Абайдың поэмалары

Жоспар

Кіріспе.
.
Негізгі бөлім.
1.Абайдың поэмалары.
2.Поэмадағы Масғұт,Ескендір,Әзім әңгімесінің тіршілік беинесі.
3.Абайдың поэмадағы шеберлік танымдылығы.
.
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе.
Абайдың оригиналдық поэмасы үш шығарма: «Масғұт», «Ескендір», «Әзім».
Бұл үш поэманың бәрі де ақынның «қазақ өмірінен, соның ішінде бұрынғы шығармаларындай, өз ортасы, өз дәуірінің болмысынан алған шығармалары емес. Үшеуі де шығыстың дастан аңыздардан немесе ертегілік тақы-рыптардан алынған сюжеттерге құрылады.
Тегінде, Абай бірнеше өлеңдерінде, поэма жазуды өзіне мақсат етпеген тәрізденетін. Сонда Әзірет Әлі айдаһарды жазғаным жоң, сарала қызды жырлағам жоқ деп бір кезек айтса, тағы бір уақытта ел шапқан батырды, қызықты қыздырмалап айтсам, (қызығып тыңдаредің деп, оқушыны шеней түсетін. Жәй бос уақыт өткізетін қызыңшыл, қысыр кеңесті құмарланып тыңдар едің дейтұғын.
Ондай әңгімелі өлеңдерден Абай өзі ойлаған өсиеттік, адамгершілік терең тәлім-тәрбие туа қоймайтындай көретін. Өз басының ұзақ ақындық еңбегі бойында Абай поэма жанрына анықтап зер салған жоқ. Тек, кейін тәрбиесінен шыққан шәкірт ақыңдарына ғана әр алуан тақырыптар беріп, анық поэма дерлік күрделі сюжеті бар шығармаларды соларға жазғызады. Ал солай бола тұрса да, өэін-өзі тежеп, ақындық шығармаға жанр жағынан да ар-наулы қатаң талап қойған ақынның, жоғарыда аталған, үш поэманы жазғанын кереміз.
Бірақ жалпы алғанда, көлемдері азғана, оқиға, сюжеттері шағын шықдан осы поэмалардың да негізгі идеясы мен мақсаты Абайдың көп лириокалық шығармаларындай, ұстаздық тәрбиелік ойларға арналғанын көреміз. Өзі көп дәстүрлерін қабылдаған орыс классиктері: Пушкин, Лер-монтовтың, не Байрон сияақты Европа классигінің анық үлкен поэма жазудағы өрнектеріне Абай бой ұрмайды. Олардың поэмалары кең өмірді мол қамтитын, кейде роман-поэма, кейде іқіалың уақиғалы, шытырман шебер тар-тысы бар романтикалық поэма боп, көркіем, шебер қалыптанса да, Абай сол жанрға қызықпайды.
Осы жылдарды еске алғанда, Абайдың біз текоергелі отъірған поэмалары ең әуелі ноғарыда ескерткендей, шағын халдерді алып, содан өсиеттік, ұстаздық ой туғызуға тырысады. Екінші жағынан, Абай өзінің ұзақ шығармалар тудырарлық қуатын байлап, ооы тұста тәжірибе жасап көреді.
Енді осы айтылған жалпы жайлардід жеке шығармаларынан, үш поэманьің әр алуан өзгешеліктерін талқылаудан аңғарып көрейік. Алғашқы тексеретуіміз — «Масғүт» поэмасы. Бұл поэма, туралы Абақдың өзі атап көр-сеткен деректері жоқ. Бірақ шығарманың ішіндегі кейбір белгілерге (қарағанда, бұның уақиғаны, тақырыбы шығыс халықтарының аңызынан алынғаны байқалады.
Ең әуелі геройдың аты — Масғұт. Оның тіршілік еткен шәһәрі — Бағдат. Заманы — Һарон-Рапид халифтың тұсы. Кейін Масғұтқа кездесетін қария мұсылмандардың дін аңыздарында жүретін Қызыр, қазақша Қыдыр аталады. Ол сол айтылған аңыздар бойынша өлмейтін, мәңгі жасайтын жалғыз жан. Әр заманіда, әр ортаның адамына оқта-текте бақдәулет әкелетін, ырыс үлестіруші болады. Міне, сөйтіп, осы аталғаін белгі, керемтердің бәріне қарап, біз Абай поэмасының негізгі шығыс аңызынан алынған дейміз.
Жалғыз-ақ Абай осы аңызды озінің адамгершілік үгітіне мысал етіп, өзіндік ойларын тарату көнінде үлкен кәдеге жаратады. Поэмада Абай арабтың тарихын, тірлік шындығын көрсетпек емес. Қызырдың қызырлығын да баяндамақ емес. Олардың барлығы да поэманың идея жағынан қарағаңда, тек бір кемөкші (қосымша хал мен жайлар. Анығында, олар шартты түрде алынған аңызды жалпы шартты орта деуге болады.
Ақынды шығарманың ішінде қызықтыратын бірақ геройдың — Масғұттың ғана жайы. Сол Масғұтты бірнеше ерекше халдерге, уақиғаларға ұшыратып барын, Абай оған үлкен сапалы адамгершіліктің қасиеттерін бітірмек болады. Бір жағынан іқарағанда, Масғұт қай заманның адамына болса да, Абайдың ұғымынша, үлгі боларлық, жоғары дәрежедегі ұжданды адам, нравственная личность.
Абай геройының және бір ерекшелігі — ол өзгеше көрнөкті күшті ортадан шыққан адам емес. Орташа көптін; бірі. Әдейі дәулет, өмір, құдірет, ақыл-өнермен асырып шығарған адам емес. Халық ішіндегі, қатардағы қалың көптің

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Жұмалиев Қ. Абайға дейінгі қазақ поэзиясы және Абай поэзиясының тілі. Алматы, 1948
2.Абай Қүнанбайүлы. Толық жинақ. Қызылорда, 1933, 18-6.
3.Әуезов М. Уақыт және әдебиет. Алматы,1962, 371-бет.
4.Абай Құйанбайұлы. Толық жинақ. Қызылорда, 1933, 17-6.
5. Абайдың революцияға дейінгі басылған өлеңдері жайлы. «Жұлдыз»,
1963, № 5, 147—153-6.
6.Қазақтың халық жұмбақтары. Алматы, 1959, 6, 187-6.
7.Жұмалиев.К.Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері және Абай
позиясының тілі. Алматы, 1960.
8.Әуезов М. Абай Қүнанбаев.-Қазақ әдебиетінің тарихы.
Алматы, 2 том. 1961.