Диалектілік сипаттағы кәсіби сөздер

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 80 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе . . .

ӘДЕБИ ТІЛДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНДАҒЫ ДИАЛЕКТІЛЕРДІҢ РӨЛІ НЕМЕСЕ ТІРЕК ДИАЛЕКТІ ЖАЙЛЫ КӨЗҚАРАСТАР

1 Тірек диалекті мен жалпыхалықтық тілдің әдеби тілге қатысы . . .

2 Әдеби тіл мен жергілікті тіл ерекшеліктерінің өзара қатысы . . .

3 Әлеуметтік диалектілердің әдеби тілге қатысы мен айырмашылығы . . .

4 Кәсіби лексиканың өзге әлеуметтік топтардан өзгешілігі мен әдеби тілге тигізетін ықпалы . . .

5 Әдеби тілдің сөздік қазынасының толығуындағы диалектизмдердің орны . . .

5. 1 Диалектизмдердің көркем әдеби шығармада қолданылуы . . .

5. 2 Диалектизмдердің баспасөз құралдарында көрініс табуы . . .

6 Диалектизмдердің әдеби айналымға түсу уәжі және нормалануы . . .

6. 1 Диалектілік сипаттағы сөздердің нормаға түсуі . . .

6. 2 Аймақтық сөздіктің арасында жүрген әдеби сөздердің жайы . . .

6. 3 Диалектілік сипаттағы тұрақты сөз тіркестерінің нормаға енуі . . .

7 Әдеби айналымнан шет қалған сөздер . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

Кіріспе

Қазақ тілінің лексикалық құрамы әдеби тілде қолданылып жүрген сөздерден ғана жасалмайды. Ол сөздерден басқа да халық тілінен қамтылмаған тіл материалы, сөз байлығы бар. Бұл сөз байлығы ұлт тілі жасалған дәуірде ғана әдеби тілге еніп, бірте-бірте қалыптасып, халықтың керегіне жұмсалады. Тілдің сөздік құрамы толығып, кейбір грамматикалық формалары жетіліп, ұлт тілінің көлемі кеңейді. Мұның өзі ұлт тілінің халық тілінен айырмасын анықтайтын көрсеткіштің бірі болып табылады.

Шынында ұлт тілінің дамуы тілдің жаңа, тың элементтерінің өрістеуімен де байланысты. Қазақ тілінің сөздік қоры қазіргі әдеби тілде қолданылып жүрген сөздерден, сөйлеу тіліндегі лексика мен диалектілік лексикадан ғана тұрмайды, қоғамдағы әр түрлі топтардың тіліндегі арнаулы сөздер де ұлттық тілдің сөздік құрамына кіреді. Олар тіл білімінде әлеуметтік диалектілер деп аталып жүр. Қазақ тіліндегі сөз тудыру заңдарының негізінде жасала отырып, бұлар да лексиканың басқа салалары сияқты, ұлттық әдеби тіл нәр алатын негізгі арналардың бірі болып табылады. Әлеуметтік диалектілердің қалыптасу, пайда болу жағдайы, себептері жергілікті диалектілерден басқаша. Қай тілде болсын, жергілікті диалектілердің негізі көне замандарда салынып, қалыптасуы феодалдық заманмен ұштасып жатыр. Мұнда ең басты себеп халықтың жергілікті аудандарының экономикалық бытыраңқылығымен байланысты. Ал әлеуметтік диалектілерді тұтасымен белгілі бір ғана қоғамның жемісі деп кесіп айтуға болмайды. Мәселен, қазақ тіліндегі кәсіби сөздердің кейбіреулері (шиіт, тоған, арық-атыз, алыс-арық т. б. М. Қашғаридың сөздігінде (XI ғ. ) кездеседі. Көне заманнан келе жатса, бірсыпырасы кейінгі кездің жемісі, мысалы, балық шаруашылығындағы, тау-кен өндірісіндегі кәсіби сөздер Қазақстанның Ресейге қосылуынан кейін пайда болған. Сондықтан, олардың қалыптасу тарихы да түрлі кезеңдерді қамтиды деген қорытынды жасаймыз.

Тіл тарихын жасауда жергілікті диалектілер мен говорлардың алатын орны зор. Шын мәнінде, жергілікті диалектілер мен говорларды зерттемейінше халықтық, ұлттық тілдер мен әдеби тілдің қалыптасу тарихын толық білу мүмкін емес. Ұлттық тіл де, кейде әдеби тіл де жергілікті диалектінің, говорлардың негізінде дамиды. Мысалы, орыстың ұлттық әдеби тілі Москва говорының, ағылшының ұлттық әдеби тілі Лондон диалектісінің, Италияның ұлттық әдеби тілі Тоскан говорларының негізінде жасалғаны белгілі.

Тіл этноспен бірге жаралып, бірге өмір сүреді десек, оның бастапқы белгісі өсу, даму, қарым-қатынас көріністері осы күні жергілікті тіл ерекшелігі, яғни диалект деп танылып жүрген сөздердің мағынасында сақталған. Сондықтан диалект сөздерді тек этимологиялық, семантикалық, семасиологиялық, тарихи тұрғыдан ғана емес, сондай-ақ экстралингвистикалық мақсатта да қарастырып, мәдениетпен, халықтық этнографиямен жақындастыра зерттеу қажеттігі туды.

Диалектілік жүйенің пайда болуына тағы бір себеп - көрші елдің тілдік әсері, яғни ареалды қарым-қатынастың ықпалы. Оқшауланған сөйленіс өзінің негізгі диалектілік сөйленіс тобы көлемінен соншалықты алыстап көптегенімен оған өзін қоршаған өзге туыс, туыстық қатысы жоқ тілдер айқын әсер етеді. Бұл жөнінде диалектолог-ғалымдар Ш. Сарыбаев, О. Нақысбеков былайша түсіндіреді: «Қарақалпақ жеріндегі қазақтар қарақалпақ, өзбек, түрікмен халықтарымен аралас тұрады, сондықтан олардың тілінде аталған тілдердің әсері байқалады. Осы сияқты Өзбекстан, Түрікменстан, Қытай, Монғол, Ресей қазақтарының тілі де үлкен әсерге ұшыраған, дегенмен оқшауланған сөйленістер де лексиканың негізін жалпыхалықтық лексикадан алады, сондықтан диалектілік лексика шығу арнасына қарай: дәстүрлі диалектілік құбылыстар, дәстүрсіз диалектілік ерекшеліктер болып бөлінеді» [1, 16] .

Әдеби тіл мен диалектілік лексиканың арасына біржола шекара қою қиын, қоғам дамуына, тілдің ішкі дамуына сай көнеру, мағына кеңеюі, жаңа сөздердің пайда болуы сияқты өзгеріс диалектілік лексика мен әдеби тіл арасында үзбей жүріп отырады. Сондай-ақ әр кезеңде өмір сүретін ұлттық тілдердің жалпыхалықтық әдеби тілімен қатар жалпыхалықтық мәні жоқ, жергілікті, аймақтық сипаттағы сөздері әдеби тілмен қатар жүріп дамып отыратыны заңды құбылыс.

Көркем әдебиет тілінде диалектизмдерді пайдалануды сөз еткенде, біз екі нәрсені шатастырмауымыз керек. Диалектизмдерді автордың өз баяндауларында пайдалану мәселесі бар да, кейіпкерлердің тілінде беру жағы бар. Кейде жазушы сипаттап отырған кейіпкерін өзіне тән ерекшеліктерімен толық көрсету мақсатында диалектизмдерді әдейі қолданады. Бұл - жазушының кейіпкерді неғұрлым нанымды, жан-жақты көрсетуіне мүмкіндік береді . . . Ал жергілікті сөздерді автордың өз баяндауларында қолданудағы мақсаты - әдеби тілде баламасы жоқ диалектизмдермен тілімізді байыту.

Көркем мәтінде диалектизмдердің қолданылу ерекшеліктерін айта келіп, ғалым Ш. Сарыбаев көркем әдебиетте жергілікті тіл ерекшеліктерін мүлде пайдаланбау керек деген көзқарасқа келіспей, көркем шығармада әдеби тілде баламасы бар диалектизмдерді кеңінен қолданғаннан гөрі, бұрын соңды естіле бермейтін, әдеби тілде баламасы жоқ кейбір тіл ерекшеліктерін қолданған дұрыс деп санайды. Олай дейтін себебі, жергілікті тіл ерекшеліктерінің әдеби тілді байытатын жерлері де, шұбарландыратын жерлері де бар. Осы тұрғыдан алғанда ғалым көркем әдебиетте диалектизмдерді пайдалану мәселесін былай түсіндіреді: «Диалектизмдерді автордың өз баяндауларында пайдалану мәселесі бар да, диалектизмдерді кейіпкердің тілінде пайдалану мәселесі бар. Екеуінің әр біреуіне тән өзіндік ерекшеліктері, мақсаттары басқа. Жергілікті сөздерді автордың өз баяндауларында қолданудағы негізгі мақсаты - әдеби тілде баламасы жоқ диалектілермен әдеби тілімізді байыту» [2, 462б] .

Диалектілік тұрақты тіркестер - рухани мәдениет көрсеткіші болып табылады. Диалектілік тұрақты тіркестер пайда болып жасалуы жағынан алғанда тілдің тарихымен өзектес сондықтан диалектілік фразеологизмдерді жинау, зерттеу сипаттау диалектілік лексиканың құрамы мен көлемі мәселесін ғана шешпейді. Біріншіден, диалектілік тұрақты тіркестер тіл тарихына қатысты шешімі табылмай жүрген сұрақтардың жауабын табуға септігін тигізе алатын сенімді дереккөз. Олардың бойында дыбыстық-грамматикалық құрылыстың кейбір көне элементтері тұнып қалған. Екіншіден, диалектілік фразеологизмдер бойынан диалектіге тән сөзжасам және түрлену жүйесі айқын көрінеді. Үшіншіден, диалектілік тұрақты тіркестер әдеби тілдің фразеологиялық құрамын байытуға азды-көпті үлес қосады. Төртіншіден, фразеологиялық тіркестер семантикасы ауқымды, терең. Олардың мазмұнында этностың рухани мәдениетінің айшықты мағлұматтары жинақталған.

ӘДЕБИ ТІЛДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНДАҒЫ ДИАЛЕКТІЛЕРДІҢ РӨЛІ НЕМЕСЕ ТІРЕК ДИАЛЕКТІ ЖАЙЛЫ КӨЗҚАРАСТАР

1 Тірек диалекті мен жалпыхалықтық тілдің әдеби тілге қатысы

Басқа да қоғамдық құблылыстар сияқты әрбiр әдеби тiлдiң туу тарихы, қалыптасып, даму кезеңдерi болады.

Әдеби тiл белгiлi бip халықтың қоғамдағы адамдардың бәрiне түciнiктi, ортақ қатынас құралы болғандықтан, оның (әдеби тiлдiн, ) туып, қалыптасуы, дамуы сол халықтың, шығуы мен тарихына тығыз байланысты. Өйткенi дүние жүзiндегi әр түрлi әдеби тiлдер бiрдей, бip кезеңде, бip жолмен, бiркелкi қалыптасқан жоқ. Әр тiлдiң өзiндiк ерекшелiктерi, айырмашылықтары болады. Дегенмен, соның өзiнде де әдеби тiлдiң туып, қалыптасуында, белгiлi бip халыққа әдеби тiл болып қызмет ете алуында, көптеген халықтардың әдеби тiлi арасында кейбiр ұқсастық, ортақ жайлар байқалады.

Әдеби тiлдiң қалыптасу жолын сөз еткенде, әрбiр әдеби тiлдiң толып жатқан өзiндiк ерекшелiктерi болатыны белгiлi. Бiрақ сол ерешелiктердiң бәрi бiрдей сол әде6и тiлдiң қалыптасу жолын көрсете алатын басты ерекшелiктерi, қасиеттерi бола да бepмeyi мүмкін. Әдеби тiлдiң қалыптасу жолын нақты көрсете алатын ерекшелiктерге назар аударсақ, әртүрлi әдеби тiлдер арасындағы ұқсастықтар мен ортақ жайларды осыдан байқай аламыз.

Miнe осындай ұқсас жайларды, ортақ ерекшелiктердi ескергенде, жалпы әдеби тiлдiң қалыптасуының негiзгi үш жолын көрсетуге болады. Әдеби тiлдiң қалыптасуының бұл үш жолы көптеген ғалымдар eңбeгiндe тек қазақ тiлi ғaнa емес, басқа да толып жатқан тiлдер материалдарының негiзiнде толық дәлелденген. Олар төмендегiдей болып келедi:

1. Әдеби тiл белгiлi халықтың бip ғaнa тобы сөйлейтiн бip ғaнa диалектiсiнiң негiзiнде қалыптасады. Басқаша айтқанда, белгiлi бip халық бiрнеше диалектiде сөйлейтiн болса, диалектiлердiң бipeyi бipтe-бiрте сол халыққа түгел ортақ бола бастайды да, кейiн сол диалект әдеби тiлге айналады.

Бiр диалектiнің әдеби тiл дәрежесiне көтерiлyiнiң өзiндiк себептерi бар, өйткенi сол тiлдiң басқа диалектiлерiне қарағанда кейбiр артықшылықтары болады. Ол артықшылықтың сипaты да әртүрлi. Мысалы, әдеби тiлгe негiз болған диалектiнiң, жергiлiктi тiлдiң басқа диалектiлермен салыстырғанда жанрлық, стильдiк тармақтары дами түскен болуы, сөздiк қоры бай болуы мүмкiн, сондай-ақ, бұл диалектiде жазылған ақын - жазушылардың шығармалары сол халықтың көбiнe не бәрiне тeгic таныс болып, ол шығрмалар жалпы халықтың сипат алуы мүмкiн немесе онда жазба әдебиет ертерек пайда болып, оның туындылары молырақ та, басқа диалектiлерге түciнiктi болуы да мүмкiн. Әдеби тiлге негiз болған диалектiнiң өзге диалектiлерден басқа да толып жатқан артықшылығы болуы мүмкiн. Халықтың ол диалектiде сөйлейтiн белiгiнiң экономикалық жағынан, кәсiбi жағынан артықшылығы, озық мәдениетi болуы да ықтимал. Кейде өндiрic орындары ерте дамыған, отырықшылыққа ерте көшкен, мәдени орталықтары бар елдiң ерте оянып, жазба әдебиетiнiң ерте қалыптасуы - заңды құбылыс. Сондай-ақ, әдеби тiлге негiз болған диалектiде сөйлеушiлердiң басқа диалектiдегiлермен қарым-қатынаста ортақ бip белгici болуы мүмкiн. Ондай ортақтық географиялық жағынан да, генеалогиялық-этникалық (төpкiндec, бiр бұтақтан тарауы) жағынан да бола бередi. Мысалы, белгiлi бiр халық үш түрлi диалектiде (а, б, г диалектiлерiнде) сөйлейдi делiк. Соның б диалектiсi сол халықтың әдеби тiлiнiң қалыптасуына негiз болды делiк. Оның басты себептерi төмендегiдей болуы мүмкiн. Бiрiншiден, б диалектiсi ол халық мекендейтiн территория жағынан орталық болуы ықтимал. Яғни территориялық жағынан а диалектiде сөйлейтiн адамдар б диалектiге қарағанда елдiң батыс я солтүстiк жағын мекендеп, г диалектiде сөйлейтiн халықтың бiр бөлiгi шығыс я оңтүстiк жағын мекендейдi. Ондайда б диалектiде сөйлейтiн адамдар а және г диалектiде сөйлейтiн адамдармен тiкелей қарым-қатынас жасайды, ал а мен г диалектiде сөйлейтiн адамдар бiр-бiрiмен көбiнесе б диалектiде сөйлейтiн адамдар (немесе территориясы) арқылы қарым-қатынас жасайды. Miнe осындай географиялық қасиетiнiң арқасында б диалектiсi а және г диалектiсiндегi адамдар үшiн жақын, ортақ бола бастайды.

Немесе, екiншiден, а және г диалектiлерiн өзара бiр-бiрiмен салыстырғандa а , б , г, диалектiлерi iшiндегi халықтың б диалектiсiнде сөйлейтiн бөлiгi этникалық жағынан а диалектiсiмен де, г диалектiciмен, де жақын болуы ықтимал. Яғни а диалектiсi мен б диалектiсiнiң, б диалектici мен г диалектiciнiң а және г диалектiлерiмен салыстырғандa тiлдiк жағынан да, этникалық (туыстық) жағынан да жақындығы, ортақтығының көп болуы да айтылып отырған тiлдiк процеске әсерiн тигiзедi. Ондайда б диалектiсiнің а және г диалектiлерiмен салыстырғанда әдеби тiлге негiз болуы өзге диалектiлер үшiн де әрi қолайлы, әрi тиiмдi.

Әрине, бiр диалектiнiң әдеби тiлге негiз болуының себептерi тек осы жағдайлар емес, ол диалектiнiң басқа да көптеген артықшылықтары болады. Орыстың әдеби тiлi Москва диалектiciнiң негiзiнде қалыптасты дегенде, орыс тiл бiлiмiнiң мамандары осындай жағдайларды ескерсе керек.

Татар тiлi өз iшiнде бiрнеше говордан тұратын негiзгi үш диалектirе бөлiнедi.

Олар: 1) орта (Қазан) диалектiсi, 2) батыс (Мишар) диалектiсi, 3) шығыс (Сiбiр) диалектiсi. Татар ұлттық әдеби тiлiнiң қалыптасу процесiнде оған негiз болған орта (Қазан) диалектiсi көрiнедi, өйткенi ол басқа диалектiлерге қарағанда фонетикалық жүйесi, грамматикалық құрылысы әлдеқайда дамыған, сөздiк құрамы бай, орфоэпиялық нормасы тұрақты диалект едi. Сондай-ақ орта диалектiнiң мұндай қасиетке ие болуындa халықтың сол диалектiде сөйлейтiн белiгiнiң географиялық жағынан орналасуы, ол территорияда ipi қаланың кәсiпорындар мен үлкен-үлкен мәдени ошақтардың, баспа орындарының, оқу-ағарту жүйесiнiң ерте жетiлyiнiң, т. б. толып жатқан мәдени-ағарту iстepiнiң көп әсерi болғаны даусыз. Бұл - бiр жолы.

2. Әдеби тiл кейде сол халықтың өз ана тiлi емес, бөтен халықтың тiлi болуы да ықтимал. Әдеби тiлдің бұлай қалыптасуы көбiне сол халықтың басынан кешiрген саяси, экономикалық жағдайларымен тығыз байланысты. Бөтен тiлдiң әдеби тiл болуы сол халықтың тәуелсiздiгiнiң жоқтығымен, басқа бiр елге бағынышты ел болуымн, мәдениетiнiң мешеу қалуымен байланысты болып келедi. Әдеби тiлдiң бұлай қалыптaсуының өз ерекшeлiктeрi бар. Кей жағдайда әдеби тiл болып саналатын бөтен тiл ол халық үшiн белгiлi бiр мерзiм iшiнде ғана өмip сүрiп, кейiн ол қасиетiнен айырылып қалады. Немесе ондай әдеби тiл жергiлiктi халық тiлiмен қатар өмip сүрiп, тек жазба ресми әдеби тiл шеңберiнде қалып қояды. Кей жағдайда әдеби тiл болып қалыптасқан бөтен тiл жергiлiктi халық тiлiмен қapым-қaтынacқa түсу нәтижесiнде бiрсыдырғы өзгерicтерге ұшырауы мүмкiн. Мысалы, Бразилия елінің әдеби тілі - португаль тілі. Ол ХVI ғасыра Бразилияны жаулап алу нәтижесінде жергілікті жерде ресми тіл, әдеби тіл болып қалыптасты. Сол сияқты Кубада осы күнге дейін әдеби тілінің испан тілі болуы да осы жағдайларға байланысты басқыншылық, отаршылдық кезеңінен қалған мұра еді.

3. Көп жағдайда әдеби тiл сол халықтың барлық ие бiрнеше диалектiсiнң негiзiнде немесе жалпы халықтық тiлдің негiзiнде, сол сияқты сөйлеу тiлi мен бай ауыз әдебиетiнің дәстүрiнде қалыптасады. Ондайда бұған кейде халытың я жеке ру-тайпалардың көне дәуiрде болған жазба дәстүрi, сонымен бiрге әртүрлi әдебиет дәстүрлерi де әсер етiп отырады.

Әрине, әдеби тiлдi құрайтын бiрнеше диалектiнiң оны қалыптастырудағы рөлi, атқарған қызметi бiрдей бола да бермеуi мүмкiн. Кейде тiптi бiр я бiрнеше диалект әдеби тiлге негiз болып, қалған диалектілер әдеби тілдің баюына, сымбаттала түcyiнe, сөз құдiретiнiң артуына, жанрлық-стильдiк жағынан күрделене, сомдана түcyiнe ықпал eтyi де ықтимал. Ендi бiрде әдеби тiлдi қалыптастыруда бiр диалектiнің фонетикалық жүйесi негiзге алынса, екiншiciнiң грамматикалық құрылысы, тағы бiреyiнiң сөздiк құрамы әдеби тiлгe көбiрек eнyi мүмкiн. Қайткен күнде де бiрнеше диалектінің жиналып әдеби тілді қалыптастыру жолындағы қатысы алуан түрлі деуге болады.

Соңғы кезде қазақ тiлiнiң көрнектi мамандары қазақтың әдеби тiлi бiр диалектiнің негiзiнде емес, жалпы халықтық тiлдің негiзiнде қалыптасты деп санайды. Егер қазақ тiлiнде диалектiлер бар деп мойындайтын болсақ, солардың бәрi немесе басым көпшiлiгi әдеби тiл жасаyға қатысқан дейдi. Кезiнде қазақтың әдеби тiлi бiр-ақ диалектiнiң солтүстiк шығыс диалектiciнің неriзiнде қалыптасты деген пiкiр болды. Бұл пiкiрдің кейбiр қисынсыз жағы белгiлi дәрежеде сөз болғанмен, күнi бүгiнге дейiн оны ешбiр зерттеушi дәлелдi түрде толық жоққа шығарған жоқ.

Қазақ әдеби тiлiнiң қайдан басталатыны, қалыптасу тарихы туралы батыл пiкiр айтқан зерттеушiлердiң бiрi - Сәрсен Аманжолов. Fалым қазақ тiлi мен қазақ әдеби тiлiнiң қалыптасу ерекшелiктерi мен кезеңдерiн бөлек-бөлек қарайды. Қазiргi қазақ тiлi үш территориялық диалектiнiң негiзiнде құралды. Ол үш территориялық диалект қазақ халқының құрамына енген ру-тайпалардың басын құраған үш тайпа одағыныңың тiлдерi едi, ал жеке ру-тайпа немесе тайпа одағының тiл тарихы көне дәуiрге кетедi. Ол тайпа тiлдерiнiң немесе диалектiлерiнiң тамыры бiр жағынан көне түркі тілімен ұштасып жатса, екінші жағынан олардың кейбірі Орхон-Енисей, Селенгі-Талас жазба жақын болса, кейбірі көне ұйғыр жазбаларының тіліне жақын, үшінші біреуі құман тіліне, төтіншісі Қожа Ахмет Яссаиудің тіліне жақын еді дейді.

Ал қазiргi қазақ әдеби тiлiне солтүстiк-шығыс диалектici негiз болды. Оған себеп болған, автордың пiкiрiнше, бiрiншiден, орыстың озық мәдениетiне бiр табан болса да бұл территориядағы қазақтардың жақындығы болса, екiншiден, Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин сияқты оқыған ғалымдар мен көркем сөз шеберлерiнiң тарих сахнасына келyi eдi. Абай Құнанбаев пен Ыбырай Алтынсариннен бұрьн әдеби тiл өpнeгiнiң үлгiсi боларлықтай жазба әдебиет өкiлi болған жоқ едi. Бұл eкi қайраткер үлкен ic атқарды, қазақтың жазба әдеби тiлiнiң негiзiн қалады. Бұлай болудың себебi, бiрiншiден, Абай да, Ыбырай да Қазақстанда капитализмнiң туу дәуiрiндегi жаңа мәдени өрлеудiң жаршысы болды, екiншiден, олар өз творчествосында көп жағдайда орыс әдебиетiнiң классиктерiн үлгi тұтып, соларға елiктей бiлдi, халықтың тiлдiк байлығына қалай қарау керек, олардан өте қажеттi, айқын, айшық, сөз үлгiлерiн, тiл құралдарын қалай ала бiлy керектiгi жөнiнде үйрене бiлдi. Абай халықтың тiл қазынасынан жеке сөздердi, фразаларды құрылыс материалы сияқты таңдап, өнерлi шебер, үлкен суреткер, құрылысшы архитектор peтiндe олардан кepiктi сөз күмбездерiн орната бiлдi.

Miнe осындай ерекшелiктердiң негiзiнде XIX ғасырдың екiншi жартысында жалпы қазақтың ұлттық тiлiнiң қалыптасу кезеңiнде шешyшi диалект солтүстiк-шығыc облыстарындағы қазақтардың диалектiсi болды да, ол қазiргi қазақ әдеби тiлiне негiз болды деп қорытады автор [25, 45-59] .

Жол-жөнекей айтарымыз таяныш диалект теориясы, яғни қазақ әдеби тiлiне бiр ғана диалект негіз болды деген теория пiсiп жеткен ғылыми қорытынды емес. Өйткені әр халықтың тарихи, экономикалық, т. б. жағдайларына лайық ол халықтың әдеби тіліне бір диалект те, бірнеше диалект те негіз бола алады. Кейбір индоевропалық әдеби тiлдерiнiң бiр-бiрден таяныш диалектi бар деген қағиданы қалай болса солай өзге тiлдерге оп-оңай жанастыра сaлyға болмайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.