Дипломатиялық құжат тілінің терминдері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . 3

«Терминология» ұғымы

1. 1 «Терминология» ұғымы туралы . . . 8

1. 2 Терминологияның және терминдердің негізгі сипаттары . . . 10

2. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі дипломатиялық терминдердің лингвистикалық сипаты

2. 1 Салалық терминдер ─ лексиканың ерекше қабаты . . . 16

2. 2 Дипломатиялық терминдер жүйесінің қалыптасуы . . . 19

2. 3 Дипломатиялық терминдердің өзіндік сипатты белгілері . . . 22

2. 4 Қазақ және ағылшын тілдеріндегі қысқарған және біріккен

дипломатиялық терминдер . . . 24

2. 5 Дипломатия саласындағы халықаралық терминдер . . . 28

3. Қазақ және ағылшын тілдеріндегі дипломатиялық терминдердің құрылымдық типтері: жасалу жолдары.

3. 1 Дипломатиялық терминдердердің семантикалық тәсіл арқылы

жасалуы . . . 31

3. 2 Дипломатиялық терминдердердің морфологиялық тәсіл арқылы

жасалуы . . . 33

3. 3 Дипломатиялық терминдердердің аналитикалық (синтаксистік) тәсіл

арқылы жасалуы . . . 37

3. 4 Калька тәсілімен жасалған дипломатиялық терминдер

3. 4. 1 Калькалау - терминжасам тәсілі . . . 41

3. 4. 2 Калька тәсілімен жасалған дипломатиялық терминдер44

4. Mектеп оқушыларына ағылшын тілін оқытуда дипломатиялық терминдерді қолдану тәжірибесі . . . 46

Қорытынды . . . 52

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 54

Қосымша

Кіріспе

Қазіргі дамушы қоғам адамнан барынша шығармашылықтылықты, қабілеттілікті және шеберлікті (профессионализмді) талап етеді. Кез-келген мемлекетте халықтың, яғни әрбір азаматтың өз ісіндегі шеберлігін дамыта, өрістете отырумен қатар біліктілігін дәлелдеуін жоғары қояды. Сөз таластыруға болмайтын біліктілік, дәлірек айтқанда терминология біліміндегі біліктілік тек қана лингвистикалық тіл білімінде емес жалпы білім саласында, әсіресе ағылшын тіл білімінде де алатын орны ерекше. Мемлекетіміздің жан-жақты табысты өркендеуі мен дамуының нәтижесінде ағылшын тілін арнайы мақсатта оқыту мен үйрену мәселесі алдыңғы қатарға шығып отыр. Ағылшын тіл білімінің лингвистика саласының бір бөлігі терминология саласы болып табылады. Әрбір тілдің сөздік қорының басым бөлігін терминология құрайды. Бұл сала да - қарқынды даму үстіндегі және тілдегі тілдік жаңа құрылымдардың көп бөлігінің тудырушысы. [1, 189 б. ]

Қоғамның әртүрлі салаларындағы экономикадағы, мәдениетттегі, ғылым мен білім салаларындағы өзгерістер осы әр саладағы терминологиялық жүйені жетілдіруді өзекті мәселелердің біріне айналдыруда.

Сан алуан ғылым салалары өзіндік ерекшеліктеріне қарай жүйелі ұғымдардан тұрады. Ұғымдардың атауға ие болуы, белгілі бір термин ретінде қалыптасуы терминдену заңдылықтары арқылы жүзеге асырылады. Түрлі лексемалардың семантикалық өрісте қолданылуы сияқты, терминдер де терминологиялық өрісте пайда болып, оның ішкі заңдылықтарына бағынады. [2, 184 б. ]

Бүгінгі таңда Қазақстанның өзге елдермен жасайтын келісімдері мемлекеттік тілде жазылатыны белгілі, яғни халықаралық қатынаста мемлекеттік тіл өз қызметін атқара бастады. Елімізде болып жатқан түбегейлі өзгерістер тіліміздің жан- жақты, оның ішінде терминология саласының дамуына жағдай туғызды.

Зерттеу жұмысымызда ағылшын және қазақ тіл білімінде терминжасам принциптері белгіліеніп, салалық термин жасаудың маңыздылығы айқындалды. Осыған байланысты ағылшын және қазақ тіліндегі салалық терминдердің жасалу жолдарына, олардың лексика-семантикалық құрылымына терең талдау жасау, терминдерді бір жүйеге түсіру мен оны барлық ғылым мен өндіріс салаларына енгізу, кірме сөздердің ену процесін анықтау, терминжасамдағы кальканың рөлі сияқты мәселелер зерттеу жұмысымызда қарастырылады. . Осы мақсатқа орай, зерттеу жұмысымызда осы күрделі мәселелердің бірі ─ ағылшын және қазақ дипломатиялық терминдерінің тілдік табиғатын, жасалымын салғастыра зерттеу қолға алынып отыр.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі . Терминологияның басты мәселелерінің бірі жалпыхалықтық қолданыстағы сөздердің терминдену жолдары, олардың терминологиялық қорды құрауға қатысы мен тілдегі семантикалық өзгерістерді зерттеу екендігі белгілі. Осы ретте зерттеу жұмысының өзектілігі жаңа терминдер, оның ішінде дипломатия саласына қатысты терминдер жасаудағы әртүрлі тәсілдердің, терминдердің, термин қалыптастыруға негіз болатын қазақ және ағылшын тілдерінің ішкі заңдылықтары мен қайнар көздерінің ерекшеліктерін көрсетудің қазақ және ағылшын тіл біліміндегі маңыздылығынан көрінеді.

Зерттеу нысаны ─ қазақ және ағылшын тілдеріндегі салалық терминдер қатарында қаралатын дипломатиялық терминдер жүйесі.

Зерттеу пәні салғастырмалы түрде қаралатын қазақ және ағылшын тілдеріндегі дипломатиялық терминдердің жасалуы, олардың лингвистикалық сипаттамасы, жалпы қалыптасу принциптері мен заңдылықтары және лексика-грамматикалық ұқсастықтары мен айырмашылықтары болып табылады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты ─ қазақ және ағылшын тілдеріндегі дипломатиялық терминдер жасалымының ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау. Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттерді шешу көзделді:

Қазақ және ағылшын тілдерінің дипломатиялық терминдер жүйесінің қалыптасуы мен даму жолдарының терминологиялық өрістегі орнын айқындау;
Қазақ және ағылшын тілдеріндегі дипломатиялық терминдердің белсенді қолданылатын салаларын көрсетіп, халықаралық терминдер үлесін анықтау;
Дипломатиялық терминдер жүйесін тілдік тұрғыдан талдай отырып, олардың ұғымдық белгілерінің терминденуі мен қолданылу еркшеліктерін және жасалу жолдарын айқындау;
Қазақ және ағылшын тілдеріндегі дипломатиялық терминдердің негізгі лексика-грамматикалық ерекшеліктері мен ұқсастықтарын ашып көрсету.

Зерттеу жұмысымыздың гипотезасы болып мына тұжырымдар табылады:

Ағылшын дипломатиялық терминдері қалыптасуының ұзақ тарихы бар, жасалу жодары әр алуан, сөзжасам тәсілдерін толық қамтыған, бір жүйеге келтірілген, ғылым тілі ретінде қалыптасқан; қазақ дипломатиялық терминдерінің даму долы қысқа, бірақ қарқынды әрі жүйелі қалыптасу үстінде, дамуы мен қалыптасуы әртүрлі екі тілдің терминологиясының даму барысын салыстыра зерттеу, әр типті терминдердің әрқалай берілетіндігін айқындау, қазақ тіліндегі дипломатиялық терминдердің даму тенденциясын болжауға мүмкіндік береді;
ағылшын тіліне енген кірме дипломатиялық терминдердің көбінесе бастапқы күйі сақталмай, өзгеріске ұшыраған, ал қазақ тіліне енген кірме дипломатиялық терминдер көбінесе бастапқы қалпын сақтаған, алайда олар да фонетикалық жағынан бірте-бірте өзгеріске ұшырайды деп болжам жасауға болады;
ағылшын тілінде біріккен дипломатиялық терминдер қазақ тілінде терминдік тіркес түрінде беріледі, даму барысында олардың біріккен терминдер қатарына қосылуы мүмкін;
қазақ және ағылшын тілінде дипломатиялық терминдер құрамын ана тілінің лексикасы және кірме сөздер, халықаралық терминдер құрайды, біріккен халықаралық терминдерді жасауда сөз біріктіретін компоненттер толығымен халықаралық лексемадан тұрады;
қазақ және ағылшын тілдеріндегі дипломатиялық терминдердің семантикалық және морфологиялық, аналитикалық тәсіл арқылы жасалуы әр тілдің өзіндік тілдік заңдылықтарына негізделеді.

Зерттеу әдістері. Зерттеу барысында негізінен

сипаттама;
компоненттік талдау;
Құрылымдық;
семантикалық талдау;
Жүйелеу;
салыстырмалы талдау әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының дерек көздері. Негізгі зерттеу материалы ретінде 15000-нан астам дипломатиялық термин мен терминдік тіркестер алынды, шамамен оның 6000-ға жуығы - қазақ дипломатиялық терминдері, 9000-ға жуығы - ағылшын дипломатиялық терминдері. Зерттеу барысында осы сала терминдеріне қатысты пайдаланылған лексикографиялық еңбектер (сөздіктер мен түсіндірме сөздіктер) :

Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. І-Х томдар. -Алматы: Ғылым, 1974-1986;
Қазақ тілінің сөздігі. -Алматы, 1999. -774 б. ;
Громыко А. А. Дипломатический словарь в трех томах. -Москва, 1985-1986;
Шах-Назарова В. С. Англо-русский дипломатический словарь. -Москва: Русский язык, 2001. -855 с;
Мақашева К. Н. Дипломатиялық сөздік. -Алматы, 2000. -248 б.
Борисенко И. И., Евтушенко Л. И. Английский язык в международных документах. -Киев: Логос, 2001. -479 с;
Ғеltham R. G. Diplomatic Handbook. - London and New Yorк: Longman, 2000. -178 р. пайдаланылды.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысымыз осы зерттеуіміздің мақсат, міндеттерін, нысанын, пәнін, гипотезаларын анықтайтын кіріспе бөлімнен, жалпы терминология мен терминдердің мағыналық ұғымын ашатын, дипломатиялық терминдердің тіл лексикасындағы алатын орнын айқындайтын, ағылшын және қазақ тіліндегі дипломатиялық терминдердің жалпы сипаты, түрлері, құрылымы, жасалу жолдары мен тәсілдерін көрсететін тараулардан, сонымен қатар, екі тілдегі дипломатиялық терминдерді мектептерде ағылшын тілін оқытуда бұл дипломатиялық терминдердің маңызы мен оларды оқытудің әдістемелік тәсілдерін көрсететін тараудан тұратын негізгі бөлімнен және зерттеу жұмысымызға қорытынды сараптама беретін қорытынды бөлімнен тұрады.

1. «Терминология» ұғымы

1. 1 «Терминология» ұғымы туралы

Терминология кең мағынасында «адамның кәсіптік қызмет саласындағы қолданылатын арнаулы лексиканы қамтитын, тілдің сөздік құрамының бөлігі». [3, 18 б. ] Терминтанушы ғалымдар терминологияны біркелкі түсіне бермейді. Олардың көзқарасындағы негізгі айырмашылық терминологиядағы жүйелілік пен оны қалыптастырудағы адамның саналы әрекетіне байланысты. Соңғы жылдарға дейін терминологияға ұғымдар жүйесінің ерекшеліктеріне сай лексикалық жүйелілік тән делініп келсе, кейінгі уақытта терминжүйе пайда болып, кейбір терминтанушы ғалымдар нағыз жүйелілік осы терминжүйеге тән деп түсіндіреді. Мәселен алғашқы пікірдегі ғалымдар үшін « Терминология ─ арнаулы сала ұғымдарының жүйелілік ерекшелігін көрсете отырып, оның коммуникативтік қажеттілігін өтеуге қызмет ететін атаулар жиынтығы». Ал екінші пікірді ұстанатындар үшін « Терминология ─ адам қызметі мен білімнің белгілі бір арнаулы пайда болып, оның дамуы барысында стихиялы түрде қалыптасатын сол сала үғымдарын белгілійтін табиғи тілдің лексикалық бірліктерінің жиынтығы» (Лейчик) . [4, 176 б. ]

Терминологияға жаңаша анықтаманың берілуі терминжүйе ұғымының пайда болып, оның терминологиядан аражігі ажыратылуымен байланысты. Сонымен кейінгі жылдары бірқатар ғалымдар терминологияны стихиялы түрде қалыптасқан атулар жиынтығы деп түсіндіріп, ал «терминжүйе» ұғымына мынадай анықтама береді:

«Терминжүйе (терминологиялық жүйе) ─ құраушы элементтері белгілі бір арнаулы мақсаттар тілінің лексикалық бірліктері (сөз және сөз тіркесі) болып табылатын, ал құрылымы негізінен сол теорияның ұғымдар жүйесіне барабар келетін, адам қызметі мен білімнің қандай да бір арнаулы саласы теориясының таңбалық үлгісі (моделі) ».

Терминжүйеге берілген мына анықтамада да термионологиялық жүйе түзуде ұғымдар жүйесінің басты орында тұратындығы атап көрсетілген:

« Терминжүйе ─ әліпби бойынша емес, белгілі бір ғылымның ұғымдарын классификациялау (сыныптастыру) бойынша реттелген терминдердің жиынтығы».

Терминология стихиялы түрде қалыптасты деген пікір әлі де тереңірек зерттеуді қажет етеді. Бірақ бұдан терминологияға жүйелілік тән емес деген қорытынды жасауға болмайды.

Екі түрлі пікірдегі ғалымдарға да ортақ нәрсе, олар ─ терминологияны терминдер жиынтығы деп санайды. Яғни, мұны ғалымдар тоқтамға келген терминология ұғымының негізгі белгілерінің бірі деуге болады.

Терминология терминінің өзі көпмағыналы термин. Ғалымдар оның бес түрлі мағынаны білдіретінін көрсетеді:

термин-сөздердің жиынтығы немесе жалпы көптеген саны белгісіз терминдер;
қандай да бір сала терминдерінің (ұғымдары мен тауларының) жиынтығы (медицина терминологиясы, география терминологиясы) ;
терминдердің жасалуы, құрамы мен қызметі туралы ілім;
белгілі бір тілде қолданылатын белгілі бір білім саласы терминдердің жасалуы, құрамы мен қызметі және олардың басқа тілдердегі баламалары (эквиваленттері) туралы ілім;
жалпы терминологиялық ілім. [5, 14 б. ]

Терминологиялық лексиканың әдеби тілге қатысы туралы мәселеге деген ғалымдардың көзқарасы да бірдей болмай келгендігі белгілі. А. Суперанская және басқа ғалымдар ондай пікірлерді үш топқа жіктейді:

Терминология ─ әдеби тіл лексикасының құрамына кіретін бір бөлігі.
Терминология ─ әдеби тілмен аз ғана ортақтастығы бар ұлттық тілдің дербес лексикалық бөлігін құрайды.
Терминология ─ ешқандай да тіл емес, ол жасанды таңбалардың жүйесі болып табылады. [6, 91 б. ]

Бұл үш түрлі пікірдің алғашқы екеуінің қайсысы дұрыс деген мәселе туралы ойлануға, пікір таластыруға болар, ал үшіншісінің негізі берік деп айта алмасақ керек. Термндердің негізгі басым бөлігі белгілі бір ұлт тілі негізінде жасалған сөздер (символ-сөз терминдерді қоспағанда) екендігін ескерсек, бүкіл терминологияны жасанды таңбалар жиынтығы деп оны тілден мүлде бөліп қараудың реті бар деп айту қиын. Ал алдыңғы екі көзқарасты жақтаушылардың да алға тартатын өзіндік деректері мен дәлелдері бар.

Салалық терминология. Ғылым мен техниканың, өндіріс пен өнердің сан түрлі салалары болатындығы белгілі. Адам қызметінің алуан түрлі сондай арнаулы салаларындағы деректі және дерексіз ұғымдардың атаулары мыңдап саналады. Сондай белгілі бір арнаулы сала атаулардың жиынтығын ─ салалық терминология деп атайды. Мұндай терминдер жиынтығын география терминологиясы, дипломатия терминологиясы, физика терминологиясы, математика терминологиясы, музыка терминологиясы деп өз саласының атымен қосып нақтылап та атай береді. [7, 61 б. ]

1. 2 Терминологияның және терминдердің негізгі сипаттары

Терминологияны жасалу кезеңі мен оны құрайтын терминдердің құрамына, жасалу тәсілдеріне, тілдерге қатысына қарай сипаттайды. Терминологиялардың өзіндік сипаттарын анықтау өте қажет. Соған байланысты терминтануда сол сипаттарды білдіретін терминдер орныққан. Төменде олардың негізгілеріне тоқталамыз.

Терминологияның тарихи сипаты ─ оның жасын, жасалу тәсілдерін, байырғылығын, жасалу үлгілерін, тұйықтығын, тұрақтылығын көрсету арқылы анықталады.

Терминологияның жасы ─ белгілі бір саланың бөлініп шығу кезіне сәйкес мағынаны арнайыландыру арқылы жасалған терминдердің пайда болуының орташа уақытымен өлшенетін мерзім.

Терминологияның жасалу тәсілдері ─ терминжасамның түрлі тәсілдерімен (лексика-семантикалық, морфологиялық, синтаксистік) жасалған терминдердің ара-салмағын анықтау. Бұл белгілі бір саланың терминжасам үрдісін, дәстүрін анықтап, сол саланың терминологиясын одан әрі жетілдіру үшін қажет жұмыс.

Терминологияның байырғылығы ─ белгілі бір терминологияның құрамындағы байырғы терминдер мен өзге тілден енген терминдердің ара-салмағын анықтау арқылы айқындалатын сипаты.

Терминологияның бұл сипатын анықтау ─ сол сала терминологиясының қалыптасуына өзге ұлттар тілдерінің әсерін және ғылыми-техникалық қарым-қатынастың бағытын анықтау үшін қажет.

Терминологияның құрылу үлгілері ─ бұл терминологияның тиісті білім саласының құрылу, қалыптасу үлгісіне сәйкес келетін сипаты.

Ғылымтануда білімнің жаңа салалары үш негізгі үлгі бойынша қалыптасатындығы анықталған. Олар:

белгілі бір арнаулы саланы бөлшектеу және одан жаңа саланың тармақталып бөлініп шығуы (хирургия ─ абдоминальді хирургия, торакальді хирургия немесе гигиена ─ коммунальдық гигиена т. б. )
екі ғылым саласының тоғысуы (биохимия, биофизика, математикалық логика т. б. )
кешенді ғылымдар мен бірнеше ңылымдардың өзара байланысы негізінде қалыптасатын ғылымдар (ғылымтану, экология, информатика т. б. )

Терминологияның тұйықтығы ─ бір тілдегі терминологиялардың бір-бірінен терминалмасуын, сол саланың өз терминдері мен өзге саланың терминдерінің ара-салмағын анықтау арқылы көрініс беретін сипаты.

Бұл осы арнаулы салаға іргелес немесе басқа салалардың терминдерінің қаншалықты дәрежеде енгендігін және терминологияның туыстығын анықтау үшін маңызды.

Терминологияның туыстығы ─ бұл терминологияның туыстығы бір арнаулы сала лексикасынан бөлініп шыққан ( генетикалық ) және әртүрлі арнаулы сала лексикаларының шығу тегінің бірдей немесе ұқсас болуы ( типологиялық ) сипаты.

Терминологияның тұрақтылығы ─ терминологияның белгілі бір уақыт аралығында негізіг бөлігі мен құрылымын сақтап тұруы.

Жоғарыда терминологияның тарихи сипатын білдіретін ұғымдар аталып көрсетілді. ал терминологияның формалды сипатын көрсететін ұғымдар

Терминологияның мөлшері ─ терминологияның құрамына кіретін терминдер санымен айқындалатын сипаты.

Құрамына 100 терминге дейін кіретін болса оны ─ микротерминология , 100-ден 1000-ға дейін термин болса ─ мезотерминология , 1000-нан астам термин болса ─ макротерминология , ал 1 терминнен асса ─ мегатерминология деп атайды.

Терминологиядағы терминдердің орташа ұзындығы ─ нақты бір терминологиядағы терминдерді құрайтын сөздердің орташа санымен (лексикалық өлшем) немесе терминдерді құрайтын таңба санымен (таңбалық өлшем) өлшенетін сипаты.

Терминологияның құрылымдық құрамы ─ терминдердің түрі мен құрылымдық типтерінің арақатынасы арқылы көрінетін сипаты.

Терминологияның уәжділігі ─ әр түрлі типтегі уәжі белгілі терминдердің жалпы пропорциясы мен арақатынасын анықтау арқылы көрінетін сипаты.

Сондай-ақ белгілейтін саласының сипатына қарай терминологиялар ─ ғылыми терминология, жалпы ғылыми терминология, пәндік терминология, техникалық терминология, жалпы техникалық терминология, салалық терминология немесе тарпәндік, тарсалалық, тармамандық терминология деп те жіктеледі.

Терминологияның бөлшегі - термин. Терминнің тілдік сипатына тоқталатын болсақ, терминді әдетте біз ең алдымен, адам қызметінің белгілі бір арнаулы саланың шеңберінде, негізінен кәсіби мамандар тілінде, арнаулы әдебиеттерде қолданылатын сөз деп ұғамыз. Ал терминтанушы мамандар арасында терминнің тілдік табиғатын танытатын әр түрлі белгілері атап көрсетіледі. Термин жөнінде сөз қозғалғанда "Барлық термин - сөз. Бірақ сөздің бәрі термин емес" деген тұжырым жиі қайталанып жатады. [8, 6 б. ] Бұл тұжырымды тілдегі сөз деп танылатын тілдік бірліктерге қатысты дұрыс айтылған деуге болады. Алайда терминнің тілдік бірлік болып табылмайтын кұрамына сандар, графикалық таңбалар кіретін символ-сөз түрлері де болатындықтан, мұндай тұжырымды терминнің барлық типтеріне қатысты жалпы сипат ретінде қабылдауға келе бермейді. Сонымен қатар, терминнің тек қана сөз емес, терминологияда сөз тіркесі түріндегі терминдердің мол екенін және кейбір тілші-терминолог ғалымдар атап көрсетіп жүргеніндей, сөйлем терминдердің де болатынын ескерсек, "Барлық термин - сөз. Бірақ сөздің бәрі термин емес" деген пайымдаудың термин табиғатын жан-жақты ашып тұр дей алмасақ керек. Сондай терминнің тілдік табиғатын түсіндіру кезінде өте жиі қайталанатын тұжырымдардың бірі Н. З. Котелованың "Терминдер - сөздер, тілдік ешнәрсе оларға жат емес" ("Термины - это слова, и ничто языковое им не чуждо") деген сөзі. Ғалымның сөзін түпнұсқа тілдегі қалпына байланып жоғарыдағыдай сөзбе-сөз, дәлме-дәл көшірмей, автордың айтпақ ойы мен сөйлем мағынасын сақтай отырып, өз түсінігімізге лайықтап, тілімізге жатықтау етіп сәл басқашалау аударсақ, "Термин деген - сөз, тілдегі сөзге тән қасиеттердің ешқайсысы да оған жат емес" деген болар едік. Термин-сөздің лингвистикалық табиғатын тану тұрғысынан келгенде ғалымның пікірі орынды айтылған. Оны соңғы жылдары терминтану саласында жүргізілген көптеген лингвистикалық зерттеулер нәтижелері растап отыр. [9, 47 б. ]

Жалпы термин жөнінде нақгы мыналарды айтуға болады:

Терминдер негізінен сөз немесе сөз тіркестері болады.
Терминдер - негізінен тілдік бірліктер (символ-сөз, сан, географиялық таңба түріндегі терминдер де бар. Бірақ терминологиядағы олардың үлес салмағы термин-сөздерге қарағанда әлдеқайда төмен) .
Термин - белгілі бір терминологияның мүшесі. [10, 144 б. ]
Термин деген - ұғым аты.
Терминнің міндетті түрде дефинициясы болады.
Терминдердің негізгі басым бөлігі жалпы есімдер, сөз табына қатысы жағынан зат есімдер болады.
Терминдер атауыштық қызмет атқарып, негізінен ғылым тілінде, белгілі бір арнаулы сала шеңберінде қолданылады.

Бұл аталғандарды терминтану саласындағы ғылыми еңбектердің көпшілігінде аталып көрсетілетін, мамандар мойындаған терминнің басты белгілері деуге болады. Терминтану саласындағы зерттеу еңбектерінде, лингвистикалық ғылыми әдебиеттерде терминнің өзге де қасиеттері, өзіндік қырлары мен ерекшеліктері аталып жатады.

Термин кұрамы жағынан түбір сөз де, туынды сөз
де, күрделі сөз де, терминологиялық тіркес те болуы
мүмкін. Осы терминдерге әртүрлі теориялық көзқарастар тұрғысынан берілген анықтамаларды қарастыра кетейік:

Лингвистикалық анықтама:

Термин - ғылыми немесе өндірістік-технологиялық ұғым атауы болып табылатын арнайы қолданыстағы дефинициясы (анықтамасы) бар сөз немесе сөз тіркесі.

Терминтанушылық анықтама:

Термин - терминологиялық жүйенің элементі.

Арнаулы мақсаттар тілі теориясы тұрғысынан берілген анықтама:

Термин - адам қызметі мен білімнің арнаулы салаларының жалпы, нақты немесе абстракті ұғымдарын белгілейтін белгілі бір арнаулы мақсаттар тілінің лексикалық бірлігі.

Термин ұғым атауы болса, терминнің дефинициясы деген - сол ұғым атауына берілген дәл ғылыми анықтама. Термин сөздің мағынасы оның дефинициясы арқылы анықталады.

Енді терминдерге қойылатын жалпы талаптарға тоқтала кететін болсақ: "Термин қандай болуы керек?" деген сұрақ қойылғанда оның мағынасы ұғым мазмұнын дәл қамтуы тиіс, қысқа да нұсқа болуы керек, бір мағыналы болуы керек, жарыспалылықтан, синонимдерден ада болуы керек деген көп керектерден тұратын талаптар қойылып жатады. Жалпы терминнің қандай болуы керектігі жөнінде айтылып, жазылып жататын талаптар аз емес. Дегенмен солардың ішінен басты-басты саналатындарын атап көрсетсек:

терминнің бірмағыналылығы;
терминнің мағынасының дәлдігі;
терминнің қысқалығы мен ықшамдылығы;
терминнің тілдегі сөзжасам заңдылықтарына сәйкес келуі;
терминнің туынды сөз жасауға қолайлы келуі;
терминде эмоционалдық пен экспрессиялықтың болмауы;
терминнің эстетикалық талаптарға сай келуі. [қосымша A]

Бұл тарауда біз жалпы терминология ұғымы туралы түсініктеме және оның сипаттары мен ұғымдарына анықтама беріп өттік. Сонымен қатар, терминологияға және терминдерге қойылатын түрлі талаптарды әртүрлі теориялық көзқарастар тұрғысынан қарастырдық. Терминологияға және оның бөлшегі - терминге әртүрлі анықтамалар бере отырып, олардың ерекшеліктерін жан-жақты ашатын сипаттама бердік.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.