ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ 7
САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ
1.1Өндірістік басқарманың қаржылық – экономикалық негізі 7
1.2Мекеменің мемлекеттік бюджетпен өзара байланысы 8
1.3Денсаулық сақтау саласын қаржыландыру жағдайын қамтамасыз ету
12
2 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУҒА БӨЛІНГЕН ШЫҒЫНДАРДЫ ТАЛДАУ МКҚК КӨКШЕТАУ 20
ҚАЛАЛЫҚ ЕМХАНАСЫНЫҢ МЫСАЛЫНДА
2.1Денсаулық сақтау саласына жіберілген мемлекеттік бюджет 20
шығындарын сараптау
2.2Кәсіпорын ұйымының қаржылық есебін талдау 25
2.3Денсаулық сақтау саласының дамуы мен мемлекеттік бағдарламасы
32
3 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНЫҢ ҰЙЫМДАРЫН 39
ҚАРЖЫЛАНДЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1Денсаулық сақтау саласындағы ұйымдарды қаржыландыру дың 39
шетелдік тәжірибелері
3.2Денсаулық сақтау саласының ұйымдарын қаржыландыру мәселелері
және оларды шешу үлгісі 51
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Қазақстан
Республикасында денсаулық сақтау саласының дамуын қаржыландыру 10 жыл
ішінде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру мәселесінде жаңа тәсілдер
жүзеге асырылды, айқын қол жетерлік медициналық қызмет, нақты айта кетсек
тегін медициналық қызметтің кепілдендірілген көлемін қамтамасыз етудің
бірқатар қадамдары жасалды.
Денсаулық сақтау - өмір сапасының ортақ бір көрсеткіші және қоғамның
әлеуметтік дамуының белгісі, критериі. Халықтың мықты денсаулығы –
экономикалық және мәдени өсудің шарты. Алматы қаласының Денсаулық сақтау
департаментінің басшысы В. Н. Девятконың баяндамасында қала тұрғындарының
ауруларының және соңғы жылдардағы қаланың емдік-алдын алу ұйымдардың даму
сандары көрсетілді. Туу деңгейі қалпына келіп, өлім көрсеткіші біршама
азайды.
Дегенмен, Алматы қаласында республикалық көрсеткіштермен
салыстырғанда бұрыңғыдай туу деңгейі төмен және өлім көрсеткіші жоғары
болып тұр. Төзімділікті сақтандырудың арқасында балалардың вакцинамен
басқарылатын індетті ауруларының көрсеткіші төмендеді. Осымен қатар
жыныстық қатынастар арқылы берілетін инфекциялы аурулар жиілігі, 1,5 есе
наркомания өсті.
Соңғы жылдары төзімділікті сақтандыруға және әлеуметтік маңызды
ауруларға басты назар аударылуда, мемлекеттік тапсырыс шеңберінде тегін
медициналық көмектің кепілдендірілген көлемін қаржыландыру ұстанымы
енгізілді. Мемлекеттік емес сектор шапшаң даму үстінде: егер 2008 жылы
мұнда 436 жұмыс орны құрылса, 2009 жылдың 1 жартыжылдығында 521 жұмыс орны
болды. 2001 жылдан бастап кіші және орта бизнес субъектілері 14 есе өсті
және бүгінгі күні 682 (315 заңды тұлғалар және 367 жеке тұлғалар).
Мемлекеттік емес өмірге қажетті дәрі – дәрмектер тендер арқылы амбулаторлық
көмектің 11 %-ын көрсетеді. Жаңа бағыттағы емдік мекемелер ашылды:
медбикелік күтімі ауруханалары, хоспис, балалар реабилитациясының орталығы.
Жаңа медициналық технологиялар орталығы құрылуда.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Бюджет шығындарын қаржыландыру және
жоспарлау көздерінің мәнін, қажеттілігін, мәселелерін отандық және шетелдік
экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарстырылған.
Отандық экономистердің ішінде Искаков У.М., Лекеров Е.Б., Тлеубекова
А.А., Угибаев Б.С., Дүйсенбаев К.С. және тағы басқа экономистер де бюджет
шығындарын қаржыландыру мен жоспарлауға байланысты мәселелерге бағытталған
еңбектер жазды.
Соған қарамастан, отандық экономистердің еңбектері көп жағдайда
экономикалық басылымдардағы ғылыми мақалалар мен оқулықтар шеңберінен шыға
алмай жүр. Қазақстанда бюджет жүйесінің қазіргі жағдайын талдауға
бағытталған кең көлемді ғылыми еңбектер жоқ. Қазіргі жаhандық қаржы
дағдарысы жағдайында бюджет шығындарын қаржыландыру мен жоспарлау
мәселелерін талдаудың маңызы зор.
Тақырыптың өзектілігі мен зерттеу дәрежесі дипломдық жұмыстың
мақсатын анықтайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасында денсаулық
сақтау саласының дамуын қаржыландыруы. Осы мақсатқа жүзеге асыру үшін
мынадай міндеттер орындалады:
- 2008-2010 жылдар аралығында денсаулық сақтау саласына
бөлінген мемлекеттік бюджет шығындарын сараптау;
- Ана мен сәби денсаулығын нығайту бағдарламасын қаржыландыру
жағдайын қамтамасыз ету;
- 2008-2010 жылдарға арналған денсаулық сақтау саласының дамуы
мен мемлекеттік бағдарламасы (қаржылық тұрғыдан);
- Көкшетау қаласының Денсаулық сақтау Департаменті МКҚК №1
қалалық емхананың қаржылық – шаруашылық қызметін талдау;
- денсаулық сақтау саласының ұйымдарын қаржыландыру мәселелері
және оларды шешу үлгісі.
Зерттеу пәні - Қазақстан Республикасында денсаулық сақтау
саласының дамуын қаржыландыру және жоспарлау көздерін анықтау.
Зерттеу обьектісі – Көкшетау қаласының Денсаулық сақтау
Департаменті МКҚК емханасының қаржылық-шарушылық қызметін талдау.
Дипломдық жұмыста зерттеудің методологиялық және теориялық негіздері –
дипломдық жұмыс әдістемелік нұсқауға сай орындалған және отандық
экономикалық әдебиеттер мен журналдар, статистика агенттігінің
көрсеткіштері, Қазақстан Республикасының Үкіметінің Заңдары және
нормативтік актілері, Республикалық және қалалық денсаулық сақтау
департаментерінің мағлұматтары қолданылған.
Зерттеу әдістері. Дипломдық жұмыстың тақырыбын зерттеу
барысында жалпы диалектикалық, салыстырмалы–статистикалық, аналитикалық,
логикалық, топтастыру сияқты әдістері қолданылған.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы - Елбасының халыққа жолдауында денсаулық
сақтауды қаржыландыру, басқару жүйелерін жетілдіруде, медициналық көмек
көрсетуді ұйымдастыруда, денсаулық сақтау жүйесінің қағидалық базасында,
саланың санақтық және ақпараттық жағында, сонымен қатар қаржы ресурстарын
тиімді пайдалану және сатып алушылықты міндетті түрде орталықтандыруға
күрделі өзгерістер жасау керектігін атап өтті.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік негізі - бүгінгі күні елімізде
Денсаулық сақтау министірлігімен құрастырылған 2005-2010 жылдарға арналған
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамыту және
реформалаудың мемлекеттік бағдарламасы жұмыс істеп жатыр. Бағдарламаның
мақсаты мемлекет пен адам арасында денсаулықты сақтау үшін жауапкершілікті
бөліп алу міндеттерін анықтап, оны тиімді қолдануға болады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың өзектілігі, зерттеу дәрежесі, мақсаты мен
міндеті, зерттеу объектісі, зерттеудің пәні, методологиялық негізі, зерттеу
әдістері, ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңызы қарастырылған.
Бірінші тарауда Қазақстан Республикасында денсаулық сақтау
саласының дамуын қаржыландыруы қарастырылған.
Екінші тарауда Көкшетау қаласының Денсаулық сақтау
Департаменті қалалық емхананың қаржылық – шаруашылық қызметіне талдау
жасалған.
Үшінші тарауда Денсаулық сақтау саласының ұйымдарын
қаржыландыруды жетілдіру жолдары ұсынылған.
Дипломдық жұмыстағы зерттеудің нәтижелері қорытындыда
жинақталған.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ
САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ
1.1 Өндірістік басқарманың қаржылық – экономикалық негізі
Кәсіпорын басқармасын мемлекеттік басқарма ұйымы атқарады. Кәсіпорынды
басқаратын мемлекеттік ұйымының мынадай өкілеттілігі бар:
- кәсіпорын қызметінің басымдық бағытын анықтау;
- кәсіпорын шаруашылық қызметінің перспективті жоспарларын бекіту және
қарастыру, сонымен қатар қаржылы көрсеткішінің жоспары, кезеңдік және оның
көрсету реті;
-мемлекеттік басқару ұйымдарына белгіленген мерзімді кәсіпорындардың
перспективті шаруашылық – қаржылық көрсеткіштерін бақылау және талдау;
- басшыны тағайындау, заңдар жиынтығына байланысты аттестациядан
өткізу;
- кәсіпорын мүліктерін сақтау және ретімен қолдануға бақылау жүргізу;
- ҚР-ның заңдар жиынтығы құзыры бойынша әртүрлі сұрақтардың шешімін
қабылдау.
Мемлекеттік басқару ұйымына есеп беруші ретінде кәсіпорын ұйымының
басшысы заңды тұлға болып табылады. ҚР-ның еңбек туралы заңдар жиынтығына
сәйкес кәсіпорын басшысы мемлекеттік басқару ұйымымен еңбекке байланысы
келісім – шартына отырады.
Жеке дара еңбек келісімінде мерзімі көрсетілгеннен басқа жұмыс
жағдайы, материалдық жағдайы, кепілдемелік есебі негізінде қызметтен
босатылу Қазақстан Республикасының заңдар жиынтығы бойынша басшылардың
құқығы, міндеттері, жауапкершіліктері белгіленеді, сонымен қатар қаржылық –
шаруашылық қызметінің мәлімдемесін ұсыну және мемлекеттік бюджетке белгілі
уақытта таза кірістің аударылмағаны белгіленген.
Кәсіпорын басшысы жалғыз басшылық принціпі бойынша кәсіпорын қызметіне
байланысты барлық сұрақтар шешімін құзырлығына сәйкес өзбетімен шешім
қабылдайды.
Барлық мемлекеттік ұйымдар мен мекемелерде кәсіпорын басшысы
сенімхатсыз кәсіпорын атынан қызмет етеді, кәсіпорын мүліктерін қолданады,
сенімхат береді, банктерден есепшот ашады, бұйрықтар шығарады және барлық
қызметкерлерге нұсқау береді. Басшы өз біліктілігі құзіреттілігіне
байланысты еңбек заңына сәйкес кәсіпорынға қызметкерлерді жұмыстан босату,
қабылдау және ынталандыру мен шара қолдана да алады. Сол сияқты кәсіпорын
басшысының орынбасарын кәсіпорын басшысының ұсынысы бойынша мемлекеттік
басқару ұйымдары қызметке алады және босатады. Басшылар орынбасарының
біліктілігі басқа да кәсіпорын қызметкерлерінің біліктілігін заң жиынтығын
сәйкес құзырлығын басшы құрастырады [1].
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау жүйесі мемлекеттік және
мемлекеттік емес секторлардан тұрады.
Денсаулық сақтау жүйесінің әрекетіне мемлекеттік реттеу және
мемлекеттік бақылауды денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті ұйым атқарады.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік бақылау денсаулық сақтау
саласындағы азаматтардың құқықтарын қамтамасыз етуді кепілдеу бағытында
орындалады. Денсаулық сақтау ұйымдарының қаржыландырылуы келесі тәртіпте
жүзеге асырылады.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік ұйымдарды қаражатпен
қамсыздандыру былайша жүзеге асырылады:
- мемлекеттік бюджет қаражаты;
- медициналық сақтандыру қаражаты;
- ақылы негізде көрсетілген медициналық қызмет көрсету үшін алынған
қаражат;
- Қазақстан Республикасының заңына қайшы келмейтін басқа да пайда
көздері.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік емес ұйымдарды қаражатпен
қамсыздандыру былайша жүзеге асырылады:
- тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі үшін мемлекеттік
бюджет қаражаттарынан;
-медициналық сақтандыру қаражатынан;
- ақылы негізде көрсетілген медициналық қызмет көрсету үшін алынған
қаражаттан;
- Қазақстан Республикасының заңына қайшы келмейтін басқа да пайда
көздері [2].
1.2 Мекеменің мемлекеттік бюджетпен өзара байланысы
ММ қалалық емхананың кірісі жылдық кіріс пен шығыстың
айырмашылығы болып табылады. Бұл салық кодексінің 80 – 103, 105 – 114
бабтарында, сонымен бірге қосымшада көрсетілген салық кодексінің 122 бабына
сәйкес. Жылдық кіріс салық кодексінің 91 бабына сәйкес сараптама жасауға
жатады.
ММ қалалық емхананың жылдық кірісі, Қазақстан Республикасы бойынша
салық мерзімі мезгіліндегі кірістерден тұрады.
Жылдық кіріске салық төлеушінің барлық кіріс түрлері кіреді, ол:
- тауардан түскен кіріс;
- ғимараттың өсімінен түскен кіріс;
- міндеттемелер;
- жалға беруден түскен кіріс;
- қарыз көлемінің азаюынан түскен кіріс;
- қызметтік әрекетті тоқтату немесе оны азайтуға келісуден түскен кіріс;
- бұрынырақ істелінген істен түскен компенсация;
- сыйлық;
- дивидендтер;
- оң курстық айырмашылық;
- ұтыс;
- роялти.
Салық төлеушінің шығыны оның жылдық кірісіне байланысты салық салуға
жатады, тек салық кодексі бойынша салық салуға жатпайтын шығындардан
басқасы.
Салық кодексінде шығындарды алу белгілі – бір шамада анықталған. Алым
ММ қалалық емханада шығындарды растайтын, жылдық кіріспен байланысты іс –
қағаздардың бар болуымен жүргізіледі. Сол уақыттағы шығыс, өздерінің
түпкілікті түрінде алымға жатады, тек алдағы шығыстардан басқасы. Табиғи
түрдегі монополистердегі ұтылыс, бұл,
ҚР заңдылығында бекітілгендей белгілі – бір шамада алымға жатады. Егер
бір шығын бірнеше жерде көрсетілсе, ол кірісті есептегенде тек бір рет қана
алымға жатады. Жылдық кіріске байланысты алынған айып пұлдар, пениялар
алымға жатады, бұл жерде мемлекеттік бюджетке түсетін кірістен басқасы.
Корпоративті кіріс салығы ММ қалалық емханада Салық Кодексінің 135
бабтың 1 бөлігінде белгіленгендей өтімді пайдалану жолымен, Салық
Кодексінің 122 бабына сәйкес жүргізілген өзгерістермен сонымен бірге Салық
Кодексінің 124 бабына байланысты шығарылады.
ММ қалалық емхана корпоративті кіріс салықты Салық Кодексінде
белгіленгендей аванс төлем кіргізу жолымен өтейді.
Осы жылғы салық мерзімінің корпоративтік кіріс салығының жорамал
сомасының есебімен, декларацияда көрсетілген алдыңғы салық уақытының
корпоративті кіріс салығымен, шын мәнісіндегі салық міндетінің сумасынан
есептеп салық төлеуші ММ қалалық емхана корпоративті кіріс салығынан
аванс төлемін шығарады. Корпоративті кіріс салығының аванс төлемінің сомасы
алдыңғы салық уақытының төленген орташа айлық төлемінің шамасымен
есептеледі [3].
Салық төлеушінің төлеуге жататын аванс төлемінің сомасы, бірдей
бөлікпен салық төлеу уақытында төленеді. Корпоративті кіріс салығы бойынша
төлемге жататын аванс төлем сомасының есебі декларация өткізгенге дейінгі
салық төлеушімен сол жылдың 20 – шы қаңтарына дейін құрылып өткізілуі
керек. Өткізілетін жер салық төлеушінің тіркелген жері. Декларация
өткізгеннен кейін корпоративті кіріс салығы бойынша аванс төлемінің есебі
салық төлеушімен жұмыс күніне дейін берілуі керек.
Салық төлеушілер корпоративті кіріс салығының декларациясын
өткізгеннен кейін салық төлеу уақытында ұтылыс алған немесе кіріс болмаған
қорытындыдан кейін, сонымен қатар қайтадан құрылған салық төлеуші осы
уақыттан бастағанда 20 күн ішінде салық органына салық төлеу уақытында
төлемге жататын жорамалды аванс төлемінің есебін тапсыруға міндетті. Салық
органдарына негізделген жазбаша арыз ұсынылған жағдайда салық төлеу
уақытында аванс төлемінің дұрысталған есебін әкелуге құқылы. Егер Салық
Кодексінің 128 бабында басқадай жағдай көрсетілмесе салық төлеуші
корпоративті кіріс салығын өз тұрған жерінде өтей алады. Салық Кодексінің
126 бабында анықталғандай, Салық Кодексінің 136 бабында ұсынылғандай
осы айдың 20 – шы жұлдызынан асырмай ай сайын корпоративті кіріс салығы
бойынша бдюжетке авансты төлем ақы кіргізуге салық төлеушілер міндетті.
Салық төлеу уақытында төленген аванс төлемінің сомасы корпоративті
кіріс салығының есебіне кіреді. Декларация өткізуге белгіленген уақыттан 10
күнге дейін кешіктірмей салық төлеу уақытының қорытындысымен корпоративті
кіріс салығы бойынша ММ қалалық емхана соңғы есепті жүргізеді. Тұрған
жерлерінің бюджетімен байланысты өздерінің құрылым бөліктерімен
корпоративті кіріс салығын ҚР – ның заңдылығында белгіленгендей жүргізеді.
Құрылым бөліктерін иеленуші салық төлеушілер салық төлеу уақытында аванс
төлем бойынша есепті тіркелген орны бойынша салық органдарына өткізуге
міндетті, сонымен бірге көшірмесін Салық Кодексінің 127 бабында қаралғандай
бөліктердің тіркелген жеріндегі салық органдарында да берулері тиіс.
Есептің көшірмесін салық төлеушінің тіркелген орнындағы салық органдары
куәләндіру керек. Салық төлеушілер өз құрылым бөліктерінің тіркелген
жеріндегі салық органдарын корпаративті кіріс салығы сумасы жөнінде
ескертуге міндетті. Салық Кодексінің 249 бабына сәйкес шығарымдағы
тауарладың қосымша бағасына салынған салық уақыты өзгеруі мүмкін.
ММ №1 қалалық емхананың ұзақ және қысқа мерзімді несие беруі ҚР –
ның ұлттық банкінің бұйрығымен бекітілген ережелері бойынша жүргізіледі.
Несие беру Ұлттық банктің шешімімен банктік операциялар жүргізуге
құқылы, лицензиясы және ресми статусы бар банктер арқылы жүзеге асырылады.
Несие тек несиелі кәсіпорындарға беріледі. Несиелік кәсіпорын деген
түсінікке толық және уақытында өз қарызынан құтыла алатын кәсіпорын жатады.
Негізінде бұл бағыттағы кәсіпорындар сапалылығымен және жаңа тауарларымен
көзге түседі және тағы басқа. ММ қалалық емхана несиені коммерциялық,
келісімдік негізде, қайтару, төлем және уақытылы шартпен береді. Несие беру
несиелік қоры бар банк арқылы жүргізіледі, несиелік қарызы жоқ болғанда
ғана [4].
Несие алу үшін субъект банкке жазбаша түрде түсініктеме береді.
Несиені не үшін, қанша керек екенін, қолдану уақытын, қайтару уақытын,
сонымен қатар несие алатын кәсіпорынға кішкене мінездеме және экономикалық
пайдасы жөнінде. Түсініктеме бірінші рет банктен несие алатын кәсіпорын
немесе банкте есеп шоты бар кәсіпорын немесе қандай болмасын бір келісімді
іске асыру үшін несие алуға банкке беріледі. Банкте ссудалық есеп шот есеп
айырысу шотының ашылуына байланысты ашылады. Бұл үшін кәсіпорын банкке
арыз, міндеттеме, устав, мекеме іс – қағаздарының көшірмесін, кәсіпорынның
ережесін, тіркеу нөмірін, куәлік және айғақ және тағы басқа тапсыруы керек.
Осылармен қатар, несиенің қолдану мақсатына орай, банктің өтінішімен
келесі материалдарды (іс – қағаздарды) тапсыруы керек;
- несие алушы кәсіпорынның тауарды таратудан түсетін есебінің технико-
экономикалық негізін;
- жылдық және тоқсандық есептер;
- қаржы қорытындыларының есебі;
- ақша қорының есебі;
- банктегі есп шот көшірмесі;
- басқа да несие төлеу қабілетін анықтайтын есептер мен материалдар;
- банктерде қабылданғандай форма бойынша (кепілдік міндеті, кепілдік
болу, қамсыздандыру куәлігі және тағы басқа) уақытылы несиені қайтару
міндеттемесін қамтамасыз ету.
Банк несиені несие алушының уақытылы қайтару, кепілдікке алған
заттарының басқа кепілдікте жоқ болған жағдайдағы шартпен ғана береді.
Кепілдік құқығы банкке егер келісім шарт бұзылған жағдайда, кепілге алған
заттан құндылықты алуға береді. Кепілдік жөніндегі келісім жазбаша түрде
жүргізіледі, тек тұрғын үйден басқа жағдайда куәләндірілмейді. Кепілдікке
ақшалай құндылығы бар заттар беріледі. Кепілдік жазбаша түрде көрсетіледі
және кепіл берушінің толық және жартылай қарызын, пайызын өтеуге міндетті
болып табылады. Кепіл кепілдік хатты ссуда және пайызды төлейтін банк
мекемесіне береді. Несие алушының мақсаты, сомасы, уақытылы көрсетілген
келісімнен кейін және іс – қағаздар тізбегі тексерілген соң несие беріледі.
Банк 1 жылға не онан да көп уақытқа келісімге отырады. Келісім шарты
мен несие келісімдері әр жеке тұлғада жекеше қарастырылады.
Қысқа мерзімді несие 12 айдан артыққа берілмейді. Жеке жағдайларда,
өндірістің шығарылымына байланысты одан ұзақ уақытқы беріледі, бірақ 2
жылдан артыққа емес.
Несие ереже бойынша қолма – қолсыз жолмен, несие алушының есп шотына
аудару арқылы жүргізіледі. Керек болған жағдайда ғана қолма – қол ақша
беріледі. Егер қомақты мақсатты бағдарламада, банк несие арызын
қанағаттандыра алмаса, банкпен бірге несие бере алады. Ұзақ мерзімді
несиені банк тек күрделі салымдар жүргізгенде ғана береді. Ұзақ мерзімді
несиені төлеу банк пен кепілдік беруші арасындағы келісім бойынша
анықталады. Несиені қолданудағы төленетін пайыз бір қалыпты болу керек [5].
Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес несиені төлеуді төлеуші
қолма – қолды және қолма – қолсыз түрмен өшіре алады. Кепіл алушы несиені
ертерек төлерінде банктке 5 күн бұрын хабар беруі керек. Мына жағдайларда:
- несие алушының несиені алған мақсатқа жұмсамағанда;
- тексеру барысында несие алушының төлем қабілетінің жоқтығы аңғарылса
және кепіл берушінің, банктің қойған талабына сай емес ақпарат берген
жағдайда не жалған ақпарат берген жағдайда;
- кепіл берушінің несие пайызын төлеу уақытын 5 банктік күнге өткізіп
алғанда;
- несиенің қайтару уақытын бұзғанда;
- кепіл берушінің өз төлеу қабілетінің бар екенін Банк талабына сай
әкелмегенде, Банк кепілдікке қарсы дау (талап) ашып, ол кісінің дүние
мүлкін арестке (қамауға) алады.
Басқа жағдайда келісім мен заңдылықтарда көрсетілгендей несие бойынша
есептелген бар ақшамен үстіндегі пайызын қоса жедел түрде қайтарып алуға
банк құқылы. Егер кепілдік берушінің мекен – жайына несиені жедел түрде
қайтару туралы жазбаша хабар жібергеннен кейін
5 күннен соң өтелмесе кепіл берушіге айып – пұл салынады. Кепілшінің
келісімінсіз, бірақ ескертілген жағдайда несие пайызын көтеруге не болмаса
түсіруге, яғни өзгертуге құқылы. Несие төлеу уақытындағы инфляцияға, несие
ресурсындағы конъюнктурлық қарқыны және тағы басқа факторларға байланысты
өзгертулер жүргізіледі. Егер 5 күн ішінде кепілшіден жауап келмесе (енген
өзгертулерге келісімін берген не болмаса келіспеген туралы), Банк келісімді
жаңа енген ескертулермен күшінде деп санауға құқылы. Қабылданған шешім
туралы кепілшіге ескертеді. Енгізілген өзгертулермен кепілші келіспеген
жағдайда Банк несие келісімін бір жақтың келісімінсіз бұзуға құқылы.
Осы орайда кепілші несиенің пұлын толық қайтаруға міндетті. Кепілшінің
өтінішімен және басқа да себептермен Банк қарыз өтеу уақытын созуға қосымша
келісім жасауға құқылы. Бұл жерде қайтару пайызының сомасын Банк шешеді.
Бұдан басқа несие уақытын созу берілмейді. Уақыты созылған несиені уақытылы
қайтармағанда, үстіндегі пайызын көтеру Банк қаралымымен шешіледі. Берілген
негізгі несиені келісімде көрсетілген уақытта төлемесе, мерзімі өткен болып
саналады және оған Банк шешімімен өсім есептеледі.
Несие төлеу қабілетін олардың бухгалтерлік есептерінің жағдайын,
қаржылық қорын тексеріп, қорытындысын жазған актыға жазып, екі жақтың
адамдары қол қояды. Егер келіспеген жағдайда ескертулер жазып барып қол
қояды. Несие бойынша пайызын уақытылы төлемесе әрбір күнге 0,5 пения
салынады [6].
1.3 Денсаулық сақтау саласын қаржыландыру жағдайын қамтамасыз ету
Сырқаттың әр түрлері бойынша емделудің амбулаторлы деңгейінде ем алып
жатқан 5 жасқа дейінгі балаларды тегін дәрі-дәрмекпен қамсыздандыру
жоспарлануда, ол үшін үш жыл мерзімі ішінде мемлекеттік бюджеттен шамамен
1,7 млрд.теңгені бөлуді қажет етеді.
Амбулаториялы емдеу тұсындағы диспансерлік тіркеуде тұрған балалар мен
жасөспірімдерді тегін дәрі-дәрмекпен қамсыздандыру жоспарлануда, ол үшін үш
жыл мерзімі ішінде мемлекеттік бюджеттен шамамен 2,1 млрд.теңгені бөлуді
қажет етеді.
Астана қаласында Республикалық ана мен сәби орталығының құрылысы
аяқталды. Алдын ала жасалған есептер бойынша аталмыш шараға 18,6 млрд.
теңге кетті.
Балалар және тууға жәрдемдесетін ұйымдардың жабдықталуы медициналық
құралдармен жабдықталудың минималды нормативіне жеткізілетін болады, 2008-
2010 жылдардағы қаржының қажет қаражаты 5,4 млрд. теңгені құрады.
2008 жылдан бастап фармацевтикалық саласы біртіндеп халықаралық
стандарттарға ауысып келеді.
Контрафактілі және жасырын өнімдердің нарыққа өтуіне қарсы,
фармакотерроризмнің төмендеуіне байланысты шаралар қолдану жоспарға
еңгізілуде [7].
Дәрі-дәрмек жабдықтарының, медициналық техника және арнайы медициналық
құралдардың айналымы саласында сынау орталығының және оның филиалдарының
аккредитациясы, сонымен қатар олардың лабораторияларының жабдықталуы
жоспарлануда – мемлекеттік шығын 2,7 млрд. теңгені құрайды.
Аталған шаралардан басқа республикалық бюджеттен дамуға бөлінетін
мақсатты трансферттердің арқасында қаржыландырылатын денсаулық сақтау
объектілерінің құрылысы жоспарға еңгізіледі. Қаражат, ең алдымен
туберкулезге қарсы ауруханаларға, бала табу үйлеріне және орталық аудандық
ауруханаларға жіберілетін болады.
Ауылды жердегі және қалалардағы, сонымен қатар аудандық орталықтардағы
аса маңызды денсаулық сақтау объектілердің құрылысы және реконструкциясына
2008-2010 жылдары республикалық бюджеттен сәйкесінше 16,2 және 7,5 млрд.
теңге бөлінді.
2009 жылы республикалық бюджеттен қосымша түрінде 15 млрд. теңге тегін
медициналық көмектің кепілдендірілген көлемін қаржылыландыруға бөлінді.
Аталмыш шығындар шеңберінде мемлекет пен адам арасындағы денсаулық
сақтау үшін тілектестік жауапкершілік принципіне негізделген медициналық
көмек көрсетудің нәтижелі жүйесін құруға бағытталған 2005-2010 жылдарға
арналған Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамыту және
реформалаудың мемлекеттік бағдарламасының шараларын қаржыландыру
қарастырылған.
Сонымен, оның жүзеге асырылуы үшін қажет ағымдағы шығындар 2010 жылы
10 033 700 мың теңгені құрады. Сонымен қатар, тұрғындарға тегін медициналық
көмектің кепілдендірілген көлемін қаржымен қамсыздандыру, ағымдағы
бағдарламаларды қаржыландыру қарастырылған.
Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан халқына арналған
2009 жылғы 19 наурыздағы Жолдауына сәйкес республикалық бюджетте ағымдағы
жылда ауылды мекендердегі мектептер мен ауруханалардың, сонымен қатар
аудандық орталықтар мен қалалардағы аса маңызды объектілердің құрылысын
қаржыландыру қарастырылған [8].
Ауылдық инфрақұрылымының бұл бөлімдері бойынша қаражат көлемі
аудандық бюджетпен даму үшін келесі мақсатты трансферттермен анықталған:
- ауылды мекендердегі денсаулық сақтау объектілерінің құрылысына – 5,6
млрд. теңге;
- аудандық орталықтарда және қалалардағы денсаулық сақтау
объектілерінің құрылысына – 2,5 млрд. теңге;
Денсаулық сақтау мекемелері жүйесінің дамуын қаржыландыру келесі
басымдылықтармен анықталады:
- аудандық туберкулезге қарсы мекемелердің, перзентханалардың және
орталық аудандық ауруханалардың болмау мәселесінің шешілуі;
- денсаулық сақтау мекемелерінің (апатты жағдайдағы және жөндеуге
келмейтіндердің орнына жаңа ауруханалар құрылысы) аппатты жағдай
мәселесінің шешілуі;
- халықтың денсаулық сақтау қызметтерімен бірдей қамсыздану деңгейінің
аймақаралық теңестірілуі және денсаулық сақтау саласының артықшылығы басым
мекемелерде ауруханалардың нақты категорияларын кереуетпен қамсыздандыруға
қаражат қарастырылады;
- жалпы 2008 жылы 176 ауруханалар мен диспансерлер құрылып, 15-нің
құрылысы басталды;
- ауылды мекендердің денсаулық сақтау саласында мобильді және
телемедитацияның дамуына шамамен 400 млн. теңге қаражат қарастырылды;
- Аудандық бюджеттерге, Астана және Алматы қалаларының бюджеттеріне
дәрі-дәрмек жабдықтарын, вакциналар және басқа да иммунобиологиялық
дәрмектерді сатып алу үшін мақсатты ағымдағы трансферттер атты жаңа
бюджеттік бағдарлама бойынша 4 163 745 мың теңге қаражаты қарастырылуда:
оның ішінде тұрғындардың төзімділігін сақтандыруды нығайту мақсатындағы
иммунобиологиялық дәрмектертерді сатып алу үшін 1 130 770 мың теңге,
диабетке қарсы дәрілерді сатып алу үшін – 1 437 908 мың теңге, туберкулезге
қарсы дәрілерді сатып алу үшін – 621 678 мың теңге, онкологиялық
сырқаттарға химиялық дәрілерді сатып алу үшін 566 438 мың теңге, бүйрек
жетіспеушілігімен ауыратын адамдар үшін 406 951 мың теңге қарастырылған
[9].
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министірлігінде ағымдағы
жылдың 23 сәуірінде Денсаулық сақтау министірі Ж.А. Досқалиев пен KfW
төрағасымен кездесуі өтті. Кездесу барысында Туберкулезбен күрес бойынша
Бағдарлама ІІ жобасын жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасы мен KfW
арасында қаржыландыру туралы Келісімге қол қойылды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Федеративті Герман
Республикасының Үкіметі арасындағы әлі өз күшіндегі қаржылық ынтымақтастық
туралы Келісімге сәйкес Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау
Министірлігіне Туберкулезге қарсы денсаулық сақтау бағдарламасы ІІ атты
жобаны жүзеге асыру мақсатында 5 000 000 (бес миллион) дейінгі неміс
маркасы қайтарымсыз грант ретінде берілді.
Көрсетілген Келісімді жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасы
Үкіметінің Туберкулезбен күрес бойынша Бағдарлама ІІ жобасын жүзеге асыру
үшін Қазақстан Республикасы мен KfW арасындағы қаржыландыру келісіміне қол
қою туралы қаулысының жобасына қол қою жоспарлануда.
Қайтарымсыз грант туберкулезге қарсы қызметтердің денсаулық сақтау
ұйымдарына медициналық құралдар түрінде беріледі.
Келісімнің берілген жобасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008
жылғы 24 желтоқсанынан № 1271 қаулысымен бекітілген. Аталмыш келісімге
Қазақстан Республикасы Үкіметінің атынан қол қою өкілеттілігі ҚР Денсаулық
сақтау министірі А. Г. Дерновқа берілген.
2005-2010 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының денсаулық
сақтауды дамыту және реформалаудың мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру
шеңберінде келесі жаңа бюджеттік бағдарламаларға арналған шығындар
қарастырылған: 532 285 мың теңгені құрайтын Аудандық бюджеттерге, Астана
және Алматы қалаларының бюджеттеріне 5 жасқа дейінгі балаларды дәрі-
дәрмекпен қамсыздандыру үшін мақсатты ағымдағы трансферттер, 847 844 мың
теңгені құрайтын Аудандық бюджеттерге, Астана және Алматы қалаларының
бюджеттеріне азаматтардың арнайы топтарын профилактикалық медициналық
тексеруді жүзеге асыру үшін мақсатты ағымдағы трансферттер және тағы да
басқа шығындарға [10].
2010 жылғы бюджет бойынша Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау
Министірлігінің шығындарының қатарында аудандық бюджеттерге, Астана
қалаласының бюджеттеріне денсаулық сақтау объектілерінің құрылысы мен
жөнделуі үшін 9 032 500 мың теңге қаржы қарастырылған.
Сонымен қатар, 2005-2010 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының
денсаулық сақтау саласын дамыту және реформалаудың мемлекеттік
бағдарламасының шеңберінде денсаулық сақтау объектілерінің құрылысы мен
жөнделуі үшін 17 277 500 мың теңге қаржы қарастырылған немесе 2010 жылғы
жоспардан 10 438 720 мың теңге артық қарастырылып отыр, оның ішінде Астана
қаласында орналасқан жедел жәрдем станциясы бар 240 кереует орнына
есептелген жедел медициналық жәрдемнің Ғылыми зерттеу Институтының,
Балбұлақ Республикалық балалар реабилитациясының орталығының бөлмелер
корпусының, 500 кереует орынды Астана қаласында Республикалық ғылыми Ана
мен сәби орталығының, Астана қаласында республикандық балалар
реабилитациясының орталығының, Алматы қаласында Педиатрия және балалар
хирургиясының ғылыми орталығы республикандық мемлекеттік қазыналық
кәсіпорын тұсында 150 кереуетті емдік корпустың, республикалық диагностика
және нейрохирургия орталықтарының құрылысы жоспарланды.
Денсаулық сақтау жүйесінің ақпараттық жүйесін құруды жүзеге асыру
қарастырылу үстінде, ол үшін 300 000 мың теңге қарастырылған, немесе
денсаулық сақтау саласының телекоммуникациялар орталығының дамуы мен
бірқатар жүйешелерді өңдеуге байланысты 2008 жылғы деңгейден 264 287 мың
теңгеге өсу байқалады.
Денсаулық сақтау міндеттері 2005-2010 жылдарға арналған Қазақстан
Республикасының денсаулық сақтауды дамыту және реформалаудың мемлекеттік
бағдарламасымен, 2008-2010 жылдарға арналған Үкімет әрекеттерінің
Жоспарымен, сонымен қатар ел басы Үкіметке денсаулық сақтау саласындағы
басқару және бақылау, қаржыландыру механизмдерін қайта қарастыру арқылы
медициналық қызметтер сапасын жақсарту және нәтижелілігін көтеру бойынша
шаралар қолдануды тапсырған Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауымен
нақты түрде анықталған.
Бүгінгі күні министірліктің жұмысы бағытталған: денсаулық сақтауды
басқарудың жаңа үлгісін еңгізуге; медициналық көмек сапасын жақсартуғ;
денсаулық сақтау саласының әлеуметтік маңызды мәселелерін шешу және
денсаулық сақтау саласындағы медициналық білім беру және ғылыми
зерртеулердің деңгейін көтеру.
Қазіргі кездегі денсаулық сақтау жүйесі орталықтандырылған әкімшілік
басқарманың негізгі ұстанымдарында негізделіп және қазірдің өзінде жұмыс
істеп келетіндігі айқын. Ал бұл әрекет тәжирибе көрсетіп тұрғандай
медициналық қызметтердің тиімділігі мен сапасының көтерілуіне және бәсекеге
қабылеттілігін арттыруға еш көмегін тигізбейді. Бүгінгі күні саланы
басқарудың жеткіліксіз тиімділігін тигізетін министірлік деңгейінде
лицензиялау, аккредитация, мемлекеттік сатып алу және тағы да басқа негізгі
функциялар орталықтануда [11].
Елімізді жүргізіліп жатқан әкімшілік реформа шеңберінде орталық,
жергілікті басқару ұйымдары мен медициналық ұйымдары арасындағы міндеттер
мен жауапкершілікті бөлу үшін денсаулық сақтау министірлігі денсаулық
сақтауды басқарудың тиімді үлгісін анықтап, Үкіметтің бекітуіне ұсынды.
Денсаулық сақтау ұйымдарымен дипломдалған менеджерлер ғана басқаруы
керектігі айқын көрінуде. Халықаралық ұйымдардың пікірінше аталмыш тұрғы
денсаулық сақтау реформасындағы негізгілердің бірі болып табылады.
Осыған байланысты министірлік сәйкес институциялы база құрылысына,
бағдарламаларды өңдеуге, арнайы мамандарды, оның ішінде шетелдерде де,
дайындаудың кезеңдері мен қажеттіліктерін анықтау жұмыстарына кірісті.
Мелекеттік бағдарламаны жүзеге асыру кезеңінде, яғни 2,5 жыл ішінде
денсаулық сақтауды басқару саласында қажет 1000 жуық маман оқытылды.
Денсаулық сақтау ұйымдарының өз алдына дербестігін көтеру мақсатында
келер жылдан бастап шаруашылық жүргізу құқығында оларды мемлекеттік
кәсіпорын мәртебесіне ауыстырылады. Бұл әрекет медициналық ұйымдар
басшыларына өздерінің әкімшілік-шаруашылық әрекеттерінде тәуелсіз болуға
көмектеседі. Мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асырудың бастапқы кезеңінде
денсаулық сақтауды реформалау үшін негіз жасалды, яғни саланың дамуына
кадр, материалдық және қаржы қорының бөлінуі. Екінші кезеңде реформа
алғашқы медико-санитарлы көмекті, ауруханалық секторды реформалауға, кадр
күштерін нығайтуға, көрсетілетін медициналық қызметтердің сапасын көтеру,
фармацевтикалық сектордың біртіндеп халықаралық көрсеткіштерге ауысуына
жіберіледі.
Қазіргі кезде денсаулық сақтау Министірлігі тұсында Халық денсаулығы
мен денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексті қарастыру жұмыстарын
жүргізетін жұмыс тобы құрылды. Ең алдымен ол елдегі медицина қызметінің
жүзеге асуының жағдайын, лицензиялау, аккредитациялау, келісім жағдайларын,
аталмыш жұмыстарды жүзеге асыруды бақылау, денсаулық сақтау субъектілерінің
жауапкершілігін реттеуге бағытталатын болады. Сонымен қатар, кодексте
емделуші құқытарына, қоғамдық денсаулықты сақтауды қорғау, медициналық
этикаға қатысты сұрақтар қарастырылады.
Денсаулық сақтау саласындағы заңдарды жүйелеу медицина дәрежесін
көтеруге және денсаулықты қорғау саласындағы әрекет ететін заңнама
актілерін жүйеге келтіруге және оларды халықаралық заңнамаға үйлестіруге
көмектеседі [12].
Бүгін Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесінде 19 ғылыми ұйымдар жұмыс
істейді, оның ішінде онкологияняң және радиологияның, көз аурулары мен ішкі
құрылыс ауруларының, кардиология, каратинді, хирургия мен эпидемиологияның
гигиена, туберкулездің, денсаулық сақтауды дамытудың, салауатты өмір салтын
қалыптастыру мәселелері, радиациялы медицинаның және т. б. ғылымының
маңызды бағыттарының бірі денсаулық сақтау саласындағы инновациялы
технологиялар медицинасын ойлап шығу болып табылады. Аталмыш бағыт
шеңберінде 55 ғылыми - техникалық бағдарламалар жүзеге асырылады. 24 жас
дарынды ғалымдар ғылыми зерттеулердің менеджментіне үйрену мақсатында АҚШ -
қа Достастық Университетіне аттандырылды.
Жуық арада ауыл мен қала тұрғындарына медициналық қызмет көрсету
деңгейіндегі айырмашылықты жою ауырға тиеді. Біздің мақсат – ауыл тұрғынына
медициналық қызметтің жақсы көрсетілуін, яғни барлық қажет медициналық
көмекті оның барлық кезеңдерінде толыққанды алу мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Осы мақсатта ауылды мекендегі денсаулық сақтауда Телемедицина және мобилді
медицинаның дамуы атты жоба еңгізілуде. Жедел және шұғыл медициналық
көмек, сондай-ақ ауруды емдеу мекемесіне тез арада жеткізу үшін санитарлы
авиацияның жүйесін нығайтамыз.
Әлеуметтік мәселелерді, оның ішінде денсаулық сақтау мәселелерін
шешуге қажет қаражат әлемнің ең дамыған елдерінде де жетіспеушілікте.
Америка Құрама Штаттары, Германия, Англия елдерінің денсаулық сақтау жүйесі
өз азаматтарының қымбаттылығы, жетілмегендігі және көп қағазды қажет
ететіндігі үшін сыналуда. Сонымен қатар денсаулық сақтаудың Дүниежүзілік
ұйымының ұсынысы бойынша денсаулық сақтауға кететін шығындар ІҰӨ-нің тек 8-
10 % ғана құрау керек. Тек осы жағдайда ғана денсаулық сақтау жүйесі
халықтың денсаулығын қажет деңгейде ұстау үшін сәйкес әрекеттер жасай
алады. Мүмкін осы ұсыныстарды қолдану керек шығар.
Қазақстан денсаулық сақтау жүйесін қаржыландыру жылдан-жылға өсуде.
Үкіметтің бірыңғай саясатының арқасында 2009 жылы біздің ел денсаулық
сақтау саласына елдің ІҰӨ-ң 2,3% шығындады. Соңғы жылдары денсаулық
сақтауды қаржыландыруда маңызды ерекшеліктер байқалды. Ең алдымен –
аудандық деңгейдегі бюджеттің шоғырлануы және 2008-2010 жылдар аралығында 5
есе өсіп, жыл соңында 274 млрд. теңгеге дейін жететін, жыл сайын бөлінетін
мемлекеттік ресурстардың көлемі. Бұл денсаулық сақтауды дамыту және
реформалау үрдісіндегі бірқатар сұрақтарды шешуге көмегін берді. Ауылдық
жердегі денсаулық сақтау саласының, Алғашқы медико-санитарлы көмек,
туберкулезге қарсы және онкологиялық мекемелердің материалды-техникалық
базасы жақсартылды. Медициналық кадрларды даярлау және қайта даярлау
бойынша шаралар қолдануда. Медицина қызметкерлерінің төлем ақысы
көбейтілді, бөлек мамандықтар бойынша еңбектің дифференциялы төлем ақысы
еңгізілді.
Сонымен қатар, айта кету керек, бұл саладағы еңбек ақыны ары қарай
жетілдіруді талап етеді.
Елдегі медициналық қызмет көрсету деңгейі медициналық білім беру мен
ғылымға байланысты болып келеді. Бұны дәлелдеу қажеті де жоқ. 90-жылдары
медициналық білім беру мен ғылым үлкен ауыртпашылықты бастан кешірді.
Ғылыми және білім беру мекемелері тек күтілуге ғана қаржыландырылып отырды.
қазір жағдай өзгерді. 2007 жылдың 24 сәуірінен Үкіметтің Жарлығымен
Қазақстан Республикасы медициналық және фармавцевтикалық білім беруді
реформалау Тұжырымдамасы келісілді.
Доктарантураға, аспирантураға, магистратураға және клиникалық
ординатураға мамндарды даярлау медициналық жоғарғы оқу орындарда, Ұлттық
Орталық, Ғылыми-зерттеу Институты, дәрігерлерді жетілдіру институтында және
қоғамдық денсаулық сақтаудың Жоғарғы мектебінде жүргізіледі. Бекітілген
бағдарлама шеңберінде денсаулық сақтаудың мемлекеттік ұйымдарының 14,5 мың
маманы біліктілік алды және қайта даярлаудан өтті [13].
Мемлекеттік бағдарламаны орындау бойынша шаралар Жоспарына сәйкес
мамандардың біліктілігін шетелдерде көтеру қарастырылған. 2010 жылы 163
медициналық жоғарғы оқу орындарының оқытушылары, сараптаушы
фармацевтикалық ұйымның мамандары шетелде біліктілігін жоғарлатты.
Бүгін Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесінде 19 ғылыми ұйымдар жұмыс
істейді, оның ішінде онкологияняң және радиологияның, көз ауруларының,
кардиология мен ішкі құрылыс ауруларының, каратинді, хирургияның, гигиена
мен эпидемиологияның, туберкулездің, денсаулық сақтауды дамытудың,
салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері, радиациялы медицинаның және
т. б. Медицина ғылымының маңызды бағыттарының бірі денсаулық сақтау
саласындағы инновациялы технологияларды ойлап шығу болып табылады. Аталмыш
бағыт шеңберінде 55 ғылыми-техникалық бағдарламалар жүзеге асырылады. 24
жас дарынды ғалымдар ғылыми зерттеулердің менеджментіне үйрену мақсатында
АҚШ-қа Достастық Университетіне аттандырылды.
Бүгінде елімізде жеке меншік медицинаның дамуын және ерікті түрдегі
медициналық сақтандыруды ынталандыратын денсаулық сақтау саласын
қаржыландырудың бюджетті үлгісі қалыптастырылған.
Қымбат тұратын және жедел шешуді қажет етпейтін көмектің басқасы
Қазақстан Республикасы Үкіметімен бекітілген тегін медициналық көмектің
кепілдендірілген көлемінің Тізіміне сәйкес тегін көрсетіледі. Бұл тізім
жылдан жылға кеңейіп келеді. Сондай-ақ, төлеуге шамасы бар тұрғындар үшін
– таңдамалы ақылы медицина мен ерікті түрдегі медициналық сақтандыру
дамиды. Бірақ оның көлемі денсаулық сақтаудың барлық қажеттілігнен 10-15 %-
ды құрайды.
Қазақстан дәрігерлерінің және білікті дәрігерлерінің құрылтайы 5 жылда
бір рет болып тұрады. Осыншама маңызды форумның мақсаты сала дамуының
нәтижелерін қорыту және оның ары қарай дамуының стратегиясын анықтау болып
табылады. Ол 2005-2010 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының
денсаулық сақтауды дамыту және реформалаудың мемлекеттік бағдарламасы
шараларының қысқа мерзімді Жоспарын орындалуының аяқталуы мен ұзақ мерзімді
денсаулық сақтау саласының даму Стратегиясының өндірілуі шекарасында
өткізіледі.
Берілген стратегиямен ең алдымен республика тұрғындарына көрсетілетін
медициналық қызмет сапасын жоғарылату, әлеуметтік маңызды ауру түрлерінің
қазіргі заманға сай жоғарытехнологиялық емделуін, реабилитациясын,
диагностикасын, алдын алу шараларын жетілдіру жүйесін өндіру қарастырылатын
болады. Ал біздің басты мақсатымыз – халықтың ауру-сырқаттармен ауыруын
төмендету [14].
2 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУҒА БӨЛІНГЕН ШЫҒЫНДАРДЫ ТАЛДАУ МКҚК КӨКШЕТАУ ҚАЛАЛЫҚ
ЕМХАНАСЫНЫҢ МЫСАЛЫНДА
2.1 Денсаулық сақтау саласына жіберілген мемлекеттік бюджет шығындарын
сараптау
1999 жылғы 20 қаңтардағы №3-1-7 б Мемлекеттік кәсіпорындарға жатуға
қайта тіркелетін мекемелер тізімі туралы Көкшетау қаласы әкімінің
бұйрығына сәйкес Көкшетау қаласының Денсаулық сақтау Департаментінің
қалалық емхана мемелекеттік комуналдық қазыналық кәсіпорынға ауыстырылды.
Оперативті басқарма құқығы жекешелік мүлігі бар, жекеменшік балансы бар,
несиелік мекемелерде өз есеп айырбасы бар, мемлекеттік және орыс тіліндегі
өз мөрі бар, тауарлы белгілері және өзінің бланктері бар мемлекеттік
тіркеуден өткен уақыттан бастап заңды кәсіпорын болып саналады.
Кәсіпорын өз қызметінде ата заңмен, ҚР-ның азаматтық кодексімен
Мемлекеттік кәсіпорындар туралы ҚР-ның заңымен, басқада ҚР-ның нормативтік
құқықтық актілерімен негізгі жарғылармен басқарылады.
Көкшетау қаласы әкімшілігі кәсіпорын мен ұйымының құрылтайшысы
коммуналды жекеменшік құқық субьектісінің қызметі болып табылады. Көкшетау
қаласының Денсаулық сақтау Департаменті мемлекеттік басқарма ұйымдарына
басшылық етеді.
Кәсіпорынның толық атауы: Мемлекеттік мекеме Көкшетау қаласы
Денсаулық сақтау Департаменті Мемлекеттік Коммуналдық Қазыналық Кәсіпорын
қалалық емхана.
Қысқаша атауы: Көкшетау қаласы Денсаулық сақтау Департаменті ММ МКҚК
қалалық емхана [15].
Мемлекеттік басқарма ұйымын анықтайтын кәсіпорын қызметінің негізгі
түрі болып табылады:
- кәсіпорынға жататын аймақтағы халыққа емханада, үйде және ақылы
квалификациялы көмек көрсету;
- емханаға қарасты жататын халықтар арасында алдын ала емдеу шараларын
ұйымдастыру және өткізу, (ақылы қызмет көрсету келісім шартына тұрған
жағдайда) 2004 жылғы 12 наурызда №243 ҚР Денсаулық сақтау Министрлігінің
бұйрығына сәйкес агроөнеркәсіптік және басқа да контингент жұмысшыларын
мүгедектікке, емдеуге жіберілген жұмыстар жүргізу,
- науқастарды диспансерлеуді ұйымдастыру, жүрек қан тамырының ауруы
қаупі жоғары науқастарды диспансерлеу, қатерлі ісік аурулармен және бала
туатын жастағы әйелдердің экстрагенитальді паталогиясы бар науқастарды
диспансерлеу;
- созылмалы және аяқасты ауруларға жарақат алған немесе уланған және
бақытсыздыққа ұшыраған науқастарға алғашқы және жедел жәрдем көрсету;
- стационарлық емдеуді қажет ететін науқастарды мезгілінде ауруханаға
жатқызу, профельдік ауруы бар науқастарды қосымша тексерістен өткізу;
- жұмысқа тұрар алдындағы тексерістер: мезгілдік, мақсатты, ақылы және
тағы басқа. Алдын ала тексеру түрлерін өткізу;
- халықты диспансерлеуден өткізгендегі динамикалық бақылауға жататын
тұлғаларды сараптау;
- эпидемияға қарсы іс – шаралар: егулер, жұқпалы аурулады анықтау,
ошақтарды бақылау;
- уақытша сарапшы және мүлдем еңбекке жарамсыздық, тұлғалардың еңбекке
орналасу кепілдемесі, жеңілдеген еңбекті талап етушілер, санаторлы –
курорттық емдеуге сұрыптау, жұмысқа мүлдем жарамайтын белгілері бар
тұлғаларды медико-әлеуметтік экспертті комиссияға жіберу.
ҚР – ның заңына сәйкес акционерлік қоғамның қаржылық қорын
шешуде басты рольді таза актив көрсеткіштері алады [16].
Кесте 1 - Деректі жекеменшік және уставты қор айырмашылығының
сараптамасы
Көрсеткіштер 2008 2009 Өзгертулер
1.Қосымша қор - - -
2.Жинақ қор - - -
3.Қор 100000 100000 -
4.Таратылмаған кіріс - - -
5.Алдағы уақыттағы табыс - - -
6.Мекеменің жеке қорының өсу қоры 100000 100000 -
7.Шығын - - -
8.Акционерлерден сатып алған жеке- - -
акция
9.Уставты қор жарнасына берешек - - -
10.Дерексіз жеке меншік капитал - - -
қоры
11.Деректі жеке меншік және 100000 100000 -
уставты қор айырмашылығы.
Ескертпе автормен құрастырылған [16]
Жыл соңында жекеменшік капиталдың өсімі жоқ. Деректі жеке меншік және
уставты қор айырмашылығы кәсіпорынның жеке капиталының өсімін құрайды. Бұл
жағдай ММ қалалық емхананың қаржылық қорының тұрақтылығын көрсетеді. Жеке
капиталдың барымен жеткіліктілігіне сараптама жүргізгеннен кейінгі тапсырма
қолдағы қормен оның жеткіліктігіне талдау болып табылады. ММ қалалық
емхананың қорын қамсыздандыру сараптамасы 3 - ші кесте негізінде
көрсетілген. 4 - ші кестедегі берілген көрсеткіштерден, кәсіпорынның
қаржылық жағдайдың №1-ші классификациялық орында екенін көруге болады. Бұл
типте кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының жоғары екеніне тура келеді, яғни
қоры мен шығыны барлық негізгі көзден аз. 3 - ші кестеде қаржылық
тұрақтылығын мінездейтін коэффициенттерді көреміз [17].
Кесте 2 - Қаржылық тұрақтылықты мінездейтін коэффициент
Орағытпа коэффициенткм = жеке Жеке капиталдың қай ≤ 0,5
айналымдағы қор бөлігі мобильді
шынайы жеке капитал формада екенін
көрсетеді.
Қор қалыптастыру ка.и. ’ жеке Негізгі қор Оң өсу
негізінің айналымдағы қор қалыптастыру
автономиялық қор қалыптастырудың бөлігінің жеке
коэффициенті негізгі бөлігінің бөлігін көрсетеді
жалпы көлемі
Негізгі жеке қорды коб. ’ жеке коб. ≥ ка.и. ≥ 0,6 ÷ 0,8
қамсыздандыру айналымдағы қаражат
коэффициенті қор
Жеке қаражатпен коб. ’ жеке Егер коэффициент ≥ 0,1
қамсыздандыру айналымдағы қор 0,1-ден аз болса,
коэффициенті айналымдағы актив баланс құрылымы
қанағаттанарлықсыз
Ескертпе автормен құрастырылған [17]
- маневр коэффициенті - ММ қалалық емхананың жеке капиталының қай
бөлігі мобильді түрде емес екенін көрсетеді. Коэффициент деңгейі ≥ 0,5
шамасы болса, ал ММ қалалық емхананың маневр коэффициенті 2009 жылы 0,75
құрады және жыл соңында ол 0,55-ке тең, бұндай тенденция кәсіпорынның қаржы
тенденциясына теріс мінездеме береді;
- автономия коэффициенті – бірдей шамада болуы қор қалыптастыру
негізінің жалпы қаржысының толықтай жеке айналымдағы қаражаттан тұратынын
көрсетеді. Бұл кәсіпорынның толық тәуелсіздігінің куәсі, бұл тағы бір оң
нәтиже;
- жеке айналымдағы қордың жеткіліктілігі жеке қор негізінің қамсыздану
коэффициенті болып табылады. Бұл ≥ 0,6 - 0,8 болу керек және автономия
коэффициентіне тең немесе жоғары болуы керек. Біздің жағдайымызда барлық
шарттар орындалуында, бұл да оң мінездеме береді;
- жеке қаражатпен қамсыздандыру коэффициенті талдап отырған
кәсіпорынның қаржы жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.
Кесте 3 - ММ қалалық емхананың қаржылық тұрақтылығын мінездейтін
коэффициент
Көрсеткіш Басындағы Аяғындағы Өзгешелі
к
Маневр коэффициенті 75000100000’0,75 55000100000’0,55-0,25
Қор қалыптастыру негізінің 7500075000’1 5500055000’1 0
автономиялық коэффициенті
Негізгі жеке қорды 7500045000’1,67 5500035000’1,57 0,09
қамсыздандыру коэффициенті
Жеке қаражатпен 7500045000’1,67 5500035000’1,57 0,09
қамсыздандыру коэффициенті
Ескертпе автормен құрастырылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 4
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ 7
САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ
1.1Өндірістік басқарманың қаржылық – экономикалық негізі 7
1.2Мекеменің мемлекеттік бюджетпен өзара байланысы 8
1.3Денсаулық сақтау саласын қаржыландыру жағдайын қамтамасыз ету
12
2 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУҒА БӨЛІНГЕН ШЫҒЫНДАРДЫ ТАЛДАУ МКҚК КӨКШЕТАУ 20
ҚАЛАЛЫҚ ЕМХАНАСЫНЫҢ МЫСАЛЫНДА
2.1Денсаулық сақтау саласына жіберілген мемлекеттік бюджет 20
шығындарын сараптау
2.2Кәсіпорын ұйымының қаржылық есебін талдау 25
2.3Денсаулық сақтау саласының дамуы мен мемлекеттік бағдарламасы
32
3 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНЫҢ ҰЙЫМДАРЫН 39
ҚАРЖЫЛАНДЫРУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
3.1Денсаулық сақтау саласындағы ұйымдарды қаржыландыру дың 39
шетелдік тәжірибелері
3.2Денсаулық сақтау саласының ұйымдарын қаржыландыру мәселелері
және оларды шешу үлгісі 51
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Қазақстан
Республикасында денсаулық сақтау саласының дамуын қаржыландыру 10 жыл
ішінде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру мәселесінде жаңа тәсілдер
жүзеге асырылды, айқын қол жетерлік медициналық қызмет, нақты айта кетсек
тегін медициналық қызметтің кепілдендірілген көлемін қамтамасыз етудің
бірқатар қадамдары жасалды.
Денсаулық сақтау - өмір сапасының ортақ бір көрсеткіші және қоғамның
әлеуметтік дамуының белгісі, критериі. Халықтың мықты денсаулығы –
экономикалық және мәдени өсудің шарты. Алматы қаласының Денсаулық сақтау
департаментінің басшысы В. Н. Девятконың баяндамасында қала тұрғындарының
ауруларының және соңғы жылдардағы қаланың емдік-алдын алу ұйымдардың даму
сандары көрсетілді. Туу деңгейі қалпына келіп, өлім көрсеткіші біршама
азайды.
Дегенмен, Алматы қаласында республикалық көрсеткіштермен
салыстырғанда бұрыңғыдай туу деңгейі төмен және өлім көрсеткіші жоғары
болып тұр. Төзімділікті сақтандырудың арқасында балалардың вакцинамен
басқарылатын індетті ауруларының көрсеткіші төмендеді. Осымен қатар
жыныстық қатынастар арқылы берілетін инфекциялы аурулар жиілігі, 1,5 есе
наркомания өсті.
Соңғы жылдары төзімділікті сақтандыруға және әлеуметтік маңызды
ауруларға басты назар аударылуда, мемлекеттік тапсырыс шеңберінде тегін
медициналық көмектің кепілдендірілген көлемін қаржыландыру ұстанымы
енгізілді. Мемлекеттік емес сектор шапшаң даму үстінде: егер 2008 жылы
мұнда 436 жұмыс орны құрылса, 2009 жылдың 1 жартыжылдығында 521 жұмыс орны
болды. 2001 жылдан бастап кіші және орта бизнес субъектілері 14 есе өсті
және бүгінгі күні 682 (315 заңды тұлғалар және 367 жеке тұлғалар).
Мемлекеттік емес өмірге қажетті дәрі – дәрмектер тендер арқылы амбулаторлық
көмектің 11 %-ын көрсетеді. Жаңа бағыттағы емдік мекемелер ашылды:
медбикелік күтімі ауруханалары, хоспис, балалар реабилитациясының орталығы.
Жаңа медициналық технологиялар орталығы құрылуда.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Бюджет шығындарын қаржыландыру және
жоспарлау көздерінің мәнін, қажеттілігін, мәселелерін отандық және шетелдік
экономистердің еңбектерінде жан-жақты қарстырылған.
Отандық экономистердің ішінде Искаков У.М., Лекеров Е.Б., Тлеубекова
А.А., Угибаев Б.С., Дүйсенбаев К.С. және тағы басқа экономистер де бюджет
шығындарын қаржыландыру мен жоспарлауға байланысты мәселелерге бағытталған
еңбектер жазды.
Соған қарамастан, отандық экономистердің еңбектері көп жағдайда
экономикалық басылымдардағы ғылыми мақалалар мен оқулықтар шеңберінен шыға
алмай жүр. Қазақстанда бюджет жүйесінің қазіргі жағдайын талдауға
бағытталған кең көлемді ғылыми еңбектер жоқ. Қазіргі жаhандық қаржы
дағдарысы жағдайында бюджет шығындарын қаржыландыру мен жоспарлау
мәселелерін талдаудың маңызы зор.
Тақырыптың өзектілігі мен зерттеу дәрежесі дипломдық жұмыстың
мақсатын анықтайды.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - Қазақстан Республикасында денсаулық
сақтау саласының дамуын қаржыландыруы. Осы мақсатқа жүзеге асыру үшін
мынадай міндеттер орындалады:
- 2008-2010 жылдар аралығында денсаулық сақтау саласына
бөлінген мемлекеттік бюджет шығындарын сараптау;
- Ана мен сәби денсаулығын нығайту бағдарламасын қаржыландыру
жағдайын қамтамасыз ету;
- 2008-2010 жылдарға арналған денсаулық сақтау саласының дамуы
мен мемлекеттік бағдарламасы (қаржылық тұрғыдан);
- Көкшетау қаласының Денсаулық сақтау Департаменті МКҚК №1
қалалық емхананың қаржылық – шаруашылық қызметін талдау;
- денсаулық сақтау саласының ұйымдарын қаржыландыру мәселелері
және оларды шешу үлгісі.
Зерттеу пәні - Қазақстан Республикасында денсаулық сақтау
саласының дамуын қаржыландыру және жоспарлау көздерін анықтау.
Зерттеу обьектісі – Көкшетау қаласының Денсаулық сақтау
Департаменті МКҚК емханасының қаржылық-шарушылық қызметін талдау.
Дипломдық жұмыста зерттеудің методологиялық және теориялық негіздері –
дипломдық жұмыс әдістемелік нұсқауға сай орындалған және отандық
экономикалық әдебиеттер мен журналдар, статистика агенттігінің
көрсеткіштері, Қазақстан Республикасының Үкіметінің Заңдары және
нормативтік актілері, Республикалық және қалалық денсаулық сақтау
департаментерінің мағлұматтары қолданылған.
Зерттеу әдістері. Дипломдық жұмыстың тақырыбын зерттеу
барысында жалпы диалектикалық, салыстырмалы–статистикалық, аналитикалық,
логикалық, топтастыру сияқты әдістері қолданылған.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы - Елбасының халыққа жолдауында денсаулық
сақтауды қаржыландыру, басқару жүйелерін жетілдіруде, медициналық көмек
көрсетуді ұйымдастыруда, денсаулық сақтау жүйесінің қағидалық базасында,
саланың санақтық және ақпараттық жағында, сонымен қатар қаржы ресурстарын
тиімді пайдалану және сатып алушылықты міндетті түрде орталықтандыруға
күрделі өзгерістер жасау керектігін атап өтті.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік негізі - бүгінгі күні елімізде
Денсаулық сақтау министірлігімен құрастырылған 2005-2010 жылдарға арналған
Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамыту және
реформалаудың мемлекеттік бағдарламасы жұмыс істеп жатыр. Бағдарламаның
мақсаты мемлекет пен адам арасында денсаулықты сақтау үшін жауапкершілікті
бөліп алу міндеттерін анықтап, оны тиімді қолдануға болады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың өзектілігі, зерттеу дәрежесі, мақсаты мен
міндеті, зерттеу объектісі, зерттеудің пәні, методологиялық негізі, зерттеу
әдістері, ғылыми жаңашылдығы мен практикалық маңызы қарастырылған.
Бірінші тарауда Қазақстан Республикасында денсаулық сақтау
саласының дамуын қаржыландыруы қарастырылған.
Екінші тарауда Көкшетау қаласының Денсаулық сақтау
Департаменті қалалық емхананың қаржылық – шаруашылық қызметіне талдау
жасалған.
Үшінші тарауда Денсаулық сақтау саласының ұйымдарын
қаржыландыруды жетілдіру жолдары ұсынылған.
Дипломдық жұмыстағы зерттеудің нәтижелері қорытындыда
жинақталған.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ
САЛАСЫНЫҢ ДАМУЫН ҚАРЖЫЛАНДЫРУ
1.1 Өндірістік басқарманың қаржылық – экономикалық негізі
Кәсіпорын басқармасын мемлекеттік басқарма ұйымы атқарады. Кәсіпорынды
басқаратын мемлекеттік ұйымының мынадай өкілеттілігі бар:
- кәсіпорын қызметінің басымдық бағытын анықтау;
- кәсіпорын шаруашылық қызметінің перспективті жоспарларын бекіту және
қарастыру, сонымен қатар қаржылы көрсеткішінің жоспары, кезеңдік және оның
көрсету реті;
-мемлекеттік басқару ұйымдарына белгіленген мерзімді кәсіпорындардың
перспективті шаруашылық – қаржылық көрсеткіштерін бақылау және талдау;
- басшыны тағайындау, заңдар жиынтығына байланысты аттестациядан
өткізу;
- кәсіпорын мүліктерін сақтау және ретімен қолдануға бақылау жүргізу;
- ҚР-ның заңдар жиынтығы құзыры бойынша әртүрлі сұрақтардың шешімін
қабылдау.
Мемлекеттік басқару ұйымына есеп беруші ретінде кәсіпорын ұйымының
басшысы заңды тұлға болып табылады. ҚР-ның еңбек туралы заңдар жиынтығына
сәйкес кәсіпорын басшысы мемлекеттік басқару ұйымымен еңбекке байланысы
келісім – шартына отырады.
Жеке дара еңбек келісімінде мерзімі көрсетілгеннен басқа жұмыс
жағдайы, материалдық жағдайы, кепілдемелік есебі негізінде қызметтен
босатылу Қазақстан Республикасының заңдар жиынтығы бойынша басшылардың
құқығы, міндеттері, жауапкершіліктері белгіленеді, сонымен қатар қаржылық –
шаруашылық қызметінің мәлімдемесін ұсыну және мемлекеттік бюджетке белгілі
уақытта таза кірістің аударылмағаны белгіленген.
Кәсіпорын басшысы жалғыз басшылық принціпі бойынша кәсіпорын қызметіне
байланысты барлық сұрақтар шешімін құзырлығына сәйкес өзбетімен шешім
қабылдайды.
Барлық мемлекеттік ұйымдар мен мекемелерде кәсіпорын басшысы
сенімхатсыз кәсіпорын атынан қызмет етеді, кәсіпорын мүліктерін қолданады,
сенімхат береді, банктерден есепшот ашады, бұйрықтар шығарады және барлық
қызметкерлерге нұсқау береді. Басшы өз біліктілігі құзіреттілігіне
байланысты еңбек заңына сәйкес кәсіпорынға қызметкерлерді жұмыстан босату,
қабылдау және ынталандыру мен шара қолдана да алады. Сол сияқты кәсіпорын
басшысының орынбасарын кәсіпорын басшысының ұсынысы бойынша мемлекеттік
басқару ұйымдары қызметке алады және босатады. Басшылар орынбасарының
біліктілігі басқа да кәсіпорын қызметкерлерінің біліктілігін заң жиынтығын
сәйкес құзырлығын басшы құрастырады [1].
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау жүйесі мемлекеттік және
мемлекеттік емес секторлардан тұрады.
Денсаулық сақтау жүйесінің әрекетіне мемлекеттік реттеу және
мемлекеттік бақылауды денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті ұйым атқарады.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік бақылау денсаулық сақтау
саласындағы азаматтардың құқықтарын қамтамасыз етуді кепілдеу бағытында
орындалады. Денсаулық сақтау ұйымдарының қаржыландырылуы келесі тәртіпте
жүзеге асырылады.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік ұйымдарды қаражатпен
қамсыздандыру былайша жүзеге асырылады:
- мемлекеттік бюджет қаражаты;
- медициналық сақтандыру қаражаты;
- ақылы негізде көрсетілген медициналық қызмет көрсету үшін алынған
қаражат;
- Қазақстан Республикасының заңына қайшы келмейтін басқа да пайда
көздері.
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік емес ұйымдарды қаражатпен
қамсыздандыру былайша жүзеге асырылады:
- тегін медициналық көмектің кепілдендірілген көлемі үшін мемлекеттік
бюджет қаражаттарынан;
-медициналық сақтандыру қаражатынан;
- ақылы негізде көрсетілген медициналық қызмет көрсету үшін алынған
қаражаттан;
- Қазақстан Республикасының заңына қайшы келмейтін басқа да пайда
көздері [2].
1.2 Мекеменің мемлекеттік бюджетпен өзара байланысы
ММ қалалық емхананың кірісі жылдық кіріс пен шығыстың
айырмашылығы болып табылады. Бұл салық кодексінің 80 – 103, 105 – 114
бабтарында, сонымен бірге қосымшада көрсетілген салық кодексінің 122 бабына
сәйкес. Жылдық кіріс салық кодексінің 91 бабына сәйкес сараптама жасауға
жатады.
ММ қалалық емхананың жылдық кірісі, Қазақстан Республикасы бойынша
салық мерзімі мезгіліндегі кірістерден тұрады.
Жылдық кіріске салық төлеушінің барлық кіріс түрлері кіреді, ол:
- тауардан түскен кіріс;
- ғимараттың өсімінен түскен кіріс;
- міндеттемелер;
- жалға беруден түскен кіріс;
- қарыз көлемінің азаюынан түскен кіріс;
- қызметтік әрекетті тоқтату немесе оны азайтуға келісуден түскен кіріс;
- бұрынырақ істелінген істен түскен компенсация;
- сыйлық;
- дивидендтер;
- оң курстық айырмашылық;
- ұтыс;
- роялти.
Салық төлеушінің шығыны оның жылдық кірісіне байланысты салық салуға
жатады, тек салық кодексі бойынша салық салуға жатпайтын шығындардан
басқасы.
Салық кодексінде шығындарды алу белгілі – бір шамада анықталған. Алым
ММ қалалық емханада шығындарды растайтын, жылдық кіріспен байланысты іс –
қағаздардың бар болуымен жүргізіледі. Сол уақыттағы шығыс, өздерінің
түпкілікті түрінде алымға жатады, тек алдағы шығыстардан басқасы. Табиғи
түрдегі монополистердегі ұтылыс, бұл,
ҚР заңдылығында бекітілгендей белгілі – бір шамада алымға жатады. Егер
бір шығын бірнеше жерде көрсетілсе, ол кірісті есептегенде тек бір рет қана
алымға жатады. Жылдық кіріске байланысты алынған айып пұлдар, пениялар
алымға жатады, бұл жерде мемлекеттік бюджетке түсетін кірістен басқасы.
Корпоративті кіріс салығы ММ қалалық емханада Салық Кодексінің 135
бабтың 1 бөлігінде белгіленгендей өтімді пайдалану жолымен, Салық
Кодексінің 122 бабына сәйкес жүргізілген өзгерістермен сонымен бірге Салық
Кодексінің 124 бабына байланысты шығарылады.
ММ қалалық емхана корпоративті кіріс салықты Салық Кодексінде
белгіленгендей аванс төлем кіргізу жолымен өтейді.
Осы жылғы салық мерзімінің корпоративтік кіріс салығының жорамал
сомасының есебімен, декларацияда көрсетілген алдыңғы салық уақытының
корпоративті кіріс салығымен, шын мәнісіндегі салық міндетінің сумасынан
есептеп салық төлеуші ММ қалалық емхана корпоративті кіріс салығынан
аванс төлемін шығарады. Корпоративті кіріс салығының аванс төлемінің сомасы
алдыңғы салық уақытының төленген орташа айлық төлемінің шамасымен
есептеледі [3].
Салық төлеушінің төлеуге жататын аванс төлемінің сомасы, бірдей
бөлікпен салық төлеу уақытында төленеді. Корпоративті кіріс салығы бойынша
төлемге жататын аванс төлем сомасының есебі декларация өткізгенге дейінгі
салық төлеушімен сол жылдың 20 – шы қаңтарына дейін құрылып өткізілуі
керек. Өткізілетін жер салық төлеушінің тіркелген жері. Декларация
өткізгеннен кейін корпоративті кіріс салығы бойынша аванс төлемінің есебі
салық төлеушімен жұмыс күніне дейін берілуі керек.
Салық төлеушілер корпоративті кіріс салығының декларациясын
өткізгеннен кейін салық төлеу уақытында ұтылыс алған немесе кіріс болмаған
қорытындыдан кейін, сонымен қатар қайтадан құрылған салық төлеуші осы
уақыттан бастағанда 20 күн ішінде салық органына салық төлеу уақытында
төлемге жататын жорамалды аванс төлемінің есебін тапсыруға міндетті. Салық
органдарына негізделген жазбаша арыз ұсынылған жағдайда салық төлеу
уақытында аванс төлемінің дұрысталған есебін әкелуге құқылы. Егер Салық
Кодексінің 128 бабында басқадай жағдай көрсетілмесе салық төлеуші
корпоративті кіріс салығын өз тұрған жерінде өтей алады. Салық Кодексінің
126 бабында анықталғандай, Салық Кодексінің 136 бабында ұсынылғандай
осы айдың 20 – шы жұлдызынан асырмай ай сайын корпоративті кіріс салығы
бойынша бдюжетке авансты төлем ақы кіргізуге салық төлеушілер міндетті.
Салық төлеу уақытында төленген аванс төлемінің сомасы корпоративті
кіріс салығының есебіне кіреді. Декларация өткізуге белгіленген уақыттан 10
күнге дейін кешіктірмей салық төлеу уақытының қорытындысымен корпоративті
кіріс салығы бойынша ММ қалалық емхана соңғы есепті жүргізеді. Тұрған
жерлерінің бюджетімен байланысты өздерінің құрылым бөліктерімен
корпоративті кіріс салығын ҚР – ның заңдылығында белгіленгендей жүргізеді.
Құрылым бөліктерін иеленуші салық төлеушілер салық төлеу уақытында аванс
төлем бойынша есепті тіркелген орны бойынша салық органдарына өткізуге
міндетті, сонымен бірге көшірмесін Салық Кодексінің 127 бабында қаралғандай
бөліктердің тіркелген жеріндегі салық органдарында да берулері тиіс.
Есептің көшірмесін салық төлеушінің тіркелген орнындағы салық органдары
куәләндіру керек. Салық төлеушілер өз құрылым бөліктерінің тіркелген
жеріндегі салық органдарын корпаративті кіріс салығы сумасы жөнінде
ескертуге міндетті. Салық Кодексінің 249 бабына сәйкес шығарымдағы
тауарладың қосымша бағасына салынған салық уақыты өзгеруі мүмкін.
ММ №1 қалалық емхананың ұзақ және қысқа мерзімді несие беруі ҚР –
ның ұлттық банкінің бұйрығымен бекітілген ережелері бойынша жүргізіледі.
Несие беру Ұлттық банктің шешімімен банктік операциялар жүргізуге
құқылы, лицензиясы және ресми статусы бар банктер арқылы жүзеге асырылады.
Несие тек несиелі кәсіпорындарға беріледі. Несиелік кәсіпорын деген
түсінікке толық және уақытында өз қарызынан құтыла алатын кәсіпорын жатады.
Негізінде бұл бағыттағы кәсіпорындар сапалылығымен және жаңа тауарларымен
көзге түседі және тағы басқа. ММ қалалық емхана несиені коммерциялық,
келісімдік негізде, қайтару, төлем және уақытылы шартпен береді. Несие беру
несиелік қоры бар банк арқылы жүргізіледі, несиелік қарызы жоқ болғанда
ғана [4].
Несие алу үшін субъект банкке жазбаша түрде түсініктеме береді.
Несиені не үшін, қанша керек екенін, қолдану уақытын, қайтару уақытын,
сонымен қатар несие алатын кәсіпорынға кішкене мінездеме және экономикалық
пайдасы жөнінде. Түсініктеме бірінші рет банктен несие алатын кәсіпорын
немесе банкте есеп шоты бар кәсіпорын немесе қандай болмасын бір келісімді
іске асыру үшін несие алуға банкке беріледі. Банкте ссудалық есеп шот есеп
айырысу шотының ашылуына байланысты ашылады. Бұл үшін кәсіпорын банкке
арыз, міндеттеме, устав, мекеме іс – қағаздарының көшірмесін, кәсіпорынның
ережесін, тіркеу нөмірін, куәлік және айғақ және тағы басқа тапсыруы керек.
Осылармен қатар, несиенің қолдану мақсатына орай, банктің өтінішімен
келесі материалдарды (іс – қағаздарды) тапсыруы керек;
- несие алушы кәсіпорынның тауарды таратудан түсетін есебінің технико-
экономикалық негізін;
- жылдық және тоқсандық есептер;
- қаржы қорытындыларының есебі;
- ақша қорының есебі;
- банктегі есп шот көшірмесі;
- басқа да несие төлеу қабілетін анықтайтын есептер мен материалдар;
- банктерде қабылданғандай форма бойынша (кепілдік міндеті, кепілдік
болу, қамсыздандыру куәлігі және тағы басқа) уақытылы несиені қайтару
міндеттемесін қамтамасыз ету.
Банк несиені несие алушының уақытылы қайтару, кепілдікке алған
заттарының басқа кепілдікте жоқ болған жағдайдағы шартпен ғана береді.
Кепілдік құқығы банкке егер келісім шарт бұзылған жағдайда, кепілге алған
заттан құндылықты алуға береді. Кепілдік жөніндегі келісім жазбаша түрде
жүргізіледі, тек тұрғын үйден басқа жағдайда куәләндірілмейді. Кепілдікке
ақшалай құндылығы бар заттар беріледі. Кепілдік жазбаша түрде көрсетіледі
және кепіл берушінің толық және жартылай қарызын, пайызын өтеуге міндетті
болып табылады. Кепіл кепілдік хатты ссуда және пайызды төлейтін банк
мекемесіне береді. Несие алушының мақсаты, сомасы, уақытылы көрсетілген
келісімнен кейін және іс – қағаздар тізбегі тексерілген соң несие беріледі.
Банк 1 жылға не онан да көп уақытқа келісімге отырады. Келісім шарты
мен несие келісімдері әр жеке тұлғада жекеше қарастырылады.
Қысқа мерзімді несие 12 айдан артыққа берілмейді. Жеке жағдайларда,
өндірістің шығарылымына байланысты одан ұзақ уақытқы беріледі, бірақ 2
жылдан артыққа емес.
Несие ереже бойынша қолма – қолсыз жолмен, несие алушының есп шотына
аудару арқылы жүргізіледі. Керек болған жағдайда ғана қолма – қол ақша
беріледі. Егер қомақты мақсатты бағдарламада, банк несие арызын
қанағаттандыра алмаса, банкпен бірге несие бере алады. Ұзақ мерзімді
несиені банк тек күрделі салымдар жүргізгенде ғана береді. Ұзақ мерзімді
несиені төлеу банк пен кепілдік беруші арасындағы келісім бойынша
анықталады. Несиені қолданудағы төленетін пайыз бір қалыпты болу керек [5].
Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес несиені төлеуді төлеуші
қолма – қолды және қолма – қолсыз түрмен өшіре алады. Кепіл алушы несиені
ертерек төлерінде банктке 5 күн бұрын хабар беруі керек. Мына жағдайларда:
- несие алушының несиені алған мақсатқа жұмсамағанда;
- тексеру барысында несие алушының төлем қабілетінің жоқтығы аңғарылса
және кепіл берушінің, банктің қойған талабына сай емес ақпарат берген
жағдайда не жалған ақпарат берген жағдайда;
- кепіл берушінің несие пайызын төлеу уақытын 5 банктік күнге өткізіп
алғанда;
- несиенің қайтару уақытын бұзғанда;
- кепіл берушінің өз төлеу қабілетінің бар екенін Банк талабына сай
әкелмегенде, Банк кепілдікке қарсы дау (талап) ашып, ол кісінің дүние
мүлкін арестке (қамауға) алады.
Басқа жағдайда келісім мен заңдылықтарда көрсетілгендей несие бойынша
есептелген бар ақшамен үстіндегі пайызын қоса жедел түрде қайтарып алуға
банк құқылы. Егер кепілдік берушінің мекен – жайына несиені жедел түрде
қайтару туралы жазбаша хабар жібергеннен кейін
5 күннен соң өтелмесе кепіл берушіге айып – пұл салынады. Кепілшінің
келісімінсіз, бірақ ескертілген жағдайда несие пайызын көтеруге не болмаса
түсіруге, яғни өзгертуге құқылы. Несие төлеу уақытындағы инфляцияға, несие
ресурсындағы конъюнктурлық қарқыны және тағы басқа факторларға байланысты
өзгертулер жүргізіледі. Егер 5 күн ішінде кепілшіден жауап келмесе (енген
өзгертулерге келісімін берген не болмаса келіспеген туралы), Банк келісімді
жаңа енген ескертулермен күшінде деп санауға құқылы. Қабылданған шешім
туралы кепілшіге ескертеді. Енгізілген өзгертулермен кепілші келіспеген
жағдайда Банк несие келісімін бір жақтың келісімінсіз бұзуға құқылы.
Осы орайда кепілші несиенің пұлын толық қайтаруға міндетті. Кепілшінің
өтінішімен және басқа да себептермен Банк қарыз өтеу уақытын созуға қосымша
келісім жасауға құқылы. Бұл жерде қайтару пайызының сомасын Банк шешеді.
Бұдан басқа несие уақытын созу берілмейді. Уақыты созылған несиені уақытылы
қайтармағанда, үстіндегі пайызын көтеру Банк қаралымымен шешіледі. Берілген
негізгі несиені келісімде көрсетілген уақытта төлемесе, мерзімі өткен болып
саналады және оған Банк шешімімен өсім есептеледі.
Несие төлеу қабілетін олардың бухгалтерлік есептерінің жағдайын,
қаржылық қорын тексеріп, қорытындысын жазған актыға жазып, екі жақтың
адамдары қол қояды. Егер келіспеген жағдайда ескертулер жазып барып қол
қояды. Несие бойынша пайызын уақытылы төлемесе әрбір күнге 0,5 пения
салынады [6].
1.3 Денсаулық сақтау саласын қаржыландыру жағдайын қамтамасыз ету
Сырқаттың әр түрлері бойынша емделудің амбулаторлы деңгейінде ем алып
жатқан 5 жасқа дейінгі балаларды тегін дәрі-дәрмекпен қамсыздандыру
жоспарлануда, ол үшін үш жыл мерзімі ішінде мемлекеттік бюджеттен шамамен
1,7 млрд.теңгені бөлуді қажет етеді.
Амбулаториялы емдеу тұсындағы диспансерлік тіркеуде тұрған балалар мен
жасөспірімдерді тегін дәрі-дәрмекпен қамсыздандыру жоспарлануда, ол үшін үш
жыл мерзімі ішінде мемлекеттік бюджеттен шамамен 2,1 млрд.теңгені бөлуді
қажет етеді.
Астана қаласында Республикалық ана мен сәби орталығының құрылысы
аяқталды. Алдын ала жасалған есептер бойынша аталмыш шараға 18,6 млрд.
теңге кетті.
Балалар және тууға жәрдемдесетін ұйымдардың жабдықталуы медициналық
құралдармен жабдықталудың минималды нормативіне жеткізілетін болады, 2008-
2010 жылдардағы қаржының қажет қаражаты 5,4 млрд. теңгені құрады.
2008 жылдан бастап фармацевтикалық саласы біртіндеп халықаралық
стандарттарға ауысып келеді.
Контрафактілі және жасырын өнімдердің нарыққа өтуіне қарсы,
фармакотерроризмнің төмендеуіне байланысты шаралар қолдану жоспарға
еңгізілуде [7].
Дәрі-дәрмек жабдықтарының, медициналық техника және арнайы медициналық
құралдардың айналымы саласында сынау орталығының және оның филиалдарының
аккредитациясы, сонымен қатар олардың лабораторияларының жабдықталуы
жоспарлануда – мемлекеттік шығын 2,7 млрд. теңгені құрайды.
Аталған шаралардан басқа республикалық бюджеттен дамуға бөлінетін
мақсатты трансферттердің арқасында қаржыландырылатын денсаулық сақтау
объектілерінің құрылысы жоспарға еңгізіледі. Қаражат, ең алдымен
туберкулезге қарсы ауруханаларға, бала табу үйлеріне және орталық аудандық
ауруханаларға жіберілетін болады.
Ауылды жердегі және қалалардағы, сонымен қатар аудандық орталықтардағы
аса маңызды денсаулық сақтау объектілердің құрылысы және реконструкциясына
2008-2010 жылдары республикалық бюджеттен сәйкесінше 16,2 және 7,5 млрд.
теңге бөлінді.
2009 жылы республикалық бюджеттен қосымша түрінде 15 млрд. теңге тегін
медициналық көмектің кепілдендірілген көлемін қаржылыландыруға бөлінді.
Аталмыш шығындар шеңберінде мемлекет пен адам арасындағы денсаулық
сақтау үшін тілектестік жауапкершілік принципіне негізделген медициналық
көмек көрсетудің нәтижелі жүйесін құруға бағытталған 2005-2010 жылдарға
арналған Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамыту және
реформалаудың мемлекеттік бағдарламасының шараларын қаржыландыру
қарастырылған.
Сонымен, оның жүзеге асырылуы үшін қажет ағымдағы шығындар 2010 жылы
10 033 700 мың теңгені құрады. Сонымен қатар, тұрғындарға тегін медициналық
көмектің кепілдендірілген көлемін қаржымен қамсыздандыру, ағымдағы
бағдарламаларды қаржыландыру қарастырылған.
Қазақстан Республикасының Президентінің Қазақстан халқына арналған
2009 жылғы 19 наурыздағы Жолдауына сәйкес республикалық бюджетте ағымдағы
жылда ауылды мекендердегі мектептер мен ауруханалардың, сонымен қатар
аудандық орталықтар мен қалалардағы аса маңызды объектілердің құрылысын
қаржыландыру қарастырылған [8].
Ауылдық инфрақұрылымының бұл бөлімдері бойынша қаражат көлемі
аудандық бюджетпен даму үшін келесі мақсатты трансферттермен анықталған:
- ауылды мекендердегі денсаулық сақтау объектілерінің құрылысына – 5,6
млрд. теңге;
- аудандық орталықтарда және қалалардағы денсаулық сақтау
объектілерінің құрылысына – 2,5 млрд. теңге;
Денсаулық сақтау мекемелері жүйесінің дамуын қаржыландыру келесі
басымдылықтармен анықталады:
- аудандық туберкулезге қарсы мекемелердің, перзентханалардың және
орталық аудандық ауруханалардың болмау мәселесінің шешілуі;
- денсаулық сақтау мекемелерінің (апатты жағдайдағы және жөндеуге
келмейтіндердің орнына жаңа ауруханалар құрылысы) аппатты жағдай
мәселесінің шешілуі;
- халықтың денсаулық сақтау қызметтерімен бірдей қамсыздану деңгейінің
аймақаралық теңестірілуі және денсаулық сақтау саласының артықшылығы басым
мекемелерде ауруханалардың нақты категорияларын кереуетпен қамсыздандыруға
қаражат қарастырылады;
- жалпы 2008 жылы 176 ауруханалар мен диспансерлер құрылып, 15-нің
құрылысы басталды;
- ауылды мекендердің денсаулық сақтау саласында мобильді және
телемедитацияның дамуына шамамен 400 млн. теңге қаражат қарастырылды;
- Аудандық бюджеттерге, Астана және Алматы қалаларының бюджеттеріне
дәрі-дәрмек жабдықтарын, вакциналар және басқа да иммунобиологиялық
дәрмектерді сатып алу үшін мақсатты ағымдағы трансферттер атты жаңа
бюджеттік бағдарлама бойынша 4 163 745 мың теңге қаражаты қарастырылуда:
оның ішінде тұрғындардың төзімділігін сақтандыруды нығайту мақсатындағы
иммунобиологиялық дәрмектертерді сатып алу үшін 1 130 770 мың теңге,
диабетке қарсы дәрілерді сатып алу үшін – 1 437 908 мың теңге, туберкулезге
қарсы дәрілерді сатып алу үшін – 621 678 мың теңге, онкологиялық
сырқаттарға химиялық дәрілерді сатып алу үшін 566 438 мың теңге, бүйрек
жетіспеушілігімен ауыратын адамдар үшін 406 951 мың теңге қарастырылған
[9].
Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министірлігінде ағымдағы
жылдың 23 сәуірінде Денсаулық сақтау министірі Ж.А. Досқалиев пен KfW
төрағасымен кездесуі өтті. Кездесу барысында Туберкулезбен күрес бойынша
Бағдарлама ІІ жобасын жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасы мен KfW
арасында қаржыландыру туралы Келісімге қол қойылды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Федеративті Герман
Республикасының Үкіметі арасындағы әлі өз күшіндегі қаржылық ынтымақтастық
туралы Келісімге сәйкес Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау
Министірлігіне Туберкулезге қарсы денсаулық сақтау бағдарламасы ІІ атты
жобаны жүзеге асыру мақсатында 5 000 000 (бес миллион) дейінгі неміс
маркасы қайтарымсыз грант ретінде берілді.
Көрсетілген Келісімді жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасы
Үкіметінің Туберкулезбен күрес бойынша Бағдарлама ІІ жобасын жүзеге асыру
үшін Қазақстан Республикасы мен KfW арасындағы қаржыландыру келісіміне қол
қою туралы қаулысының жобасына қол қою жоспарлануда.
Қайтарымсыз грант туберкулезге қарсы қызметтердің денсаулық сақтау
ұйымдарына медициналық құралдар түрінде беріледі.
Келісімнің берілген жобасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008
жылғы 24 желтоқсанынан № 1271 қаулысымен бекітілген. Аталмыш келісімге
Қазақстан Республикасы Үкіметінің атынан қол қою өкілеттілігі ҚР Денсаулық
сақтау министірі А. Г. Дерновқа берілген.
2005-2010 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының денсаулық
сақтауды дамыту және реформалаудың мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру
шеңберінде келесі жаңа бюджеттік бағдарламаларға арналған шығындар
қарастырылған: 532 285 мың теңгені құрайтын Аудандық бюджеттерге, Астана
және Алматы қалаларының бюджеттеріне 5 жасқа дейінгі балаларды дәрі-
дәрмекпен қамсыздандыру үшін мақсатты ағымдағы трансферттер, 847 844 мың
теңгені құрайтын Аудандық бюджеттерге, Астана және Алматы қалаларының
бюджеттеріне азаматтардың арнайы топтарын профилактикалық медициналық
тексеруді жүзеге асыру үшін мақсатты ағымдағы трансферттер және тағы да
басқа шығындарға [10].
2010 жылғы бюджет бойынша Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау
Министірлігінің шығындарының қатарында аудандық бюджеттерге, Астана
қалаласының бюджеттеріне денсаулық сақтау объектілерінің құрылысы мен
жөнделуі үшін 9 032 500 мың теңге қаржы қарастырылған.
Сонымен қатар, 2005-2010 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының
денсаулық сақтау саласын дамыту және реформалаудың мемлекеттік
бағдарламасының шеңберінде денсаулық сақтау объектілерінің құрылысы мен
жөнделуі үшін 17 277 500 мың теңге қаржы қарастырылған немесе 2010 жылғы
жоспардан 10 438 720 мың теңге артық қарастырылып отыр, оның ішінде Астана
қаласында орналасқан жедел жәрдем станциясы бар 240 кереует орнына
есептелген жедел медициналық жәрдемнің Ғылыми зерттеу Институтының,
Балбұлақ Республикалық балалар реабилитациясының орталығының бөлмелер
корпусының, 500 кереует орынды Астана қаласында Республикалық ғылыми Ана
мен сәби орталығының, Астана қаласында республикандық балалар
реабилитациясының орталығының, Алматы қаласында Педиатрия және балалар
хирургиясының ғылыми орталығы республикандық мемлекеттік қазыналық
кәсіпорын тұсында 150 кереуетті емдік корпустың, республикалық диагностика
және нейрохирургия орталықтарының құрылысы жоспарланды.
Денсаулық сақтау жүйесінің ақпараттық жүйесін құруды жүзеге асыру
қарастырылу үстінде, ол үшін 300 000 мың теңге қарастырылған, немесе
денсаулық сақтау саласының телекоммуникациялар орталығының дамуы мен
бірқатар жүйешелерді өңдеуге байланысты 2008 жылғы деңгейден 264 287 мың
теңгеге өсу байқалады.
Денсаулық сақтау міндеттері 2005-2010 жылдарға арналған Қазақстан
Республикасының денсаулық сақтауды дамыту және реформалаудың мемлекеттік
бағдарламасымен, 2008-2010 жылдарға арналған Үкімет әрекеттерінің
Жоспарымен, сонымен қатар ел басы Үкіметке денсаулық сақтау саласындағы
басқару және бақылау, қаржыландыру механизмдерін қайта қарастыру арқылы
медициналық қызметтер сапасын жақсарту және нәтижелілігін көтеру бойынша
шаралар қолдануды тапсырған Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Жолдауымен
нақты түрде анықталған.
Бүгінгі күні министірліктің жұмысы бағытталған: денсаулық сақтауды
басқарудың жаңа үлгісін еңгізуге; медициналық көмек сапасын жақсартуғ;
денсаулық сақтау саласының әлеуметтік маңызды мәселелерін шешу және
денсаулық сақтау саласындағы медициналық білім беру және ғылыми
зерртеулердің деңгейін көтеру.
Қазіргі кездегі денсаулық сақтау жүйесі орталықтандырылған әкімшілік
басқарманың негізгі ұстанымдарында негізделіп және қазірдің өзінде жұмыс
істеп келетіндігі айқын. Ал бұл әрекет тәжирибе көрсетіп тұрғандай
медициналық қызметтердің тиімділігі мен сапасының көтерілуіне және бәсекеге
қабылеттілігін арттыруға еш көмегін тигізбейді. Бүгінгі күні саланы
басқарудың жеткіліксіз тиімділігін тигізетін министірлік деңгейінде
лицензиялау, аккредитация, мемлекеттік сатып алу және тағы да басқа негізгі
функциялар орталықтануда [11].
Елімізді жүргізіліп жатқан әкімшілік реформа шеңберінде орталық,
жергілікті басқару ұйымдары мен медициналық ұйымдары арасындағы міндеттер
мен жауапкершілікті бөлу үшін денсаулық сақтау министірлігі денсаулық
сақтауды басқарудың тиімді үлгісін анықтап, Үкіметтің бекітуіне ұсынды.
Денсаулық сақтау ұйымдарымен дипломдалған менеджерлер ғана басқаруы
керектігі айқын көрінуде. Халықаралық ұйымдардың пікірінше аталмыш тұрғы
денсаулық сақтау реформасындағы негізгілердің бірі болып табылады.
Осыған байланысты министірлік сәйкес институциялы база құрылысына,
бағдарламаларды өңдеуге, арнайы мамандарды, оның ішінде шетелдерде де,
дайындаудың кезеңдері мен қажеттіліктерін анықтау жұмыстарына кірісті.
Мелекеттік бағдарламаны жүзеге асыру кезеңінде, яғни 2,5 жыл ішінде
денсаулық сақтауды басқару саласында қажет 1000 жуық маман оқытылды.
Денсаулық сақтау ұйымдарының өз алдына дербестігін көтеру мақсатында
келер жылдан бастап шаруашылық жүргізу құқығында оларды мемлекеттік
кәсіпорын мәртебесіне ауыстырылады. Бұл әрекет медициналық ұйымдар
басшыларына өздерінің әкімшілік-шаруашылық әрекеттерінде тәуелсіз болуға
көмектеседі. Мемлекеттік бағдарламаны жүзеге асырудың бастапқы кезеңінде
денсаулық сақтауды реформалау үшін негіз жасалды, яғни саланың дамуына
кадр, материалдық және қаржы қорының бөлінуі. Екінші кезеңде реформа
алғашқы медико-санитарлы көмекті, ауруханалық секторды реформалауға, кадр
күштерін нығайтуға, көрсетілетін медициналық қызметтердің сапасын көтеру,
фармацевтикалық сектордың біртіндеп халықаралық көрсеткіштерге ауысуына
жіберіледі.
Қазіргі кезде денсаулық сақтау Министірлігі тұсында Халық денсаулығы
мен денсаулық сақтау жүйесі туралы Кодексті қарастыру жұмыстарын
жүргізетін жұмыс тобы құрылды. Ең алдымен ол елдегі медицина қызметінің
жүзеге асуының жағдайын, лицензиялау, аккредитациялау, келісім жағдайларын,
аталмыш жұмыстарды жүзеге асыруды бақылау, денсаулық сақтау субъектілерінің
жауапкершілігін реттеуге бағытталатын болады. Сонымен қатар, кодексте
емделуші құқытарына, қоғамдық денсаулықты сақтауды қорғау, медициналық
этикаға қатысты сұрақтар қарастырылады.
Денсаулық сақтау саласындағы заңдарды жүйелеу медицина дәрежесін
көтеруге және денсаулықты қорғау саласындағы әрекет ететін заңнама
актілерін жүйеге келтіруге және оларды халықаралық заңнамаға үйлестіруге
көмектеседі [12].
Бүгін Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесінде 19 ғылыми ұйымдар жұмыс
істейді, оның ішінде онкологияняң және радиологияның, көз аурулары мен ішкі
құрылыс ауруларының, кардиология, каратинді, хирургия мен эпидемиологияның
гигиена, туберкулездің, денсаулық сақтауды дамытудың, салауатты өмір салтын
қалыптастыру мәселелері, радиациялы медицинаның және т. б. ғылымының
маңызды бағыттарының бірі денсаулық сақтау саласындағы инновациялы
технологиялар медицинасын ойлап шығу болып табылады. Аталмыш бағыт
шеңберінде 55 ғылыми - техникалық бағдарламалар жүзеге асырылады. 24 жас
дарынды ғалымдар ғылыми зерттеулердің менеджментіне үйрену мақсатында АҚШ -
қа Достастық Университетіне аттандырылды.
Жуық арада ауыл мен қала тұрғындарына медициналық қызмет көрсету
деңгейіндегі айырмашылықты жою ауырға тиеді. Біздің мақсат – ауыл тұрғынына
медициналық қызметтің жақсы көрсетілуін, яғни барлық қажет медициналық
көмекті оның барлық кезеңдерінде толыққанды алу мүмкіндігін қамтамасыз ету.
Осы мақсатта ауылды мекендегі денсаулық сақтауда Телемедицина және мобилді
медицинаның дамуы атты жоба еңгізілуде. Жедел және шұғыл медициналық
көмек, сондай-ақ ауруды емдеу мекемесіне тез арада жеткізу үшін санитарлы
авиацияның жүйесін нығайтамыз.
Әлеуметтік мәселелерді, оның ішінде денсаулық сақтау мәселелерін
шешуге қажет қаражат әлемнің ең дамыған елдерінде де жетіспеушілікте.
Америка Құрама Штаттары, Германия, Англия елдерінің денсаулық сақтау жүйесі
өз азаматтарының қымбаттылығы, жетілмегендігі және көп қағазды қажет
ететіндігі үшін сыналуда. Сонымен қатар денсаулық сақтаудың Дүниежүзілік
ұйымының ұсынысы бойынша денсаулық сақтауға кететін шығындар ІҰӨ-нің тек 8-
10 % ғана құрау керек. Тек осы жағдайда ғана денсаулық сақтау жүйесі
халықтың денсаулығын қажет деңгейде ұстау үшін сәйкес әрекеттер жасай
алады. Мүмкін осы ұсыныстарды қолдану керек шығар.
Қазақстан денсаулық сақтау жүйесін қаржыландыру жылдан-жылға өсуде.
Үкіметтің бірыңғай саясатының арқасында 2009 жылы біздің ел денсаулық
сақтау саласына елдің ІҰӨ-ң 2,3% шығындады. Соңғы жылдары денсаулық
сақтауды қаржыландыруда маңызды ерекшеліктер байқалды. Ең алдымен –
аудандық деңгейдегі бюджеттің шоғырлануы және 2008-2010 жылдар аралығында 5
есе өсіп, жыл соңында 274 млрд. теңгеге дейін жететін, жыл сайын бөлінетін
мемлекеттік ресурстардың көлемі. Бұл денсаулық сақтауды дамыту және
реформалау үрдісіндегі бірқатар сұрақтарды шешуге көмегін берді. Ауылдық
жердегі денсаулық сақтау саласының, Алғашқы медико-санитарлы көмек,
туберкулезге қарсы және онкологиялық мекемелердің материалды-техникалық
базасы жақсартылды. Медициналық кадрларды даярлау және қайта даярлау
бойынша шаралар қолдануда. Медицина қызметкерлерінің төлем ақысы
көбейтілді, бөлек мамандықтар бойынша еңбектің дифференциялы төлем ақысы
еңгізілді.
Сонымен қатар, айта кету керек, бұл саладағы еңбек ақыны ары қарай
жетілдіруді талап етеді.
Елдегі медициналық қызмет көрсету деңгейі медициналық білім беру мен
ғылымға байланысты болып келеді. Бұны дәлелдеу қажеті де жоқ. 90-жылдары
медициналық білім беру мен ғылым үлкен ауыртпашылықты бастан кешірді.
Ғылыми және білім беру мекемелері тек күтілуге ғана қаржыландырылып отырды.
қазір жағдай өзгерді. 2007 жылдың 24 сәуірінен Үкіметтің Жарлығымен
Қазақстан Республикасы медициналық және фармавцевтикалық білім беруді
реформалау Тұжырымдамасы келісілді.
Доктарантураға, аспирантураға, магистратураға және клиникалық
ординатураға мамндарды даярлау медициналық жоғарғы оқу орындарда, Ұлттық
Орталық, Ғылыми-зерттеу Институты, дәрігерлерді жетілдіру институтында және
қоғамдық денсаулық сақтаудың Жоғарғы мектебінде жүргізіледі. Бекітілген
бағдарлама шеңберінде денсаулық сақтаудың мемлекеттік ұйымдарының 14,5 мың
маманы біліктілік алды және қайта даярлаудан өтті [13].
Мемлекеттік бағдарламаны орындау бойынша шаралар Жоспарына сәйкес
мамандардың біліктілігін шетелдерде көтеру қарастырылған. 2010 жылы 163
медициналық жоғарғы оқу орындарының оқытушылары, сараптаушы
фармацевтикалық ұйымның мамандары шетелде біліктілігін жоғарлатты.
Бүгін Қазақстанның денсаулық сақтау жүйесінде 19 ғылыми ұйымдар жұмыс
істейді, оның ішінде онкологияняң және радиологияның, көз ауруларының,
кардиология мен ішкі құрылыс ауруларының, каратинді, хирургияның, гигиена
мен эпидемиологияның, туберкулездің, денсаулық сақтауды дамытудың,
салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері, радиациялы медицинаның және
т. б. Медицина ғылымының маңызды бағыттарының бірі денсаулық сақтау
саласындағы инновациялы технологияларды ойлап шығу болып табылады. Аталмыш
бағыт шеңберінде 55 ғылыми-техникалық бағдарламалар жүзеге асырылады. 24
жас дарынды ғалымдар ғылыми зерттеулердің менеджментіне үйрену мақсатында
АҚШ-қа Достастық Университетіне аттандырылды.
Бүгінде елімізде жеке меншік медицинаның дамуын және ерікті түрдегі
медициналық сақтандыруды ынталандыратын денсаулық сақтау саласын
қаржыландырудың бюджетті үлгісі қалыптастырылған.
Қымбат тұратын және жедел шешуді қажет етпейтін көмектің басқасы
Қазақстан Республикасы Үкіметімен бекітілген тегін медициналық көмектің
кепілдендірілген көлемінің Тізіміне сәйкес тегін көрсетіледі. Бұл тізім
жылдан жылға кеңейіп келеді. Сондай-ақ, төлеуге шамасы бар тұрғындар үшін
– таңдамалы ақылы медицина мен ерікті түрдегі медициналық сақтандыру
дамиды. Бірақ оның көлемі денсаулық сақтаудың барлық қажеттілігнен 10-15 %-
ды құрайды.
Қазақстан дәрігерлерінің және білікті дәрігерлерінің құрылтайы 5 жылда
бір рет болып тұрады. Осыншама маңызды форумның мақсаты сала дамуының
нәтижелерін қорыту және оның ары қарай дамуының стратегиясын анықтау болып
табылады. Ол 2005-2010 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының
денсаулық сақтауды дамыту және реформалаудың мемлекеттік бағдарламасы
шараларының қысқа мерзімді Жоспарын орындалуының аяқталуы мен ұзақ мерзімді
денсаулық сақтау саласының даму Стратегиясының өндірілуі шекарасында
өткізіледі.
Берілген стратегиямен ең алдымен республика тұрғындарына көрсетілетін
медициналық қызмет сапасын жоғарылату, әлеуметтік маңызды ауру түрлерінің
қазіргі заманға сай жоғарытехнологиялық емделуін, реабилитациясын,
диагностикасын, алдын алу шараларын жетілдіру жүйесін өндіру қарастырылатын
болады. Ал біздің басты мақсатымыз – халықтың ауру-сырқаттармен ауыруын
төмендету [14].
2 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУҒА БӨЛІНГЕН ШЫҒЫНДАРДЫ ТАЛДАУ МКҚК КӨКШЕТАУ ҚАЛАЛЫҚ
ЕМХАНАСЫНЫҢ МЫСАЛЫНДА
2.1 Денсаулық сақтау саласына жіберілген мемлекеттік бюджет шығындарын
сараптау
1999 жылғы 20 қаңтардағы №3-1-7 б Мемлекеттік кәсіпорындарға жатуға
қайта тіркелетін мекемелер тізімі туралы Көкшетау қаласы әкімінің
бұйрығына сәйкес Көкшетау қаласының Денсаулық сақтау Департаментінің
қалалық емхана мемелекеттік комуналдық қазыналық кәсіпорынға ауыстырылды.
Оперативті басқарма құқығы жекешелік мүлігі бар, жекеменшік балансы бар,
несиелік мекемелерде өз есеп айырбасы бар, мемлекеттік және орыс тіліндегі
өз мөрі бар, тауарлы белгілері және өзінің бланктері бар мемлекеттік
тіркеуден өткен уақыттан бастап заңды кәсіпорын болып саналады.
Кәсіпорын өз қызметінде ата заңмен, ҚР-ның азаматтық кодексімен
Мемлекеттік кәсіпорындар туралы ҚР-ның заңымен, басқада ҚР-ның нормативтік
құқықтық актілерімен негізгі жарғылармен басқарылады.
Көкшетау қаласы әкімшілігі кәсіпорын мен ұйымының құрылтайшысы
коммуналды жекеменшік құқық субьектісінің қызметі болып табылады. Көкшетау
қаласының Денсаулық сақтау Департаменті мемлекеттік басқарма ұйымдарына
басшылық етеді.
Кәсіпорынның толық атауы: Мемлекеттік мекеме Көкшетау қаласы
Денсаулық сақтау Департаменті Мемлекеттік Коммуналдық Қазыналық Кәсіпорын
қалалық емхана.
Қысқаша атауы: Көкшетау қаласы Денсаулық сақтау Департаменті ММ МКҚК
қалалық емхана [15].
Мемлекеттік басқарма ұйымын анықтайтын кәсіпорын қызметінің негізгі
түрі болып табылады:
- кәсіпорынға жататын аймақтағы халыққа емханада, үйде және ақылы
квалификациялы көмек көрсету;
- емханаға қарасты жататын халықтар арасында алдын ала емдеу шараларын
ұйымдастыру және өткізу, (ақылы қызмет көрсету келісім шартына тұрған
жағдайда) 2004 жылғы 12 наурызда №243 ҚР Денсаулық сақтау Министрлігінің
бұйрығына сәйкес агроөнеркәсіптік және басқа да контингент жұмысшыларын
мүгедектікке, емдеуге жіберілген жұмыстар жүргізу,
- науқастарды диспансерлеуді ұйымдастыру, жүрек қан тамырының ауруы
қаупі жоғары науқастарды диспансерлеу, қатерлі ісік аурулармен және бала
туатын жастағы әйелдердің экстрагенитальді паталогиясы бар науқастарды
диспансерлеу;
- созылмалы және аяқасты ауруларға жарақат алған немесе уланған және
бақытсыздыққа ұшыраған науқастарға алғашқы және жедел жәрдем көрсету;
- стационарлық емдеуді қажет ететін науқастарды мезгілінде ауруханаға
жатқызу, профельдік ауруы бар науқастарды қосымша тексерістен өткізу;
- жұмысқа тұрар алдындағы тексерістер: мезгілдік, мақсатты, ақылы және
тағы басқа. Алдын ала тексеру түрлерін өткізу;
- халықты диспансерлеуден өткізгендегі динамикалық бақылауға жататын
тұлғаларды сараптау;
- эпидемияға қарсы іс – шаралар: егулер, жұқпалы аурулады анықтау,
ошақтарды бақылау;
- уақытша сарапшы және мүлдем еңбекке жарамсыздық, тұлғалардың еңбекке
орналасу кепілдемесі, жеңілдеген еңбекті талап етушілер, санаторлы –
курорттық емдеуге сұрыптау, жұмысқа мүлдем жарамайтын белгілері бар
тұлғаларды медико-әлеуметтік экспертті комиссияға жіберу.
ҚР – ның заңына сәйкес акционерлік қоғамның қаржылық қорын
шешуде басты рольді таза актив көрсеткіштері алады [16].
Кесте 1 - Деректі жекеменшік және уставты қор айырмашылығының
сараптамасы
Көрсеткіштер 2008 2009 Өзгертулер
1.Қосымша қор - - -
2.Жинақ қор - - -
3.Қор 100000 100000 -
4.Таратылмаған кіріс - - -
5.Алдағы уақыттағы табыс - - -
6.Мекеменің жеке қорының өсу қоры 100000 100000 -
7.Шығын - - -
8.Акционерлерден сатып алған жеке- - -
акция
9.Уставты қор жарнасына берешек - - -
10.Дерексіз жеке меншік капитал - - -
қоры
11.Деректі жеке меншік және 100000 100000 -
уставты қор айырмашылығы.
Ескертпе автормен құрастырылған [16]
Жыл соңында жекеменшік капиталдың өсімі жоқ. Деректі жеке меншік және
уставты қор айырмашылығы кәсіпорынның жеке капиталының өсімін құрайды. Бұл
жағдай ММ қалалық емхананың қаржылық қорының тұрақтылығын көрсетеді. Жеке
капиталдың барымен жеткіліктілігіне сараптама жүргізгеннен кейінгі тапсырма
қолдағы қормен оның жеткіліктігіне талдау болып табылады. ММ қалалық
емхананың қорын қамсыздандыру сараптамасы 3 - ші кесте негізінде
көрсетілген. 4 - ші кестедегі берілген көрсеткіштерден, кәсіпорынның
қаржылық жағдайдың №1-ші классификациялық орында екенін көруге болады. Бұл
типте кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының жоғары екеніне тура келеді, яғни
қоры мен шығыны барлық негізгі көзден аз. 3 - ші кестеде қаржылық
тұрақтылығын мінездейтін коэффициенттерді көреміз [17].
Кесте 2 - Қаржылық тұрақтылықты мінездейтін коэффициент
Орағытпа коэффициенткм = жеке Жеке капиталдың қай ≤ 0,5
айналымдағы қор бөлігі мобильді
шынайы жеке капитал формада екенін
көрсетеді.
Қор қалыптастыру ка.и. ’ жеке Негізгі қор Оң өсу
негізінің айналымдағы қор қалыптастыру
автономиялық қор қалыптастырудың бөлігінің жеке
коэффициенті негізгі бөлігінің бөлігін көрсетеді
жалпы көлемі
Негізгі жеке қорды коб. ’ жеке коб. ≥ ка.и. ≥ 0,6 ÷ 0,8
қамсыздандыру айналымдағы қаражат
коэффициенті қор
Жеке қаражатпен коб. ’ жеке Егер коэффициент ≥ 0,1
қамсыздандыру айналымдағы қор 0,1-ден аз болса,
коэффициенті айналымдағы актив баланс құрылымы
қанағаттанарлықсыз
Ескертпе автормен құрастырылған [17]
- маневр коэффициенті - ММ қалалық емхананың жеке капиталының қай
бөлігі мобильді түрде емес екенін көрсетеді. Коэффициент деңгейі ≥ 0,5
шамасы болса, ал ММ қалалық емхананың маневр коэффициенті 2009 жылы 0,75
құрады және жыл соңында ол 0,55-ке тең, бұндай тенденция кәсіпорынның қаржы
тенденциясына теріс мінездеме береді;
- автономия коэффициенті – бірдей шамада болуы қор қалыптастыру
негізінің жалпы қаржысының толықтай жеке айналымдағы қаражаттан тұратынын
көрсетеді. Бұл кәсіпорынның толық тәуелсіздігінің куәсі, бұл тағы бір оң
нәтиже;
- жеке айналымдағы қордың жеткіліктілігі жеке қор негізінің қамсыздану
коэффициенті болып табылады. Бұл ≥ 0,6 - 0,8 болу керек және автономия
коэффициентіне тең немесе жоғары болуы керек. Біздің жағдайымызда барлық
шарттар орындалуында, бұл да оң мінездеме береді;
- жеке қаражатпен қамсыздандыру коэффициенті талдап отырған
кәсіпорынның қаржы жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.
Кесте 3 - ММ қалалық емхананың қаржылық тұрақтылығын мінездейтін
коэффициент
Көрсеткіш Басындағы Аяғындағы Өзгешелі
к
Маневр коэффициенті 75000100000’0,75 55000100000’0,55-0,25
Қор қалыптастыру негізінің 7500075000’1 5500055000’1 0
автономиялық коэффициенті
Негізгі жеке қорды 7500045000’1,67 5500035000’1,57 0,09
қамсыздандыру коэффициенті
Жеке қаражатпен 7500045000’1,67 5500035000’1,57 0,09
қамсыздандыру коэффициенті
Ескертпе автормен құрастырылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz