Банктік операциялар шығындарын басқаруды модернизациялау

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...

1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
... ... ...
1.1 Банк кірістері мен шығыстарының экономикалық мәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
1.2 Банк кірісінің құралу көздері мен 11
жіктелуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
1.3 Банк шығыстары және банк өнімдерінің шығыстары түсінігінің теориялық
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
... ... ... ... ... ... ... ..

2 KASPI BANK АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
... ... ... ...
2.1 Банктің қызмет ету негіздері және банк қызметін қаржылық
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
2.2 Банктің пайда және залалдар туралы шоғырландырылған есептілігінің
нәтижелерін 33
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
2.3 Банктік операциялар түрлері бойынша табыстар мен шығыстарды
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..

3 БАНКТЕРДІҢ КІРІСІ МЕН ШЫҒЫСЫН БАСҚАРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ
БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.1 Коммерциялық банктер кірістерін арттыру тұрғысындағы пайыздық және
тарифтік саясаттарын оңтайландыру 50
мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Банктік операциялар шығындарын басқаруды
модернизациялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ 65
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 68
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..

А ҚОСЫМШАСЫ - Kaspi bank АҚ 2009, 2010 жж. қаржылық жағдайы туралы
шоғырландырылған қаржылық есептілігі 70
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
Ә ҚОСЫМШАСЫ - Kaspi bank АҚ 2011 жылдың 30 қыркүйегіндегі жағдайы
бойынша бухгалтерлік балансы 72
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
Б ҚОСЫМШАСЫ - Kaspi bank АҚ 2009, 2010 жж. пайда және залал туралы
шоғырландырылған 73
есептілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
В ҚОСЫМШАСЫ - Kaspi bank АҚ 2011 жылдың 30 қыркүйегіндегі пайда және
залал туралы шоғырландырылған 77
есептілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Г ҚОСЫМШАСЫ -Kaspi bank АҚ 2009, 2010 жж. пайыздық, комиссионды
табыстары мен шығыстары туралы 78
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Жаһандану және әлемдік қаржылық
жүйедегі интеграциялық процестердің дамуы жағдайында банктердің бәсекеге
қабілеттілігінің өсуінің маңызды факторларының бірі инновацияларды, жаңашыл
банктік ақпараттық-компьютерлік шешімдер мен технологияларды енгізу болып
табылады. Осы орайда банктік жүйеде бизнес процестер, ақпараттық ағындар
және банктің ақпараттық инфрақұрылымы күрделене түсуде.
Көптеген отандық банктер банктік бизнеске қойылатын талаптарға сәйкес
келетін, атқарушылардың ауысуына қарамастан жұмыс жасайтын, жаңа банктерде,
филиалдарда және бөлімшелерде таратуға жарамды, банктік қызметтің
тиімділігі мен жүргізілетін операциялардың рентабельділігін қамтамасыз
ететін басқарушылық жүйені құрған.
Бәсекелесті нарықтардың мүмкіндіктеріне тәуелді көлемдерді арттыру
немесе тарифтерді ұлғайту сынды өзге факторларға қарамастан банктегі
шығындарды төмендету мен табыстылықты арттыру менеджменттің ішкі жұмысымен,
банк жұмысының тиімділігін арттырудың ішкі резервтерімен анықталады және
көп жағдайдада оның бәсекелестігімен айқындалады. Бұл жалпы банктік
басқарушылық жүйенің құрамдас бөлігі болып табылатын банк кірістері мен
шығындарын басқарудың тиімді жүйесін құруды талап етеді.
Бұл саладағы ғылыми және практикалық зерттеулердің бизнестің
практиктерінің әрі қарайғы оңтайлы жұмысын анықтайтын ағымдағы кезеңнің
негізгі міндеті болып басқарушылық талдаудан кірістер мен шығыстарды нақты
басқаруға көшу болып табылады.
Кіріс – активтің көбеюі немесе несиелік қарыздың азаюы формасындағы
есеп беру уақытындағы экономикалық табыстың көбеюі. Кіріс шығындарды жабу
көзі болып табылады. Коммерциялық банктердің табыс көздеріне мынадай
банктік банктік бизнес түрлерін жатқызуға болады: несиелік бизнес;
дисконттық бизнес; сақтау бизнесі; банктік кепіл беру қызметі; бағалы
қағаздармен жасалатын бизнес; салымдар қабылдау және клиенттердің
твапсырмасы бойынша операциялрды жүзеге асыру бизнесі; басқа банктермен
корреспондеттік қатынасқа негізделген бизнес.
Шығын- активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру
кезіндегі эканомикалық табыстың азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп
болып табылады. Шығын -кірісті төмендету көзі. Кірістер банктің өмір сүру
құралы болып саналады. Оларсыз табыс жоқ, табыссыз банк жоқ. Кірістер
негізгі және негізгі емес қызметтен болған кірістер болып бөлінеді. Кіріс
пен шығынның құрылымы және табыс есебінің реті Ұлттық Банкпен анықталады.
Осы орайда коммерциялық банктердің кірістері мен шығындарының пайда
болу көздерін талдау, ғылыми негізделген нәтижелер шығару, банк кірістерін
арттыру мен шығындарын төмендету салдарына банк пайдасын ұлғайту жолдарын
табу қазіргі уақытта отандық банктер үшін маңызды, шешімі кезең
күттірмейтін мәселелердің бірі болып табылады.
Мәселенің зерттелу жағдайы. Банк ісі теориясында басқарудың жекелеген
санаты ретіндегі шығындар мен кірістерді қосымша мамандандырылған зерттеу
үшін кең перспективалары бар. Кірістер мен шығындардың қалыптасуы
мәселелері банкті стратегиялық және жедел басқару мәселелерін, жоспарлау
және бюджеттеу, банк кірістері мен шығыстарын басқару мәселелерін қарастыру
кезінде қозғалады. Айта кеткен жөн, шетелдік ғалымдар П.С. Роуз, П.
Фалетти, Д. МакНотон,К.Дж. Барлтроп, Т. Бэррел, М. Хиггинс, Г. Вэйнс өз
еңбектерінде жоспарлау процестерін, қаржылық есептілікті ұйымдастыру, банк
қызметін бағалау жүйесін, басқарушылық есепті зерттеу барысында жанама
түрде банк кірістері мен шығыстарын талдауға, жоспарлауға көңіл бөлген.
Сонымен бірге, банктік кірістер мен шығындарға байланысты мәселелерді
зерттеу ресейлік ғалымдар Г.Н. Белоглазова, Л.Г. Батракова, Н.И. Валенцева,
О.В. Гончарук, О.В. Грядова, С.А. Котляров, Л.П. Кроливецко, О.И. Лаврушин,
И.В.Ларионова, И.Д. Мамонова, Ю.С. Масленченков, М.А. Поморина, Г.С.
Панова, Т.С. Новашина, отандық ғалымдар С.Б. Мақыш, А.Ә. Ілиясов,
Д. Бохаев еңбектерінде жақсы зерттелген кірістер мен шығыстардың
қалыптасу мәселелері, банк қаржыларын басқару тұрғысындағы зерттеулерге
әдістемелік тұрғыда негізделеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаттары мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың
мақсаты коммерциялық банктерді кірістер мен шығындардың мәні мен мазмұнын
және қалыптасу көздерін теориялық тұрғыда зертте, және нақты банк мысалында
кірістер мен шығыстардың көздеріне талдау жасау негізінде банк кірістері
арттыру мен шығындарын басқаруды модернизациялау тұрғысында ұсыныстар жасау
болып табылады.
Анықталған мақсатқа сәйкес дипломдық жұмыста келесі міндеттер қойылған
және орындалған:
- банк кірістері мен шығыстарының экономикалық мәні мен мазмұнын
ашып көрсету;
- банк кірістерінің мазмұнын, олардың қалыптасу көздері мен
жіктелуін зерделеу;
- банктің жалпы шығыстары мен банк өнімдеріне жұмсалатын шығыстар
түсініктерін теориялық тұрғыда зерттеу;
- нақты банк мысалында банктің кірістері мен шығыстарына, солардың
негізінде айқындалатын банк пайдасының көлеміне талдау жасау,
динамикасын анықтау;
- банк кірістерін арттыру тұрғысындағы банктердің пайыздық және
тарифтік саясаттарының оңтайлы шешімдерін ұсыну;
- банк шығындарын басқару тұрғысында басқаруды модернизациялау
бағыттарын анықтау.
Зерттеу объектісі болып Kaspi bank акционерлік қоғамының кірістері
мен шығыстары табылады.
Зерттеу пәні болып банк кірістері мен шығыстарын басқару жүйесін
қалыптастыру процесіндегі ұйымдастырушылық-экономикалық қатынастар
табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде банк ісі, банктік
қаржылық менеджмент, бизнес-жоспарлау теориялары бойынша жетекші отандық
және шетел зерттеушілерінің іргелі және қолданбалы ғылыми жұмыстары
қолданылған.
Зерттеудің ақпараттық және статистикалық базасы. Зерттеудің
статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР Ұлттық банктің
статистикалық және есептік деректері, нормативтік құжаттары, Kaspi bank
акционерлік қоғамының жылдық есеп деректері, түрлі деңгейдегі ғылыми-
тәжірибелік конференция материалдары, сондай-ақ банк кірістері мен
шығындары жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдардағы
мақалалар және т.с.с. пайдаланылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан, 11 кесте мен 23 суреттен
тұрады. Дипломдық жұмыстың құрылымы оның мақсаты мен міндеттерін толық ашып
көрсетеді.

1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР КІРІСТЕР МЕН ШЫҒЫСТАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. Банк кірістері мен шығыстарының экономикалық мәні мен мазмұны

Банк – көне ұғым болып саналады және оның көрінуі ақшаны айырбастау,
қарызға ақша беру, өзгелердің ақшаларын шоғырландыру туралы ойлардың пайда
болуымен байланысты болды. Әлемдегі қазіргі заманғы банк жүйесі күрделі,
көп буынды құрылым болып саналады. Клиентке көрсетілетін қызмет сипатының
базалық ұқсастығы, мемлекеттің қаржы саясатымен өзара байланыстылығы оның
негізі болып қызмет етеді.
1. Ақша эмиссиясына құқығы бар мемлекеттік орталық банкі.
2. Қызмет көрсету сипаты мен даму деңгейінің көптеген белілері бойынша
топтастырылған коммерциялық банктер.
3. Әртүрлі қаржылық топтарды, компанияларды, ұсақ салым орталықтарын
енгізетін мамандандырылған қаржы институттары [1,15б.].
Мемлекеттің орталық банкі – бұл мемлекеттің қаржы саясатымен тығыз
өзара байланысты қызмет ететін, негізі бойынша мемлекеттің ұлттық банкі.
Коммерциялық банктер нарықтық қатынастардың белсенді қатысушылары
ретінде операциялар мен қызметтердің көптеген түрлері арқылы іскер банктер
түрінде қатысады. Олардың көмегімен клиенттерге қаржылық қызмет көрсетуде
активті және пассивті операциялар жасау, есеп айырысуларды жүзеге асыру
кезіндегі ссудалық капиталдың ауысуы болады.
Әрбір кәсіпкерлік қызметтің басты мақсаты пайда табу болып табылады.
Бухгалтерлік есептің ең басты атқаратын қызметі-есептемеде банктің
кірісінің жеткіліктігімен немесе кірісі мен шығынын белгілеу. Табыс-бұл
шаруашылық қызметті жүргізу нәтижесіндегі капиталдың көбеюі, толық шығынды
алып тастағандағы жалпы табыс. Есепшілер бөлінбеген немесе таза кіріс
деген терминді қолданғанды жөн көреді.

Таза кіріс =кірістер-шығындар (1)

Егер де шығын кірістен көп болса, онда жабылмаған зиян туралы әңгіме
қозғалады. Кіріс- активтің көбеюі немесе несиелі қарыздың азаюы
формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың көбеюі. Яғни банктің
өз қызметі нәтижесіндегі алған пайдасы. Шығын- активті пайдалану немесе
қарыздың көбеюі формасындағы есеп беру кезіндегі эканомикалық табыстың
азаюы. Шығындар капиталдың азаюына да себеп болып табылады. Шығын -кірісті
төмендету көзі. Кірістер банктің өмір сүру құралы болып саналады. Оларсыз
табыс жоқ, табыссыз банк жоқ. Кірістер негізгі және негізгі емес қызметтен
болған кірістер болып бөлінеді. Кіріс пен шығынның құрылымы және табыс
есебінің реті Ұлттық Банкпен анықталады. Бухгалтерлік есептің қағидалары
баптарды субъектінің қаржылық есеп беруіне қосылатын процессін мойындау
болып табылады. Кірістер мен шығындарды белгілеудегі критерийлары
келесідей:
- баға беруге қолданылады.
- кіріс пен шығын анықталады (кіріс пайда алу кезінде көзделеді, ал
шығын активтің дұрыс орналаспауында белгіленеді). Келісім-шарт толық
орындалған кезде ғана кірістер мойындалады. Активтер болашақ зканомикалық
табысты ұстап қалмаған жағдайда шығындар мойындалады. Кірістерді
мойындаудың басты критерийларының бірі- сатушы сатып алушыға тәуекелдерді
және сатылған өнімнің меншіктік құқығынан сый ақының бергендігінде. Сатушы
оларды өзіне қалдырса, бұл мәмлені сату деп есептеуге болмайды [2,122б.].
Өнімді сату кезінде кірістер мен шығындардың белгілену қағидалары
қолданылады, егер де кіріс белгіленсе:
- берілгенге дейін
- берілу кезінде
- берілгеннен кейін
Өнімді бергенге дейінгі белгіленген кіріс. Бұл екі әдіс бойынша жүзеге
асырылады:
1.Келісімнің аяқталуы, яғни келісім біткен кезде барлық шоттары
жабылады, оның ішінде кірістер мен шығындар шоттары да.
2.пайыздың аяқталуы кіріс, шығын, жалпы табыс әр есеп беру кезінде
белгіленеді [3,88б.].
Берілу кезіндегі кірістер. Бұл негізінде өнім мен қызметті беру кезінде
орындалады. Келісім-шартты орындау және түсім алу мүмкіншілігі кірістің
белгілеуі бойынша осы сәтте орындалады. Берілгеннен кейінгі кіріс
Мұнда екі әдіс қолданылады: бөліп төлеудегі сатылым және шығындардың орнын
толтыру. Бірінші жағдайда сату кезінде емес, ақшаны қолға алған кезде ғана
кіріс белгіленеді. Екіншісі кіріс белгіленбеген жағдайда қолданылады.
Қызмет көрсету бойынша белгіленген кірістер мына әдістермен жүзеге
асырылады:
- нақты орындаулар (бір операцияны орындағаны үшін алынған кірістердің
есебі үшін қолданылады).
- пропорционалды орындаулар (көп сатылы қызметтерден белгіленген
кірістер үшін қолданылады).
- аяқталған орындаулар (соңғы саты болғанннан кейінгі кірістер).
- инкассация (кіріс нақты ақша алуда белгіленеді, себебі белгісіздік
өте жоғары) [4,175б.].
Әрбір кірістер мен шығындардың түрлері банктің қызмет етуінің оңтайлы
жүйесінің бағасы үшін жеке ашылады. Банктің қаржылық нәтижесін құру үшін
кірістер мен шығындардың маңызы бойынша топтастырылады. Кірістер мен
шығындардың баптары мыналарды қосады: тауарлы-материалдық құндылықтардың
бағасының төмендеуі; банк қызметінің өзгеруі; қозғалматын мүліктің бабының
-шығуы; ұзақ мерзімді инвестицияның шығуы; орындалған операциялар; соттық
істер; резервті тағы басқалай қабылдамау.
Орындалған операциялар бойынша келесі ашылулар:
орындалған операциялар мінездемесі; есептеуге байланысты операцияларды
бөлу; орындалмаған операциялар бойынша кірістер мен шығындар; келесі
мерзімге табыс пен шығынның көрсетілуі.
Банктің кірісі мен шығынының құрамында кіріс пен шығынның жеке түрлері
елеулі орын алады. Клиенттерге қызмет көрсетуде барлығы қолдануы мүмкін,
тенгеде және шетел валютасында. Ол үшін валюта жағдайын білу керек.
Шығын активті пайдалану немесе қарыздың көбеюі формасындағы, есеп беру
уақытындағы экономикалық табыстың азаюы. Олар капиталдың азаюына себебін
тигізеді.
Экономикалық шығын - кіріс алуда банктік өніммен қолданылады. Банк
өнімінің қозғалысы есепте бейнеленеді. Концепциясында банк өнімім қолданып
жұмсалған ақша сомасынан алған сома көп болуын көздейді. Кіріс көздерінде
шығындар бейнеленеді [5,182б.].

1.2 Банк кірісінің құралу көздері мен жіктелуі

Дәстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі.
Несиелік бизнес, екі элементтен тұрады: клиенттерге (жеке және заңды
тұлғаларға) несиелер беру және бос ресурстарды басқа коммерциялық банктерге
уақытша пайдалануға пайыздық сыйақыда беру. Несиелік бизнестің екінші
бөлігі кейде банкаралық несие, кейде басқс банктегі депозит формасында
болуы мүмкін. Несиелік бизнесте пайыз формасында табыс түседі және де
банктердің ең көп кірісі осы операция түрінен құралады.
Дисконттық бизнес- төленбеген вексельдерді, чектерді және талаптарды
банктің белгілі бір төменгі бағамен – дисконт негізінде сатып алуын
сипаттайды. Дисконт бизнестің түріне факторинг ооперациясы жатады.
Факторинг операциясы айналымды және айналымсыз болуы мүмкін. Бірінші
жағдайда, банк төлеушінің төлемеген міндеттемесін қаражатты алушыдан
(жабдықтаушыдан) талап етуге құқылы. Ал екінші жағдайда, банктің ондай
құқығы жоқ, бірақ ол ондай операциядан түсетін жоғары сый ақы үшін
тәуекелге барады. Факторингтік операциядан түсетін сый ақының жоғары болуы,
өнімді сатудан түсетін жабдықтаушының табысын азайтады. Мұндағы табыс екі
элементтен тұрады:
1.сатып алғаннан төлемнің түсуі арасындағы аралықта банктің несиелік
ресурсын пайдаланғаны үшін төленетін пайыз.
2.факторинг операциясының түріне байланысты тәуекелге сәйкес шамасы
ауытқып отыратын комиссиондық сыйақы [6,98б.].
Факторинг операциясындағы комиссия пайызбен белгіленетіндіктен,
факторингтік операциядан түсетін табысты банктің пайыздық табысына
жатқызады.
Сақтау бизнесі - банктің трасталық (сенім) және агенттік қызметтеріне
негізделеді. Бұл бизнес клиенттің мүлкін (жылжымайтын мүлік, бағалы қағаз,
шоттағы қаражатын) басқарғаны үшін немесе осы мүлікке байланысты клиенттің
тапсырмаларын орындағаны үшін алатын комиссия формасындағы табыс түрінде
банкке табыс әкеледі. Мысалға, траст келісім-шарты негізінде банк клиентке
шоттағы қаражатын табыс әкелетін активтерге орналастыратындығына міндеттеме
алады. Агенттік қызметте клиентпен нақты қай операцияға қаражат жұмсау
қажеттігін келісіп алады. Трасталық операцияларда тәуекел жоғары, себебі
мұнда банктің табысы клиенттің табысынан жоғары болуын қалайды. Соған
сәйкес трасталық операциялардан түсетін комиссия мөлшері де агенттік қызмет
көрсетуден түсетін табысқа қарағанда біршама жоғары болып келеді. Мұндай
ерекшелік, өз кезегінде трасталық қызметтен алынатын комиссиялық сый-ақының
құрылымын анықтайды. Ол мүлікті басқарғаны үшін төленетін комиссиондық сый-
ақымен жұмыстың нәтижесі бойынша төленетін сый-қыдан тұрады [7,195б.].
Банктің кепіл беру қызметі- клиенттерге есеп айырысу үшін және несие алу
үшін банктің әртүрлі формалардағы берген кепіл-хаты мен кепілдемесінен
түсетін ақшалай сый-ақы түріндегі табыс әкелетін банктің қызметін
сипаттайды. Егер клиент банкі үшін оның атын шығаратын клиенттердің
қатарында болса, банк оған ақысыз кепіл-хатын беруі мүмкін.
Бағалы қағаздармен бизнес мынадай элементтерді қамтиды:
1. банктің өзінің бағалы қағаздарын шығару
2. оларды нарыққа сату
3. кәсіпорындарды жекешелендіруге байланысты қызмет көрсетуде басқада
эмитенттердің бағалы қағаздары мен қайталама нарықтағы операциялары
[8,122б.].
Мұндай бизнестен түсетін табыстар келесідей көзден құралады:
1. өзінің және басқада эмитенттердің бағалы қағаздарын сату барысында
бағамдық айымадан
2. жекешелендіруге байланысты көрсеткен қызметі (жекешелендірілетін
кәсіпорынның есебін талап етілетін стандартқа жеткізу, оның құнын бағалау,
акцияларды шығару және орналастыру, реестр жүргізу) үшін комиссия.
Салымдар қабылдау және клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды
жүзеге асыру бизнесі банкке мынандай формаларда табыс алуға мүмкіндік
береді:
Комиссиондық сыйақылар:
- шот ашқаны үшін
- шотты жүргізгені үшін белгілі бір мерзім ішінде белгіленген комиссия
(ақша белгісінде)
- айналымнан алынатын комиссия (айналымнан пайыз түрінде алу)
- шот бойынша операциялар туралы көшірме берген үшін
- шотты жабу үшін
- қолма-қол ақша беруге немесе есеп айырысуға байланысты операциларды
жүргізгені үшін
- банктің корреспондеттік қатынасы бойынша басқа банктердегі
корреспондеттік шоттарындағы кредиттік қалдық үшін алатын пайызы.
Дәстүрлі емес табыс түрлері банктің лизингтік, ақпараттық, кеңес беру,
валюта айырбастауға байланысты, клиенттерге оқытып-үйреткені үшін және тағы
басқа алынатын табыстар. Мұндағы лизингтік операциялардан түсетін табысқа:
лизингтік төлемдер, пайыздық төлем және комиссия жатады.
Банктің барлық табысын үш топқа бөлуге болады:
1. пайыздық табыстар;
2. банктік қызмет көрсетуден алатын комиссиялар;
3. басқа да табыстар (бағамдық айырма, яғни баланстық құны мен нарықтық
құны арасындағы айырма, алынған айып-пұлдар, пенялар және т.с.с.).
Пайыздық табыс комиссиялар мен ұштасуы мүмкін. Мысалға, несиелік және
факторингтік операциялардан банк пайыздық төлем мен комииссияға иеленеді.
Несиелік пайыз – пайыздық табысьтың басты көзі ретінде банктің берген
несиелері үшін қарыз алушылардың төлейтін төлемі болып табылады. Несиелік
пайзды мынадай белгілерге байланысты іріктеуге болады:
1) несие формасына қарай: коммерциялық, банктік, тұтыну несиелерінің
пайызы және т.с.с.;
2) несиелік мекеменің түріне байланысты: Орталық Банктің есепке алу
пайызы, банктік, ломбардтық;
3)несиелердің мерзіміне қарай: қысқа мерзімді несиелер бойынша пайыз,
ұзақ мерзімді несиелер бойынша пайыз;
4) несиелер түріне байланысты: овердрафт, бойынша айналым құралдарына
берілген несиелер, вексельдерді есепке алу, мақсатты несиелер бойынша
пайызы;
5) операциялар түрлеріне қарай: несиелер бойынша пайыз, банкаралық
несиелер бойынша пайыз, депозиттік пайыз бағалы қағаздар мен облигациялар
бойынша пайыз;
6) есептеу тәсіліне қарай: жай және күрделі, қарапайым және тура және
т.б.
Комиссия – банктік операция үшін сый-ақы, латын тілінен аударғанда
comissio сөзі тапсырма дегенді білдіреді. Оның мөлшеріне көрсетілетін
қызметтердің өзіндік құны мен қажетті пайда жатады.
Табыс көздері екіге бөлінеді:
- тұрақты, оған банктік қызметтен алынатын пайыздық және пайызсыз
табыстар жатады;
- тұрақсыз, оған қайталама нарықтағы бағалы қағаздар мен жасалатын
операциялардан және көзге көрінбейтін операциялардан алатын табыстарды
жатқызуға болады [9,112б.].
Банктің кірісі ұлттық валютада есептелінеді және мыналардан тұрады:
1) банктің сый-ақы алуына байланысты:
- Ұлттық Банктегі және басқа банктердегі корреспонденттік шоттар
бойынша;
- Ұлттық Банкте орналастырылған депозиттер бойынша;
- Ұлттық Банкте қайта қаржыландыруға жарамды жоғары өтімді бағалы
қағаздар мен қазыналық міндеттемелер бойынша;
- сатуға арналған бағалы қағаздар бойынша;
- басқа да бағалы бағалы қағаздар бойынша;
- басқа банктерде орналастырылған депозиттер бойынша;
- басқа банктерге берілген несиелер бойынша;
- клиенттерге берілген несиелер бойынша;
- инвеститцияға салымдар және субординарлық қарыздар бойынша;
- филиалдармен есеп айыру бойынша;
- лизингтік, факторингтік опреациялар бойынша.
2) банктік қызмет үшін комиссиондық кірістеріне байланысты:
- аудару операциясы бойынша;
- бағалы қағаздарды сату, сатып алу бойынша;
- шетел валюталарын сату, сатып алу бойынша;
- сақтандыру операциясы бойынша;
- трасстық операциялар бойынша;
- кепіл беру бойынша;
- клиенттердің салымдары мен шоттарын жүргізу бойынша;
- басқа да комисиондық кірістер: бағалы қағаздар мен акциялар бойынша
дивиденттер; есеп кассалық қызметі үшін клиенттерден төленген төлем,
клиенттерден телеграфтық, телефондық шығындар төленуі; шетел валютасын
сату, сатып алу немесе қайта бағалау бойынша кіріс; қайта бағаланған сатуға
жарамды бағалы қағаздарды сату, сатып алу кіріс; инкассация үшін төлем;
кәсіпорындарға, мекемелер мен банктерге көрсеткен басқа да қызметі үшін
төлем; банктің негізгі құралдарын және басқа да активтерін сату бойынша
кіріс;
банк шығыны есебінен өшіріліп, орнына салынған сома; осы жылда анықталған
өткен кезең кірісі (өткен жылдағы қателіктерді табу): бұл кіріс түрі
банктің клиентке артық төлеп жіберуінен талап етілген сый-ақылар мен
комиссиялардан, қарыздардың ерте бастан үмітсіз деп жазылуынан және
қарыздардың түсуінен құралады; банк қызметкерінен кінәсінен болған шығындар
үшін төленген айып сомасы; алынған айып пұлдар, өсім-ақылар, тұрақсыздықтар
және басқа да санкцияларды қолданудан түскен сомалар. Сонымен қатар есеп
операцияларын жүргізудегі ережелерді бұзғаны үшін клиенттен алынған айып
пұлдары да жатады; банк меншігіндегі мүлікті жалға беруіне байланысты
түскен сома [5,125б.].
Сонымен қатар, жасалынған келісім-шарттарға сәкес факторингтік және
форфейтингтік операциялардың жүзеге асырылуынан болатын түсімдер.
күтпеген кірістер (банктің күтпеген жағдайдан келетін кіріс түрі);
банктің басқа да кірістері (бұған банктің басқа да әртүрлі кірістері
жатқызылады).

1.3 Банк шығыстары және банк өнімдерінің шығыстары түсінігінің
теориялық мазмұны

Банк өнімдерінің шығындарын есепке алу және өзіндік құнының
калькуляциясы банк қызметінің табыстылығын бағалау және басқару жүйесінің
маңызды құрамы болып табылады. Табыстылықтың абсолютті және қатысты
көрсеткіштер есептеулеріне, есептік – талдау және қаржылық талдауға
негізделген экономикалық үлгілерді табысты пайдалану үшін банктік
өнімдердің ішкі және толық құнын есептеу әдістемесін жасау қажет. Өнім
бойынша жеке шығындар баптары шегінде банк шығындарын есепке алу, талдау
және бақылау олардың өзіндік құнын төмендету, және сәйкесінше табыстылықты
арттыру жолдарын іздеуге септігін тигізеді [9,68б.].
Қазастандық банктердің есепке алу тәжірибесінде банк өнімдердің өзіндік
құнын калькуляциялау мәселелері аз зерттелген болатын. Өкінішке орай,
дәстүрлі банктік есеп шеңберінде нақты өнім бойынша шығындарды анықтау
мүмкін емес.
Банк шығыстары шоты бойынша шығындарды есепке алдуың кешенділігі жеке
өнімдерді ұсынумен байланысты шығындарды бағалауды қиындатып отыр. Сол
себепті көптеген несие ұйымдары дәстүрлі түрде жалпы пайданы анықтауға
бағытталған.
Алайда банктік онімдер нарығындағы бәсекелестік және жалпы
табыстылықтың төмендеуі жағдайында бүгінде өнімдерге қатысты шығындар
туралы ақпарат банк үшін өте өзекті және маңызды. Осыған орай банк
өнімдерінің өзіндік құнын калькуляциялау мәселелері банк мамандарымен
белсенді тайқылана бастады [10,8б.].
Банк өнімінің өзіндік құны өнімді жасау және өткізу технологиясымен
байланысты банк шығындарын күңдық бағалауды білдіреді.
Банктік өнімнің өзіндік құнын есептеу және талдау үшін банктік
шығындардың бүкіл жиынтығын реттестіру және типтік топтау қажет.
Экономиқалық мақсаты бойынша банк шығындарын 5 топ бойынша топтастыру
ұсынылады ( 1-кесте ).

Кесте 1
Экономикалық арналымы бойынша банк шығындарын топтастыру

Топ № же оның пп № Топ атауы және шығындар құрауымы
1 топ. Персоналдың ұстау бойынша шығындар
1.1. Еңбек ақы және персоналға өзге де қосымша төлемдер
1.1.1. Оклад
1.1.2. Сыйақы
1.1.3. Өзге қосымша төлемдер
1.2. Персоналдың еңбекақысынан есептелген төлемдер
1.2.1 Окладтан әлеуметтік салық
1.2.2. Сыйақыдан әлеуметтік салық

1-кестенің жалғасы
1.2.3. Өзге төлемдерден әлеуметтік салық
1.3. Басқарушылық персоналдың іссапар шығындары
1.3.1. Шетелдік іссапарлар бойынша шығындар
1.3.2. Ішкі іссапарлар бойынша шығындар
1.4. Оқытуға шығындар
2 топ. Мүлікті ұстау бойынша шығындар
2.1. Ғимараттар мен құрылыстарды ұстау бойынша шығындар
2.1.1. Амортизациялық шегерімдер
2.1.2. Жөндеу
2.1.3. Жалға алу
2.1.4. Коммуналдық төлемдер (жарық, жылу)
2.1.5. Өзге шығындар
2.2. Құрал-жабдықтарды ұстау бойынша
2.2.1. Амортизациялық шегерімдер
2.2.2. Жөндеу
2.2.3. Жалға алу
2.2.3. Өзге шығындар
2.3. Көлік құралдарын ұстау бойынша шығындар
2.3.1. Амортизациялық шегерімдер
2.3.2. Жөндеу
2.3.3. Жалға алу
2.3.4. Көлік құралдары салығы
2.3.5. Өзге шығындар
2.4. НМА шығындары
2.4.1. НМА амортизациясы
2.5. Мүлікті сақтандыру
2.5.1. Ғимараттар және құрылыстар
2.5.2. Құрал-жабдықтар
2.5.3. Көлік құралдары
2.6. Мүлік салығы
3 топ. Ақпараттық және бағдарламалық қамтамасыз етуге
шығындар
3.1. Техникалық құралдар мен ЭЕМ-ді ұстау және қызмет
көрсету бойынша шығындар
3.2. Байланыс желілерін жалға алу
3.3. Бағдарламалық қамтамасыз етуге шығындар
3.4. Өзге шығындар
4 топ. Шаруашылық қажеттіліктерге шығындар
4.1. Кеңсе және өзге де материалдарды алуға шығындар
4.2. Телефонға шығындар
4.3. Пошта-телеграфтық және баспа шығындар
4.4. Өкілділік шығындар
4.5. Өзге шығындар
5 топ. Өзге қосымша шығындар
5.1. Сыртқы аудит бойынша қызметті төлеуге шығындар
5.2. Жарнама бойынша шығындар
5.3. Банкті күзету бойынша шығындар
5.4. Өзге шығындар
Барлығы
Е С К Е Р Т У - [11, 175б] әдебиеттен алынған

Мамандардың пікірінше, ұсынылған шығындарды топтау қарапайым,
ашық және банк шығындарын есепке алу, бақылау және талдау
мақсатында ыңғайлы, ол шығындарды экономикалық біртекті баптар мен
топтарға біріктіруге мүмкіндік беретін банк шығындарының бүкіл
жиынтығын реттейді. Шығындарды осылай сыныптау банк өнімінің өзіндік
құнын калькуляциялау мақсаты үшін негіз болып табылады.
Бұл сыныптамада келтірілген шығындар тізімі пайдаланылған
ресурстарға пайыздық және трансферттік шығындарды, міндетті
резервтерді қалыптастыруға шығындар және өнімге қатысты өзге де
шығындарды есепке алмай тек банктің ішкі шығындарын қамтиды. Өнім
бойынша банктің барлық шығындары оның өзіндік құнын қалптастыру
кезінде есепке алынуы қажет. Алайда, қосылатын шығындардың құрамына
байланысты банк өнімінің өзіндік құнының бірнеше түрлерін бөліп
қарастыру қажет,бұл дәстүрлі түрде өнеркәсіп өнімдерінің өзіндік
құнын қалыптастыру кезінде қолданылады. Сол себепті, банк өнімдерінің
өзіндік құнын технологиялық, өндірістік, ішкі және толық болып
бөлінеді.
Банк өнімдерінің технологиялық өзіндік құны бұл өнімді жасуға
жауапты банктің құрылымдық бөлімшесінің шығындарынан тұрады.Өнімнің
өндірістік өзіндік құны және бұл өнімге бөлінген жалпыбанктік
шығындар банктік өнімнің ішкі өзіндік құнын құрайды. Банктік
өнімдердің толық өзіндік құны бұл өнім бойынша ішкі өзіндік құн,
банктің пайыздық, трансферттік және өзге шығындардан құралады [12,
78б.].
Калькуляциялау жүйесін терең зерделеу үшін өнеркәсіп өнімдерінің
өзіндік құнын анықтаудың теориялық тәсілдемелерін қарастырайық.
Ең алдымен, айта кеткені жөн, шығындарды есепке алудың және
өзіндік құнды калькуляциялаудың кез – келген жүйесі, әдетте, екі
негізгі кезеңнен тұрады:
- ресурстар топтары бойынша шығындарды есепке алу;
- нақты өнімдер бойынша есептелген шығындарды бөлу.
Ол үшін шығындар тікелей және жанама болып сыныпталады. Тікелей
шығындар – дәл және нақты өнімге ғана қатысты болатын шығындар.
Жанама шығындар бірден біренше өнімге қатысты болады, сондықтан
өнімдер бойынша таңдалған болу негізіне сәйкес немесе шығындар
факторына сәйкес бөлінеді. 1-суретте шығындарды бөлу процесі
бейнеленген.
Суреттен көріп отырғандай, тікелей шығындар тікелей тексеріп
отыру жолымен өнімге қатыстырылса, жанама шығындар соңғыларды бөлу
жолымен өнімге қатысты болады. Өнімдер бойынша жанама шығындарды
есепке алу үшін бөлу жүйесінің екі түрін қолдануға болады:
шығындарды бөлудің дәстүрлі жүйесі немесе функционалдық калькуляция
(ФСА жүйесі). Осылайша, кез – келген өнімнің өзіндік құнын келесі
сызба түрінде беруге болады (сурет 2).

Шығындарды

тексеріп отыру

Сурет 1. Шығындарды есепке алу және
бөлу[1]

Банктік жүйеде шығындарды есепке алу және өзіндік құнды калькуляциялау
жүйесі бұл салаға сипатты ерекшеліктерді есепке ала отырып осындай сызба
бойынша құрылыуы да мүмкін.

Мұндағы,
(1)–Директ – костинг жүйесі бойынша калькуляция.
(2)–Шығындарды толық бөлумен шығындар (дәстүрлі калькуляция немесе
АВС).
Сурет 2. Өнім өзіндік құнының элементтерінің жиынтығы[2]
Бірінші кезеңде барлық банктік шығындар ресурстардың сәйкес топтары
бойынша есепке алынуы қажет. Шығындардың алғашқы есебін банктің қаржылық
құрылымдары шеңберінде банк бөлімшелері бойынша жүргізу тиімдірек болады.
Ол үшін банкке қаржылық құрылым мен оның құраушы элементтерін жасау қажет.
Алайда айта кеткені жөн, шамамен шығындардың 50% - н нақты белгілі
бір бөлімшеге жатқызуға болмайды, себебі олар жалпы банктік сипат тән,
мәселен аудитке шығындар және т.с.с. Олай болса, зерттеу авторымен
зерделенетін және зерделенбейтін болып шығындарды сыныптау енгізу және
пайдалану ұсынылып отыр.
Барлық зерделенетін шығындар қаржылық құрылымның орталығы бойынша
қарапайым механикалық әдіспен орналастырылады. Зерделенбейтін шығындарды
Банк атты арнайы орталыққа орналастыру ұсынылады.
Әрбір несие ұйымы үшін шығындарды топтастыру индивидуалды болуы мүмкін.
Бұл ең алдымен банк қызметінің ерекшелігіне, оның ұйымдастырушылық және
қаржылық құрылымының құрылу ерекшеліктеріне байланысты.
Дәстүрлі жүйе шеңберінде шығындарды калькуляциялаудың екі кезеңді
прцесі қолданылады. Бірінші кезеңде инфрақұрылымның орталығы бойынша
есептелген барлық үстеме шығындар бизнес орталықтарды жинақталған шығындар
(тікелей, жанама және үстеме) өнімдер бойынша бөлінеді. Бұл жүйеде
шығындарды есепке алудың объектілері ретінде қаржы құрылымының орталықтары
және банктік өнімдер танылады. Бірінші кезеңде шығындар орталығының үстеме
шығындарын қайта бөлу жүргізіледі [13, 33б].
Инфрақұрылым орталықтары немесе шығындар орталығы банк өнімдерінің
өндірісімен және өткізумен тікелей айналыспайды. Алайда олар бизнес –
орталықтардың немесе пайда орталықтарының оңтайлы қызметі үшін қажетті
жағдай жасайды,банктің негізгі басымдықтары мен даму бағыттарын анықтайды,
оның жұмысы үшін материалдық – техникалық және құқықтық базаны қамтамасыз
етеді. Сондықтан банктік өнімдердің нақты өзіндік құны шығындар
орталықтарының қайта бөлінген шығындарынан тұрады.
Инфрақұрылым орталықтарының шығындарын бөлу үшін 2 негізі параметрді
анықтау қажет: ресурстар факторы (бөлу базасы) және шығындарды бөлу
механизмі.Ресурстар факторын таңдаудың бірнеше тәсілдемелері бар. Бір
жағынан инфрақұрылым орталықтары көп жағдайда операциялардың үлкен мөлшерін
жүргізетін және сәйкесінше, үлкен табысы бар бөлімшелерге жұмыс жасайды.
Басқа жағынын, бизнес – орталықтар шығындарының көлемі де мұндай
болудың критерийі болуы мүмкін. Яғни, нақты бизнес – орталыққа шығындар
көп келген сайын, инфрақұрылым орталықтары шығындарының көп бөлігі
осындай орталыққа қатысты болады.Сонымен қатар шығындар орталықтарының
шығыстарын бизнес – орталық қызметкерлерінің санына пропорционалды бөлу
варианты мүмкін.
Бөлу механизмдері ретінде алдында қарастырылған шығындарды бөлу
әдістерін пайдалану ұсынылып отыр, яғни тікелей, қадам – қадаммен немесе
сызықтық теңдеу жүйесінің көмегімен қарсы қызметтерді бөлу әдісі.
Алайда, келтірілген ресурстар факторын таңдау әдістері мен бөлу
механизмінің бір мәнді кемшілігі бар: барлық шығындар орталықтары
шығындары бөлуге бірсипатты тәсілдеме. Біздің көзқарсымыз бойынша мұндай
тәжірибе бизнес – орталықтар қызметі нәтижелерін бұрмалауға мүмкіндік
жасайды, себебі ол қызмет спецификасын есептемейді және шығындар
орталықтарының пайда орталықтарымен өзара әрекеттесуін есепке алмайды.
Нәтижесінде, инфрақұрылымның барлық орталықтарының шығындарын бөлу бөлудің
бірегей механизмінің көмегімен таңдалған ресурстар факторына сәйкес
жүргізіледі [14,45б.].
Бұл мәселенің шешімі ретінде әрбір инфрақұрылым орталықтары үшін
қызмет ерекшелігіне және өзге қаржылық басқару орталықтарымен өзара
әрекеттесуіне байланысты базалық параметрлер ( ресурстар факторы және бөлу
механизмі ) жүйесін жасауды айтуға болады.
Жасалған қаржылық құрылымға сәйкес шығындардың үш орталығын бөліп
қарастыру ұсынылады: қамтамасыз ету орталығы, қызмет көрсету орталығы және
басқару мен бақылау орталығы.
Қамтамасыз ету орталықтарының құрамына әдетте істерді басқару кіреді:
персоналмен жұмыс бойынша бөлім, іс – қағаздармен жұмыс бөлімі, шаруашылық
бөлім, сонымен қатар ақпараттандыру жұмысын қамтамасыз етеді. Сондықтан
қамтамасыз ету орталықтарының шығындарын қадамдық немесе тікелей әдісті
қолданумен жұмыс жасайтын қызметкерлердің санына пропорционалды қаржылық
құрылымының барлық өзге орталықтарына жатқызуға болады [15,38б.].
Алайда ресурстар факторы ретінде есептердің дәлдігіне жету үшін
персоналмен жұмыс бойынша бөлімге шығындарды бөлудің қадамдық немесе
тікелей әдістерін қолдана отырып, өзге инфрақұрылым орталықтары мен бизнес
– орталықтарына қызмет көрсетуге жұмсалған уақытты қолдануына болады.
Қызмет көрсету орталықтарының құрамына құқық басқармасы, қауіпсіздік
басқармасы, қаржылық – талдау бөлімі, валюталық бақылау бөлімі және
бухгалтерия. Біздің көзқарасымыз бойынша, құқық басқармасы, қауіпсіздік
басқармасы және валюталық бақылау бөлімдерінің көрсететін қызметі
персоналмен жұмыс бойынша бөлімінің қызметтерімен ұқсас. Сол себепті
бөлудің тікелей әдісін қолданып, қызмет көрсетуге жұмсалған уақытқа
пропорционалды шығындарды бөлу әдісін қолдануға болады.
Бухгалтерлік басқарма және қаржылық – экономикалық бөлім бизнес –
орталықтар қызметіне қатысты тең дәрежеде қызмет көрсетеді. Сондықтан
оларды ұстауға жұмсалатын шығындарды бизнес – орталықтар қызметкерлерінің
санына пропорционалды тікелей әдіспен бөлу дұрыс болар.
Ішкі бақылау қызметінен және банк әкімшілігінен тұратын басқару
орталығының қызметі тең дәрежеде банктің барлық бөлімшелерінің жұмысын
қамтамасыз етеді. Осыған орай бұл орталықтың бүкіл шығындары банк
өнімдеріне тікелей әдіспен тең шамада жатқызыла алады.

Кесте 2
Шығындар орталықтарының үстеме шығындары қайта бөлу үшін базалық
параметрлер жүйесі

Инфрақұрылым Бөлімшелер атауы Ресурстар Бөлу мехнизмі
орталықтары Факторлары
Қамтамасыз ету Істерді басқару: ҚҚО Қадамдық
Орталығы Іс-қағаз бөлімі; қызметкерлерінің немесе тікелей
Шаруашылық бөлімі; саны әдіс
Ақпараттандыру
бөлімі.
Мұрағат ҚҚО қызмет Қадамдық
Кадрлар бөлімі көрсетуге немесе тікелей
жұмсалған уақыт, әдіс
ҚҚО
қызметкерлерінің
саны
Қызмет көрсету Құқық басқармасы ҚҚО қызмет Тікелей әдіс
Орталықтары Қауіпсіздік көрсетуге
басқармасы жұмсалған уақыт,
Ішкі бақылау ҚҚО
басқармасы қызметкерлерінің
саны
Қаржылық -талдау Тікелей әдіс
бөлімі, Бухгалтерия
Басқару және Ішкі бақылау қызметі Банктік өнімдер Тікелей әдіс
бақылау Банк әкімшілігі саны
Орталықтары ҚҚО
қызметкерлерінің
саны
Е С К Е Р Т У - [16, 56б.] әдебиеттен алынған

Бірінші кезеңнің нәтижесінде ( 3-ші қадам ) бизнес – орталықтардың
барлық жинақталған шығындарын талдау және бақылау мақсатында келесі
топтарға бөлуге болады:
- меншікті;
- тікелей: ішкі және сыртқы;
- жанама: ішкі және сыртқы;
- үстеме.
Бизнес – орталық басшысының бастамасымен қалыптасатын меншікті шығында
банк басқармасымен бекітіледі және пайда орталығының бюджетінде
белгіленеді.
Тікелей ішкі шығындарға мыналар жатады:
- ішкі ресурстардың құны;
- персоналды ұстау бойынша шығындар ( 1-топ );
Тікелей сыртқы шығындарға мыналар жатады:
- сыртқы ресурстардың құны.
Ішкі жанама шығындарға:
- мүлікті ұстау бойынша шығындар ( 2-топ );
- ақпараттық және бағдарламалық қамтамасыз етуге шығындар ( 3-топ );
- пайда орталығы басшысының еңбекақысы жатады.
Жанама сыртқы шығындарға:
- шаруашылық қажеттіліктер мен жабдықтарға шығындар ( 4-топ );
- өзге шығындар ( 5-топ ).
Үстеме шығындар банк басқармасымен анықталады. Пайда орталықтарының
басшылары өздерінің ұсыныстарын енгізе алады және олардың кеңес беру құқығы
бар.
Үстеме шығындарға:
- шығындар орталықтарының шығыстары жатады.
Екінші кезеңде нақты өнімдерінің калькуляциясы жүзеге асырылады.
Нақты өнім бойынша бизнес – орталықтарының жұмсаған жанама және үстеме
шығындарын бөлу үшін әрбір осындай орталық үшін сәйкес шығындар факторын
таңдау қажет. Мұндай фактор әрбір орталықтың жұмсаған шығындарына нақты
түсініктеме беруі қажет.
Шығындар факторы өлшеуді жеңіл жүзеге асыруға мүмкіндік беруі қажет,
яғни мәліметтер оңай алынып, өніммен оңай сәйкестендірілуі қажет.
Шығындарды калькуляциялауға дәстүрлі тәсілдеме нақты өнімді жасауға
қатысуына бөлімшенің жұмсаған уақытты шығындар факторы ретінде қолдануды
білдіреді.
Жанама және үстеме шығындарды бөлу үшін орталық бойынша шығындарды бұл
орталықта жүргізілетін операциялар санына бөлу ұсынылады. Өнімнің
өзіндік құнына өнім бойынша жүргізілген операциялар санына сәйкес шығындар
қосылады.
Банк тәжірибесінде шығындарды бөлі үшін негіз ретінде банктік
құжаттардың жалпы көлемінде нақты бөлімшенің өңделген құжаттарының үлес
салмағы көрсеткіші де қолданылады.
Алайда, шығындарды бөлу үшін базаны анықтаудың барлық келштірілген
әдістерінің барлығына бірдей бір кемшілігі бар: банк өнімдерін жасау
ерекшелік есепке алмай барлық банк өнімдеріне бірдей тәсілдеме.
Біздің көзқарасымыз бойынша, шығындарды бөлу үшін негізді таңдауға
оларды жасау күрделілігінің деңгейін есепке ала отырып, өнідердің әрбір
түрі және тобы бойынша жеке қарау керек. Мәселен, несиелік өнімдерді жасау
кезінде жүргізілетін операциялар күрделілігі дәрежесі, қабылданатын
шешімдер маңыздылығы мен оларды орындауға жұмсалатын уақыттың дәрежесі
бойынша барлық жұмсы кезеңдерін бірдей деп қарауға болмайды. Сондықтан
автордың пікірі бойынша, несиелік өнімдердің өзіндік құнын калькуляциялау
үшін шығындарды бөлуде негіз ретінде, ең алдымен, уақыт факторын ескеру
қажет. Және керісінше, депозиттік өнімдерді жасау – технологиялық қиын емес
және стандартталған процесс. Мұндай өнімдердің өзіндік құнын бағалау үшін
шығындарды бөлуде негіз ретінде жасалған келісім-шарттар санын немесе
келісім-шарт шеңберіндегі операциялар санын қабылдауға болады. Дилингтік
өнімдердің өзіндік құнын есептеу кезінде бұл өнімнің түрі бойынша жүзеге
асырылатын операциялардың тең мәнділігін қабылдауға болады. Сондықтан,
шығындарды бөлудің негізгі факторы ретінде жүргізілген операциялар саны
қабылданады.
Бұл әдістемеде шығындарды бөлу үшін негіз өнімдердің барлық топтары
бойынша анықталады, ол 3-кестеде берілген.

Кесте 3
Банктік өнімдердің барлық топтары бойынша шығындарды бөлу үшін негіз

Банк өнімінің Банк өнімініңБанк өнімі Бөлу үшін негіз
тұрпаты тобы
Несиелік Заңды Қысқа және орта мерзімді Нақты өнімді
өнімдер тұлғаларға несиелер, Ұзақ мерзімді жасауға банктің
несиелер несиелер, Құжаттық әрбір
аккредитив бойынша жабуды бизнес-орталығының
қалыптастыруға несие қатысуына жұмсаған
уақыты
Жеке Тұтынушылық несие,
тұлғаларға Ипотекалық несие
несиелер
Депозиттік Заңды Жинақтаушы депозиттер, Нақты депозиттік
өнімдер тұлғалардың Мерзімді депозиттер, Басқа келісім-шарт
депозиттері шарттардағы депозиттер шеңберіндегі
операциялар саны
Жеке Жинақтаушы депозиттер,
тұлғалардың Мерзімді депозиттер, Басқа
депозиттері шарттардағы депозиттер
Валюталық Конверсионды Қолма-қол Өнім бойынша
өнімдер өнімдер валюталық-айырбастау жүргізілген
өнімдері, Қолма-қол операциялар саны
ақшасыз:
кассалық;
мерзімді.
Клиенттік Транзиттік шоттарды жүргізу
валюталық Арнайы транзиттік шоттарды
шоттар жүргізу
Ағымдағы валюталық шотты
жүргізу
Есеп Кассалық Клиентке кассалық қызмет Өңделген құжаттар
айырысу-төлем көрсету саны
өнімдері
Есеп айырысу Заңды тұлғалардың есеп Бір төлем
қызметі айырысу (ағымдағы) шотын шеңберіндегі
жүргізу және қызмет көрсетуоперациялар саны
Жеке тұлғалардың есеп
айырысу (ағымдағы) шотын
жүргізу және қызмет көрсету
Корреспонденттік шоттарды
жүргізу және қызмет көрсету
Қор өнімдері Клиенттердің Делдалдық Нақты өнімді
қор өнімдері жасауға қатысуына
банктің әрбір
бизнес-орталығының
жұмсаған уақыты
Трасталық Нақты өнімді
жасауға қатысуына
банктің әрбір
бизнес-орталығының
жұмсаған уақыты
Депозитарлық Өнім бойынша
жүргізілген
операциялар саны
Өзгелері Сенімгерлік - Нақты өнімді
басқару жасауға қатысуына
банктің әрбір
бизнес-орталығының
жұмсаған уақыты
Е С К Е Р Т У - [16, 56б.] әдебиеттен алынған

Осылайша, ұсынылған әдістеме банктік өнімдердің өзіндік құнын
есептеудің базалық әдістемесі ретінде кез-келген әмбебап банк үшін
қолданыла алады.
Банктік өнімдердің өзіндік құнын талдау банк шығындарын басқару
жүйесінде маңызды құрал болып табылады. Ол өзіндік құн деңгейінің өзгеру
тенденцияларын зерттеуге, нақты шығындардың бюджеттік көрсеткіштерден
ауытқуын және олардың себептерін белгілеуге, өнімнің өзіндік құнының
төмендеу резервтерін анықтау және оларды игеру бойынша іс-шаралар жасау.
Банк өнімдерінің өзіндік құнын талдау жүйесі банк өнімдерінің табиғаты
ерекшеліктерін ескере отырып, өнеркәсіп өнімдерінің өзіндік құнын талдау
қағидаларына негізделуі мүмкін. Калькуляция баптары бойынша банк
өнімдерінің өзіндік құнына талдау жүргізу үшін қамтамасыз етуші жәнен
қызмет көрсетуші банк бөлімшелерін ұстауға сәкес шығындар, сонымен қатар
жалпы банктік шығындар мен басқару орталықтары шығындарының сәйкес үлесін
есепке ала отырып, өнімнің өзіндік құнын қалыптастыруға қатысатын шығындар
баптарын қалыптастыру қажет. Ол үшін калькуляциялық баптар тізімін жасау
үшін негіз ретінде алдында ұсынылған банк шығындарының топтамасы
пайдаланылған. Қосылатын калькуляция баптарының құрамына байланысты банк
өнімі өзіндік құнының әртүрлі түрлерін есептеуге болады, бұл кестеде
көрсетілгендей нақты өнім бойынша жалпы өзіндік құнды қалыптьастыру
механизмін нақты бақылап отыруға мүмкіндік береді.
Калькуляция баптары бойынша өзіндік құнды талдауды екі кезеңде жүзеге
асыруға болады: банк өнімінің жалпы құрылымдық талдауы және жеке
калькуляция баптарының серпінін және өзгеру себептерін талдау.

1. KASPI BANK АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫНЫҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫН ТАЛДАУ

2.1 Банктің қызмет ету негіздері және банк қызметін қаржылық талдау

1991 жылғы 1 қаңтарда Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан
Әбішұлы Назарбаев Әл Барака Қазақстан Халықаралық банкін құру туралы
Жарғыға қол қойып, кейін "Каспийский" Банкі" ААҚ оның құқықтық мұрагері
болды. Әл Барака Қазақстан ХБ халықаралық есеп айырысуларды жүзеге
асыруда, Қазақстан Республикасының экономикасына шетел инвестицияларын
тартуда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.