Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарын есепке алудың талдауы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ҚҰРЫЛТАЙШЫ ҚҰЖАТТАРДЫ ЕСЕПКЕ
АЛУДЫҢ ЕСЕБІ, АУДИТІ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ
1.1 Жарғылық капиталды қалыптастырудың мәні мен мазмұны ... ... ... ...6
1.2 Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке
алудың
методикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 11
1.3 Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке
алудың аудит
методикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .14
2 АЛМАТЫ ГАЗ ТАРМАҒЫ ЖШС-НІҢ ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН
ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 ЖШС-нің жалпы сипаттамасы мен есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2 Капитал есебін жетілдіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
3 ҰЙЫМНЫҢ ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ҚҰРЫЛТАЙШЫ ҚҰЖАТТАРДЫН
ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ АУДИТІ
3.1 Мекеменің жарғылық капиталы аудитінің міндеті мен ақпараттық
базасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
3.2 Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарын есепке
алудың
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .. 63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..74
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты
жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік
есептің маңызы мен ролі арта түсуде.
Кез-келген өркениетті қоғамда нарық механизмі мен мемлекеттік реттеу
іркіліксіз жұмыс істейді. Үкімет нарықтың барлық субъектілері үшін
орындауға міндетті экономикалық қатынасты айқын, әрі лайықты ережелерін
белгілейді. Мұның өзі қоғамға қажетті, әрі тұрақты экономикалық өсудің
басты жағдайы болып табылады.
Бухгалтерлік есеп реформасы мақсаттарының бірі мемлекет өкілеттігін
меншік иесіне міндеттемелер мен өзіндік капиталды, активтерді бағалау
әдістерін пайдалануға беру болып табылады.
Бухгалтерлік есептің мақсаттарының бірі болып кәсіпорынның мүліктік
және қаржылық жағдайы туралы, қызметі туралы толық және сенімді ақпаратпен
қамтамасыз ету табылады. Бухгалтерлік баланстың мәліметтері кәсіпорынның
мүліктік жағдайы туралы ақпаратты белгілі бір күнге жасайды, себебі онда
кәсіпорынның мүлкі (активтері) туралы ақпараттар толық ашық көрсетілген.
Бухгалтерлік баланстың көрсеткіштері негізінен кәсіпорынның жалпы қаржылық
жағдайын сипаттайды. Берілген жағдайда меншікті капиталдың қатысты мөлшері
(Капитал мен резервтер бөлімінің жиыны) кәсіпорынның міндеттемелерінің
көлемімен (Ұзақ мерзімді пассивтер, Қысқа мерзімді пассивтер
бөлімдерінің жиыны) салыстырылады, ал алған зияндары (баланс активінің
Алынған зияндар бөлімінің жиынтығы) ескеріледі.
Кәсіпорынның кез келген қаржы-шаруашылық операциялары не активтердің
шығыс етілуімен, артуымен не міндеттемелердің өтелуімен байланысты болады.
Ал бұл баланстың активтері мен міндеттемелерінің қозғалысына немесе
меншікті капиталдың тұрақты болып қалуына әкеліп соқтырады.
Қазіргі кездегі тәжірибеде кәсіпорынның күрделі экономикалық
механизмін тек нақты жасалған есеп жүйесі беретін уақтылы, толық және
сенімді ақпаратсыз жүргізу қиын, тіпті мүмкін емес.
Экономиканың барлық салаларының өнеркәсіптері шикізат пен
материалдарды орынды, әрі дұрыс жұмсауды, өндіріс шығындарын азайтуды,
жоғалтып алуларды жою, бәсекелестікке төзіп беретін өнімді дайындау, оның
сапасын жоғарылату және өзіндік құнын төмендетуді көздейді. Осы кезде
бухгалтерлік есептің маңызы арта түседі. Себебі ол кәсіпорынның шаруашылық
қызметін көрсетіп қана қоймай, оған ықпал ете алады. Басқару процесінің
ажырамас бөлігі бола отырып, ол мыналарға мүмкіндік беретін ақпаратты
береді: кәсіпорынның ағымдағы қызметін бақылап, бағдарламасы мен тактикасын
жоспарлауға, ресурстарды орынды қолданып, кәсіпорынның нәтижелерін өлшеуге
және бағалауға, шешім қабылдау кезінде субъективтілікті жоюға және т.б.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Кез келген кәсіпорынның белгілі бір
мөлшердегі меншікті капиталы болу керек, себебі қазіргі нарықтық экономика
жағдайында кез келген кәсіпорын өзін-өзі қаржыландыруға негізделіп жұмыс
атқарады. Меншікті капиталдың кез келген кәсіпорын қызметі барысындағы
маңызы зор болып табылады. Егер екі құрылтайшыдан және айналымы жылына екі
миллион тенге болатын жауапкершілігі шектеулі кішігірім кәсіпорын болатын
болса, ол тартылған қаражаттарды үлкен мөлшерде алып, үлкен несиелерді
қолданбауы мүмкін, сондықтан оның негізгі және айнымалы қаражаттарының көзі
болып тек меншікті капитал табылады. Ал егер айналымы кішігірім мемлекеттің
бюджетіндей болатын акционерлік қоғам ретінде ұйымдастырылған мекеме
болатын болса, онда ол айнымалы капиталын толықтыру үшін қаражаттар тартуы
мүмкін. Мұндай мекемелерге меншікті капитал кредиторлар мен акционерлерге
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы туралы кепілдік береді. Мұндай
кәсіпорынның меншікті капиталы неғұрлым жоғары болған сайын, ол қаржылық
тұрақтылығын жоғалтып алу қаупінсіз, соғұрлым көп қаражаттар тартуына
мүмкіндігі болады.
Әсіресе, өздерінің қалыпты қызметін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін
несиелік мекемелер үшін меншікті капитал маңызды болып табылады. Мысалы,
банк ашу кезінде оның меншікті капиталы қызметті бастау үшін қолданылатын
бастапқы қаражат болып табылады.
Меншік капитал - бұл субьекттің міндеттемесі шегерілген активі.
Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарғылық капиталы, қосымша
төленген капитал, резервтік капитал, таратылмаған табыс. Қаржылық есеп
беруді пайдаланушылар үшін мұндай бөліну, шаруашылық қызметін талдаған
кезде қажет. Егер де баланс пассивінің құрылымында меншік капиталының үлес
салмағы көп болса, онда ол субьектінің қаржылық жағдайының тұрақтылығын
көрсетеді.
Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік баланста көрсетілген активтері
мен міндеттемелерінің бағаланған құнына байланысты болады. Меншік иесі
меншікті капиталдан өз қалауы бойынша кез келген уақытта белгілі бір сома
ала алмайды. Және оған міндетті түрде, дивиденд алған күннің өзінде,
талаптар қойылады. Сөйтіп, кәсіпорын өз меншікті капиталын неғұрлым жоғары
тәуекелдікпен, неғұрлым ұзақ мерзімге инвестициялай алады. Ең қиын деген
жағдайдың өзінде жай акцияларды ұстаушылардың үлесі нолге тең болуы мүмкін.
Бірақ бұл кәсіпорынның іскерлік белсенділігін төмендетіп жібереді.
Сөйтіп, берілген дипломдық жұмыстың мақсаты болып кәсіпорынның
меншікті капиталын бухгалтерлік есеп, аудит және талдау обьектісі ретінде
қарастыру болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес берілген дипломдық жұмыстың
алдында мынадай міндеттер тұр:
- мекеменің жарғылық капиталы есебінің теориялық аспектілерін
зерттеу;
- жарғылық капиталдың, соның ішінде талданып отырған
кәсіпорынның жарғылық капиталының құрамы мен құрылымын
қарастыру;
- жарғылық капитал есебінің тәртібін құруды қарастыру;
- жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарын
есепке алудың талдауын жасау.
Зерттеу пәні: ұйымның жарғылық капиталын қалыптастыру және құрылтайшы
құжаттарын есепке алу мәселелерін қарастыру болып табылады.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі – Алматы газ тармағы Жауапкершілігі
Шектеулі Серіктестігі болып саналады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері. Тақырыптың зерттелу
барысында отандық және ТМД елдерінің, сонымен қатар шетел ғалымдарының
кітаптарынан аударылған еңбектер, атап айтқанда Әбдіманапов Ә., Дүйсенбаев
К.Ш., Кеулімжаев Қ.К., Төлегенов Ә.Т., Жұмағалиева Ж.Г., Соловьева О.В.,
Ковалева С.Г., Нурсеитов Э., Құдайбергенов Н.А., Блейк Д., Назарова В.Л,
Сейдахметова Ф.С., Радостовец В.К.ғылыми еңбектеріне сүйене отырып зерттеу
тақырыбы жан-жақты сипатталды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды,
қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан құралған.
1 ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ҚҰРЫЛТАЙШЫ ҚҰЖАТТАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ
ЕСЕБІ, АУДИТІ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ
1.1 Жарғылық капиталды қалыптастырудың мәні мен мазмұны
Жарғылық капитал – жарғы деген сөзден алынған – ұғымды анықтайтын
ережелердің жиынтығы, белгілі бір ұйымның атқаратын қызметінің тәртібі,
немесе актив құндарының екінші жағынан көрінуі, яғни жарғылық қорға
салынған активтердің жалған және номиналдық құны.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектіні құру үшін құрылтайшылық
құжаттары болуы керек, бұл құжаттың ең негізгісі Жарғы болып табылады.
Құрылтайшылық құжаттар нотариалдық тұрғыда расталып, заң органдарында
мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жарғыда субъект серіктестік құрылтайшыларының
салым ақшаларынан тұратын жарғылық капиталды жариялайды. Салым ақшаны
бағалау тараптардың келісімі бойынша жүргізіледі және тәуелсіз аудиторлық
тексеруге жатады.
Резервтік капитал құрылтайшылық құжаттарға сәйкес акционерлік қоғамда
өз қалауынша құрады. Оны басқа ұйымдар да құруы мүмкін. Акционерлік
қоғамдағы резервтік капитал залалдарды жабуға, сондай-ақ қоғамның
облигацияларын жабуға және басқа қаражат болмаған жағдайда акцияны сатып
алуға арналған. Серіктестікте резервтік капиталды пайдалану бағыттары жарғы
бойынша анықталады.
Резервтік капитал жыл сайынғы таза табыстан аудару жолымен құрылады.
Жыл сайынғы аудару мөлшері акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді.
Резервтік капиталды пайдалану жағдайында көрсетілген шамаға дейін оны
толтыру үшін аударым жаңғыртылады.
Қазақтан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс
жарғылық капиталдың көлемі және де ол сол ұйымның құрылтайшыларының,
акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан
үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның
қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен
мүліктер мен ақшалар қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек.
Оның мөлшері құрылтайшылық қүжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін
ғана өзгеруі мүмкін.
Акционерлік қоғам бухгалтерлік есебін жүргізу барысында жұмыс істеп
тұрған, қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен
құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың
қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Акционерлік коғамның қаржы көздері болып төменгілер табылады:
- Меншікті капитал;
- Сырттан тартылған капитал.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан
басқа қарыз қаражаттарын да пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және
ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа да
кредиторлық борыштар жатады.
Жарғылық қор меншік иесінің жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз
ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек.
Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін
ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн айырмашылығынан
туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының
өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік капитал – келешекте болуы мүмкін зияндармен шығындардың
орнын толтыруға арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан бөлінген
меншіктік капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу
тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен қоғамның жарғысында қаралады.
Бөлінбеген пайда– кәсіпорынның жалпы кірісінен барлық жұмсалған
шығындарды, кірістен басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп
тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамдардың (АҚ)
қызметі кеңінен таралған. Әлемдік тәжірибеде АҚ кең таралған және ұжымдық
бизнесті ұйымдастырудың мәдени нысанын ұсынады. Осындай нысан миллиондаған
қатардағы азаматтарға кәсіпорын меншігіне үйренуге жақсы мүмкіндік береді.
Мұнда акция сату - сатып алу, сыйға беру, кепіл заты бола тұра оның
акционер иесі – акционерлік компанияның капиталына белгілі бір салым
салғаны жөніндегі фактіні куәландырады. Акция табыс (дивиденд) бөлігі
түрінде АҚ алатын табыс әкеле алады және АҚ - ды басқаруға қатысу құқығын
береді.
Аталған ұйымдастырушы - құқықтық меншік формасы нысанын енгізу
мәселесі Қазақстанда 1998 жылы Акционерлік қоғамдар туралы заңды
қабылдаумен (№ 282-1, 10.07.98ж.) шешілді. Бірақ бұл заң Қазақстан
Республикасында жаңа Акционерлік қоғамдар туралы (№ 415, 13.05.05ж. және
2010ж –өзгеріс ) Заңның қызметке енгізілуімен күшін жоғалтты. АҚ - ға мына
талаптар қойылды:
- тек акционерлік қоғамдардың ғана жұмыс істеуі (жаңа заңда ашық және
жабық АҚ қызметі қарастырылмаған);
- Қазақстан Республикасының республикалық бюджет туралы Заңына сәйкес
тиісті қаржылық жылға АҚ-ның минималды жарғылық капиталының 50000 МЕК
мөлшерінде бекітілуі;
- Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің Үкіметімен 04.07.03ж. №
217 қаулысымен реттелген, оларды мемлекеттік тіркеу тәртібіне сәйкес, АҚ -
ға жеңілдіктермен пайдаланатын және атаулы акциялар шығару құқығын бекіту;
- 2 жыл мерзімінде құрылтайшылар құжаттарына, оның ішінде жарғыға
тиісті өзгерістер енгізу;
- АҚ - ның қаржылық - шаруашылық қызметіне міндетті түрде жыл сайынғы
сыртқы аудитті ұйымдастыру;
- жоғарыда көрсетілген екі жыл мерзім өткеннен соң, акцияларды жоюмен,
оларды бір жыл ішінде уақытша тоқтатумен байланысты қайта құру немесе жою
процедураларын жүргізу;
- жекелеген АҚ - ды серіктестіктерге немесе өндірістік кооперативтерге
қайта құру;
- жарғылық капиталдың жарияланған және шығарылғын (төленген)
түсініктерін қысқарту, сонымен қатар резервтік капиталды құру міндетті
емес;
- жеңілдікті акцияларды дауыс беруге құқығы бар, дауыс беруге
құқығы жоқ категорияларына бөлмеу;
- қоғам жарғысында тек құжатсыз нысанында акционерлік қоғамда
шығарылған акциялар бойынша дивидендтердің кепілдік мөлшерін бекіту;
- акционерлік қоғам акциясын, оларды шығаруды тек мемлекеттік
тіркеуден кейін, акционерлердің жалпы жиналысында акциялардың санын арттыру
жөнінде шешім қабылдаған күннен бастап, бір айдың ішінде оған қажетті
құжаттарды ұсынып, орналастыру;
- арнайы басқару органы – директорлар кеңесі, сонымен қатар ішкі аудит
қызметін құру;
- арнайы салымды бағалауды салым сомасына қарамай тәуелсіз
бағалаушымен жүргізу;
- жарғылық капитал сомасын мемлекеттік тіркеуден өткен күннен кейін 30
күн ішінде өтеу.
13.05.03ж. № 415-II (86 бап) Акционерлік қоғамдар туралы Заңға
сәйкес АҚ шаруашылық серіктестік немесе өндірістік кооперативке түрленуі
мүмкін. Мысалы, АҚ ЖШС түрленуі үшін келесі шараларды жүргізу қажет:
1) АҚ ЖШС түрленуі жөніндегі мәселені, оның тәртібі мен жүргізу
жағдайын қарастыру үшін акционерлердің жалпы жиналысын шақыру;
2) АҚ акциясын ЖШС құрылтайшыларының салымына айырбастау тәртібін
белгілеу жөнінде шешім қабылдау;
3) түрленген қоғамның барлық құқығы пен міндеттері ЖШС-ке көшетін
жіберу актісін бекіту;
4) ЖШС жарғылық капиталында қатысушының оған тиесілі акциясының
қоғамның барлық акциясының санына пайыздық қатынасы негізінде үлесін
анықтау;
5) барлық кредиторларға (ЖАҚ қоса) АҚ ЖШС түрленуі жөнінде жазбаша
хабарлау;
6) АҚ акцияларын ұстаушылар реестрінде операцияларды тоқтату жөнінде
арнайы шығарылған бұйрық негізінде тіркеушіні ескерту;
7) Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіне қоғамның акцияларын
орналастыру және шығару нәтижесі жөнінде есеп беру және эмиссияны жою үшін
құжаттарды тапсыру;
8) серіктестікке түрлендіру барысында және оның құрылтайшылар құжатын
бекіту жөнінде қатысушылардың біріккен отырысын өткізу;
9) ЖШС барлық қатысушыларымен немесе олардың өкілдерімен
құрылтайшылар келісім - шартына және оның нотариалды куәлігіне
(акционерлерінің саны жүз және одан жоғары акционерлік қоғамнан түрленген
ЖШС қоспағанда) қол қоюы. Акционерлерінің саны жүз және одан жоғары АҚ ЖШС
түрлендіру жағдайында құрылтайшылар келісім шарты жасалмайды;
10) Акционерлерінің саны жүзден жоғары АҚ түрленген, акционерлердің
жалпы жиналысымен өкілетті тұлғамен қол қойылған, түрлендіру жөнінде шешім
қабылдаған ЖШС жарғысын нотариалды куәләндіру;
11) Акционерлерінің саны жүз және одан жоғары АҚ түрленген ЖШС -тің
жарғылық капиталындағы үлесіне құқығын бекіту мақсатында, ЖШС
қатысушыларының реестрінен көшірме жасау.
Серіктестік қатысушыларының реестірін жүргізуді, құнды қағаздар
ұстаушыларының реестрін жүргізу бойынша қызметтің осы түрімен айналысуға
лицензиясы бар, құнды қағаздар нарығының білікті қатысушысы жүзеге асырады.
Акционерлік қоғамның капиталы үш негізгі маңызды бағыттар бойынша
жүйелеуді талап етеді:
1. Тарту көздері бойынша.
2.Тарту нысандары бойынша.
3. Пайдалану сипаты бойынша.
Акционерлік қоғамның капиталын тарту көздері бойынша келесідей негізгі
жіктеу белгілері бөлініп қарастырылады.
Қоғамның жабдықтары бойынша:
-меншікті;
-қарыз капиталын бөліп көрсетеді.
Меншікті капитал компанияның жалпы қаражаттық құны, меншікті
құқықтарына жататын және оның активтерінің белгілі бір бөлігін қалыптастыру
үшін қолданумен сипатталады. Бұл активтің бөлігі меншікті капиталға
инвестициялау есебінен қалыптастырылған компанияның таза активтер
қарамағына береді.
Осы аталған бағыттардың әрқайсысын жүйелей отырып, капиталдың әртүрлі
түрлерін жіктеу жүйесін құруға мүмкіндіктер беретін жеке жіктеу белгілері
бөлініп шығады.
Капитал табыс әкелетін компанияның қаржылық ресурсын сипаттайды.
Капитал өз ретінде ссудалық капитал формасында оқшауланған өндірістік
факторда бола алады. Яғни компанияның қамтамасыз етілген кірістерін
қалыптастыруының өндірістік емес (операциондық), керісінше оның қызметінің
қаржылық (инвестицияық) сферасында болады. Капитал меншік иесінің жағдайын
қалыптастыруының негізгі қайнар көзі боып табылады. Ол осы жағдайдың
ағымдық және болашақ немесе перспективті кезеңдегі қажетті деңгейді
қамтамасыз етеді. Ағымдық кезеңдегі тұтынылған капиталдың бөлігі оның
құрамынан шығады. Яғни иемденушінің ағымдық кезеңдегі қажеттілігін
қанағаттандыруға бағытталады. Демек қалған бөлігі капитал фунциясын
атқарады. Жинақталған бөлігі болашақ немесе перспективті кезеңдегі меншік
иесінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қамтамасыз етуге талап етілген.
Яғни, жағдайын болашақ деңгейін қалыптастырады.
Акционерлік қоғамның капиталы үш негізгі маңызды бағыттар бойынша
жүйелеуді талап етеді:
– Тарту көздері бойынша.
– Тарту нысандары бойынша.
– Пайдалану сипаты бойынша.
Акционерлік қоғамның капиталын тарту көздері бойынша келесідей негізгі
жіктеу белгілері бөлініп қарастырылады.
Қоғамның жабдықтары бойынша:
-меншікті;
-қарыз капиталын бөліп көрсетеді.
Меншікті қолдану сипаттамасы бойынша:
- Тұтынылатын капитал- тұтыну мақсатында орналастырғаннан кейін
капитал өзінің атқаратын қызметін тоқтатады. Ол компанияның тұтыну
мақсатында жүзеге асырылатын дезинвестициясы болып табылады. Яғни,
капиталдың бір бөлігін айналымнан тыс және айналым активтерінен дивидендтер
мен пайыздарды төлеу, персоналдың әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсатында тарту деген сөз.
Жинақталатын капитал- дивидендті төлеу, табысты капитализациялау
процесінде өсу формасының әртүрлілігімен сипатталады.
Қайнар көздерін тарту бойынша:
- ұлттық немесе отандық капитал,
- шетелдік капитал болып бөлінеді.
Яғни, компанияда инвестицияланған болып табылады. Компанияның
капиталын осылай анықтау олардың жіктелуіне сәйкес келетін процесте
қолданылады. Сонымен өндірісте қолдану процесінде компанияның капиталын
функциялау тұрақты және айнымалы процесімен анықталады. Компания капиталы
бір- бірлерімен байланысты үш сатылардан өтеді.
Бірінші сатыда капитал ақшалай формасында операционды активке
инвестицияланады (айналымдағы және айналымнан тыс) яғни, өндірістік
формасында болады.
Екінші сатыда өндірістік капитал өнімді дайындау процесінде тауарлы
формаға айналады (өндірілген қызмет формасын қоспағанда).
Үшінші сатыда тауарлы капитал өндірілген тауарлар және өткізілген
қызмет шамасында ақшалай капиталға айналады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысуы үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы
осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден,
тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
атқарушы, яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
2. Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке
алудың методикасы
Кәсіпорынның жарғылық қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан
құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың,
мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да
мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құрылады. Сонымен қоса,
жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін
бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың
(акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік сипатын
анықтайды.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдары,
ақша да, бағалы қағаздар да, мүлік те, мүліктік құқық та және басқа да
мүліктер (интеллектуалдық қызметтің нәтижесіне берілген құқын да қоса
алғанда) болуы мүмкін.
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған
қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып
табылады.
Меншік иесінің тиісті қүқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
– кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық
капиталы.
– өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында жэне басқа да құрылтайшылық
қүжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек.
Оның мөлшері құрылтайшылық қүжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін
ғана өзгеруі мүмкін.
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталына натуралды
нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшылардың келісімі бойынша
немесе барлық құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша мүліктік
құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының сомасы
жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асып түсуі керек, бірақ сол бағалауды
тәуелсіз эксперт (бағалаушы) қуаттауы керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп
берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары (қатысушылары) өздері қосқан сомаларының
шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының алдында
бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді жеке
салым ретінде жасауға рұқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар серіктестікке
бір – бірінің қарызын өзара есептесуге жатқызуына болмайды.
Қосымша және жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің жарғылық
капиталының бастапқы мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең болады
және құжаттарын мемлекеттік тіркеуден өту үшін берген күнінде, оның мөлшері
жүз айлық есепті көрсеткіштен кем болмауы керек.
Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық капиталының
жалпы сомасының 25%-тей мөлшерінде соманы төлеуге міндетті. Бірақ ол
жарғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы
жиналыстың шешімімен бекітілген мерзімде серіктестіктің барлық қатысушылары
жарғылық капиталына берешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және ол бір
жылдан аспауы керек. Егерде серіктестіктердің қатысушылары белгіленген
мерзімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда қатысушылар
өзінің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек, болмаса олардың
жарғылық капиталы қосатын үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері бірыңғай
валютада көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды (атаулы) құнына
тең болады. Қоғам өзінің шығады деп жариялап қойған акцияларының барлығын
немесе тек бір бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда
жабық акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарияланған
жарғылық капиталының толық төленуін қарастырады. Ашық акционерлік қоғамы
өзінің жарияланған жарғылық капиталының кем дегенде 25% тіркеместен бұрын
төленуі тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акционерлік
қоғамы үшін – бес мың минималды есептік көрсеткіш, ал жабық қоғам үшін –
жүз минималды есептік көрсеткіш құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының
шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар Кеңесінің
шешімімен белгіленеді.
Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі
шығарылатын акцияның номиналдық (атаулы) құнына тең болады. Шығарылған
(төленген) жарғылық капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған және
жойылған акцияларына сәйкес өзгеруі мүмкін. Бұл жерде шығарылған акцияның
номиналды құнының жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгіленген минималды
деңгейден төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және
орналастырылып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған
капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға
жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім
акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды
деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң,
жарияланған жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда
кредиторлар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге
құқылы.
Қоғам акциялары жай және айрықша болып келеді.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқықтарын
қанағаттандырады:
-дивидендтер алуын;
-қоғамды басқаруына қатысуын;
-қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
алатындығын.
Ұйымның меншікті капиталы жарғылық капиталдан, сақтық капиталдан және
басқа да арнайы құрылған қорлардан құралады.
Ұйымның жарғылық капиталы құрылтайшының міндетті салымын тарту арқылы
250 000 000 (екі жүз елу миллион) теңге мөлшерінде құрылған.
Серіктестіктің құрылтайшысы жарғылық капиталға салатын салымды тек
қана ақшалай береді. Бұл жағдайда жарғылық капиталға жарналарды: заңды
тұлғалар – меншікті қаражаты шегінде есебінен енгізеді.
Серіктестіктің жарғылық капиталына төлем Қазақстан Республикасы
заңнамасымен белгіленген тәртіпте жүргізіледі. Шағын несиелік ұйымының
мемлекеттік тіркеуден өту сәтінде құрылтайшы құрылтайшы құжаттарда
жарияланған Серіктестіктің жарғылық капиталына толық көлемде төлем
жүргізіп отыруы тиіс.
Серіктестіктің құрылтайшысының құрылтайшылық шартымен белгіленген
мерзімде өз үлесін енгізбеген құрылтайшы Серіктестіктің келтірген шығынның
орнын жабуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 353-
бабына сәйкес тұрақсыздық айыбын төлеуге міндетті.
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес
Серіктестіктің толық төлем Серіктестіктің құрылтайшысының салымын азайту
жолымен Серіктестіктің жарғылық капиталы азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталды 250 000 000 (екі жүз елу миллион)
миллион теңгеден төмен азайтуға жол берілмейді.
Қоғамдық қызметті жүзеге асырумен байланысты шығынның орнын толтыру
мақсатында Серіктестік сақтық капитал құрады. Сақтық капитал жыл сайын таза
табыстың сомасынан аударым жасау арқылы құрылады.
Серіктестік басқа да арнайы қорлар құруға құқылы. Арнайы қорларды құру
мен пайдалану тәртібі туралы ереже құрылтайшылардың жалпы жиналысымен
белгіленеді, бекітіледі.
Серіктестіктің сақтық қоры табыс салығын төлеген соң қалатын табыстан
қалыптасады.
Сақтық капиталға таза табыстан аударым жалпы жиналыспен анықталатын
мөлшерде есептегіден кейінгі бірінші тоқсан ішінде бір жылғы қаржы
қызметінің қорытындысы бойынша жүргізіледі.
Сақтық капиталы мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап екі жыл
ішінде жарияланған жарғылық капиталдың кемінде бес пайызы мөлшерінде
қалыптасады.
Серіктестіктің сақтық капиталы кейіннен таза табыс есебінен орнын
толтырумен Серіктестіктің шығынын жабу мақсатында пайдаланылады.
Кез келген төлемдер нәтижесінде Серіктестіктің сақтық капиталы
жарияланған жарғылық капиталдың белгіленген көрсеткішінен кем болса,
Серіктестіктің көрсетілген мөлшерге дейін сақтық капиталды толтыру үшін
аударымдарды жаңарту керек.
1.3 Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке
алудың аудит методикасы
Жарғылық капиталды белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану
шаруашылық жүргізуші субьектінің іс-қызметінің өрісі мен жағдайына,
ұйымдастыру-құқықтық түріне байланысты. Жарғылық капиталды тексергенде
аудитор бірінші кезекте келесі жағдайларды қарастырады:
– жарғылық капиталға көлемнің құқықтық-нормативтік акті
талаптарына сай болуын;
– жарғылық капитал мөлшерін өзгеру ықтималдығын;
– бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал
ететін операцияларды көрсетудің және қолданған
корреспонденцияларының дұрыстығы, көбінесе олардың ішінде
төмендегідей өткізбелерге ерекше көңіл бөлінеді:
– Дт Төленбеген капитал шотына және Кт Салымдар мен
пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына;
– жарғы капиталы мөлшері ұлғайғанда Кт салымдар мен
пайлар шотына, Негізгі құралдар, Материалдар,
Тауарлар, Карт-шоттардағы ақша қаражаттары, Ағымдағы
банктік шоттардағы ақша қаражаттары және Кассадағы ақша
қаражаттары бөлімшелерінің шоттарына жазу түседі.
Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасы 1- кестеде
көрсетілген.
Кесте -1 Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1 2
1. Баланс көрсеткіштерінің Бас кітапБаланс, 5010, 5020, 5030, 5110, 5210
мәліметтеріне сәйкестігін тексеру шоттары бойынша Бас кітап
2. Жарғылық капитал қозғалысының Бас кітап, 13 журнал-ордер,
синтетикалық және аналитикалық акционерлердің тізімі,
есебін жүргізудің дұрыстығын тексеруакционерлердің есеп карточкалары,
құрылтайшы құжаттар, НҚ мен МЕА
қабылдау-тапсыру актілері, төлем
тапсырмалары, кірістік кассалық
ордерлер және т.б.
3.Жарғылық капитал қалыптастырудың Қолданылып жүрген заңнама,
дұрыстығын тексеру құрылтайшы құжаттар, бухгалтерлік
анықтама
4.Құрылтайшылардың жарнасын НҚ мен МЕА қабылдау-тапсыру
(салымдары) кіріске алудың толықтығыактілері, ТМҚ қабылдау актілері,
мен мерзімділігін тексеру жүкқұжаттар, төлем тапсырмалары,
кірістік кассалық ордерлер,
бухгалтерлік есеп шоттарындағы
жазулар және т.б.
5.Жарғылық капитал өзгерісінің Құрылтайшылардың (меншік иелерінің)
негізділігін және оны құрылтайшы және акционерлерінің жалпы
құжаттарға енгізудің мерзімділігін жиналысының шешім хаттамалары,
тексеру эмиссия жобасы мен құрылтайшылық
шарты
6.Кәсіпорынның жарғылық капиталға Түгендеу актілері, түгендеу
жарна ретінде салынған мүлікті және тізімдемесі, салыстыру тізімдемесі
басқа да мүліктік құқықтарды (ведомость) және т.с.с.
түгендеу
7.Қолданыстағы заңнамамен Аудитордың тұжырымдамалары,
салыстырғандағы жарғылық капитал есептеулері және ұсыныстары
есебінде анықталған ауытқуларды жою
жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу мен
негіздеу
Ескерту: [10] дерек көзі негізінде жасақталған
Жарғылық капиталдың құралуының жинақтаушы (синтетикалық) есебіне
тексеру жүргізу кезінде аудитор төмендегі аудиторлық дәлелдеу жинау
әдістерін пайдалануына болады: құрылтайшылардың жарғылық капиталға қаржы
салу тәртібі туралы құрылтайшылар мен акционерлерге ауызша және жазбаша
сұрау беру.
Жарғылық капиталдың құралуына құжаттық тексеру жүргізу дегеніміз
кассалық кіріс құжаттарының, ұлттық және шетелдік валютамен ағымдағы
шоттардан банк үзінділерінің, басқа да бастапқы және растаушы құжаттардың
мәліметтері бойынша аудит өткізу болып табылады. Аудитор жарғылық капиталға
қосылған үлес ретінде салынған қаржылардың толық және өз уақытында кіріске
алынуын тексеруге міндетті.
Жарғылық капиталдың құралуын тексере отырып, аудитор оның сомасының
дұрыстығына көз жеткізуге тиісті. Ол баланста және Меншікті капиталдағы
өзгерістер туралы қорытынды есепте көрсетіледі. аудитор оны құрылтай
құжаттарының мәліметтерімен салыстырады. Жарғылық капитал шоттары бойынша
сальдо кәсіпорынның құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталдың
мөлшеріне сәйкес болуға тиісті.
Құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталдың шамасының
сәйкестігіне тексеру жүргізу үшін баланс көрсеткіштерін Бас кітаптың 5020
Жай акциялар, 5010 Артықшылықты акциялар және 5030 салымдар мен
пайлар шоттарының мәліметтерімен, сондай-ақ аталған шоттардың кредиті
бойынша айналым сомасы көрсетілетін есеп регистрлерінің мәліметтерімен
салыстыру қажет.
Кәсіпорынның жарғылық капиталына жарнаның нақты келіп түсу сәті: ақша
қаражаттары үшін – ақшаның банктегі ағымдағы шотқа есепке алыну немесе
кассаға салыну мерзімі; негізгі құралдар, материалдық құндылықтар үшін –
негізгі құралдарды, материалдық құндылықтарды қабылдау-тапсыру актісінің
немесе аталған обьектілердің кәсіпорынға келіп түсуін растаушы басқа
құжаттардың жасалу мерзімі.
Жарғылық капитал кәсіпорын мүліктерінің басқа құралу көздеріне
қарағанда тұрақты шама болып табылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің жарғылық капиталының көбеюі
төмендегі жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін:
серіктестіктің барлық қатысушыларының қосымша салған салымдары арқылы;
серіктестіктің меншікті капиталының, оның ішінде резервтік капиталдың
есебінен жарғылық капиталдың көбеюі;
серіктестіктің таза активтерінің (меншікті капиталдың) қайта бағалануы
нәтижесінде олардың нақты құнының баланстық құннан артық болуы. Қайта
бағалауды тек тәуелсіз сараптаушы ғана жүргізуі мүмкін;
барлық қалған қатысушылардың келісімі бойынша бір немесе бірнеше
қатысушысының қосымша салым салуы арқылы;
серіктестіктің құрамында жаңа қатысушыларды қабылдау арқылы.
Серіктестік қатысушыларының қайсыбірінің немесе жаңадан қабылданған
қатысушысының қосымша салым салу жолымен жарғылық капиталдың көбеюі кезінде
ондай салымдардың мөлшері серіктестік капиталына олардың алдыңғы салған
жарналарының мөлшерін және барлық қатысушылардың жарғылық капиталдағы
үлесін қайта есептеу қажеттілігін ескере отырып анықталады.
Ұйымның жарғылық капиталының құралу тәртібінің шаруашылық
серіктестіктерге жарғылық капиталдың құралуымен салыстырғанда өзіндік
ерекшеліктері бар.
Қарапайым акция оның иесіне акционерлердің жиналысына дауыс беру
құқығымен қатысуы арқылы жүзеге асырылады, акционерлік қоғамды басқаруға
қатысу құқын береді. Одан басқа, қарапайым акция акционерлік қоғамның таза
табысын бөліп таратуға құқық береді. Егер акционерлік қоғам өзінің
шаруашылық қызметінің нәтижесінде (жылдың аяғында) зиян шеккен болса, онда
қарапайым акция иелері дивиденд алмайды.
Артықшылығы бар акциялар акционерлік қоғамды басқаруға қатысу құқығын
бермейді, яғни акционерлердің жиналысында дауыс иелену құқығын бермейді.
Ондай акциялардың артықшылығы оның иелерінің акционерлік қоғам қызметінің
қаржылық нәтижесіне тәуелсіз тұрақты немесе белгіленген мөлшерде дивиденд
алу құқығында болып табылады. Артықшылығы бар акциялардың қарапайым
акциялардан артықшылығы табысты бөлу және ұйымды жойған кезде болады.
Басқаша айтқанда, табыс алдын-ала артықшылығы бар акциялардың арасында
бөлінеді. Содан кейін ғана қарапайым акциялар иелерінің арасында бөлінеді.
Қарапайым акция дивидендтің есептелген-есептелмегендігіне қарамастан,
акционерлік қоғам қызметіне қатысты мәселелерді шешу кезінде дауыс құқығына
ие болады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшерін көбейту кезінде мынадай
бухгалтерлік жазулар орындалуға тиісті: салымдар мен пайлар шоты
кредиттеліп, материалдық емес активтер, Негізгі құралдар,
Материалдар, тауарлар, карт-шоттардағы ақша қаражаттары, Ағымдағы
банктік шоттардағы ақша қаражаттары бөлімшелерінің шоттары және Кассадағы
ақша қаражаттары шоты дебеттеледі.
Серіктестіктің жарғылық капиталының азаюы қатысушысының шығып кетуі
кезінде болады. Ол серіктестіктің барлық қатысушылары салымдарының мөлшерін
тікелей азайту жолымен немесе жекелеген қатысушылардың үлестерін толық және
ішінара жабу (жою) жолымен жүзеге асырыла алады. Қолданыстағы заңдарға
сәйкес жарғылық капиталдың азаюы тек барлық кредиторларды ол жөнінде жеке-
жеке жазбаша түрде хабардар еткеннен кейін ғана мүмкін болады.
Серіктестіктің жалпы жиналысында жарғылық капиталды азайту туралы шешім
қабылдағаннан кейін екі ай мерзім ішінде ол өзінің барлық кредиторларына
жазбаша хабар жіберуге немесе ресми серіктестік туралы мәліметтер басылатын
ресми басылымдарға тиісті хабарландыру беруге міндетті. Серіктестік
кредитор хабарды алған немесе хабырландыру басылып шығарылған күннен бастап
бір ай мерзім ішінде серіктестіктен қосымша кепілдіктерді талап етуге
немесе мерзімі бітпей-ақ келісімшартты бұзуға (тоқтатуға) не болмаса,
серіктестіктің тиісті міндеттемелерін орындауын және зиянның орнын
толтыруын талап етуге құқылы. Талаптар серіктестікке жазбаша түрде
жіберіледі, ал олардың көшірмелері серіктестікті мемлекеттік тіркеуден
өткізуді жүзеге асырған органға жіберілуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталының азаюын
серіктестікке талаптарды мәлімдеу үшін кредиторларға берілген мерзім
өткеннен кейін мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырушы орган тіркейді. Егер
серіктестікті мемлекеттік тіркеуден өткізуші органға оның кредиторлары
қойған талаптардың көшірмесі келіп түссе, жарғылық капиталдың азаюы сол
талаптардың орындалғандығын серіктестік дәлелдеген немесе мәміледе жасаған
кредиторлардың серіктестік жарғылық капиталының азаюына қарсылығы жоқ
болған жағдайда тіркеледі.
Кәсіпорын құрылтайшыларына олардың жарғылық капиталға салған
салымдары мен пайларын қайтарған кезде, яғни, серіктестіктің жарғылық
капиталының азаюы кезінде мынадай бухгалтерлік жазу орындалады: 5030
Салымдар мен пайлар шоты дебеттеліп, ақша қаражаттарының, айналымнан тыс
активтердің, тауарлы-материалдық босалқылардың және т.б. шоттары
кредиттеледі.
Акционерлік қоғамда қолданыстағы заңға сәйкес жарғылық капиталдың
құралуы мен өзгеруінде бірқатар басқадай тәртіп белгіленген. Акционерлік
қоғамда хабарланған капитал, шығарылған (төленген) жарғылық капитал
деген ұғымдар енгізілген.
Акционерлік қоғамның хабарланған (белгіленген тәртіп бойынша
тіркелген) жарғылық капиталының сомасына 5110 Төленбеген капитал шоты
дебеттеліп, 5020 Қарапайым акциялар және 5010 Артықшылықты акциялар
шоттары кредиттеледі. 5110 Төленбеген капитал активті шотында заңды және
жеке тұлғалардың олардың жарғылық капиталға салған салымдары бойынша
борыштарының (қарыздарының) сомасы туралы ақпараттар жинақталады. Жарғылық
капиталға салымдардың жүзеге асырылуына қарай ақша қаражаттарының,
айналымнан тыс активтердің, тауарлы-материалдық босалқылардың шоттары және
т.б. шоттар дебеттеліп, 5110 Төленбеген капитал шоты бойынша дебеттік
қалдық жабылған болса, онда ол акционерлік қоғамның өз жарғылық капиталын
толық құрғандығын куәландырады.
Хабарланған жарғылық капиталдың өзгеруі (көбеюі немесе азаюы)
акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша, егер басқа еш нәрсе заңмен
белгіленбеген болса, тек барлық шығарылуы хабарланған акциялардың орналасуы
және төленуінен кейін ғана мүмкіндік алады. Хабарланған жарғылық капиталдың
Акционерлік қоғам туралы заңда белгіленген ең төменгі мөлшерден аз
болуына жол берілмейтіндігін атап айту керек.
Ұйымның жарғылық капиталының құралу ерекшеліктері аудитордан
акцияларға өз уақытында төлем жасауын, олардың қозғалысы бойынша
операциялардың заңдылығын тексеру кезінде ерекше көңіл аударуды талап
етеді. 5110 Төленбеген капитал шоты бойынша талдамалық (аналитикалық)
есеп акционерлік карточкалар бойынша немесе жарғылық капиталға салымдар
бойынша қарыздар сомасы, оны жою мерзімі, борышты жабуға салынған
активтердің сомалары көрсетілетін айналым ведомосында жүргізіледі.
Талдамалық есеп жүргізуге негіз болатын құрылтай құжаттары, негізгі
құралдарды және материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру актілері,
төлем тапсырмалары, кассалық кіріс ордерлері және т.б.
Ұйымның акциионерлерінің жалпы жиналысының шешімі бойынша
акциялардың номиналдық құнын өсіру немесе қосымша акциялар шығару жолымен
жарғылық капиталдың мөлшерін көбейтуге құқылы.
Ұйымның жарғылық капиталын көбейту тек толық төлем жасалғаннан
кейін мүмкін болатындығын аудитор назарда ұстауға тиісті. Кәсіпорынның
шеккен зиянының орнын толтыру үшін қосымша акциялар шығаруға және олардың
номиналдық құнын өсіруге тыйым салынады.
Қолданыстағы заңға сәйкес акционерлік қоғам акционерлердің жалпы
жиналысының шешімі бойынша акциялардың номиналдық құнын азайту жолымен
немесе жою мақсатымен акциялардың бір бөлігін сатып алу арқылы жарғылық
капиталды азайтуға құқылы. Ұйымның жарғылық капиталын акциялардың бір
бөлігін қайта сатып алу және оларды жою жолымен азайту тек ондай мүмкіндік
қоғамның жарғысында қарастырылса ғана мүмкін болады. Ұйымның жарғылық
капиталын азайту туралы шешім оны көбейту туралы тәртіппен бірдей
қабылданады.
Ұйымның жарғылық капиталын азайту кезінде айналымнан шығарылып
алынған акциялардың сомасына 5020 Қарапайым акциялар, 5010 Артықшылықты
акциялар шоттары дебеттеліп, 5210 шоты кредиттеледі. 5210 шотының
дебетінде акционерлерден қайтарып сатып алынған меншікті акциялардың құны
көрсетіледі. Акцияларды қайтарып сатып алу кезінде бұл шот дебеттеледі және
ақша қаражаттарының шоттары және т.б. шоттар кредиттеледі.
Ары қарай жарғылық капиталды тексеру сапасын көтеру үшін аудитордың
кәсіпорынның жарғылық капиталына қосқан үлес ретінде салынған мүліктер мен
басқадай мүліктік құқықтарға түгендеу жүргізуді ұйымдастырғаны дұрыс.
Себебі жарғылық капиталға жарна ретінде салынған мүліктердің құрамында
пайдалануға жарамай қалған негізгі құралдар және өндірістік босалқылардың
немесе басқадай мүліктік құқықтардың ішінде – тиімді пайдалану мерзімі
әлдеқашан өтіп кеткен интеллектуалдық меншіктің есепте тұратын фактілері
кездеседі.
2 АЛМАТЫ ГАЗ ТАРМАҒЫ ЖШС-НІҢ ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 ЖШС-нің жалпы сипаттамасы мен есеп саясаты
Алматы газ тармағы жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі
қарай – Серіктестік Алматыгаз акционерлік қоғамның жалғыз акционері
2005 жылғы 11 сәуір шешімі негізінде Алматы газ тармағы жабық акционерлік
қоғамын қайта құру арқылы құрылды.
Заңды тұлғаның бастапқы тіркеу күні – 2001 жылғы 21 мамыр.
Серіктестік Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша заңды тұлға
болып табылады, өзінің қызметін Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27
желтоқсандағы Азаматтық кодексінің, Қазақстан Республикасының 1998 жылғы
22 сәуірдегі Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті
серіктестіктер туралы №220-1 Заңының, Қазақстан Республикасының
қолданыстағы заңнамасының және Жарғының негізінде жүзеге асырады.
Серіктестіктің мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, 050061 Алматы
қаласы, Жетісу ауданы, Рысқұлов даңғылы, 99.
Серіктестік коммерциялық ұйым болып табылады. Ұйымның негізгі мақсаты
өз қызметін жүзеге асыру барысында пайда табу.
Серіктестіктің қызметінің мәні төмендегілерді қоса, бірақ онымен
шектелмей, кез келген қызмет түрлері болып табылады:
– Алматы қаласының халқын, кәсіпорындарын, ұйымдары мен
мекемелерін қамтамасыз ету мақсатында табиғи газ
тасымалдау;
– өнім қоюшылардан табиғи газды қабылдауды ұйымдастыру
мен оны Алматы қаласының тұрғындарына дейін келісілген
шарттарға сәйкес тасымалдау;
– жасасқан шарттарға сәйкес жеткізушілерден табиғи газ
қабылдауды ұйымдастыру және оны Алматы қаласының
тұтынушыларына тасымалдауды қамтамасыз ету;
– Серіктестіктің балансындағы газ құбырларын,
электрохимиялық қорғау құралдары мен үймереттерін іске
пайдалану;
– кәсіпорындарға, ұйымдарға, азаматтарға объектілерді,
электрохимиялық қорғау құралдарын газдандыруға
техникалық жағдайлар беру, газ шаруашылығы
объектілерін газдандыру және газбен жабдықтау бойынша
жобаларды келісу және іске пайдалануға қабылдауға
қатысу;
– газ құбырлары мен газ жабдығына, электрохимиялық
қорғау құралдарына, үй ішіндегі газ жабдығына қызмет
көрсету, сондай-ақ шарттық негіздерде профилактикалық
қызмет көрсетуді, жөндеу және іске қосу реттеу
жұмыстарын жүргізу;
– газбен жабдықтау жүйелерін жобалау;
– газбен жабдықтау жүйелерін және электрохимиялық
қорғау құралдарын құрастыру, жөндеу;
– газды есепке алу жүйелерін өлшеу аспаптарын
құрастыру.
Серіктестіктің қатысушысы Қазақстан Республикасының 050008, Алматы
қаласы, Алмалы ауданы, Жароков көшесі, 20 орналасқан КазТрансГаз-Алматы
Акционерлік қоғамы болып табылады.
2009-2010 жылдардағы Алматы газ тармағы ЖШС-нің негізгі қаржы-
шаруашылық қызметінің көрсеткіштері 2-кестеде көрсетілген.
Кесте-2 Алматы газ тармағы ЖШС-нің негізгі қаржы-экономикалық
көрсеткіштері
(мың.тенге)
Көрсеткіштер 2009ж 2010ж Ауытқу.(+;-Өсім қарқыны,
) %
Өнімді өткізуден түскен табыс 16112 33221 17109 206,2
Өнімді өндіруге кеткен шығындар912,5 26954 26041,5 2953,9
Жұмысшалардың орташа тізімдік 54 54 0 100,0
саны, адам
Еңбекақы қоры 378 486 108,0 128,5
Негізгі құралдардың орташа 6595 7865 1270 119,3
жылдық құны
Бір жұмысшының өнім өндіруі 298,4 615,2 316,8 206,2
Бір жұмысшыға шаққандағы 84 108 24 128,5
еңбекақының орташа жылдық
мөлшері
Негізгі қызметтен түскен табысы461 443 (18) 96,1
Негізгі емес қызметтен түскен 250 230 (20) 92,0
табыс
Таза табыс 547 518 (29) 94,7
Е с к е р т у – ЖШС-нің мәліметтері негізінде жасақталған
2-кестеде көріп отырғанымыздай кәсіпорынның жұмысының барысында оң
жағдайлар көп. Олардың дәледемесі болып мыналар табылады: өнімді өткізуден
түскен табыс 2009-2010 жылдары 17109 мың теңгеге артып, 2009 жылға шаққанда
206,2% құрады, негізгі құралдардың орташа жылдық құны 1270 мың теңгеге
артып, 2009 жылға шаққанда 119,3 %, бір жұмысшыға шаққандағы өндірілген
өнім 316,5 мың теңгеге артып, 2009 жылға шаққанда 206,2%, бір жұмысшыға
шаққандағы еңбекақының орташа жылдық құны өткен жылға қарағанда 24 мың
теңгеге артып, 128,5% құрады, соның нәтижесінде еңбекақының қоры 108 мың
теңгеге артып, 2009 жылмен салыстырғанда 128,5% құрады және маңызы
басқалардан кем емес болып табылатын жұмысшылардың орташа тізімдік саны
өзгеріссіз болып қалды, бірақ ол да оң көрсеткіш болып табылады.
Алайда Алматы газ тармағы ЖШС-нің басқа да кез келген
кәсіпорындардағыдай теріс жақтары да бар. Мысалы, өнімді өткізуге кеткен
шығындар 2009-2010 жылдары 912,5 мың теңгеден 26954 мың теңгеге , ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ҚҰРЫЛТАЙШЫ ҚҰЖАТТАРДЫ ЕСЕПКЕ
АЛУДЫҢ ЕСЕБІ, АУДИТІ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ
1.1 Жарғылық капиталды қалыптастырудың мәні мен мазмұны ... ... ... ...6
1.2 Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке
алудың
методикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 11
1.3 Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке
алудың аудит
методикасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .14
2 АЛМАТЫ ГАЗ ТАРМАҒЫ ЖШС-НІҢ ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН
ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 ЖШС-нің жалпы сипаттамасы мен есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.2 Капитал есебін жетілдіру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
3 ҰЙЫМНЫҢ ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ҚҰРЫЛТАЙШЫ ҚҰЖАТТАРДЫН
ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ АУДИТІ
3.1 Мекеменің жарғылық капиталы аудитінің міндеті мен ақпараттық
базасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...59
3.2 Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарын есепке
алудың
талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... .. 63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... 70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..72
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ..74
КІРІСПЕ
Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуіне байланысты
жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес бухгалтерлік
есептің маңызы мен ролі арта түсуде.
Кез-келген өркениетті қоғамда нарық механизмі мен мемлекеттік реттеу
іркіліксіз жұмыс істейді. Үкімет нарықтың барлық субъектілері үшін
орындауға міндетті экономикалық қатынасты айқын, әрі лайықты ережелерін
белгілейді. Мұның өзі қоғамға қажетті, әрі тұрақты экономикалық өсудің
басты жағдайы болып табылады.
Бухгалтерлік есеп реформасы мақсаттарының бірі мемлекет өкілеттігін
меншік иесіне міндеттемелер мен өзіндік капиталды, активтерді бағалау
әдістерін пайдалануға беру болып табылады.
Бухгалтерлік есептің мақсаттарының бірі болып кәсіпорынның мүліктік
және қаржылық жағдайы туралы, қызметі туралы толық және сенімді ақпаратпен
қамтамасыз ету табылады. Бухгалтерлік баланстың мәліметтері кәсіпорынның
мүліктік жағдайы туралы ақпаратты белгілі бір күнге жасайды, себебі онда
кәсіпорынның мүлкі (активтері) туралы ақпараттар толық ашық көрсетілген.
Бухгалтерлік баланстың көрсеткіштері негізінен кәсіпорынның жалпы қаржылық
жағдайын сипаттайды. Берілген жағдайда меншікті капиталдың қатысты мөлшері
(Капитал мен резервтер бөлімінің жиыны) кәсіпорынның міндеттемелерінің
көлемімен (Ұзақ мерзімді пассивтер, Қысқа мерзімді пассивтер
бөлімдерінің жиыны) салыстырылады, ал алған зияндары (баланс активінің
Алынған зияндар бөлімінің жиынтығы) ескеріледі.
Кәсіпорынның кез келген қаржы-шаруашылық операциялары не активтердің
шығыс етілуімен, артуымен не міндеттемелердің өтелуімен байланысты болады.
Ал бұл баланстың активтері мен міндеттемелерінің қозғалысына немесе
меншікті капиталдың тұрақты болып қалуына әкеліп соқтырады.
Қазіргі кездегі тәжірибеде кәсіпорынның күрделі экономикалық
механизмін тек нақты жасалған есеп жүйесі беретін уақтылы, толық және
сенімді ақпаратсыз жүргізу қиын, тіпті мүмкін емес.
Экономиканың барлық салаларының өнеркәсіптері шикізат пен
материалдарды орынды, әрі дұрыс жұмсауды, өндіріс шығындарын азайтуды,
жоғалтып алуларды жою, бәсекелестікке төзіп беретін өнімді дайындау, оның
сапасын жоғарылату және өзіндік құнын төмендетуді көздейді. Осы кезде
бухгалтерлік есептің маңызы арта түседі. Себебі ол кәсіпорынның шаруашылық
қызметін көрсетіп қана қоймай, оған ықпал ете алады. Басқару процесінің
ажырамас бөлігі бола отырып, ол мыналарға мүмкіндік беретін ақпаратты
береді: кәсіпорынның ағымдағы қызметін бақылап, бағдарламасы мен тактикасын
жоспарлауға, ресурстарды орынды қолданып, кәсіпорынның нәтижелерін өлшеуге
және бағалауға, шешім қабылдау кезінде субъективтілікті жоюға және т.б.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Кез келген кәсіпорынның белгілі бір
мөлшердегі меншікті капиталы болу керек, себебі қазіргі нарықтық экономика
жағдайында кез келген кәсіпорын өзін-өзі қаржыландыруға негізделіп жұмыс
атқарады. Меншікті капиталдың кез келген кәсіпорын қызметі барысындағы
маңызы зор болып табылады. Егер екі құрылтайшыдан және айналымы жылына екі
миллион тенге болатын жауапкершілігі шектеулі кішігірім кәсіпорын болатын
болса, ол тартылған қаражаттарды үлкен мөлшерде алып, үлкен несиелерді
қолданбауы мүмкін, сондықтан оның негізгі және айнымалы қаражаттарының көзі
болып тек меншікті капитал табылады. Ал егер айналымы кішігірім мемлекеттің
бюджетіндей болатын акционерлік қоғам ретінде ұйымдастырылған мекеме
болатын болса, онда ол айнымалы капиталын толықтыру үшін қаражаттар тартуы
мүмкін. Мұндай мекемелерге меншікті капитал кредиторлар мен акционерлерге
кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы туралы кепілдік береді. Мұндай
кәсіпорынның меншікті капиталы неғұрлым жоғары болған сайын, ол қаржылық
тұрақтылығын жоғалтып алу қаупінсіз, соғұрлым көп қаражаттар тартуына
мүмкіндігі болады.
Әсіресе, өздерінің қалыпты қызметін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін
несиелік мекемелер үшін меншікті капитал маңызды болып табылады. Мысалы,
банк ашу кезінде оның меншікті капиталы қызметті бастау үшін қолданылатын
бастапқы қаражат болып табылады.
Меншік капитал - бұл субьекттің міндеттемесі шегерілген активі.
Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарғылық капиталы, қосымша
төленген капитал, резервтік капитал, таратылмаған табыс. Қаржылық есеп
беруді пайдаланушылар үшін мұндай бөліну, шаруашылық қызметін талдаған
кезде қажет. Егер де баланс пассивінің құрылымында меншік капиталының үлес
салмағы көп болса, онда ол субьектінің қаржылық жағдайының тұрақтылығын
көрсетеді.
Меншікті капиталдың көлемі бухгалтерлік баланста көрсетілген активтері
мен міндеттемелерінің бағаланған құнына байланысты болады. Меншік иесі
меншікті капиталдан өз қалауы бойынша кез келген уақытта белгілі бір сома
ала алмайды. Және оған міндетті түрде, дивиденд алған күннің өзінде,
талаптар қойылады. Сөйтіп, кәсіпорын өз меншікті капиталын неғұрлым жоғары
тәуекелдікпен, неғұрлым ұзақ мерзімге инвестициялай алады. Ең қиын деген
жағдайдың өзінде жай акцияларды ұстаушылардың үлесі нолге тең болуы мүмкін.
Бірақ бұл кәсіпорынның іскерлік белсенділігін төмендетіп жібереді.
Сөйтіп, берілген дипломдық жұмыстың мақсаты болып кәсіпорынның
меншікті капиталын бухгалтерлік есеп, аудит және талдау обьектісі ретінде
қарастыру болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес берілген дипломдық жұмыстың
алдында мынадай міндеттер тұр:
- мекеменің жарғылық капиталы есебінің теориялық аспектілерін
зерттеу;
- жарғылық капиталдың, соның ішінде талданып отырған
кәсіпорынның жарғылық капиталының құрамы мен құрылымын
қарастыру;
- жарғылық капитал есебінің тәртібін құруды қарастыру;
- жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарын
есепке алудың талдауын жасау.
Зерттеу пәні: ұйымның жарғылық капиталын қалыптастыру және құрылтайшы
құжаттарын есепке алу мәселелерін қарастыру болып табылады.
Диплом жұмысының зерттеу объектісі – Алматы газ тармағы Жауапкершілігі
Шектеулі Серіктестігі болып саналады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негіздері. Тақырыптың зерттелу
барысында отандық және ТМД елдерінің, сонымен қатар шетел ғалымдарының
кітаптарынан аударылған еңбектер, атап айтқанда Әбдіманапов Ә., Дүйсенбаев
К.Ш., Кеулімжаев Қ.К., Төлегенов Ә.Т., Жұмағалиева Ж.Г., Соловьева О.В.,
Ковалева С.Г., Нурсеитов Э., Құдайбергенов Н.А., Блейк Д., Назарова В.Л,
Сейдахметова Ф.С., Радостовец В.К.ғылыми еңбектеріне сүйене отырып зерттеу
тақырыбы жан-жақты сипатталды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс кіріспеден, үш тараудан, қорытынды,
қолданылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан құралған.
1 ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ҚҰРЫЛТАЙШЫ ҚҰЖАТТАРДЫ ЕСЕПКЕ АЛУДЫҢ
ЕСЕБІ, АУДИТІ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫ
1.1 Жарғылық капиталды қалыптастырудың мәні мен мазмұны
Жарғылық капитал – жарғы деген сөзден алынған – ұғымды анықтайтын
ережелердің жиынтығы, белгілі бір ұйымның атқаратын қызметінің тәртібі,
немесе актив құндарының екінші жағынан көрінуі, яғни жарғылық қорға
салынған активтердің жалған және номиналдық құны.
Әрбір шаруашылық жүргізуші субъектіні құру үшін құрылтайшылық
құжаттары болуы керек, бұл құжаттың ең негізгісі Жарғы болып табылады.
Құрылтайшылық құжаттар нотариалдық тұрғыда расталып, заң органдарында
мемлекеттік тіркеуден өтеді. Жарғыда субъект серіктестік құрылтайшыларының
салым ақшаларынан тұратын жарғылық капиталды жариялайды. Салым ақшаны
бағалау тараптардың келісімі бойынша жүргізіледі және тәуелсіз аудиторлық
тексеруге жатады.
Резервтік капитал құрылтайшылық құжаттарға сәйкес акционерлік қоғамда
өз қалауынша құрады. Оны басқа ұйымдар да құруы мүмкін. Акционерлік
қоғамдағы резервтік капитал залалдарды жабуға, сондай-ақ қоғамның
облигацияларын жабуға және басқа қаражат болмаған жағдайда акцияны сатып
алуға арналған. Серіктестікте резервтік капиталды пайдалану бағыттары жарғы
бойынша анықталады.
Резервтік капитал жыл сайынғы таза табыстан аудару жолымен құрылады.
Жыл сайынғы аудару мөлшері акционерлердің жалпы жиналысында белгіленеді.
Резервтік капиталды пайдалану жағдайында көрсетілген шамаға дейін оны
толтыру үшін аударым жаңғыртылады.
Қазақтан Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс
жарғылық капиталдың көлемі және де ол сол ұйымның құрылтайшыларының,
акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде қоғамға қосқан
үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы осы ұйымның
қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден, тегін түскен
мүліктер мен ақшалар қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек.
Оның мөлшері құрылтайшылық қүжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін
ғана өзгеруі мүмкін.
Акционерлік қоғам бухгалтерлік есебін жүргізу барысында жұмыс істеп
тұрған, қызмет атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен
құрылымы бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың
қаржыландыру көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Акционерлік коғамның қаржы көздері болып төменгілер табылады:
- Меншікті капитал;
- Сырттан тартылған капитал.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан
басқа қарыз қаражаттарын да пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және
ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа да
кредиторлық борыштар жатады.
Жарғылық қор меншік иесінің жарғысында қаралған қызметтерін қамтамасыз
ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып табылады.
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да құрылтайшылық
құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек.
Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін
ғана өзгеруі мүмкін.
Қосымша төленген капитал – қоғамның өзінің акцияларын олардың атаулы
құнынан артық бағаға сатқан жағдайда пайда болған құн айырмашылығынан
туындайды.
Қосымша төленбеген капитал – кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
құралдары мен инвестицияларын қайта бағалаған уақыттағы олардың құнының
өскен сомасынан және тағы да басқа жағдайлардан туындайды.
Резервтік капитал – келешекте болуы мүмкін зияндармен шығындардың
орнын толтыруға арналып кәсіпорынның өзінің таза пайдасынан бөлінген
меншіктік капиталының бір бөлігі. Резервтік капиталдың мөлшері мен құрылу
тәртібі Қазақстан Республикасының заңдары мен қоғамның жарғысында қаралады.
Бөлінбеген пайда– кәсіпорынның жалпы кірісінен барлық жұмсалған
шығындарды, кірістен басқадай бағыттарға пайдаланған сомаларын шегеріп
тастағандағы қалған бөлігі болып табылады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында акционерлік қоғамдардың (АҚ)
қызметі кеңінен таралған. Әлемдік тәжірибеде АҚ кең таралған және ұжымдық
бизнесті ұйымдастырудың мәдени нысанын ұсынады. Осындай нысан миллиондаған
қатардағы азаматтарға кәсіпорын меншігіне үйренуге жақсы мүмкіндік береді.
Мұнда акция сату - сатып алу, сыйға беру, кепіл заты бола тұра оның
акционер иесі – акционерлік компанияның капиталына белгілі бір салым
салғаны жөніндегі фактіні куәландырады. Акция табыс (дивиденд) бөлігі
түрінде АҚ алатын табыс әкеле алады және АҚ - ды басқаруға қатысу құқығын
береді.
Аталған ұйымдастырушы - құқықтық меншік формасы нысанын енгізу
мәселесі Қазақстанда 1998 жылы Акционерлік қоғамдар туралы заңды
қабылдаумен (№ 282-1, 10.07.98ж.) шешілді. Бірақ бұл заң Қазақстан
Республикасында жаңа Акционерлік қоғамдар туралы (№ 415, 13.05.05ж. және
2010ж –өзгеріс ) Заңның қызметке енгізілуімен күшін жоғалтты. АҚ - ға мына
талаптар қойылды:
- тек акционерлік қоғамдардың ғана жұмыс істеуі (жаңа заңда ашық және
жабық АҚ қызметі қарастырылмаған);
- Қазақстан Республикасының республикалық бюджет туралы Заңына сәйкес
тиісті қаржылық жылға АҚ-ның минималды жарғылық капиталының 50000 МЕК
мөлшерінде бекітілуі;
- Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің Үкіметімен 04.07.03ж. №
217 қаулысымен реттелген, оларды мемлекеттік тіркеу тәртібіне сәйкес, АҚ -
ға жеңілдіктермен пайдаланатын және атаулы акциялар шығару құқығын бекіту;
- 2 жыл мерзімінде құрылтайшылар құжаттарына, оның ішінде жарғыға
тиісті өзгерістер енгізу;
- АҚ - ның қаржылық - шаруашылық қызметіне міндетті түрде жыл сайынғы
сыртқы аудитті ұйымдастыру;
- жоғарыда көрсетілген екі жыл мерзім өткеннен соң, акцияларды жоюмен,
оларды бір жыл ішінде уақытша тоқтатумен байланысты қайта құру немесе жою
процедураларын жүргізу;
- жекелеген АҚ - ды серіктестіктерге немесе өндірістік кооперативтерге
қайта құру;
- жарғылық капиталдың жарияланған және шығарылғын (төленген)
түсініктерін қысқарту, сонымен қатар резервтік капиталды құру міндетті
емес;
- жеңілдікті акцияларды дауыс беруге құқығы бар, дауыс беруге
құқығы жоқ категорияларына бөлмеу;
- қоғам жарғысында тек құжатсыз нысанында акционерлік қоғамда
шығарылған акциялар бойынша дивидендтердің кепілдік мөлшерін бекіту;
- акционерлік қоғам акциясын, оларды шығаруды тек мемлекеттік
тіркеуден кейін, акционерлердің жалпы жиналысында акциялардың санын арттыру
жөнінде шешім қабылдаған күннен бастап, бір айдың ішінде оған қажетті
құжаттарды ұсынып, орналастыру;
- арнайы басқару органы – директорлар кеңесі, сонымен қатар ішкі аудит
қызметін құру;
- арнайы салымды бағалауды салым сомасына қарамай тәуелсіз
бағалаушымен жүргізу;
- жарғылық капитал сомасын мемлекеттік тіркеуден өткен күннен кейін 30
күн ішінде өтеу.
13.05.03ж. № 415-II (86 бап) Акционерлік қоғамдар туралы Заңға
сәйкес АҚ шаруашылық серіктестік немесе өндірістік кооперативке түрленуі
мүмкін. Мысалы, АҚ ЖШС түрленуі үшін келесі шараларды жүргізу қажет:
1) АҚ ЖШС түрленуі жөніндегі мәселені, оның тәртібі мен жүргізу
жағдайын қарастыру үшін акционерлердің жалпы жиналысын шақыру;
2) АҚ акциясын ЖШС құрылтайшыларының салымына айырбастау тәртібін
белгілеу жөнінде шешім қабылдау;
3) түрленген қоғамның барлық құқығы пен міндеттері ЖШС-ке көшетін
жіберу актісін бекіту;
4) ЖШС жарғылық капиталында қатысушының оған тиесілі акциясының
қоғамның барлық акциясының санына пайыздық қатынасы негізінде үлесін
анықтау;
5) барлық кредиторларға (ЖАҚ қоса) АҚ ЖШС түрленуі жөнінде жазбаша
хабарлау;
6) АҚ акцияларын ұстаушылар реестрінде операцияларды тоқтату жөнінде
арнайы шығарылған бұйрық негізінде тіркеушіні ескерту;
7) Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіне қоғамның акцияларын
орналастыру және шығару нәтижесі жөнінде есеп беру және эмиссияны жою үшін
құжаттарды тапсыру;
8) серіктестікке түрлендіру барысында және оның құрылтайшылар құжатын
бекіту жөнінде қатысушылардың біріккен отырысын өткізу;
9) ЖШС барлық қатысушыларымен немесе олардың өкілдерімен
құрылтайшылар келісім - шартына және оның нотариалды куәлігіне
(акционерлерінің саны жүз және одан жоғары акционерлік қоғамнан түрленген
ЖШС қоспағанда) қол қоюы. Акционерлерінің саны жүз және одан жоғары АҚ ЖШС
түрлендіру жағдайында құрылтайшылар келісім шарты жасалмайды;
10) Акционерлерінің саны жүзден жоғары АҚ түрленген, акционерлердің
жалпы жиналысымен өкілетті тұлғамен қол қойылған, түрлендіру жөнінде шешім
қабылдаған ЖШС жарғысын нотариалды куәләндіру;
11) Акционерлерінің саны жүз және одан жоғары АҚ түрленген ЖШС -тің
жарғылық капиталындағы үлесіне құқығын бекіту мақсатында, ЖШС
қатысушыларының реестрінен көшірме жасау.
Серіктестік қатысушыларының реестірін жүргізуді, құнды қағаздар
ұстаушыларының реестрін жүргізу бойынша қызметтің осы түрімен айналысуға
лицензиясы бар, құнды қағаздар нарығының білікті қатысушысы жүзеге асырады.
Акционерлік қоғамның капиталы үш негізгі маңызды бағыттар бойынша
жүйелеуді талап етеді:
1. Тарту көздері бойынша.
2.Тарту нысандары бойынша.
3. Пайдалану сипаты бойынша.
Акционерлік қоғамның капиталын тарту көздері бойынша келесідей негізгі
жіктеу белгілері бөлініп қарастырылады.
Қоғамның жабдықтары бойынша:
-меншікті;
-қарыз капиталын бөліп көрсетеді.
Меншікті капитал компанияның жалпы қаражаттық құны, меншікті
құқықтарына жататын және оның активтерінің белгілі бір бөлігін қалыптастыру
үшін қолданумен сипатталады. Бұл активтің бөлігі меншікті капиталға
инвестициялау есебінен қалыптастырылған компанияның таза активтер
қарамағына береді.
Осы аталған бағыттардың әрқайсысын жүйелей отырып, капиталдың әртүрлі
түрлерін жіктеу жүйесін құруға мүмкіндіктер беретін жеке жіктеу белгілері
бөлініп шығады.
Капитал табыс әкелетін компанияның қаржылық ресурсын сипаттайды.
Капитал өз ретінде ссудалық капитал формасында оқшауланған өндірістік
факторда бола алады. Яғни компанияның қамтамасыз етілген кірістерін
қалыптастыруының өндірістік емес (операциондық), керісінше оның қызметінің
қаржылық (инвестицияық) сферасында болады. Капитал меншік иесінің жағдайын
қалыптастыруының негізгі қайнар көзі боып табылады. Ол осы жағдайдың
ағымдық және болашақ немесе перспективті кезеңдегі қажетті деңгейді
қамтамасыз етеді. Ағымдық кезеңдегі тұтынылған капиталдың бөлігі оның
құрамынан шығады. Яғни иемденушінің ағымдық кезеңдегі қажеттілігін
қанағаттандыруға бағытталады. Демек қалған бөлігі капитал фунциясын
атқарады. Жинақталған бөлігі болашақ немесе перспективті кезеңдегі меншік
иесінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қамтамасыз етуге талап етілген.
Яғни, жағдайын болашақ деңгейін қалыптастырады.
Акционерлік қоғамның капиталы үш негізгі маңызды бағыттар бойынша
жүйелеуді талап етеді:
– Тарту көздері бойынша.
– Тарту нысандары бойынша.
– Пайдалану сипаты бойынша.
Акционерлік қоғамның капиталын тарту көздері бойынша келесідей негізгі
жіктеу белгілері бөлініп қарастырылады.
Қоғамның жабдықтары бойынша:
-меншікті;
-қарыз капиталын бөліп көрсетеді.
Меншікті қолдану сипаттамасы бойынша:
- Тұтынылатын капитал- тұтыну мақсатында орналастырғаннан кейін
капитал өзінің атқаратын қызметін тоқтатады. Ол компанияның тұтыну
мақсатында жүзеге асырылатын дезинвестициясы болып табылады. Яғни,
капиталдың бір бөлігін айналымнан тыс және айналым активтерінен дивидендтер
мен пайыздарды төлеу, персоналдың әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыру
мақсатында тарту деген сөз.
Жинақталатын капитал- дивидендті төлеу, табысты капитализациялау
процесінде өсу формасының әртүрлілігімен сипатталады.
Қайнар көздерін тарту бойынша:
- ұлттық немесе отандық капитал,
- шетелдік капитал болып бөлінеді.
Яғни, компанияда инвестицияланған болып табылады. Компанияның
капиталын осылай анықтау олардың жіктелуіне сәйкес келетін процесте
қолданылады. Сонымен өндірісте қолдану процесінде компанияның капиталын
функциялау тұрақты және айнымалы процесімен анықталады. Компания капиталы
бір- бірлерімен байланысты үш сатылардан өтеді.
Бірінші сатыда капитал ақшалай формасында операционды активке
инвестицияланады (айналымдағы және айналымнан тыс) яғни, өндірістік
формасында болады.
Екінші сатыда өндірістік капитал өнімді дайындау процесінде тауарлы
формаға айналады (өндірілген қызмет формасын қоспағанда).
Үшінші сатыда тауарлы капитал өндірілген тауарлар және өткізілген
қызмет шамасында ақшалай капиталға айналады.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысуы үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай өлшемге
айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып саналады.
Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан Республикасы
заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол ұйымның
құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай түрде
қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның капиталы
осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да көздерден,
тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
атқарушы, яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
2. Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке
алудың методикасы
Кәсіпорынның жарғылық қызметті бастауды қамтамасыз ету үшін жаңадан
құрылған кәсіпорынның жасаған қаражаттарының сомасы болып саналады.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың,
мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да
мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құрылады. Сонымен қоса,
жарғылық капитал жаңадан құрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін
бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың
(акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік сипатын
анықтайды.
Шаруашылық серіктестіктердің жарғылық капиталына салынатын салымдары,
ақша да, бағалы қағаздар да, мүлік те, мүліктік құқық та және басқа да
мүліктер (интеллектуалдық қызметтің нәтижесіне берілген құқын да қоса
алғанда) болуы мүмкін.
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында қаралған
қызметтерін қамтамасыз ету үшін инвестициялық қаржылардың сомасы болып
табылады.
Меншік иесінің тиісті қүқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның
жарғылық қоры мынадай түрлерге бөлінеді:
– кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, қосымша жауапкершілігі бар
серіктестік, жабық және ашық акционерлік қоғам) жарғылық
капиталы.
– өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында жэне басқа да құрылтайшылық
қүжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында тіркелуі керек.
Оның мөлшері құрылтайшылық қүжаттарға тиісті өзгерістер енгізілгеннен кейін
ғана өзгеруі мүмкін.
Құрылтайшылардың (қатысушылардың) жарғылық капиталына натуралды
нысанда салынатын салымдары немесе барлық құрылтайшылардың келісімі бойынша
немесе барлық құрылтайшылардың жалпы жиналысының шешімі бойынша мүліктік
құқығы ақшалай нысанда бағаланады. Осындай салымдардың құнының сомасы
жиырма мың айлық есептік көрсеткіштен асып түсуі керек, бірақ сол бағалауды
тәуелсіз эксперт (бағалаушы) қуаттауы керек.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп
берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары (қатысушылары) өздері қосқан сомаларының
шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының алдында
бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда
бұл салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, құрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Мүліктік құқы жоқ және басқа да материалдық емес игіліктерді жеке
салым ретінде жасауға рұқсат етілмейді, сондай-ақ қатысушылар серіктестікке
бір – бірінің қарызын өзара есептесуге жатқызуына болмайды.
Қосымша және жауапкершілігі шектелген серіктестіктердің жарғылық
капиталының бастапқы мөлшері құрылтайшылардың салым сомасына тең болады
және құжаттарын мемлекеттік тіркеуден өту үшін берген күнінде, оның мөлшері
жүз айлық есепті көрсеткіштен кем болмауы керек.
Аталған серіктестіктер тіркеуге дейін өздерінің жарғылық капиталының
жалпы сомасының 25%-тей мөлшерінде соманы төлеуге міндетті. Бірақ ол
жарғылық капиталының минималды сомасынан кем болмауы керек. Жалпы
жиналыстың шешімімен бекітілген мерзімде серіктестіктің барлық қатысушылары
жарғылық капиталына берешегін толығымен өтеуі тиіс.
Ол мезгіл серіктестіктің тіркелген күнінен бастап саналады және ол бір
жылдан аспауы керек. Егерде серіктестіктердің қатысушылары белгіленген
мерзімде өз үлестері бойынша міндеттемесін орындамаса, онда қатысушылар
өзінің есебінен бермеген үлесінің бір бөлігін қосуы керек, болмаса олардың
жарғылық капиталы қосатын үлесіне дейін азайтылады.
Акционерлік қоғамның жарияланған жарғылық капиталының мөлшері бірыңғай
валютада көрсетілген барлық шығарылған акцияның номиналды (атаулы) құнына
тең болады. Қоғам өзінің шығады деп жариялап қойған акцияларының барлығын
немесе тек бір бөлігін ғана шығаруы және орналастыруы мүмкін. Ол жағдайда
жабық акционерлік қоғамы мемлекеттік тіркеуден өтпес бұрын жарияланған
жарғылық капиталының толық төленуін қарастырады. Ашық акционерлік қоғамы
өзінің жарияланған жарғылық капиталының кем дегенде 25% тіркеместен бұрын
төленуі тиіс.
Жарияланған жарғылық капиталының минималды көлемі ашық акционерлік
қоғамы үшін – бес мың минималды есептік көрсеткіш, ал жабық қоғам үшін –
жүз минималды есептік көрсеткіш құрайды.
Акционерлердің жалпы жиналысында анықталған әрі жарияланған санының
шегінде акцияны шығарудың жағдайы, мерзімі, саны директорлар Кеңесінің
шешімімен белгіленеді.
Қоғамның шығарылған (төленген) жарғылық капиталының деңгейі
шығарылатын акцияның номиналдық (атаулы) құнына тең болады. Шығарылған
(төленген) жарғылық капитал жаңадан шығарылған немесе сатып алынған және
жойылған акцияларына сәйкес өзгеруі мүмкін. Бұл жерде шығарылған акцияның
номиналды құнының жиынтық сомасы әрбір қоғам типіне белгіленген минималды
деңгейден төмен болмауы керек.
Қоғамның жарияланған жарғылық капиталы түгелдей төленіп және
орналастырылып біткен соң ғана, ұлғайтуға рұқсат беріледі; жарияланған
капитал мен шығарылған капиталдың арасында айырмасы болса, онда сол сомаға
жарғылық капитал азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталын ұлғайту және азайту туралы шешім
акционерлердің жалпы жиналысында қабылданады, бірақ оларды минималды
деңгейден төмендетуге рұқсат етілмейді.
Барлық кредиторларға кем дегенде 30 күн бұрын хабарланған соң,
жарияланған жарғылық капиталын азайтуға рұқсат етіледі. Бұл жағдайда
кредиторлар өзінің алашағын толық деңгейде, әрі тез арада талап етуге
құқылы.
Қоғам акциялары жай және айрықша болып келеді.
Заңға сәйкес акциялар акционерлердің келесі құқықтарын
қанағаттандырады:
-дивидендтер алуын;
-қоғамды басқаруына қатысуын;
-қоғам жойылғаннан кейін одан қалған мүлікті бөлісуге қатыса
алатындығын.
Ұйымның меншікті капиталы жарғылық капиталдан, сақтық капиталдан және
басқа да арнайы құрылған қорлардан құралады.
Ұйымның жарғылық капиталы құрылтайшының міндетті салымын тарту арқылы
250 000 000 (екі жүз елу миллион) теңге мөлшерінде құрылған.
Серіктестіктің құрылтайшысы жарғылық капиталға салатын салымды тек
қана ақшалай береді. Бұл жағдайда жарғылық капиталға жарналарды: заңды
тұлғалар – меншікті қаражаты шегінде есебінен енгізеді.
Серіктестіктің жарғылық капиталына төлем Қазақстан Республикасы
заңнамасымен белгіленген тәртіпте жүргізіледі. Шағын несиелік ұйымының
мемлекеттік тіркеуден өту сәтінде құрылтайшы құрылтайшы құжаттарда
жарияланған Серіктестіктің жарғылық капиталына толық көлемде төлем
жүргізіп отыруы тиіс.
Серіктестіктің құрылтайшысының құрылтайшылық шартымен белгіленген
мерзімде өз үлесін енгізбеген құрылтайшы Серіктестіктің келтірген шығынның
орнын жабуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 353-
бабына сәйкес тұрақсыздық айыбын төлеуге міндетті.
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына сәйкес
Серіктестіктің толық төлем Серіктестіктің құрылтайшысының салымын азайту
жолымен Серіктестіктің жарғылық капиталы азайтылады.
Жарияланған жарғылық капиталды 250 000 000 (екі жүз елу миллион)
миллион теңгеден төмен азайтуға жол берілмейді.
Қоғамдық қызметті жүзеге асырумен байланысты шығынның орнын толтыру
мақсатында Серіктестік сақтық капитал құрады. Сақтық капитал жыл сайын таза
табыстың сомасынан аударым жасау арқылы құрылады.
Серіктестік басқа да арнайы қорлар құруға құқылы. Арнайы қорларды құру
мен пайдалану тәртібі туралы ереже құрылтайшылардың жалпы жиналысымен
белгіленеді, бекітіледі.
Серіктестіктің сақтық қоры табыс салығын төлеген соң қалатын табыстан
қалыптасады.
Сақтық капиталға таза табыстан аударым жалпы жиналыспен анықталатын
мөлшерде есептегіден кейінгі бірінші тоқсан ішінде бір жылғы қаржы
қызметінің қорытындысы бойынша жүргізіледі.
Сақтық капиталы мемлекеттік тіркеуден өткен сәттен бастап екі жыл
ішінде жарияланған жарғылық капиталдың кемінде бес пайызы мөлшерінде
қалыптасады.
Серіктестіктің сақтық капиталы кейіннен таза табыс есебінен орнын
толтырумен Серіктестіктің шығынын жабу мақсатында пайдаланылады.
Кез келген төлемдер нәтижесінде Серіктестіктің сақтық капиталы
жарияланған жарғылық капиталдың белгіленген көрсеткішінен кем болса,
Серіктестіктің көрсетілген мөлшерге дейін сақтық капиталды толтыру үшін
аударымдарды жаңарту керек.
1.3 Жарғылық капиталды қалыптастыру мен құрылтайшы құжаттарды есепке
алудың аудит методикасы
Жарғылық капиталды белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану
шаруашылық жүргізуші субьектінің іс-қызметінің өрісі мен жағдайына,
ұйымдастыру-құқықтық түріне байланысты. Жарғылық капиталды тексергенде
аудитор бірінші кезекте келесі жағдайларды қарастырады:
– жарғылық капиталға көлемнің құқықтық-нормативтік акті
талаптарына сай болуын;
– жарғылық капитал мөлшерін өзгеру ықтималдығын;
– бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал
ететін операцияларды көрсетудің және қолданған
корреспонденцияларының дұрыстығы, көбінесе олардың ішінде
төмендегідей өткізбелерге ерекше көңіл бөлінеді:
– Дт Төленбеген капитал шотына және Кт Салымдар мен
пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына;
– жарғы капиталы мөлшері ұлғайғанда Кт салымдар мен
пайлар шотына, Негізгі құралдар, Материалдар,
Тауарлар, Карт-шоттардағы ақша қаражаттары, Ағымдағы
банктік шоттардағы ақша қаражаттары және Кассадағы ақша
қаражаттары бөлімшелерінің шоттарына жазу түседі.
Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасы 1- кестеде
көрсетілген.
Кесте -1 Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасы
Аудит процедуралары Ақпарат көздері
1 2
1. Баланс көрсеткіштерінің Бас кітапБаланс, 5010, 5020, 5030, 5110, 5210
мәліметтеріне сәйкестігін тексеру шоттары бойынша Бас кітап
2. Жарғылық капитал қозғалысының Бас кітап, 13 журнал-ордер,
синтетикалық және аналитикалық акционерлердің тізімі,
есебін жүргізудің дұрыстығын тексеруакционерлердің есеп карточкалары,
құрылтайшы құжаттар, НҚ мен МЕА
қабылдау-тапсыру актілері, төлем
тапсырмалары, кірістік кассалық
ордерлер және т.б.
3.Жарғылық капитал қалыптастырудың Қолданылып жүрген заңнама,
дұрыстығын тексеру құрылтайшы құжаттар, бухгалтерлік
анықтама
4.Құрылтайшылардың жарнасын НҚ мен МЕА қабылдау-тапсыру
(салымдары) кіріске алудың толықтығыактілері, ТМҚ қабылдау актілері,
мен мерзімділігін тексеру жүкқұжаттар, төлем тапсырмалары,
кірістік кассалық ордерлер,
бухгалтерлік есеп шоттарындағы
жазулар және т.б.
5.Жарғылық капитал өзгерісінің Құрылтайшылардың (меншік иелерінің)
негізділігін және оны құрылтайшы және акционерлерінің жалпы
құжаттарға енгізудің мерзімділігін жиналысының шешім хаттамалары,
тексеру эмиссия жобасы мен құрылтайшылық
шарты
6.Кәсіпорынның жарғылық капиталға Түгендеу актілері, түгендеу
жарна ретінде салынған мүлікті және тізімдемесі, салыстыру тізімдемесі
басқа да мүліктік құқықтарды (ведомость) және т.с.с.
түгендеу
7.Қолданыстағы заңнамамен Аудитордың тұжырымдамалары,
салыстырғандағы жарғылық капитал есептеулері және ұсыныстары
есебінде анықталған ауытқуларды жою
жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу мен
негіздеу
Ескерту: [10] дерек көзі негізінде жасақталған
Жарғылық капиталдың құралуының жинақтаушы (синтетикалық) есебіне
тексеру жүргізу кезінде аудитор төмендегі аудиторлық дәлелдеу жинау
әдістерін пайдалануына болады: құрылтайшылардың жарғылық капиталға қаржы
салу тәртібі туралы құрылтайшылар мен акционерлерге ауызша және жазбаша
сұрау беру.
Жарғылық капиталдың құралуына құжаттық тексеру жүргізу дегеніміз
кассалық кіріс құжаттарының, ұлттық және шетелдік валютамен ағымдағы
шоттардан банк үзінділерінің, басқа да бастапқы және растаушы құжаттардың
мәліметтері бойынша аудит өткізу болып табылады. Аудитор жарғылық капиталға
қосылған үлес ретінде салынған қаржылардың толық және өз уақытында кіріске
алынуын тексеруге міндетті.
Жарғылық капиталдың құралуын тексере отырып, аудитор оның сомасының
дұрыстығына көз жеткізуге тиісті. Ол баланста және Меншікті капиталдағы
өзгерістер туралы қорытынды есепте көрсетіледі. аудитор оны құрылтай
құжаттарының мәліметтерімен салыстырады. Жарғылық капитал шоттары бойынша
сальдо кәсіпорынның құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталдың
мөлшеріне сәйкес болуға тиісті.
Құрылтай құжаттарында көрсетілген жарғылық капиталдың шамасының
сәйкестігіне тексеру жүргізу үшін баланс көрсеткіштерін Бас кітаптың 5020
Жай акциялар, 5010 Артықшылықты акциялар және 5030 салымдар мен
пайлар шоттарының мәліметтерімен, сондай-ақ аталған шоттардың кредиті
бойынша айналым сомасы көрсетілетін есеп регистрлерінің мәліметтерімен
салыстыру қажет.
Кәсіпорынның жарғылық капиталына жарнаның нақты келіп түсу сәті: ақша
қаражаттары үшін – ақшаның банктегі ағымдағы шотқа есепке алыну немесе
кассаға салыну мерзімі; негізгі құралдар, материалдық құндылықтар үшін –
негізгі құралдарды, материалдық құндылықтарды қабылдау-тапсыру актісінің
немесе аталған обьектілердің кәсіпорынға келіп түсуін растаушы басқа
құжаттардың жасалу мерзімі.
Жарғылық капитал кәсіпорын мүліктерінің басқа құралу көздеріне
қарағанда тұрақты шама болып табылады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің жарғылық капиталының көбеюі
төмендегі жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін:
серіктестіктің барлық қатысушыларының қосымша салған салымдары арқылы;
серіктестіктің меншікті капиталының, оның ішінде резервтік капиталдың
есебінен жарғылық капиталдың көбеюі;
серіктестіктің таза активтерінің (меншікті капиталдың) қайта бағалануы
нәтижесінде олардың нақты құнының баланстық құннан артық болуы. Қайта
бағалауды тек тәуелсіз сараптаушы ғана жүргізуі мүмкін;
барлық қалған қатысушылардың келісімі бойынша бір немесе бірнеше
қатысушысының қосымша салым салуы арқылы;
серіктестіктің құрамында жаңа қатысушыларды қабылдау арқылы.
Серіктестік қатысушыларының қайсыбірінің немесе жаңадан қабылданған
қатысушысының қосымша салым салу жолымен жарғылық капиталдың көбеюі кезінде
ондай салымдардың мөлшері серіктестік капиталына олардың алдыңғы салған
жарналарының мөлшерін және барлық қатысушылардың жарғылық капиталдағы
үлесін қайта есептеу қажеттілігін ескере отырып анықталады.
Ұйымның жарғылық капиталының құралу тәртібінің шаруашылық
серіктестіктерге жарғылық капиталдың құралуымен салыстырғанда өзіндік
ерекшеліктері бар.
Қарапайым акция оның иесіне акционерлердің жиналысына дауыс беру
құқығымен қатысуы арқылы жүзеге асырылады, акционерлік қоғамды басқаруға
қатысу құқын береді. Одан басқа, қарапайым акция акционерлік қоғамның таза
табысын бөліп таратуға құқық береді. Егер акционерлік қоғам өзінің
шаруашылық қызметінің нәтижесінде (жылдың аяғында) зиян шеккен болса, онда
қарапайым акция иелері дивиденд алмайды.
Артықшылығы бар акциялар акционерлік қоғамды басқаруға қатысу құқығын
бермейді, яғни акционерлердің жиналысында дауыс иелену құқығын бермейді.
Ондай акциялардың артықшылығы оның иелерінің акционерлік қоғам қызметінің
қаржылық нәтижесіне тәуелсіз тұрақты немесе белгіленген мөлшерде дивиденд
алу құқығында болып табылады. Артықшылығы бар акциялардың қарапайым
акциялардан артықшылығы табысты бөлу және ұйымды жойған кезде болады.
Басқаша айтқанда, табыс алдын-ала артықшылығы бар акциялардың арасында
бөлінеді. Содан кейін ғана қарапайым акциялар иелерінің арасында бөлінеді.
Қарапайым акция дивидендтің есептелген-есептелмегендігіне қарамастан,
акционерлік қоғам қызметіне қатысты мәселелерді шешу кезінде дауыс құқығына
ие болады.
Серіктестіктің жарғылық капиталының мөлшерін көбейту кезінде мынадай
бухгалтерлік жазулар орындалуға тиісті: салымдар мен пайлар шоты
кредиттеліп, материалдық емес активтер, Негізгі құралдар,
Материалдар, тауарлар, карт-шоттардағы ақша қаражаттары, Ағымдағы
банктік шоттардағы ақша қаражаттары бөлімшелерінің шоттары және Кассадағы
ақша қаражаттары шоты дебеттеледі.
Серіктестіктің жарғылық капиталының азаюы қатысушысының шығып кетуі
кезінде болады. Ол серіктестіктің барлық қатысушылары салымдарының мөлшерін
тікелей азайту жолымен немесе жекелеген қатысушылардың үлестерін толық және
ішінара жабу (жою) жолымен жүзеге асырыла алады. Қолданыстағы заңдарға
сәйкес жарғылық капиталдың азаюы тек барлық кредиторларды ол жөнінде жеке-
жеке жазбаша түрде хабардар еткеннен кейін ғана мүмкін болады.
Серіктестіктің жалпы жиналысында жарғылық капиталды азайту туралы шешім
қабылдағаннан кейін екі ай мерзім ішінде ол өзінің барлық кредиторларына
жазбаша хабар жіберуге немесе ресми серіктестік туралы мәліметтер басылатын
ресми басылымдарға тиісті хабарландыру беруге міндетті. Серіктестік
кредитор хабарды алған немесе хабырландыру басылып шығарылған күннен бастап
бір ай мерзім ішінде серіктестіктен қосымша кепілдіктерді талап етуге
немесе мерзімі бітпей-ақ келісімшартты бұзуға (тоқтатуға) не болмаса,
серіктестіктің тиісті міндеттемелерін орындауын және зиянның орнын
толтыруын талап етуге құқылы. Талаптар серіктестікке жазбаша түрде
жіберіледі, ал олардың көшірмелері серіктестікті мемлекеттік тіркеуден
өткізуді жүзеге асырған органға жіберілуі мүмкін.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталының азаюын
серіктестікке талаптарды мәлімдеу үшін кредиторларға берілген мерзім
өткеннен кейін мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырушы орган тіркейді. Егер
серіктестікті мемлекеттік тіркеуден өткізуші органға оның кредиторлары
қойған талаптардың көшірмесі келіп түссе, жарғылық капиталдың азаюы сол
талаптардың орындалғандығын серіктестік дәлелдеген немесе мәміледе жасаған
кредиторлардың серіктестік жарғылық капиталының азаюына қарсылығы жоқ
болған жағдайда тіркеледі.
Кәсіпорын құрылтайшыларына олардың жарғылық капиталға салған
салымдары мен пайларын қайтарған кезде, яғни, серіктестіктің жарғылық
капиталының азаюы кезінде мынадай бухгалтерлік жазу орындалады: 5030
Салымдар мен пайлар шоты дебеттеліп, ақша қаражаттарының, айналымнан тыс
активтердің, тауарлы-материалдық босалқылардың және т.б. шоттары
кредиттеледі.
Акционерлік қоғамда қолданыстағы заңға сәйкес жарғылық капиталдың
құралуы мен өзгеруінде бірқатар басқадай тәртіп белгіленген. Акционерлік
қоғамда хабарланған капитал, шығарылған (төленген) жарғылық капитал
деген ұғымдар енгізілген.
Акционерлік қоғамның хабарланған (белгіленген тәртіп бойынша
тіркелген) жарғылық капиталының сомасына 5110 Төленбеген капитал шоты
дебеттеліп, 5020 Қарапайым акциялар және 5010 Артықшылықты акциялар
шоттары кредиттеледі. 5110 Төленбеген капитал активті шотында заңды және
жеке тұлғалардың олардың жарғылық капиталға салған салымдары бойынша
борыштарының (қарыздарының) сомасы туралы ақпараттар жинақталады. Жарғылық
капиталға салымдардың жүзеге асырылуына қарай ақша қаражаттарының,
айналымнан тыс активтердің, тауарлы-материалдық босалқылардың шоттары және
т.б. шоттар дебеттеліп, 5110 Төленбеген капитал шоты бойынша дебеттік
қалдық жабылған болса, онда ол акционерлік қоғамның өз жарғылық капиталын
толық құрғандығын куәландырады.
Хабарланған жарғылық капиталдың өзгеруі (көбеюі немесе азаюы)
акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша, егер басқа еш нәрсе заңмен
белгіленбеген болса, тек барлық шығарылуы хабарланған акциялардың орналасуы
және төленуінен кейін ғана мүмкіндік алады. Хабарланған жарғылық капиталдың
Акционерлік қоғам туралы заңда белгіленген ең төменгі мөлшерден аз
болуына жол берілмейтіндігін атап айту керек.
Ұйымның жарғылық капиталының құралу ерекшеліктері аудитордан
акцияларға өз уақытында төлем жасауын, олардың қозғалысы бойынша
операциялардың заңдылығын тексеру кезінде ерекше көңіл аударуды талап
етеді. 5110 Төленбеген капитал шоты бойынша талдамалық (аналитикалық)
есеп акционерлік карточкалар бойынша немесе жарғылық капиталға салымдар
бойынша қарыздар сомасы, оны жою мерзімі, борышты жабуға салынған
активтердің сомалары көрсетілетін айналым ведомосында жүргізіледі.
Талдамалық есеп жүргізуге негіз болатын құрылтай құжаттары, негізгі
құралдарды және материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру актілері,
төлем тапсырмалары, кассалық кіріс ордерлері және т.б.
Ұйымның акциионерлерінің жалпы жиналысының шешімі бойынша
акциялардың номиналдық құнын өсіру немесе қосымша акциялар шығару жолымен
жарғылық капиталдың мөлшерін көбейтуге құқылы.
Ұйымның жарғылық капиталын көбейту тек толық төлем жасалғаннан
кейін мүмкін болатындығын аудитор назарда ұстауға тиісті. Кәсіпорынның
шеккен зиянының орнын толтыру үшін қосымша акциялар шығаруға және олардың
номиналдық құнын өсіруге тыйым салынады.
Қолданыстағы заңға сәйкес акционерлік қоғам акционерлердің жалпы
жиналысының шешімі бойынша акциялардың номиналдық құнын азайту жолымен
немесе жою мақсатымен акциялардың бір бөлігін сатып алу арқылы жарғылық
капиталды азайтуға құқылы. Ұйымның жарғылық капиталын акциялардың бір
бөлігін қайта сатып алу және оларды жою жолымен азайту тек ондай мүмкіндік
қоғамның жарғысында қарастырылса ғана мүмкін болады. Ұйымның жарғылық
капиталын азайту туралы шешім оны көбейту туралы тәртіппен бірдей
қабылданады.
Ұйымның жарғылық капиталын азайту кезінде айналымнан шығарылып
алынған акциялардың сомасына 5020 Қарапайым акциялар, 5010 Артықшылықты
акциялар шоттары дебеттеліп, 5210 шоты кредиттеледі. 5210 шотының
дебетінде акционерлерден қайтарып сатып алынған меншікті акциялардың құны
көрсетіледі. Акцияларды қайтарып сатып алу кезінде бұл шот дебеттеледі және
ақша қаражаттарының шоттары және т.б. шоттар кредиттеледі.
Ары қарай жарғылық капиталды тексеру сапасын көтеру үшін аудитордың
кәсіпорынның жарғылық капиталына қосқан үлес ретінде салынған мүліктер мен
басқадай мүліктік құқықтарға түгендеу жүргізуді ұйымдастырғаны дұрыс.
Себебі жарғылық капиталға жарна ретінде салынған мүліктердің құрамында
пайдалануға жарамай қалған негізгі құралдар және өндірістік босалқылардың
немесе басқадай мүліктік құқықтардың ішінде – тиімді пайдалану мерзімі
әлдеқашан өтіп кеткен интеллектуалдық меншіктің есепте тұратын фактілері
кездеседі.
2 АЛМАТЫ ГАЗ ТАРМАҒЫ ЖШС-НІҢ ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ МЕН ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 ЖШС-нің жалпы сипаттамасы мен есеп саясаты
Алматы газ тармағы жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (бұдан әрі
қарай – Серіктестік Алматыгаз акционерлік қоғамның жалғыз акционері
2005 жылғы 11 сәуір шешімі негізінде Алматы газ тармағы жабық акционерлік
қоғамын қайта құру арқылы құрылды.
Заңды тұлғаның бастапқы тіркеу күні – 2001 жылғы 21 мамыр.
Серіктестік Қазақстан Республикасының заңнамасы бойынша заңды тұлға
болып табылады, өзінің қызметін Қазақстан Республикасының 1994 жылғы 27
желтоқсандағы Азаматтық кодексінің, Қазақстан Республикасының 1998 жылғы
22 сәуірдегі Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті
серіктестіктер туралы №220-1 Заңының, Қазақстан Республикасының
қолданыстағы заңнамасының және Жарғының негізінде жүзеге асырады.
Серіктестіктің мекен-жайы: Қазақстан Республикасы, 050061 Алматы
қаласы, Жетісу ауданы, Рысқұлов даңғылы, 99.
Серіктестік коммерциялық ұйым болып табылады. Ұйымның негізгі мақсаты
өз қызметін жүзеге асыру барысында пайда табу.
Серіктестіктің қызметінің мәні төмендегілерді қоса, бірақ онымен
шектелмей, кез келген қызмет түрлері болып табылады:
– Алматы қаласының халқын, кәсіпорындарын, ұйымдары мен
мекемелерін қамтамасыз ету мақсатында табиғи газ
тасымалдау;
– өнім қоюшылардан табиғи газды қабылдауды ұйымдастыру
мен оны Алматы қаласының тұрғындарына дейін келісілген
шарттарға сәйкес тасымалдау;
– жасасқан шарттарға сәйкес жеткізушілерден табиғи газ
қабылдауды ұйымдастыру және оны Алматы қаласының
тұтынушыларына тасымалдауды қамтамасыз ету;
– Серіктестіктің балансындағы газ құбырларын,
электрохимиялық қорғау құралдары мен үймереттерін іске
пайдалану;
– кәсіпорындарға, ұйымдарға, азаматтарға объектілерді,
электрохимиялық қорғау құралдарын газдандыруға
техникалық жағдайлар беру, газ шаруашылығы
объектілерін газдандыру және газбен жабдықтау бойынша
жобаларды келісу және іске пайдалануға қабылдауға
қатысу;
– газ құбырлары мен газ жабдығына, электрохимиялық
қорғау құралдарына, үй ішіндегі газ жабдығына қызмет
көрсету, сондай-ақ шарттық негіздерде профилактикалық
қызмет көрсетуді, жөндеу және іске қосу реттеу
жұмыстарын жүргізу;
– газбен жабдықтау жүйелерін жобалау;
– газбен жабдықтау жүйелерін және электрохимиялық
қорғау құралдарын құрастыру, жөндеу;
– газды есепке алу жүйелерін өлшеу аспаптарын
құрастыру.
Серіктестіктің қатысушысы Қазақстан Республикасының 050008, Алматы
қаласы, Алмалы ауданы, Жароков көшесі, 20 орналасқан КазТрансГаз-Алматы
Акционерлік қоғамы болып табылады.
2009-2010 жылдардағы Алматы газ тармағы ЖШС-нің негізгі қаржы-
шаруашылық қызметінің көрсеткіштері 2-кестеде көрсетілген.
Кесте-2 Алматы газ тармағы ЖШС-нің негізгі қаржы-экономикалық
көрсеткіштері
(мың.тенге)
Көрсеткіштер 2009ж 2010ж Ауытқу.(+;-Өсім қарқыны,
) %
Өнімді өткізуден түскен табыс 16112 33221 17109 206,2
Өнімді өндіруге кеткен шығындар912,5 26954 26041,5 2953,9
Жұмысшалардың орташа тізімдік 54 54 0 100,0
саны, адам
Еңбекақы қоры 378 486 108,0 128,5
Негізгі құралдардың орташа 6595 7865 1270 119,3
жылдық құны
Бір жұмысшының өнім өндіруі 298,4 615,2 316,8 206,2
Бір жұмысшыға шаққандағы 84 108 24 128,5
еңбекақының орташа жылдық
мөлшері
Негізгі қызметтен түскен табысы461 443 (18) 96,1
Негізгі емес қызметтен түскен 250 230 (20) 92,0
табыс
Таза табыс 547 518 (29) 94,7
Е с к е р т у – ЖШС-нің мәліметтері негізінде жасақталған
2-кестеде көріп отырғанымыздай кәсіпорынның жұмысының барысында оң
жағдайлар көп. Олардың дәледемесі болып мыналар табылады: өнімді өткізуден
түскен табыс 2009-2010 жылдары 17109 мың теңгеге артып, 2009 жылға шаққанда
206,2% құрады, негізгі құралдардың орташа жылдық құны 1270 мың теңгеге
артып, 2009 жылға шаққанда 119,3 %, бір жұмысшыға шаққандағы өндірілген
өнім 316,5 мың теңгеге артып, 2009 жылға шаққанда 206,2%, бір жұмысшыға
шаққандағы еңбекақының орташа жылдық құны өткен жылға қарағанда 24 мың
теңгеге артып, 128,5% құрады, соның нәтижесінде еңбекақының қоры 108 мың
теңгеге артып, 2009 жылмен салыстырғанда 128,5% құрады және маңызы
басқалардан кем емес болып табылатын жұмысшылардың орташа тізімдік саны
өзгеріссіз болып қалды, бірақ ол да оң көрсеткіш болып табылады.
Алайда Алматы газ тармағы ЖШС-нің басқа да кез келген
кәсіпорындардағыдай теріс жақтары да бар. Мысалы, өнімді өткізуге кеткен
шығындар 2009-2010 жылдары 912,5 мың теңгеден 26954 мың теңгеге , ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz