Кенді ашық әдіспен қазу жүйесі
Мазмұны
Кіріспе
1. Кен орнының геологиялық сипаттамасы, шекаралары, қорлары 11
1.1 Кен орны жайында жалпы мағұлмат 11
1.2 Кен орнының геологиялық құрылысы 11
1.3Тектоника 15
1.4 Минералдық құрамы 16
1.5Генетикалық типтер 17
1.6Кен орнының гидрогеологиялық сипаттамасы 17
1.7Кен орнының кен шекарасы және қоры 19
2 Ашық кеніштегі технологиялық сипаттамасы 22
2.1 Кеніш алаңын ашу 22
2.2 Кенді ашық әдіспен қазу жүйесі 24
2.2.1 Қазу жүйесі бойынша жалпы мағұлмат 24
2.2.2 Қазу жүйесінің элементі және оның параметрлері 25
2.3 Тау-кен жыныстарын дайындап қазу және тиеу 28
2.3.1 Кенді қазу жұмыстарындағы БАЖ параметрлерін есептеу 30
2.3.2 Аршу жұмыстарындағы БАЖ параметрлерін есептеу 32
2.4 Шароштық бұрғылау құралының қолдану саны және
өнімділігін анықтау 35
2.5 Қазып-тиеу жұмыстары 36
2.5.1 Қазып-тиеу жабдықтары 36
2.5.2 Экскаватор өнімділігін анықтау 37
2.6 Карерлік көлік 39
2.6.1 Автожолдардың құрылысы 39
2.6.2 Үлкен жүкті автомобильдер жайындағы қысқаша мәліметтер 40
2.6.3 Автокөлік кезіндегі тартым есебі 40
2.7 Үйінді шаруашылығы 44
2.8 Маркшейдерлік-геодезиялық жұмыстардың шығынын анықтау 46
2.8.1 Триангуляция пунктерін барлау кезінде материалдық
шығындарды есептеу 46
2.8.2 Еңбекақыны төлеу шығындары 47
2.8.3 Амортизациялық бөліп шығарулар 48
2.9 Техника қауіпсіздігі және еңбекті қорғау 50
2.9.1 Қауіпті және зиянды өндірістік факторларды талдау 50
2.9.2 Зиянды және қауіпті өндірістік заттардан қорғану шаралары 51
2.9.3 Шаңның көзге әсер етуі және қорғану шаралары 53
2.9.4 Иондалғыш сәулелерден қорғану 55
2.9.5 Электр қауіпсіздігі 57
2.9.6 Жарықты нүктелік әдіспен есептеу 58
2.9.7 қауіпті зоналарды қоршау 60
3 Маркшейдерлі геодезиялық жұмыстар 67
3.1 Кашар кенішінде маркшейдерлік геодезиялық тіреу желілеріне
талдау жасау 67
3.1.1 Геодезиялық тірек торының сапасын бағалау 69
3.2 Күрделі маркшейдерлік жұмыстар 70
3.2.1 Негізделген түсіру кенішін жасау 70
3.2.2 Геодезиялық торлар 72
3.2.2.1Триангуляцияәдісі 72
3.2.2.2 Полигонометрия әдісі 72
3.2.2.3Аналитикалықжүйе 73
3.2.2.4 Тура және кері геодезиялық кертпе 73
3.2.3 Пайдалану торы 76
3.2.4 Теодолиттік түсірістер 78
3.3 Күнделікті маркшейдерлік жұмыстар 80
3.3.1 Түсірме әдістері 80
3.3.1.1 Перпендикуляр әдісі 80
3.3.2 Тахеометриялық түсіріс 81
3.3Тахеометриялық түсіріс тіжүргізу 83
3.3.4 Геометриялық нивелирлеу 85
3.3.5 Геометриялық нивелирлеудің қателіктерін анықтау 87
3.3.6 Тригонометриялық нивелирлеу 88
3.3.7 Маркшейдер түсіру бойынша көлемдерді есептеу 89
4 Арнайы бөлім 92
4.1 Ашық кеніштегі фотограмметриялық түсірістер туралы түсінік 92
4.1 Фотограмметриялық аспаптар 92
4.2 Түсіру базистерінің орнын таңдау 95
4.3Фотографиялық базистердің ұзындығын таңдау 96
4.4 Базистен түсірілетін нүктеге дейінгі ең қашық ұзындығын анықтау 96
4.5 Базистен түсірілетін нүктеге дейінгі ең жақын ұзындықты анықтау 99
4.6 Түсіру учаскесінің шекарасын анықтау 99
4.7 Тік бағытта түсіру учаскесінің барлық ауқымын анықтау 99
4.8 Өлі зоналарды анықтау 100
4.9 Корректуралық нүктелердің орнын жобалау 100
4.10 Кеніштегі аэрофототүсірістің жобасы 100
4.11 АФА-ның фокустық қашықтығын таңдау 101
4.12 Түсіру биіктігін анықтау 101
4.13 Аэросуреттердің санын және маршруттардың санын есептеу 102
4.14 Опознактардың тұру орнын мен санын анықтау 103
4.15 Стереоскопиялық бақылау 103
4.15.1 Суреттен алынған жасанды стереоэффект 104
4.15.2 Фотосуреттердің стереофотограмметриялық өлшеудегі тәсілі 107
4.15.3 Жалғыз нақты маркамен өлшеу тәсілі 108
4.15.4 Стереоскоп 110
5Өнеркәсіптік экология 113
5.1 Жалпы экология 113
5.2 Кәсіпорын орналасқан аумақтын экологиялық жағдайы 114
5.3 Атмосферадағы ауаны қорғау 114
5.4 Кенді ашық түрде өңдеу кезінде жерлердің рекультивациясы 118
Қорытынды 122
Қолданылған әдебиеттер тізімі 123
Кіріспе
Қашар кен орны Қазақстан Республикасының Қостанай облысының Рудный
қаласынан 45 км солтүстікте және Қостанай қаласынан 55 км солтүстік-
батысында орналасқан.
Жетіқара-Қостанай-Челябинск бағытындағы ең жақын Озерная
теміржол станциясы кен орыннан 25 км қашықтықта орналасқан.
Кен орыннан тікелей қашықтықта Рудный-Қашар-Федоровка автокөлік
жолы өтеді.
Кен орын ауданы өз алдына күндізгі беттегі абсолют белгісі 189-197
м жазық дала болып келеді. Рельеф элементінің қатысты өсуі 0,5 тен 3 м-ге
дейін.
Кен орын Тобыл және Тоғызана суайрықтарымен ұштасады.Бұл аймақта көп
мөлшерде саяз және тұщы көлдер бар.Ауданның ауа райы күрт континентальді.
Кен орын ашық түрде 1985 жылдан бастап өндірілуде. Карьердегі өндіріліп
жатқан темір кеніші қазіргі уақытта комбинаттың кен дайындау фабрикасына
жіберіледі.
Қашар кенішінде қазып-тиеу, дайындау, тасмалдау, үйінділеу және
т.б. үрдістер қарастырылған.
Сондай –ақ маркшейдерлік күнделікті және негізгі жұмыстары, жаңа
тахеометриялық аспабымен түсірістер жүргізу, фотограмметриялық түсірістері
орындалады.
Жер бетіндегі көрініс әдісі әртүрлі ғылыми және инженерлік
тапсырмаларды шешу үшін қолданылады: қатты бөлшектенген рельеф
жағдайлардағы күрделі масштабты топографиялық карталар мен пландарды құру,
инженерлік құрылымдардың деформациясын анықтау, ескерткіштер мен
мүсінділердің архитектуралық көріністері, теңіз және күрделі
сарқырамалардың жоғарғы қабатының толқынын меңгеру.
Жер бетіндегі көрініс еңбекті сыйымдылықты алқабтағы геодезиялық
жұмысты маңызды деңгейде қысқартуға мүмкіндік береді.
Картаны құру үшін стереопараны алу үшін әртүрлі нүктеден фототеодолит,
яғни жергілікті алаңды арнайы фотокамерамен фотоға түсіреді.
Жер бетіндегі стереофотограмметриялық көрініс кезінде жер нүктесінің
әр қалыбы фотоға түсірудің базистік шектік нүктесіндегі жоспарланған
сәулеленетін тура белгісімен анықталады.
Берілген әдістемелік көрсеткіштер стереофотограмметриялық жер
бетіндегі көріністі орындау, алған көріністерді стереокомпораторда өлшеуді
анықтау және жергілікті жердің нүктелік координатасын анықтау.
1 Кен орынының геологиялық сипаттамасы, шекаралары, қорлары
1.1 Кен орны жайында жалпы мағлұмат
Қашар кен орны Қазақстан Республикасының Қостанай облысының Рудный
қаласынан 45км солтүстікте және Қостанай қаласынан 55км солтүстік-батысында
орналасқан.
Жетіқара-Қостанай-Челябинск бағытындағы ең жақын Озерная теміржол
станциясы кен орыннан 25км қашықтықта орналасқан.
Кен орыннан тікелей қашықтықта Рудный-Қашар-Федоровка автокөлік жолы
өтеді.
Кен орын ауданы өз алдына күндізгі беттегі абсолют белгісі 189-197м жазық
дала болып келеді. Рельеф элементінің қатысты өсуі 0,5тен3м-ге дейін.
Климат ( күрт континентальді құрғақ және ыстық жазымен және ұзақ өте
суық қысымен. Ең суық ай – қаңтар, ең минимальды температурасы – 46
градус, ең жылы ай – маусым (орташа ұзақ температура + 20 - 21˚С,
максимальды + 41˚С-ке дейін). Орташа жылдық температура + 1,2˚С құрайды.
Жылы күндердің саны 117 күн. Орташа көпжылдық жердің үсуі 2,2 м., кейде
2,7 м дейін. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 147 – 150 мм, максимальды
жауын-шашын мөлшері жаз айларында түседі. Көбінесе желдің бағыты оңтүстік-
батысты болады.
Кен орын Тобыл және Тоғызана суайрықтарымен ұштасады.Бұл аймақта көп
мөлшерде саяз және тұщы көлдер бар. Тобыл өзенінде Қаратомар су қоймасы
құрастырылған және бұл су қоймасы Қашар кенішімен қатар қала тектес Қашар
ауданында 53,6 км су құбырының көмегімен сумен қамтамасыздандырады.
Кен орын ашық түрде 1985 жылдан бастап өндірілуде. Карьердегі өндіріліп
жатқан темір кеніші қазіргі уақытта комбинаттың кен дайындау фабрикасына
жіберіледі.
1.2 Кен орнының геологиялық құрылысы
Кен орынның геологиялық құрылысында тау жынысының екі жиынтығы қатысады:
палеозойлық, құрамына кен орындық шоғырлар кіреді ал горизонталь жатқан
мезокайназойлық түзілімдер жиынтығы палеозойлық жиынтықтағы кен мен тау
жынысын бүркеп жатады.
Палеозойлық тау жыныстар, сыйғызылған кен шоғырлары: әктастар,
конгломераттар, құмтастар, алевролиттер, атылған тау жыныстар, сонымен
қатар кварцті порфирлер түрінде көрсетілген.
Мезокайназойлық түзілімдер, палеозойлық жиынтықты беттен асырып, саз,
топырақ, құмтас түрінде көрсетіліп және кен орынның ашық түрдегі өндіріс
шегінің жалпы қуаты 114 тен 170м, орташа 160м. Кен орында үш жекеленген
бөліктер өзгешеленеді: Солтүстік, Оңтүстік (бөлшектеп барланған) және
Солтүстік –Батыс(алдынала барланған), магнетиттік кенденудің максималдық
ауданының дамуына сай.
Бастапқы жұмыспен өтеуге Солтүстік (магнетитті кен қорының 90%) және
Оңтүстік бөлік жоспарланып отыр. Карьердің жағдау бөлігінде орналасқан
Солтүстік-Батыс бөлігі, болашақта жұмыспен өтелуі ескерілмеген,сондықтан
ары қарай қарастырылмайды.
Солтүстік бөлік 36 және 60 барлау бағытының шегінде оңтүстік-шығыстан
солтүстік-батысқа 2400м және оңтүстіктен солтүстікке 1700м созылып жатыр.
Оңтүстік бөлік Солтүстіктен оңаша орналасқан, пландағы қашықтығы 200-
300м көлемінде, 4-15 барлау бағытының шегінде. Екі төменгі, аса қуатты
денелер тереңде қат бейнелі кейіпке ие және шұғыл құлайтын интрузивті
апориздермен бірге моноклинді батады. Олардың құрамына бай хлорит –
аппотит – диопсит – магнетитті кендер және өз алдына әлсіз кенденілген
диопсит – скаполитті таужыныстарымен бөлектенген. Солтүстік – Шығыс
шоғыры мәні бойынша солтүстіктің жалғасы болып табылады. Ол солтүстік
– шығыс бағытындағы брахисинклинальді қатпар осі бойымен созылып
және Солтүстік шоғырдан флексурлы иіліс бойымен түсіріліп
амплетудалық ығысумен 500м бөлінеді. Екі қабатты орналасқан дене
оларға солтүстік құрамы бай кендерден тұратын кальцит – ангидрит –
магнетитті, кальцит – диопсит – магнетитті бірқалыптьы аппотит қоспасымен
және диопсит – скаполит – титаномагнетитті және диопсит – альбит –
титаномагнетитті қоспалы сеппелік кендермен еріп жүреді.
Магнетитті кен қоры бойынша тамаша Қашар кен орны Торғай ойысындағы басты
темір жол жолағымен жалғасқан аралықтағы солтүстік бөлігіндегі Валерьянов
құрылымды-қалыпты аймағында орналасқан Давыдов – Қашар кендік ауданы
құрамына кіреді. Қашар кен орны Сарыбай мен Соколов кен орындарының
қаптарымен ССГПО АҚ-ның негізгі минералды – шикізат базасын құрайды.
Кен орынның және барлық басты темір жол жолағының басты ерекшілігі оның
екі қанатты (ярус) құрылымды болуы. Палеозойлік (басты негізде, таскөмірлі)
түзілім қоймалық фундамент құрайды, ал оларды жауып жатқан күрт бұрышты
тегіс емес сілемделіп қопсытылған мезозойлік– кайнозойлық түзілім 150-230 м
қалыңдықтағы платформалық тыс.
Қоймалық фундамент таскөмірлі жынысты кен орындары төрт желіде (свита)
орналасқан Сарыбайда, Соколовта, Қаржынкөлде, Қызылжарда.
Сарыбай желісі (С1V2) 500 м қалыңдықты. Желі жыныстары палеозойлік
фундаменті беткейіне кірмейді, солтүстік бөлікте кен орын 800 м тереңдікте
ұзын бұрғы төтелдерімен ашылған. Желі андезиттармен, порфириттармен,
вулканомикті гравелиттармен және құмтастармен қабатталған. Олардың арасында
ірі-түйіршікті порфириттар мен оның туфтарынан тұратын маркерлеуші
деңгейжиек орналасқан. Гравелиттармен құмтастардың арасында өте тереңде
магнетитті руда денелері қабатталған.
Соколов желісі (С1V2-3) арбайға сәйкес сілемделген және әктастар, туфтар,
туффиттер және құрамында ангидрит бар жыныстардың кезектесуімен орналасқан.
Желінің төменгі жағы Солтүстік-Шығыс пен Терең блоктарындағы ашылған кен
орындарында құрамында ангидрит бар жыныстар қорап тәріздес болып
қалыптасқан. Бұл қаптамалы және пирокластикті материалдардың әр-қилы
мөлшерімен араласқан гематитті-кремнилі-ангидритті сілем, жыныстың
құрамында ангидрит (70%-ға дейін), қосымша мөлшерде күңгірт кристалды
кремнилі материал (21%) және жұқа дисперсті гематит (12%), қаптама материал
түріндегі әктастар, ангидриттар, алевролиттар, кремнилі жыныстар, дала
шпаты мен кварц қабыршақтары, базальтті порфириттер қабыршақтары
(обломками) түріндегі туфогенді материалдар кездеседі. Қалған
деңгейжиектегі қорап кварцті порфириттар мен гранатты порфирлер
сынықтарымен байытылған.
Гематитті-кремнилі-ангидритті жыныстарға құрамында ангидрит пен әктасты
қабатшалары бар туффит қабаттары сілемделген сілемде орташа қоспалы туф
қабатшалары бар әктастар көп кездеседі.
Желі қалыңдығы 70-тен 400 м-ге дейін ауысады. Соколов желісіне кен
орынның негізгі магнетитті руда сілемдері біріккен, ал Терең блогындағы
құрамында ангидритті жыныстар бар сілемді қорапқа стратиформалық мысты
(халькозинді-борнитті) жыныстар біріккен.
Қоржынкөл желісі (С1V2-5) төменгі желілерден айырмашылығы жыныстары
қызылтүсті мөлдір. Желіде вулкономикті құмтастар, гравелиттер, құрамында
андезит бар порфириттар мен туфтармен бірге алевролиттер кезектесіп
кездеседі. Желі жоғарыдағы немесе басқа тау жыныстардан тұрғандықтан 3
сілемді қорапқа бөлінеді: порфиритті, құмтасты, және қайтадан порфиритті.
Желі қалыңдығы 280 м-ден 760 м-ге дейін қатты өзгереді. Желінің басты
жыныстар бөлігі магнетитті кендермен араласқан.
Қоржынкөл желісі жыныстарында Қызылжар желісінің (С2-3 -Р) түзілімдері
бұрыштық сәйкессіздік пен иіріліп сілемделген. Желі құрамында базальттар
мен қызыл түсті құмтастар бар полимикті конгломератты сілемді қораптардан
басталады. Үстінде сұр түсті әктасты алевролиттер мен базальт және оның
туфты қабатшалы сілемді қорабымен сілемделген, ал желінің үстіңгі сілемді
қорабын базальтті порфириттер мен оның қызыл түсті құмтасты қабатшалы
туфтары құрайды.
Желі қалыңдығы 550 м-дей. Желі түзілімдерінің кендік өзгертулерге
тиісілмеген және олар магнетитті рудаланудан кейін қалыптасқан.
Қоймалық фундаментінің бетіндегі палеозойлық жыныстар шығуы жобамен
ертеректе (триасты-төменгі бор) желдетілген алаңшалы сазды тау беткейлі
және сызықты типті. Оның қалыңдығы 80-100 м.
Ауданның кен орны платформалық құрылысы бор, палеоген, неоген және
төрттік жүйе түзілімдерінен тұрады.
Бор жүйесінің төменгі бөлігі апт және альт желілері қосындыларынан тұрады
және де бұл қабат қалыңдығы 50 м-дей. Түзілім кварцті-дала-шпатты
құмдардан, қошқыл түсті саздардан (линзалы бокситтары бар) және темірлі –
жерасты сазды жыныстардан тұрады.
Бор жүйесінің жоғарғы бөлігі тұран, коньяк, сантон, кампон және мастрихт
желілері түзілімдерінен тұрады.
Тұран желісінің теңіз түзілімдері (аят желісі) құрамында саз қабатшалары
бар дөңес қабатты сазды глауконитті-кварцті құмдардан тұрады. Қалыңдығы 30
м.
Коньяк, кампон және сантон желілері қосылып (егінсай желісі), ықшамды
және сазды цементтегі ықшамды (опоковидный) саздарда глауконитті – кврцті
құмтастармен сілемделген. Қабат қалыңдығы 30 м.
Маастрихт желісі (ярус) (журавлев желісі, 20 м дейін) жай-жай сатылай
Егінсай желісінің астыңғы жағымен байланысқан. Құрамы обильді раковинді
детритті бар әктасты саздан тұрады.
Палеоген жүйесі эоценді және омпоценді желілерден тұрады.
Ортаңғы-жоғарғы эоцен қосылып (Тасаран желісі) маастрихт түзілімдерімен
жабыса сілемделген. Желі (свита) қалыңдығы 50 м. Ол сазды опоктардан және
кремнилі-сазды цементтегі глауконитті-кварцтты құмтастардан тұрады.
Жоғарғы эоцен – төменгі олигоцен біріктірілген (чеган желісі). Қалыңдығы
40 м дейін. Жай-жай сатылай ортаңғы-жоғарғы эоцен жыныстарымен сілемделе
араласқан. Деңгейжиек жұқа қабатшалы кварцты оливкілі-жасыл жапырақты
саздардан және клауконитті-кварцті құмдардан тұрады.
Төменгі-ортаңғы олигоцен (чиликті желі) 10 м қалыңдықта саздармен,
алевролиттермен, құмдармен қабатталған.
Неоген жүйесі плиоценнің жоғарғы бөлігінің жоғарғы жағында орналасқан.
Ортаңғы-жоғарғы плиоцен біріктіріліп (Қостанай желісі), 10 м қалыңдықтағы
жасыл-сұрғылт кесекті сазды құрайды.
Төрттік жүйе түзілімдері негізінен делювиалды суглиноктардан және
супестерден тұрады.
Қашар кен орнының өзіндік интрузивті магнетизм жыныстары Сарыбай-Соколов
төменгі тас көмірлі габбро-диоритті кещенінің басты темір рудалы сілемінде
(пояс) басқа да магнетитті кен орындар кең таралған және оның жақын
қиылысуы белгісіз. Интрузивті кен орындардың қалыптасуына субвулкандық пен
қышқыл вулканды экструзивті денелер және пермдік жолақ кешені кенінің
дайкаларын жатқызуға болады.
Қышқылды субвулканды және экструзивті жыныстар күрт құлама дайко тәрізді
су астылық каналынан және одан төменірек субвулканды және экструзивті
денелерден тұратын палеовулканды құрылым құрайды. Көптеген ерте субвулканды
силла түрінде сілемделген денелер жұқа жолақты флюидті-дацитті порфирлермен
қабатталған. Көптеген соңғы кварцті порфирлер жоспардағы диаметрі 2 немесе
1 км және биіктігі 600 м-ге дейін қисық формалы екі экструзивті куполды
құрайды.
Жер астында экструзивті денелерді анықтаған кезде төменгі карбонның
шөгінді-вулканды қабат сілемді қораптарының немесе басқа куполдардың
сілемденуі бойынша және басқа бөлек деңгей жиек қабаттарындағы экструзивті
куполдардың үстіңгі жағы шойылған қышқылды-вулканды жыныстар сынықтарының
шлейфтері кездеседі. Сонымен, фельзитті-кварцті порфирлер сынықтарының
шлейфі құрамында ангидрит бар жыныстар арасында кездеседі, ал кварцті
порфир сынықтар шлейфі сол сілемді қорапта кездеседі.
Пермдік кешені түзілудегі кеннен кейін жыныстар жұқа қалыңдықта күрт
құлама диабаздар дайкалары сирек кездеседі. Бұл дайкалар қабаты магнетитті
рудаларды және кен арасындағы руда тектес жыныстарды қиып өтеді.
1.3 Кен орнының тектоникалық құрылымы
Қашар кен орнының қоймалық құрылымы өте қарапайым. Төменгі тас көмірлі
шөгінді-вулканды қабат жыныстары тұтас жайпақтай солтүстікке қарай құлайды.
Сондықтан палеозойлік фундаментінің үстіңгі жағындағы кен орынның
оңтүстіктегіндегі көптеген ескі түзілімдер (Соколов желісі С1V2-3 )
қалыптасуда, ал солтүстігінде Қызылжар (С2-3Р) ең жаңа жыныстар жайпақ
қабаттың сілемденуі брахисинклиналды және брахиантиклиналды түрдегі өте
ұсақ жатқызылған қоймалық қабатшалар мен қабатталған. Ядросында Соколов
желісінің әктастары сілемделген кен орынның оңтүстік учаскісі
брахиантиклиналды болып келген, және де ядросы Қоржынкөл желісінің вулканды
жыныстарымен толтырылған солтүстік учаскісі брахиантиклиналды болып келген.
Қоймалық құрылым едәуір көлемді атылысты бұзылымдармен қабатталған,
олардың арасындағы ең ірілері – Солтүстік, Орталық, Оңтүстік.
Солтүстік атылыс бұзылымдары жылыспалы-жылжымалы болып, Солтүстік
учаскісінің синклиналды ойысымен түйіскен. Бұзылымның солтүстік-шығысы
жазық, оңтүстік – батысы құлама, оңтүстік – шығыс қанаттары 50-100 м
түсірілген.
Орталық бұзылым кен орынды солтүстік және оңтүстік учаскіге бөледі. Бұл
сырғыма кең бағытта жазықталып, солтүстік қанаты түсірілген. Амплитудасы
аралас, шығыс бөлігінде бірнеше жүздеген метрге жетеді, ал батыста бұзылым
тоқтайды.
Оңтүстіктегі сырғымалы бұзылым кен орынның оңтүстік –шығысында кездеседі
және де солтүстік – шығысы жазықты. Қоспа солтүстік – батысқа қарай 500
бұрышта беріледі. Сырғыма амплитудасы 500-600 м құрайды.
Аталған көптеген ірі бұзылымдардан басқа кен орнында кен денелерімен
сирек араласатын көптеген ұсақ бұзылымдар бар. Барлық бұзылымдар аймақты
бөлікке бөліп жүргізіледі.
Солтүстік бөлік кен жүйесі ірі брахисинклинальді қатпар күйінде
қиын құрылымға ие бола отырып, жарылғыш тектоникалық бұзылыстармен
шиеленісіп, құлау бұрыштары әртүрлі 15-20 дан 40-45 градусқа дейін, ал
қатпар қанатында 20-25 градусқа дейін жетеді.
Кен аймағының аралық бойы 2200м көлемінде, вертикальді қуаты 200-
350м. Оңтүстік бөлік кен аймағы жобада 500-600*400м көлемді иеленіп,
кен шоғырының қуаты 140-250м-ге дейін өзгереді, орташа 200м, кен
шоғырының құлау бұрышы 60 градус.
Қашардың интрузивті сілемінің мофологиясы және табиғаттың өзгеруі
кен орнының геолого- құрылымдық позициясын қарастыруға мүмкіндік
береді. Ол қиын антиклинальді құрылымға ундулирлі және иілген осьпен
ұштасып, шығыс қанаты аса жоғарғы қатарлы брахиқатпарлармен
шиеленісіп және көптеген интрузивті порфириттердің апикольді
фациясының сілемді күшімен өкпектелген. Соңғы және олардың арасында
байланысып кен денесі моноклинді жатып, картаға аралас блок күйінде
мульдобейнелі шоғырлар жатысы алғашқыда белгіленген. Соңғы жылдардағы
барлау мағлұматтары салынысты растаған: құлау барысында кен денесі
2000м тереңдікке дейін қадағаланған және осы себептен кен қоры
шұғыл өседі. Кен орында жоғарғы палеозойлық қызылтүсті қабаттардың
экрандық ролі анық көрсетілген.
Кемердегі кеннің тұрақтылығы жоғары, жарықшақтылығы орташа.
+30-150 м горизонттарындағы аршылымды жартас таужыныстары өте
жарықшақтанған және әртүрлі дәрежеде желдетілген, ал жұмыс істеліп
жатқан жарылғыш блоктардағы кемерлердіңі тұрақтылығы қанағаттанарлық.
Басты батыс жағдауындығы Торғайлық иілімдегі темір кенінің белдеуі
батыс жағдауындағы Торғайлық құрылымды жүйеде орналасқан. Кен орын
және кенбілінім белдеуі Валерьяновск құрылымды формациондық аймағының
солтүстік бөлігінде орын алған. Бұл көптеген, сонымен қатар, дүние
жүзіндегі ірі, скарнды – магнетитті кен орын Торғай темір кен аймағы,
өнеркәсіптік кен белдеуінің басты балансын құрайтын, ол Давыдовск
темір кен аймағындағы титано – магнетитті кен орны және кен білінімі.
Торғайлық кен орын аймағы және скарнды – магнетитті кен білінімі
кеңістікіті және инверсионды таужыныстарымен (ортавизейлық
вулканиттерден бастап) және Валерьяновск құрылымды фармациондық аймағы
орогеонды құрылымды ярусы парагеосинклинальді қабаттық герциндік
кешенімен тығыз байланыста. Корреляция бағытындағы кен орынын геолого –
құрылымдық позициясы және фациялды литологиялық қадағалаудағы
кенденуді айқындау, сыйғызылған қабаттың өсірілім биостртиграфиясы
свита быйынша көрсетілген. Олар, басты кен желісімен салынған және
интрузивті құрамымен және кен орынмен литолого – стратиграфиялық
колонкада бейнеленген.
1.4 Кен құрамындағы минералдар
Магнетит. Бұл минерал магния және титан қоспаларымен
магнезиофириттің – магнетиттің – титанды магнетиттің – титано-магнетиттің
– ульвошпинельдің үзіліссіз серясын құрап, титаномагнетитті және
скарнды – магнетитті формацияның басты кен құрылысы болып табылады,
ал магнетит үнемі басқа формыцияларға қатысып отырады.
Титано – магнетитті формация. Бұл формацияның басты кен минералы -
титаномагнетит және титанды магнетит. Олар косвиттер мен
габброидтерде құрамына сидерит кіретін, көлемі 0,1ден 2мм-ге дейінгі
ксеноморфты дән бейнесінде көрсетілген.
Магнетиттің физико – химиялық әрекеттері. Титаномагнетит интрузивті
және эффузивті таужыныстар акцессориясында және кендегі
титаномагнетитті формациялар ильмениттің (1,2-ден 21,3%-ға), герциниттің
(0,6-16%), шпинельдің (1-4,6%) дейінгі жоспары мөлшерлігімен сипатталады
және ульвошпинель қоспасын құрайды. Титанды магнетиттерде диопсит –
альбит – скаполит – титаномагнетитті түрлері скарнды – магнетитті
формацияларда ульвошпинельдің қатыспауы кезінде аналогиялық құрамы
көрсетіледі.
Гематит. Бұл кремнилі – магнетит – гематитті формациялардың басты
кенді мсинералы болып табылады. Скарноидті – гематит – магнетитті
формациялардағы гематиттің мөлшері азаяды, және мушкетовит бейнесіне
ауысып скарнды – магнетитті кендегі формацияларда аса кең
өркенделген.
Кремнилі – магнетит – гематитті және скарноидті – гематит – магнетитті
формациялардың құрамындағы Fe2O3 98.38% гематиттің химиялық құрамы
және TiO2 0.15% теоретикалыққа жақын. Кремнилі – магнетит – гематитті
формациялардағы гематиттің өзгешілігі қоспадағы элементтердің жоқтығы
немесе олардың орынды мағынаны иеленбеуі қорытындыланады. Скарнды –
магнетитті формациядағы мушкетовит химиялық құрамы және элементтер
қоспасы бойынша магнетиттен ешқандай айырмашылығы жоқ.
1.5 Кен орнының гидрогеологиялық жағдайы
Қашар кен орнында 5 суағар деңгей жиек бар.
Біріншісі деңгейжиектің үстіндегі грунтті сулар – төрттік супестер мен
жоғарғы олигоценді сазды құмдармен араласқан. Чеган желісінің саздары су
қысымын тудырады. Деңгейжиектің қоректену көзі – атмосфералық жауын-шашын.
Деңгейжиектегі судың таралуы біркелкі емес. Су ағысы баяу деңгейжиек жер
үстінен 4,5 м терең емес тереңдікте орналасқан. Құмдардың сүзу коэффициенті
0,012-ден 0,38 мтәу дейін өзгереді.
Екінші сулы деңгейжиек 55-70 м қалыңдықта тасаран желісінің опок және
құмтастарымен араласқан. Деңгейжиек тақталы-жарықшақты су қысымдарынан
тұрады. Деңгейжиектің пьезометрикалық деңгейі 26-ден 70 м дейін өзгереді.
Сүзілу коэффициенті 0,002 с 0,12 мтәу. Деңгейжиек негізінен құрғақ .
Үшінші сулы деңгейжиек төменгі маастрихт құмтастарынан және сантонның
ұсақ түйірлі косоқабатшалы құмдарының екі қабатынан тұрады. Суы қысымды,
пьезометрикалық деңгейі 12-17 м тереңдікте орналасқан, ал деңгейжиектің
бүйіріндегі судың қысымы 83 сағ 99,6 метр. Сүзілу коэффициенті 0,006 сағ
0,009 мтәу. Бұл сулы деңгейжиекте құрғақтау.
Төртінші сулы деңгейжиектің суы 3-4 орташа қалыңдықты ірі емес
линзалардың біріктірілген түрінде қалыптасқан альб-сенома құмдарынан және
төменгі сантон құмдарымен араласқан. Саз төмпешіктерінің желдетілуі және
палеозой фундаментінің тастақ жыныстары төменгі су қысымын тудырады.
Төртінші мен бесінші деңгейжиектер арасында гидравликалық байланыс бар.
Төртінші сулы деңгейжиектің негізгі қайнар көзі – палеозой жыныстарының
тұзды жарықшақты сулары. Деңгейжиек – кен орынның негізгісі. Сулар жоғарғы
қысымды, пьезометрикалық деңгейі беткейден 22 сағ 27 метр тереңдікте
орналасқан. Деңгейжиектің табанындағы су қысымы мөлшері карьерді ашқанға
дейін 110 м болатын. Сүзілу коэффициенті 0,12 сағ 3,6 мтәу.
Судың гидрохимиялық құрамын жалпы минералдылығы 5 гл – ден жоғары
сульфатты - хлоридті – натрилі. Учаскідегі алғашқы жұмыстарда деңгейжиек
құрғақ, ал басқа учаскілерде су қысымы 70-50 м –ге төмендейді.
Палеозой фундаментінің тастақ жыныстары бесінші деңгейжиектің жарықшалы
суларынан тұрады. Деңгейжиек табанындағы су қысымы 83,2 сағ 88,8 м,
пьезометрикалық деңгей үстіңгі беткейден 21 сағ 38 метр тереңдікте
тұрақталған. Сүзілу коэффициенті 0,00005-тен 0,05 мтәу дейін өзгереді, ал
бұзылым аймақтарында 0,96 мтәу жетеді. Деңгейжиек суының гидрохимиялық
құрамы төртінші деңгейжиекке жақын. Жерасты суының минералдануы тереңде 5-
тен 8 гл дейін өседі.
Қазіргі уақытта сулы деңгейжиектің пьезометрикалық қысымы карьер
аралығында белгілі бір мөлшерде алынған, учаскідегі алғашқы қазу жұмыстары
үшін деңгейжиек орташа сулы.
Кен орынның жер асты сулары сульфатты-агрессивті, қатты және оларды 60-90
мг эквл.
Қашар кен орнының ең жоғарғы су ағысы 3500м3сағ жетеді. Жалпы кен
орынның ауданы бойынша су ағысы 35 сағ 55м3сағ құрайды.
1.6 Генетикалық типтер
Генетикалық тиістілікке кен формациясының анықтамасы кіреді, егерде
әрбір кен формациялары қандайда бір анықталған генетикалық типтерге
қатаң мағынада сай келмейді. Мысалы: вулканды – тұнбалы темірлі –
кремнилі формация. Кен орын конвергентті болуы мүмкін, егер бір
формациялы кен бірнеше генетикалық түрге қатысты болады.
Титеномагнетитті кендердің және сыйғызылған интрузивті таужыныстарының
температуралық кристализациясының экспериментальді мағлұматтары
көптеген зерттеушілердің жұмыстарында көрсетілген. А.Н. Заварицкий,
кеннің магмалық қалдығының температурасы 1200-13000С, ал оның
кристализациясы пироксеннің амфиболизациясымен қатар жүріп 800 –
10000С болғанын айтады. М.Н. Годлевский орал қаласында
титаномагнетиттердің температуралық кристализациясын габбро –
пироксениттерде – 6000C және габбро – диабазаларда 800 – 10000С
келтірілген. В.Т Фоминых бұл температуралық аралықты 3 кезеңге
бөледі: жоғары температуралық (825 – 9500С ) оттегінің жоғары ұшпалығы
(1.1 -1.5 МПА).Оралдың кен орнына жоғары титанды; орташа
температуралық (725-825ºС) оттегінің орташа ұшу мағынасы (1.5-
2.7МПА).Волковск кен орнына орташа титанды және төменгі
температуралық (600-7250С) оттегінің аз ұшпалығы (1.7-2.0 МПА) Оралдың
кен орны аз титанды. И.Интерсонның мағлұматы бойынша 1957 жылғы,
магнетит+ шпинельдің температурасының құлауы 8000С, ал магнетит +
ульвошпинельдікі 7500С . Кендегі титаномагнетит температурасы 600 –
10000С ерітіндісіндегі қалдық кенде кристалданғаны келтірілген
құжатта көрсетілген.
1.7 Кен орнының кен қоры және шекарасы
Қашар кен орнының темір кен қоры ГКЗ СССР №31.12.1985ж протоколда
бекітілген және 01.01.1986ж жағдайы 937.8 млн.т құрайды.
2005ж кеннің өндірілуі – 12055мың.т, аршылым өндірісі – 29551мың.м3,
сонымен қатар жартасты аршылым - 5639 мың.м3 ,кен массасы бойынша
71112мың.т. Аршылым коэффициенті – 2.45 м3т.
Карьер шеңберіндегі магнетитті руда қоры 1.1 кестесінде келтірілген.
горизонт-та кен, сонымен қатар:
р белгісі барлығы
баланстысонымен қатар Баланс-та
қ, н тыс
бай комплексткомплекстік
ік емес
1 2 3 4 5 6 7
30 440 90 - 20 270 150
15 2870 010 - 130 1870 860
0 7620 430 - 320 5100 2190
-15 14910 1310 40 1110 9980 3600
-30 19390 5950 50 1760 13540 3440
-45 24020 1030 2060 2560 16410 2990
-60 29500 5150 2990 3350 18810 4350
-75 30600 5800 3490 3610 18700 4800
-90 29190 5730 3850 3630 18250 3460
-105 30440 7680 4370 3670 19640 2760
кесте 1.1 жалғасы
-120 33550 0740 6080 4560 20100 2810
-140 44540 8960 7610 6150 25200 50580
-160 46150 42330 8190 8510 25630 3830
-180 43650 37580 7640 9130 20810 6070
-200 38340 33940 6570 7420 19950 4400
-220 41830 37700 7140 7990 22570 4130
-240 43900 41410 9730 9400 22280 2490
-260 44150 41270 10100 11180 19990 2880
-280 43320 40390 9570 11870 18950 2930
-300 38460 35840 9130 10900 15810 2620
-320 31690 29340 90230 7360 15750 2350
-340 25630 24330 8360 7490 8480 1300
-360 24400 23790 8030 9730 6030 610
-380 19450 19020 5270 9330 4420 430
-400 15650 15110 3130 8630 3350 540
-420 10360 10180 1620 6180 2380 180
-440 6260 6060 520 4390 1150 200
кесте 1.1 жалғасы
-460 1840 1770 80 1250 440 70
-480 790 780 40 690 50 10
Қорытынды 742940 670920 135690 162320 372910 72020
Кесте 1.1 - Карьер шеңберіндегі магнетитті руда қоры
2 Ашық кеніштегі технологиялық сипаттамасы
2.1 Кеніш алаңын ашу
Тау – кен массасындағы кеніштегі пайдалы кенді ашық түрде қазу, жұмыс
деңгейжиегіндегі тасу және кеніште немесе жер бетіндегі қабылдау пункттері
болып табылады.
Сызба тәсілі және ашу жүйесі
Ашу тәсілі ашу қазбаларымен жүзеге асады. Көп жағдайда жұмыс деңгейжиегін
ашу үшін ашық тау – кендік қазбаларын (оржол, жартылай оржол, сырғу
съезддері). Ашу тәсілі бойынша ашу қазба ретінде көбінесе карьердің жұмыс
деңгейжиегі күрделі оржол мен жартылай оржол.
Кемер санына байланысты (біреу, топты немесе карьердегі барлық кемерлер),
жалпы трассасы бар оржолдармен қамтылған, алыстатылған, топты және жалпы
оржолдарға бөлінеді.
Сыртқы оржолдар стационарлы немесе жартылай стационарды болады. Ішкі
оржолдар стационарлы болу мүмкін (жұмыс атқарылмайтын жағдауларда),
жартылай стационарлы, уақытша және сырғыма. Уақытша және жартылай
стационарлы карьердің жұмыс атқарылатын жағдауындағы ішкі оржолдарда тау –
кенді күрделі оржолдарда және ашу жұмыстарындағы көлемдік уақытты азайту
үшін қолданылады.
Ашу тәсімі барлық тау – кендік қазудағы ашу, қазіргі кездегі жұмыс
деңгейжиегіндегі жүк тасмалдау және карьердегі тау – кен массасын жүк
қабылдау деңгейжиегімен қамтамасыз етеді. Ашу тәсімінің сипаттамасы типті,
сандық және кеңістік жағдайы ашу қазымы тау – кендік жұмыстың факттік
жағдайы.
Ашу тәсімі – карьерді ашу ол тәсілдердің ауысуының бірінен кейін бірінің
жұмыс істеу мерзімі. Ашу жүйесінің сипаттамасы әр түрлі тәсілдерді қабылдап
және ашу тәсімінің жұмыс деңгейжиегіндегі кеніш алабы қазу кезеңінің бір
тұтасы.
Жұмыс деңгейжиегін ашу кезінде негізгі карьерлік көлігі қолданылады
(темір жол, автокөлік), ол үшін тиісті көлбеу тау –кенді қазындарды ашу
кезінде қолданылады. Осы қазымдардың параметрлері карьерлік көлік
техникалық мүмкіндігіне сәйкес келу керек, және көліктің жылжуы мен оның
физико – техникалық сипаттамасының жыныстың сиымдылығын ескеру керек.
Кемерлердің жұмыс шебіне қатысты ашу қазылымдары қапталды немесе центрлі
жатысы болуы мүмкін. Кеніштің ерекшелегі болып, күрт және көлденең кенорны
тереңдетілген типті қазылымдардың шекті тереңдігі (100 – 150 м және одан
жоғары), аяңдап (та –кен жыныстарының дамуына қарай) карьер тереңдігінің
ұлғайюы және ашу кемер саны, тасу көлемінің тұрақсыздығы, тау –кен
массасының карьер контурының сыртына шығу (аршу сыртқы үйінділерге, ол
пайдалы кенді қоймаларға немесе фабрикаларға ұмтылуы), тасжарықты және
жартылай тасжарық жыныстарының болуы, жағдаудың мықтылықтың жоғарлатуын
қамтамасыздандырады. Осындай кендерді жалпы немесе топты күрделі
оржолдармен ішкі немесе аралас сілімдері ашу жүйесі, ал кей жағдайда – жер
асты қазбалар болып табылады.
Бұл жобада кеніш кеніш ортасынан екі сыртқы оржолдармен ашылған
(солтүстік – батыс, солтүстік - шығыс), және ішкі съезд жүйесі мен
байланысып, трассасының пішіні күрделі және солтүстік ішкі сілемінде де
күрделі пішінді трассасы бар.
Пайдалы кенді және бос тау жынысты тасу үшін автокөлік пен тасу көлігі
қабылданған (атосомосвал БелАЗ-548, БелАЗ-549).
Кеніш алабы сақина тәріздес пішінді, жер бетінің ұзындығы 2500 м, ал ені
1600 м. Шекті тереңдігі -190м.
Мына келтірілген ашу сызбасы жүк алмасу және ең қысқа деген жүк алмасудың
арақашықтығын қамтамасыздандырады.
Көлбеу күрделі оржолды мына формуламен табамыз:
; (2.1)
мұндағы, nк – кемер саны;
І – бойлама еңісі – 80;
ВКт – шектік оржолдың ені, м;
НКт – оржолдың биіктігі, м;
αк – жағдау қиябетінің бұрышы, град.
Егер автокөлікті қолданған жағдайда оржолды ұңғылау кезінде әр түрлі
автосомосвалдардың кенжарға кіру сызбаларын қарастырады. Тау –кен саласында
егер оржолдың көшірме ұңғылауы болатын жағдайда, көбіне сақиналы және екі
тығырықты автосомосвалдардың кіру сызбасы кең қолданылады. Автокөлікке тиеу
кезінде табанының енін мына формуламен анықтаймыз.
(2.2)
мұндағы, R – автосомосвалдың ең кіші бұрылу радиусы, м;
а – автосомосвал ені, м;
с – автосомосвал мен жағдау арасындағы қуыс (1 – 3 м);
Екі тығырықты автосомосвал кіру оржолдың тиеу кезіндегі оржол табанының
ені мына формуламен анықталады:
(2.3)
Мұндағы, L – автосомосвал ұзындығы, м.
Шығарылған есепте мына автосомосвалдардың шарттары мына кесте 1. бойынша
қабылданған:
аталулар Автосомосвал Автосомосвал
БелАЗ-548 (40 БелАЗ-549 (75
т) т)
Ең кіші бұрылу радиусы, м 9,5 9,5
автосомосвал ені, м 3,7 4,9
автосомосвал ұзындығы, м 8,17 9,7
қуыс, м 3,0 3,0
2.1-кесте- Автосомосвалдардың сипаттамасы
БелАЗ – 548 автокөлігі үшін кенжарға сақиналы кіру сызбасын қабылдаймыз.
Оржол табанының ені (2) формуласымен анықталады:
Ал ауыр жүкті автокөлік үшін БелАЗ -549 екі тығырықты тиеудің кіру сызбасы.
Оржол табанының ені (3) формуласымен анықталады:
Яғни, оржол табанының енін 40 м деп қабылдаймыз. Осындай оржол табанының
еніне БелАЗ – 548, БелАЗ – 549 бір – бірімен кенжардағы кіру сызбасында
алмаса алады, және екі тығырықтық кіру сызбасында экскаватордың бұрылу
бұрышы тиеу үшін 90% аспайды және экскаватордың тұрып қалу уақыты азаяды.
2.2 Кенді ашық әдіспен қазу жүйесі
2.2.1 Қазу жүйесі бойынша жалпы мағұлмат
Кенді ашық әдіспен қазу жүйесі дегеніміз белгіленген ережелер немесе шарт
бойынша тау – кендік дайындау, аршу және кенді алу жұмыстары жүргізіледі.
Берілген кеніш бойынша қазу жүйесі қауіпсіз, экономды және қоршаған ортаны
сақтай отырып, жоба бойынша пайдалы кенді толығымен қазіп алуды қамтамасыз
ету керек.
Көлбеу және күрт құлама сілемдерді қазу үшін, тау – кен дайындау
жұмыстары құрылыс кезеңі ретінде жүргізіліп, кеніште тұтыну кезеңінде аршу
және кенді қазу жұмыс шептерін дамыту. Тау – кен дайындау жұмыстарына
тұтыну кезеңіне аршу және жаңа деңгейжиіктерді тілу жұмыстары жүргізіледі.
Яғни, көлбеу және күрт құлама сілемдердің қазу жүйесіне аршу, кенді қазу,
тау – кендік дайындау жұмыстарымен сипатталады.
Аршу, кенді қазу және тау – кендік дайындау жұмыстарын орындау үшін,
белгілі бір көлемдік жұмыстарға байланысты әр түрлі тау – кендік және
транспорттық жабдықтарды қолданады. Кеніште ең тиімді технологияны
пайдалану үшін мақсат қою керек, ол үшін барлық негізгі және қосымша
үрдістер және әр түрлі жүйелер толығымен мехонизирленген болу керек, ал
қолданылатын машиналар мен мехонизмдер өзінің қуаты бойынша және өнімділігі
бір – бірімен тығыз байланысып, берілген тау – кен жұмыстық мерзімді
қамтамасыз етіп, транспорттық, ұсақтау – сұрыптау және қосымша жабдықтарды
қолданып, кеніште белгіленген жобалық қазу тау – кен массасын игеру
комплексі болып табылады.
Кенді қазу жүйесі және комплекстік мехонизация құрылымы берілген кенішпен
байланысты.
Қазу жүйесінің параметрлік элементтері (кемер биіктігі, жұмыстық және
жұмыстық емес аудандардың ені, жұмыстық шептің ұзындығы, жұмыстық шептің
жылжу жылдамдығы, панельдің және енбенің өлшемдері және т.б.) комплекстік
жабдықтың қуаты және жұмыс папаметрлерімен байланысты.
Технологиялық комплекстер тау – кендік жұмыстарды әр түрлі типті
комплекстік жабдықтардың айырмашылығы бар, яғни тау – кендік және
транспорттық жабдықтардың модельдері мен параметрлері әр түрлі және
жабдықтарды технологиялық тұрғыдан орналастыруында айырмашылығы бар. Егер
жабдық технологиялық комплекс жағынан бірдей болса, онда жұмыс әр түрлі
орындарда бірақ, жұмыстық аумағының биіктігі бірдей бола алады. Соның
салдарынан тек технологиялық параметрлері аршу және кен игеру жұмыстары
кезінде өзгереді. Осындай варианттарды технологиялық комплекстерді
экскавациялау тәсілі деп атайды.
2.2.2 Қазу жүйесінің элементі және оның параметрлері
Қазу жүйесінің элементтеріне кемерлер, кемер жымыс шебі, карьер
жұмыс шебі, карьерлік жұмыс зонасы, жұмыс алаңы, транспорттық және қауіпсіз
бермалар жатады.
Кемерлер. Ең басты биіктік һк, ол жабдықтың өнімділігіне әсерін тигізеді,
пайдалы кенді қазу сапасын арттырады, кеніштің жағдау қиябетінің бұрышы,
жұмыс шебінің ұзындығы, транспорттық коммуникациясының ұзындығы, тау –
кендік көлемдік күрделі жұмыстары және т.б. Кемер биіктігін жоғарыды
айтылған факторлардың комплекстік әсерімен байланысты. Басты шарты тау –
кен жұмыстарын кемерде қауіпсіз жұмыс атқару. Көлбеу және күрт құлама кен
үшін кемер биіктігі тау – кендік жабдық параметрінен алынып, пайдалы кенді
қазу барысында сапалы өнім алу үшін.
Техникалық эксплуатациялық ережелермен сәйкес тасжарықты және жартылай
тасжарықты қазу барысында кемер биіктігі экскаватордың максимальді көсу
биіктігінен 1,5 есе аспау керек, жайылу биіктігі экскаватордың максимальді
көсу биіктігінен аспайды, экскаватормен жоғары тиеу кезінде кемер биіктігі
экскаватор параметрлерімен анықталады. Күрделі құрылымды сілемдерді қазу
кезінде жоғалымдар мен құнарсыздану көбейеді. Бұл жағдайда кемер биіктігі
экскаватордың көсу биіктігінен аспау керек. Кей жағдайда жоғалымдарды
азайту үшін бір кемерді екі кіші кемерлерге бөледі.
Кемердің қиябетінің бұрышы α тау жыныстардың физика – техникалық
сипатына, жабдық түрінің қолдануына және кемердің атқару мерзіміне
байланысты.
Кемердің жұмыс алаңы. Кемерлердің жұмыс алаңшаларын ең кіші ені қазіп –
тиеу машиналарының өлшемдеріне, кеніштік транспорт түріне, кемер
биіктігіне, тау жыныстың қаттылығына байланысты. Минимальді ені жұмыс алаңы
тасжарықты тау жыныстарды қазу кезінде мехкүрекпен және дөңгелекті траспорт
қосындысынан алынған енге х аттырылған тау жыныстың жайылуы, төменгі
жиегінен с қауіпсіз қашықтықтан транспорттық жолаққа дейінгі, транпорттық Т
жолақ ені, жабдықтың қосымша алаңшасының ені және z қауіпсіз берманың ені.
Мехкүректерді пайдалану ЭКГ-5А, ЭКГ-8И және автокөлік кезінде ең кіші
жұмыс алаңшасының ені 23 – 31 және 37 – 52 м (жұмсақ немесе тасты тау
жыныстар үшін).
Кемердің жұмыс шебі – кемердің ұзындығы бойынша бір бөлігі, тау – кен
жұмыстары үшін дайындалған. Кемердің жұмыс шебін дайындау керекті еңіндегі
кемер үстінднгі жұмыс алаңшасын ұйымдастыру және тау – кен транспорттық
жабдық үшін транспорттық және энергетикалық коммуникациялық жұмыспен
қамтамасыз ету. Барлық жеке кемердегі жұмыс шебінің ұзындығы карьер жұмыс
шебін құрайды, және ол аршу, өлшенген пайдалы кенді қазу кемеріндегі жұмыс
шебінің ұзындығы кіреді. Алғашқы кемер жұмыс шебін ұйымдастыру барысында
оның орын ауыстыруы жұмыс үрдісі кезінде жеке жұмыс атқара алмайды.
Кемерлердің тілмесе (тілме оржолдарды қолдану кезінде) жұмыс шебінің орнын
ауыстыру былай жүзеге асады, өйткені қазу үрдісінде берілген аршу және
қазылым кенжарлар саны.
Алғашқы тау – кендік жұмыс шебі ұзына бойы және қысқа ось карьерлік
алабында орналасу мүмкін, және шоғырланған (қосылған). Жұмыс шебінің ұзына
бойы карьерлік алабының осінде орналасқаны тиімді жағдай құрып, кенді қазу
және үлкен көлемді пайдалы кенді аршу өнімділігі арттырылады. Бірақ мұндай
шеб жасау үшін үлкен көлемді күрделі тау – кендік жұмыстарды қажет етеді.
Бұл жұмысты аз қуатты аршу кезінде пайдаланған дұрыс. Жұмыс шебінің
орналасуы қысқа ось бойымен жүргізу барысында тау – кендік күрделі жұмыстар
және транспорттық коммуникация ұзындығы жоғары. Бірақ кеніш өнімділігінің
аршуы және пайдалы кенді игеру шектеледі. Кемерлерді аршу және транспорттық
коммуникацияның эксплуатациясы көп жағдайда орын ауыстыру жұмысты
қиындатады. Ең дұрысы шебті жоғарғы қуатты аршу кезінде қолданған дұрыс.
Өйткені бұл жағдайда мобильдік транспорт түрі қолданады. Мұндай орналасқан
шеб минимальді тау – кендік күрделі жұмыстық көлемі азайып, және тереңдеу
жылдамдығы артады.
Кемердің жұмыс шебі ұзына бойы немесе қысқа ось бойымен параллель бір
шекарадан екіншісіне жылжи алады (бір жағдаулы вышка), кеніш аланының ұзын
және қысқа осіне параллель арасындағы шекараға сәйкес (екі жағдаулы вышка),
центрінен шеткі шекаралар қабатына немесе периферейлік учаскелерден
центрге, веерлі бұрылу пункттерімен, кеніш алаңының шекарасында немесе
жақын жерде орналасқан.
Кемер үстінде экскаватор саны әр түрлі болу мүмкін, бірақ қуаты жоғары
жабдықты экскаваторды қолдану тиімдірек, оның өнімділігі жобаланған жұмыс
көлеміне теңеседі. Бұл жағдай жұмыстың жақсартуын арттырады және кемердегі
жабдық өнімділігіне сәйкес келеді.
Егер кемер үстінде екі экскаватор немесе одан көп жұмыс істесе, онда
кемер жұмыс шебі жеке – жеке блоктарға бөлінеді, ЭКГ-5А және ЭКГ-8И
экскаваторларының ұзындығы 500 – 600 м автокөлік, 1000 – 1400 м темір жол
үшін.
Жұмыс шебінің жылжу жылдамдығын жабдықтың қуатына, сілемнің қуатына,
кеніштің өнімділігі мен басқа факторларға (30 – 250 м жылына ауысып
отырады) байланысты. Негізгі жылдық жылдамдығы 70 – 140 м.
Карьер жұмыс аумағы (зонасы) – бұл аумақта аршу және қазылым жұмыстары
жүреді. Бұл жұмыстар аршу және қазылым кемерлермен сипатталады, бір уақытта
жүзеге асады. Жұмыс аумағының сипаты жұмыс кемерлер мен ұзындық шебінің
биіктік белгісімен анықталады. Жұмыс аумақ өзіндік тұрғыдан уақыт өте келе
орын ауыстырушы және ауыспалы жер беті болып келеді, бұл жерде тау – кен
массасын дайындау және қазу жұмыстары жүзеге асады. Ол бір, екі немесе
барлық карьер жағдауларын қамтиды. Кеніш алабын ашу кезінде жұмыс аумағы
тек ашу кемерлерінен, ал бітіру кезінді тау –кен күрделі жұмыстар мен
қазылымдардан тұрады.
Аршу, қазылу және тау – кен дайындау кенжарлары жұмыс аумағында қалай
болса солай жүргізілмейді, өйткені жұмысты дұрыс жүргізу жоба мен жеке
жұмыстарды жүргізуге тиімді. Жұмыс аумағында әр экскаватор өз орнын алады
(ені, ұзындығы және экскаваторлық блогы).
Кенді қазу үрдісінде жұмыс аумағы әр түрлі өзгерістерге ұшырайды. Жер
бетінде тау – кендік жұмыстар шекарасына жеткенде жоғарғы деңгейжиекте
жұмыс тоқталып, жұмыс аумағы тереңдетіле жұмысын жалғастырады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Кен орнының геологиялық сипаттамасы, шекаралары, қорлары 11
1.1 Кен орны жайында жалпы мағұлмат 11
1.2 Кен орнының геологиялық құрылысы 11
1.3Тектоника 15
1.4 Минералдық құрамы 16
1.5Генетикалық типтер 17
1.6Кен орнының гидрогеологиялық сипаттамасы 17
1.7Кен орнының кен шекарасы және қоры 19
2 Ашық кеніштегі технологиялық сипаттамасы 22
2.1 Кеніш алаңын ашу 22
2.2 Кенді ашық әдіспен қазу жүйесі 24
2.2.1 Қазу жүйесі бойынша жалпы мағұлмат 24
2.2.2 Қазу жүйесінің элементі және оның параметрлері 25
2.3 Тау-кен жыныстарын дайындап қазу және тиеу 28
2.3.1 Кенді қазу жұмыстарындағы БАЖ параметрлерін есептеу 30
2.3.2 Аршу жұмыстарындағы БАЖ параметрлерін есептеу 32
2.4 Шароштық бұрғылау құралының қолдану саны және
өнімділігін анықтау 35
2.5 Қазып-тиеу жұмыстары 36
2.5.1 Қазып-тиеу жабдықтары 36
2.5.2 Экскаватор өнімділігін анықтау 37
2.6 Карерлік көлік 39
2.6.1 Автожолдардың құрылысы 39
2.6.2 Үлкен жүкті автомобильдер жайындағы қысқаша мәліметтер 40
2.6.3 Автокөлік кезіндегі тартым есебі 40
2.7 Үйінді шаруашылығы 44
2.8 Маркшейдерлік-геодезиялық жұмыстардың шығынын анықтау 46
2.8.1 Триангуляция пунктерін барлау кезінде материалдық
шығындарды есептеу 46
2.8.2 Еңбекақыны төлеу шығындары 47
2.8.3 Амортизациялық бөліп шығарулар 48
2.9 Техника қауіпсіздігі және еңбекті қорғау 50
2.9.1 Қауіпті және зиянды өндірістік факторларды талдау 50
2.9.2 Зиянды және қауіпті өндірістік заттардан қорғану шаралары 51
2.9.3 Шаңның көзге әсер етуі және қорғану шаралары 53
2.9.4 Иондалғыш сәулелерден қорғану 55
2.9.5 Электр қауіпсіздігі 57
2.9.6 Жарықты нүктелік әдіспен есептеу 58
2.9.7 қауіпті зоналарды қоршау 60
3 Маркшейдерлі геодезиялық жұмыстар 67
3.1 Кашар кенішінде маркшейдерлік геодезиялық тіреу желілеріне
талдау жасау 67
3.1.1 Геодезиялық тірек торының сапасын бағалау 69
3.2 Күрделі маркшейдерлік жұмыстар 70
3.2.1 Негізделген түсіру кенішін жасау 70
3.2.2 Геодезиялық торлар 72
3.2.2.1Триангуляцияәдісі 72
3.2.2.2 Полигонометрия әдісі 72
3.2.2.3Аналитикалықжүйе 73
3.2.2.4 Тура және кері геодезиялық кертпе 73
3.2.3 Пайдалану торы 76
3.2.4 Теодолиттік түсірістер 78
3.3 Күнделікті маркшейдерлік жұмыстар 80
3.3.1 Түсірме әдістері 80
3.3.1.1 Перпендикуляр әдісі 80
3.3.2 Тахеометриялық түсіріс 81
3.3Тахеометриялық түсіріс тіжүргізу 83
3.3.4 Геометриялық нивелирлеу 85
3.3.5 Геометриялық нивелирлеудің қателіктерін анықтау 87
3.3.6 Тригонометриялық нивелирлеу 88
3.3.7 Маркшейдер түсіру бойынша көлемдерді есептеу 89
4 Арнайы бөлім 92
4.1 Ашық кеніштегі фотограмметриялық түсірістер туралы түсінік 92
4.1 Фотограмметриялық аспаптар 92
4.2 Түсіру базистерінің орнын таңдау 95
4.3Фотографиялық базистердің ұзындығын таңдау 96
4.4 Базистен түсірілетін нүктеге дейінгі ең қашық ұзындығын анықтау 96
4.5 Базистен түсірілетін нүктеге дейінгі ең жақын ұзындықты анықтау 99
4.6 Түсіру учаскесінің шекарасын анықтау 99
4.7 Тік бағытта түсіру учаскесінің барлық ауқымын анықтау 99
4.8 Өлі зоналарды анықтау 100
4.9 Корректуралық нүктелердің орнын жобалау 100
4.10 Кеніштегі аэрофототүсірістің жобасы 100
4.11 АФА-ның фокустық қашықтығын таңдау 101
4.12 Түсіру биіктігін анықтау 101
4.13 Аэросуреттердің санын және маршруттардың санын есептеу 102
4.14 Опознактардың тұру орнын мен санын анықтау 103
4.15 Стереоскопиялық бақылау 103
4.15.1 Суреттен алынған жасанды стереоэффект 104
4.15.2 Фотосуреттердің стереофотограмметриялық өлшеудегі тәсілі 107
4.15.3 Жалғыз нақты маркамен өлшеу тәсілі 108
4.15.4 Стереоскоп 110
5Өнеркәсіптік экология 113
5.1 Жалпы экология 113
5.2 Кәсіпорын орналасқан аумақтын экологиялық жағдайы 114
5.3 Атмосферадағы ауаны қорғау 114
5.4 Кенді ашық түрде өңдеу кезінде жерлердің рекультивациясы 118
Қорытынды 122
Қолданылған әдебиеттер тізімі 123
Кіріспе
Қашар кен орны Қазақстан Республикасының Қостанай облысының Рудный
қаласынан 45 км солтүстікте және Қостанай қаласынан 55 км солтүстік-
батысында орналасқан.
Жетіқара-Қостанай-Челябинск бағытындағы ең жақын Озерная
теміржол станциясы кен орыннан 25 км қашықтықта орналасқан.
Кен орыннан тікелей қашықтықта Рудный-Қашар-Федоровка автокөлік
жолы өтеді.
Кен орын ауданы өз алдына күндізгі беттегі абсолют белгісі 189-197
м жазық дала болып келеді. Рельеф элементінің қатысты өсуі 0,5 тен 3 м-ге
дейін.
Кен орын Тобыл және Тоғызана суайрықтарымен ұштасады.Бұл аймақта көп
мөлшерде саяз және тұщы көлдер бар.Ауданның ауа райы күрт континентальді.
Кен орын ашық түрде 1985 жылдан бастап өндірілуде. Карьердегі өндіріліп
жатқан темір кеніші қазіргі уақытта комбинаттың кен дайындау фабрикасына
жіберіледі.
Қашар кенішінде қазып-тиеу, дайындау, тасмалдау, үйінділеу және
т.б. үрдістер қарастырылған.
Сондай –ақ маркшейдерлік күнделікті және негізгі жұмыстары, жаңа
тахеометриялық аспабымен түсірістер жүргізу, фотограмметриялық түсірістері
орындалады.
Жер бетіндегі көрініс әдісі әртүрлі ғылыми және инженерлік
тапсырмаларды шешу үшін қолданылады: қатты бөлшектенген рельеф
жағдайлардағы күрделі масштабты топографиялық карталар мен пландарды құру,
инженерлік құрылымдардың деформациясын анықтау, ескерткіштер мен
мүсінділердің архитектуралық көріністері, теңіз және күрделі
сарқырамалардың жоғарғы қабатының толқынын меңгеру.
Жер бетіндегі көрініс еңбекті сыйымдылықты алқабтағы геодезиялық
жұмысты маңызды деңгейде қысқартуға мүмкіндік береді.
Картаны құру үшін стереопараны алу үшін әртүрлі нүктеден фототеодолит,
яғни жергілікті алаңды арнайы фотокамерамен фотоға түсіреді.
Жер бетіндегі стереофотограмметриялық көрініс кезінде жер нүктесінің
әр қалыбы фотоға түсірудің базистік шектік нүктесіндегі жоспарланған
сәулеленетін тура белгісімен анықталады.
Берілген әдістемелік көрсеткіштер стереофотограмметриялық жер
бетіндегі көріністі орындау, алған көріністерді стереокомпораторда өлшеуді
анықтау және жергілікті жердің нүктелік координатасын анықтау.
1 Кен орынының геологиялық сипаттамасы, шекаралары, қорлары
1.1 Кен орны жайында жалпы мағлұмат
Қашар кен орны Қазақстан Республикасының Қостанай облысының Рудный
қаласынан 45км солтүстікте және Қостанай қаласынан 55км солтүстік-батысында
орналасқан.
Жетіқара-Қостанай-Челябинск бағытындағы ең жақын Озерная теміржол
станциясы кен орыннан 25км қашықтықта орналасқан.
Кен орыннан тікелей қашықтықта Рудный-Қашар-Федоровка автокөлік жолы
өтеді.
Кен орын ауданы өз алдына күндізгі беттегі абсолют белгісі 189-197м жазық
дала болып келеді. Рельеф элементінің қатысты өсуі 0,5тен3м-ге дейін.
Климат ( күрт континентальді құрғақ және ыстық жазымен және ұзақ өте
суық қысымен. Ең суық ай – қаңтар, ең минимальды температурасы – 46
градус, ең жылы ай – маусым (орташа ұзақ температура + 20 - 21˚С,
максимальды + 41˚С-ке дейін). Орташа жылдық температура + 1,2˚С құрайды.
Жылы күндердің саны 117 күн. Орташа көпжылдық жердің үсуі 2,2 м., кейде
2,7 м дейін. Орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 147 – 150 мм, максимальды
жауын-шашын мөлшері жаз айларында түседі. Көбінесе желдің бағыты оңтүстік-
батысты болады.
Кен орын Тобыл және Тоғызана суайрықтарымен ұштасады.Бұл аймақта көп
мөлшерде саяз және тұщы көлдер бар. Тобыл өзенінде Қаратомар су қоймасы
құрастырылған және бұл су қоймасы Қашар кенішімен қатар қала тектес Қашар
ауданында 53,6 км су құбырының көмегімен сумен қамтамасыздандырады.
Кен орын ашық түрде 1985 жылдан бастап өндірілуде. Карьердегі өндіріліп
жатқан темір кеніші қазіргі уақытта комбинаттың кен дайындау фабрикасына
жіберіледі.
1.2 Кен орнының геологиялық құрылысы
Кен орынның геологиялық құрылысында тау жынысының екі жиынтығы қатысады:
палеозойлық, құрамына кен орындық шоғырлар кіреді ал горизонталь жатқан
мезокайназойлық түзілімдер жиынтығы палеозойлық жиынтықтағы кен мен тау
жынысын бүркеп жатады.
Палеозойлық тау жыныстар, сыйғызылған кен шоғырлары: әктастар,
конгломераттар, құмтастар, алевролиттер, атылған тау жыныстар, сонымен
қатар кварцті порфирлер түрінде көрсетілген.
Мезокайназойлық түзілімдер, палеозойлық жиынтықты беттен асырып, саз,
топырақ, құмтас түрінде көрсетіліп және кен орынның ашық түрдегі өндіріс
шегінің жалпы қуаты 114 тен 170м, орташа 160м. Кен орында үш жекеленген
бөліктер өзгешеленеді: Солтүстік, Оңтүстік (бөлшектеп барланған) және
Солтүстік –Батыс(алдынала барланған), магнетиттік кенденудің максималдық
ауданының дамуына сай.
Бастапқы жұмыспен өтеуге Солтүстік (магнетитті кен қорының 90%) және
Оңтүстік бөлік жоспарланып отыр. Карьердің жағдау бөлігінде орналасқан
Солтүстік-Батыс бөлігі, болашақта жұмыспен өтелуі ескерілмеген,сондықтан
ары қарай қарастырылмайды.
Солтүстік бөлік 36 және 60 барлау бағытының шегінде оңтүстік-шығыстан
солтүстік-батысқа 2400м және оңтүстіктен солтүстікке 1700м созылып жатыр.
Оңтүстік бөлік Солтүстіктен оңаша орналасқан, пландағы қашықтығы 200-
300м көлемінде, 4-15 барлау бағытының шегінде. Екі төменгі, аса қуатты
денелер тереңде қат бейнелі кейіпке ие және шұғыл құлайтын интрузивті
апориздермен бірге моноклинді батады. Олардың құрамына бай хлорит –
аппотит – диопсит – магнетитті кендер және өз алдына әлсіз кенденілген
диопсит – скаполитті таужыныстарымен бөлектенген. Солтүстік – Шығыс
шоғыры мәні бойынша солтүстіктің жалғасы болып табылады. Ол солтүстік
– шығыс бағытындағы брахисинклинальді қатпар осі бойымен созылып
және Солтүстік шоғырдан флексурлы иіліс бойымен түсіріліп
амплетудалық ығысумен 500м бөлінеді. Екі қабатты орналасқан дене
оларға солтүстік құрамы бай кендерден тұратын кальцит – ангидрит –
магнетитті, кальцит – диопсит – магнетитті бірқалыптьы аппотит қоспасымен
және диопсит – скаполит – титаномагнетитті және диопсит – альбит –
титаномагнетитті қоспалы сеппелік кендермен еріп жүреді.
Магнетитті кен қоры бойынша тамаша Қашар кен орны Торғай ойысындағы басты
темір жол жолағымен жалғасқан аралықтағы солтүстік бөлігіндегі Валерьянов
құрылымды-қалыпты аймағында орналасқан Давыдов – Қашар кендік ауданы
құрамына кіреді. Қашар кен орны Сарыбай мен Соколов кен орындарының
қаптарымен ССГПО АҚ-ның негізгі минералды – шикізат базасын құрайды.
Кен орынның және барлық басты темір жол жолағының басты ерекшілігі оның
екі қанатты (ярус) құрылымды болуы. Палеозойлік (басты негізде, таскөмірлі)
түзілім қоймалық фундамент құрайды, ал оларды жауып жатқан күрт бұрышты
тегіс емес сілемделіп қопсытылған мезозойлік– кайнозойлық түзілім 150-230 м
қалыңдықтағы платформалық тыс.
Қоймалық фундамент таскөмірлі жынысты кен орындары төрт желіде (свита)
орналасқан Сарыбайда, Соколовта, Қаржынкөлде, Қызылжарда.
Сарыбай желісі (С1V2) 500 м қалыңдықты. Желі жыныстары палеозойлік
фундаменті беткейіне кірмейді, солтүстік бөлікте кен орын 800 м тереңдікте
ұзын бұрғы төтелдерімен ашылған. Желі андезиттармен, порфириттармен,
вулканомикті гравелиттармен және құмтастармен қабатталған. Олардың арасында
ірі-түйіршікті порфириттар мен оның туфтарынан тұратын маркерлеуші
деңгейжиек орналасқан. Гравелиттармен құмтастардың арасында өте тереңде
магнетитті руда денелері қабатталған.
Соколов желісі (С1V2-3) арбайға сәйкес сілемделген және әктастар, туфтар,
туффиттер және құрамында ангидрит бар жыныстардың кезектесуімен орналасқан.
Желінің төменгі жағы Солтүстік-Шығыс пен Терең блоктарындағы ашылған кен
орындарында құрамында ангидрит бар жыныстар қорап тәріздес болып
қалыптасқан. Бұл қаптамалы және пирокластикті материалдардың әр-қилы
мөлшерімен араласқан гематитті-кремнилі-ангидритті сілем, жыныстың
құрамында ангидрит (70%-ға дейін), қосымша мөлшерде күңгірт кристалды
кремнилі материал (21%) және жұқа дисперсті гематит (12%), қаптама материал
түріндегі әктастар, ангидриттар, алевролиттар, кремнилі жыныстар, дала
шпаты мен кварц қабыршақтары, базальтті порфириттер қабыршақтары
(обломками) түріндегі туфогенді материалдар кездеседі. Қалған
деңгейжиектегі қорап кварцті порфириттар мен гранатты порфирлер
сынықтарымен байытылған.
Гематитті-кремнилі-ангидритті жыныстарға құрамында ангидрит пен әктасты
қабатшалары бар туффит қабаттары сілемделген сілемде орташа қоспалы туф
қабатшалары бар әктастар көп кездеседі.
Желі қалыңдығы 70-тен 400 м-ге дейін ауысады. Соколов желісіне кен
орынның негізгі магнетитті руда сілемдері біріккен, ал Терең блогындағы
құрамында ангидритті жыныстар бар сілемді қорапқа стратиформалық мысты
(халькозинді-борнитті) жыныстар біріккен.
Қоржынкөл желісі (С1V2-5) төменгі желілерден айырмашылығы жыныстары
қызылтүсті мөлдір. Желіде вулкономикті құмтастар, гравелиттер, құрамында
андезит бар порфириттар мен туфтармен бірге алевролиттер кезектесіп
кездеседі. Желі жоғарыдағы немесе басқа тау жыныстардан тұрғандықтан 3
сілемді қорапқа бөлінеді: порфиритті, құмтасты, және қайтадан порфиритті.
Желі қалыңдығы 280 м-ден 760 м-ге дейін қатты өзгереді. Желінің басты
жыныстар бөлігі магнетитті кендермен араласқан.
Қоржынкөл желісі жыныстарында Қызылжар желісінің (С2-3 -Р) түзілімдері
бұрыштық сәйкессіздік пен иіріліп сілемделген. Желі құрамында базальттар
мен қызыл түсті құмтастар бар полимикті конгломератты сілемді қораптардан
басталады. Үстінде сұр түсті әктасты алевролиттер мен базальт және оның
туфты қабатшалы сілемді қорабымен сілемделген, ал желінің үстіңгі сілемді
қорабын базальтті порфириттер мен оның қызыл түсті құмтасты қабатшалы
туфтары құрайды.
Желі қалыңдығы 550 м-дей. Желі түзілімдерінің кендік өзгертулерге
тиісілмеген және олар магнетитті рудаланудан кейін қалыптасқан.
Қоймалық фундаментінің бетіндегі палеозойлық жыныстар шығуы жобамен
ертеректе (триасты-төменгі бор) желдетілген алаңшалы сазды тау беткейлі
және сызықты типті. Оның қалыңдығы 80-100 м.
Ауданның кен орны платформалық құрылысы бор, палеоген, неоген және
төрттік жүйе түзілімдерінен тұрады.
Бор жүйесінің төменгі бөлігі апт және альт желілері қосындыларынан тұрады
және де бұл қабат қалыңдығы 50 м-дей. Түзілім кварцті-дала-шпатты
құмдардан, қошқыл түсті саздардан (линзалы бокситтары бар) және темірлі –
жерасты сазды жыныстардан тұрады.
Бор жүйесінің жоғарғы бөлігі тұран, коньяк, сантон, кампон және мастрихт
желілері түзілімдерінен тұрады.
Тұран желісінің теңіз түзілімдері (аят желісі) құрамында саз қабатшалары
бар дөңес қабатты сазды глауконитті-кварцті құмдардан тұрады. Қалыңдығы 30
м.
Коньяк, кампон және сантон желілері қосылып (егінсай желісі), ықшамды
және сазды цементтегі ықшамды (опоковидный) саздарда глауконитті – кврцті
құмтастармен сілемделген. Қабат қалыңдығы 30 м.
Маастрихт желісі (ярус) (журавлев желісі, 20 м дейін) жай-жай сатылай
Егінсай желісінің астыңғы жағымен байланысқан. Құрамы обильді раковинді
детритті бар әктасты саздан тұрады.
Палеоген жүйесі эоценді және омпоценді желілерден тұрады.
Ортаңғы-жоғарғы эоцен қосылып (Тасаран желісі) маастрихт түзілімдерімен
жабыса сілемделген. Желі (свита) қалыңдығы 50 м. Ол сазды опоктардан және
кремнилі-сазды цементтегі глауконитті-кварцтты құмтастардан тұрады.
Жоғарғы эоцен – төменгі олигоцен біріктірілген (чеган желісі). Қалыңдығы
40 м дейін. Жай-жай сатылай ортаңғы-жоғарғы эоцен жыныстарымен сілемделе
араласқан. Деңгейжиек жұқа қабатшалы кварцты оливкілі-жасыл жапырақты
саздардан және клауконитті-кварцті құмдардан тұрады.
Төменгі-ортаңғы олигоцен (чиликті желі) 10 м қалыңдықта саздармен,
алевролиттермен, құмдармен қабатталған.
Неоген жүйесі плиоценнің жоғарғы бөлігінің жоғарғы жағында орналасқан.
Ортаңғы-жоғарғы плиоцен біріктіріліп (Қостанай желісі), 10 м қалыңдықтағы
жасыл-сұрғылт кесекті сазды құрайды.
Төрттік жүйе түзілімдері негізінен делювиалды суглиноктардан және
супестерден тұрады.
Қашар кен орнының өзіндік интрузивті магнетизм жыныстары Сарыбай-Соколов
төменгі тас көмірлі габбро-диоритті кещенінің басты темір рудалы сілемінде
(пояс) басқа да магнетитті кен орындар кең таралған және оның жақын
қиылысуы белгісіз. Интрузивті кен орындардың қалыптасуына субвулкандық пен
қышқыл вулканды экструзивті денелер және пермдік жолақ кешені кенінің
дайкаларын жатқызуға болады.
Қышқылды субвулканды және экструзивті жыныстар күрт құлама дайко тәрізді
су астылық каналынан және одан төменірек субвулканды және экструзивті
денелерден тұратын палеовулканды құрылым құрайды. Көптеген ерте субвулканды
силла түрінде сілемделген денелер жұқа жолақты флюидті-дацитті порфирлермен
қабатталған. Көптеген соңғы кварцті порфирлер жоспардағы диаметрі 2 немесе
1 км және биіктігі 600 м-ге дейін қисық формалы екі экструзивті куполды
құрайды.
Жер астында экструзивті денелерді анықтаған кезде төменгі карбонның
шөгінді-вулканды қабат сілемді қораптарының немесе басқа куполдардың
сілемденуі бойынша және басқа бөлек деңгей жиек қабаттарындағы экструзивті
куполдардың үстіңгі жағы шойылған қышқылды-вулканды жыныстар сынықтарының
шлейфтері кездеседі. Сонымен, фельзитті-кварцті порфирлер сынықтарының
шлейфі құрамында ангидрит бар жыныстар арасында кездеседі, ал кварцті
порфир сынықтар шлейфі сол сілемді қорапта кездеседі.
Пермдік кешені түзілудегі кеннен кейін жыныстар жұқа қалыңдықта күрт
құлама диабаздар дайкалары сирек кездеседі. Бұл дайкалар қабаты магнетитті
рудаларды және кен арасындағы руда тектес жыныстарды қиып өтеді.
1.3 Кен орнының тектоникалық құрылымы
Қашар кен орнының қоймалық құрылымы өте қарапайым. Төменгі тас көмірлі
шөгінді-вулканды қабат жыныстары тұтас жайпақтай солтүстікке қарай құлайды.
Сондықтан палеозойлік фундаментінің үстіңгі жағындағы кен орынның
оңтүстіктегіндегі көптеген ескі түзілімдер (Соколов желісі С1V2-3 )
қалыптасуда, ал солтүстігінде Қызылжар (С2-3Р) ең жаңа жыныстар жайпақ
қабаттың сілемденуі брахисинклиналды және брахиантиклиналды түрдегі өте
ұсақ жатқызылған қоймалық қабатшалар мен қабатталған. Ядросында Соколов
желісінің әктастары сілемделген кен орынның оңтүстік учаскісі
брахиантиклиналды болып келген, және де ядросы Қоржынкөл желісінің вулканды
жыныстарымен толтырылған солтүстік учаскісі брахиантиклиналды болып келген.
Қоймалық құрылым едәуір көлемді атылысты бұзылымдармен қабатталған,
олардың арасындағы ең ірілері – Солтүстік, Орталық, Оңтүстік.
Солтүстік атылыс бұзылымдары жылыспалы-жылжымалы болып, Солтүстік
учаскісінің синклиналды ойысымен түйіскен. Бұзылымның солтүстік-шығысы
жазық, оңтүстік – батысы құлама, оңтүстік – шығыс қанаттары 50-100 м
түсірілген.
Орталық бұзылым кен орынды солтүстік және оңтүстік учаскіге бөледі. Бұл
сырғыма кең бағытта жазықталып, солтүстік қанаты түсірілген. Амплитудасы
аралас, шығыс бөлігінде бірнеше жүздеген метрге жетеді, ал батыста бұзылым
тоқтайды.
Оңтүстіктегі сырғымалы бұзылым кен орынның оңтүстік –шығысында кездеседі
және де солтүстік – шығысы жазықты. Қоспа солтүстік – батысқа қарай 500
бұрышта беріледі. Сырғыма амплитудасы 500-600 м құрайды.
Аталған көптеген ірі бұзылымдардан басқа кен орнында кен денелерімен
сирек араласатын көптеген ұсақ бұзылымдар бар. Барлық бұзылымдар аймақты
бөлікке бөліп жүргізіледі.
Солтүстік бөлік кен жүйесі ірі брахисинклинальді қатпар күйінде
қиын құрылымға ие бола отырып, жарылғыш тектоникалық бұзылыстармен
шиеленісіп, құлау бұрыштары әртүрлі 15-20 дан 40-45 градусқа дейін, ал
қатпар қанатында 20-25 градусқа дейін жетеді.
Кен аймағының аралық бойы 2200м көлемінде, вертикальді қуаты 200-
350м. Оңтүстік бөлік кен аймағы жобада 500-600*400м көлемді иеленіп,
кен шоғырының қуаты 140-250м-ге дейін өзгереді, орташа 200м, кен
шоғырының құлау бұрышы 60 градус.
Қашардың интрузивті сілемінің мофологиясы және табиғаттың өзгеруі
кен орнының геолого- құрылымдық позициясын қарастыруға мүмкіндік
береді. Ол қиын антиклинальді құрылымға ундулирлі және иілген осьпен
ұштасып, шығыс қанаты аса жоғарғы қатарлы брахиқатпарлармен
шиеленісіп және көптеген интрузивті порфириттердің апикольді
фациясының сілемді күшімен өкпектелген. Соңғы және олардың арасында
байланысып кен денесі моноклинді жатып, картаға аралас блок күйінде
мульдобейнелі шоғырлар жатысы алғашқыда белгіленген. Соңғы жылдардағы
барлау мағлұматтары салынысты растаған: құлау барысында кен денесі
2000м тереңдікке дейін қадағаланған және осы себептен кен қоры
шұғыл өседі. Кен орында жоғарғы палеозойлық қызылтүсті қабаттардың
экрандық ролі анық көрсетілген.
Кемердегі кеннің тұрақтылығы жоғары, жарықшақтылығы орташа.
+30-150 м горизонттарындағы аршылымды жартас таужыныстары өте
жарықшақтанған және әртүрлі дәрежеде желдетілген, ал жұмыс істеліп
жатқан жарылғыш блоктардағы кемерлердіңі тұрақтылығы қанағаттанарлық.
Басты батыс жағдауындығы Торғайлық иілімдегі темір кенінің белдеуі
батыс жағдауындағы Торғайлық құрылымды жүйеде орналасқан. Кен орын
және кенбілінім белдеуі Валерьяновск құрылымды формациондық аймағының
солтүстік бөлігінде орын алған. Бұл көптеген, сонымен қатар, дүние
жүзіндегі ірі, скарнды – магнетитті кен орын Торғай темір кен аймағы,
өнеркәсіптік кен белдеуінің басты балансын құрайтын, ол Давыдовск
темір кен аймағындағы титано – магнетитті кен орны және кен білінімі.
Торғайлық кен орын аймағы және скарнды – магнетитті кен білінімі
кеңістікіті және инверсионды таужыныстарымен (ортавизейлық
вулканиттерден бастап) және Валерьяновск құрылымды фармациондық аймағы
орогеонды құрылымды ярусы парагеосинклинальді қабаттық герциндік
кешенімен тығыз байланыста. Корреляция бағытындағы кен орынын геолого –
құрылымдық позициясы және фациялды литологиялық қадағалаудағы
кенденуді айқындау, сыйғызылған қабаттың өсірілім биостртиграфиясы
свита быйынша көрсетілген. Олар, басты кен желісімен салынған және
интрузивті құрамымен және кен орынмен литолого – стратиграфиялық
колонкада бейнеленген.
1.4 Кен құрамындағы минералдар
Магнетит. Бұл минерал магния және титан қоспаларымен
магнезиофириттің – магнетиттің – титанды магнетиттің – титано-магнетиттің
– ульвошпинельдің үзіліссіз серясын құрап, титаномагнетитті және
скарнды – магнетитті формацияның басты кен құрылысы болып табылады,
ал магнетит үнемі басқа формыцияларға қатысып отырады.
Титано – магнетитті формация. Бұл формацияның басты кен минералы -
титаномагнетит және титанды магнетит. Олар косвиттер мен
габброидтерде құрамына сидерит кіретін, көлемі 0,1ден 2мм-ге дейінгі
ксеноморфты дән бейнесінде көрсетілген.
Магнетиттің физико – химиялық әрекеттері. Титаномагнетит интрузивті
және эффузивті таужыныстар акцессориясында және кендегі
титаномагнетитті формациялар ильмениттің (1,2-ден 21,3%-ға), герциниттің
(0,6-16%), шпинельдің (1-4,6%) дейінгі жоспары мөлшерлігімен сипатталады
және ульвошпинель қоспасын құрайды. Титанды магнетиттерде диопсит –
альбит – скаполит – титаномагнетитті түрлері скарнды – магнетитті
формацияларда ульвошпинельдің қатыспауы кезінде аналогиялық құрамы
көрсетіледі.
Гематит. Бұл кремнилі – магнетит – гематитті формациялардың басты
кенді мсинералы болып табылады. Скарноидті – гематит – магнетитті
формациялардағы гематиттің мөлшері азаяды, және мушкетовит бейнесіне
ауысып скарнды – магнетитті кендегі формацияларда аса кең
өркенделген.
Кремнилі – магнетит – гематитті және скарноидті – гематит – магнетитті
формациялардың құрамындағы Fe2O3 98.38% гематиттің химиялық құрамы
және TiO2 0.15% теоретикалыққа жақын. Кремнилі – магнетит – гематитті
формациялардағы гематиттің өзгешілігі қоспадағы элементтердің жоқтығы
немесе олардың орынды мағынаны иеленбеуі қорытындыланады. Скарнды –
магнетитті формациядағы мушкетовит химиялық құрамы және элементтер
қоспасы бойынша магнетиттен ешқандай айырмашылығы жоқ.
1.5 Кен орнының гидрогеологиялық жағдайы
Қашар кен орнында 5 суағар деңгей жиек бар.
Біріншісі деңгейжиектің үстіндегі грунтті сулар – төрттік супестер мен
жоғарғы олигоценді сазды құмдармен араласқан. Чеган желісінің саздары су
қысымын тудырады. Деңгейжиектің қоректену көзі – атмосфералық жауын-шашын.
Деңгейжиектегі судың таралуы біркелкі емес. Су ағысы баяу деңгейжиек жер
үстінен 4,5 м терең емес тереңдікте орналасқан. Құмдардың сүзу коэффициенті
0,012-ден 0,38 мтәу дейін өзгереді.
Екінші сулы деңгейжиек 55-70 м қалыңдықта тасаран желісінің опок және
құмтастарымен араласқан. Деңгейжиек тақталы-жарықшақты су қысымдарынан
тұрады. Деңгейжиектің пьезометрикалық деңгейі 26-ден 70 м дейін өзгереді.
Сүзілу коэффициенті 0,002 с 0,12 мтәу. Деңгейжиек негізінен құрғақ .
Үшінші сулы деңгейжиек төменгі маастрихт құмтастарынан және сантонның
ұсақ түйірлі косоқабатшалы құмдарының екі қабатынан тұрады. Суы қысымды,
пьезометрикалық деңгейі 12-17 м тереңдікте орналасқан, ал деңгейжиектің
бүйіріндегі судың қысымы 83 сағ 99,6 метр. Сүзілу коэффициенті 0,006 сағ
0,009 мтәу. Бұл сулы деңгейжиекте құрғақтау.
Төртінші сулы деңгейжиектің суы 3-4 орташа қалыңдықты ірі емес
линзалардың біріктірілген түрінде қалыптасқан альб-сенома құмдарынан және
төменгі сантон құмдарымен араласқан. Саз төмпешіктерінің желдетілуі және
палеозой фундаментінің тастақ жыныстары төменгі су қысымын тудырады.
Төртінші мен бесінші деңгейжиектер арасында гидравликалық байланыс бар.
Төртінші сулы деңгейжиектің негізгі қайнар көзі – палеозой жыныстарының
тұзды жарықшақты сулары. Деңгейжиек – кен орынның негізгісі. Сулар жоғарғы
қысымды, пьезометрикалық деңгейі беткейден 22 сағ 27 метр тереңдікте
орналасқан. Деңгейжиектің табанындағы су қысымы мөлшері карьерді ашқанға
дейін 110 м болатын. Сүзілу коэффициенті 0,12 сағ 3,6 мтәу.
Судың гидрохимиялық құрамын жалпы минералдылығы 5 гл – ден жоғары
сульфатты - хлоридті – натрилі. Учаскідегі алғашқы жұмыстарда деңгейжиек
құрғақ, ал басқа учаскілерде су қысымы 70-50 м –ге төмендейді.
Палеозой фундаментінің тастақ жыныстары бесінші деңгейжиектің жарықшалы
суларынан тұрады. Деңгейжиек табанындағы су қысымы 83,2 сағ 88,8 м,
пьезометрикалық деңгей үстіңгі беткейден 21 сағ 38 метр тереңдікте
тұрақталған. Сүзілу коэффициенті 0,00005-тен 0,05 мтәу дейін өзгереді, ал
бұзылым аймақтарында 0,96 мтәу жетеді. Деңгейжиек суының гидрохимиялық
құрамы төртінші деңгейжиекке жақын. Жерасты суының минералдануы тереңде 5-
тен 8 гл дейін өседі.
Қазіргі уақытта сулы деңгейжиектің пьезометрикалық қысымы карьер
аралығында белгілі бір мөлшерде алынған, учаскідегі алғашқы қазу жұмыстары
үшін деңгейжиек орташа сулы.
Кен орынның жер асты сулары сульфатты-агрессивті, қатты және оларды 60-90
мг эквл.
Қашар кен орнының ең жоғарғы су ағысы 3500м3сағ жетеді. Жалпы кен
орынның ауданы бойынша су ағысы 35 сағ 55м3сағ құрайды.
1.6 Генетикалық типтер
Генетикалық тиістілікке кен формациясының анықтамасы кіреді, егерде
әрбір кен формациялары қандайда бір анықталған генетикалық типтерге
қатаң мағынада сай келмейді. Мысалы: вулканды – тұнбалы темірлі –
кремнилі формация. Кен орын конвергентті болуы мүмкін, егер бір
формациялы кен бірнеше генетикалық түрге қатысты болады.
Титеномагнетитті кендердің және сыйғызылған интрузивті таужыныстарының
температуралық кристализациясының экспериментальді мағлұматтары
көптеген зерттеушілердің жұмыстарында көрсетілген. А.Н. Заварицкий,
кеннің магмалық қалдығының температурасы 1200-13000С, ал оның
кристализациясы пироксеннің амфиболизациясымен қатар жүріп 800 –
10000С болғанын айтады. М.Н. Годлевский орал қаласында
титаномагнетиттердің температуралық кристализациясын габбро –
пироксениттерде – 6000C және габбро – диабазаларда 800 – 10000С
келтірілген. В.Т Фоминых бұл температуралық аралықты 3 кезеңге
бөледі: жоғары температуралық (825 – 9500С ) оттегінің жоғары ұшпалығы
(1.1 -1.5 МПА).Оралдың кен орнына жоғары титанды; орташа
температуралық (725-825ºС) оттегінің орташа ұшу мағынасы (1.5-
2.7МПА).Волковск кен орнына орташа титанды және төменгі
температуралық (600-7250С) оттегінің аз ұшпалығы (1.7-2.0 МПА) Оралдың
кен орны аз титанды. И.Интерсонның мағлұматы бойынша 1957 жылғы,
магнетит+ шпинельдің температурасының құлауы 8000С, ал магнетит +
ульвошпинельдікі 7500С . Кендегі титаномагнетит температурасы 600 –
10000С ерітіндісіндегі қалдық кенде кристалданғаны келтірілген
құжатта көрсетілген.
1.7 Кен орнының кен қоры және шекарасы
Қашар кен орнының темір кен қоры ГКЗ СССР №31.12.1985ж протоколда
бекітілген және 01.01.1986ж жағдайы 937.8 млн.т құрайды.
2005ж кеннің өндірілуі – 12055мың.т, аршылым өндірісі – 29551мың.м3,
сонымен қатар жартасты аршылым - 5639 мың.м3 ,кен массасы бойынша
71112мың.т. Аршылым коэффициенті – 2.45 м3т.
Карьер шеңберіндегі магнетитті руда қоры 1.1 кестесінде келтірілген.
горизонт-та кен, сонымен қатар:
р белгісі барлығы
баланстысонымен қатар Баланс-та
қ, н тыс
бай комплексткомплекстік
ік емес
1 2 3 4 5 6 7
30 440 90 - 20 270 150
15 2870 010 - 130 1870 860
0 7620 430 - 320 5100 2190
-15 14910 1310 40 1110 9980 3600
-30 19390 5950 50 1760 13540 3440
-45 24020 1030 2060 2560 16410 2990
-60 29500 5150 2990 3350 18810 4350
-75 30600 5800 3490 3610 18700 4800
-90 29190 5730 3850 3630 18250 3460
-105 30440 7680 4370 3670 19640 2760
кесте 1.1 жалғасы
-120 33550 0740 6080 4560 20100 2810
-140 44540 8960 7610 6150 25200 50580
-160 46150 42330 8190 8510 25630 3830
-180 43650 37580 7640 9130 20810 6070
-200 38340 33940 6570 7420 19950 4400
-220 41830 37700 7140 7990 22570 4130
-240 43900 41410 9730 9400 22280 2490
-260 44150 41270 10100 11180 19990 2880
-280 43320 40390 9570 11870 18950 2930
-300 38460 35840 9130 10900 15810 2620
-320 31690 29340 90230 7360 15750 2350
-340 25630 24330 8360 7490 8480 1300
-360 24400 23790 8030 9730 6030 610
-380 19450 19020 5270 9330 4420 430
-400 15650 15110 3130 8630 3350 540
-420 10360 10180 1620 6180 2380 180
-440 6260 6060 520 4390 1150 200
кесте 1.1 жалғасы
-460 1840 1770 80 1250 440 70
-480 790 780 40 690 50 10
Қорытынды 742940 670920 135690 162320 372910 72020
Кесте 1.1 - Карьер шеңберіндегі магнетитті руда қоры
2 Ашық кеніштегі технологиялық сипаттамасы
2.1 Кеніш алаңын ашу
Тау – кен массасындағы кеніштегі пайдалы кенді ашық түрде қазу, жұмыс
деңгейжиегіндегі тасу және кеніште немесе жер бетіндегі қабылдау пункттері
болып табылады.
Сызба тәсілі және ашу жүйесі
Ашу тәсілі ашу қазбаларымен жүзеге асады. Көп жағдайда жұмыс деңгейжиегін
ашу үшін ашық тау – кендік қазбаларын (оржол, жартылай оржол, сырғу
съезддері). Ашу тәсілі бойынша ашу қазба ретінде көбінесе карьердің жұмыс
деңгейжиегі күрделі оржол мен жартылай оржол.
Кемер санына байланысты (біреу, топты немесе карьердегі барлық кемерлер),
жалпы трассасы бар оржолдармен қамтылған, алыстатылған, топты және жалпы
оржолдарға бөлінеді.
Сыртқы оржолдар стационарлы немесе жартылай стационарды болады. Ішкі
оржолдар стационарлы болу мүмкін (жұмыс атқарылмайтын жағдауларда),
жартылай стационарлы, уақытша және сырғыма. Уақытша және жартылай
стационарлы карьердің жұмыс атқарылатын жағдауындағы ішкі оржолдарда тау –
кенді күрделі оржолдарда және ашу жұмыстарындағы көлемдік уақытты азайту
үшін қолданылады.
Ашу тәсімі барлық тау – кендік қазудағы ашу, қазіргі кездегі жұмыс
деңгейжиегіндегі жүк тасмалдау және карьердегі тау – кен массасын жүк
қабылдау деңгейжиегімен қамтамасыз етеді. Ашу тәсімінің сипаттамасы типті,
сандық және кеңістік жағдайы ашу қазымы тау – кендік жұмыстың факттік
жағдайы.
Ашу тәсімі – карьерді ашу ол тәсілдердің ауысуының бірінен кейін бірінің
жұмыс істеу мерзімі. Ашу жүйесінің сипаттамасы әр түрлі тәсілдерді қабылдап
және ашу тәсімінің жұмыс деңгейжиегіндегі кеніш алабы қазу кезеңінің бір
тұтасы.
Жұмыс деңгейжиегін ашу кезінде негізгі карьерлік көлігі қолданылады
(темір жол, автокөлік), ол үшін тиісті көлбеу тау –кенді қазындарды ашу
кезінде қолданылады. Осы қазымдардың параметрлері карьерлік көлік
техникалық мүмкіндігіне сәйкес келу керек, және көліктің жылжуы мен оның
физико – техникалық сипаттамасының жыныстың сиымдылығын ескеру керек.
Кемерлердің жұмыс шебіне қатысты ашу қазылымдары қапталды немесе центрлі
жатысы болуы мүмкін. Кеніштің ерекшелегі болып, күрт және көлденең кенорны
тереңдетілген типті қазылымдардың шекті тереңдігі (100 – 150 м және одан
жоғары), аяңдап (та –кен жыныстарының дамуына қарай) карьер тереңдігінің
ұлғайюы және ашу кемер саны, тасу көлемінің тұрақсыздығы, тау –кен
массасының карьер контурының сыртына шығу (аршу сыртқы үйінділерге, ол
пайдалы кенді қоймаларға немесе фабрикаларға ұмтылуы), тасжарықты және
жартылай тасжарық жыныстарының болуы, жағдаудың мықтылықтың жоғарлатуын
қамтамасыздандырады. Осындай кендерді жалпы немесе топты күрделі
оржолдармен ішкі немесе аралас сілімдері ашу жүйесі, ал кей жағдайда – жер
асты қазбалар болып табылады.
Бұл жобада кеніш кеніш ортасынан екі сыртқы оржолдармен ашылған
(солтүстік – батыс, солтүстік - шығыс), және ішкі съезд жүйесі мен
байланысып, трассасының пішіні күрделі және солтүстік ішкі сілемінде де
күрделі пішінді трассасы бар.
Пайдалы кенді және бос тау жынысты тасу үшін автокөлік пен тасу көлігі
қабылданған (атосомосвал БелАЗ-548, БелАЗ-549).
Кеніш алабы сақина тәріздес пішінді, жер бетінің ұзындығы 2500 м, ал ені
1600 м. Шекті тереңдігі -190м.
Мына келтірілген ашу сызбасы жүк алмасу және ең қысқа деген жүк алмасудың
арақашықтығын қамтамасыздандырады.
Көлбеу күрделі оржолды мына формуламен табамыз:
; (2.1)
мұндағы, nк – кемер саны;
І – бойлама еңісі – 80;
ВКт – шектік оржолдың ені, м;
НКт – оржолдың биіктігі, м;
αк – жағдау қиябетінің бұрышы, град.
Егер автокөлікті қолданған жағдайда оржолды ұңғылау кезінде әр түрлі
автосомосвалдардың кенжарға кіру сызбаларын қарастырады. Тау –кен саласында
егер оржолдың көшірме ұңғылауы болатын жағдайда, көбіне сақиналы және екі
тығырықты автосомосвалдардың кіру сызбасы кең қолданылады. Автокөлікке тиеу
кезінде табанының енін мына формуламен анықтаймыз.
(2.2)
мұндағы, R – автосомосвалдың ең кіші бұрылу радиусы, м;
а – автосомосвал ені, м;
с – автосомосвал мен жағдау арасындағы қуыс (1 – 3 м);
Екі тығырықты автосомосвал кіру оржолдың тиеу кезіндегі оржол табанының
ені мына формуламен анықталады:
(2.3)
Мұндағы, L – автосомосвал ұзындығы, м.
Шығарылған есепте мына автосомосвалдардың шарттары мына кесте 1. бойынша
қабылданған:
аталулар Автосомосвал Автосомосвал
БелАЗ-548 (40 БелАЗ-549 (75
т) т)
Ең кіші бұрылу радиусы, м 9,5 9,5
автосомосвал ені, м 3,7 4,9
автосомосвал ұзындығы, м 8,17 9,7
қуыс, м 3,0 3,0
2.1-кесте- Автосомосвалдардың сипаттамасы
БелАЗ – 548 автокөлігі үшін кенжарға сақиналы кіру сызбасын қабылдаймыз.
Оржол табанының ені (2) формуласымен анықталады:
Ал ауыр жүкті автокөлік үшін БелАЗ -549 екі тығырықты тиеудің кіру сызбасы.
Оржол табанының ені (3) формуласымен анықталады:
Яғни, оржол табанының енін 40 м деп қабылдаймыз. Осындай оржол табанының
еніне БелАЗ – 548, БелАЗ – 549 бір – бірімен кенжардағы кіру сызбасында
алмаса алады, және екі тығырықтық кіру сызбасында экскаватордың бұрылу
бұрышы тиеу үшін 90% аспайды және экскаватордың тұрып қалу уақыты азаяды.
2.2 Кенді ашық әдіспен қазу жүйесі
2.2.1 Қазу жүйесі бойынша жалпы мағұлмат
Кенді ашық әдіспен қазу жүйесі дегеніміз белгіленген ережелер немесе шарт
бойынша тау – кендік дайындау, аршу және кенді алу жұмыстары жүргізіледі.
Берілген кеніш бойынша қазу жүйесі қауіпсіз, экономды және қоршаған ортаны
сақтай отырып, жоба бойынша пайдалы кенді толығымен қазіп алуды қамтамасыз
ету керек.
Көлбеу және күрт құлама сілемдерді қазу үшін, тау – кен дайындау
жұмыстары құрылыс кезеңі ретінде жүргізіліп, кеніште тұтыну кезеңінде аршу
және кенді қазу жұмыс шептерін дамыту. Тау – кен дайындау жұмыстарына
тұтыну кезеңіне аршу және жаңа деңгейжиіктерді тілу жұмыстары жүргізіледі.
Яғни, көлбеу және күрт құлама сілемдердің қазу жүйесіне аршу, кенді қазу,
тау – кендік дайындау жұмыстарымен сипатталады.
Аршу, кенді қазу және тау – кендік дайындау жұмыстарын орындау үшін,
белгілі бір көлемдік жұмыстарға байланысты әр түрлі тау – кендік және
транспорттық жабдықтарды қолданады. Кеніште ең тиімді технологияны
пайдалану үшін мақсат қою керек, ол үшін барлық негізгі және қосымша
үрдістер және әр түрлі жүйелер толығымен мехонизирленген болу керек, ал
қолданылатын машиналар мен мехонизмдер өзінің қуаты бойынша және өнімділігі
бір – бірімен тығыз байланысып, берілген тау – кен жұмыстық мерзімді
қамтамасыз етіп, транспорттық, ұсақтау – сұрыптау және қосымша жабдықтарды
қолданып, кеніште белгіленген жобалық қазу тау – кен массасын игеру
комплексі болып табылады.
Кенді қазу жүйесі және комплекстік мехонизация құрылымы берілген кенішпен
байланысты.
Қазу жүйесінің параметрлік элементтері (кемер биіктігі, жұмыстық және
жұмыстық емес аудандардың ені, жұмыстық шептің ұзындығы, жұмыстық шептің
жылжу жылдамдығы, панельдің және енбенің өлшемдері және т.б.) комплекстік
жабдықтың қуаты және жұмыс папаметрлерімен байланысты.
Технологиялық комплекстер тау – кендік жұмыстарды әр түрлі типті
комплекстік жабдықтардың айырмашылығы бар, яғни тау – кендік және
транспорттық жабдықтардың модельдері мен параметрлері әр түрлі және
жабдықтарды технологиялық тұрғыдан орналастыруында айырмашылығы бар. Егер
жабдық технологиялық комплекс жағынан бірдей болса, онда жұмыс әр түрлі
орындарда бірақ, жұмыстық аумағының биіктігі бірдей бола алады. Соның
салдарынан тек технологиялық параметрлері аршу және кен игеру жұмыстары
кезінде өзгереді. Осындай варианттарды технологиялық комплекстерді
экскавациялау тәсілі деп атайды.
2.2.2 Қазу жүйесінің элементі және оның параметрлері
Қазу жүйесінің элементтеріне кемерлер, кемер жымыс шебі, карьер
жұмыс шебі, карьерлік жұмыс зонасы, жұмыс алаңы, транспорттық және қауіпсіз
бермалар жатады.
Кемерлер. Ең басты биіктік һк, ол жабдықтың өнімділігіне әсерін тигізеді,
пайдалы кенді қазу сапасын арттырады, кеніштің жағдау қиябетінің бұрышы,
жұмыс шебінің ұзындығы, транспорттық коммуникациясының ұзындығы, тау –
кендік көлемдік күрделі жұмыстары және т.б. Кемер биіктігін жоғарыды
айтылған факторлардың комплекстік әсерімен байланысты. Басты шарты тау –
кен жұмыстарын кемерде қауіпсіз жұмыс атқару. Көлбеу және күрт құлама кен
үшін кемер биіктігі тау – кендік жабдық параметрінен алынып, пайдалы кенді
қазу барысында сапалы өнім алу үшін.
Техникалық эксплуатациялық ережелермен сәйкес тасжарықты және жартылай
тасжарықты қазу барысында кемер биіктігі экскаватордың максимальді көсу
биіктігінен 1,5 есе аспау керек, жайылу биіктігі экскаватордың максимальді
көсу биіктігінен аспайды, экскаватормен жоғары тиеу кезінде кемер биіктігі
экскаватор параметрлерімен анықталады. Күрделі құрылымды сілемдерді қазу
кезінде жоғалымдар мен құнарсыздану көбейеді. Бұл жағдайда кемер биіктігі
экскаватордың көсу биіктігінен аспау керек. Кей жағдайда жоғалымдарды
азайту үшін бір кемерді екі кіші кемерлерге бөледі.
Кемердің қиябетінің бұрышы α тау жыныстардың физика – техникалық
сипатына, жабдық түрінің қолдануына және кемердің атқару мерзіміне
байланысты.
Кемердің жұмыс алаңы. Кемерлердің жұмыс алаңшаларын ең кіші ені қазіп –
тиеу машиналарының өлшемдеріне, кеніштік транспорт түріне, кемер
биіктігіне, тау жыныстың қаттылығына байланысты. Минимальді ені жұмыс алаңы
тасжарықты тау жыныстарды қазу кезінде мехкүрекпен және дөңгелекті траспорт
қосындысынан алынған енге х аттырылған тау жыныстың жайылуы, төменгі
жиегінен с қауіпсіз қашықтықтан транспорттық жолаққа дейінгі, транпорттық Т
жолақ ені, жабдықтың қосымша алаңшасының ені және z қауіпсіз берманың ені.
Мехкүректерді пайдалану ЭКГ-5А, ЭКГ-8И және автокөлік кезінде ең кіші
жұмыс алаңшасының ені 23 – 31 және 37 – 52 м (жұмсақ немесе тасты тау
жыныстар үшін).
Кемердің жұмыс шебі – кемердің ұзындығы бойынша бір бөлігі, тау – кен
жұмыстары үшін дайындалған. Кемердің жұмыс шебін дайындау керекті еңіндегі
кемер үстінднгі жұмыс алаңшасын ұйымдастыру және тау – кен транспорттық
жабдық үшін транспорттық және энергетикалық коммуникациялық жұмыспен
қамтамасыз ету. Барлық жеке кемердегі жұмыс шебінің ұзындығы карьер жұмыс
шебін құрайды, және ол аршу, өлшенген пайдалы кенді қазу кемеріндегі жұмыс
шебінің ұзындығы кіреді. Алғашқы кемер жұмыс шебін ұйымдастыру барысында
оның орын ауыстыруы жұмыс үрдісі кезінде жеке жұмыс атқара алмайды.
Кемерлердің тілмесе (тілме оржолдарды қолдану кезінде) жұмыс шебінің орнын
ауыстыру былай жүзеге асады, өйткені қазу үрдісінде берілген аршу және
қазылым кенжарлар саны.
Алғашқы тау – кендік жұмыс шебі ұзына бойы және қысқа ось карьерлік
алабында орналасу мүмкін, және шоғырланған (қосылған). Жұмыс шебінің ұзына
бойы карьерлік алабының осінде орналасқаны тиімді жағдай құрып, кенді қазу
және үлкен көлемді пайдалы кенді аршу өнімділігі арттырылады. Бірақ мұндай
шеб жасау үшін үлкен көлемді күрделі тау – кендік жұмыстарды қажет етеді.
Бұл жұмысты аз қуатты аршу кезінде пайдаланған дұрыс. Жұмыс шебінің
орналасуы қысқа ось бойымен жүргізу барысында тау – кендік күрделі жұмыстар
және транспорттық коммуникация ұзындығы жоғары. Бірақ кеніш өнімділігінің
аршуы және пайдалы кенді игеру шектеледі. Кемерлерді аршу және транспорттық
коммуникацияның эксплуатациясы көп жағдайда орын ауыстыру жұмысты
қиындатады. Ең дұрысы шебті жоғарғы қуатты аршу кезінде қолданған дұрыс.
Өйткені бұл жағдайда мобильдік транспорт түрі қолданады. Мұндай орналасқан
шеб минимальді тау – кендік күрделі жұмыстық көлемі азайып, және тереңдеу
жылдамдығы артады.
Кемердің жұмыс шебі ұзына бойы немесе қысқа ось бойымен параллель бір
шекарадан екіншісіне жылжи алады (бір жағдаулы вышка), кеніш аланының ұзын
және қысқа осіне параллель арасындағы шекараға сәйкес (екі жағдаулы вышка),
центрінен шеткі шекаралар қабатына немесе периферейлік учаскелерден
центрге, веерлі бұрылу пункттерімен, кеніш алаңының шекарасында немесе
жақын жерде орналасқан.
Кемер үстінде экскаватор саны әр түрлі болу мүмкін, бірақ қуаты жоғары
жабдықты экскаваторды қолдану тиімдірек, оның өнімділігі жобаланған жұмыс
көлеміне теңеседі. Бұл жағдай жұмыстың жақсартуын арттырады және кемердегі
жабдық өнімділігіне сәйкес келеді.
Егер кемер үстінде екі экскаватор немесе одан көп жұмыс істесе, онда
кемер жұмыс шебі жеке – жеке блоктарға бөлінеді, ЭКГ-5А және ЭКГ-8И
экскаваторларының ұзындығы 500 – 600 м автокөлік, 1000 – 1400 м темір жол
үшін.
Жұмыс шебінің жылжу жылдамдығын жабдықтың қуатына, сілемнің қуатына,
кеніштің өнімділігі мен басқа факторларға (30 – 250 м жылына ауысып
отырады) байланысты. Негізгі жылдық жылдамдығы 70 – 140 м.
Карьер жұмыс аумағы (зонасы) – бұл аумақта аршу және қазылым жұмыстары
жүреді. Бұл жұмыстар аршу және қазылым кемерлермен сипатталады, бір уақытта
жүзеге асады. Жұмыс аумағының сипаты жұмыс кемерлер мен ұзындық шебінің
биіктік белгісімен анықталады. Жұмыс аумақ өзіндік тұрғыдан уақыт өте келе
орын ауыстырушы және ауыспалы жер беті болып келеді, бұл жерде тау – кен
массасын дайындау және қазу жұмыстары жүзеге асады. Ол бір, екі немесе
барлық карьер жағдауларын қамтиды. Кеніш алабын ашу кезінде жұмыс аумағы
тек ашу кемерлерінен, ал бітіру кезінді тау –кен күрделі жұмыстар мен
қазылымдардан тұрады.
Аршу, қазылу және тау – кен дайындау кенжарлары жұмыс аумағында қалай
болса солай жүргізілмейді, өйткені жұмысты дұрыс жүргізу жоба мен жеке
жұмыстарды жүргізуге тиімді. Жұмыс аумағында әр экскаватор өз орнын алады
(ені, ұзындығы және экскаваторлық блогы).
Кенді қазу үрдісінде жұмыс аумағы әр түрлі өзгерістерге ұшырайды. Жер
бетінде тау – кендік жұмыстар шекарасына жеткенде жоғарғы деңгейжиекте
жұмыс тоқталып, жұмыс аумағы тереңдетіле жұмысын жалғастырады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz