатын сұранысты қанағаттандыра
алатын объектінің сипаттамаларының жиынтығы.
Сапа түсінігі: құжаттандырылған процедуралар негізінде үрдістерді
басқару; тұрақты тұтынушылармен өзара тиімді әріптестік негізінде өткізу
нарықтарын жаулап алу; бәсеке қабілетті өнім ұсыну арқылы жаңа өткізу
нарықтарын игеру сияқты қызметтің барлық түріне таралады. Сапа - бұл
өндірілген өнімнің емес тапсырыс берушінің қайтып келуі. Өндірілген өнімнің
сапасын анықтайтын факторлар болып тапсырыс берушінің (тұтынушының)
сұранысына икемделу, кәсіпорынның әрқашан оны ескеріп ал іс жүзінде оны
риза қылу табылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдар деңгейінде сапа деңгейін анықтау үшін
сериясы 9000 (ІSO 9000) стандарттарына сәйкес сапа менеджменті жүйесін
ендіру болып табылады.
Өнім сапасы – бұл кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерінің
бірі. Осы көрсеткіш арқылы қолданылатын техника,технология және
басқарушылық деңгейін анық көруге болады. Өнімнің сапасы – маңызды
экономикалық категория. Сонымен қатар бұл көрсеткіш өнімнің өзіндік құны,
табыс, рентабельділік және т.б, сияқты экономикалық көрсеткіштермен тығыз
байланысты. Өнімнің сапасын арттыру жүйесін әр түрлі (макро және микро)
деңгейде қарастыру керек.
Өнімнің сапасын көтеру:
- өткізілетін өнім және қызмет көлемін ұлғайтуға;
- экспорт құрылымын жақсартуға;
- ҒТП-ті және басқаларын қолдануға мүмкіндік береді. Өнімнің
сапалылығының жоғары деңгейі мемлекет үшін: ҒТП-тің жеделдеуіне экспортты
ұлғайтуға мүмкіндік береді. Ал, нарықтық қатнастар жағдайында, әрдайым
сапалы өнім өндіру кәсіпорын үшін өте маңызды, ең алдымен ол кәсіпорын
имиджінің қалыптасуына септеседі.
Жоғары деңгейлі имидж, бұл – танымалдылық және сенімділік, сатып
алушылардың фирмаға, оның тауарына, қызметіне, тауарлық белгісіне,
жарнамасына, фирмалық стиль атрибуттарына оң және тұрақты көзқарасының
қалыптасуына себеп болады.
Қазіргі таңда біз экономиканың әр саласында, әлемдік және
Қазақстандық нарықтарда мықты да танымал көшбасшы орындарын иемденетін
көптеген шетелдік фирмаларды көреміз. Олар: Adіdas, Nіke, PHІLІPS, SONY,
Nokіa, Coca-Cola және де басқа көптеген фирмалар.
Сонымен кәсіпорында сапа мәселесін шешу – оның сатып алушылар
алдындағы жоғары имиджі, сыртқы нарыққа шығу, өнімнің сапасын тұрақтандыру
жоғары деңгейде табыс табуға негіз болады.
Өндіріс технологиясы мен адам қажеттілігінің дамуы әсерінен сапа
рөлі мен маңызы үнемі өсіп отырады.
Мәдениет пен білім деңгейінің өсуі күнен-күнге тұтынушылардың талабы мен
қалауын өсіріп отыр.
Осыған байланысты, өнім сапасы мәселесі - тауар өндірушілер
алдында тұрған экономикалық және әлеуметтік мәселелердің маңыздысы.
1.Өнімнің бәсекелік қабілеті келесі элементтерден тұрады:
− бағаның негізгі бәсекелестердің бағасымен салыстырылуы;
−сұраныс пен ұсыныс қатынастарына байланысты, бәсекелестер
саясатына байланысты бағаны дифференциялау жүйесінің жұмыс жасауы;
− жеңілдіктер жүйесінің тұтынушыларды тартуы;
2.Өнім сапасы :
− өнімнің техникалық-функционалдық қасиеттері;
− қосымша пайдалылықтың болуы;
− өнімнің танымалдық деңгейі;
3.Өткізу, жарнама және қызмет көрсету жүйелерінің бәсекелік
қабілеті:
− өткізу жүйелерінің тұтынушыларға қолайлылығы;
− жарнаманың тиімділігі;
− қызмет көрсету жүйелерінің қолайлылығы мен сенімділігі.
Өнімнің сапасы саласындағы атақты американ маманы А.Фейгенбаум өзінің
“Өнімнің сапасын бақылау” атты кітабында: қызметтің немесе өнімнің сапасы
мағынасын, оның пайдалану кезінде сатып алушының талаптарына толықтай жауап
беру жолымен қызметтің немесе өнімнің техникалық, технологиялық және
эксплуатациялық мінездемелерінің жалпы жиынтығымен анықтауға болатындығын
түсіндіреді. Ары қарай автор қызметтің немесе өнімнің сапасын анықтаушы,
басқа емес, ал нақ осы тұтынушы екендігін атап өтеді. Кейбір отандық
мамандар өнімнің сапасын ғылыми-техникалық прогресстің айнасы деп те
атайды. Өнімнің сапа деңгейі оның сапасының көрсеткіштер жүйесі негізінде
анықталады. Ол үшін осы әр көрсеткіштің сандық мағынасын біле отырып,
салыстыру үшін есепті өнім ретінде алынып отырған тауардың сйкес
көрсеткіштерімен салыстырылады.
Әлеуетті
Сыртқы нарықты Бәсекелестерді тұтынушылардың
зерттеу зерттеу қажеттілігін зерттеу
1-сурет- Тауардың бәсекелік қабілетін бағалаудың типтік сызбасы
Сапа көрсеткішін анықтаудың негізгі міндеті болып оның сандық мағынасын
табу есептеледі. Ол үшін практикада өнімнің ерекшеліктеріне байланысты
келесі әдістер қолданылады:
- Өлшеу әдісі – приборлар мен құралдардың көмегімен анықталады;
- Тіркеу әдісі – белгілі бір жәйттер (мәселен: сынақ кезінде теріс
нәтиже) немесе заттардың (мәселен: стандартталған, унифицирленген немесе
патентпен қорғалған әмбебап) санын есептеу мен тіркеуге негізделген.
Тіркеу әдісі арқылы сенімділікті, патентті-құқықты, стандарттау,
унификациялау секілді көрсеткіштерді анықтауға болады;
- Есесптеу әдісі - өнімнің сапа көрсеткіштерін анықтау үшін арнайы
математикалық моделдерді пайдалануға негізделген;
- Органолептикалық әдіс – адамның сезім мүшелерімен: көру, есту,
дәм сезу, ұстап көру және т.б. сияқты қабылдауын талдауды қарастырады.
Табылған мәндердің туралығы мен растығы оны анықтаушы тұлғаның
квалификация, анықтау қабілеті, кәсіпқойлық деңгейіне байланысты;
- Социологиялық әдіс – барлық тұтынушылар желісі бойынша ақпарат
жинап, талдау жасау арқылы жүргізіледі. Өнімнің техникалық деңгейі және
өнімнің сапа деңгейін неғұрлым терең түсінік ретінде қарастырады;
Жалпы өнімнің бәсекелік қабілетін арттыруға бірнеше факторлар
әсер етеді. Оларды 2-ге бөлуге болады: сыртқы және ішкі.
Сыртқы факторларға мемлекет деңгейінде қабылданатын бағдарламалар
мен заңдар жатады. Атап айтқанда: Сапа бағдарламасы, Жеңіл және тамақ
өнеркәсібі салаларында импорт алмастырудың 2001—2003 ж, арналған
бағдарламасың, “Сертификаттау туралы”, “Стандарттау туралы”, мақсатты-
отандық өндірушілерді демпингті тауарлар нәтижесінде қалыптасқан теріс
пиғылды бәсекеден қорғау болып табылатын “Демпингке қарсы шаралар туралы”,
“Теріс пиғылды бәсеке туралы”, ішкі нарықты, шет мемлекетпен
субсидияланатын импорт тауарларын жеткізушілер тарапынан теріс пиғылды
бәсекеден қорғануға бағытталған “Субсидиялармен орын толтыру шаралары
туралы” және Президентіміз бен Үкіметтің тиісті атқарушы органдар мен
жергілікті әкімшіліктер алдына қойып, орындалуы соңғы 2-5 жыл ішінде
көзделген, қысқа және орта мерзімді страгтегиялық даму бағдарламалары,
басқа да жекелеген бағдарламалар мен заңдар жатады.
Сапа туралы Республикалық бағдарламасының негізгі мақсаттары мен
қызметтері келесідей :
− өнімдер мен қызметтер сапасы саласында мемлекеттік басқаруды
құқықтық қамтамасыз ету және жетілдіру;
− басқару нысандары мен әдістерін жетілдіру;
− отандық өнімдердің бәсекелік қабілетін арттыруға бағытталған ҒТП
жетістіктерін енгізу;
− өнімдер мен жұмыстар, көрсетілетін қызметтерді сетификаттаудан
сапа жүйесін сертификаттауға көшу;
− стандарттау, метрология мен сертификаттау саласында кадрларды
дайындау;
− сапаны артыру саласында іс-шаралар ұйымдастыру мен насихаттау.
Ішкі факторларға кәсіпорын деңгейіндегі шаралар, білікті
менеджмент,сапа үйірмелері,жақсы қалыптастырылған кадрлық саясат және т.б.
жатады.
Бәсекелік қабілетті қамтамасыз етуде ХХ-ғасырдың 80-ші жылдары
сапаға деген талап шешуші болды.Сатып алушылардың 80%-ы өнімді әлемдік
нарықта сатып ала отырып, бағасынан гөрі сапасын қалайды. Сондықтан,
өнімнің бәсекелік қабілетін талдауда сапа көрсеткіштерін талдаудың маңызы
зор :
− функционалдық қасиеттер тұтыну затының өз мақсаттық бағытына
сәйкес келуін көрсетеді. Олардың негізгі функцияларының, көмекші
операциялар мен қосымша операциялардың дәл орындалуын көрсетеді.
Мысалы, кір жуғыш машинаның функционалдық қасиетіне оның кір жууын
жатқызамыз. Көмекші функциялар – электронды сағаттарда калькулятордың
болуы;
- әлеуметтік арналымы тауардың әр-түрлі халық тобына арналғандығы;
- эргономиялық қасиеттер тауардың тұтыну кезіндегі ыңғайлылық пен
комфорт, яғни адамға физикалық, психологиялық ауыртпалық түсірмеу. Мысалы,
автомобильде басқару жүйелерінің орналасуы және т.б.
- эстетикалық қасиеттер тауардың көңілге аларлықтай ерекшеліктер
арқылы қоғамдық құндылыққа ие болуы. Мысалы, сәнді киім, әдемі ыдыс-аяқ
және т.б.
Poole computer компаниясының тек түсімен ғана ерекшеленетін жаңа
компьютер шығаруы, итальяндық Zanussі фирмасының әр-түсті асхана жиһазын
шығаруы.
- экологиялық қасиеттері, бұл тауарды қолдану қоршаған ортаға
қаншалықты зиян болғандығымен анықталады. Мұнда тек тұтыну заты ғана емес,
сақтау, тасымалдау және т.б., үрдістер ескеріледі. Мысалға кір жууға
арналған ұнтақтың биологиялық тазалығы, аэрозольді заттардың ауаға әсері
және т.б.
- гигиеналық қасиеттер тауардың тұтыну кезіндегі адам ағзасына,
жұмыс жасау қабілетіне кері әсер етпеу мүмкіндігі. Олар жарықтылық,
вентиляция, температура, ылғалдылық деңгейі және т.б.
- тауардың тұтынудағы сенімділігі, яғни тұтыну кезіндегі өзінің
негізгі ерекшеліктерін сақтап қалуы. ұзақ мерзім қолданылуымен,
сақталымдығымен, жөндеуге жарамдылығымен т.б.-мен анықталады.
Мысалы, матаның сенімділігі жуғанда өз түсін сақтап қалуы.
1.2 Өндірілетін өнім сапасына әсер ететін факторлар және олардың жіктелінуі
Өнімнің сипатталатын белгілерінің құрамы мен құрылымын анықтаудың
негізгі бағыттары, өнім сапасының деңгейін бағалайтын көрсеткіштер
классификациясынан көрініс табады.
Мөлшерленуіне қарай натуралды бірліктермен (килограмм, метр, балл,
көлемі шектеусіз), сондай-ақ бағалық бірліктермен сипатталалды.
Сапа деңгейінің бағалануына байланысты – базалық және оған қатысты
көсеткіштер.
Анықталу стадиясына байланысты – болжамды, проектілі, өндірістік,
эксплуатациялық көрсеткіштер.
Сипатталатын белгілеріне байланысты – бірліктік және кешенді
(топтық, жалпылама, интегралды) болуы мүмкін. Бірліктік және кешенді сапа
көрсеткіштері, сізді, обьектінің (жүйенің) сыртқы ортамен қатынасының
қызықтыруына тәуелді түрлі топтарға біріктіріледі. Мұндай топтастырылу
үлгісі кестеде көрсетіледі.
Көрсеткіштер топтарын талдаған кезде олардың арасындағы белгілі
бір корреляцияны байқауға болады. Мысалға, өнімнің энергия сиымдылығы
сияқты, өндірістің технологиялық деңгейінің көрсеткіші экономикалық және
экологиялық көрсеткіштер топтарымен өте тығыз байланысты.
Өнімнің сапасы, оның құрамын анықтаушылардың мөлшерін өлшеу
негізінде бағаланады. Қазіргі заманда сапа көрсеткіштерінің сәйкес топтары
арқылы өнімнің (тауардың) құрамын келесі топтар бойынша классификациялау
өте кең тараған: пайдалану бағытының көрсеткіштері, сенімділік,
технологиялық, стандарттау және унификациялау, эргономикалық, эстетикалық,
транспортабельділік, патенттік-құқықтық, экологиялық және қауіпсіздік
көрсеткіштері.
Пайдалану бағытының көрсеткіштері өнімнің қай салада, қай
жағдайда қолданылатынын көрсетіп қана қоймай, осы өнімді пайдаланудан
алынатын тиімділікті айқындайды. Бұл көрсеткіш бағаланып отырған өнімнің
көмегімен белгілі уақыт аралығында қандай көлемде өнім өндірілетінін немесе
өндірістік қызмет көрсетілетінін айқындайды.
Пайдалану бағыты көрсеткіштері тобына келесі топшаларды
жатқызуға болады: классификациялық, техникалық тиімділік, функционалдық,
құрылымдық және де құрамы мен құрылымдық.
Сенімділік көрсеткіштері. Сенімділік өнеркәсіптік өнімнің
негізгі көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Әр түрлі құндылықтардың жұмыс
интенсивтілігі мен күрделілік режимдері үздіксіз өсіп, атқарылатын
функцияларға жауапкершілік жоғарылайды. Жауапкершілік деңгейінің
жоғарылауына байланысты сенімділікке деген талаптар да өседі. Машиналар мен
басқа да құрал жабдықтардың сенімділік деңгейінің жеткіліксіздігіне
байланысты, олардың жөнделуі мен эксплуатациясындағы жұмыс қабілеттілігін
ұстап тұру шығындарымен қатар өндіріс шығындары да артады. Құндылық
сенімділігі көінесе эксплуатациядағы температура, ылғалдылық, қысым,
радиация, механикалық ауыртпалық және де басқа жағдайларға тәуелді.
1 - кесте- Өнімнің сапа көрсеткіштерінің топталу ортасына қарай жіктелуі
№ Сапа Сапа
рс функцияларының топталу ортасы көрсеткіштері топтары
1 Заттық ортасы функционалды белгілерінің
көрсеткіштері
2 Уақытылы заттық ортасы сенімділік көрсеткіштері
3 Кеңістікті заттық ортасы транспортабельділік
көрсеткіштері
4 Өндірістік-технологиялық ортасы технологиялық-ұйымдастырушылық
деңгейінің көрсеткіштері
5 Экономикалық қатнастар ортасы экономикалық көрсеткіштері
6 Экологиялық қатнастар ортасы экологиялық көрсеткіштері
7 Қауіпсіздік қатнастар ортасы қауіпсіздік көрсеткіштері
8 Эргономикалық қатнастар ортасы эргономикалық көрсеткіштері
9 Эстетикалық қатнастар ортасы эстетикалық көрсеткіштері
10 Патенттік-құқықтық қатнастар ортасыпатенттік-құқықтық көрсеткіштері
11 Нормативтік орта стандарттау көрсеткіштері
12 Нарықтық қатнастар ортасы бәсекелік қабілетінің
көрсеткіштері
Технологиялылықтың көрсеткіштері еңбек өнімділігін жоғарылату үшін
қабылданған құрастырушылық-технологиялық шешімдердің тиімділігін
сипаттайды, өнімді дайындауда немесе жөндеуде нақ осы технологиялылық
арқылы өнім өндіру қарқыны, материал шығындарды, өндірістің технологиялық
дайындығы, өнімді дайындау мен пайдалану кезінде еңбек құралдары мен
уақытты рационалды бөлу деңгейі анықталады.
Унификациялау және стандарттау көрсеткіштері - өнімнің стандартты,
унифицирленген және нақты құрамдас бөлшектермен қаныққандығы, сонымен
бірге, басқа өнімдермен салыстырғанда унификациялану деңгейі. өнімнің
барлық бөліктері стандартты, унифицирленген және нақты бөліктерге бөлінеді.
Стандартты және унифицирленген бөлшектер пайызы қаншалықты жоғары болған
сайын өнім өндірушіге де өнімді тұтынушыға да соншалықты тиімді.
Стандарттау және унификациялау көрсеткіштеріне келесілерді жатқызуға
болады:
- обьектінің стандартталу коэффициенті;
- обьект бөлшектерінің жоба аралық унификациясы;
- обьектінің құрамдас бөліктерінің қайталанымдылық
коэффициенті.
Өнімнің эргономикалық көрсеткіштері тұтынушының осы құндылықпен
өзара қатнасын, оның құндылықты пайдаланған кездегі адамның гигиеналық,
физиологиялық, антропометрлік және психологиялық талаптарына сәйкестігін
көрсетеді. Мұндай көрсеткіштерге мысалы: адамның тракторды жүргізуге
қажетті күш қуаты, велосипед рулінің орналасуы, жарықтылық, жылулылық,
ылғалдылық, шу, діріл, шаң-тозаң, жанатын заттардағы түтін мен будың
концентрациясын кіргізуге болады.
Сапаның эргономикалық көрсеткіштері обьектінің қойылатын
эргономикалық талаптарға сәйкестігін анықтаған кезде пайдаланылады.
Мысалға: формасына, өнімнің түсі мен оның құрастырылған элементтеріне және
т.б.
Өнім сапасының эргономикалық көрсеткіштері жұмыс істеген адам мен
қолданылатын затқа әсер ететін факторлардың барлығын қамтиды.
Өнім сапасының эргономикалық көрсеткіштері келесі түрлерге жіктеледі:
- Гигиеналық көрсеткіштер - адамның осы бұйымды қолдануда,
өмірлік және жұмыс қабілеттілігіндегі гигиеналық жағдайлармен сәйкестігін
анықтағанда пайдаланылады.
- Антропометрлік көрсеткіштер – адам денесі және де басқа бөліктер
көлемі мен формасына сәйкестігін анықтағанда пайдаланылады.
- Физиологиялық және психофизиологиялық көрсеткіштер – адамның
физиологиялық талаптарына және оның сезім мүшелерінің жұмыс қабілетінің
ерекшеліктеріне (адамның жылдамдығы мен әл-қуаты, сонымен бірге есту, көру,
сезу) сәйкестігін анықтаған кезде пайдаланылады.
- Психологиялық көрсеткіштер – өнеркәсіптік бұйымдарға
қойылатын инженерлік-психологиялық талаптарында, еңбек психологиясы және
жалпы психология талаптарында көрініс табатын адамның психологиялық
ерекшеліктеріне сәйкестігін анықтаған кезде пайдаланылады.
Эргономикалық көрсеткіштер деңгейі, арнайы дайындалып баллмен
өлшенетін өнеркәсіптің арнайы саласына мамандандырылған - эксперттермен
анықталады.
Транспортабелділік көрсеткіштері - өнімді пайдаланбай немесе
тұтынбай тасымалдауға қолайлылығын сипаттайды. Транспортабелділік
көрсеткіштеріне мыналарды жатқызуға болады:
- өнімді тасымалдауға орташа дайындау уақыты;
- өнімді тасымалдауға дайындауда орташа еңбексиымдылық;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралына орташа орналастыру
уақыты;
- тасымалдау құралының көлемін пайдалану коэффициенті;
- өнімді белгілі бір тасымалдау құралынан орташа түсіру уақыты;
Транспортабелділік көрсеткіштерін бағалау үшін өнім
бірлігінің массасы және көлемі, физико-механикалық құрамының көрсеткіштері,
бұйымның габариттік көлемі, өнімнің сақталу көрсеткіштері, тасымалдау
режимдерінің шекті рұқсат етілетін мәндері (транспорт шекті жылдамдығы,
инерциялық ауыртпалықтар және т.б.), тиеу-түсіру жұмыстарының нормасы,
аталып отырған өнімді тасымалдауда транспорт құралының жүк көтергіштігін
немесе сиымдылығын мүмкіндігінше максималды пайдалану, тасылатын жүктің
сыртқы жылулық және механикалық әсерлерге төзімділігі және т.б.сияқты
тасымалдау үрдісін сипаттайтын алғашқы мәліметтер болуы керек.
Материалдық және еңбек шығындарын бір мезгілде, тасымалдау
жұмыстарындағы адам саны мен біліктілік деңгейін және де уақыт факторын
есептеуге мүмкіндік беретін бағалық көрсеткіштер транспортабелділікті
неғұрлым толық және жан-жақты бағалауға көмектеседі.
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патенттік қорғалғандығын
және патенттік тазалығын сипаттай отырып, бәсекелік қабілетті анықтауда
маңызды фактор болып табылады. Патенттік-құқықтық көрсеткіштерді
анықтағанда бұйымдағы жаңа техникалық және елдегі патентпен қорғалған
шешімдерді, өндіруші және эспортталатын елдердегі бұйымның тауарлық
белгісінің және өнеркәсіптік үлгісінің тіркеуден өтуін есепке алған жөн.
Өнеркәсіптік бұйымның патенттік-құқықтық деңгейі 2 түрлі
көрсеткіштермен бағаланады, олар: патентпен қорғалғандық (патент
қабілеттілік) көрсеткіші және патенттік тазалық көрсеткіші.
Патенттік қорғалғандық көрсеткіші – бұйымды жасап шығаруда, оның
құрамына қатысатын, шетелдерде де өндіруші елде де патентпен және авторлық
құқықтармен қорғалған отандық өнертапқыштар жаңалықтары мен идеяларының
саны мен алатын орнын сипаттайды.
Патенттік тазалық көрсеткіші – бұйымның ішкі және сыртқы
нарықтарды еш кедергісіз өткізілуін сипаттайды.
Экологиялық көрсеткіштері - қоршаған ортаға өнімді тұтынғанда
немесе пайдаланғанда пайда болатын зияны әсерлер деңгейін сипаттайды.
Өнімнің экологиялылық көрсеткіштері оның сапа деңгейін анықтайтын негізгі
фактор болып табылады. Өнімнің экологиялық көрсеткіштерін анықтауда, өнімді
эксплуатациялау немесе тұтыну үрдістеріне, оның құрамының қоршаған ортаға
химиялық, механикалық, сәулелік, дыбыстық, биологиялық, радиациялық және
де басқа әсерін анықтау үшін талдау жасалады. Аталған факторлардың қоршаған
ортаға зиянды әсері анықталған жағдайда экологиялық көрсеткіштер тобын
өнімнің сапа деңгейін бағалау үшін қолданылатын көрсеткіштер
номенклатурасына енгізу қажет. Экологиялық көрсеткіштерге келесілерді
жатқызамыз:
- энергия көздері (жанар май, көмір, газ) ретінде
пайдаланылатын өнімдердің құрамындағы зиянды заттар (элементтер, қышқылдар,
металдар және т.б.) мөлшері;
- өнімді тұтынғанда немесе эксплуатациялағанда,
тасымалдағанда, сақтағанда зиянды сәулелердің, газдардың, бөлшектердің
шығарылу мүмкіндігі;
- атом энергиясын игеріп, пайдалану үшін зерттеулер
жүргізетін атом электростациялары мен басқа да обьектілер қызметінің
радиоактивтілігі;
- түрлі саладағы транспорт құралдары мен басқа да машиналар,
агрегаттардың дыбысы, дірілі, энергетикалық әсер ету деңгейі;
Әртүрлі обьектілер бойынша барлық экологиялық көрсеткіштер сәйкес
нормативтік құжаттар мен актілерде (заңдар, стандарттар, құрылыс норамлары
мен инструкциялар) жарияланады.
Қауіпсіздік көрсеткіштері - өнімді жөндеуде, сақтауда, тасымалдауда
тұтынушы немесе эксплуатациялаушы адамды механикалық, электрлік,
температуралық, улы және жарылғыштардан, акустикалық шудан, радиоактивтік
сәулеленуден қауіпсіздендіретін өнімнің артықшылығын сипаттайды.
Әр кәсіпорында өндірілетін өнім сапасына ішкі және сыртқы сияқты
түрлі факторлар әсер етеді.
Ішкі факторларға кәсіпорынның аталған сапаға сәйкес өнім өндіру
қабілетімен, яғни кәсіпорынның қызметімен тікелей байланысты факторлар
жатады. Оларды келесі топтарға бөлуге болады:
- техникалық;
- ұйымдастырушылық;
- экономикалық;
- әлеуметтік-психологиялық;
Техникалық факторлар - өнім сапасына тікелей әсер етеді, өйткені жаңа
технологияны, жаңа материалдарды, неғұрлым сапалы шикізатты пайдалану –
бәсеке қабілетті өнім өндірудің материалдық негізі.
Ұйымдастырушылық факторлар – еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды
жетілдірумен, өнім сапасына жаупкершілікті және өндірістік тәртіпті
күшейтумен, өндіріс мәдениетін қалыптастыру және персоналдың біліктілік
деңгейін сәйкестендірумен байланысты.
Экономикалық факторлар - өнімді өндіру және өткізу шығындарымен, баға
саясаты және персоналды жоғары сапалы өнім өндіруге экономикалық
ынталандыру.
Әлеуметтік-психологиялық факторлар – салауатты жұмыс жағдайын
қалыптастыруға, өз кәсіпорынының тауарлық маркасына берілгендік, оны мақтан
ету, жұмыскерлерді моральдік ынталандыруға айтарлықтай әсер етеді, осының
барлығы бәсеке қабілетті өнім өндірудің маңызды құрамдас бөліктері.
Нарықтық қатынас жағдайында сыртқы факторлар өнім сапасының
қалыптасуына әсер етеді. Сыртқы немесе қоршаған орта қай кәсіпорынның
болмасын қызмет етуінің маңызды бөлігі болып табылады. Сыртқы ортаның
барлық әсерлерін жеке-жеке мынадай: экономикалық, саяси, нарықтық,
технологиялық, бәсекелестік, халықаралық және әлеуметтік факторларға бөліп
көрсетуге болады.
1.3 Өнім сапасын анықтау әдістемелері
Өнімнің сапасынын анықтау әдістемелері, бүгінгі күні өндіруші үшін
маңызды. Cебебі, шығарылған өнімдердің өткізу нарығында бәсекелес
өнімдерден артықшылығын немесе кемшілігін анықтау, сол арқылы өндірістік
стратегиясын белгілеу - өндірушіге, сатып алатын өнімнің осы тектес
өнімдерден құндылығын айқындау, сол өнімнің мейлінше тиімділігін бағалау –
тұтынушыға қажет.
Бүгінгі таңда өнімнің бәсекелік қабілетін бағалаудың көптеген әдістері
мен оларды жүргізу жолдары бар. Олардың бірқатары өнімді бәсекелес
өнімдердің жалпы сипатымен салыстырып талдауға негізделсе, тағы бір тобы
индекстік әдіспен бағаланады. Мұндай бағалаулардың негізі болып зерттелетін
өнімнің сапалық және құндылық көрсеткіштерін тұтынушы талаптарымен
салыстыру саналады. Алайда, тұтынушының талаптары туралы мәлімет алудың
біршама қиындығына орай, өнімнің бәсекелік қабілетін бағалау базалық
өніммен салыстыру арқылы жүргізіледі. Бұл үшін нарыққа ұсынылған ұқсас
өнімдердің ішінен өтімділігі жоғары, тұтынушылық қасиеттері сенім туғызатын
және беделді өндірушінің тауары таңдап алынады. Осы үлгілі өнімнің
көрсеткіштеріне салыстырмалы өнім көрсеткіштерінің сәйкестілігі
немесе сәйкессіздігі оның бәсекелік қабілет деңгейін айшықтайды.
Эксперттік әдісті қолданудың көптеген тиімділіктері бар. Ең алдымен,
ол – өнімді бағалау кезінде оның негізгі сипаттарын анықтаудың әр
алуандығы. Екіншіден, өнімнің қасиеттерін сипаттайтын бағалаушыларды
қарапайым тұтынушыдан, білікті маманға дейін тарту мүмкіндігі. Үшіншіден,
өнімнің бәсекелік қабілетін нарықтың әр аймақтарында бағалау арқылы, оның
сол өңірдегі нақты деңгейін анықтауға қолайлылығы. Алайда, бұл әдіспен
өнімнің бәсекелік қабілетін бағалағанда, сарапшыларды таңдау мұқияттылықты
қажет етеді. Өйткені, таңдалған әрбір сарапшы алынатын соңғы нәтиженің
сапасына белгілі бір деңгейде ықпал етіп отырады.
Өнімнің бәсекелік қабілет көрсеткішін есептеуде оның сапасы мен бағасын
бейнелейтін жекелей, топтық және интегралдық индекстерді қолданады. Көп
жағдайда қолданылатын бұл индекстердің ерекшелігі, жоғарыда аталған әдістер
сияқты, бағаланатын өнімнің әрбір көрсеткіштерін үлгілі өнім
көрсеткіштерімен салыстыруында. Яғни, белгілі бір өнімнің артықшылығын
төмендегі формуламен бейнелеуге болады:
K = PC →max,
(1)
мұндағы К – өнімнің бәсекелік қабілеті;
Р – тиімділігі (өнімнің сапасы)
С – өнімді алуға және пайдалануға кеткен шығындар.
Интегралдық әдісті есептеу жеке және топтық индекстердің жиынтық
шамасымен жүргізіледі. Жеке және топтық индекстер сапалық және құндық
көрсеткіштерге бөлек есептеледі және соңында біріктіріледі.
Сапалық көрсеткіштің жиынтық индекстері мына формуламен есептеледі:
Ik = ∑ qi ai ,
(2)
мұндағы Ik - сапаның топтық индексі
qi – сапаның i – параметрі бойынша жекелей индексі;
ai – жалпы құрамда i – параметрінің салмағы.
Алынған топтық индекс өнімнің базалық өнімге сапалық
қасиеті
жағынан сәйкестігін көрсетеді. Алайда, сапа тұтынушы үшін өнімнің
құндылығын толық көрсете алмайды. Сондықтан құндық негізде өнімнің
экономикалық параметрлері есептеледі. Тұтыну құны индексімен бейнеленетін
талданатын өнім мен базалық өнімнің бағадағы айырмашылығы олардың бағалық
бәсекелік қабілетін көрсетеді.
Тұтыну құны тауарды сатып алуға және жеткізуге (пайдалануға) кеткен
шығындармен өлшенеді. Бұл көрсеткіш формула түрінде былайша бейнеленеді:
Іэ = ЦП ЦПб = ∑ Ij fj ,
(3)
мұндағы ЦП,ЦПб – бағаланатын өнім мен базалық өнімнің тұтыну құндары;
Ij , fj - бағаланатын өнім мен базалық өнімнің
тұтыну құнындағы
j – түрінің шығыны.
Сапалық және құндық көрсеткіштердің топтық индекстері негізінде,
бағаланатын өнімнің базалық өніммен салыстырғандағы бәсекелік қабілетінің
интегралдық көрсеткіші төмендегі формуламен есептеледі:
К = Ik Іэ ,
(4)
бұл көрсеткіштердің негізгі мәні салыстырмалы өнімдердің арасындағы
тұтынушылық тиімділікті бейнелеу. Сапалық және құндық индекстер арасындағы
өзгешелік өнімнің бәсекелік қабілетін бағалауға мүмкіндік береді. Ik
шамасы өскен сайын өнімнің бәсекелік қабілет көрсеткіші де арта түседі, ал
Іэ көрсеткішінің мәні артқан сайын К көрсеткіші төмендейді. Егер алынған
мәліметтер нәтижесінде бәсекелік қабілет көрсеткіші К1 болса, онда
бағаланған өнімнің базалық өнімге қарағанда бәсекелік қабілеті төмендеу
болады. Ал К1 болса, онда бағаланған өнімнің бәсекелік қабілеті жоғары.
К=1 жағдайда өнімдердің бәсекелік қабілеті бірдей.
Өнімнің бәсекелік қабілетін бағалауда өзіндік ерекшелігі бар келесі
бір әдіс – тұтынушыларға сұрау жүргізу арқылы жүргізілетін әлеуметтік әдіс.
Бұл әдіс анкеталық сауал бойынша, өтімі көп өнімді анықтау нәтижесінде
тиісті шараларды қабылдауға жағдай жасайды. Көптеген әдістердің ішінде бұл
әдіс ең қарапайым және шығыны төмен болып есептеледі.
Өнім мен сапа және қауіпсіздігі тамақ өнеркәсібінің басты болып болып
табылады . Қауіпсіздік әрқашан кәсіпорындағы тамақ индустриясының
қамқоршысы болса да, соңғы бірнеше жылдар бойы тұтынушылардың жоғары
қажеттілігіне және бәсекелестіктің өсуіне байланысты аса көңіл бөліне
басталды.
Еуропа мемлекеттерінде тамақ өнімдерінің сапасын бағалау кезінде басты
критериі ретінде олардың дәмдік артықшылығында емес, ал оның
қауіпсіздігінде.
Қазіргі кезде өнімнің қауіпсіздігі мен сапасын қамтамасыз ететін ХАССП
(ағылш.НАССР- Hazard Analysis and Crtical Control Points, сөзбе-сөз
аударғанда- тәуекелділік талдау және дағдарысты бақылау нүктесі) саланың
жүйесі болып табылады.Бұл құжаттың құрылуы нарықтағы өнім сапасының
қауіпсіздігі қазіргі заманғы әдістемесі, сонымен қатар мемлекеттің әлемдік
экономикалық қоғамдастық интеграциясының қажеттілігімен құрылған.
ХАССП – бұл қауіптілік идентификациясына ғылыми әдістеме. ХАССП
принципіне сай өнімді қайта өңдеудің барлық сатысында әрбір технологиялық
сызық, әрбір операциядағы барлық өнімге байланысты қауіптілікті
(микробиологиялық, химиялық, физикалық) , айқындауға, бақылау нүктесін
анықтауға болады және керек. Бұл өндірушіге тұтынушы үшін шығарылған
өнімнің қауіпті екендігіне сенімді етеді.
ХАССП жүйесі әлемдік тамақ индустриясында басты орын алады.Еуропада
ХАССП жүйесіне ресми қажеттілік 1993 жылы орнатылды.Олар құбылыстың тиісті
қауіптілік нүктесіне адекваттық мониторинг өткізуді, технологиялық
процестегі параметрлердің анықталуын, тамақ өнеркәсібіне тәуекелділік
талдауды кәсіпорыннан талап етті.
1990 жылы Еуропа елдерінде ХАССП жөнінде ұлттық құжаттар дайындалды.
Ал 1999 жылға қарай мемлекеттер қатарына ХАССП жүйесі бойынша ұлттық
стандартына сәйкес сертификациясы іс жүзінде міндетті болды.
Халықаралық стандарттау ұйымы (ИСО) СМЖ мен ХАССП байланыстыратын 2
құжат дайындалды. Біріншісі- тамақ өндірісіндегі, сусындар өндірісін
қосқанда ИСО 9001:2000 Басшылық етудегі нұсқауларды қолдану. Халықаралық
деңгейде танылған принциптер мен этаптары ХАССП жүйесінің Кодекс
Алиментариус Комиссиясымен азық-түлік гигиенасының жалпы принципі бойынша
халықаралық кодекс тәжірибесінде құрылған. Екіншісі- ИСО 22000стандарты
(2005 жылы қаңтарда оның екінші жобасы бекітілді) ХАССП жүйесінің ИСО
9001:2000 стандартымен ұқсастықты және олардың үйлесімділігін қамтамасыз
етеді. Қазіргі уақытта халықаралық нарыққа шығуға талпынып жүрген
қазақстандық өндірушілерге ҚР- ның БСҰ- на кірер алдында БСҰ- ның өнім
сапасыны деген талап өнім қауіпсіздігін кепілді ете алмайтыны нормативті
құжаттардан ерекшеленетіні толығымен анық болды. Ақырында кәсіпорындар
халықтың мемлекеттік стандарт есебінің талабымен жасалған және өнімнің
қауіпсіздігін артық көретінін түсінді.Қазақстандық кәсіпорындарының
нарықтық қатынас кезеңінде шығарылатын азық-түлік өнімдерінің нарыққа шығуы
және өз ұстанымын ұстау үшін өнімнің жоғары сапасы мен қауіпсіздігін
қамтамазсыз етіп қана қоймай, сенерлік дәлел ұсыну керек. Барлық осы
талаптарға, оған мысалы, жүйенің ерікті сертификациясы ХАССП-ның МС ИСО
22000-2005 және т.б. бойынша толық жауап береді.
Қазақстан тұрғындарын сапалы өніммен қамту үшін келесі сұрақтарды
шешу керек:
• тұтынушылардың өмірі мен денсаулығына қауіп төнетін тәуекелділік
деңгейінің төмендеуі арқылы өнім қауіпсіздігіндегі сенімділіктің артуы
;
• азық-түлік өнімінің жарамдылық күнінің ұзаруы мен сапа тұрақтылығының
өсуі ;
• еңбек өнімділігінің өсуі , технологиялық процестің тиімділігі ,
кәсіпорынның табысы мен кірісі , ақаулардың азаюы , жәрдем беру ,
міндетті қауіпсіздік талаптарын сақтау және технологиялық процестегі ,
өндіру процесіндегі стандартттарды қадағалау.
Қазақстан 1996 жылы БСҰ-ға кіру туралы жариялы мәлімдеме жасап БСҰ-
ның құрамына тіркеле бастады. Осы жылдың ақпанынан бастап елімізге
бақылаушы статусы берілді. Сонымен қатар еліміздің БСҰ-ға кіруі үшін
Қазақстанның барлық сауда жөніндегі әріптес мемлекеттермен жұмыс тобы
құрылды. бұл топ құрамына: Қазақстан мен, оның сауда ұйымына кіру жағдайын
талқылауға ниет білдірген 36 мемлекет (АҚШ, ЕО, Канада, Жапония,
Австралия, Швейцария, Қытай және т.б.) кірді.
Министрліктердің жариялы құжаттарды дайындауы, келіссөздер жүргізуіне
және де басқа принципиальді негіздегі мәселелерді шешуі үшін ведомства
аралық комиссия құрылды. Комиссия негізінен кедендік-тарифтік саясат және
халықаралық экономикалық ұйымдарға қатысу секілді сауалдарды қарастырады.
1996 жылдың шілдесінде Қазақстан сытрқы сауда режимі туралы
мемарандумын және басқа да құжаттарды (заңдыпроектілік жұмыстар жоспарын,
субсидиялау жөнінен ақпараттар, жекешелендіру, салық салу, санитарлық және
фитосанитарлық шаралар, стандарттау және сертификаттау, интелектуалдық
меншікті қорғау және т.б.) жұмыс тобы мүшелерінің қарауына жіберді. Осы
уақыт аралығында Республикадағы сыртқы сауда режимі және заң шығару базасы
талқыланған бес отырыс болып өтті.
Қазақстанның БСҰ-на кіруіне қоғамның көзқарасы әртүрлі.
БСҰ-на кірудің позитивті факторлары:
- Қазақстан тауарларына БСҰ-на мүше елдердің нарықтарына шығу
мүмкіндігі, яғни өткізу нарықтарының кеңеюі. Қазақстан тауарлары БСҰ-на
мүше елдермен тең құқықтылығы, елімізден экспортталатын тауарларға саны мен
көлеміне шектеу қойылмауы, антидемпингтік және басқа да дискриминациялық
мінездегі салымдардың болмауы;
- Халықаралық стандарттарға сай қолайлы және транспорентті ішкі
заң ортасын құру;
- Шетел инвестицияларын, өңдеуші өнеркәсіпке ноу-хау мен жаңа
технологияларды тартуда бірігіп қызмет ету;
- Тұтынушыға ұсынылатын тауардың көлемі мен сапасын арттыру;
- Экономикалық өсуді ұзақ мерзімді сауда саттық жоспары негізінде
ынталандыру және т.б;
Атап өтетін жайт, позитивті эффект БСҰ-ға кіргеннен бастап емес,
ал келешекте байқалады.
БСҰ-на кірудің негативті факторлары:
- Көпжақты келіссөздер негізінде неғұрлым ауқымды өндірушінің
позициясы мен көзқарастарының қолдау табуы;
- Саудада кей жағдайларды ескермегенде, көлемдік шектеудің
болмауы;
- Тауар мен қызмет сату аясын реттеуде жаңа шаралар енгізудің
шектеулілігі;
- Бәсекелестіктің күшеюі және экономиканың неғұрлым сезімтал
секторлары жағдайының нашарлауы. Бұл бірінші кезекте ауылшаруашылығын,
тамақ және жеңіл өнеркәсіпті, қызмет саласының жекелеген секторларын
қамтиды.
Мемлекетіміздегі ауылшаруашылық секторының жете дамымағандығы
барлығымзға бірдей белгілі бола бермейді. Экономиканың көп секторы қалаға
немесе негізгі ақша айналым орталықтарына бағытталған. Еліміздегі
ауылшаруашылығында бәсекелестік орта жете дамымаған, шетелмен (ЕО, АҚШ және
т.б.) салыстырғанда деңгейі әлі де төмен.
Осыны негізге ала отырып Президентіміз Үкімет пен барлық деңгейдегі
әкімдер алдына 2006 – 2007 жылдары орындалуға бағытталған мәселелер жиынын
қойды:
1. Ауыл шаурашылығында орта мерзімде орындалатын, басты
мақсаты өңдеуші саланы дамыту болып табылатын бағдарлама
жасау бекітілді. Мұндағы басты назар қосылған құны жоғары
ауылшаруашылық өнімдерінде пайдаланылатын шикізатты терең
өңдеу. Бұл үшін осы саланы ынталандыруда кешенді түрде
жүргізу қажет, мәселен салықтық ынталандыру. Отандық және
шетел инвесторларын тарту, бұдан басқа өндірілетін өнімнің
бәсекеқабілеттілігін арттыру, жанар-жағар маймен жабдықтау
керек.
2. Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеуде және өндіруде кластерлік
бағытты неғұрлым басымдырақ қолдану керек. Қазақстандағы
перспективалы дамып келе жатқан 7 саланың
ауылшаруашылығымен тікелей байланыстылары тоқыма және
тамақ өнеркәсіптерінің мүмкіндіктерінің жоғарылығын
пайдалану.
3. “Қазагромаркетинг” және “Мал өнімдері” корпорациялары базасында
жергілікті ауылшаруашылық өнімдерін өткізу және ақпараттық-маркетингтік
қолдау желісі құрылған. Осы бағытта Үкіметпен және әкімдермен атқарылып
жатқан жұмыстарды күшейту.
4. Үкіметке ауылшаруашылық құрылымдарының халықаралық стандарттарға
өтуін жеделдетуге бағытталған нақты шаралар жоспарын құрып, бекітуді
тапсырамын.
5. Ауылшаруашылығындағы тасымалдау инфрақұрылымының жетілменгендігінен
ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілер өнімдерін нарықтарға жеткізуде үлкен
шығындар шегеді. Бұл өз кезегінде өнімнің өзіндік құнына әсер етпей
қоймайды. БСҰ-кірумен байланысты бұл мәселе аса өзекті қарқын алып бара
жатыр. Сондықтан фермерлердің нарықтарға және өңдеуші кәсіпорындарға
өнімдерін жеткізуді қамтамасыз ету.
6. Үкімет пен әкімдерге ауылшаруашылығын несиелеудің тиімді әдістері мен
нұсқаларын ойластыру керек, сонымен бірге ауылшаруашылығына қаржылық көмек
көрсету қорында кәсіпорындардың қарыздарын қайта құрастыру керек.
7. Ауылшаруашылығының өнімділік деңгейі өндірістің техникамен
жабдықталуына тәуелді. Тиісті ауылшаруашылық құралмен жабдықталмауы оны
дамытуда кедергі болады. Ауылшаруашылық техниканы жаңартудағы кешенді
шараларды жергілікті тауар өндірушілермен біріге отырып шешуді Үкіметке
тапсырамын. Бұл жерде отандық машина құрастыру мен ауылшаруашылық
техниканың лизингін де естен шығармау керек.
8. Ауылшаруашылық ғылымын дамытға басымдық беру керек. Кәсіпорынның тиімді
жұмыс жасауы және өнімнің сапасын көтеруде, өндірушілердің ескі
технологиядан жаңа технологияға бейімделуі, қосымша аграрлық
зерттеулердіпайдалану мен даму деңгейіне тәуелді болады.
9. Қазіргі таңда ауылшаруашылығында көптеген шаруашылық субьектілері
бар. Олардың көлеміне байланысты жаңа техника мен технологияларды алып, оны
пайдалану тиімсіз. Ал керісінше көлемді құрылымдар техника мен
технологоияларғАл керісінше көлемді құрылымдар техника мен технологоияларға
қол жеткізіп қана қоймай оларды тиімді пайдалана біледі. Әлемдік тәжірибеге
сүйене отырып, келешекте тек ірі және орта шаруашылық субьектілерінің басым
болатынын атап айтқым келеді. Сондықтан Үкімет назарына осы мәселені
игеріп, зерттеп, шешуді қоямын.
10. Ауылдар біздің қайталанбас тарихымыздың, салт-дәстүріміздің және ұлттық
мәдениетіміздің сақтаушысы екенін ұмытпағанымыз жөн. Біздің, қазақ халқының
мәдениетін, қайталанбастығын баршаға танытатын кез келді. Сондықтан
ауылдағы қоғамның инфрақұрылымын, әсіресе жалпылай-мәдени бағытта дамытуға
көңіл бөлінуі керек.
Президенттіміздің Үкімет пен әкімдер алдына қойған осы тапсырмалары
негізінде атқарылатын шаралар жүйесі әзірленуде. Ал келесі кезекте
Президентіміздің 2003-2015 жылдарға бағытталған индустриалды-инновациялық
дамудың стратегиялық бағдарламасына негізделген 2004-2007ж. Қазақстан
Республикасының ұлттық жүйелерін стандарттау мен сертификаттауң
бағдарламасына тоқтала өткенді жөн көрдік. Өйткені бұл бағдарлама Еліміздің
БСҰ-на кіруімен тікелей байланысты және отандық өндірушілердің осы
стандарттарға сай тауар өндіруі, яғни сапалы тауар өндіруін қадағалайды.
2 Ахметжанов нан комбинаты АҚ-ң экономикалық жӘне сапа кӨрсеткіштерін
талдау
2.1 Кәсіпорынның шаруашылық экономикалық қызметінің сипаттамасы
Ахметжанов нан комбинаты АҚ (бұдан ары - нан комбинаты) 1997 ж.
құрылып, Талдықорған қаласында орналасқан. Нан комбинатының мемлекеттік
тіркеу күні: 1997 жылдың 26 қарашасы , заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеу
куәлігі: 26.11.1997 ж. №3380-1900-АҚ. Сарыөзек кентінде аталған акционерлік
қоғамның бөлімшесі – Ахметжанов ЖК бар. Бүгінде ол Алматы облысы Кербұлақ
ауданының ресми монополисті. Нан комбинаты 40 нан-бәліш және 160
кондитерлік өнім түрлерін, қатырма нандардың 5, шығыс тәттілерінің 6 түрін
өндіреді. Өнім көлемі бойынша акционерлік қоғам Алматы облысындағы үшінші
орынды алады. Нан комбинаты дәстүрлі түрде Кербұлақ ауданының нарығында
монополист болып табылады. Алайда, нан сияқты қарапайым сегменттегі
көшбасшылық бүгінде барған сайын өзгеріске ұшырап келеді. Нан мен нан
өнімдері нарығына басқа нарық заңдылықтары тән. Әрине, мұнда өз
ерекшеліктері бар, мысалы, өнімді сатып-өткізу мерзімінде. Бірақ бұл
ерекшелік географиялық шектеулерге бағынудан қалды. Бүгінде бүкіл Алматы
облысын бірнеше ірі нан зауыттарының жеткізілімімен-ақ жабуға болады. Бұл
тұрғыдан алғанда, нан нарығы ғаламдық, дәлірек айтсақ, шартты-ғаламдық
болып табылады. Компания 2005-2006 ж. орын алған өндірістің құлдырауын жоя
білді. 2006 ж. сатулар мен табыстар көрсеткіштері 2005 ж. сәйкес
көрсеткіштермен салыстырғанда жоғары болды.
Нан комбинаты өз жарғысына сәйкес келесі қызмет түрлерін жүзеге асыруға
құқылы:
1) дән сақтау;
2) диірмен өнімдерін, құрама жемдерді, ұннан пісірілетін және макарон
өнімдерін өндіру және өткізу;
3) жанар-жағармай материалдары мен қатты отындарды сақтау қызметін
көрсету;
4) сыртқы экономикалық қызмет;
5) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасы тыйым салмаған
қызметтің өзге түрлері.
Нан комбинаты құрылғаннан бері екі рет атауын өзгерткен.
1) нан комбинатының бұрынғы атауы (1997 жылдың 26 қарашасынан 2001
жылдың 28 маусымына дейін):
мемлекеттік тілде:
➢ толық атауы: Ахметжанов нан комбинаты Жабық типті акционерлiк
қоғамы
2) Нан комбинатының бұрынғы атауы (2001 жылдың 28-ші маусымынан 2005
жылдың 06-шы мамырына дейінгі аралықта):
мемелекеттік тілде:
➢ толық атауы: Ахметжанов нан комбинаты акционерлiк қоғамы.
Нан комбинатын басқа заңды тұлғаларды қайта құру нәтижесінде құрылмаған
және де ол қайта құрылған басқа заңды тұлғаларға қатысты құқықтық иеленуші
болып табылмайды.
Нан комбинатын алғашқы тіркеу туралы мәлімет:
➢ нан комбинатын тіркеу күні: 1997 жылдың 26-шы қарашасы
➢ заңды тұлғаны мемелекеттік тіркеу туралы куәлік: 26.11.1997 ж. №3380-
1900-АО(ИУ)
➢ нан комбинатының мемелекеттік тіркеуін іске асырған орган: Алматы
облысының Талдықорған қаласы бойынша Әділет басқармасы
Нан комбинатын бірінші рет қайта тіркеу туралы мәліметтер:
➢ нан комбинатынды қайта тіркеу күні: 2001 жылдың 28-ші маусым
➢ заңды тұлғаны мемелекеттік тіркеу туралы куәлік: 28.06.2001 ж. №
№3094-1926-АОИУ
➢ нан комбинатының мемелекеттік тіркеуін іске асырған орган: Алматы
облысының Талдықорған қаласы бойынша Әділет басқармасы
Нан комбинатын екінші рет қайта тіркеу туралы мәліметтер:
➢ нан комбинатын қайта тіркеу күні: 2005 жылдың 06-ші мамыры
➢ заңды тұлғаны мемелекеттік тіркеу туралы куәлік: 06.05.2005 ж. № 3094-
1926-АО
➢ нан комбинатының мемелекеттік тіркеуін іске асырған орган: Алматы
облысының Талдықорған қаласы бойынша Әділет Департаменті
01.01.2007 ж. қараған жағдай бойынша нан комбинатының жалпы жұмысшылар
саны 223 адамды құраған.
Нан комбинатының басқа да аффилиирленген тұлғалары ретінде оның 12 (нан
комбинатының Директорлар кеңесінің мүшелері) және 13 (нан комбинатының
атқарушы органы) тармақтарында көрсетілген ағымдағы ірі акционелері және
лауазымды тұлғаларынан басқа 2003 жылғы 13 мамырдағы № 415-II Акционерлік
қоғамдар туралы ҚР Заңының 64 бабының 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес
нан комбинатының ірі акционелері немесе лауазымды тұлғаларының жақын
туыстары (ата-анасы, аға-iнiсi, апа-сiңлiсi, ұлы, қызы), некеде тұрған
адамдары, сондай-ақ жекжаттары (жұбайының (зайыбының) аға-iнiсi, апа-
сiңлiсi, ата-анасы, ұлы немесе қызы) болып келетiн жеке адамдар болып
табылады.
Нан комбинатының басқа да аффилиирленген тұлғалары ретінде 2003 жылғы
13 мамырдағы Акционерлік қоғамдар туралы ҚР Заңының 64 бабының 1-
тармағының 3) тармақшасына сәйкес нан комбинатының ірі акционерлері мен
тәуелді ұйымдардың лауазымды тұлғалары болып табылады (кесте 3). 01.01.2007
ж. қараған жағдай бойынша нан комбинаты қызметінің негізгі түрлері бойынша
оның негізгі бәсекелестері болып қызметін Қазақстанда жүргізетін нарықтық
үлесі 5%-дан асатын екі ұйым Ақсай-2 нан комбинаты АҚ және Ақ
қайнар ЖШС болып табылады.
2 - кесте – Нан комбинатының негізгі бәсекелестері туралы мәлімет
Бәсеклесетердің атауы Орналасқан жері, мекен-жайы Нарықтық
үлесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz