Құрылыс өндірісіндегі бухгалтерлік есептің міндеттері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МАҢЫЗЫ МЕН
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1.1 Қазіргі бухгалтерлік есептің мәні мен 5
рөлі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1.2 Бухгалтерлік есепті құжаттау және 8
түгендеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
1.3 Құрылыс өндірісіндегі бухгалтерлік есептің 13
міндеттері ... ... ... ... ... .
1.4 Дамыған елдердегі бухгалтерлік есеп 19
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ ОНЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .2 2
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Сомбель ЖШС-нің жалпы сипаттамасы 22
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2 Кәсіпорынның есеп саясаты және оның 26
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Сомбель ЖШС-гі бухгалтерлік есептің 31
ұйымдастырылуы ... ... ... .
2.4 Құрылыс өндірісі шығындарының есебін жүргізу 39
тәртібі ... ... ... ... ..
2.5 Өндірісте материалдарды пайдалануды бақылау және оның есебі ... 41
3 КӘСІПОРЫНДА БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ЖҮРГІЗУ ТӘЖІРИБЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ
ДАМЫТУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.1 Инфляция жағдайындағы бухгалтерлік есеп және есептілікті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.2 Құрылыс монтаждау жұмыстарының өзіндік құнын
калькуляциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.3 Халықаралық стандарттар негізінде Қазақстандық бухгалтерлік
есеп және аудит жүйесін 61
жетілдіру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
ҚОРЫТЫНДЫ 73
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 75
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
А-қосымшасы - Сомбель ЖШС-нің ұйымдастыру құрылымдық
бөлімшелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
Б-қосымшасы – Кәсіпорынның негізгі техника-экономикалық 79
көрсеткіштері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
В-қосымшасы - Сомбель ЖШС-нің бухгалтериясының құрылымы ... 80
Г-қосымшасы - Объектілер құрылысына кеткен материалдық ресурстар
жазбалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .8 1
... ... ... ... ... ... ...
Д-қосымшасы - Инфляция жағдайында қаржылық есептілікті түзету
алгоритмі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .8 2
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
КІРІСПЕ
Құрылыс халық шаруашылығының маңызды саласы болып табылады. Ол
материалдық өндірістің дамуына өндірістік күштердің орналасуына және
болашақта инвестициялық процестерді басқаруды жетілдіруге шешуші әсер
етеді. Құрылыстың негізгі міндеті өндірістік және өндірістік емес
мақсаттағы негізгі қорларды жасақтау және тез жаңарту болып саналады.
Құрылыстың өнімі пайдалануға беруге дайындықтан өткен және толықтай
аяқталған әрі жаңадан салынған және қайта қалпына келтірілген өндірістік
кәсіпорындар, цехтар мен басқа да объектілер, сондай-ақ тұрғын үй,
әлеуметтік-мәдени және коммуналдық ғимараттар мен құрылыс-жайлар болып
табылады.
Соңғы уақытта құрылыс одан әрі дамуын жалғастырып келеді, соның ішінде
тұрғын үй және әлеуметтік-мәдени құрылыс тез қарқынды дамуда.
Өзгеріс құрылыс ұйымдарында да жүруде. Құрылыс негізінен, тапсырыс
берушімен келісімшарт негізінде мемлекеттік емес мердігерлік ұйымдар арқылы
жүзеге асырылады. Тұрғын үй құрылысында негізінен жеке тұлғалар мен
тұрғындар өзара қатынаста болады. Тапсырыс берушілер мен мердігерлік
ұйымдар арасында байланыс 11 Құрылыс келісімшарттары қаржылық есептің
халықаралық стандарты (ҚЕХС) негізінде құрылады. Құрылыстың сапасын және
тиімділігін жоғарлату бойынша міндеттердің орындалуына ұйымның қаржылық-
шаруашылық қызметін бақылау және басқарудың маңызды ақпараттық базасы
ретінде бухгалтерлік есептің алатын орны өте зор.
Соңғы уақытта құрылыстағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға байланысты
белгілі бір өзгерістер қалыптасты. Егер бұрын жалпы және әкімшілік шығындар
үстеме шығындардың құрамында есептеліп, құрылыс-монтаж жұмыстарының өзіндік
құнына қосылған болса, ал қазір құрылыс ұйымдары бұл шығандарды 7 өнімнің
(жұмыс пен қызметтің( өзіндік құнына енетін шығындардың құрамы мен
жіктемесін қалыптастыратын материалдық қорлардың есебі стандартарының
әдістемелік нұсқауына сәйкес жеке шотта есептеп, қаржылық-шаруашылық қызмет
нәтижесіне шығарады.
Дипломдық жұмысты жазу барысында бухгалтерлік есеп, аудит, басқару,
қаржылық-экономикалық талдау саласындағы отандық және шетелдік ғалым-
экономистердің еңбектері негіз болды. Зерттеу барысында құрылыс саласына
қатысты заңдар мен заңдық күші бар жарлықтар, құрылыс саласындағы
мемлекеттік нормативтер мен әдістемелік ұсынымдар, Қазақстан Республикасы
Президентінің дәстүрлі халыққа жолдаулары мен Үкіметтің қабылдаған қаулы-
қарарлары басшылыққа алынып, Қазақстан Республикасы статистика жөніндегі
агенттігінің ресми ақпараттары мен мерзімдік басылымның мәліметтері
пайдаланылды.
Дипломдық жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты
кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру формалары және олардың
қазіргі жағдайға жаңғыртылуыдың теориялық және әдістемелік негізін,
тәжірибесін зерттеу, және қазақстандық жағдайларға бейім есеп пен
есептіліктің объектілерін түзетуді жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау болып
табылады. Қойылған мақсатқа жету үшін дипломдық жұмысты жазу барысында
төмендегідей міндеттер қойылды:
- қазіргі бухгалтерлік есептің мәгі мен рөлін негіздеу;
- құрылыс өндірісіндегі буххгалтерлік есептің міндеттерін сипаттау;
- кәсіпорынның есеп саясаты және оның қалыптасу мәселелерін белгілеу;
- өндірісте матриалдарды пайдалануды бақылау және оның есебін қарастыру;
- инфляция жағдайдағы бухгалтерлік есеп және есептілікті ұйымдастыруды
ұсыну;
- халықаралық стандарттар негізінде Қазақстандық бухгалтерлік есеп және
аудит жүйесін жетілдіру жолдарын көрсету.
Осы дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімінде бухгалтерлік есепті ұйымдастыру маңызы мен
негіздерінің теориялық аспектілеріі қарастырылды.
Ал, екінші бөлімінде кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп және оның
ерекшеліктері туралы түсінік берілген.
Үшінші бөлімде кәсіпорында бухгалтерлік есепті жүргізу тәжірибесі және
оны дамыту перспективалары бойынша ұсыныстар енгізілді.
Жалпы, бұл дипломдық жұмыстың өзектілігі –құрылыстағы бухгалтерлік
есептің ұйымдастырылуы қазіргі заман талаптарына сай болуын қамтамасыз ету.
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МАҢЫЗЫ МЕН НЕГІЗДЕРІ
1. Қазіргі бухгалтерлік есептің мәні мен рөлі
Есеп бұдан мыңдаған жылдар бұрын адамзат өркениетінің келіп шығуымен
бірге пайда болды және оның алғашқы қадамдары тарих үшін үлкен әсерін
тигізеді. Шамамен ХV ғасырдың соңында таяу қосарлы жазуға негізделген
бухгалтерлік есеп теориясы қалыптасты. Бұл әдіс қазіргі уақытта да негізгі
әдістердің бірі болып келеді. Сол уақыттардан бері баланс, калькуляция,
дебет, кредит, контировка және т.б. сияқты көп терминдер сақталып қалған.
Халықаралық стандарттар негізінде Қазақстан бухгалтерлік есеп жүйесін
жетілдіру жолдары. Нарықтық экономика мен базарлы сауданың өрістеуіне
байланысты Қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесі халықаралық стандарттарға
көшірілуде. Еліміздегі бухгалтерлік есеп процесін халықаралық таным
бағытына қарай ауыстыру мәселелері ХХ ғасырдың 90-шы жылдарынан басталады.
Мұның ішінде біздің еліміздегі қызмет атқарушы бухгалтерлер мен студенттер
қауымына дәріс беруші жоғары оқу орындарының оқытушылары 1994 жылдан бастап
халықаралық бухгалтерлік есеп принциптері мен стандарттар жүйесін шетелдік
маман эксперттердің дәріс беру негізінде оқи бастады. Бухгалтерлік есеп
өрісінде міндет атқарушы Қазақстандық мамандар мен оқытушылар Британ Кеңесі
тарапынан қайта даярланды. Британ кеңесі еліміздегі бухгалтерлік есеп
мамандарын халықаралық стандарттарға сәйкес даярлау шараларына арнайы
қаражат бөліп, Алматы, Тараз, Қарағанды қалаларында есеп және аудит
өрісіндегі оқытушылар мен кәсіпкерлерді қайта даярлау жобасын ашты. Бұл
жоба үш жылдай қызмет атқарып, жүздеген Қазақстандық бухгалтерлік есеп
мамандары қайта даярланды. Қаржылық қорытынды есеп қалыптастыру төмендегі
өзара байланысқан баланстық жинақтаулардан тұрады.
- Ұйымдар активі =меншікті капитал + міндеттемелер теңдеуі әрқашанда
бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп жүйесінде міндетті түрде
сақталады.
- Табыстар =жұмсалған ресурстар сомасы + еңбекақы шығындары +
міндеттемелер жөніндегі пайыздар + салық төлеу шығындары + бөлінбеген табыс
теңдігі сақталады.
- Бөлінбеген табыс = дивиденттер + мақсаттық қорлар құру резерві +
бөлінбей қалған табыс(таза пайда) сабақтастығы сақталуы керек.
- Операциялық қызметтен түскен ақша түсімі + инвестициялық қызметтен
түскен ақша + қаржылық қызметтен түскен ақша(жал төлемі, зайымдар т.б.) =
міндеттемелерді төлеу + бюджет сыртындағы қорларға төлеу + еңбеккерлер
алдындағы міндеттемелерді төлеу + меншік иелері алдындағы міндеттемелерді
төлеу + өтеушілік дәрежесінің өсімін төлеу.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары қаржылық есептің негізін
құраушы халықаралық деңгейдегі ресми құжаттар мазмұнында қаралған. Әр түрлі
елдердің есеп жүйесіндегі есеп фактілері мен қаржылық ақпараттары
бірегейлік ұқсастықты қамтамасыз ете отырып, сыртқа (экспорт) немесе
сырттан (импортқа) қалыптасуы мүмкін. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп
стандарттарының дәлме-дәл атаулары әр елде әр түрлі берілген.
Стандарт терминін ресми түрде ең бірінші рет қаржылық қорытынды есеп
халықаралық стандарттары жөніндегі комитет (ХҚЕС) қолдана бастады.
Стандарттар Ұлыбритания, Ирландия елдерінде Есеп тәжірибесінің стандарттық
ережелері, АҚШ елінде Қаржылық есеп стандарттарының ережелері, деп
аталынады. Жоғарыда аталған комитет әлемдік деңгейде бухгалтерлік есеп
стандарттарын икемді жолдармен жасау жөніндегі ең беделді ұйымдар қатарында
танылған. Мысалы, Тайота фирмасы экономикалық мазмұны жағынан Дженерал
Моторс фирмасымен жалпы ұқсас екендігіне сай Жапон елінің есеп
тәжірибесіне №27 Қаржылық есепті шоғырландыру және еншілес компанияны
инвестициялау есебі стандартын түгелімен қабылдап, бұл стандарттың
қызметін барлық Жапон еліндегі компанияларға таратқан.
Дей тұрғанмен кейбір елдер үшін стандарттар мазмұны ұсыныс ретінде
қабылданып, ірі компаниялар өз қорытынды есебін жасау мақсатында өз
шешімдер мен технологиялық ерекшеліктеріне қарай стандарттарда қабылдау
немесе бұларды негізге алу мәселелерін бейтараптық жолдармен шешу
мүмкіндігі сақталған. Осы айтылғандарға орай ХҚЕС комитеті және халықаралық
деңгейдегі кәсіби бухгалтерлік ұйымдар мен елдерде сақтауды талап ету
жөніндегі өкілеттілігі жоқ.
Стандарттар қаржылық қорытынды есеп жасау ережелерін гармониялық
экономикалық байланысқа түсіру, сондай-ақ бухгалтерлер мен аудиторлар,
қаржылық менеджерлер т.б. арасында кәсіби сенімділік туғызу мақсатында
жасалынады. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарының кейбір ережелері
мен стандарттарына түсінік беру жақтары тұрақты комитетте дайындалып, мұның
мазмұны ХҚЕС Комитетінің Басқармасында қабылданды. Бұл ұйымдар ХҚЕС
негізінде дайындалатын қаржылық қорытынды есеп стандарттарының бірегейлігін
қамтамасыз ету және қаржылық қорытындыны салыстырудың мәні мен маңызын
жоғарлату мақсатында жұмыстар атқарады. Сонымен қатар жоғарыда айтылған
комитет пен басқарма стандарттарды тәжірибеде қолдану барысында жіберілген
кемшіліктерді түзету, сондай-ақ нарықтық қатынастардың дамуына байланысты
бухгалтерлік есеп өрісінде пайда болған жаңа сұрақтарға жауап беру
қызметтерін атқарады.
Қазіргі кезеңдегі ХҚЕС мыналардан құралады:
1) Тұжырымдамалық концепциядан;
2) 40 – тан аса қолданбалы стандарттардан;
3) 25 – тен аса қосымша түсіндірулерден.
Тұжырымдама жөніндегі ұғым стандарт құжатына жатпайды. Мұнда қаржылық
қорытынды есеп пайымдау мен тапсырудың жалпы принциптері ашылады. Барлық
елдерде жүргізілетін бухгалтерлік есеп пен стандарттар негізі арнайы
ережелерден тұратын принциптерден қаланған. Қаржылық есеп қорытындысының
принциптерінде стандарттаудың мәндік қасиеті анықталған. Арнайы зерделеніп,
халықаралық деңгейде қабылданған принциптер қаржылық есеп қалыптастырудың
мәселелерін, сондай-ақ есеп жүргізудің әдіснамалық жолдарын белгілейді.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен роль атқарады, өйткені
оның қызметі оның қызметі, қаржылық жағдайы туралы толық ақпарат береді.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлі есептің ролі мен маңызы күшейе
түсті.
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар
жоспарлау және шешім қабылдау, бақылау, бағалау, шаруашылық қызметке баға
беріп, аудиторлық тексеру жұмыстарымен де айналысады. Қазіргі бухгалтерлер
есеп ақпараттарын пайдаланушыларды, олардың ішкі немесе сыртқы пайдаланушы
еместігіне қарамастан, қажетті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс.
Сонымен, бухгалтерлік есеп дегеніміз – белгілі кәсіпорын жайлы ақпараттарды
өлшеп, өңдеуден өткізіп пайдаланушыларға беріп отыратын жүйе. Бұл ақпарат
пайдаланушылардың кәсіпорын қызметін басқаруда дұрыс шешім қабылдануына
мүмкіндік туғызады.
Бухгалтерлік есеп – кәсіпорын шаруашылық қызметі мен адамдар
арасында, тиісті шешім қабылдауға мүмкіндік туғызатын байланыстырушы буын.
Ол, біріншіден, шаруашылық қызметті тіркеу арқылы, яғни ол мәліметтерді әрі
қарай пайдалану үшін өлшеуден өткізеді; екіншіден, ақпараттарды өңдеуден
өткізіп, белгілі мерзімге дейін оларды сақтап, тиімді етеді; үшіншіден,
қаржы есептіліктері негізінде ол ақпараттарды тиісті шешім қабылдау үшін,
пайдаланушыларға береді.
Адамдар көбінесе бухгалтерлік есеп пен шот жүргізу арасындағы
айырмашылықты түсіне бермейді. Шот жүргізу – бұл шаруашылық операцияларын
тіркеуден өткізу арқылы бухгалтерлік есеп жүргізіп, есеп құжаттарын сақтау.
Бұл көп рет қайталанатын, пайдаланушылардың қажеттілігін
қанағаттандыратын механикалық бухгалтерлік есептің бір бөлігі. Оның
негізгі мақсаты – талдау, ақпараттарды қажеттілігіне пайдалану.
Бухгалтерлерді қызықтыратын өңделген ақпараттар негізінде ішкі резервтерді
ашып, әр түрлі оның тиімділігін анықтау.
Көптеген кәсіпорындар сонымен қатар қаржылық емес ақпараттарды
қолданады. Әр түрлі өз ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
басқарушы ақпараттық жүйе құрады. Бухгалтерлік есеп – бұл басқарушылық
ақпараттар жүйесінің қаржы орталығы. Ол басқарушы аппарат пен сыртқы
пайдаланушылардың кәсіпорынның шаруашылық қызметі туралы толық мәлімет
алуына мүмкіндік тудырады.
Меншік иелігінің түрлеріне қарамастан, кез келген ұйым, қаржылық
есебін дәл және уақытында жасау үшін, есеп сапасын арттыру мен ішкі бақылау
принциптерін басшылыққа алуға тиіс.
Кез келген ұйым меншік иелігінің түрлеріне қарамастан, меншігіндегі
мүліктері, алған міндеттемелері және шаруашылық операциялары туралы,
қолданыстағы заңнамаға сәйкес, бухгалтерлік есеп жүргізуге міндетті.
Кәсіпкелік субъектілеріне бухгалтерлік есептің бірыңғай жүйесін
енгізу мақсатында, ҚР қаржы Министрлігі 1 қаңтар 2008 жылдан бастап
күшіне кірген, бухгалтерлік есепті жүргізу Ережесін 22 маусым 2007 жылғы
№221 бұйрығымен бекітті.
Бухгалтерлік есепті жүргізудің басты мақсаттары:
• инвесторлардың, құрылтайшылардың, сатып алушылардың, қарыз
берушілердің, мемлекеттік органдардың, банктердің және өзге де мүдделі
тұлғалардың бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес шұғыл басшылық жасау және басқару
үшін, сондай-ақ пайдалану үшін қажетті;
• дара кәсіпкерлер мен ұйымдардың қаржылық жағдайы, қызмет
нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы толық әрі дұрыс
ақпаратты қалыптастыру;
• шаруашылық операцияларды жүзеге асыру және олар мақсатқа сай
болған кезде Қазақстан Республикасы заңнамасының сақталуын бақылау үшін
қаржы есептілігін ішкі және сыртқы пайдаланушыларға қажетті ақпаратпен
қамтамасыз ету;
• шаруашылық қызметінің теріс нәтижелерін болдырмау және қаржылық
тұрақтылықты қамтамасыз етудің ішкі шаруашылық резервтерін анықтау;
• материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын оңтайлы пайдалана
отырып, мүліктің болуы мен қозғалысына бақылау жасау болып табылады.
1.2 Бухгалтерлік есепті құжаттау және түгендеу
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін кәсіпорында күнделікті
орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға
жазылып отыратындығы бухгалтарлік есептің басқа ғылымдардан ерекше екендігі
бәрімізге мәлім. Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен ұйымдарда
орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын
жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға
болады.
Жалпы кәсіпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған тапсырманың
үздіксіз,белгілі бір тәртіппен,арнайы үлгідегі қағаздарға жазылып және оған
тиісті адамдардың қолдарының қойылуы (қажет болған жағдайда кәсіпорые мен
ұйым мөр таңбасының басылуы) құжаттау деп аталады. Сондықтан да құжаттау
бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Себебі осы құжаттар арқылы ғана
кез келген уақытта кәсіпорын бойынша орындалған жұмыстың, атқарылған
қызметтің қай мерзімде жасалғанын және оған қандай мөлшерде шығын
жұмсалғанын дәлелдеуге болады.
Құжат кәсіпорындағы орындалған шаруашылық операцияларына сәйкес
үздіксіз толтырылып,олардың мазмұнын толық ашып көрсетеді және ол
бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат-кәсіпорындағы шаруашылық операциялардың
орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде құқық беретін
жазбаша куәлік.
Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсіруді
бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.
Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық құбылыстарының әр түрлі болу
себебінен бастапқы құжаттардың нысаны (формасы) бірдей болмайды. Шаруашылық
құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы тиіс. Әрбір бастапқы
құжатқа орындалған шаруашылық операциясының мазмұны жазылып және белгілі
бір көрсеткіштер түсіріледі. Құжат көрсеткіштерін деректемелер деп атайды.
Олар міндетті және толықтырушы болып бөлінеді. Міндетті деректемелер
бухгалтерлік құжаттарды заңды құқықпен қамтамасыз етеді.
Міндетті деректемеге жататындар:
- құжаттың аты,нысанының коды;
- құжаттың толтырылған уақыты (күні,айы және жылы);
- құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
- шаруашылық операцияның мазмұны;
- шаруашылық операцияның өлшемі (натуралдық немесе ақшалай);
- шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес
құжаттарды толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні;
- жауапты атқарушының қолы.
Қосымша деректемелер шаруашылық операция көрінісінің
ерекшеліктерімен және құжаттардың тағайындалуымен анықталады. Әр түрлі
талаптарға байланысты бастапқы құжатта келесідей қосымша деректемелер болуы
керек: құжаттың реттік нөмірі,ұйымның банк мекемесіндегі есеп айырысу
шотының нөмірі,шаруашылық операцияны орындау үшін негіз болатын құжаттар
және басқалары.
Құжаттардың нысандары (формалары) келесі есеп бөлімдері бойынша
топтасады:
1) ауыл шаруашылық өнім мен шикізат;
2) еңбек жіне еңбекақы;
3) негізгі құралдар мен материалдық емес активтер;
4) материалдар;
5) кем бағалы және тез тозғыш заттар;
6) капиталдық құрылыстағы жұмыс;
7) құрылыс машиналар мен механизмдердің жұмысы;
8) автокөліктегі жұмыс;
9) түгендеу нәтижелері;
10) кассалық операциялар;
11) сауда операциялары.
Құжаттар дер кезінде, яғни операцияның орындалуы барысында
толтырылуы керек. Егер бұл айтылған уақытта оларды толтыруға мүмкін
болмаған жағдайда құжаттар операция аяқталған сәтте толтырылады.
Уақытында толтырылмаған құжат кәсіпорын меншігінің сақталуын бақылауды
қиындатады жіне ол операцияның бухгалтерлік есепшотына кешіктіріліп
жазылуына әкеліп соқтырады. Осы себептен ұйымның бухгалтерлік қорытынды
есебін жасау мерзімі кешіктірілуі мүмкін.
Құжаттардағы жазбалар сиямен, шарикті қаламсаппен, жазба машинасымен
(компъютермен) және басқа да олардың архивте көрсетілген уақыт мерзіміне
дейін сақталуын қамтамасыз ететін заттармен толтырылады. Құжаттағы жазбалар
анық және дұрыс көрсетілуі керек. Құжатты толтырған адам тиісті жеріне
өзінің қолын анық етіп қоюға міндетті. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы алғашқы
есеп құжаттарына қолдарын қоятын адамдарды ұйым басшысы бас бухгалтердің
келісімімен тағайындайды.
Ақша операциялары бойынша толтырылатын құжаттар және есеп айырысу
құжаттары,сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық-несиелік міндеттерін
куәландыратын құжаттар бас бухгалтердің қолынсыз заңсыз (жарамсыз)болып
саналып,оны орындау жүзеге асырылмайды. Егер кейбір операцияларды орындау
барысында кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтерінің көзқарастары әр түрлі
болған жағдайда оларға толтырылатын құжаттар кәсіпорын басшысының жазбаша
өкімі бойынша толтырылады. Соған сәйкес бұл операция үшін барлық
жауапкершілікті кәсіпорынның басшысы өз мойнына алады.
Алғашқы (бастапқы) құжаттарды толтырғанда жасалған қателерді келесі
жолдармен түзетуге болады: дұрыс емес тексті не соманы оқылатындай етіп
түзу сызықпен сызады да оның жанына дұрыс жазба жазылады. Бұл құжатқа
түзету енгізілгені жазылып және уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіліп құжат
толтырушы өз қолын қояды.
Кассалық және банктік құжаттарға түзету енгізуге болмайды. Егер
аталған құжаттарды толтыру барысында қате жіберілген жағдайда оларды қайта
толтыру қажет.
Бухгалтерлік есепте пайдаланылатын алғашқы құжаттардың басқадай
түрлеріне түзету енгізу тек қана шаруашылық операцияларына қатысушылардың
келісімімен жүргізіліп және олар өздерінің келісім бергендігін растап,
түзету енгізілген уақытты (күні, айы, жылы) көрсетіп қолдарын қояды.
Бухгалтерлік толтырылған құжаттар – ұйымның бухгалтериясы жасаған әр
түрлі анықтамалар, бухгалтерлік есепшоттары бойынша орындалатын
операцияларға негіз болатын кәсіпорынның бухгалтері толтырған есеп
айырысулар. Оларға негізгі құралдар,материалдық емес активтер, материалдар,
әлеуметтік сақтандыру аударымдары,еңбекақы төлемдері және тағы басқа
бухгалтерия толтырған құжаттар жатқызылады.
Біріктірілген құжаттарының құрамына бірнеше функцияны қатар атқаратын
барлық құжаттар кіреді. Мысалы: кассирге орындауға берілген кассалық шығыс
ету ордері оны орындағанша үкімдік болып есептелінсе,кассир ақшаны алушыға
бергеннен кейін атқарушылық болып есептеледі. Біріктірілген құжаттардың
бухгалтерлік есепте қолданылуы өте ыңғайлы,ол құжаттың өңделуін жеңілдетеді
және құжаттың санын қысқартады.
Толтырылатын (қарастырылатын) орнына байланысты құжаттар ішкі
және сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі құжаттар дегеніміз белгілі бір кәсіпорында толтырылып оның
ішінде жүргізілетін құжаттар болып табылады. Құжаттардың бұндай түрі арқылы
қандайда бір кәсіпорынның ішкі операциялары құжатталады. Ондай құжаттардың
қатарына тауарлы-материалды құндылықтардың ішкі қозғалысы барысында
толтырылатын жүкқұжаттарды (накладнойларды),жұмысшылар мен қызметкерлерге
еңбекақы және басқа да төлемдерді төлеуге арналған төлем тізімдемелерін
(ведомостарын),есеп айырысуға тиісті тұлғаларға толтырылатын аванстық
есептерді және тағы басқа құжаттарды жатқызуға болады.
Сыртқы құжаттарға-кәсіпорынға басқа ұйымдардан келіп түскен немесе
ұйымның басқаларға түрлі операциялар бойынша жіберген құжаттарын
жатқызамыз. Олардың қатарына жабдықтаушы кәсіпорындардан келіп түскен
тауарлы-материалдық қорлар бойынша толтырылған шот-
фактураларды,сенімхаттарды және тағы басқа құжаттарды жатқызуға болады.
Операцияның көрініс алу тәсіліне байланысты бухгалтерлік құжаттарды
алғашқы (бастапқы) құжаттар және жиынтық (сводные) құжаттар деп бөлініп
қарастырылады.
Алғашқы (бастапқы) құжаттпрдың өзі олардың толтырылатын
операцияларының мазмұнына қарай бір рет қолданылатын және жинақталған деп
аталатын екі түрге бөлінеді.
Бір рет қолданылатын құжат арқылы бір ғана операция құжатталады немесе
ондай құжат орындалған операцияның соңында ғана толтырылады. Мысалы:
тауарды босату толтырылатын накладнойлар.
Жинақталған құжаттарда белгілі бір мерзім аралығында орындалған
біртектес операциялар жазылады. Мысалы: кәсіпорыннан бір күнде босатылған
өнімге шектеулі-заборлық картасы толтырылады.
Жұмыс кезінде бухгалтерлер түрлі құжаттармен жұмыс жасайды:
нормативтік-құқықтық, ұйымдастырушылық-өкімгерлік, ақпараттық-анықтамалық,
есеп айырысу ақша құжаттары және басқа да алғашқы есептік құжаттар. Олар
ұйымның шаруашылық қызметін айқындайды. Бухгалтерлік қызметтің сапасы құжат
айналымының ұйымдастыруына байланысты. Кәсіпорындар мен ұйымдарда құжаттар
бірнеше кезеңнен өтеді. Олар:жасалу немесе толтырылу,есепке алыну,тексерілу
немесе өңделу,бухгалтерлік есепте операцияларды айқындау,мұрағатқа өткізу
және тағы басқа да кезеңдер. Сонымен құжат айналымы дегеніміз
кәсіпорындардағы құжаттардың қозғалысы немесе басқаша түрде олардың
жасалуынан (құрылуынан),яғни толтырылуынан бастап олардың қызметінің
аяқталуы және мұрағатқа өткізілу кезеңін айтады.
Құжат айналымының ережесі және есептік ақпараттың өңделу технологиясы
кәсіпорынның қабылдаған есептік саясатында көрсетіліп бекітіледі.
Құжат айналымының басқару механизмін дайындау, кәсіпорындағы
бухгалтерлік есептің үдерісінде негізгі буын болып табылады. Құжат
айналымын ұйымдастыру арқылы бухгалтерлік қызметтің тұрақтылығы, құжаттың
қозғалысы мен өңделуінің жолдары және оперативтілігі, ұйымдық шешімдерді
қабылдаудың уақыттылығы қамтамасыз етеді.
Құжат айналымын басқарудың жүйесі кәсіпорында келесі кезеңдерді
қамтиды:
- бухгалтерлік қызмет туралы ережені дайындау;
- бухгалтерияның және кәсіпорындағы есепке қатысы бар басқа
қызметкерлердің лауазымдық қызмет нұсқаулығын дайындау;
- кәсіпорындағы құжат айналымының кестесін (графигін) құру;
- есепті ақпаратты өңдеу технологиясын құру;
- істің номенклатурасын құру және құжатты ағымдағы сақтау тәртібі;
- құжаттың бағалы сараптамасы (экспертизасы) және істі ұзақ сақтауға
дайындау.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес келген кәсіпорынның басшысы есептік жұмыстың
көлеміне байланысты мынадай жұмысты жүргізе алады:
1) бухгалтерлік қызметті құрылымдық бөлімше ретінде құру;
2) қызметкерлер құрамына бухгалтер лауазымын енгізу;
3) шарттық негізінде бухгалтерлік есептің жүргізілуін мамандандырылған
ұйымға немесе бухгалтер- маманына беру;
4) кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жұмысын өзі жүргізу.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда бухгалтерлік есеп жұмысының көлемі көп
болған жағдайда бірнеше қызметкерлері бар бөлек құрылымдық бөлімше ретінде
бухгалтерлік қызмет құрылады. Осыған сәйкес кәсіпорында бухгалтерлік қызмет
туралы ереже және қызметкерлердің лауазымды қызмет нұсқаулығын реттемелеу
(регламенттеу) қызметі қарастырылуы қажет. Бухгалтерлік қызмет туралы
ережені белгіленген заңға сәйкес ұйымның бас бухгалтері басқа мүдделі
лауазымды адамдармен келісе отырып әзірлейді және оны тек қана кәсіпорын
басшысы бекітеді. Ереже бөлімшенің мәртебесін, оның басқару жүйесіндегі
орнын және оның ішкі ұйымын анықтайды. Ереженің мәтіні келесі бөлімшелерді
қамтиды:
- жалпы ережелер;
- негізгі міндеттер;
- қызметтер;
- құқықтар мен міндеттемелер;
- жауапкершілік;
- өзара қарым-қатынас (қызмет бабындағы байланыс);
- жұмыстың ұйымдастырылуы.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік қызмет туралы ереженің қолданылу
мерзімі шектелмейді. Ереженің мәтініне бөлек өзгерістер енгізу кәсіпорын
басшысының бұйрығына сәйкес орындалады. Бұл ережемен және оған енгізілетін
өзгерістермен ұйымдағы бухгалтерияның барлық қызметкерлері міндетті түрде
таныстырылып отырылуы тиіс.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп құжаттары мен құжат айналымы
кестесін құруды кәсіпорынның бас бухгалтері ұйымдастырады. Құжат
айналымының кестесі кәсіпорын басшысының бұйрығымен бекітеді. Кесте немесе
тәсім (схема) құру,тексеру және талдау жөніндегі жұмыстар тізбесі түрінде
рәсімделуі мүмкін. Оларды барлық құрылымдық бөлімшелермен орындаушылардың
өзара байланысы және жұмыстың орындалу мерзімі көрсетілуі керек.
Кәсіпорынның есепке қатысы бар қызметкерлері өздерінің саласына қатысты
құжаттарды құжат айналымы кестесіне сәйкес жасайды және ұсынады .Ол үшін
әрбір орындаушыға кестеден көшірмесі беріледі. Көшірмеде орындаушының
саласына қатысты құжаттар аталып,олардың орындалу мерзімі жазылады. Осы
кестенің сақталуын ұйымның бас бухгалтері қадағалап отыруға тиіс. Сонымен
қатар кәсіпорынның бас бухгалтері кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жұмысының
дұрыс және уақтылы жүргізуіне жауапты болып табылады. Құжаттар кестеде
көрсетілген уақытты бухгалтерияға өткізілуі тиіс. Құжаттарды қабылдау
кезінде бухгалтер құжаттардың белгілі талаптарға сай, дұрыс ресімделуін
тексеру керек. Ережеге сай ресімделмеген құжаттар жауапты адамға, яғни оны
жасаған (толтырған) адамға қайта өңдеу үшін қайтарылуы қажет.
Бухгалтер құжатты қабылдау барысында ең біріншіден мазмұны
бойынша тексереді,яғни жүргізілген жұмыстардың заңдылығын анықтайды.
Олардың нормативтік актілер мен қолданылып жүрген нұсқауларға қайшы
келмейтіндігін қадағалайды. Содан кейін оның деректемелерінің
(реквизиттерінің) толық толтырылуын,тиісті лауазымды адамдардың
қолтаңбаларының болуын,сомалардың нақты көрсетілуі мен операциялардың
құрылымын тексереді. Бұдан кейін бухгалтер арифметикалық тексеру
жүргізеді,яғни құжаттарды таксалаудың дұрыстығын тексереді.
1.3 Құрылыс өндірісіндегі бухгалтерлік есептің міндеттері
Құрылыс - жаңа кәсіпорындар салуға, қызмет істеп тұрған өндірістік
және өндірістік емес саладағы кәсіпорындарды кеңейтуге, қайта қалпына
келтіруте, техникалық жарақтандыруға арналған материалдық өндіріс саласынын
бірі болып табылады.
Құрылысты жүзеге асырудың ең кен тараған әдістерінің түрлері болып
мердігерлік, шаруашылық және шаруашылық-мердігерлік (аралас) әдістер
сапалады. Құрылысты жүзеге асырудың ең жетілгсн түрі мердігерлік әдіс,
мұнда тапсырыс берушімен жасалған келісімшарт бойынша мердігерлік ұйым
келісімшартта көрсетілген объектінің құрылысын уақытында және жобалау-
сметалық құжаттарға сәйкес салуға және тапсыруға міндетті болып табылады.
Құрылыстың шаруашылық әдісі бойынша барлық құрылыс-монтаж жұмыстарын
құрылыс учаскелері, жөндеу-құрылыстық цехтар немесе ұйымның басқа да
құрылымдық бөлімшелері өткізеді.
Өңдірістің шаруашылық әдісі кезінде арнайы құрылыстық немесе монтаждық-
технологиялық жұмыстарды орындау үшін кәсіпорын тікелей мердігерлік
келісімшарт бойынша субмердігерлік-монтаждық және мамадандырылған ұйымдарды
тартады. Жалпы құрылыстық жұмыстар қажет болған жағдайда бір мезгілде
шаруашылық және мердігерлік (тікелей келісімшарт бойынша) әдістер арқылы
(аралас әдіс) қатар жүргізіледі.
Құрылысты жүзеге асырудын негізгі қатысушылары болып мына тұлғалар
табылады:
– тапсырыс берушілер - жаңа құрылысты салуды, ғимараттар мен
құрылыс-жайларды және басқа да объектілерді кеңейтуді, қалпына келтіруді,
жаңартуды және техникалық жанартуды ұйымдастыратын, тапсырыс беретін,
қаржыландыратын және бақылайтын ұйымдар мен мекемелер.
– жобалау ұйымдары тапсырыс беруші-салушының тапсырысы бойынша жаңа
құрылысты салуға, ғимараттар мен құрылыс-жайларды және басқа да
объектілерді кеңейтуге, қалпына келтіруге, жаңартуға және
техникалық жаңартуға жобалық-сметалық, техникалық және басқа да
құжаттарды дайындаушылар.
– ғылыми-зерттеу ұйымдары-нақты тапсырыс беруші-салушылардың
тапсырысы бойынша құрылыс-монтаж ұйымы жұмыстарының және құрылыс-
жайлары мен жергілікті жердің ерекшіліктерін есепке ала отырып,
жаңа және қызмет істеп тұрған құрылыстық, технологияларды дайындау
мақсатында ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізушілер.
Мердігерлік құрылыс-монтаж ұйымдары тапсырыс берушімен жасалған
келісімшарт бойынша ұйымдар мен объектілсрдің құрылысын жүзеге асыру үшін
кешенді жұмыстарды орындайды. Мердігерлік келісімшарт тапсырыс беруші мен
бас мердігерлік ұйымдардың арасындағы байланыстарды зерттейді. Келісімшарт
жасау кезінде мердігерлік құрылыс ұйымы тапсырыс берушіден объектінің
жобалық-сметалык құжаттарын алады, оның негізінде құрылыс-монтаж жұмыстарын
орындаудың тәртібі, көлемі, мерзімі жәнс құрылыстың келісім бағасы
көрсетіледі.
Келісім бағаға құрылыс-монтаж жұмыстарының сметалық құны, мердігердін
қызметіне байланысты тапсырыс беруші төлейтін жұмыстар мен шығындардың
бөлігі жатады (материалдар құндарының айырмасы, көп жылғы еңбегі үшін
төлемдер, жұмысшыларды тасымалдау шығындары, аккордтық еңбекақы, жұмыстың
жоғарғы қарқынына байланысты вахталық әдіспен жұмыстарды ұйымдастыру және
басқа да шығындар, соны-мен қатар ұйымның жаңа құрылыстарды игеруге
байланысты жұмыстары; құрылыс-монтаж жұмыстарынын құнына қосылатын
жоспарланбаған жұмыстар мен шығындарға жалпы резервтегі қаражаттардың
бөлігі және таға басқа да шығындар). Мердігерлік құрылыс келісімшартының
нақты бекітілген және ашық бағамен екі түрі болады.
Нақты белгіленген бағамен мердігерлік құрылыс келісімшарты бойынша екі
жақ құрылыс жұмыстарының тұрақты бағасына (құнына) немесе өзгермелі баға
бойьнша орындалған жұмыс бірлігіне бекітілген құнына келісімге келеді.
Ашық бағамен келісімшарі бойынша мердігерге орындаған құрылыс
жұмыстарына тікелей байланысты нақты шығындар және келісілген сыйақы
мөлшері қоса төленеді.
Мердігерлік келісімшарт бойынша кірістерге мыналар қосылады:
а) құрылые жұмыстарының бастапқкы келісім құны;
ә) келісімшарттың өзгеруіне байланысты кірістер, талаптар бойынша
кірістер және кіріс әкелетін жағдайда сыйақы түріндегі төлемдер.
Мердігерлік құрылыс келісімшартынын өзгерісі - келісім-шарт бойынша
бұл кірістін жоғарылауына немесе төмеңдеуінс ықпал ететін жұмыстың көлемін,
құрылымын және орындалу мерзімін өзгерту жөніндегі тапсырыс берушінін
бұйрығы.
Талаптар бойынша кірістср - бұл келісім бағаға енгізілмеген қосымша
шығындардың орнын толтыру үшін мердігердің тапсырыс берушіден алуға тиісті
сомалары.
Сыйақы төлемдері - келісімшартта көрсетілген мөлшерлеме (норма)
орындалғаны немесе артық орындалғаны үшін мердігерге төленетін қосымша
сомалар.
Мердігерлік келісімшарт бойынша шығындарға төмендегілср косылуға
тиісті:
а) осы келісімшартқа байланысты тікелей шығындар;
ә) мердігерлік келісімшарт бойынша таратылатын және келісімшарттын
құнына қосылатын жалпы құрылыстық жұмыстармен байланысты үстеме шығындар;
б) мердігерлік құрылыс келісімшартының көрсетілген шарттары бойынша
тапсырыс берушімен төленетін қосымша шығындар.
Егер мердігерлік құрылыс шартында келісілген болса, тапсырыс берушімен
төленетін шығындардың құрамына жалпы және әкімшілік шығындардың кейбір
түрлері қосылуы мүмкін.
Ірі құрылыс кезіндс бас мердігерлік құрылыс-монтаж ұйымдары өздеріне
көмек ретінде мамандандырылған субмердігерлік құрылыс-монтаж ұйымдарын,
қосалқы ұйымдарды, кешенді трестер мен басқармаларды, құрылсты
механикаландыру трестері мен басқармаларын шақырады.
Бас мердітерлер субмердігерлік ұйымдарды құрылыс жұмыстарынын белгілі
бір түрлерін орындауға, фундамент салуға, су өткізгіш желілерін,
канализация құбырларын өткізуге, электромонтаж, жарықтандыру, жылыту
жұмыстарын орындауға шақырады.
Бас мердігер мен субмердігердің арасындағы өзара байланыстар бас
мердігер мен тапсырыс берушінің арасындағы келісімшарттың негізінде
жасалған келісімшартпен ресімделеді. Субмердігерлік келісімшарт бойынша
тапсырыс беруші болып бас мердігер саналады. Субмердігерлер орындаған
жұмыстарды бас мердігерлср қабылдап, содан соң құрылысы аяқталған
объектінің (орындалған жұмыстардың) жалпы құрамымен тапсырыс берүшіге
тапсырады.
Құрылыс ұйымдарының құрамында әр түрлі қосалқы (көмекші) өндірістер
мен қызмст көрсетуші шаруашылықтар болуы мүмкін. Бір қосалқы (көмекші)
өндірістер құрылыс үшін құрылыс материалдары мен жартылай фабрикатларды
(тас, қиыршық тас, қум және басқа да материалдарды шығару бойынша
карьералар, ағаш өңдеу шебсрханалары, бетон және темір бетон құрылғыларын,
бөлшектерді дайындаушы зауыттар, кірпіш зауыттар және т.б.) өндіру, қайта
өңдеу шығару және дайындаумен айналысады.
Кейбір қосалқы (көмекші) өндірістер құрылысты қажетті электр
энергиясымен, бумен және т.б. (электр станциясы. бу айдағыш құрылғылар,
жөндеу шебсрханалары, көлік ұйымдары және т.б.) қамтамасыз етеді.
Құрылыс өндірісі технологиясының ерекшеліктері шаруашылық
субъектілерінің талдамалық (аналитикалық) және жиыннтық (синтетикалық)
есебіне елеулі әсер етеді.
Құрылыс өнімі тікелей жерге байланысты болады. Құрылыс барысында
дайындалған өнім орнында қалады да, ал құрылыс техникалары жаңа
объектілерге көшеді. Жұмысшы күшін және құрылыс техникаларын жаңа орындарға
көшіру қосымша шығындарды қажет етеді. Кейбір шығындар (құрылыс машиналары
мен механизмдерін бөлшектеу демонтаж, монтаждау) есепте алдын ала
жинақталып, тиісті мерзімі және объектілері бойынша таратылып (бөлініп)
отырады.
Құрылыс өндірісінде өнімнін бір өлшемін дайындау үшін бірнеше есепті
мерзімді құрайтып ұзақ уақыт қажет болады.
Өндірістін басқа түрлеріне қарағанда құрылыс өндірісінде өндіріс
процесінің үздіксіздігін және бірнеше объектілерде бір уақытта жұмысдардың
қатар жүргізілуін қалыптастыратын аяқталмаған құрылыс көп болады. Құрылыс
процесіне жергілікті жердің өзгермелі метеорологиялық жағдайларында
жұмыстардың ашық жерлерде орындалуы үлкен әсер етеді.
Құрылыс-монтаж жұмыстарын қыс мезгілінде орындау үшін бухгалтерлік
есепшоттарында көрсетілуге тиісті қосымша материалдық шығындар, сонымен
қатар жылу, электр энергиясы қажет болады.
Құрылыс орындарында ашық сақтауда көп мөлшерде материалдар (кірпіш,
кұм, қиыршықтасты құм, қиыршықтас және т.б.) қажет. Материалдардың ұзақ
уақыт бойы ашық жерлерде сақталуы метеорологиялық жағдайлардын әсерінен
олардын тұтыну құндарының жойылуына әкеліп соқтырады.
Ай бойы ашық сақтаудағы материалдар құжаттарлы ресімдемейақ жұмсалады.
Олардын ай сайын нақты жұмсалғанын анықтау үшін ашық сақтаудағы
материалдарға түгіндеү жүргізіледі, ол өз алдына қосымша уақытты қажет
етеді.
Кейбір жағдайда құрылыс жұмыстары көлік құралдары жете алмайтын,
электр желілеріне жақын жерлерде жүргізіледі.
Құрылыс жұмыстары сонымен қатар, күрделі өндіріс байланыстарымен де
ерекшеленеді. Құрылыс алаңдарында бір уақытта жалпы құрылыстық,
мамандандырылған, іске қосу және басқа да жұмыстар қатар жүргізіледі.
Өндірістің технологиялық процесі бас мердігердің жетекшілігімен жүзеге
асырылады. Құрылыста бас мердігердің, субмердігерлердің қатысуы
бухгалтерлік есепте көрсетілуге тиісті күрделі өзара байланыс жүйелерінін
қалыптасуына әкеліп соқтырады.
Құрылыс өндірісіндегі бағалардың айырмашылықты есептің
ұйымдастырылуына әсер етеді, себебі нормативтік құжаттардың қалыптасуы мен
пайдалануын күрделендіреді. Бұлардың барлығы құрылыс өндірісіндегі шығындар
есебін ұйымдастыруға әсер етеді
Құрылыс өндірісіндегі бухгалтерлік есептін негізгі міндеттері болып
мыналар саналады:
- пайдаланылған материалдық ресурстарды, жұмысшылардың еңбек шығынын,
құрылыс машиналары мен техникаларынын қызметтерін дер кезінде, дұрыс және
толық құжаттау, құжат айналымының сызбасына сәйкес мәліметтерді уақытында
есепте көрсету үшін құжаттарды есеп бөліміне тапсыру;
- құрылыс-монтаж жүмыстарына жұмсалған шығындарды құрылыс
объектілеріне байланысты калькуляция баптары бойынша дұрыс және уақытында
көрсету;
- материалдық, енбек және қаржылық ресурстардың нормаларының сақталуын
бақылау, накты шығындардың нормадан ауытқуларын және оларды болашақта
болдырмау үшін сесбептерін анықтау.
- бригаданың, бөлімшелердің және учаскелердің қызмет нәтижелері мен
өнімнің өзіндік құндарын төмендету резервтерін анықтау және олардың есебін
ұйымдастыру;
- орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары мен аяқталмаған өндіріс көлемін
анықтау;
- қаржылық, статискалык есептерді құру үшін және өндірісті талдау мен
бақылау үшін мәліметтерді қалыптастыру.
Құрылыс-монтаж жұмыстарының өзіндік құн құрамына құрылыс жұмыстарымен
байланысты шығындар қосылады. Олар экономикалық элементі және калькуляция
баптары бойынша топтастырылды. Экономикалық элементі бойынша шығындар деп
өндіріс процесіндегі рөлі және экономикалық мазмұнына байланысты бір типті
жұмсалған шығындарды айтамыз. Шығындарды элементтері бойынша жіктеу өзіндік
құнды төмендетудің негізгі резервтерін анықтау үшін және жоспарлы өзіндік
құнды жоспардың басқа бөлімдерімен салыстыру үшін айналым құралдарының
айналымдылық көрсеткіштерін талдау кезінде өте қажет болады. Басқарудын
жоғарғы органдарында шығындарды элементеріне қарай жіктелуін сала түрлері
бойынша шығындардың құрылымын анықтауға және жалпы сала бойынша ұлттық
табысты анықтау үшін пайдаланады.
Құрылыста шығындарды элементтері бойынша мынадай тәртіппен
топтастырады:
1. Материалдық шығындар.
2. Енбекақы шығындары.
3. Сақтандыруға аударымдар.
4. Негізгі құралдардың тозуы.
5. Басқа да шығындар.
Материалдык шығындар элемснтіне құрылыс-монтаж жұмыстарын орындау
кезінде, соның ішінде құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану
кезінде материалдарға, құрылыс тетіктері мен бөлшектеріне, отынға, электр
энергиясына, буға, cуға кететін (қосалкы, көмекші және қызмет көрсетуші
шаруашылықтардың өнімдері мен қызметтерін қоса алғанда) шығындар жатады.
Еңбекақы шығындары элементіне құрылыс-монтаж жұмыстарындағы, құрылыс
машиналары мен механизмдерін басқарудағы жұмысшылардың (соның ішінде штатта
тұрмаған), сонымен қатар әкімшілік-шаруашылықтағы жұмысшылардың,
ведомостволық күзетшілердін енбекақылары жатады.
Сақтандыруға аударымдар енбекақыдан бекітілген норма бойынша
Енбекақы шығындары элементідегі көрсетілетін әлеуметтік қажеттілікке
аударымдар.
Басқа да шығындар элементінде жоғарыда аталған шығындар
элементтеріне жатпайтын мына төменде аталған шғындар көрсетіледі:
- механикаландыру басқармалары орындаған қызметтер үшін төлемдер,
машиналар мен механизмдерді, ғимараттар мен құрылыс-жайларды
пайдаланғаны үшін жалдау ақылары;
- жалпы пайдаланудағы көлікті (материалдарды жеткізуден басқалары),
сонымен қатар құрылыс алаңдарында тасымалдаумен айналысатын көлік
құралдарын қоса алғанда құрылыс ұйымдарының көліктерін пайдаланғаны
үшін төлемдер;
- іс-сапар шығындары;
- жоспарлы шығындарды үнемдегені үшін шаруашылық бригадаларға
төленген сыйақылар;
- жоғарғы ұйымдарды ұстау шығындары;
- өрт сөндіру, әскери, күзет қызметтері үшін төлемдер. Құрылыста
құрылыс өнімдерінің сметасын жасау, жоспарлау және өзіндік құнды анықтау
үшін шығындарды мына баптары бойынша жіктейді:
1. Материалдар.
2. Жұмысшылардың негізгі еңбекақылары.
3. Құрылыс машиналары мен механизмлерін пайдалану шығындары.
4. Үстеме шығындар.
Смета мен жоспардын бір-біріне сәйкее келуін қамтамасыз ету үшін,
біздің ойымызша құрылыс-монтаж жұмыстарының нақты шығындарының есебін осы
баптар бойынша жүргізген дұрыс деп есептейміз.
Құрылыс-монтаж жұмыстарына қосылатын шығындар белгілі бір тәртіптер
бойынша жіктеледі:
Яғни, калькуляцияланатын объектіге қосылуына байланысты шығындар
тікелей және жанамаға бөлінеді.
Тікелей шығындарға калькуляцияланатын объектінің немесе жұмыстың
өзіндік құнына алғашқы құжаттардың негізінде тікелей қосылатын шығындар
жатады. Оларға құрылыс материалдары, құрылғылар мен бөлшектер, құрылыс
өндірісі жұмысшыларының негізігі еңбекақылары, құрылыс машиналары мен
механизмдерін пайдалану шығындары және басқалары.
Жанама шығындарға бірнеше өнім өндіру немесе жұмыс орындаумен
байланысты шығындар жатады. Олар калькуляцияланатын объектінің өзіндік
құндарыма белгілі бір базалар арқылы есептеудін, нәтижесінде косылады.
Мердігерлік құрылыс ұйымдарында мұндай шығындарға үстеме шығындарды
жатқызады.
Есепті мерзімге бөлу тәртібіне байланысты шығындар ағымдағы және
болашақ кезең шығыстары болып бөлінеді. Ағымдағы шығындарға шығындардың
болған уақытында өнімнің өзіндік құнына қосылатын шығындар жатады. Болашақ
кезең шығындары алдын ала 1620, 2920 Алдағы кезеңдердін шығыстары шотында
жинақталып, белгілі бір уақыт аралығында өзіндік құнға - қосылып отырады.
Шығындар бұлай бөлу оларды өзіндік құнға дұрыс және дер кезінде шығару үшін
және орындалған жұмыстардың өзіндік құндарын дұрыс анықтау үшін қажет.
1.4 Дамыған елдердегі бухгалтерлік есеп
Бухгалтерлік есептің дамуына АҚШ-ның үлесі бар екенін Гольдберг
жүзінші жылдық басында атап кеткен және ол М.Р. Мэтьюс пен М.Х. Перердің
Бухгалтерлік есеп теориясы атты жұмысында көрсетілген.
Бұл елде есептің тарихы 1899 жылдан басталады, ол кезде америкада есеп
мамандығы дами бастаған және американдық бухгалтерлер ассоциациясының қырық
бес мүшесіне тәжірибелі бухгалтерлер атағы берілген. Сол кезде олардың
қызметі Нью-Йорк штатының шегімен шектелетін, бірақ кейіннен басқа да әрбір
штаттарға таралды. Тәжірибелі бухгалтерлер осы кезеңнен бастап әрбір штат
шегінде біліктілік қоғамдарын құрды.
Бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесі АҚШ Бухгалтерлік есептің жалпы
қабылданған қағидаларына сәйкес құрылған (GAAP). Бұл жүйені негізінен
Американың дипломды қоғамдық бухгалтерлер институты, Қаржылық есеп
стандарттары бойынша Комитет, Құнды қағаздар және биржалар бойынша Комиссия
сияқты өкілетті ұлттық ұйымдар жасайды.
Қазіргі уақытта Қаржылық есеп стандарттарын жасау бойынша Кеңес АҚШ
бухгалтерлік есеп саласындағы саясатты анықтайтын негізгі біліктілік ұйым
болып табылады (FASB). FASB есепті жүргізу және есептілікті дайындауды
белгілейтін бухгалтерлік есеп стандарттарының көмегімен есепті реттейтін
және даярлайды. Үкіметтік ұйым болып табылатын Құнды қағаздар және биржалар
бойынша комиссия (SEC) – бұл стандарттардың орындалуын бақылайды, барлық
ірі компаниялар мен корпорациялар құнды қағаздар биржасында
тіркелгендіктен, бұл саладағы SEC ұйғарымымен қадағалануы тиіс. FASB пен
SEC мұндай әрекеттестігі бухгалтерлік есеп жүйесін тиімді реттеуге
мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта АҚШ міндетті барлық бланкілер үшін біртұтас есептілік
нысандар жоқ. Есептілік нысандары (баланс, табыс пен шығын туралы есеп) ірі
тұтастығымен, көрсеткіштердің ірілендірілуімен ерекшеленеді, ірі
талдаулылығымен ажыратылады.
Жапония – есепті механизациялау және автоматтандыру дәрежесі әлемнің
дамыған елдерін басып озатын шағын ғана елдің бірі болып табылады.
Бүгінгі жоғары ұйымдастырылған жапондық есеп – бұл орта ғасырдан
бастау алған жапондық кітап жүргізу әдістері, мұнда ХІХ ғасырдың соңында
жапондықтар алып пайдаланған немістің компаниялар турал заңы белгілі із
қалдырған, бухгалтер мамандығына, қор биржасына және есептіліктің мәнін
ашуға қойылатын талаптарға байланысты американдық үлгідегі көптеген
ережелер бар. 40-жылдың соңында Жапондық есепке американдықтардың ықпалы
күшее түсті.
Бұл елдегі есеп жүйесінің ерекшелігі ұйымдардың назарын жапондық
басқару жүйесіне аударуына, бухгалтерлік есеппен қатар назарда адамдар,
содан соң фирмалардағы әлеуметтік-психологиялық климат тұрады. Осыған
байланысты мұндай амалдың негізінде адамзат ресурсы – біздің байлығымыз
деген қағидаға негізделген мораль дәстүрлі әдетке айналған. Ке келген фирма
керекті жұмысшыны жұмысқа қабылдай отырып, өзіне қамқор әке рөлін алады.
Мұндай қамқорлық көрсету тұрақты жұмыс істеуге, әрбір жұмысшының өмір сүру
құнына байланысты еңбекақыға деген қажеттілікке мұқият қатынасуға кепіл
болады. Оның орнына фирма компанияның мүддеміне және ісіне беріліп, өз
еркімен жұмыс істеуді талап етеді. Жапонияда адамзат ресурстарына қатысты,
сондай-ақ, білікті мамандарды дайындауға да аса мән береді. Компанияда
ерекше баға жетпес үлгілеуді дәл осы адамдар жүзеге асырады, онда бәсекеге
қабілетті күш бар.
Тікелей Жапонияның есеп жүйесі туралы айтатын болсақ, көптеген
елдердегідей мұнда бухгалтерия қаржылық және өндірістік болып бөлінеді.
Қаржылық бухгалтердің қызметі заң актілерімен белгіленеді және салық
ведомоствасымен бақыланады. Жалпы түрде ол пайда мен зияндар, активтер мен
міндеттемелер, есеп айырысу операциялар есебіне, қаржылық есептілікті
құруға, қорытынды балансқа көңіл бөледі.
Өндірістік бухгалтерия жекелеген бөлімшелер бойынша бытырап орналасқан
және оның қызметі шығын нормативтерін, іс жүзіндегі шығындардың түрлері,
құрылу орындары және калькуляциялық объектісі бойынша бақылауды және есепке
алуды, өндіріс шығындары туралы есептілікті құру және калькуляциялық
талдауды алдын ала дайындаудан тұрады.
Қазақстан Республикасы үшін Францияның есепті ұйымдастыру тәжірибесі
аса қызықты болып табылады. Мұнда есепті бағыттауда үкімет маңызды рөл
атқарады, өйткені ол тек бизнесті қаржыландыру мүмкіндігін бақылап қана
қоймай, соынмен қатар инвестор немесе несиегер ретінде болады.
Францияда бухгалтерлік есебінің негізгі құжаты – бухгалтерлік есеп
шоттарының жалпы жоспары. Оны 1982 жылы Францияның Бухгалтерлік есеп
бойынша Ұлттық кеңес (Conseil nationd de la Comtabilite – CNS) қабылдаған.
1947 жылы шоттар жоспары алғаш қабылданғандығын байқаймыз. Бухгалтерияны
жүргізудің жалпы жоспары 1957 жылы қайта жасалған. Қазіргі уақытта
бухгалтерлік заңнамаларды 1957 жылы құрылған Бухгалтерия бойынша Ұлттық
кеңес (БҰК) жүзеге асырады.
Францияда баланс бланкісінің, өткізу туралы есептің, пайда және зиян
туралы есептің, сондай-ақ өзге де есептің нысандары белгіленген.
Басқаша айтқанда француздық қаржылық есеп өзінің экстрапон
серватизмділігі, салықтық ержелерінің беркелкілігі, активтерді, қорларды
бағалау және амортизацияны есептеудегі, біріктірілген қаржылық есеп санының
салыстырмалы аз болуымен ерекшеленеді.
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Сомбель ЖШС-нің жалпы сипаттамасы
Шығыс Қазақстан облысындағы Семей қаласының құрылыс материалдары
өндірісінің кәсіпорыны: жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) Сомбель
.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Сомбель-дің алғашқы тіркелуі
2007 жылы 4 қазан. Қайта тіркелуі мерзімі №50763 – 1910 – ЖШС 24.02.2008
жылғы куәлігі, Семей қаласының Заң департаментінде тіркелген.
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін Сомбель жауапкершілігі
шектеулі серіктестігінде күнделікті орындалып отыратын барлық
операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға жазылып отыратындығы
бухгалтерлік есептің негізгі қызметі болып табылады. Бухгалтерлік құжат
орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын
жұмыстар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МАҢЫЗЫ МЕН
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
1.1 Қазіргі бухгалтерлік есептің мәні мен 5
рөлі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1.2 Бухгалтерлік есепті құжаттау және 8
түгендеу ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
1.3 Құрылыс өндірісіндегі бухгалтерлік есептің 13
міндеттері ... ... ... ... ... .
1.4 Дамыған елдердегі бухгалтерлік есеп 19
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ ОНЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .2 2
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
Сомбель ЖШС-нің жалпы сипаттамасы 22
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.2 Кәсіпорынның есеп саясаты және оның 26
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Сомбель ЖШС-гі бухгалтерлік есептің 31
ұйымдастырылуы ... ... ... .
2.4 Құрылыс өндірісі шығындарының есебін жүргізу 39
тәртібі ... ... ... ... ..
2.5 Өндірісте материалдарды пайдалануды бақылау және оның есебі ... 41
3 КӘСІПОРЫНДА БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ЖҮРГІЗУ ТӘЖІРИБЕСІ ЖӘНЕ ОНЫ
ДАМЫТУ ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.1 Инфляция жағдайындағы бухгалтерлік есеп және есептілікті
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.2 Құрылыс монтаждау жұмыстарының өзіндік құнын
калькуляциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
3.3 Халықаралық стандарттар негізінде Қазақстандық бухгалтерлік
есеп және аудит жүйесін 61
жетілдіру ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
ҚОРЫТЫНДЫ 73
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 75
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
А-қосымшасы - Сомбель ЖШС-нің ұйымдастыру құрылымдық
бөлімшелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7 8
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
Б-қосымшасы – Кәсіпорынның негізгі техника-экономикалық 79
көрсеткіштері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .
В-қосымшасы - Сомбель ЖШС-нің бухгалтериясының құрылымы ... 80
Г-қосымшасы - Объектілер құрылысына кеткен материалдық ресурстар
жазбалары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .8 1
... ... ... ... ... ... ...
Д-қосымшасы - Инфляция жағдайында қаржылық есептілікті түзету
алгоритмі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .8 2
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
КІРІСПЕ
Құрылыс халық шаруашылығының маңызды саласы болып табылады. Ол
материалдық өндірістің дамуына өндірістік күштердің орналасуына және
болашақта инвестициялық процестерді басқаруды жетілдіруге шешуші әсер
етеді. Құрылыстың негізгі міндеті өндірістік және өндірістік емес
мақсаттағы негізгі қорларды жасақтау және тез жаңарту болып саналады.
Құрылыстың өнімі пайдалануға беруге дайындықтан өткен және толықтай
аяқталған әрі жаңадан салынған және қайта қалпына келтірілген өндірістік
кәсіпорындар, цехтар мен басқа да объектілер, сондай-ақ тұрғын үй,
әлеуметтік-мәдени және коммуналдық ғимараттар мен құрылыс-жайлар болып
табылады.
Соңғы уақытта құрылыс одан әрі дамуын жалғастырып келеді, соның ішінде
тұрғын үй және әлеуметтік-мәдени құрылыс тез қарқынды дамуда.
Өзгеріс құрылыс ұйымдарында да жүруде. Құрылыс негізінен, тапсырыс
берушімен келісімшарт негізінде мемлекеттік емес мердігерлік ұйымдар арқылы
жүзеге асырылады. Тұрғын үй құрылысында негізінен жеке тұлғалар мен
тұрғындар өзара қатынаста болады. Тапсырыс берушілер мен мердігерлік
ұйымдар арасында байланыс 11 Құрылыс келісімшарттары қаржылық есептің
халықаралық стандарты (ҚЕХС) негізінде құрылады. Құрылыстың сапасын және
тиімділігін жоғарлату бойынша міндеттердің орындалуына ұйымның қаржылық-
шаруашылық қызметін бақылау және басқарудың маңызды ақпараттық базасы
ретінде бухгалтерлік есептің алатын орны өте зор.
Соңғы уақытта құрылыстағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруға байланысты
белгілі бір өзгерістер қалыптасты. Егер бұрын жалпы және әкімшілік шығындар
үстеме шығындардың құрамында есептеліп, құрылыс-монтаж жұмыстарының өзіндік
құнына қосылған болса, ал қазір құрылыс ұйымдары бұл шығандарды 7 өнімнің
(жұмыс пен қызметтің( өзіндік құнына енетін шығындардың құрамы мен
жіктемесін қалыптастыратын материалдық қорлардың есебі стандартарының
әдістемелік нұсқауына сәйкес жеке шотта есептеп, қаржылық-шаруашылық қызмет
нәтижесіне шығарады.
Дипломдық жұмысты жазу барысында бухгалтерлік есеп, аудит, басқару,
қаржылық-экономикалық талдау саласындағы отандық және шетелдік ғалым-
экономистердің еңбектері негіз болды. Зерттеу барысында құрылыс саласына
қатысты заңдар мен заңдық күші бар жарлықтар, құрылыс саласындағы
мемлекеттік нормативтер мен әдістемелік ұсынымдар, Қазақстан Республикасы
Президентінің дәстүрлі халыққа жолдаулары мен Үкіметтің қабылдаған қаулы-
қарарлары басшылыққа алынып, Қазақстан Республикасы статистика жөніндегі
агенттігінің ресми ақпараттары мен мерзімдік басылымның мәліметтері
пайдаланылды.
Дипломдық жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың мақсаты
кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыру формалары және олардың
қазіргі жағдайға жаңғыртылуыдың теориялық және әдістемелік негізін,
тәжірибесін зерттеу, және қазақстандық жағдайларға бейім есеп пен
есептіліктің объектілерін түзетуді жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау болып
табылады. Қойылған мақсатқа жету үшін дипломдық жұмысты жазу барысында
төмендегідей міндеттер қойылды:
- қазіргі бухгалтерлік есептің мәгі мен рөлін негіздеу;
- құрылыс өндірісіндегі буххгалтерлік есептің міндеттерін сипаттау;
- кәсіпорынның есеп саясаты және оның қалыптасу мәселелерін белгілеу;
- өндірісте матриалдарды пайдалануды бақылау және оның есебін қарастыру;
- инфляция жағдайдағы бухгалтерлік есеп және есептілікті ұйымдастыруды
ұсыну;
- халықаралық стандарттар негізінде Қазақстандық бухгалтерлік есеп және
аудит жүйесін жетілдіру жолдарын көрсету.
Осы дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімінде бухгалтерлік есепті ұйымдастыру маңызы мен
негіздерінің теориялық аспектілеріі қарастырылды.
Ал, екінші бөлімінде кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп және оның
ерекшеліктері туралы түсінік берілген.
Үшінші бөлімде кәсіпорында бухгалтерлік есепті жүргізу тәжірибесі және
оны дамыту перспективалары бойынша ұсыныстар енгізілді.
Жалпы, бұл дипломдық жұмыстың өзектілігі –құрылыстағы бухгалтерлік
есептің ұйымдастырылуы қазіргі заман талаптарына сай болуын қамтамасыз ету.
1 БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ МАҢЫЗЫ МЕН НЕГІЗДЕРІ
1. Қазіргі бухгалтерлік есептің мәні мен рөлі
Есеп бұдан мыңдаған жылдар бұрын адамзат өркениетінің келіп шығуымен
бірге пайда болды және оның алғашқы қадамдары тарих үшін үлкен әсерін
тигізеді. Шамамен ХV ғасырдың соңында таяу қосарлы жазуға негізделген
бухгалтерлік есеп теориясы қалыптасты. Бұл әдіс қазіргі уақытта да негізгі
әдістердің бірі болып келеді. Сол уақыттардан бері баланс, калькуляция,
дебет, кредит, контировка және т.б. сияқты көп терминдер сақталып қалған.
Халықаралық стандарттар негізінде Қазақстан бухгалтерлік есеп жүйесін
жетілдіру жолдары. Нарықтық экономика мен базарлы сауданың өрістеуіне
байланысты Қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесі халықаралық стандарттарға
көшірілуде. Еліміздегі бухгалтерлік есеп процесін халықаралық таным
бағытына қарай ауыстыру мәселелері ХХ ғасырдың 90-шы жылдарынан басталады.
Мұның ішінде біздің еліміздегі қызмет атқарушы бухгалтерлер мен студенттер
қауымына дәріс беруші жоғары оқу орындарының оқытушылары 1994 жылдан бастап
халықаралық бухгалтерлік есеп принциптері мен стандарттар жүйесін шетелдік
маман эксперттердің дәріс беру негізінде оқи бастады. Бухгалтерлік есеп
өрісінде міндет атқарушы Қазақстандық мамандар мен оқытушылар Британ Кеңесі
тарапынан қайта даярланды. Британ кеңесі еліміздегі бухгалтерлік есеп
мамандарын халықаралық стандарттарға сәйкес даярлау шараларына арнайы
қаражат бөліп, Алматы, Тараз, Қарағанды қалаларында есеп және аудит
өрісіндегі оқытушылар мен кәсіпкерлерді қайта даярлау жобасын ашты. Бұл
жоба үш жылдай қызмет атқарып, жүздеген Қазақстандық бухгалтерлік есеп
мамандары қайта даярланды. Қаржылық қорытынды есеп қалыптастыру төмендегі
өзара байланысқан баланстық жинақтаулардан тұрады.
- Ұйымдар активі =меншікті капитал + міндеттемелер теңдеуі әрқашанда
бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп жүйесінде міндетті түрде
сақталады.
- Табыстар =жұмсалған ресурстар сомасы + еңбекақы шығындары +
міндеттемелер жөніндегі пайыздар + салық төлеу шығындары + бөлінбеген табыс
теңдігі сақталады.
- Бөлінбеген табыс = дивиденттер + мақсаттық қорлар құру резерві +
бөлінбей қалған табыс(таза пайда) сабақтастығы сақталуы керек.
- Операциялық қызметтен түскен ақша түсімі + инвестициялық қызметтен
түскен ақша + қаржылық қызметтен түскен ақша(жал төлемі, зайымдар т.б.) =
міндеттемелерді төлеу + бюджет сыртындағы қорларға төлеу + еңбеккерлер
алдындағы міндеттемелерді төлеу + меншік иелері алдындағы міндеттемелерді
төлеу + өтеушілік дәрежесінің өсімін төлеу.
Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары қаржылық есептің негізін
құраушы халықаралық деңгейдегі ресми құжаттар мазмұнында қаралған. Әр түрлі
елдердің есеп жүйесіндегі есеп фактілері мен қаржылық ақпараттары
бірегейлік ұқсастықты қамтамасыз ете отырып, сыртқа (экспорт) немесе
сырттан (импортқа) қалыптасуы мүмкін. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп
стандарттарының дәлме-дәл атаулары әр елде әр түрлі берілген.
Стандарт терминін ресми түрде ең бірінші рет қаржылық қорытынды есеп
халықаралық стандарттары жөніндегі комитет (ХҚЕС) қолдана бастады.
Стандарттар Ұлыбритания, Ирландия елдерінде Есеп тәжірибесінің стандарттық
ережелері, АҚШ елінде Қаржылық есеп стандарттарының ережелері, деп
аталынады. Жоғарыда аталған комитет әлемдік деңгейде бухгалтерлік есеп
стандарттарын икемді жолдармен жасау жөніндегі ең беделді ұйымдар қатарында
танылған. Мысалы, Тайота фирмасы экономикалық мазмұны жағынан Дженерал
Моторс фирмасымен жалпы ұқсас екендігіне сай Жапон елінің есеп
тәжірибесіне №27 Қаржылық есепті шоғырландыру және еншілес компанияны
инвестициялау есебі стандартын түгелімен қабылдап, бұл стандарттың
қызметін барлық Жапон еліндегі компанияларға таратқан.
Дей тұрғанмен кейбір елдер үшін стандарттар мазмұны ұсыныс ретінде
қабылданып, ірі компаниялар өз қорытынды есебін жасау мақсатында өз
шешімдер мен технологиялық ерекшеліктеріне қарай стандарттарда қабылдау
немесе бұларды негізге алу мәселелерін бейтараптық жолдармен шешу
мүмкіндігі сақталған. Осы айтылғандарға орай ХҚЕС комитеті және халықаралық
деңгейдегі кәсіби бухгалтерлік ұйымдар мен елдерде сақтауды талап ету
жөніндегі өкілеттілігі жоқ.
Стандарттар қаржылық қорытынды есеп жасау ережелерін гармониялық
экономикалық байланысқа түсіру, сондай-ақ бухгалтерлер мен аудиторлар,
қаржылық менеджерлер т.б. арасында кәсіби сенімділік туғызу мақсатында
жасалынады. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарының кейбір ережелері
мен стандарттарына түсінік беру жақтары тұрақты комитетте дайындалып, мұның
мазмұны ХҚЕС Комитетінің Басқармасында қабылданды. Бұл ұйымдар ХҚЕС
негізінде дайындалатын қаржылық қорытынды есеп стандарттарының бірегейлігін
қамтамасыз ету және қаржылық қорытындыны салыстырудың мәні мен маңызын
жоғарлату мақсатында жұмыстар атқарады. Сонымен қатар жоғарыда айтылған
комитет пен басқарма стандарттарды тәжірибеде қолдану барысында жіберілген
кемшіліктерді түзету, сондай-ақ нарықтық қатынастардың дамуына байланысты
бухгалтерлік есеп өрісінде пайда болған жаңа сұрақтарға жауап беру
қызметтерін атқарады.
Қазіргі кезеңдегі ХҚЕС мыналардан құралады:
1) Тұжырымдамалық концепциядан;
2) 40 – тан аса қолданбалы стандарттардан;
3) 25 – тен аса қосымша түсіндірулерден.
Тұжырымдама жөніндегі ұғым стандарт құжатына жатпайды. Мұнда қаржылық
қорытынды есеп пайымдау мен тапсырудың жалпы принциптері ашылады. Барлық
елдерде жүргізілетін бухгалтерлік есеп пен стандарттар негізі арнайы
ережелерден тұратын принциптерден қаланған. Қаржылық есеп қорытындысының
принциптерінде стандарттаудың мәндік қасиеті анықталған. Арнайы зерделеніп,
халықаралық деңгейде қабылданған принциптер қаржылық есеп қалыптастырудың
мәселелерін, сондай-ақ есеп жүргізудің әдіснамалық жолдарын белгілейді.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынды басқаруда үлкен роль атқарады, өйткені
оның қызметі оның қызметі, қаржылық жағдайы туралы толық ақпарат береді.
Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлі есептің ролі мен маңызы күшейе
түсті.
Қазіргі бухгалтерлер тек шот жүргізумен ғана емес, сонымен қатар
жоспарлау және шешім қабылдау, бақылау, бағалау, шаруашылық қызметке баға
беріп, аудиторлық тексеру жұмыстарымен де айналысады. Қазіргі бухгалтерлер
есеп ақпараттарын пайдаланушыларды, олардың ішкі немесе сыртқы пайдаланушы
еместігіне қарамастан, қажетті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс.
Сонымен, бухгалтерлік есеп дегеніміз – белгілі кәсіпорын жайлы ақпараттарды
өлшеп, өңдеуден өткізіп пайдаланушыларға беріп отыратын жүйе. Бұл ақпарат
пайдаланушылардың кәсіпорын қызметін басқаруда дұрыс шешім қабылдануына
мүмкіндік туғызады.
Бухгалтерлік есеп – кәсіпорын шаруашылық қызметі мен адамдар
арасында, тиісті шешім қабылдауға мүмкіндік туғызатын байланыстырушы буын.
Ол, біріншіден, шаруашылық қызметті тіркеу арқылы, яғни ол мәліметтерді әрі
қарай пайдалану үшін өлшеуден өткізеді; екіншіден, ақпараттарды өңдеуден
өткізіп, белгілі мерзімге дейін оларды сақтап, тиімді етеді; үшіншіден,
қаржы есептіліктері негізінде ол ақпараттарды тиісті шешім қабылдау үшін,
пайдаланушыларға береді.
Адамдар көбінесе бухгалтерлік есеп пен шот жүргізу арасындағы
айырмашылықты түсіне бермейді. Шот жүргізу – бұл шаруашылық операцияларын
тіркеуден өткізу арқылы бухгалтерлік есеп жүргізіп, есеп құжаттарын сақтау.
Бұл көп рет қайталанатын, пайдаланушылардың қажеттілігін
қанағаттандыратын механикалық бухгалтерлік есептің бір бөлігі. Оның
негізгі мақсаты – талдау, ақпараттарды қажеттілігіне пайдалану.
Бухгалтерлерді қызықтыратын өңделген ақпараттар негізінде ішкі резервтерді
ашып, әр түрлі оның тиімділігін анықтау.
Көптеген кәсіпорындар сонымен қатар қаржылық емес ақпараттарды
қолданады. Әр түрлі өз ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
басқарушы ақпараттық жүйе құрады. Бухгалтерлік есеп – бұл басқарушылық
ақпараттар жүйесінің қаржы орталығы. Ол басқарушы аппарат пен сыртқы
пайдаланушылардың кәсіпорынның шаруашылық қызметі туралы толық мәлімет
алуына мүмкіндік тудырады.
Меншік иелігінің түрлеріне қарамастан, кез келген ұйым, қаржылық
есебін дәл және уақытында жасау үшін, есеп сапасын арттыру мен ішкі бақылау
принциптерін басшылыққа алуға тиіс.
Кез келген ұйым меншік иелігінің түрлеріне қарамастан, меншігіндегі
мүліктері, алған міндеттемелері және шаруашылық операциялары туралы,
қолданыстағы заңнамаға сәйкес, бухгалтерлік есеп жүргізуге міндетті.
Кәсіпкелік субъектілеріне бухгалтерлік есептің бірыңғай жүйесін
енгізу мақсатында, ҚР қаржы Министрлігі 1 қаңтар 2008 жылдан бастап
күшіне кірген, бухгалтерлік есепті жүргізу Ережесін 22 маусым 2007 жылғы
№221 бұйрығымен бекітті.
Бухгалтерлік есепті жүргізудің басты мақсаттары:
• инвесторлардың, құрылтайшылардың, сатып алушылардың, қарыз
берушілердің, мемлекеттік органдардың, банктердің және өзге де мүдделі
тұлғалардың бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес шұғыл басшылық жасау және басқару
үшін, сондай-ақ пайдалану үшін қажетті;
• дара кәсіпкерлер мен ұйымдардың қаржылық жағдайы, қызмет
нәтижелері және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы толық әрі дұрыс
ақпаратты қалыптастыру;
• шаруашылық операцияларды жүзеге асыру және олар мақсатқа сай
болған кезде Қазақстан Республикасы заңнамасының сақталуын бақылау үшін
қаржы есептілігін ішкі және сыртқы пайдаланушыларға қажетті ақпаратпен
қамтамасыз ету;
• шаруашылық қызметінің теріс нәтижелерін болдырмау және қаржылық
тұрақтылықты қамтамасыз етудің ішкі шаруашылық резервтерін анықтау;
• материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын оңтайлы пайдалана
отырып, мүліктің болуы мен қозғалысына бақылау жасау болып табылады.
1.2 Бухгалтерлік есепті құжаттау және түгендеу
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін кәсіпорында күнделікті
орындалып отыратын барлық операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға
жазылып отыратындығы бухгалтарлік есептің басқа ғылымдардан ерекше екендігі
бәрімізге мәлім. Бухгалтерлік құжат деп кәсіпорындар мен ұйымдарда
орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын
жұмыстар мен атқарылатын қызметтерге құқық беретін жазбаша куәлікті атауға
болады.
Жалпы кәсіпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған тапсырманың
үздіксіз,белгілі бір тәртіппен,арнайы үлгідегі қағаздарға жазылып және оған
тиісті адамдардың қолдарының қойылуы (қажет болған жағдайда кәсіпорые мен
ұйым мөр таңбасының басылуы) құжаттау деп аталады. Сондықтан да құжаттау
бухгалтерлік есептің негізі болып табылады. Себебі осы құжаттар арқылы ғана
кез келген уақытта кәсіпорын бойынша орындалған жұмыстың, атқарылған
қызметтің қай мерзімде жасалғанын және оған қандай мөлшерде шығын
жұмсалғанын дәлелдеуге болады.
Құжат кәсіпорындағы орындалған шаруашылық операцияларына сәйкес
үздіксіз толтырылып,олардың мазмұнын толық ашып көрсетеді және ол
бухгалтерлік есептің негізі болып табылады.
Бухгалтерлік құжат-кәсіпорындағы шаруашылық операциялардың
орындалғанын растайтын немесе оны орындауға заңды түрде құқық беретін
жазбаша куәлік.
Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсіруді
бухгалтерлік есеп теориясында алғашқы есеп сатысы деп атайды.
Кәсіпорында жүргізілетін шаруашылық құбылыстарының әр түрлі болу
себебінен бастапқы құжаттардың нысаны (формасы) бірдей болмайды. Шаруашылық
құбылыстары түгелдей бастапқы құжатпен құжатталуы тиіс. Әрбір бастапқы
құжатқа орындалған шаруашылық операциясының мазмұны жазылып және белгілі
бір көрсеткіштер түсіріледі. Құжат көрсеткіштерін деректемелер деп атайды.
Олар міндетті және толықтырушы болып бөлінеді. Міндетті деректемелер
бухгалтерлік құжаттарды заңды құқықпен қамтамасыз етеді.
Міндетті деректемеге жататындар:
- құжаттың аты,нысанының коды;
- құжаттың толтырылған уақыты (күні,айы және жылы);
- құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөні;
- шаруашылық операцияның мазмұны;
- шаруашылық операцияның өлшемі (натуралдық немесе ақшалай);
- шаруашылық операцияның жүргізілуіне және соған сәйкес
құжаттарды толтыруға жауапты адамдардың аты-жөні;
- жауапты атқарушының қолы.
Қосымша деректемелер шаруашылық операция көрінісінің
ерекшеліктерімен және құжаттардың тағайындалуымен анықталады. Әр түрлі
талаптарға байланысты бастапқы құжатта келесідей қосымша деректемелер болуы
керек: құжаттың реттік нөмірі,ұйымның банк мекемесіндегі есеп айырысу
шотының нөмірі,шаруашылық операцияны орындау үшін негіз болатын құжаттар
және басқалары.
Құжаттардың нысандары (формалары) келесі есеп бөлімдері бойынша
топтасады:
1) ауыл шаруашылық өнім мен шикізат;
2) еңбек жіне еңбекақы;
3) негізгі құралдар мен материалдық емес активтер;
4) материалдар;
5) кем бағалы және тез тозғыш заттар;
6) капиталдық құрылыстағы жұмыс;
7) құрылыс машиналар мен механизмдердің жұмысы;
8) автокөліктегі жұмыс;
9) түгендеу нәтижелері;
10) кассалық операциялар;
11) сауда операциялары.
Құжаттар дер кезінде, яғни операцияның орындалуы барысында
толтырылуы керек. Егер бұл айтылған уақытта оларды толтыруға мүмкін
болмаған жағдайда құжаттар операция аяқталған сәтте толтырылады.
Уақытында толтырылмаған құжат кәсіпорын меншігінің сақталуын бақылауды
қиындатады жіне ол операцияның бухгалтерлік есепшотына кешіктіріліп
жазылуына әкеліп соқтырады. Осы себептен ұйымның бухгалтерлік қорытынды
есебін жасау мерзімі кешіктірілуі мүмкін.
Құжаттардағы жазбалар сиямен, шарикті қаламсаппен, жазба машинасымен
(компъютермен) және басқа да олардың архивте көрсетілген уақыт мерзіміне
дейін сақталуын қамтамасыз ететін заттармен толтырылады. Құжаттағы жазбалар
анық және дұрыс көрсетілуі керек. Құжатты толтырған адам тиісті жеріне
өзінің қолын анық етіп қоюға міндетті. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы алғашқы
есеп құжаттарына қолдарын қоятын адамдарды ұйым басшысы бас бухгалтердің
келісімімен тағайындайды.
Ақша операциялары бойынша толтырылатын құжаттар және есеп айырысу
құжаттары,сонымен қатар кәсіпорынның қаржылық-несиелік міндеттерін
куәландыратын құжаттар бас бухгалтердің қолынсыз заңсыз (жарамсыз)болып
саналып,оны орындау жүзеге асырылмайды. Егер кейбір операцияларды орындау
барысында кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтерінің көзқарастары әр түрлі
болған жағдайда оларға толтырылатын құжаттар кәсіпорын басшысының жазбаша
өкімі бойынша толтырылады. Соған сәйкес бұл операция үшін барлық
жауапкершілікті кәсіпорынның басшысы өз мойнына алады.
Алғашқы (бастапқы) құжаттарды толтырғанда жасалған қателерді келесі
жолдармен түзетуге болады: дұрыс емес тексті не соманы оқылатындай етіп
түзу сызықпен сызады да оның жанына дұрыс жазба жазылады. Бұл құжатқа
түзету енгізілгені жазылып және уақыты (күні, айы, жылы) көрсетіліп құжат
толтырушы өз қолын қояды.
Кассалық және банктік құжаттарға түзету енгізуге болмайды. Егер
аталған құжаттарды толтыру барысында қате жіберілген жағдайда оларды қайта
толтыру қажет.
Бухгалтерлік есепте пайдаланылатын алғашқы құжаттардың басқадай
түрлеріне түзету енгізу тек қана шаруашылық операцияларына қатысушылардың
келісімімен жүргізіліп және олар өздерінің келісім бергендігін растап,
түзету енгізілген уақытты (күні, айы, жылы) көрсетіп қолдарын қояды.
Бухгалтерлік толтырылған құжаттар – ұйымның бухгалтериясы жасаған әр
түрлі анықтамалар, бухгалтерлік есепшоттары бойынша орындалатын
операцияларға негіз болатын кәсіпорынның бухгалтері толтырған есеп
айырысулар. Оларға негізгі құралдар,материалдық емес активтер, материалдар,
әлеуметтік сақтандыру аударымдары,еңбекақы төлемдері және тағы басқа
бухгалтерия толтырған құжаттар жатқызылады.
Біріктірілген құжаттарының құрамына бірнеше функцияны қатар атқаратын
барлық құжаттар кіреді. Мысалы: кассирге орындауға берілген кассалық шығыс
ету ордері оны орындағанша үкімдік болып есептелінсе,кассир ақшаны алушыға
бергеннен кейін атқарушылық болып есептеледі. Біріктірілген құжаттардың
бухгалтерлік есепте қолданылуы өте ыңғайлы,ол құжаттың өңделуін жеңілдетеді
және құжаттың санын қысқартады.
Толтырылатын (қарастырылатын) орнына байланысты құжаттар ішкі
және сыртқы болып бөлінеді.
Ішкі құжаттар дегеніміз белгілі бір кәсіпорында толтырылып оның
ішінде жүргізілетін құжаттар болып табылады. Құжаттардың бұндай түрі арқылы
қандайда бір кәсіпорынның ішкі операциялары құжатталады. Ондай құжаттардың
қатарына тауарлы-материалды құндылықтардың ішкі қозғалысы барысында
толтырылатын жүкқұжаттарды (накладнойларды),жұмысшылар мен қызметкерлерге
еңбекақы және басқа да төлемдерді төлеуге арналған төлем тізімдемелерін
(ведомостарын),есеп айырысуға тиісті тұлғаларға толтырылатын аванстық
есептерді және тағы басқа құжаттарды жатқызуға болады.
Сыртқы құжаттарға-кәсіпорынға басқа ұйымдардан келіп түскен немесе
ұйымның басқаларға түрлі операциялар бойынша жіберген құжаттарын
жатқызамыз. Олардың қатарына жабдықтаушы кәсіпорындардан келіп түскен
тауарлы-материалдық қорлар бойынша толтырылған шот-
фактураларды,сенімхаттарды және тағы басқа құжаттарды жатқызуға болады.
Операцияның көрініс алу тәсіліне байланысты бухгалтерлік құжаттарды
алғашқы (бастапқы) құжаттар және жиынтық (сводные) құжаттар деп бөлініп
қарастырылады.
Алғашқы (бастапқы) құжаттпрдың өзі олардың толтырылатын
операцияларының мазмұнына қарай бір рет қолданылатын және жинақталған деп
аталатын екі түрге бөлінеді.
Бір рет қолданылатын құжат арқылы бір ғана операция құжатталады немесе
ондай құжат орындалған операцияның соңында ғана толтырылады. Мысалы:
тауарды босату толтырылатын накладнойлар.
Жинақталған құжаттарда белгілі бір мерзім аралығында орындалған
біртектес операциялар жазылады. Мысалы: кәсіпорыннан бір күнде босатылған
өнімге шектеулі-заборлық картасы толтырылады.
Жұмыс кезінде бухгалтерлер түрлі құжаттармен жұмыс жасайды:
нормативтік-құқықтық, ұйымдастырушылық-өкімгерлік, ақпараттық-анықтамалық,
есеп айырысу ақша құжаттары және басқа да алғашқы есептік құжаттар. Олар
ұйымның шаруашылық қызметін айқындайды. Бухгалтерлік қызметтің сапасы құжат
айналымының ұйымдастыруына байланысты. Кәсіпорындар мен ұйымдарда құжаттар
бірнеше кезеңнен өтеді. Олар:жасалу немесе толтырылу,есепке алыну,тексерілу
немесе өңделу,бухгалтерлік есепте операцияларды айқындау,мұрағатқа өткізу
және тағы басқа да кезеңдер. Сонымен құжат айналымы дегеніміз
кәсіпорындардағы құжаттардың қозғалысы немесе басқаша түрде олардың
жасалуынан (құрылуынан),яғни толтырылуынан бастап олардың қызметінің
аяқталуы және мұрағатқа өткізілу кезеңін айтады.
Құжат айналымының ережесі және есептік ақпараттың өңделу технологиясы
кәсіпорынның қабылдаған есептік саясатында көрсетіліп бекітіледі.
Құжат айналымының басқару механизмін дайындау, кәсіпорындағы
бухгалтерлік есептің үдерісінде негізгі буын болып табылады. Құжат
айналымын ұйымдастыру арқылы бухгалтерлік қызметтің тұрақтылығы, құжаттың
қозғалысы мен өңделуінің жолдары және оперативтілігі, ұйымдық шешімдерді
қабылдаудың уақыттылығы қамтамасыз етеді.
Құжат айналымын басқарудың жүйесі кәсіпорында келесі кезеңдерді
қамтиды:
- бухгалтерлік қызмет туралы ережені дайындау;
- бухгалтерияның және кәсіпорындағы есепке қатысы бар басқа
қызметкерлердің лауазымдық қызмет нұсқаулығын дайындау;
- кәсіпорындағы құжат айналымының кестесін (графигін) құру;
- есепті ақпаратты өңдеу технологиясын құру;
- істің номенклатурасын құру және құжатты ағымдағы сақтау тәртібі;
- құжаттың бағалы сараптамасы (экспертизасы) және істі ұзақ сақтауға
дайындау.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес келген кәсіпорынның басшысы есептік жұмыстың
көлеміне байланысты мынадай жұмысты жүргізе алады:
1) бухгалтерлік қызметті құрылымдық бөлімше ретінде құру;
2) қызметкерлер құрамына бухгалтер лауазымын енгізу;
3) шарттық негізінде бухгалтерлік есептің жүргізілуін мамандандырылған
ұйымға немесе бухгалтер- маманына беру;
4) кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жұмысын өзі жүргізу.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда бухгалтерлік есеп жұмысының көлемі көп
болған жағдайда бірнеше қызметкерлері бар бөлек құрылымдық бөлімше ретінде
бухгалтерлік қызмет құрылады. Осыған сәйкес кәсіпорында бухгалтерлік қызмет
туралы ереже және қызметкерлердің лауазымды қызмет нұсқаулығын реттемелеу
(регламенттеу) қызметі қарастырылуы қажет. Бухгалтерлік қызмет туралы
ережені белгіленген заңға сәйкес ұйымның бас бухгалтері басқа мүдделі
лауазымды адамдармен келісе отырып әзірлейді және оны тек қана кәсіпорын
басшысы бекітеді. Ереже бөлімшенің мәртебесін, оның басқару жүйесіндегі
орнын және оның ішкі ұйымын анықтайды. Ереженің мәтіні келесі бөлімшелерді
қамтиды:
- жалпы ережелер;
- негізгі міндеттер;
- қызметтер;
- құқықтар мен міндеттемелер;
- жауапкершілік;
- өзара қарым-қатынас (қызмет бабындағы байланыс);
- жұмыстың ұйымдастырылуы.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік қызмет туралы ереженің қолданылу
мерзімі шектелмейді. Ереженің мәтініне бөлек өзгерістер енгізу кәсіпорын
басшысының бұйрығына сәйкес орындалады. Бұл ережемен және оған енгізілетін
өзгерістермен ұйымдағы бухгалтерияның барлық қызметкерлері міндетті түрде
таныстырылып отырылуы тиіс.
Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп құжаттары мен құжат айналымы
кестесін құруды кәсіпорынның бас бухгалтері ұйымдастырады. Құжат
айналымының кестесі кәсіпорын басшысының бұйрығымен бекітеді. Кесте немесе
тәсім (схема) құру,тексеру және талдау жөніндегі жұмыстар тізбесі түрінде
рәсімделуі мүмкін. Оларды барлық құрылымдық бөлімшелермен орындаушылардың
өзара байланысы және жұмыстың орындалу мерзімі көрсетілуі керек.
Кәсіпорынның есепке қатысы бар қызметкерлері өздерінің саласына қатысты
құжаттарды құжат айналымы кестесіне сәйкес жасайды және ұсынады .Ол үшін
әрбір орындаушыға кестеден көшірмесі беріледі. Көшірмеде орындаушының
саласына қатысты құжаттар аталып,олардың орындалу мерзімі жазылады. Осы
кестенің сақталуын ұйымның бас бухгалтері қадағалап отыруға тиіс. Сонымен
қатар кәсіпорынның бас бухгалтері кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жұмысының
дұрыс және уақтылы жүргізуіне жауапты болып табылады. Құжаттар кестеде
көрсетілген уақытты бухгалтерияға өткізілуі тиіс. Құжаттарды қабылдау
кезінде бухгалтер құжаттардың белгілі талаптарға сай, дұрыс ресімделуін
тексеру керек. Ережеге сай ресімделмеген құжаттар жауапты адамға, яғни оны
жасаған (толтырған) адамға қайта өңдеу үшін қайтарылуы қажет.
Бухгалтер құжатты қабылдау барысында ең біріншіден мазмұны
бойынша тексереді,яғни жүргізілген жұмыстардың заңдылығын анықтайды.
Олардың нормативтік актілер мен қолданылып жүрген нұсқауларға қайшы
келмейтіндігін қадағалайды. Содан кейін оның деректемелерінің
(реквизиттерінің) толық толтырылуын,тиісті лауазымды адамдардың
қолтаңбаларының болуын,сомалардың нақты көрсетілуі мен операциялардың
құрылымын тексереді. Бұдан кейін бухгалтер арифметикалық тексеру
жүргізеді,яғни құжаттарды таксалаудың дұрыстығын тексереді.
1.3 Құрылыс өндірісіндегі бухгалтерлік есептің міндеттері
Құрылыс - жаңа кәсіпорындар салуға, қызмет істеп тұрған өндірістік
және өндірістік емес саладағы кәсіпорындарды кеңейтуге, қайта қалпына
келтіруте, техникалық жарақтандыруға арналған материалдық өндіріс саласынын
бірі болып табылады.
Құрылысты жүзеге асырудың ең кен тараған әдістерінің түрлері болып
мердігерлік, шаруашылық және шаруашылық-мердігерлік (аралас) әдістер
сапалады. Құрылысты жүзеге асырудың ең жетілгсн түрі мердігерлік әдіс,
мұнда тапсырыс берушімен жасалған келісімшарт бойынша мердігерлік ұйым
келісімшартта көрсетілген объектінің құрылысын уақытында және жобалау-
сметалық құжаттарға сәйкес салуға және тапсыруға міндетті болып табылады.
Құрылыстың шаруашылық әдісі бойынша барлық құрылыс-монтаж жұмыстарын
құрылыс учаскелері, жөндеу-құрылыстық цехтар немесе ұйымның басқа да
құрылымдық бөлімшелері өткізеді.
Өңдірістің шаруашылық әдісі кезінде арнайы құрылыстық немесе монтаждық-
технологиялық жұмыстарды орындау үшін кәсіпорын тікелей мердігерлік
келісімшарт бойынша субмердігерлік-монтаждық және мамадандырылған ұйымдарды
тартады. Жалпы құрылыстық жұмыстар қажет болған жағдайда бір мезгілде
шаруашылық және мердігерлік (тікелей келісімшарт бойынша) әдістер арқылы
(аралас әдіс) қатар жүргізіледі.
Құрылысты жүзеге асырудын негізгі қатысушылары болып мына тұлғалар
табылады:
– тапсырыс берушілер - жаңа құрылысты салуды, ғимараттар мен
құрылыс-жайларды және басқа да объектілерді кеңейтуді, қалпына келтіруді,
жаңартуды және техникалық жанартуды ұйымдастыратын, тапсырыс беретін,
қаржыландыратын және бақылайтын ұйымдар мен мекемелер.
– жобалау ұйымдары тапсырыс беруші-салушының тапсырысы бойынша жаңа
құрылысты салуға, ғимараттар мен құрылыс-жайларды және басқа да
объектілерді кеңейтуге, қалпына келтіруге, жаңартуға және
техникалық жаңартуға жобалық-сметалық, техникалық және басқа да
құжаттарды дайындаушылар.
– ғылыми-зерттеу ұйымдары-нақты тапсырыс беруші-салушылардың
тапсырысы бойынша құрылыс-монтаж ұйымы жұмыстарының және құрылыс-
жайлары мен жергілікті жердің ерекшіліктерін есепке ала отырып,
жаңа және қызмет істеп тұрған құрылыстық, технологияларды дайындау
мақсатында ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізушілер.
Мердігерлік құрылыс-монтаж ұйымдары тапсырыс берушімен жасалған
келісімшарт бойынша ұйымдар мен объектілсрдің құрылысын жүзеге асыру үшін
кешенді жұмыстарды орындайды. Мердігерлік келісімшарт тапсырыс беруші мен
бас мердігерлік ұйымдардың арасындағы байланыстарды зерттейді. Келісімшарт
жасау кезінде мердігерлік құрылыс ұйымы тапсырыс берушіден объектінің
жобалық-сметалык құжаттарын алады, оның негізінде құрылыс-монтаж жұмыстарын
орындаудың тәртібі, көлемі, мерзімі жәнс құрылыстың келісім бағасы
көрсетіледі.
Келісім бағаға құрылыс-монтаж жұмыстарының сметалық құны, мердігердін
қызметіне байланысты тапсырыс беруші төлейтін жұмыстар мен шығындардың
бөлігі жатады (материалдар құндарының айырмасы, көп жылғы еңбегі үшін
төлемдер, жұмысшыларды тасымалдау шығындары, аккордтық еңбекақы, жұмыстың
жоғарғы қарқынына байланысты вахталық әдіспен жұмыстарды ұйымдастыру және
басқа да шығындар, соны-мен қатар ұйымның жаңа құрылыстарды игеруге
байланысты жұмыстары; құрылыс-монтаж жұмыстарынын құнына қосылатын
жоспарланбаған жұмыстар мен шығындарға жалпы резервтегі қаражаттардың
бөлігі және таға басқа да шығындар). Мердігерлік құрылыс келісімшартының
нақты бекітілген және ашық бағамен екі түрі болады.
Нақты белгіленген бағамен мердігерлік құрылыс келісімшарты бойынша екі
жақ құрылыс жұмыстарының тұрақты бағасына (құнына) немесе өзгермелі баға
бойьнша орындалған жұмыс бірлігіне бекітілген құнына келісімге келеді.
Ашық бағамен келісімшарі бойынша мердігерге орындаған құрылыс
жұмыстарына тікелей байланысты нақты шығындар және келісілген сыйақы
мөлшері қоса төленеді.
Мердігерлік келісімшарт бойынша кірістерге мыналар қосылады:
а) құрылые жұмыстарының бастапқкы келісім құны;
ә) келісімшарттың өзгеруіне байланысты кірістер, талаптар бойынша
кірістер және кіріс әкелетін жағдайда сыйақы түріндегі төлемдер.
Мердігерлік құрылыс келісімшартынын өзгерісі - келісім-шарт бойынша
бұл кірістін жоғарылауына немесе төмеңдеуінс ықпал ететін жұмыстың көлемін,
құрылымын және орындалу мерзімін өзгерту жөніндегі тапсырыс берушінін
бұйрығы.
Талаптар бойынша кірістср - бұл келісім бағаға енгізілмеген қосымша
шығындардың орнын толтыру үшін мердігердің тапсырыс берушіден алуға тиісті
сомалары.
Сыйақы төлемдері - келісімшартта көрсетілген мөлшерлеме (норма)
орындалғаны немесе артық орындалғаны үшін мердігерге төленетін қосымша
сомалар.
Мердігерлік келісімшарт бойынша шығындарға төмендегілср косылуға
тиісті:
а) осы келісімшартқа байланысты тікелей шығындар;
ә) мердігерлік келісімшарт бойынша таратылатын және келісімшарттын
құнына қосылатын жалпы құрылыстық жұмыстармен байланысты үстеме шығындар;
б) мердігерлік құрылыс келісімшартының көрсетілген шарттары бойынша
тапсырыс берушімен төленетін қосымша шығындар.
Егер мердігерлік құрылыс шартында келісілген болса, тапсырыс берушімен
төленетін шығындардың құрамына жалпы және әкімшілік шығындардың кейбір
түрлері қосылуы мүмкін.
Ірі құрылыс кезіндс бас мердігерлік құрылыс-монтаж ұйымдары өздеріне
көмек ретінде мамандандырылған субмердігерлік құрылыс-монтаж ұйымдарын,
қосалқы ұйымдарды, кешенді трестер мен басқармаларды, құрылсты
механикаландыру трестері мен басқармаларын шақырады.
Бас мердітерлер субмердігерлік ұйымдарды құрылыс жұмыстарынын белгілі
бір түрлерін орындауға, фундамент салуға, су өткізгіш желілерін,
канализация құбырларын өткізуге, электромонтаж, жарықтандыру, жылыту
жұмыстарын орындауға шақырады.
Бас мердігер мен субмердігердің арасындағы өзара байланыстар бас
мердігер мен тапсырыс берушінің арасындағы келісімшарттың негізінде
жасалған келісімшартпен ресімделеді. Субмердігерлік келісімшарт бойынша
тапсырыс беруші болып бас мердігер саналады. Субмердігерлер орындаған
жұмыстарды бас мердігерлср қабылдап, содан соң құрылысы аяқталған
объектінің (орындалған жұмыстардың) жалпы құрамымен тапсырыс берүшіге
тапсырады.
Құрылыс ұйымдарының құрамында әр түрлі қосалқы (көмекші) өндірістер
мен қызмст көрсетуші шаруашылықтар болуы мүмкін. Бір қосалқы (көмекші)
өндірістер құрылыс үшін құрылыс материалдары мен жартылай фабрикатларды
(тас, қиыршық тас, қум және басқа да материалдарды шығару бойынша
карьералар, ағаш өңдеу шебсрханалары, бетон және темір бетон құрылғыларын,
бөлшектерді дайындаушы зауыттар, кірпіш зауыттар және т.б.) өндіру, қайта
өңдеу шығару және дайындаумен айналысады.
Кейбір қосалқы (көмекші) өндірістер құрылысты қажетті электр
энергиясымен, бумен және т.б. (электр станциясы. бу айдағыш құрылғылар,
жөндеу шебсрханалары, көлік ұйымдары және т.б.) қамтамасыз етеді.
Құрылыс өндірісі технологиясының ерекшеліктері шаруашылық
субъектілерінің талдамалық (аналитикалық) және жиыннтық (синтетикалық)
есебіне елеулі әсер етеді.
Құрылыс өнімі тікелей жерге байланысты болады. Құрылыс барысында
дайындалған өнім орнында қалады да, ал құрылыс техникалары жаңа
объектілерге көшеді. Жұмысшы күшін және құрылыс техникаларын жаңа орындарға
көшіру қосымша шығындарды қажет етеді. Кейбір шығындар (құрылыс машиналары
мен механизмдерін бөлшектеу демонтаж, монтаждау) есепте алдын ала
жинақталып, тиісті мерзімі және объектілері бойынша таратылып (бөлініп)
отырады.
Құрылыс өндірісінде өнімнін бір өлшемін дайындау үшін бірнеше есепті
мерзімді құрайтып ұзақ уақыт қажет болады.
Өндірістін басқа түрлеріне қарағанда құрылыс өндірісінде өндіріс
процесінің үздіксіздігін және бірнеше объектілерде бір уақытта жұмысдардың
қатар жүргізілуін қалыптастыратын аяқталмаған құрылыс көп болады. Құрылыс
процесіне жергілікті жердің өзгермелі метеорологиялық жағдайларында
жұмыстардың ашық жерлерде орындалуы үлкен әсер етеді.
Құрылыс-монтаж жұмыстарын қыс мезгілінде орындау үшін бухгалтерлік
есепшоттарында көрсетілуге тиісті қосымша материалдық шығындар, сонымен
қатар жылу, электр энергиясы қажет болады.
Құрылыс орындарында ашық сақтауда көп мөлшерде материалдар (кірпіш,
кұм, қиыршықтасты құм, қиыршықтас және т.б.) қажет. Материалдардың ұзақ
уақыт бойы ашық жерлерде сақталуы метеорологиялық жағдайлардын әсерінен
олардын тұтыну құндарының жойылуына әкеліп соқтырады.
Ай бойы ашық сақтаудағы материалдар құжаттарлы ресімдемейақ жұмсалады.
Олардын ай сайын нақты жұмсалғанын анықтау үшін ашық сақтаудағы
материалдарға түгіндеү жүргізіледі, ол өз алдына қосымша уақытты қажет
етеді.
Кейбір жағдайда құрылыс жұмыстары көлік құралдары жете алмайтын,
электр желілеріне жақын жерлерде жүргізіледі.
Құрылыс жұмыстары сонымен қатар, күрделі өндіріс байланыстарымен де
ерекшеленеді. Құрылыс алаңдарында бір уақытта жалпы құрылыстық,
мамандандырылған, іске қосу және басқа да жұмыстар қатар жүргізіледі.
Өндірістің технологиялық процесі бас мердігердің жетекшілігімен жүзеге
асырылады. Құрылыста бас мердігердің, субмердігерлердің қатысуы
бухгалтерлік есепте көрсетілуге тиісті күрделі өзара байланыс жүйелерінін
қалыптасуына әкеліп соқтырады.
Құрылыс өндірісіндегі бағалардың айырмашылықты есептің
ұйымдастырылуына әсер етеді, себебі нормативтік құжаттардың қалыптасуы мен
пайдалануын күрделендіреді. Бұлардың барлығы құрылыс өндірісіндегі шығындар
есебін ұйымдастыруға әсер етеді
Құрылыс өндірісіндегі бухгалтерлік есептін негізгі міндеттері болып
мыналар саналады:
- пайдаланылған материалдық ресурстарды, жұмысшылардың еңбек шығынын,
құрылыс машиналары мен техникаларынын қызметтерін дер кезінде, дұрыс және
толық құжаттау, құжат айналымының сызбасына сәйкес мәліметтерді уақытында
есепте көрсету үшін құжаттарды есеп бөліміне тапсыру;
- құрылыс-монтаж жүмыстарына жұмсалған шығындарды құрылыс
объектілеріне байланысты калькуляция баптары бойынша дұрыс және уақытында
көрсету;
- материалдық, енбек және қаржылық ресурстардың нормаларының сақталуын
бақылау, накты шығындардың нормадан ауытқуларын және оларды болашақта
болдырмау үшін сесбептерін анықтау.
- бригаданың, бөлімшелердің және учаскелердің қызмет нәтижелері мен
өнімнің өзіндік құндарын төмендету резервтерін анықтау және олардың есебін
ұйымдастыру;
- орындалған құрылыс-монтаж жұмыстары мен аяқталмаған өндіріс көлемін
анықтау;
- қаржылық, статискалык есептерді құру үшін және өндірісті талдау мен
бақылау үшін мәліметтерді қалыптастыру.
Құрылыс-монтаж жұмыстарының өзіндік құн құрамына құрылыс жұмыстарымен
байланысты шығындар қосылады. Олар экономикалық элементі және калькуляция
баптары бойынша топтастырылды. Экономикалық элементі бойынша шығындар деп
өндіріс процесіндегі рөлі және экономикалық мазмұнына байланысты бір типті
жұмсалған шығындарды айтамыз. Шығындарды элементтері бойынша жіктеу өзіндік
құнды төмендетудің негізгі резервтерін анықтау үшін және жоспарлы өзіндік
құнды жоспардың басқа бөлімдерімен салыстыру үшін айналым құралдарының
айналымдылық көрсеткіштерін талдау кезінде өте қажет болады. Басқарудын
жоғарғы органдарында шығындарды элементеріне қарай жіктелуін сала түрлері
бойынша шығындардың құрылымын анықтауға және жалпы сала бойынша ұлттық
табысты анықтау үшін пайдаланады.
Құрылыста шығындарды элементтері бойынша мынадай тәртіппен
топтастырады:
1. Материалдық шығындар.
2. Енбекақы шығындары.
3. Сақтандыруға аударымдар.
4. Негізгі құралдардың тозуы.
5. Басқа да шығындар.
Материалдык шығындар элемснтіне құрылыс-монтаж жұмыстарын орындау
кезінде, соның ішінде құрылыс машиналары мен механизмдерін пайдалану
кезінде материалдарға, құрылыс тетіктері мен бөлшектеріне, отынға, электр
энергиясына, буға, cуға кететін (қосалкы, көмекші және қызмет көрсетуші
шаруашылықтардың өнімдері мен қызметтерін қоса алғанда) шығындар жатады.
Еңбекақы шығындары элементіне құрылыс-монтаж жұмыстарындағы, құрылыс
машиналары мен механизмдерін басқарудағы жұмысшылардың (соның ішінде штатта
тұрмаған), сонымен қатар әкімшілік-шаруашылықтағы жұмысшылардың,
ведомостволық күзетшілердін енбекақылары жатады.
Сақтандыруға аударымдар енбекақыдан бекітілген норма бойынша
Енбекақы шығындары элементідегі көрсетілетін әлеуметтік қажеттілікке
аударымдар.
Басқа да шығындар элементінде жоғарыда аталған шығындар
элементтеріне жатпайтын мына төменде аталған шғындар көрсетіледі:
- механикаландыру басқармалары орындаған қызметтер үшін төлемдер,
машиналар мен механизмдерді, ғимараттар мен құрылыс-жайларды
пайдаланғаны үшін жалдау ақылары;
- жалпы пайдаланудағы көлікті (материалдарды жеткізуден басқалары),
сонымен қатар құрылыс алаңдарында тасымалдаумен айналысатын көлік
құралдарын қоса алғанда құрылыс ұйымдарының көліктерін пайдаланғаны
үшін төлемдер;
- іс-сапар шығындары;
- жоспарлы шығындарды үнемдегені үшін шаруашылық бригадаларға
төленген сыйақылар;
- жоғарғы ұйымдарды ұстау шығындары;
- өрт сөндіру, әскери, күзет қызметтері үшін төлемдер. Құрылыста
құрылыс өнімдерінің сметасын жасау, жоспарлау және өзіндік құнды анықтау
үшін шығындарды мына баптары бойынша жіктейді:
1. Материалдар.
2. Жұмысшылардың негізгі еңбекақылары.
3. Құрылыс машиналары мен механизмлерін пайдалану шығындары.
4. Үстеме шығындар.
Смета мен жоспардын бір-біріне сәйкее келуін қамтамасыз ету үшін,
біздің ойымызша құрылыс-монтаж жұмыстарының нақты шығындарының есебін осы
баптар бойынша жүргізген дұрыс деп есептейміз.
Құрылыс-монтаж жұмыстарына қосылатын шығындар белгілі бір тәртіптер
бойынша жіктеледі:
Яғни, калькуляцияланатын объектіге қосылуына байланысты шығындар
тікелей және жанамаға бөлінеді.
Тікелей шығындарға калькуляцияланатын объектінің немесе жұмыстың
өзіндік құнына алғашқы құжаттардың негізінде тікелей қосылатын шығындар
жатады. Оларға құрылыс материалдары, құрылғылар мен бөлшектер, құрылыс
өндірісі жұмысшыларының негізігі еңбекақылары, құрылыс машиналары мен
механизмдерін пайдалану шығындары және басқалары.
Жанама шығындарға бірнеше өнім өндіру немесе жұмыс орындаумен
байланысты шығындар жатады. Олар калькуляцияланатын объектінің өзіндік
құндарыма белгілі бір базалар арқылы есептеудін, нәтижесінде косылады.
Мердігерлік құрылыс ұйымдарында мұндай шығындарға үстеме шығындарды
жатқызады.
Есепті мерзімге бөлу тәртібіне байланысты шығындар ағымдағы және
болашақ кезең шығыстары болып бөлінеді. Ағымдағы шығындарға шығындардың
болған уақытында өнімнің өзіндік құнына қосылатын шығындар жатады. Болашақ
кезең шығындары алдын ала 1620, 2920 Алдағы кезеңдердін шығыстары шотында
жинақталып, белгілі бір уақыт аралығында өзіндік құнға - қосылып отырады.
Шығындар бұлай бөлу оларды өзіндік құнға дұрыс және дер кезінде шығару үшін
және орындалған жұмыстардың өзіндік құндарын дұрыс анықтау үшін қажет.
1.4 Дамыған елдердегі бухгалтерлік есеп
Бухгалтерлік есептің дамуына АҚШ-ның үлесі бар екенін Гольдберг
жүзінші жылдық басында атап кеткен және ол М.Р. Мэтьюс пен М.Х. Перердің
Бухгалтерлік есеп теориясы атты жұмысында көрсетілген.
Бұл елде есептің тарихы 1899 жылдан басталады, ол кезде америкада есеп
мамандығы дами бастаған және американдық бухгалтерлер ассоциациясының қырық
бес мүшесіне тәжірибелі бухгалтерлер атағы берілген. Сол кезде олардың
қызметі Нью-Йорк штатының шегімен шектелетін, бірақ кейіннен басқа да әрбір
штаттарға таралды. Тәжірибелі бухгалтерлер осы кезеңнен бастап әрбір штат
шегінде біліктілік қоғамдарын құрды.
Бухгалтерлік есептің ұлттық жүйесі АҚШ Бухгалтерлік есептің жалпы
қабылданған қағидаларына сәйкес құрылған (GAAP). Бұл жүйені негізінен
Американың дипломды қоғамдық бухгалтерлер институты, Қаржылық есеп
стандарттары бойынша Комитет, Құнды қағаздар және биржалар бойынша Комиссия
сияқты өкілетті ұлттық ұйымдар жасайды.
Қазіргі уақытта Қаржылық есеп стандарттарын жасау бойынша Кеңес АҚШ
бухгалтерлік есеп саласындағы саясатты анықтайтын негізгі біліктілік ұйым
болып табылады (FASB). FASB есепті жүргізу және есептілікті дайындауды
белгілейтін бухгалтерлік есеп стандарттарының көмегімен есепті реттейтін
және даярлайды. Үкіметтік ұйым болып табылатын Құнды қағаздар және биржалар
бойынша комиссия (SEC) – бұл стандарттардың орындалуын бақылайды, барлық
ірі компаниялар мен корпорациялар құнды қағаздар биржасында
тіркелгендіктен, бұл саладағы SEC ұйғарымымен қадағалануы тиіс. FASB пен
SEC мұндай әрекеттестігі бухгалтерлік есеп жүйесін тиімді реттеуге
мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта АҚШ міндетті барлық бланкілер үшін біртұтас есептілік
нысандар жоқ. Есептілік нысандары (баланс, табыс пен шығын туралы есеп) ірі
тұтастығымен, көрсеткіштердің ірілендірілуімен ерекшеленеді, ірі
талдаулылығымен ажыратылады.
Жапония – есепті механизациялау және автоматтандыру дәрежесі әлемнің
дамыған елдерін басып озатын шағын ғана елдің бірі болып табылады.
Бүгінгі жоғары ұйымдастырылған жапондық есеп – бұл орта ғасырдан
бастау алған жапондық кітап жүргізу әдістері, мұнда ХІХ ғасырдың соңында
жапондықтар алып пайдаланған немістің компаниялар турал заңы белгілі із
қалдырған, бухгалтер мамандығына, қор биржасына және есептіліктің мәнін
ашуға қойылатын талаптарға байланысты американдық үлгідегі көптеген
ережелер бар. 40-жылдың соңында Жапондық есепке американдықтардың ықпалы
күшее түсті.
Бұл елдегі есеп жүйесінің ерекшелігі ұйымдардың назарын жапондық
басқару жүйесіне аударуына, бухгалтерлік есеппен қатар назарда адамдар,
содан соң фирмалардағы әлеуметтік-психологиялық климат тұрады. Осыған
байланысты мұндай амалдың негізінде адамзат ресурсы – біздің байлығымыз
деген қағидаға негізделген мораль дәстүрлі әдетке айналған. Ке келген фирма
керекті жұмысшыны жұмысқа қабылдай отырып, өзіне қамқор әке рөлін алады.
Мұндай қамқорлық көрсету тұрақты жұмыс істеуге, әрбір жұмысшының өмір сүру
құнына байланысты еңбекақыға деген қажеттілікке мұқият қатынасуға кепіл
болады. Оның орнына фирма компанияның мүддеміне және ісіне беріліп, өз
еркімен жұмыс істеуді талап етеді. Жапонияда адамзат ресурстарына қатысты,
сондай-ақ, білікті мамандарды дайындауға да аса мән береді. Компанияда
ерекше баға жетпес үлгілеуді дәл осы адамдар жүзеге асырады, онда бәсекеге
қабілетті күш бар.
Тікелей Жапонияның есеп жүйесі туралы айтатын болсақ, көптеген
елдердегідей мұнда бухгалтерия қаржылық және өндірістік болып бөлінеді.
Қаржылық бухгалтердің қызметі заң актілерімен белгіленеді және салық
ведомоствасымен бақыланады. Жалпы түрде ол пайда мен зияндар, активтер мен
міндеттемелер, есеп айырысу операциялар есебіне, қаржылық есептілікті
құруға, қорытынды балансқа көңіл бөледі.
Өндірістік бухгалтерия жекелеген бөлімшелер бойынша бытырап орналасқан
және оның қызметі шығын нормативтерін, іс жүзіндегі шығындардың түрлері,
құрылу орындары және калькуляциялық объектісі бойынша бақылауды және есепке
алуды, өндіріс шығындары туралы есептілікті құру және калькуляциялық
талдауды алдын ала дайындаудан тұрады.
Қазақстан Республикасы үшін Францияның есепті ұйымдастыру тәжірибесі
аса қызықты болып табылады. Мұнда есепті бағыттауда үкімет маңызды рөл
атқарады, өйткені ол тек бизнесті қаржыландыру мүмкіндігін бақылап қана
қоймай, соынмен қатар инвестор немесе несиегер ретінде болады.
Францияда бухгалтерлік есебінің негізгі құжаты – бухгалтерлік есеп
шоттарының жалпы жоспары. Оны 1982 жылы Францияның Бухгалтерлік есеп
бойынша Ұлттық кеңес (Conseil nationd de la Comtabilite – CNS) қабылдаған.
1947 жылы шоттар жоспары алғаш қабылданғандығын байқаймыз. Бухгалтерияны
жүргізудің жалпы жоспары 1957 жылы қайта жасалған. Қазіргі уақытта
бухгалтерлік заңнамаларды 1957 жылы құрылған Бухгалтерия бойынша Ұлттық
кеңес (БҰК) жүзеге асырады.
Францияда баланс бланкісінің, өткізу туралы есептің, пайда және зиян
туралы есептің, сондай-ақ өзге де есептің нысандары белгіленген.
Басқаша айтқанда француздық қаржылық есеп өзінің экстрапон
серватизмділігі, салықтық ержелерінің беркелкілігі, активтерді, қорларды
бағалау және амортизацияны есептеудегі, біріктірілген қаржылық есеп санының
салыстырмалы аз болуымен ерекшеленеді.
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Сомбель ЖШС-нің жалпы сипаттамасы
Шығыс Қазақстан облысындағы Семей қаласының құрылыс материалдары
өндірісінің кәсіпорыны: жауапкершілігі шектеулі серіктестік (ЖШС) Сомбель
.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік Сомбель-дің алғашқы тіркелуі
2007 жылы 4 қазан. Қайта тіркелуі мерзімі №50763 – 1910 – ЖШС 24.02.2008
жылғы куәлігі, Семей қаласының Заң департаментінде тіркелген.
Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізу үшін Сомбель жауапкершілігі
шектеулі серіктестігінде күнделікті орындалып отыратын барлық
операциялардың міндетті түрде үздіксіз құжаттарға жазылып отыратындығы
бухгалтерлік есептің негізгі қызметі болып табылады. Бухгалтерлік құжат
орындалған операцияларды дәлелдейтін және алдағы уақытта орындалатын
жұмыстар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz