Транзиттік тауарларды тасымалдау тәртібі
Көлік құралдары мен тауарлардың халықаралық транзиттік тасымалдаудың өзекті
мәселелері
Мазмұны
Кіріспе
1. Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитін реттеудегі
халықаралық тәжірибе
1.1. Тауарлар және көлік құралдарының халықаралық транзиті: түсінігі,
маңызы құқықтық реттеу негіздері.
1.2. Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитін реттеудегі
халықаралық тәжірибе.
1.3. 1975 ж. ХЖТ Конвенциясы ережелерін пайдалану: Еуропалық стандарттардың
қажеттіліг, тиімділігі, шешуді талап ететін мәселелері.
2. Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитінің құқықтық
негіздері.
2.1. Ішкі кедендік транзиттің құқықтық негіздері.
2.2. Транзиттік тауарлар мен көлік құралдарын кедендік алып жүру тәртібі
мен құқығы.
2.3. Тауарлар мен көлік құралдарын алып жүруге рұқсат алу
құжаттары.
3. Қазақстан Республикасында тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық
транзитінің құқықтық негізі.
3.1. ҚР көліктік-транзиттік потенциалы және оны тиімді пайдалану
мәселелері.
3.2. ЕурАзЭС-ке мүше мемлекеттердің тауар және көлік транзиті жағдайларын
жетілдіру мәселелері.
3.3. ОҚО кеден департаментінің қызметі бойынша тауарлар мен көлік құралдары
транзиті режимін қолдану.
3.4. Қазақстан Республикасында тауарлар және көлік құралдары транзиті
режимін пайдаланудың құқықтық негіздерін жетілдіру жолдары.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Жыл сайын қазақстан халқына жасайтын Жолдауында ҚР Президенті маңызды
мәселе ретінде экономика дамуын және оның бәсекелік қабілеттілігін
арттыруды ұсынады. Он бірінші басымдық ретінде – инфрақұрылым стратегиясын
дамыту, бұл салада басқару сапасын мемлекеттік басымдық рангіне көтеру.
Әлемдік сауданың дамуы халықаралық көліктік ағындарды ұлғайтады. Қазіргі
кезеңде көліктік ағындарды қалыптастыратын тұрақталған сауда байланыстары
бар. Бұл сауда байланыстардың тенденциясында, әлемдік жүк ағынын игеруде ҚР
көліктік жүйесінің рөлін тікелей немесе жанама болжауға мүмкіндік береді.
Әлемдік экономика дамуы негізгі қаржы және тауар ағындары АҚШ-Еуропа-
Оңтүстік-Шығыс Азия және Қытай үшбұрышында шоғырланғанын көрсетеді. Бүгінде
Қазақстанның маңызды мәселесінің бірі – өзінің ұтымды геостратегиялық
орналасуын – Еуропа және Азия арасында трансконтинентальды көпір болуын
мейлінше толық пайдалану. Еуропа және Азия арасындағы сауда айналымы жылына
2 трлн. долл. тең, оның ішінде көліктік шығындар 200 млрд. долл.
Соңғы 5ж. Қазақстанның сауда айналымы 3 есе өсті және бүгінде 41 млрд.
долл. маңайында. Біздің негізгі сауда әріптестеріміз Ресей Федерациясы,
Орталық Азия елдері, ЕО және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері, оның ішінде Шығыс
көршіміз – Қытай.
Қазақстанның Еуразия материгінің ортасында орналасуы, кең көліктік-
коммуникациялық жүйеге ие болуы халықаралық транзиттік тасмалдау рыногында
маңызды орынға ие болуға барлық мүмкіндігі бар. Ол үшін келесі мәселелерді
айқындау қажет:
- Голландия, Орталық және Шығыс Еуропа сияқты басқа елдердің
жетістіктерін мысал ретінде негіге ала отырып транзитті пайдаланудың
мемлекеттік идеологиясын жасау;
- Қазақстанның ішкі қажеттіктеріне де қызмет ететін транзиттік
(халықаралық) көліктік дәліздерді дамыту бағдарламасын жасау;
- Көп елдер қолданатын инвестицияның жаңа нысандарын енгізу;
- Инфрақұрылымдық жобаларды дамытуға халықаралық заемдардың көлемін
ұлғайту;
- Транзиттік тасымалдау саласында халықаралық ынтымақтастықты дамыту,
әсіресе қазақстандық транзитке мүдделі елдермен.
Қазақстан экономикасында транзит үлкен рөл ойнайды. Транзит қызметін
дамытуға Қазақстанда барлық мүмкіндік бар және ұлттық масштабтағы мәселе
ретінде қарастырылуы қажет. Мемлекеттің экономикалық стратегиясы және
құрылымдық саясаттың өзгеруімен тікелей байланысты. Транзиттің дамуы
аймақтық масштабта Қазақстанның орнына және рөліне түбегейлі әсер етеді –
тек көліктік кешенді ғана емес, жалпы Қазақстан экономикасын дамытады.
Отандық экономиканың экспортын шикізаттан дайын жоғары технологиялық
өнімдерге бұруға, шетел инвестицияларын тартуға ықпал етеді. Сонымен қатар,
Қазақстан территориясы бойынша кедергісіз транзиттік тасымалдауға қажетті
құқықтық жағдайларды жасау Орталық Азия аймағында, Еуразиялық кеңістігінде
интеграциялық процестердің дамуына ықпал етеді.
Максимальды ыңғайлы, ұтымды транзиттік шарттарды ұсынушы мемлекет
ретіндегі статус Қазақстанға бірнеше сыртқы саяси және сыртқы экономикалық
сұрақтарды тиімді шешуге ықпал етеді. Осынан туындайтын негізгі мәселе –
транзиттік потенциалды мейлінше тиімді пайдалану механизмдерін жасау,
әлемдік қызмет рыногында бәсекелі қабілетті отандық көлік-коммуникациялық
кешенді жасау, республика территориясы арқылы транзит ағынан ынталандыру.
1 Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитін
реттеудегі халықаралық тәжірибе
1.1 Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзиті: түсінігі,
маңызы құқықтық реттеу негіздері
Әлемдік тәжірибеде транзиттің түсінігіне белгілі бір мемлекеттің
территориясын кесіп өтетін шетел тауарлары, багаждары, көлік құралдары және
халықаралық почта жіберілімдері өтетін мемлекеттің территориясы арқылы
транзиттің толық маршрутының жүру жолының бір бөлігі оның шегінен тыс жерде
болса, яғни басталуы мен аяқталуы. Басқаша айтқанда, тауарлары және көлік
құралдарының халықаралық транзиті – бұл белгілі бір мемлекеттің
территориясынан, оның белгілі бір шекарасынан кесіп өткен тауарлар және
көлік құралдары.
Транзит деген сөздің түсінігін – бұл жіберу мен жеткізу бекеттерінің
арасындағы жүктерді, жолаушыларды аралық бекет арқылы тасымалдау.
Транзит сөзі латынның transitus деген сөзінен шыққан, оның мағынасы
өту (присхождение) дегенді білдіреді. Халықаралық транзит түсініг – бұл
белгілі бір мемлекеттің территориясынан, оның белгілі бір шекарасынан
тауарлар мен көлік құралдарының кесіп өтуі.
Транзиттің анықтамасы ГАТТ-тың (қазіргі ДСҰ) тарифтер және сауда бас
келісімінде берілген. Онда тауарлар (багаждарды қосқанда) сонымен қатар
кеме және тағы басқа көлік құралдары келісілген жақтардың территориясы
арқылы өткізу болып табылу керек, жол жүрудің бір бөлігі болып, басталуы
мен аяқталуы келісілген жақтардың шекарасынан тыс жерде болады. Мұндай
тасымалдау –транзиттік тасымалдау деп сипатталды.
Халықаралық транзиттің экономикалық маңызын жетілдіруге әсер етеді:
- сыртқы сауданың және халықаралық тауар тасымалдауының дамуы (сыртқы
аспект);
- жаңа жұмыс орындарын құру, көлік құралдарын тасымалдауда және
жүктерді қайта өңдеуде қызмет салаларында белсенділік қарым-
қатынасын күшейту (ішкі аспект).
Мемлекет транзиттік тасымалдау операцияларды дамытудан алатын
экономикалық артықшылығы – транзиттік баждың алып тасталуына итермелейді.
Транзиттік баждар – бұл мемлекеттің территориясы арқылы жүретін транзиттік
тауарлар мен көлік құралдарына қолданылатын баж.
Халықаралық транзиттің даму мақсатын жетілдіруде ГААТ (п.3 бап V)
бекітілген принципте тауарлар мен көлік құралдарды транзиттік тасымалдауда
салықтан толық босатылады: ...транзиттік тасымалдау... тасымалдаудағы
алымдар және транзитпен туындаған немесе ұсынылған қызмет құны мен
әкімщілік шығындар мөлшерлемесімен тең алымдарды қоспағанда, транзитке
қатысты бекітілген кеден баждарымен және барлық транзиттік және басқа
алымдардан толық босатылуы тиіс.
ГААТ-тың аталған осы бабында (п.2) еркін транзит принципі
төмендегілермен сәйкесінше аталып өтілген:
a) халықаралық транзит осы жолдар үшін мейлінше қолайлы түрде жүзеге асуы
тиіс;
b) кеменің туына, шыққан жеріне, жіберілуіне, кіруіне, шығуына
немесе тағайындалуы немесе тауар меншігіне қатысты, кеме немесе
басқа көлік құралдарының жағдайларына байланысты, олардың
арасында ешқандай айырмашылық болмауы керек.
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексінің тауарлар транзиті кеден
режимін реттеу халықаралық стандарт нормаларын ескере отырып қарастырылған.
Транзиттік операцияларды құқықтық реттеу негізі:
- халықаралық конвенциялар ережелерін қолдану арқылы транзит сұрақтары
бойынша немесе басқа халықаралық келісімдердің жеке ережесінің
арнайы транзит сұрақтарына арналмаған ережелерін қарастыру арқылы
реттеледі (мысалы, Бүкіләлемдік почта конвенциясы, ол транзиттің
почталық жіберілімінің тәртібін бекіткен);
- тауарлар транзиті, ұлттық заңдылықтарға сәйкес жүзеге асырылады;
- халықаралық құқықтық актілер арасында транзиттік тасымалдауда
орнатылған тәртіпте екі және көп жақтама келісім шарттарды ескеру
қажет.
Транзиттік операцияларды реттеу сұрақтары ұлттық заңнамаларда және
заңды актілерде көрсетілген. Заңдардың арасында Қазақстан Республикасының
5.04.2007 жылы заңды күшіне енген Кеден Кодексі орна ерекше. Жаңа Кеден
Кодексі қабылданғанға дейін, қазіргі таңда күшін жойған Кеден ісі
туралы Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы қолданылып келді.
Транзиттік жеке ережелерді орнатуда, аталған актілерге жататындар:
- Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы (мысалы, 12
мамырдағы 2008 жылғы № 2275 Қазақстан Республикасының Президентінің
жарлығы Қазақстан Республикасы жүктерді халықаралық тасымалдауда
ХЖТ кітапшасын қолдану туралы Кеден конвенциясына қосылу туралы
(ХЖТ кітапшасы) 1975 жылы);
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы (мысалы, 2008 жылы 4
тамызда № 1204 кеден одағына қатысушы мемлекеттер мен кеден
органдарының арасынан тасымалданатын тауарлар мен көлік құралдарға
кедендік бақылау туралы бекітілген Хаттама туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаулысы);
- Кеден комитетінің нормативті-құқықтық актілері, Қазақстан
Республикасының мемлекеттік табыс жөніндегі Министрліктер және тағы
басқа билікті орындаушы органдар (мысалы, 29.03.2009 жылы № 266
Қазақстан Республикасының мемлекеттік табыс жөніндегі министрі мен
31.03.2009 жылы № 152 Қазақстан Республикасының қаржы министрлігімен
бірге Кедендік алып жүру ережесін бекіту туралы немесе Қазақстан
Республикасын Мемлекеттік табыс Министрлігі Кеден комитетінің
2.08.2008 жылғы № 348-П жарлығы Байқоңыр комплексін жұмыспен
қамтамасыз ету үшін Қазақстан мен Ресей шекарасы арқылы өтуде
кедендік рәсімдеу туралы ортақ жарлық).
Қазақстан Республикасының 2009 жылы 5сәуірде қабылданған Кеден
кодексіндегі тауарлар транзит режиміне берген анықтамасы бойынша, шетелдік
тауарлар Қазақстан Республикасының кедендік аумағы бойынша кедендік
бақылаумен олардың Қазақстан Республикасының кедендік аумағына келген жері
мен олардың осы аумақта әкетілген жерінің арасында тауарлардың қауіпсіздігі
жөніндегі талаптарды және экспорттық бақылау саласындағы шараларды
қоспағанда, тарифтік емес шараларды қолданбастан, кедендік баждарды және
салықтарды төлеместен өткізу болып табылады.
Қазақстандық тауарлар шет мемлекеттің аумағы бойынша олардың Қазақстан
Республикасының кедендік аумағынан әкетілген жері мен олардың Қазақстан
Республикасының кеден аумағына келген жерінің арасында, тауарлардың
қауіпсіздігі жөнінде талаптарды және экспорттық бақылау саласындағы
шараларды қоспағанда, кедендік баждарды төлеместен және тарифтік емес
реттеу шараларды қолданбастан өткізілетін кедендік режим. Тауарлар
транзиті режимі Қазақстан Республикасының территориясы арқылы және шетел
мемлекеттерін кесіп өткен кезде кеден ағымдары мен салықтары алынбастан,
салықтар мен тарифтік емес шаралар қолданбастан өтуін қамтамасыз етеді.
Тауарлар транзиті кедендік режиміне кез-келген тауарларды
орналастыруға болады:
- Қазақстан Республикасына әкелуге және әкетуге тыйым салынған
тауарлардан басқасы;
- егер Қазақстан Республикасының Үкіметі транзитінің жолдары мен
бағыттары белгіленген болса, тауарлар сол бойынша тасымалданады;
- тауарлар көлік құралының белгіленген маршрутының мүмкіндіктерін және
тасымалдаудың басқа жағдайларын негізгі ала отырып, бірақ бір айға
екі мың шақырым деп есептелген шекті мерзімнен аспайтын, кеден
органы әдеттегі жеткізу мерзімдеріне сәйкес белгіленген мерзімді
тасымалдануы;
- тасымалдау мен сақтаудың қалыпты жағдайлары кезінде табиғи тозу
немесе табиғи кему салдарынан болған өзгерістерді қоспағанда,
тауарлар өзгеріссіз қалпына жеткізілген жағдайда орналастыруы
мүмкін.
Транзиттік тауарлардың кейбір түрлеріне тыйым салу мен шектеу қою
талаптары қойылуы мүмкін, бұл жөнінде төменде атап көрсетіледі.
Тауарларды транзит режиміне орналастырудың қосымша жағдайына
жататындар:
1. көлік құралдарының жабдықталуы;
2. кедендік алып жүру;
3. кедендік тасымалдаушымен тауарларды тасымалдау;
4. кеден төлемдерін төлеуін қамтамасыз ету;
5. транзиттік тасымалдауға қатысушылардың сақтандыру, қаржылай
кепілдіктерді ұсыну, адам өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаны
және Қазақстан Республикасының мемлекеттік қауіпсіздігіне зиян
келтірмеу мақсатында қосымша шығындардың орнын толтыру.
Транзиттік тасымалдауда тасымалдаушы және оның көлігі кеден
заңдылықтарын сақтай алатыны туралы кепілдік бере алмаған жағдайда қосымша
транзиттік жүру шешімін кеден органы қабылдайды.
Тауарлар транзиті кезінде, жоғарыда аталған қосымша жағдайларға
байланысты тасымалдаушының тасымалдау кезіндегі пайда болған шығындарын
кеден және басқа да мемлекеттік органдар орнын толтырмайды.
Қазақстан Республикасына шетел тауарларының келуі Үкіметтің бекіткен
тізімі бойынша жүзеге асады. Қазақстан Республикасының кедендік аумағы
арқылы транзитіне кедендік баждары және салықтарды төлеуін қамтамасыз
етілген жағдайда ғана жол беріледі. Қазақстан Республикасының кедендік
аумағы бойынша транзит – бұл шетелдік тауарлардың Қазақстан Республикасының
кедендік аумағы арқылы транзитінің тәртібі белгіленген ережелерді ескере
отырып белгіленеді. Қазақстан Республикасының шетелден келген транзиттік
тауарларды қайта тиеу және тауарлар транзитінің кедендік режиміне сәйкес
Қазақстан Республикасының кедендік аумағы бойынша өткізілетін тауарлар мен
өзге де операциялар жүзеге асырылады.
Шетелден келген транзиттік тауарларды тасымалдауды жүзеге асыратын
көлік құралы белгілі бір жағдайлармен бұзылған кезде мұндай тауарларды
түсіруге және Қазақстан Республикасының кедендік аумағындағы қоймада
уақытша сақтауға жол беріледі. Транзиттік тауарларды қоймада уақытша сақтау
кеден органы құрған уақытша сақтау қоймасында, ал ол болмаған жағдайда
тауарларды уақытша сақтауға қойылатын өзге де уақытша сақтау орындарында
жағдайлар мен талаптарды сақтай отырып жүзеге асырылады. Транзиттік
тауарларды уақытша қоймада сақтау мерзімі тасымалдаушыға көлік құралдарын
жөндеп, қалпына келтіру үшін қажет. Бірақ сақтау мерзімін тауарларды
уақытша сақтаудың шекті мерзімінен аспайтын уақытты негізге ала отырып
белгілейді. Қызмет аймағында транзиттік тауарларды уақытша сақтауды жүзеге
асыратын кеден органы, жөнелтуші және межелі кеден органдарын тауарларды
жеткізу мерзімін ұзарту мақсатында көлік құралының бұзылу жайлары туралы
хабардар етеді.
Тразиттік тауарлардың жойылуына, елеулі түрде бүлінуіне немесе
жоғалуына нақты қауіп туындаған және транзиттік тауарлар мен операциялар
жасау кезінде белгіленген талаптарды сақтау мүмкіндігі болмаған жағдайда
тасымалдаушы өз қалауы бойынша қажетті іс-әрекеттерді келесі негізде жүзеге
асырады:
- тауарлардың сақталуын қамтамасыз етуге және қажетті шаралар
қолданылған жағдайда және оларды заңсыз пайдалануға жол берілмейді;
- жақын орналасқан кеден органдарының транзиттік тауарларды
тасымалдаудың тоқталуының мән-жайлары туралы дереу хабарланған
жағдайда жүргізілуге құқылы.
Қазақстандық тауарларды шет мемлекеттің аумағы арқылы тасымалдағанда,
тауарлар транзиті кеден режиміне сәйкес тасымалдау транзит жүргізілетін
мемлекеттің заңдарына сәйкес транзит мерзімдерімен транзиттік тауарлардың
жай-күйін өзгертпеу жағдайлар сақатала отырып жүзеге асырылады.
Тауарлар және көліктер транзиті Қазақстан Республикасы кеден
органдарымен жүргізіледі. Бұған Қазақстан Республикасының Министрлер
кабинеті шетел мемлекеттері мен олардың одақтарының Қазақстан тұлғаларына
кемсітушілік немесе басқадай қысым жасаушылық әрекеттеріне жауап шара
ретінде өзгеше шешім қабылдаған жағдайлар жатпайды.
Жалпы ереже бойынша, бұл режимді қолдануда және оны жүзеге асыруға
рұқсат қажет. Кеден органына толтырылған кеден декларациясын тапсырғаннан
бастапжәне оның мазмұнында тауарлар туралы ақпараттың болу, тасымалдау
мақсаты туралы айқындалған болса және т.б. мәліметтер болғанда және
декларацияны қабылданған кезде ғана жол беріледі. Жүктің кедендік
декларациясы (ЖКД) ресімдеу Қазақстан Республикасының кедендік бақылау
агенттігінің төрағасының № 149 бұйрығына сәйкес жүзеге асырылады.
Кедендік ресімдеудің жалпы ережесінен тыс басқа формадағы құжаттарды
ұсынғанда ЖКД толтырылмайды. Мысалы, тауарға байланысты Кеден
Конвенциясында қолданатын ХЖТ Конвенциясына қатысты тасымалдауда ХЖТ
кітапшасын қолдану TIR контейнерлері кітапшасы.
Жөнелтуші кеден органы (дәл осы әкелінетін тауарлар ҚР территориясына
өткізетін кеден органы болып табылады). Ол транзиттік тауарларды басқа
көлік құралына ауыстыруға рұқсат бере алады. Сонымен қатар, мұндай тауарлар
міндетті түрде қоймасы бар аймақта жіберіледі. Онда кеден органдары түсіріп
арту операцияларын жүзеге асыра алады. Мұндай жүк операцияларды жүзеге
асыру үшін кеден органының лауазымды тұлғасына немесе оның орындағы
орынбасарына жазбаша форма негінде береді. Кеден органының лауазымды
тұлғасы өзінің аумағына қарайтын уақытша сақтау қоймаларында транзиттік
тауарлармен жүк операциялары жасауға немесе осындай жүк операцияларын
жүзеге асыру үшін әр бір жағдайда белгілі бір уақытша сақатау қоймаларды
және операцияларды жүзеге асырудағы рұқсат беру талаптардың тізімін
бекітуге, уақытша сақтау қоймаларының санын шектеуге құқылы.
Транзиттік тауарларды тасымалдауда ҚР-ның территориясы арқылы өтеді
және кедендік бақылауда болады, түсіріп немесе жүк операцияларын жүзеге
асырып жатқан уақытта да бұл операциялар жүреді.
Транзиттік тауарларды межелі кеден органына дейін тасымалдауда,
тауарларды жеткізу ережесіне тиісті кедендік бақылауда болады. Транзиттік
жағдайда, ҚР территориясы арқылы тауарларды тасымалдағанда ЖКД негізінде
тауарларды жеткізілім бақылау құжатын қолданады (ЖБҚ), ХЖТ процедурасы
арқылы тасымалданған жағдайды қоспағанда.
Межелі кеден органына келесі құжаттар тапсырылуы тиіс:
- ЖБҚ (орыс тілінде ДКД) немесе транзиттік декларация;
- көліктік және тауарларды алып жүру құжаттары (ұсынылған құжатта тауар
алушы ҚР шекарасынан тыс жерде екені мазмұндалуы тиіс; егер онда
тауарды алушы ҚР территориясында орналасқан болса, онда тауарлар
межелі кеден органына жеткізілу ережесіне сәйкес кедендік бақылау
негізінде жіберіледі);
- егер транзиттік тауарларды түсіруде – жөнелтуші кеден органында
ресімделген транзиттік декларацияның көшірмесі.
Егер, тауарлар транзиті ХЖТ процедурасы бойынша жүзеге асырылса, онда
кеден органына келесі құжаттарды ұсыну қажет:
- ХЖТ кітапшасын толтыру мен ресімдеу;
- жүк және тауарларды алып жүру құжаттары;
- тауарларды кеден мөрі және пломбалары арқылы көлік құралдарымен
тасымалдауға рұқсат куәлігі;
- тауарлар транзитінің кедендік режимі шетелдік тауарлардың ҚР-нан
тысқары жерлерге әкетілуімен және Қазақстандық тауарлардың ҚР-ның
кедендік аумағына әкелінуімен;
Тауарларды ұсыну қажет:
- егер тасымалдаушы транзиттік тауарларды одан әрі өткізуге мүмкіндік
бермейтін не тиімсіз ететін апаттың немесе ырық бермес күштің
салдарынан тауарлар транзитінің кедендік режимінің шарттары мен
талаптарының орындалуын қамтамасыз ете алмаған;
- транзиттік тауарлардың меншік иелері болып табылатын тұлғалар өз
ниеттерін өзгерткен жағдайда өзге кедендік режимдерге орналастырумен
аяқталады.
ҚР Үкіметінің қаулысы бойынша транзит режиміне ҚР әкелуге және әкетуге
тыйым салынған тауарлар тізімі бойынша тауарларды орналастыруға болмайды.
Жөнелтуші кеден органы, тағы бір жағдайда транзит режимінің тәртібін сақтау
үшін Қазақстан территориясынан тасымалдауға болмайтын тауарларды ескереді.
ҚР-на әкелуге тыйым салынған тауарлар тізімі:
- әскери үлгідегі қару жарақтар және оқ дәрілерді; Ескертпе, аталған
қаруларды ерекше жағдайларда ҚР-ның Қорғаныс Министрінің, Ұлттық
Қауіпсіздік Комитетімен және Ішкі Істер Министрінің рұқсатымен алып
келуге болады.
- есірткі және психотропты заттарды және оларды қолдануға арналған
арнайы бұйымдарын; Ескертпе, аталған заттарды ерекше жағдайларда ҚР
Денсаулық сақтау Министрінің рұқсатымен алып келуге болады.
- соғысты, терроризмді, расизм, зорлықты болдыратын және пропагандалық
материалдары бар баспалы және бейнелейтін материалдарды әкелуге тыйым
салынады.
Енді ҚР-нан шығаруға болмайтын тауарлардың тізімі:
- есірткі және психотропты заттарды және оларды қолдануға арналған
арнайы бұйымдарын; Аталған заттарды ерекше жағдайларда ҚР Денсаулық
сақтау Министрінің рұқсатымен алып келуге болады.
- өнер туындылары, ескі көрнекті бұйымдар, тарихи маңызы бар заттар,
ғылыми және мәдени құндылықтар;
- сайгак мүйіздері, бұғы терілерін. Бұл аталған заттар сыртқы сауда
бірлестіктерімен ерекше жағдайларда шығаруға Сауда және Индустрия
Министрдің рұқсатымен ғана жүзеге асырылады.
- есірткі және психотропты заттарды және оларды қолдануға арналған
арнайы бұйымдарын;
- күшін жоғалтпаған бағалы қағаздары.
Қазақстан территориясы арқылы транзиттік тасымалдауға тыйым салынған
тауарлар тізіміне кіретіндер:
- қару жабдықтары, әскери қару-жарақтар және оқ-дәрілері;
- ұшатын құралдар, олардың бөліктері, оқтау үшін арналған құралдар;
- жарылғыш заттар;
- күшті әсер етеін улы заттар;
- машина және қару-жарақтарын жасайтын және оқ дәрімен ұшатын
құралдарды, станоктарды;
- және оған қоса ҚР әкелуге қойылған шектеулер де жатады.
Жоғарыда аталған шектеулер ҚР экономикасының қауіпсіздігін қамтамасыз
етеді. Олар өмір қорғаумен адам денсаулығын, жануарлар мен өсімдіктер
әлемін және қоршаған ортаны, табиғи ресурстардың жойылуын тоқтатуға, ҚР
тарихи, мәдени құндылықтарын сақтауға, қоғамдық рухани және құқықты
тәртіптің сақталуын қамтамасыз еті үшін қосымша кепіл ретінде қызмет етеді.
1.2 Тауарлар және көлік құралдарын халықаралық транзитін реттеудегі
халықаралық тәжірибе
Бұл сұрақта транзиттік тауарлар мен көлік құралдардың құқықтық
реттеудегі халықаралық аспектісін қарастырамыз.
Халықаралық сауданы кедендік реттеу, белгілі бір аймақтан екінші бір
аймаққа тауарларды көлік құралдары бойынша тасымалдауларды жүзеге асырады.
Тауарлар теңіз, өзен, автокөлік және теміржолдар арқылы тасымалданады.
Тасымалдау құны өте жоғары болғандықтан тауарларды сатып алушылар ең
қолайлы көлік түрлеріне ұмтылады. Бірақ мұндай жағдайлар үнемі орындала
қоймайды. Көбінесе тауарларды аралас әдісімен тасымалдайды, бұл дегеніміз
тауарлар түрлі көлік құралдары арқылы тасымалданадв. Осы жағдайларға
байланысты, тасмалдауға жауапты ұйымдар, халықаралық тасымалдау бойынша
нақты халықаралық ынтымақтастықты қамтамасыз етуі қажет, тауарларды
тасымалдау бойынша құжаттарды нақты ресімдеуі тиіс.
Тауарларды белгілі бір мемлекеттің территориясына рұқсатсыз немесе
алдын-ала ресімдеу жасау үшін қажетті құжаттарсыз алып келу мемлекеттің
егемендігіне әсері тиеді. Аталған жағдайлар екі жақты, көп жақты және кеден
ісіне байланысты халықаралық конвенциялармен реттеліп отырады.
Ашық теңіздерде және әке кеңістігінде сауда байланыстарының еркіндігі,
ол дегеніміз қазірігі халықаралық құқықтың негізі болып табылады. Ішкі
континенттік мемлекеттердің сауда транзиті туралы 1965 жылы Нью-Йоркте
қабылданған копжақты конвенция арқасында ашық теңізге еркін шығу
мүмкіншілік берді. Бұл конвенцияның негізгі мағынасы транзиттік сауда
байланыстарын жүзеге асыратын мемлекеттер, ашық теңізге шыға алмайтын
мемлекеттерге, транзиттік тасымалдауда ешқандай шектеусіз, кеден төлемдері
мен салықтарын және алымдарын алмай, сонымен қоса теңіз кемелеріне
ішкіконтинентальдық мемлекеттердің ұлттық режимін қолдануға рұқсат беру.
Халықаралық көлік-сауда жолдары және транзиттік операциялар бірқатар
халықаралық конвенциялар арқылы реттеліп отырады. Осы жоба бойынша теміржол
жүк байланысы туралы алғашқы бір келісім шарт 1890 жылы халықаралық
келісімге қол қойылған (СІМ). Тауарларды әуе көлігімен тасымалдауды
унификация ережесі жүзеге асырды. Бұл келісімге қосымша хаттамаларды әуе
тасымалдауының аяқталған халықаралық-құқықтық жүйесі құрады.
Транзиттік тауарлардың халықаралық-құқықтық негізін халықаралық
сақынада – халықаралық кеден Конвенциялары және келісімдер құрайды:
- көп жақтама кеден келісімдері немесе кеден Конвенциялары;
- аймақтық кеден Конвенциялары;
- екі жақтама кеден келісімдері.
Жалпы халықаралық сақынада кедендік транзиттік тасымалдауларын
халықаралық-құқықтық реттеу негізін келесі Конвенциялар құрады: теміржол
жүк байланысы туралы 1890 жылы халықаралық келісім; теңіз портының режимі
туралы 1923 жылғы Женева конвенциясы; халықаралық әуе байланысы бойынша
тасымалдаудың унификация ережесі туралы 1929 жылғы Варшава келісімі;
жүктерді халықаралық жол тасымалдауы келісім туралы 1956 ж. 19 мамырдағы
Женева конвенциясы; уақытша әкелу бойынша А.ТА. карнет туралы 1961 ж. 6
желтоқсанда Кеден конвенциясы (1963ж. 31 шілде айында күшіне енген); ішкі
континент арқылы мемлекеттердің транзаттік сауда туралы 1965 ж. конвенциясы
(Customs Convtntion on Containers); кеден процедураларын жеңілдету мен
үлестіру туралы халықаралық Киоттық конвенция (1974 ж. 24 қыркүйекте күшіне
енді); халықаралық тасымалдауда ХЖТ кітапшасын қолдану туралы 1975 ж. Кеден
конвенциясы; жүктерді теңізбен тасымалдау туралы БҰҰ – 1978 ж. Гамбургтік
конвенция; теміржол арқылы халықаралық тасымалдаулар туралы Конвенция (1980
ж. 9 мамыр КОТИФ, Берн) және т.б.
1992 жылдың 13 наурызында ТМД мемлекеттері кеден саясаты принциптері
туралы Келісімге қол қойды. 1992 жылғы 8 ақпандағы транзит тәртібі туралы
ТМД мемлекеттерінің Келісімнің мақсаты ТМД шеңберіндегі сыртқы экономикалық
қызметті тиімді басқарумен қамтамасыз ету, әр бір ТМД мемлекеттерінің
экономикалық тәуелсіздігін қорғаумен, еркін транзит қағидасымен қамтамасыз
ету. Транзиттік тауарларды кедендік ресімдеу туралы 1992 ж. 2 сәуірдегі
келісім, 1992 жылы 8 ақпандағы транзит тәртібі туралы келісім транзит
дамуын жүзеге асыру үшін қабылданған. Жолаушылар мен жүктерді халықаралық
автомобиль тасымалдау шеңберінде қажеттілік туындаған соң, ТМД мемлекеттері
жолаушылар мен тауарларды халықаралық автокөліктік тасымалдау туралы
Конвенцияға (1997 ж. 9 қазан, Бишкек) қол қойды. Сонымен қатар, Кеден
Одағына қатысушы мемлекеттер (қазіргі кеде ЕурАзЭС), өзара кеден
процедураларын жеңілдету, тауарлар еркін қозғалысы үшін ЕУрАзЭС
мемлекеттерінің территориясында әрбір қатысушы мемлекеттің ұлттық көз-
қарасына зиян келтірмей мемлекеттер 2005 ж. 24 қыркүйекте Астана қаласында
Кеден одағына қатысушы мемлекеттерінің арасында кедендік ресімдеу тәртібін
жеңілдету (оңайлату) туралы Келісімге қол қойды. Интеграциялық бірігу
шеңберінде 2004 ж. 29 қаңтардағы экономикалық-гуманитарлық аясындағы
ынтымақтастығы туралы келісім шарт жасалынды, 1995 ж. 6-20 қаңтар
аралығындағы Кеден одағы туралы келісім қабылданды, 1999 ж. 26 ақпандағы
Кеден одағы және бірыңғай экономикалық кеңістік туралы келісім шарт
жасалды, ТМД қатысушы мемлекеттерінің арасындағы транзит тәртібі туралы
келісім (2005 ж. 4 маусым, Минск) қабылданды.
Мемлекеттердің кеден сұрақтары бойынша екі жақты келісімдерінде өзара
ынтымақтастық шеңберін бекітті, жақтардың бір-бірімен кедендік- транзиттік
тасымалдау байланыстары туралы жазылып, әкелінетін транзиттік тасымалдау
кезінде өзара жеңілдіктер мен кеден процедураларын жеңілдетуді ұсыылады.
Кедендік-транзиттік сұрақтар бойынша мәселелер 1995 ж. 20 қаңтардағы
Сыртқы экономикалық қызметті бірыңғай реттеу тәртібі туралы Қазақстан
Республикасының Үкіметімен Ресей Федерациясы үкіметінің арасында екі жақты
келісімдер маңызды орын алады. Бұл сұрақтардың жалғасы мемлекеттердің 1995
ж. 16 мамырдағы Кеден қызметінің бірыңғай басқару туралы келісімінде орын
тапты. Қазақстан мен Ресей арасындағы кедендік-транзиттік тасымалдау
реттеудегі ортақ сұрақтарды қарастырады. Аталған келісімдердің мақсаты –
қазақстандық және ресейлік жақтардың бірыңғай кеден қызметін басқаруды
қамтамасыз етуде бір-біріне өздерінің кеден қызметтерінің өкілдіктерін құру
болып отыр.
Транзит сұрақтары Орталық Азия елдері шеңберінде жеке қарастырылды.
Орталық Азиядағы бірыңғай экономикалық кеңістіктің негізі болып 1994 ж. 30
сәуірде Шолпан-Ата қаласындағы Қазақстан Республикасы, Қырғыстан
Республикасы және Өзбекстан Республикасы арасындағы бірыңғай экономикалық
кеңістік құру туралы Орта Азиялық үш жақты келісім шарт болып табылады.
Келісім шарттың 4-ші бабы кеден саясатының дұрыстығын айқындайды. Қатысушы
жақтар өзара кеден баждарын алып тастап және кеден төлемдері мен салықтарын
төмендетіге міндеттелді, кеден процедураларын жеңілдетуге, кеден
заңдылықтарын үйлестіруге, құжат формаларын сәйкестендіруге, тауарлар және
жолаушылар арасындағы тасымалдау тарифтерді жақындатуға және еркін
транзитті қамтамасыз етуге, келісім шартқа қатысушы жақтардың шекарасы
арқылы өткен кезде қол жүктерімен багаждарын тексеруді алып тастауға.
1.3 1975 ж. ХЖТ Конвенциясы ережелерін пайдалану: Еуропалық
стандарттардың қажеттілігі, тиімділігі, шешуді талап ететін мәселелері
Көлік құралдарымен жүкті халықаралық тасымалдауын жеңілдету мақсатында
1975 ж. 14 қарашасында Женева қаласында әлем елдері ХЖТ (Халықаралық жол
тасмалдау)кітапшасымен халықаралық тасымалдау туралы Кеден Конвенциясын
қабылдады. Өйткені тасымалдау шарттарын жақсарту елдер арасында
ынтымақтастық дамуының маңызды факторы.
ХЖТ Конвенцияның қабылданғанына 29 жыл болса да ол өзінің тиімділігін
және жетілген құжат екенін көрсете білді. Қазіргі таңда ХЖТ Конвенциясына
Еуропалық экономикалық ынтымақтастық (ЕЭЫ) мемлекеттерін қосқанда 64
келісілген мемлекеттер саналуда.
ХЖТ транзиттік жүйесімен жұмыс БҰҰ ЕЭК басшылығымен екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін басталды. Ең біріншілер болып ХЖТ келісіміне 1949 ж. бірнеше
Еуропалық мемлекеттер кірді. Бұл келісімнің сәтті болуы, 1959 ж. ішкі көлік
бойынша ХЖТ Конвенция комитеті қабылданып 1960 жылы күшіне енді. 1975 ж.
ХЖТ Конвенцияның жиналған тәжірибесі бойынша және техникалық жетістіктер
нәтижесінде кеден және көлік ережелерін жетілдіру жұмыстарын жалғастырып
отырды.
ХЖТ-нің транзиттік жүйесінің маңызды элементінің бірі – барлық кеден
баждарын, салықтарын төленуіне кепілдік беретін үйлестірілген ұлттық
кепілдік бірлестіктер жақсы қызмет ететін кепілдік жүйесін құрайды. Оларды
басқару және қаржыландыру автомобиль көліктерінің халықаралық одағы жүзеге
асырады (МСАТ). Бұл Женевадағы мемлекетік емес ұйым, бүкіл әлем бойынша
автомобиль тасымалдаушылардың мүддесін қорғайды. Халықаралық автомобиль
көлігінің ұйымы (ХАКҰ). Бүгінгі таңда АКХО (МСАТ) ХЖТ кітапщасын бір
орталықтан дайындап және ұлттық кепілдік бірлестіктер арасында МСАТ-пен
келісім негізінде таратуға уәкілетті жалғыз халықаралық ұйым. Әр бір ұлттық
кепілдегі бірлестік өзінің мемлекетіндегі тасымалдаушыларға,
тасымалдаушының міндетті декларациялау шарты негізі бойынша беріп отырады.
Қазақстанда кепілдік бірлестік болып ҚР халықаралық автокөлік
тасымалдаушылар Одағы (КазАТО) болып табылады.
ХЖТ Конвенциясы жүкті арада түсірмейтін, қайта тиемейтін көлік
құралдарымен (контейнерлермен, вагондармен т.б.) тасымалдауларға қатысы
бар. ХЖТ Конвенциясы тауарларды тасымалдауға қатысты жөнелтуші кеден
органынан келісілген межелі кеден органына дейін бірнеше мемлекет
территориясын кесіп өтетін кездегі жағдайларда, ХЖТ кітапшасы автокөлік
операцияларының басталуы мен аяқталуына дейін күшінде болады. Шарт
тасымалдаудың бір бөлігі автомобиль көлігімен жүргізілуі тиіс. ХЖТ
процедурасымен тасымалданатын тауарлар аралық кедендерде депозит немесе
кіргізу, шығару баждарынан және салықтарынан босатылады.
Плобаланған көлік құралдарында ХЖТ процедурасымен тасымалданатын
тауарлар ереже бойынша аралық кедендерде кедендік тексеруден босатылады.
Аралық кедендерде кедендік тексеру ерекше жағдайларда болуы мүмкін – егер
пломбаланған көлік құралында, контейнерде ХЖТ кітапшасының жүк манифестінде
көрсетілмеген заттар болуына жеткілікті негіз болса.
ХЖТ Конвенциясы шарттары қоғамдық қауіпсіздік, денсаулық және гигиена,
сонымен қатар ветеринарлық немесе фитосанитарлық бақылаудан туындайтын
шектеулер қолдануға кедергі жасамайды. ХЖТ шартында бұл мәселелердің
барлығы қарастырылған, ХЖТ процедурасы бойынша тасымалдауға болмайтын
тауарлар тізімі бекітілген. Оны ескермеген жағдайда ХЖТ процедурасы
бұзылады. Бұл тасымалдаушы мүддесіне сай келмейді.
1-сызба
ХЖТ Конвенциясы ұйымының құрылымы
ююююююююю
.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
Шешім немесе қолдау
Кеңес немесе консультация
... ... ... .. Халықаралық сақтандыру немесе қаржылық кепілдемелер
ХЖТ процедурасын қолдану шарттары. ХЖТ процедурасы мына шарттар
сақталынған жағдайда қолданылады, егер тауарлар:
- тауарлар ХЖТ Конвенциясы ережесіне сәйкес ресімделінген ХЖТ
кітапшасымен алып жүрілсе;
- кепілдік ассоциацияның кепілдігімен қамтамасыз етілсе;
- алдын-ала жіберілген, пломбаланған, кеденмен мөрленген көлік
құралдарымен тасымалданса.
Көлік құралдарына TIR деген тақта ілінуі тиіс және ол алынбалы болуы
қажет. Тақта көлік құралының ең көрінетін жерлеріне ілінеді – тақта көлік
құралының алдында және артқы жағына ілінеді.
Жөнелтуші кеден органы тек қана бір мемлекетте болуы тиіс. Ал межелі
кеден органдары кем дегенде екі мемлекетте болуы тиіс және жөнелтуші кеден
органы мен межелі кеден органының жалпы саны төртеуден аспауы тиіс. ҚР
кедендік алып келу және жөнелтуші кеден органдары тауарларды ҚР межелі
кеден органына дейінгі жеткізу мерзімін анықтап, маршрутты белгілей алады.
Егер тауарларды тасымалдауда кепілді құннан асатын жағдайда кеден
төлемдері мен салықтары төленуге жатқызылатын жағдай болса немесе негіз
болатын болса, тасымалдаушы ҚР заңдылықтарын сақтай алады деген жағдайда,
лауазымды кеден органының тұлғасымен кедендік алып жүру қолданылады. Егер
ХЖТ кітапшасы бойынша тасымалдау ХЖТ Конвенциясына мүше емес мемлекет
территориясынан өтетін жағдайда ХЖТ операциясы осы мемлекетте уақытша іс-
әрекетін тоқтатады. Яғни, аталған мемлекет территориясынан өткен кезден
бастап ХЖТ процедурасы қайта күшіне енеді, бірақ тауарлар мен көлік
құралдардың мөрі мен пломбалары анықталған жағдайда. ХЖТ кітапшасымен
тасымалдауды тек кітапшаның иесі ғана жүзеге асыра алады.
ХЖТ кітапшасын жоғарыда атап көрсеткендей ұлттық кепілдік
ассоциацияларға 1975 ж. ХЖТ Конвенциясына мүше мемлекеттерге ғана беріледі.
ХЖТ кітапшасы жыртылмайтын және жыртылатын ақ, сары және жасыл түсті
парақтардан тұрады. Әр түсті парақтың өз жүктемесі бар. Кітапша француз
тілінде басылып шығады, түсті парақтары ағылшын, орыс тілдерінде
толтырылады.
ХЖТ кітапшаның қолдану мерзімін кепілдік бірлестік анықтайды. ХЖТ
кітапшаның қолдану мерзімін ұзартыға тек ХЖТ кітапшаны беретін кепілдік
ассоциация ғана құқылы. ХЖТ кітапшасы ескертпесіз ресімделсе, онда кеден
органдары кепілдік ассоциацядан кеден баждарын және салықтарды төлеуді
талап ете алмайды. Кедендік ресімдеу жалған, заңсыз жасалынуы және тауарлар
межелі кеденге жеткізілмегені туралы куәлік болған жағдайда тексеру
жүргізіледі. Қазақстандық КазАТО жауапкершілігі ҚР территориясы арқылы
тасымалданатын транзит тауарларға, қазақстандық және шетелдік
тасымалдаушыларға таралады. Сонымен қатар, ХЖТ кітапшасын қандай ұлттық
кепілдік ассоциация бергеніне қарамастан оларға жауапкершілік етеді.
Әр ХЖТ кітапшасы бойынша 50 000(елу мың АҚШ $) дейін кеден төлемдерін
және салықтарын төленгенін кепілдейді. Аталған сома теңге немесе шетел
валютасы түрінде төленеді. Кеден кодексіне сәйкес валютаның курсын
Қазақстанның Ұлттық банкі анықтап отырады.
Қазақстан Республикасының территориясына транзит тауарлары кірген кезде
кедендік ресімдеу тәртібі бойынша кеден органына келесі құжаттарды ұсынуы
тиіс:
- жөнелтуші мемлекеттің кеден органдарымен және транзиттік мемлекеттерді
ХЖТ кітапшасын толтырылған және ресімделген құжатын;
- өткізу туралы рұқсат;
- тауарларды алып жүру құжаттарын.
Кеденге алып кіргенде ХЖТ кітапшасының құжаттары бекітілген тәртіп
бойынша тексереді. ХЖТ кітапшасын толтырғанда ерекше назарды:
- жүк манифестінің толтыруына (жүк манифестіне енгізілген мәлімет, жүк
және тауарларды алып жүру құжаттарындағы мәліметтерге сәйкес келу
керек);
- жөнелтуші кеден органдарының штамптары және аралық кеден органдарының
ХЖТ кітапшасындағы берешектерін тексеру.
Кеден органдары ең алдымен ХЖТ кітапшаның ұрланған тізімде
тіркелмегенін тексеруі қажет.транзит жүгі кеденге кіргенде алдымен кедендік
тексеру тобы: көлік құралдары мен контейнерлердің техникалық жағдайларын
тексереді; көлік құралдары мен контейнерлердің мөрлерін және пломбаларын
орында тұрғанын және бұзылмағанын тексереді; ерекше жағдайларда: көлік
құралдары мен контейнерлердің бөлімдерін тексереді.
Егер ХЖТ процедурасы нәтижесінде құжат немесе дәлелді бұзушылық табылса
тауарлар көлік құралдарды тиісті процедураға ауыстыруға келесі мынандай
шешім негізінде жүзеге асады:
- қажет болған жағдайда қосымша кедендік қамтамасыз ету қосылады;
- тауардың кедендік құны анықталады; кедендік құнды анықтау үшін көлік
және сақтандыру құжаттарының шот-фактурасы қолданылады, жөнелтуші
мемлекеттің кедендік декларациясы, қосымша парақтары, және т.б.
тауарда алып жүк құжаттары. Егер кедендік құнды анықтау мүмкін
болмаған жағдайда кедендік құн анықталмады деген жазбаны басады;
- СЭҚ ТН бойынша тасымалданатын тауардың коды көрсетіледі, ал егер нақты
кодын анықтау болмаған жағдайда тауардың позициясы көрсетіледі және
тауарға толық сипаттама беріледі, егер ол тауарды идентификациясын
бергенде немесе жоғалтқанда және жеткізбеген жағдайларда;
- жеткізу мерзімі көрсетіледі;
- тауарларды жеткізу орны көрсетіледі;
- ХЖТ кітапшасы арнайы журналда тіркеледі;
- ресімделген ХЖТ кітапшасы тасымалдаушыға қайтарылады;
- кедендік бақылау аймағынан көлік құралдарының шығуға рұқсаты бақылауға
жауапты лауазымды тұлғаның жеке номерлі штампын басып сол күнгі
уақытпен және қол қоюмен жүзеге асырылады.
Межелі кеден органына тауарлар мен көлік құралдары жеткен кезде келесі
құжаттарды тапсыруы тиіс:
- ХЖТ кітапшасында кіргені туралы кедендік белгінің болуы;
- Кедендік ресімдеу үшін қажетті жүк және тауарларды алып жүруші
құжаттар.
Үлкен және ауыр салмақты тауарлардың кедендік ресімдеудің
ерекшеліктері. Көлік құралдарында тауарларды пломбалы түрде тасымалдауға
мүмкін болмайтын жағдайда тауарларды ашық алаңда көлік құралдары арқылы
тасымалдауға болады. Үлкен және ауыр салмақты тауарларды тасымалдау кезінде
ХЖТ кітапшасының бетіне және барлық парақтарына Үлкен немесе ауыр салмақты
тауарлар ағылшын немесе француз тілінде HEAVY OR BULKY GOODS белгі
қойылуы тиіс. Жөнелтуші кеден ХЖТ кітапшасымен қатар суреттер, қораптар
парақтары, сызбалар және тасымалдаудағы тауардың идентификациясына қажетті
т.б. құжаттардың, болуын талап ете алады. Мұндай құжаттар жөнелтуші кеден
органымен куәләндырылып ХЖТ кітапшасының әрбір парағына жабыстырылады.
Мұндай тауарлар Қазақстан территориясы арқылы өткен кезде кеден органдары:
- ХЖТ Конвенциясының талаптарының сақталуына бақылау жасап отыру керек;
- ҚР территориясы тауарларды әкелген кезде қажет болған жағдайда қосымша
кеден идентификация құралдарын жабыстыру;
- әкелген немесе әкеткен кезде тексеру мақсаты бойынша ХЖТ кітапшасының
манифестінде көрсетілмеген тауарлардың бар болмауына қадағалау жасау.
Көліктік жол апаттары. Көліктік жол апаттары – күтпеген жағдайлар
әсерінен өзімен бірге тауарлар мен көлік құралдардың және олардың
пломбаларының бүлүнуіне алып келген жағдай.
Көліктік жол апаты болған жерде тауарлар мен көлік құралдардың және
кеден органдарының пломбалары мен мөрлерінің бүлүнген жағдайына байланысты
тасымалдаушының өтініші бойынша:
- жол апаты туралы тасымалданушыдан жазбаша түсініктеме алуы тиіс;
- ХЖТ процедурасын сақтай отырып тауарларды ары қарай тасымалдау
мүмкіншілігіне орай шешім шығару;
- жол апаты туралы толтыру немесе лауазымды тұлғаның хаттаманы
толтырғанын кәуландыру.
Сонымен, ХЖТ жүйесі 33 жыл бұрын құрылса да қазіргі таңдағы 1975 ж. ХЖТ
Конвенция ережелері тауарлар және көлік құралдарын транзитін реттеуге өте
тиімді және Еуропа мен Азияның арасында сауда мен көлік қатынасының дамуына
үлкен ықпалын тигізуде.
2 Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитінің құқықтық
негіздері
2.1 Ішкі кедендік транзиттің құқықтық негіздері
Осы тарауда пайдаланылатын ұғымдар мыналарды білдіреді:
1) ішкі кедендік транзит рәсімі – тауарлар мен көлік құралдарын
жөнелтуші кеден органынан межелі кеден органына дейін кедендік
бақылаумен өткізудің осы Кодексте жіне Қазақстан Республикасы
бекіткен халықаралық шарттарда белгіленген тәртібі;
2) аралық кеден органы – ішкі кедендік транзит рәсімі бойынша
өткізілетін тауарларды ішінара түсіру жүргізілетін кеден органы.
Ішкі кедендік транзит ережелері, уақытша сақтау орындарының, еркін және
кеден қоймаларының, арнайы экономикалық аймақтардың арасындағы өткізуді
қоса алғанда, кедендік бақылаудағы тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан
Республикасының кедендік аумағы немесе шет мемлекеттің кедендік аумағы
бойынша өткізудің барлық жағдайларында қолданылады.
Бұл ережелер құбыр тасымалымен және электр беру желілері бойынша
өткізілетін тауарларға, сондай-ақ әуе кемесі тұрақты халықаралық рейс жасау
кезінде тауарлар келетін жерде тауарларды ішінара түсірместен аралық немесе
мәжбүрлі (техникалық) түрде қонса, әуе көлігімен тасымалданатын тауарларға
қолданылмайды.
Ішкі кедендік транзит – кедендік бақылаудағы тауарлар Қазақстан
Республикасының кедендік аумағы бойынша, сондай-ақ осы тарауда белгіленген
шарттар сақталған жағдайда, шет мемлекеттің аумағы арқылы өткізілетін
кездегі кедендік рәсім.
Ішкі кедендік транзит кезінде тауарлар жөнелтуші кеден органынан межелі
кеден органына дейін тасымалдаушының және (немесе) тауарлар мен көлік
құралдарын өткізуші тұлғаның жауапкершілігімен өткізіледі.
Тауарларды бірдейлендіру құралдарын тасымалдаушылар мен жөнетушілердің
пломбаларын пайдалана отырып, ішкі транзит рәсімі бойынша теміржол
көлігімен өткізуге жол беріледі.
Транзиттік тауарларды ішкі кедендік транзит рәсімі бойынша Қазақстан
Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізу осы Кодекстің 74-бабының 2-
тармағында аталған шаралардың бірі сақталған жағдайда жүзеге асырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын ішкі кедендік транзит рәсіміне сәйкес
өткізу мынадай шарттар сақталған жағдайда жүзеге асады:
- тауарларды ҚР-ның кеден аумағына әкелуге немесе әкетуге тыйым
салынбаған;
- жеткізуді бақылау құжаты. Тауарлардың жеткізілуін бақылау құжаты –
Қазақстан Республикасының кеден шекарас арқылы өткізілетін тауарлар
туралы мәліметті қамтитын, кеден органдарының тауарлардың межелі кеден
органына дейін жеткізілуін бақылауды жүзеге асыру үшін арналған құжат;
- тауарлардың жеткізілуін бақылау құжаты бір немесе бірнеше тауарға
ілеспе құжаттармен тасымалданатын тауарлардың әрбір легіне
ресімделеді. Тауарларды топтастырып тасымалдау кезінде жеткізу бақылау
құжаты әрбір жүк жөнелтуші мен жүк алушыға жеке-жеке ресімделеді;
- тауарлардың жеткізілуін бақылау құжатын декларант, ал декларант
болмаған кезде кеден органының лауазымды адамы толтырады;
- тауарлардың жеткізілуін бақылау құжаты нысаны және толтыру тәртібін
кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган белгілейтін қатаң
есептік құжаты болып табылады;
- Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда көзделген
жағдайларда тауарлардың жеткізілуін бақылау құжаты ретінде осындай
шарттармен белгіленген құжаттар пайдаланылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын жеткізуді қамтамасыз ету шараларының бірі
сақталған жағдайда жол беріледі.
Ішкі кедендік транзиттің рәсіміне сәйкес тауарлар мен көлік құралдарын
жеткізуді қамтамасыз ету шараларына кіреді:
- тауарларды алушының жеткізіп беру жөніндегі кепілдік міндеттемесін
табыс етуі;
- кез-келген кеден органында кедендік төлемдердің және салықтардың
төленуін қамтамасыз ету;
- тауарларды кедендік тасымалдауға өткізуі;
- тауарларды кедендік алып жүру жатады.
Тасымалдаушы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуші тұлға аталған
шаралардың кез-келгенін таңдауға құқылы.
Тауарды ішкі кедендік транзит рәсіміне сәйкес теміржол көлігімен өткізу
кезінде төмендегі ережелер қолданылмайды:
- тауарларды алушының жеткізіп беру жөніндегі кепілдік міндеттемесін
табыс етуі;
- тауарларды кедендік тасымалдауға өткізуі;
- тауарларды кедендік алып жүруі.
Ішкі кедендік транзит кезінде тауарлар мен көлік құралдарын жеткізуді
қамтамасыз ету шаралары Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық
шарттарға сәйкес тауарларды өткізу кезінде және әуе көлігімен тасымалдау
кезінде қолданылмайды.
Кеден төлемдерін және салықтарды төлеуді міндетті түрде қамтамасыз ете
отырып, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Тауарларды жеткізіп беру жөніндегі кепілдік міндеттемені алушы
толтырадй және оны межелі кеден органы тіркейді. Тауарларды жеткізіп бері
жөніндегі кепілдік міндеттеменің нысанын мен тәртібін кеден ісі мәселелері
жөніндегі уәкілетті орган белгілейді.
Ішкі кедендік транзитті қолдану үшін – тасымалдаушы тауарлардың жеткізу
бақылау құжатын ресімдеуі керек. Ол үшін жөнелтуші кеден органына тауарға
ілеспе құжаттарын табыс етеді. Табыс етілген құжаттарды бақылау, құжатты
тіркеу, номерін көрсете отырып, жөнелтуші кеден органының лауазымды адамы
куәландіреді.
Жалпы, ішкі кеден транзит кезінде тауарлармен жасалатын операциялар:
1. ішкі кезен транзитке сәйкес тасымалданатын тауарлар мен жүк
операцияларын жүргізуге қызмет аймағында осы операцияларды жүзеге
асыру қажеттілігі туындаған кеден органының бақылауымен жол беріледі;
2. егер тауарларды қойылған кедендік пломбалары және мөрлерін бұзбай бір
көлік құралынан екіншісіне қайта тиеу мүмкін болса, қызмет аймағында
осы операция жүргізілетін кеден органына алдын-ала хабарлау арқылы
мұндай қайта тиеуге жол беріледі;
3. тұлғаның өтініші бойынша кеден органы кедендік бақылаудағы тауарлар
мен жүк операцияларын кеден органының жұмыс уақытынан тыс жүргізуге
рұқсат етеді.
ҚР-ның территориясы бойынша тауарларды өткізуде ішкі кедендік транзит
процедурасының тәртібі бойынша толық кедендік бақылау жөнелтуші кеден
органы мен межелі кеден органына дейін, барлық көлік құралдарымен
тасымалдаушы міндетінде болады. Сонымен бірге ішкі кедендік транзит
процедурасы арқылы тауарлар бір немесе бірнеше аралық кеден органдары
арасында тасымалданады.
Бірақ кеден органдары арасында тауарларды өткізуде толық кедендік
бақылауды жүзеге асыруды кеден органымен (пломбалар, мөр және идентификация
шаралары) қораптар, көлік құралдары немесе контейнерлерде, кедендік
қамтамасыз етуде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
мәселелері
Мазмұны
Кіріспе
1. Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитін реттеудегі
халықаралық тәжірибе
1.1. Тауарлар және көлік құралдарының халықаралық транзиті: түсінігі,
маңызы құқықтық реттеу негіздері.
1.2. Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитін реттеудегі
халықаралық тәжірибе.
1.3. 1975 ж. ХЖТ Конвенциясы ережелерін пайдалану: Еуропалық стандарттардың
қажеттіліг, тиімділігі, шешуді талап ететін мәселелері.
2. Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитінің құқықтық
негіздері.
2.1. Ішкі кедендік транзиттің құқықтық негіздері.
2.2. Транзиттік тауарлар мен көлік құралдарын кедендік алып жүру тәртібі
мен құқығы.
2.3. Тауарлар мен көлік құралдарын алып жүруге рұқсат алу
құжаттары.
3. Қазақстан Республикасында тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық
транзитінің құқықтық негізі.
3.1. ҚР көліктік-транзиттік потенциалы және оны тиімді пайдалану
мәселелері.
3.2. ЕурАзЭС-ке мүше мемлекеттердің тауар және көлік транзиті жағдайларын
жетілдіру мәселелері.
3.3. ОҚО кеден департаментінің қызметі бойынша тауарлар мен көлік құралдары
транзиті режимін қолдану.
3.4. Қазақстан Республикасында тауарлар және көлік құралдары транзиті
режимін пайдаланудың құқықтық негіздерін жетілдіру жолдары.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Жыл сайын қазақстан халқына жасайтын Жолдауында ҚР Президенті маңызды
мәселе ретінде экономика дамуын және оның бәсекелік қабілеттілігін
арттыруды ұсынады. Он бірінші басымдық ретінде – инфрақұрылым стратегиясын
дамыту, бұл салада басқару сапасын мемлекеттік басымдық рангіне көтеру.
Әлемдік сауданың дамуы халықаралық көліктік ағындарды ұлғайтады. Қазіргі
кезеңде көліктік ағындарды қалыптастыратын тұрақталған сауда байланыстары
бар. Бұл сауда байланыстардың тенденциясында, әлемдік жүк ағынын игеруде ҚР
көліктік жүйесінің рөлін тікелей немесе жанама болжауға мүмкіндік береді.
Әлемдік экономика дамуы негізгі қаржы және тауар ағындары АҚШ-Еуропа-
Оңтүстік-Шығыс Азия және Қытай үшбұрышында шоғырланғанын көрсетеді. Бүгінде
Қазақстанның маңызды мәселесінің бірі – өзінің ұтымды геостратегиялық
орналасуын – Еуропа және Азия арасында трансконтинентальды көпір болуын
мейлінше толық пайдалану. Еуропа және Азия арасындағы сауда айналымы жылына
2 трлн. долл. тең, оның ішінде көліктік шығындар 200 млрд. долл.
Соңғы 5ж. Қазақстанның сауда айналымы 3 есе өсті және бүгінде 41 млрд.
долл. маңайында. Біздің негізгі сауда әріптестеріміз Ресей Федерациясы,
Орталық Азия елдері, ЕО және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері, оның ішінде Шығыс
көршіміз – Қытай.
Қазақстанның Еуразия материгінің ортасында орналасуы, кең көліктік-
коммуникациялық жүйеге ие болуы халықаралық транзиттік тасмалдау рыногында
маңызды орынға ие болуға барлық мүмкіндігі бар. Ол үшін келесі мәселелерді
айқындау қажет:
- Голландия, Орталық және Шығыс Еуропа сияқты басқа елдердің
жетістіктерін мысал ретінде негіге ала отырып транзитті пайдаланудың
мемлекеттік идеологиясын жасау;
- Қазақстанның ішкі қажеттіктеріне де қызмет ететін транзиттік
(халықаралық) көліктік дәліздерді дамыту бағдарламасын жасау;
- Көп елдер қолданатын инвестицияның жаңа нысандарын енгізу;
- Инфрақұрылымдық жобаларды дамытуға халықаралық заемдардың көлемін
ұлғайту;
- Транзиттік тасымалдау саласында халықаралық ынтымақтастықты дамыту,
әсіресе қазақстандық транзитке мүдделі елдермен.
Қазақстан экономикасында транзит үлкен рөл ойнайды. Транзит қызметін
дамытуға Қазақстанда барлық мүмкіндік бар және ұлттық масштабтағы мәселе
ретінде қарастырылуы қажет. Мемлекеттің экономикалық стратегиясы және
құрылымдық саясаттың өзгеруімен тікелей байланысты. Транзиттің дамуы
аймақтық масштабта Қазақстанның орнына және рөліне түбегейлі әсер етеді –
тек көліктік кешенді ғана емес, жалпы Қазақстан экономикасын дамытады.
Отандық экономиканың экспортын шикізаттан дайын жоғары технологиялық
өнімдерге бұруға, шетел инвестицияларын тартуға ықпал етеді. Сонымен қатар,
Қазақстан территориясы бойынша кедергісіз транзиттік тасымалдауға қажетті
құқықтық жағдайларды жасау Орталық Азия аймағында, Еуразиялық кеңістігінде
интеграциялық процестердің дамуына ықпал етеді.
Максимальды ыңғайлы, ұтымды транзиттік шарттарды ұсынушы мемлекет
ретіндегі статус Қазақстанға бірнеше сыртқы саяси және сыртқы экономикалық
сұрақтарды тиімді шешуге ықпал етеді. Осынан туындайтын негізгі мәселе –
транзиттік потенциалды мейлінше тиімді пайдалану механизмдерін жасау,
әлемдік қызмет рыногында бәсекелі қабілетті отандық көлік-коммуникациялық
кешенді жасау, республика территориясы арқылы транзит ағынан ынталандыру.
1 Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитін
реттеудегі халықаралық тәжірибе
1.1 Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзиті: түсінігі,
маңызы құқықтық реттеу негіздері
Әлемдік тәжірибеде транзиттің түсінігіне белгілі бір мемлекеттің
территориясын кесіп өтетін шетел тауарлары, багаждары, көлік құралдары және
халықаралық почта жіберілімдері өтетін мемлекеттің территориясы арқылы
транзиттің толық маршрутының жүру жолының бір бөлігі оның шегінен тыс жерде
болса, яғни басталуы мен аяқталуы. Басқаша айтқанда, тауарлары және көлік
құралдарының халықаралық транзиті – бұл белгілі бір мемлекеттің
территориясынан, оның белгілі бір шекарасынан кесіп өткен тауарлар және
көлік құралдары.
Транзит деген сөздің түсінігін – бұл жіберу мен жеткізу бекеттерінің
арасындағы жүктерді, жолаушыларды аралық бекет арқылы тасымалдау.
Транзит сөзі латынның transitus деген сөзінен шыққан, оның мағынасы
өту (присхождение) дегенді білдіреді. Халықаралық транзит түсініг – бұл
белгілі бір мемлекеттің территориясынан, оның белгілі бір шекарасынан
тауарлар мен көлік құралдарының кесіп өтуі.
Транзиттің анықтамасы ГАТТ-тың (қазіргі ДСҰ) тарифтер және сауда бас
келісімінде берілген. Онда тауарлар (багаждарды қосқанда) сонымен қатар
кеме және тағы басқа көлік құралдары келісілген жақтардың территориясы
арқылы өткізу болып табылу керек, жол жүрудің бір бөлігі болып, басталуы
мен аяқталуы келісілген жақтардың шекарасынан тыс жерде болады. Мұндай
тасымалдау –транзиттік тасымалдау деп сипатталды.
Халықаралық транзиттің экономикалық маңызын жетілдіруге әсер етеді:
- сыртқы сауданың және халықаралық тауар тасымалдауының дамуы (сыртқы
аспект);
- жаңа жұмыс орындарын құру, көлік құралдарын тасымалдауда және
жүктерді қайта өңдеуде қызмет салаларында белсенділік қарым-
қатынасын күшейту (ішкі аспект).
Мемлекет транзиттік тасымалдау операцияларды дамытудан алатын
экономикалық артықшылығы – транзиттік баждың алып тасталуына итермелейді.
Транзиттік баждар – бұл мемлекеттің территориясы арқылы жүретін транзиттік
тауарлар мен көлік құралдарына қолданылатын баж.
Халықаралық транзиттің даму мақсатын жетілдіруде ГААТ (п.3 бап V)
бекітілген принципте тауарлар мен көлік құралдарды транзиттік тасымалдауда
салықтан толық босатылады: ...транзиттік тасымалдау... тасымалдаудағы
алымдар және транзитпен туындаған немесе ұсынылған қызмет құны мен
әкімщілік шығындар мөлшерлемесімен тең алымдарды қоспағанда, транзитке
қатысты бекітілген кеден баждарымен және барлық транзиттік және басқа
алымдардан толық босатылуы тиіс.
ГААТ-тың аталған осы бабында (п.2) еркін транзит принципі
төмендегілермен сәйкесінше аталып өтілген:
a) халықаралық транзит осы жолдар үшін мейлінше қолайлы түрде жүзеге асуы
тиіс;
b) кеменің туына, шыққан жеріне, жіберілуіне, кіруіне, шығуына
немесе тағайындалуы немесе тауар меншігіне қатысты, кеме немесе
басқа көлік құралдарының жағдайларына байланысты, олардың
арасында ешқандай айырмашылық болмауы керек.
Қазақстан Республикасының Кеден Кодексінің тауарлар транзиті кеден
режимін реттеу халықаралық стандарт нормаларын ескере отырып қарастырылған.
Транзиттік операцияларды құқықтық реттеу негізі:
- халықаралық конвенциялар ережелерін қолдану арқылы транзит сұрақтары
бойынша немесе басқа халықаралық келісімдердің жеке ережесінің
арнайы транзит сұрақтарына арналмаған ережелерін қарастыру арқылы
реттеледі (мысалы, Бүкіләлемдік почта конвенциясы, ол транзиттің
почталық жіберілімінің тәртібін бекіткен);
- тауарлар транзиті, ұлттық заңдылықтарға сәйкес жүзеге асырылады;
- халықаралық құқықтық актілер арасында транзиттік тасымалдауда
орнатылған тәртіпте екі және көп жақтама келісім шарттарды ескеру
қажет.
Транзиттік операцияларды реттеу сұрақтары ұлттық заңнамаларда және
заңды актілерде көрсетілген. Заңдардың арасында Қазақстан Республикасының
5.04.2007 жылы заңды күшіне енген Кеден Кодексі орна ерекше. Жаңа Кеден
Кодексі қабылданғанға дейін, қазіргі таңда күшін жойған Кеден ісі
туралы Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы қолданылып келді.
Транзиттік жеке ережелерді орнатуда, аталған актілерге жататындар:
- Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығы (мысалы, 12
мамырдағы 2008 жылғы № 2275 Қазақстан Республикасының Президентінің
жарлығы Қазақстан Республикасы жүктерді халықаралық тасымалдауда
ХЖТ кітапшасын қолдану туралы Кеден конвенциясына қосылу туралы
(ХЖТ кітапшасы) 1975 жылы);
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы (мысалы, 2008 жылы 4
тамызда № 1204 кеден одағына қатысушы мемлекеттер мен кеден
органдарының арасынан тасымалданатын тауарлар мен көлік құралдарға
кедендік бақылау туралы бекітілген Хаттама туралы Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаулысы);
- Кеден комитетінің нормативті-құқықтық актілері, Қазақстан
Республикасының мемлекеттік табыс жөніндегі Министрліктер және тағы
басқа билікті орындаушы органдар (мысалы, 29.03.2009 жылы № 266
Қазақстан Республикасының мемлекеттік табыс жөніндегі министрі мен
31.03.2009 жылы № 152 Қазақстан Республикасының қаржы министрлігімен
бірге Кедендік алып жүру ережесін бекіту туралы немесе Қазақстан
Республикасын Мемлекеттік табыс Министрлігі Кеден комитетінің
2.08.2008 жылғы № 348-П жарлығы Байқоңыр комплексін жұмыспен
қамтамасыз ету үшін Қазақстан мен Ресей шекарасы арқылы өтуде
кедендік рәсімдеу туралы ортақ жарлық).
Қазақстан Республикасының 2009 жылы 5сәуірде қабылданған Кеден
кодексіндегі тауарлар транзит режиміне берген анықтамасы бойынша, шетелдік
тауарлар Қазақстан Республикасының кедендік аумағы бойынша кедендік
бақылаумен олардың Қазақстан Республикасының кедендік аумағына келген жері
мен олардың осы аумақта әкетілген жерінің арасында тауарлардың қауіпсіздігі
жөніндегі талаптарды және экспорттық бақылау саласындағы шараларды
қоспағанда, тарифтік емес шараларды қолданбастан, кедендік баждарды және
салықтарды төлеместен өткізу болып табылады.
Қазақстандық тауарлар шет мемлекеттің аумағы бойынша олардың Қазақстан
Республикасының кедендік аумағынан әкетілген жері мен олардың Қазақстан
Республикасының кеден аумағына келген жерінің арасында, тауарлардың
қауіпсіздігі жөнінде талаптарды және экспорттық бақылау саласындағы
шараларды қоспағанда, кедендік баждарды төлеместен және тарифтік емес
реттеу шараларды қолданбастан өткізілетін кедендік режим. Тауарлар
транзиті режимі Қазақстан Республикасының территориясы арқылы және шетел
мемлекеттерін кесіп өткен кезде кеден ағымдары мен салықтары алынбастан,
салықтар мен тарифтік емес шаралар қолданбастан өтуін қамтамасыз етеді.
Тауарлар транзиті кедендік режиміне кез-келген тауарларды
орналастыруға болады:
- Қазақстан Республикасына әкелуге және әкетуге тыйым салынған
тауарлардан басқасы;
- егер Қазақстан Республикасының Үкіметі транзитінің жолдары мен
бағыттары белгіленген болса, тауарлар сол бойынша тасымалданады;
- тауарлар көлік құралының белгіленген маршрутының мүмкіндіктерін және
тасымалдаудың басқа жағдайларын негізгі ала отырып, бірақ бір айға
екі мың шақырым деп есептелген шекті мерзімнен аспайтын, кеден
органы әдеттегі жеткізу мерзімдеріне сәйкес белгіленген мерзімді
тасымалдануы;
- тасымалдау мен сақтаудың қалыпты жағдайлары кезінде табиғи тозу
немесе табиғи кему салдарынан болған өзгерістерді қоспағанда,
тауарлар өзгеріссіз қалпына жеткізілген жағдайда орналастыруы
мүмкін.
Транзиттік тауарлардың кейбір түрлеріне тыйым салу мен шектеу қою
талаптары қойылуы мүмкін, бұл жөнінде төменде атап көрсетіледі.
Тауарларды транзит режиміне орналастырудың қосымша жағдайына
жататындар:
1. көлік құралдарының жабдықталуы;
2. кедендік алып жүру;
3. кедендік тасымалдаушымен тауарларды тасымалдау;
4. кеден төлемдерін төлеуін қамтамасыз ету;
5. транзиттік тасымалдауға қатысушылардың сақтандыру, қаржылай
кепілдіктерді ұсыну, адам өмірі мен денсаулығына, қоршаған ортаны
және Қазақстан Республикасының мемлекеттік қауіпсіздігіне зиян
келтірмеу мақсатында қосымша шығындардың орнын толтыру.
Транзиттік тасымалдауда тасымалдаушы және оның көлігі кеден
заңдылықтарын сақтай алатыны туралы кепілдік бере алмаған жағдайда қосымша
транзиттік жүру шешімін кеден органы қабылдайды.
Тауарлар транзиті кезінде, жоғарыда аталған қосымша жағдайларға
байланысты тасымалдаушының тасымалдау кезіндегі пайда болған шығындарын
кеден және басқа да мемлекеттік органдар орнын толтырмайды.
Қазақстан Республикасына шетел тауарларының келуі Үкіметтің бекіткен
тізімі бойынша жүзеге асады. Қазақстан Республикасының кедендік аумағы
арқылы транзитіне кедендік баждары және салықтарды төлеуін қамтамасыз
етілген жағдайда ғана жол беріледі. Қазақстан Республикасының кедендік
аумағы бойынша транзит – бұл шетелдік тауарлардың Қазақстан Республикасының
кедендік аумағы арқылы транзитінің тәртібі белгіленген ережелерді ескере
отырып белгіленеді. Қазақстан Республикасының шетелден келген транзиттік
тауарларды қайта тиеу және тауарлар транзитінің кедендік режиміне сәйкес
Қазақстан Республикасының кедендік аумағы бойынша өткізілетін тауарлар мен
өзге де операциялар жүзеге асырылады.
Шетелден келген транзиттік тауарларды тасымалдауды жүзеге асыратын
көлік құралы белгілі бір жағдайлармен бұзылған кезде мұндай тауарларды
түсіруге және Қазақстан Республикасының кедендік аумағындағы қоймада
уақытша сақтауға жол беріледі. Транзиттік тауарларды қоймада уақытша сақтау
кеден органы құрған уақытша сақтау қоймасында, ал ол болмаған жағдайда
тауарларды уақытша сақтауға қойылатын өзге де уақытша сақтау орындарында
жағдайлар мен талаптарды сақтай отырып жүзеге асырылады. Транзиттік
тауарларды уақытша қоймада сақтау мерзімі тасымалдаушыға көлік құралдарын
жөндеп, қалпына келтіру үшін қажет. Бірақ сақтау мерзімін тауарларды
уақытша сақтаудың шекті мерзімінен аспайтын уақытты негізге ала отырып
белгілейді. Қызмет аймағында транзиттік тауарларды уақытша сақтауды жүзеге
асыратын кеден органы, жөнелтуші және межелі кеден органдарын тауарларды
жеткізу мерзімін ұзарту мақсатында көлік құралының бұзылу жайлары туралы
хабардар етеді.
Тразиттік тауарлардың жойылуына, елеулі түрде бүлінуіне немесе
жоғалуына нақты қауіп туындаған және транзиттік тауарлар мен операциялар
жасау кезінде белгіленген талаптарды сақтау мүмкіндігі болмаған жағдайда
тасымалдаушы өз қалауы бойынша қажетті іс-әрекеттерді келесі негізде жүзеге
асырады:
- тауарлардың сақталуын қамтамасыз етуге және қажетті шаралар
қолданылған жағдайда және оларды заңсыз пайдалануға жол берілмейді;
- жақын орналасқан кеден органдарының транзиттік тауарларды
тасымалдаудың тоқталуының мән-жайлары туралы дереу хабарланған
жағдайда жүргізілуге құқылы.
Қазақстандық тауарларды шет мемлекеттің аумағы арқылы тасымалдағанда,
тауарлар транзиті кеден режиміне сәйкес тасымалдау транзит жүргізілетін
мемлекеттің заңдарына сәйкес транзит мерзімдерімен транзиттік тауарлардың
жай-күйін өзгертпеу жағдайлар сақатала отырып жүзеге асырылады.
Тауарлар және көліктер транзиті Қазақстан Республикасы кеден
органдарымен жүргізіледі. Бұған Қазақстан Республикасының Министрлер
кабинеті шетел мемлекеттері мен олардың одақтарының Қазақстан тұлғаларына
кемсітушілік немесе басқадай қысым жасаушылық әрекеттеріне жауап шара
ретінде өзгеше шешім қабылдаған жағдайлар жатпайды.
Жалпы ереже бойынша, бұл режимді қолдануда және оны жүзеге асыруға
рұқсат қажет. Кеден органына толтырылған кеден декларациясын тапсырғаннан
бастапжәне оның мазмұнында тауарлар туралы ақпараттың болу, тасымалдау
мақсаты туралы айқындалған болса және т.б. мәліметтер болғанда және
декларацияны қабылданған кезде ғана жол беріледі. Жүктің кедендік
декларациясы (ЖКД) ресімдеу Қазақстан Республикасының кедендік бақылау
агенттігінің төрағасының № 149 бұйрығына сәйкес жүзеге асырылады.
Кедендік ресімдеудің жалпы ережесінен тыс басқа формадағы құжаттарды
ұсынғанда ЖКД толтырылмайды. Мысалы, тауарға байланысты Кеден
Конвенциясында қолданатын ХЖТ Конвенциясына қатысты тасымалдауда ХЖТ
кітапшасын қолдану TIR контейнерлері кітапшасы.
Жөнелтуші кеден органы (дәл осы әкелінетін тауарлар ҚР территориясына
өткізетін кеден органы болып табылады). Ол транзиттік тауарларды басқа
көлік құралына ауыстыруға рұқсат бере алады. Сонымен қатар, мұндай тауарлар
міндетті түрде қоймасы бар аймақта жіберіледі. Онда кеден органдары түсіріп
арту операцияларын жүзеге асыра алады. Мұндай жүк операцияларды жүзеге
асыру үшін кеден органының лауазымды тұлғасына немесе оның орындағы
орынбасарына жазбаша форма негінде береді. Кеден органының лауазымды
тұлғасы өзінің аумағына қарайтын уақытша сақтау қоймаларында транзиттік
тауарлармен жүк операциялары жасауға немесе осындай жүк операцияларын
жүзеге асыру үшін әр бір жағдайда белгілі бір уақытша сақатау қоймаларды
және операцияларды жүзеге асырудағы рұқсат беру талаптардың тізімін
бекітуге, уақытша сақтау қоймаларының санын шектеуге құқылы.
Транзиттік тауарларды тасымалдауда ҚР-ның территориясы арқылы өтеді
және кедендік бақылауда болады, түсіріп немесе жүк операцияларын жүзеге
асырып жатқан уақытта да бұл операциялар жүреді.
Транзиттік тауарларды межелі кеден органына дейін тасымалдауда,
тауарларды жеткізу ережесіне тиісті кедендік бақылауда болады. Транзиттік
жағдайда, ҚР территориясы арқылы тауарларды тасымалдағанда ЖКД негізінде
тауарларды жеткізілім бақылау құжатын қолданады (ЖБҚ), ХЖТ процедурасы
арқылы тасымалданған жағдайды қоспағанда.
Межелі кеден органына келесі құжаттар тапсырылуы тиіс:
- ЖБҚ (орыс тілінде ДКД) немесе транзиттік декларация;
- көліктік және тауарларды алып жүру құжаттары (ұсынылған құжатта тауар
алушы ҚР шекарасынан тыс жерде екені мазмұндалуы тиіс; егер онда
тауарды алушы ҚР территориясында орналасқан болса, онда тауарлар
межелі кеден органына жеткізілу ережесіне сәйкес кедендік бақылау
негізінде жіберіледі);
- егер транзиттік тауарларды түсіруде – жөнелтуші кеден органында
ресімделген транзиттік декларацияның көшірмесі.
Егер, тауарлар транзиті ХЖТ процедурасы бойынша жүзеге асырылса, онда
кеден органына келесі құжаттарды ұсыну қажет:
- ХЖТ кітапшасын толтыру мен ресімдеу;
- жүк және тауарларды алып жүру құжаттары;
- тауарларды кеден мөрі және пломбалары арқылы көлік құралдарымен
тасымалдауға рұқсат куәлігі;
- тауарлар транзитінің кедендік режимі шетелдік тауарлардың ҚР-нан
тысқары жерлерге әкетілуімен және Қазақстандық тауарлардың ҚР-ның
кедендік аумағына әкелінуімен;
Тауарларды ұсыну қажет:
- егер тасымалдаушы транзиттік тауарларды одан әрі өткізуге мүмкіндік
бермейтін не тиімсіз ететін апаттың немесе ырық бермес күштің
салдарынан тауарлар транзитінің кедендік режимінің шарттары мен
талаптарының орындалуын қамтамасыз ете алмаған;
- транзиттік тауарлардың меншік иелері болып табылатын тұлғалар өз
ниеттерін өзгерткен жағдайда өзге кедендік режимдерге орналастырумен
аяқталады.
ҚР Үкіметінің қаулысы бойынша транзит режиміне ҚР әкелуге және әкетуге
тыйым салынған тауарлар тізімі бойынша тауарларды орналастыруға болмайды.
Жөнелтуші кеден органы, тағы бір жағдайда транзит режимінің тәртібін сақтау
үшін Қазақстан территориясынан тасымалдауға болмайтын тауарларды ескереді.
ҚР-на әкелуге тыйым салынған тауарлар тізімі:
- әскери үлгідегі қару жарақтар және оқ дәрілерді; Ескертпе, аталған
қаруларды ерекше жағдайларда ҚР-ның Қорғаныс Министрінің, Ұлттық
Қауіпсіздік Комитетімен және Ішкі Істер Министрінің рұқсатымен алып
келуге болады.
- есірткі және психотропты заттарды және оларды қолдануға арналған
арнайы бұйымдарын; Ескертпе, аталған заттарды ерекше жағдайларда ҚР
Денсаулық сақтау Министрінің рұқсатымен алып келуге болады.
- соғысты, терроризмді, расизм, зорлықты болдыратын және пропагандалық
материалдары бар баспалы және бейнелейтін материалдарды әкелуге тыйым
салынады.
Енді ҚР-нан шығаруға болмайтын тауарлардың тізімі:
- есірткі және психотропты заттарды және оларды қолдануға арналған
арнайы бұйымдарын; Аталған заттарды ерекше жағдайларда ҚР Денсаулық
сақтау Министрінің рұқсатымен алып келуге болады.
- өнер туындылары, ескі көрнекті бұйымдар, тарихи маңызы бар заттар,
ғылыми және мәдени құндылықтар;
- сайгак мүйіздері, бұғы терілерін. Бұл аталған заттар сыртқы сауда
бірлестіктерімен ерекше жағдайларда шығаруға Сауда және Индустрия
Министрдің рұқсатымен ғана жүзеге асырылады.
- есірткі және психотропты заттарды және оларды қолдануға арналған
арнайы бұйымдарын;
- күшін жоғалтпаған бағалы қағаздары.
Қазақстан территориясы арқылы транзиттік тасымалдауға тыйым салынған
тауарлар тізіміне кіретіндер:
- қару жабдықтары, әскери қару-жарақтар және оқ-дәрілері;
- ұшатын құралдар, олардың бөліктері, оқтау үшін арналған құралдар;
- жарылғыш заттар;
- күшті әсер етеін улы заттар;
- машина және қару-жарақтарын жасайтын және оқ дәрімен ұшатын
құралдарды, станоктарды;
- және оған қоса ҚР әкелуге қойылған шектеулер де жатады.
Жоғарыда аталған шектеулер ҚР экономикасының қауіпсіздігін қамтамасыз
етеді. Олар өмір қорғаумен адам денсаулығын, жануарлар мен өсімдіктер
әлемін және қоршаған ортаны, табиғи ресурстардың жойылуын тоқтатуға, ҚР
тарихи, мәдени құндылықтарын сақтауға, қоғамдық рухани және құқықты
тәртіптің сақталуын қамтамасыз еті үшін қосымша кепіл ретінде қызмет етеді.
1.2 Тауарлар және көлік құралдарын халықаралық транзитін реттеудегі
халықаралық тәжірибе
Бұл сұрақта транзиттік тауарлар мен көлік құралдардың құқықтық
реттеудегі халықаралық аспектісін қарастырамыз.
Халықаралық сауданы кедендік реттеу, белгілі бір аймақтан екінші бір
аймаққа тауарларды көлік құралдары бойынша тасымалдауларды жүзеге асырады.
Тауарлар теңіз, өзен, автокөлік және теміржолдар арқылы тасымалданады.
Тасымалдау құны өте жоғары болғандықтан тауарларды сатып алушылар ең
қолайлы көлік түрлеріне ұмтылады. Бірақ мұндай жағдайлар үнемі орындала
қоймайды. Көбінесе тауарларды аралас әдісімен тасымалдайды, бұл дегеніміз
тауарлар түрлі көлік құралдары арқылы тасымалданадв. Осы жағдайларға
байланысты, тасмалдауға жауапты ұйымдар, халықаралық тасымалдау бойынша
нақты халықаралық ынтымақтастықты қамтамасыз етуі қажет, тауарларды
тасымалдау бойынша құжаттарды нақты ресімдеуі тиіс.
Тауарларды белгілі бір мемлекеттің территориясына рұқсатсыз немесе
алдын-ала ресімдеу жасау үшін қажетті құжаттарсыз алып келу мемлекеттің
егемендігіне әсері тиеді. Аталған жағдайлар екі жақты, көп жақты және кеден
ісіне байланысты халықаралық конвенциялармен реттеліп отырады.
Ашық теңіздерде және әке кеңістігінде сауда байланыстарының еркіндігі,
ол дегеніміз қазірігі халықаралық құқықтың негізі болып табылады. Ішкі
континенттік мемлекеттердің сауда транзиті туралы 1965 жылы Нью-Йоркте
қабылданған копжақты конвенция арқасында ашық теңізге еркін шығу
мүмкіншілік берді. Бұл конвенцияның негізгі мағынасы транзиттік сауда
байланыстарын жүзеге асыратын мемлекеттер, ашық теңізге шыға алмайтын
мемлекеттерге, транзиттік тасымалдауда ешқандай шектеусіз, кеден төлемдері
мен салықтарын және алымдарын алмай, сонымен қоса теңіз кемелеріне
ішкіконтинентальдық мемлекеттердің ұлттық режимін қолдануға рұқсат беру.
Халықаралық көлік-сауда жолдары және транзиттік операциялар бірқатар
халықаралық конвенциялар арқылы реттеліп отырады. Осы жоба бойынша теміржол
жүк байланысы туралы алғашқы бір келісім шарт 1890 жылы халықаралық
келісімге қол қойылған (СІМ). Тауарларды әуе көлігімен тасымалдауды
унификация ережесі жүзеге асырды. Бұл келісімге қосымша хаттамаларды әуе
тасымалдауының аяқталған халықаралық-құқықтық жүйесі құрады.
Транзиттік тауарлардың халықаралық-құқықтық негізін халықаралық
сақынада – халықаралық кеден Конвенциялары және келісімдер құрайды:
- көп жақтама кеден келісімдері немесе кеден Конвенциялары;
- аймақтық кеден Конвенциялары;
- екі жақтама кеден келісімдері.
Жалпы халықаралық сақынада кедендік транзиттік тасымалдауларын
халықаралық-құқықтық реттеу негізін келесі Конвенциялар құрады: теміржол
жүк байланысы туралы 1890 жылы халықаралық келісім; теңіз портының режимі
туралы 1923 жылғы Женева конвенциясы; халықаралық әуе байланысы бойынша
тасымалдаудың унификация ережесі туралы 1929 жылғы Варшава келісімі;
жүктерді халықаралық жол тасымалдауы келісім туралы 1956 ж. 19 мамырдағы
Женева конвенциясы; уақытша әкелу бойынша А.ТА. карнет туралы 1961 ж. 6
желтоқсанда Кеден конвенциясы (1963ж. 31 шілде айында күшіне енген); ішкі
континент арқылы мемлекеттердің транзаттік сауда туралы 1965 ж. конвенциясы
(Customs Convtntion on Containers); кеден процедураларын жеңілдету мен
үлестіру туралы халықаралық Киоттық конвенция (1974 ж. 24 қыркүйекте күшіне
енді); халықаралық тасымалдауда ХЖТ кітапшасын қолдану туралы 1975 ж. Кеден
конвенциясы; жүктерді теңізбен тасымалдау туралы БҰҰ – 1978 ж. Гамбургтік
конвенция; теміржол арқылы халықаралық тасымалдаулар туралы Конвенция (1980
ж. 9 мамыр КОТИФ, Берн) және т.б.
1992 жылдың 13 наурызында ТМД мемлекеттері кеден саясаты принциптері
туралы Келісімге қол қойды. 1992 жылғы 8 ақпандағы транзит тәртібі туралы
ТМД мемлекеттерінің Келісімнің мақсаты ТМД шеңберіндегі сыртқы экономикалық
қызметті тиімді басқарумен қамтамасыз ету, әр бір ТМД мемлекеттерінің
экономикалық тәуелсіздігін қорғаумен, еркін транзит қағидасымен қамтамасыз
ету. Транзиттік тауарларды кедендік ресімдеу туралы 1992 ж. 2 сәуірдегі
келісім, 1992 жылы 8 ақпандағы транзит тәртібі туралы келісім транзит
дамуын жүзеге асыру үшін қабылданған. Жолаушылар мен жүктерді халықаралық
автомобиль тасымалдау шеңберінде қажеттілік туындаған соң, ТМД мемлекеттері
жолаушылар мен тауарларды халықаралық автокөліктік тасымалдау туралы
Конвенцияға (1997 ж. 9 қазан, Бишкек) қол қойды. Сонымен қатар, Кеден
Одағына қатысушы мемлекеттер (қазіргі кеде ЕурАзЭС), өзара кеден
процедураларын жеңілдету, тауарлар еркін қозғалысы үшін ЕУрАзЭС
мемлекеттерінің территориясында әрбір қатысушы мемлекеттің ұлттық көз-
қарасына зиян келтірмей мемлекеттер 2005 ж. 24 қыркүйекте Астана қаласында
Кеден одағына қатысушы мемлекеттерінің арасында кедендік ресімдеу тәртібін
жеңілдету (оңайлату) туралы Келісімге қол қойды. Интеграциялық бірігу
шеңберінде 2004 ж. 29 қаңтардағы экономикалық-гуманитарлық аясындағы
ынтымақтастығы туралы келісім шарт жасалынды, 1995 ж. 6-20 қаңтар
аралығындағы Кеден одағы туралы келісім қабылданды, 1999 ж. 26 ақпандағы
Кеден одағы және бірыңғай экономикалық кеңістік туралы келісім шарт
жасалды, ТМД қатысушы мемлекеттерінің арасындағы транзит тәртібі туралы
келісім (2005 ж. 4 маусым, Минск) қабылданды.
Мемлекеттердің кеден сұрақтары бойынша екі жақты келісімдерінде өзара
ынтымақтастық шеңберін бекітті, жақтардың бір-бірімен кедендік- транзиттік
тасымалдау байланыстары туралы жазылып, әкелінетін транзиттік тасымалдау
кезінде өзара жеңілдіктер мен кеден процедураларын жеңілдетуді ұсыылады.
Кедендік-транзиттік сұрақтар бойынша мәселелер 1995 ж. 20 қаңтардағы
Сыртқы экономикалық қызметті бірыңғай реттеу тәртібі туралы Қазақстан
Республикасының Үкіметімен Ресей Федерациясы үкіметінің арасында екі жақты
келісімдер маңызды орын алады. Бұл сұрақтардың жалғасы мемлекеттердің 1995
ж. 16 мамырдағы Кеден қызметінің бірыңғай басқару туралы келісімінде орын
тапты. Қазақстан мен Ресей арасындағы кедендік-транзиттік тасымалдау
реттеудегі ортақ сұрақтарды қарастырады. Аталған келісімдердің мақсаты –
қазақстандық және ресейлік жақтардың бірыңғай кеден қызметін басқаруды
қамтамасыз етуде бір-біріне өздерінің кеден қызметтерінің өкілдіктерін құру
болып отыр.
Транзит сұрақтары Орталық Азия елдері шеңберінде жеке қарастырылды.
Орталық Азиядағы бірыңғай экономикалық кеңістіктің негізі болып 1994 ж. 30
сәуірде Шолпан-Ата қаласындағы Қазақстан Республикасы, Қырғыстан
Республикасы және Өзбекстан Республикасы арасындағы бірыңғай экономикалық
кеңістік құру туралы Орта Азиялық үш жақты келісім шарт болып табылады.
Келісім шарттың 4-ші бабы кеден саясатының дұрыстығын айқындайды. Қатысушы
жақтар өзара кеден баждарын алып тастап және кеден төлемдері мен салықтарын
төмендетіге міндеттелді, кеден процедураларын жеңілдетуге, кеден
заңдылықтарын үйлестіруге, құжат формаларын сәйкестендіруге, тауарлар және
жолаушылар арасындағы тасымалдау тарифтерді жақындатуға және еркін
транзитті қамтамасыз етуге, келісім шартқа қатысушы жақтардың шекарасы
арқылы өткен кезде қол жүктерімен багаждарын тексеруді алып тастауға.
1.3 1975 ж. ХЖТ Конвенциясы ережелерін пайдалану: Еуропалық
стандарттардың қажеттілігі, тиімділігі, шешуді талап ететін мәселелері
Көлік құралдарымен жүкті халықаралық тасымалдауын жеңілдету мақсатында
1975 ж. 14 қарашасында Женева қаласында әлем елдері ХЖТ (Халықаралық жол
тасмалдау)кітапшасымен халықаралық тасымалдау туралы Кеден Конвенциясын
қабылдады. Өйткені тасымалдау шарттарын жақсарту елдер арасында
ынтымақтастық дамуының маңызды факторы.
ХЖТ Конвенцияның қабылданғанына 29 жыл болса да ол өзінің тиімділігін
және жетілген құжат екенін көрсете білді. Қазіргі таңда ХЖТ Конвенциясына
Еуропалық экономикалық ынтымақтастық (ЕЭЫ) мемлекеттерін қосқанда 64
келісілген мемлекеттер саналуда.
ХЖТ транзиттік жүйесімен жұмыс БҰҰ ЕЭК басшылығымен екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін басталды. Ең біріншілер болып ХЖТ келісіміне 1949 ж. бірнеше
Еуропалық мемлекеттер кірді. Бұл келісімнің сәтті болуы, 1959 ж. ішкі көлік
бойынша ХЖТ Конвенция комитеті қабылданып 1960 жылы күшіне енді. 1975 ж.
ХЖТ Конвенцияның жиналған тәжірибесі бойынша және техникалық жетістіктер
нәтижесінде кеден және көлік ережелерін жетілдіру жұмыстарын жалғастырып
отырды.
ХЖТ-нің транзиттік жүйесінің маңызды элементінің бірі – барлық кеден
баждарын, салықтарын төленуіне кепілдік беретін үйлестірілген ұлттық
кепілдік бірлестіктер жақсы қызмет ететін кепілдік жүйесін құрайды. Оларды
басқару және қаржыландыру автомобиль көліктерінің халықаралық одағы жүзеге
асырады (МСАТ). Бұл Женевадағы мемлекетік емес ұйым, бүкіл әлем бойынша
автомобиль тасымалдаушылардың мүддесін қорғайды. Халықаралық автомобиль
көлігінің ұйымы (ХАКҰ). Бүгінгі таңда АКХО (МСАТ) ХЖТ кітапщасын бір
орталықтан дайындап және ұлттық кепілдік бірлестіктер арасында МСАТ-пен
келісім негізінде таратуға уәкілетті жалғыз халықаралық ұйым. Әр бір ұлттық
кепілдегі бірлестік өзінің мемлекетіндегі тасымалдаушыларға,
тасымалдаушының міндетті декларациялау шарты негізі бойынша беріп отырады.
Қазақстанда кепілдік бірлестік болып ҚР халықаралық автокөлік
тасымалдаушылар Одағы (КазАТО) болып табылады.
ХЖТ Конвенциясы жүкті арада түсірмейтін, қайта тиемейтін көлік
құралдарымен (контейнерлермен, вагондармен т.б.) тасымалдауларға қатысы
бар. ХЖТ Конвенциясы тауарларды тасымалдауға қатысты жөнелтуші кеден
органынан келісілген межелі кеден органына дейін бірнеше мемлекет
территориясын кесіп өтетін кездегі жағдайларда, ХЖТ кітапшасы автокөлік
операцияларының басталуы мен аяқталуына дейін күшінде болады. Шарт
тасымалдаудың бір бөлігі автомобиль көлігімен жүргізілуі тиіс. ХЖТ
процедурасымен тасымалданатын тауарлар аралық кедендерде депозит немесе
кіргізу, шығару баждарынан және салықтарынан босатылады.
Плобаланған көлік құралдарында ХЖТ процедурасымен тасымалданатын
тауарлар ереже бойынша аралық кедендерде кедендік тексеруден босатылады.
Аралық кедендерде кедендік тексеру ерекше жағдайларда болуы мүмкін – егер
пломбаланған көлік құралында, контейнерде ХЖТ кітапшасының жүк манифестінде
көрсетілмеген заттар болуына жеткілікті негіз болса.
ХЖТ Конвенциясы шарттары қоғамдық қауіпсіздік, денсаулық және гигиена,
сонымен қатар ветеринарлық немесе фитосанитарлық бақылаудан туындайтын
шектеулер қолдануға кедергі жасамайды. ХЖТ шартында бұл мәселелердің
барлығы қарастырылған, ХЖТ процедурасы бойынша тасымалдауға болмайтын
тауарлар тізімі бекітілген. Оны ескермеген жағдайда ХЖТ процедурасы
бұзылады. Бұл тасымалдаушы мүддесіне сай келмейді.
1-сызба
ХЖТ Конвенциясы ұйымының құрылымы
ююююююююю
.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ...
Шешім немесе қолдау
Кеңес немесе консультация
... ... ... .. Халықаралық сақтандыру немесе қаржылық кепілдемелер
ХЖТ процедурасын қолдану шарттары. ХЖТ процедурасы мына шарттар
сақталынған жағдайда қолданылады, егер тауарлар:
- тауарлар ХЖТ Конвенциясы ережесіне сәйкес ресімделінген ХЖТ
кітапшасымен алып жүрілсе;
- кепілдік ассоциацияның кепілдігімен қамтамасыз етілсе;
- алдын-ала жіберілген, пломбаланған, кеденмен мөрленген көлік
құралдарымен тасымалданса.
Көлік құралдарына TIR деген тақта ілінуі тиіс және ол алынбалы болуы
қажет. Тақта көлік құралының ең көрінетін жерлеріне ілінеді – тақта көлік
құралының алдында және артқы жағына ілінеді.
Жөнелтуші кеден органы тек қана бір мемлекетте болуы тиіс. Ал межелі
кеден органдары кем дегенде екі мемлекетте болуы тиіс және жөнелтуші кеден
органы мен межелі кеден органының жалпы саны төртеуден аспауы тиіс. ҚР
кедендік алып келу және жөнелтуші кеден органдары тауарларды ҚР межелі
кеден органына дейінгі жеткізу мерзімін анықтап, маршрутты белгілей алады.
Егер тауарларды тасымалдауда кепілді құннан асатын жағдайда кеден
төлемдері мен салықтары төленуге жатқызылатын жағдай болса немесе негіз
болатын болса, тасымалдаушы ҚР заңдылықтарын сақтай алады деген жағдайда,
лауазымды кеден органының тұлғасымен кедендік алып жүру қолданылады. Егер
ХЖТ кітапшасы бойынша тасымалдау ХЖТ Конвенциясына мүше емес мемлекет
территориясынан өтетін жағдайда ХЖТ операциясы осы мемлекетте уақытша іс-
әрекетін тоқтатады. Яғни, аталған мемлекет территориясынан өткен кезден
бастап ХЖТ процедурасы қайта күшіне енеді, бірақ тауарлар мен көлік
құралдардың мөрі мен пломбалары анықталған жағдайда. ХЖТ кітапшасымен
тасымалдауды тек кітапшаның иесі ғана жүзеге асыра алады.
ХЖТ кітапшасын жоғарыда атап көрсеткендей ұлттық кепілдік
ассоциацияларға 1975 ж. ХЖТ Конвенциясына мүше мемлекеттерге ғана беріледі.
ХЖТ кітапшасы жыртылмайтын және жыртылатын ақ, сары және жасыл түсті
парақтардан тұрады. Әр түсті парақтың өз жүктемесі бар. Кітапша француз
тілінде басылып шығады, түсті парақтары ағылшын, орыс тілдерінде
толтырылады.
ХЖТ кітапшаның қолдану мерзімін кепілдік бірлестік анықтайды. ХЖТ
кітапшаның қолдану мерзімін ұзартыға тек ХЖТ кітапшаны беретін кепілдік
ассоциация ғана құқылы. ХЖТ кітапшасы ескертпесіз ресімделсе, онда кеден
органдары кепілдік ассоциацядан кеден баждарын және салықтарды төлеуді
талап ете алмайды. Кедендік ресімдеу жалған, заңсыз жасалынуы және тауарлар
межелі кеденге жеткізілмегені туралы куәлік болған жағдайда тексеру
жүргізіледі. Қазақстандық КазАТО жауапкершілігі ҚР территориясы арқылы
тасымалданатын транзит тауарларға, қазақстандық және шетелдік
тасымалдаушыларға таралады. Сонымен қатар, ХЖТ кітапшасын қандай ұлттық
кепілдік ассоциация бергеніне қарамастан оларға жауапкершілік етеді.
Әр ХЖТ кітапшасы бойынша 50 000(елу мың АҚШ $) дейін кеден төлемдерін
және салықтарын төленгенін кепілдейді. Аталған сома теңге немесе шетел
валютасы түрінде төленеді. Кеден кодексіне сәйкес валютаның курсын
Қазақстанның Ұлттық банкі анықтап отырады.
Қазақстан Республикасының территориясына транзит тауарлары кірген кезде
кедендік ресімдеу тәртібі бойынша кеден органына келесі құжаттарды ұсынуы
тиіс:
- жөнелтуші мемлекеттің кеден органдарымен және транзиттік мемлекеттерді
ХЖТ кітапшасын толтырылған және ресімделген құжатын;
- өткізу туралы рұқсат;
- тауарларды алып жүру құжаттарын.
Кеденге алып кіргенде ХЖТ кітапшасының құжаттары бекітілген тәртіп
бойынша тексереді. ХЖТ кітапшасын толтырғанда ерекше назарды:
- жүк манифестінің толтыруына (жүк манифестіне енгізілген мәлімет, жүк
және тауарларды алып жүру құжаттарындағы мәліметтерге сәйкес келу
керек);
- жөнелтуші кеден органдарының штамптары және аралық кеден органдарының
ХЖТ кітапшасындағы берешектерін тексеру.
Кеден органдары ең алдымен ХЖТ кітапшаның ұрланған тізімде
тіркелмегенін тексеруі қажет.транзит жүгі кеденге кіргенде алдымен кедендік
тексеру тобы: көлік құралдары мен контейнерлердің техникалық жағдайларын
тексереді; көлік құралдары мен контейнерлердің мөрлерін және пломбаларын
орында тұрғанын және бұзылмағанын тексереді; ерекше жағдайларда: көлік
құралдары мен контейнерлердің бөлімдерін тексереді.
Егер ХЖТ процедурасы нәтижесінде құжат немесе дәлелді бұзушылық табылса
тауарлар көлік құралдарды тиісті процедураға ауыстыруға келесі мынандай
шешім негізінде жүзеге асады:
- қажет болған жағдайда қосымша кедендік қамтамасыз ету қосылады;
- тауардың кедендік құны анықталады; кедендік құнды анықтау үшін көлік
және сақтандыру құжаттарының шот-фактурасы қолданылады, жөнелтуші
мемлекеттің кедендік декларациясы, қосымша парақтары, және т.б.
тауарда алып жүк құжаттары. Егер кедендік құнды анықтау мүмкін
болмаған жағдайда кедендік құн анықталмады деген жазбаны басады;
- СЭҚ ТН бойынша тасымалданатын тауардың коды көрсетіледі, ал егер нақты
кодын анықтау болмаған жағдайда тауардың позициясы көрсетіледі және
тауарға толық сипаттама беріледі, егер ол тауарды идентификациясын
бергенде немесе жоғалтқанда және жеткізбеген жағдайларда;
- жеткізу мерзімі көрсетіледі;
- тауарларды жеткізу орны көрсетіледі;
- ХЖТ кітапшасы арнайы журналда тіркеледі;
- ресімделген ХЖТ кітапшасы тасымалдаушыға қайтарылады;
- кедендік бақылау аймағынан көлік құралдарының шығуға рұқсаты бақылауға
жауапты лауазымды тұлғаның жеке номерлі штампын басып сол күнгі
уақытпен және қол қоюмен жүзеге асырылады.
Межелі кеден органына тауарлар мен көлік құралдары жеткен кезде келесі
құжаттарды тапсыруы тиіс:
- ХЖТ кітапшасында кіргені туралы кедендік белгінің болуы;
- Кедендік ресімдеу үшін қажетті жүк және тауарларды алып жүруші
құжаттар.
Үлкен және ауыр салмақты тауарлардың кедендік ресімдеудің
ерекшеліктері. Көлік құралдарында тауарларды пломбалы түрде тасымалдауға
мүмкін болмайтын жағдайда тауарларды ашық алаңда көлік құралдары арқылы
тасымалдауға болады. Үлкен және ауыр салмақты тауарларды тасымалдау кезінде
ХЖТ кітапшасының бетіне және барлық парақтарына Үлкен немесе ауыр салмақты
тауарлар ағылшын немесе француз тілінде HEAVY OR BULKY GOODS белгі
қойылуы тиіс. Жөнелтуші кеден ХЖТ кітапшасымен қатар суреттер, қораптар
парақтары, сызбалар және тасымалдаудағы тауардың идентификациясына қажетті
т.б. құжаттардың, болуын талап ете алады. Мұндай құжаттар жөнелтуші кеден
органымен куәләндырылып ХЖТ кітапшасының әрбір парағына жабыстырылады.
Мұндай тауарлар Қазақстан территориясы арқылы өткен кезде кеден органдары:
- ХЖТ Конвенциясының талаптарының сақталуына бақылау жасап отыру керек;
- ҚР территориясы тауарларды әкелген кезде қажет болған жағдайда қосымша
кеден идентификация құралдарын жабыстыру;
- әкелген немесе әкеткен кезде тексеру мақсаты бойынша ХЖТ кітапшасының
манифестінде көрсетілмеген тауарлардың бар болмауына қадағалау жасау.
Көліктік жол апаттары. Көліктік жол апаттары – күтпеген жағдайлар
әсерінен өзімен бірге тауарлар мен көлік құралдардың және олардың
пломбаларының бүлүнуіне алып келген жағдай.
Көліктік жол апаты болған жерде тауарлар мен көлік құралдардың және
кеден органдарының пломбалары мен мөрлерінің бүлүнген жағдайына байланысты
тасымалдаушының өтініші бойынша:
- жол апаты туралы тасымалданушыдан жазбаша түсініктеме алуы тиіс;
- ХЖТ процедурасын сақтай отырып тауарларды ары қарай тасымалдау
мүмкіншілігіне орай шешім шығару;
- жол апаты туралы толтыру немесе лауазымды тұлғаның хаттаманы
толтырғанын кәуландыру.
Сонымен, ХЖТ жүйесі 33 жыл бұрын құрылса да қазіргі таңдағы 1975 ж. ХЖТ
Конвенция ережелері тауарлар және көлік құралдарын транзитін реттеуге өте
тиімді және Еуропа мен Азияның арасында сауда мен көлік қатынасының дамуына
үлкен ықпалын тигізуде.
2 Тауарлар мен көлік құралдарының халықаралық транзитінің құқықтық
негіздері
2.1 Ішкі кедендік транзиттің құқықтық негіздері
Осы тарауда пайдаланылатын ұғымдар мыналарды білдіреді:
1) ішкі кедендік транзит рәсімі – тауарлар мен көлік құралдарын
жөнелтуші кеден органынан межелі кеден органына дейін кедендік
бақылаумен өткізудің осы Кодексте жіне Қазақстан Республикасы
бекіткен халықаралық шарттарда белгіленген тәртібі;
2) аралық кеден органы – ішкі кедендік транзит рәсімі бойынша
өткізілетін тауарларды ішінара түсіру жүргізілетін кеден органы.
Ішкі кедендік транзит ережелері, уақытша сақтау орындарының, еркін және
кеден қоймаларының, арнайы экономикалық аймақтардың арасындағы өткізуді
қоса алғанда, кедендік бақылаудағы тауарлар мен көлік құралдарын Қазақстан
Республикасының кедендік аумағы немесе шет мемлекеттің кедендік аумағы
бойынша өткізудің барлық жағдайларында қолданылады.
Бұл ережелер құбыр тасымалымен және электр беру желілері бойынша
өткізілетін тауарларға, сондай-ақ әуе кемесі тұрақты халықаралық рейс жасау
кезінде тауарлар келетін жерде тауарларды ішінара түсірместен аралық немесе
мәжбүрлі (техникалық) түрде қонса, әуе көлігімен тасымалданатын тауарларға
қолданылмайды.
Ішкі кедендік транзит – кедендік бақылаудағы тауарлар Қазақстан
Республикасының кедендік аумағы бойынша, сондай-ақ осы тарауда белгіленген
шарттар сақталған жағдайда, шет мемлекеттің аумағы арқылы өткізілетін
кездегі кедендік рәсім.
Ішкі кедендік транзит кезінде тауарлар жөнелтуші кеден органынан межелі
кеден органына дейін тасымалдаушының және (немесе) тауарлар мен көлік
құралдарын өткізуші тұлғаның жауапкершілігімен өткізіледі.
Тауарларды бірдейлендіру құралдарын тасымалдаушылар мен жөнетушілердің
пломбаларын пайдалана отырып, ішкі транзит рәсімі бойынша теміржол
көлігімен өткізуге жол беріледі.
Транзиттік тауарларды ішкі кедендік транзит рәсімі бойынша Қазақстан
Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізу осы Кодекстің 74-бабының 2-
тармағында аталған шаралардың бірі сақталған жағдайда жүзеге асырылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын ішкі кедендік транзит рәсіміне сәйкес
өткізу мынадай шарттар сақталған жағдайда жүзеге асады:
- тауарларды ҚР-ның кеден аумағына әкелуге немесе әкетуге тыйым
салынбаған;
- жеткізуді бақылау құжаты. Тауарлардың жеткізілуін бақылау құжаты –
Қазақстан Республикасының кеден шекарас арқылы өткізілетін тауарлар
туралы мәліметті қамтитын, кеден органдарының тауарлардың межелі кеден
органына дейін жеткізілуін бақылауды жүзеге асыру үшін арналған құжат;
- тауарлардың жеткізілуін бақылау құжаты бір немесе бірнеше тауарға
ілеспе құжаттармен тасымалданатын тауарлардың әрбір легіне
ресімделеді. Тауарларды топтастырып тасымалдау кезінде жеткізу бақылау
құжаты әрбір жүк жөнелтуші мен жүк алушыға жеке-жеке ресімделеді;
- тауарлардың жеткізілуін бақылау құжатын декларант, ал декларант
болмаған кезде кеден органының лауазымды адамы толтырады;
- тауарлардың жеткізілуін бақылау құжаты нысаны және толтыру тәртібін
кеден ісі мәселелері жөніндегі уәкілетті орган белгілейтін қатаң
есептік құжаты болып табылады;
- Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда көзделген
жағдайларда тауарлардың жеткізілуін бақылау құжаты ретінде осындай
шарттармен белгіленген құжаттар пайдаланылады.
Тауарлар мен көлік құралдарын жеткізуді қамтамасыз ету шараларының бірі
сақталған жағдайда жол беріледі.
Ішкі кедендік транзиттің рәсіміне сәйкес тауарлар мен көлік құралдарын
жеткізуді қамтамасыз ету шараларына кіреді:
- тауарларды алушының жеткізіп беру жөніндегі кепілдік міндеттемесін
табыс етуі;
- кез-келген кеден органында кедендік төлемдердің және салықтардың
төленуін қамтамасыз ету;
- тауарларды кедендік тасымалдауға өткізуі;
- тауарларды кедендік алып жүру жатады.
Тасымалдаушы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуші тұлға аталған
шаралардың кез-келгенін таңдауға құқылы.
Тауарды ішкі кедендік транзит рәсіміне сәйкес теміржол көлігімен өткізу
кезінде төмендегі ережелер қолданылмайды:
- тауарларды алушының жеткізіп беру жөніндегі кепілдік міндеттемесін
табыс етуі;
- тауарларды кедендік тасымалдауға өткізуі;
- тауарларды кедендік алып жүруі.
Ішкі кедендік транзит кезінде тауарлар мен көлік құралдарын жеткізуді
қамтамасыз ету шаралары Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық
шарттарға сәйкес тауарларды өткізу кезінде және әуе көлігімен тасымалдау
кезінде қолданылмайды.
Кеден төлемдерін және салықтарды төлеуді міндетті түрде қамтамасыз ете
отырып, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Тауарларды жеткізіп беру жөніндегі кепілдік міндеттемені алушы
толтырадй және оны межелі кеден органы тіркейді. Тауарларды жеткізіп бері
жөніндегі кепілдік міндеттеменің нысанын мен тәртібін кеден ісі мәселелері
жөніндегі уәкілетті орган белгілейді.
Ішкі кедендік транзитті қолдану үшін – тасымалдаушы тауарлардың жеткізу
бақылау құжатын ресімдеуі керек. Ол үшін жөнелтуші кеден органына тауарға
ілеспе құжаттарын табыс етеді. Табыс етілген құжаттарды бақылау, құжатты
тіркеу, номерін көрсете отырып, жөнелтуші кеден органының лауазымды адамы
куәландіреді.
Жалпы, ішкі кеден транзит кезінде тауарлармен жасалатын операциялар:
1. ішкі кезен транзитке сәйкес тасымалданатын тауарлар мен жүк
операцияларын жүргізуге қызмет аймағында осы операцияларды жүзеге
асыру қажеттілігі туындаған кеден органының бақылауымен жол беріледі;
2. егер тауарларды қойылған кедендік пломбалары және мөрлерін бұзбай бір
көлік құралынан екіншісіне қайта тиеу мүмкін болса, қызмет аймағында
осы операция жүргізілетін кеден органына алдын-ала хабарлау арқылы
мұндай қайта тиеуге жол беріледі;
3. тұлғаның өтініші бойынша кеден органы кедендік бақылаудағы тауарлар
мен жүк операцияларын кеден органының жұмыс уақытынан тыс жүргізуге
рұқсат етеді.
ҚР-ның территориясы бойынша тауарларды өткізуде ішкі кедендік транзит
процедурасының тәртібі бойынша толық кедендік бақылау жөнелтуші кеден
органы мен межелі кеден органына дейін, барлық көлік құралдарымен
тасымалдаушы міндетінде болады. Сонымен бірге ішкі кедендік транзит
процедурасы арқылы тауарлар бір немесе бірнеше аралық кеден органдары
арасында тасымалданады.
Бірақ кеден органдары арасында тауарларды өткізуде толық кедендік
бақылауды жүзеге асыруды кеден органымен (пломбалар, мөр және идентификация
шаралары) қораптар, көлік құралдары немесе контейнерлерде, кедендік
қамтамасыз етуде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz