Басқа бюджеттердің есебінен ашылған лимиттер
Мазмұны
Кіріспе
1 Мемлекеттік ұйымдарындағы бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
ерекшеліктері
1.1Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-ң
ұйымдастыру құрылымы мен негізгі көрсеткіштеріне баға беру
1.2Ұйымның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
1.3Мемлекеттік ұйымдардың табыс және шығыс бөлімдерінің теориялық
негіздері
2 Мемлекеттік ұйымның бюджеттік лимиттер және шығындар есебі
2.1Ұйымның ақша қаражаттарының қалыптасуы мен лимиті
2.2Негізгі және негізгі емес қызмет шығындарының есебі
2.3Ұйымнің жылдық есептеме өткізу ерекшеліктері
3 Бюджеттік лимитттер мен шығындар аудиті
3.1Аудиттің мәні, мақсаты міндеттері мен жоспарлары
3.2Бюджеттік лимитттер мен шығындарды тексеру процедуралары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Тіркемелер
Кіріспе
Нарықты экономика Қазақстан Республикасында жедел түрде дамуда. Онымен
бірге шаруашылық үрдістерді реттеу механизмі болып табылатын бәсеке де өсіп
келуде.
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық
саласын жан-жақты қамтуда. Сол себепті қалыптасқан құрылымды мүлдем
жаңартып, экономикалық-әлеуметтік және рухани дамуға жол ашатын
демократиялық қоғам құруға сай экономикамызды нарықтық қатынастарға
көшіруде.
Осы негізде әлеуметтік күрделі мәселелерді шешу бүгінге күннің басты
талаптарының бірі болып саналады. Әсіресе соңғы жылдары экономика ілімінде
түбірлі өзгерістер орын алуда. Мұның өзі қоғамдық және өндірістік
қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен процестерге тікелей
байланысты.
Тәжірибе көрсеткендей, есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын
бейнелеудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты
пайдаланушылардың көпшілігінің қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл
ақпарат іскерлік қабылдау үшін жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір
түрге келтірілуі қажет. Қазіргі кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының
әр түрлі әдістерін білуі, кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге
асыратын есеп саясатынның нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек.
Яғни, оның қызметінің аймағы шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін
ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы
жөнінен сұрақтарды өз бетінше мүмкіндік береді.
Тәжірибе көрсеткендей, есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын
бейнелеудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты
пайдаланушылардың көпшілігінің қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл
ақпарат іскерлік қабылдау үшін жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір
түрге келтірілуі қажет. Қазіргі кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының
әр түрлі әдістерін білуі, кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге
асыратын есеп саясатынның нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек.
Яғни, оның қызметінің аймағы шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін
ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы
жөнінен сұрақтарды өз бетінше мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның түрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз
контрагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып
алушылар, акционерлер және тағы басқалар) өзара қарымқатынасы үлкен әсер
етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу -
жақсы қаржылық жағдайдың бірден бір шарты болып табылады. Әрине,
акционерлер өз жынақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді
ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорындарға салады, Инвестициялық
тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болашақта да
кәсіпорынның қаржылық жағдайы көршісіне қарағанда жақсы болуы тиіс.
Диплом жұмысының мақсаты – зерттеу объектісі ретінде мемлекеттік
кәсіпорындағы бюджеттік лимиттер мен шығындардың есебі мен аудитін
қарастыру болып табылады.
Сондықтан да дипломдық жұмыстың басты мақсаты Педиатрия және
балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-ң мәліметтері негізінде ондағы
бюджеттік лимиттер мен шығындардың есебінің дұрыс жүргізілуін және
ұйымдастырылуын сондай-ақ аудиторлық тексеру жүргізуді теориялық тұрғыдан
зерттеу болып табылады.
Бухгалтерлік есеп мәліметтері басқару жүйесінің негізі болып табылады.
“Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” заңының талаптарына
сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін есепке алу жүйесін,
бухгалтерлік есеп беруді үйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды мен қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс кредиторлық борыштары бойынша
есеп айырысу мен оның аудитін теориялық жағынан және тәжірибелік мәліметтер
негізінде оның толық сұрақтарын қарастырады.
1 Мемлекеттік ұйымдарындағы бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ерекшеліктері
1.1 Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-ң ұйымдастыру
құрылымы мен негізгі көрсеткіштеріне баға беру
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК - балалар
денсаулық сақтау саласында Қазақстандағы жалғыз ғылыми клиникалық
мекеме болып табылады, және педиатриялық ғылыми деңгейін және
балаларға жоғары мамандандырылған емдеу – диагностикалық көмек
деңгейін анықтауға арналған.
Ғылыми орталық - ірі ғылыми мекеменің бірі болып табылады. Онда
400 қызметкер жұмыс істейді, оның ішінде 66 ғылым жұмыскерлері.
Орталықтың 210 орынды жеке клиникасы бар және келесі құрылымдық
бөлімшеден тұрады: жаңа туылған және жетілмей туылған балалар. Жаңа
туылғандар үшін жансақтау интенсивті терапия және хирургия бөлімі.
Республикалық балалар онкогематологиялық орталығы, жүрек –қан тамыр
гастроэктологиялық катология бөлімі, кульмонологиялық бөлім, балалар
хирургиясы бөлімі, функционалды – диагностика бөлімі, клиникалық –
денсаулық лаборатория және кеңес беру – диагностикалық бөлім,
балалар урогинекология орталығы.
Сонымен қатар, орталықтың ғылыми зерттеулер мен жұмыстарды
орындау үшін қазіргі заманғы клиника – лабораториялық базасы бар: ЭКГ,
УЗИ аппараттары, электро энцефолограф, эхокордиограф, небулайзерлер,
спираметрлер, жетілмей туылған балаларға интенсивті күтім бойынша
инкубатор, неонтальды монитор, рентген аппараттары, велоэргометр,
фотоброхоскоп, гострофиброскоп, фиброколонскоп, жаңа туылғандардың
хирургия бөлімі үшін құрал – жабдықтар, ампилифектор,
микроцентрифугалар, программаланатын микротермостат, цитометр, ДНК,РНК
анықтау үшін теру, инфекциялық тудырушылардың негізгі түрлеріне
амплификация, электролитті және биохимиялық анализатор,
спектрофотометр, лаброскель, сүйек мый жасушаларын зерттеу үшін
аппарат, иммуноферментті анализатор.
2002 жылы Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК
мыналарды сатып алды: 1 млн теңге тұратын 1 жылға арналған риагенттер
комплектімен бірге қанның элементтері анализаторы. ҚР денсаулық
сақтау министрлігі 2003 жылғы маусымында 2 млн 358 828 теңгеге газды
анализаторды Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК
сатып алды.
Орталық компьютерлермен және қазіргі заманғы телекоммуникациялық
байланыспен жақсы қамсыздандырылған.
Орталық ғылыми потенциялы 12 докторды 42 медециналық ғылымының
кондидаттарын құрайды. Педиатрия және балалық хирургия ғылыми
орталығы МҚК–ң құрамында жоғары мамандандырылған мамандар жұмыс
істейді. Соның ішінде беделді ғалымдары - академик Ормантаев К.С. –
м.ғ.д., профессор м.ғ.д. К.А. Маржбаев, профессор Омарова К,О, м.ғ.д.,
профессор – Машкеев А.К.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК Қазақстан
Республикасының денсаулығын сақтаудағы жаңа ұйымдастырушылық емдік
профилактикалық технологияларды жасау және еңгізу ғылыми техникалық
бағдарламасын жасайды. Соның ішінде балалар онкогемотология,
кардиология, гастроэмтерология, неонатология, пульмонология, неврология,
балалар хирургиясы, эндоскопия және урология салаларында яғни медицина
ғылымының барлық бағыттарында зертеулер сәтті жүргізіледі. Бұл бағдарламаны
қаржыландыру 93883,7 млн.теңгеге, соның ішінде 2003 жылда – 28203,7
млн.теңгеге жоспарланды. 2003 жылға 18400,0млн.теңге нақты бөлінді.
Қазақстан Республикасы балалар денсаулығын сақтаудың ғылыми
негіздері ғылыми техникалық бағдарламасын орындау үшін Қазақстан
Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі 45млн.тг бөлді.
Ғылыми орталықтың төңірегінде педиатрия және балалар хирургиясы
мамандықтары бойынша докторлық диссертацияны қорғау бойынша диссертациялық
кеңес жұмыс істейді. Соңғы 10 жыл ішінде кеңесте 30 докторлық және 154
кандидаттық диссертациялар қорғалды. Соңғы 10 шнде ғылыми орталықтардың
қызметкерлері 1500 ғылыми жұмыстарды жариялады, 110 потенттер тіркелді, 25
монографиялар және НИР жинақтары басып шығарылды.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК Қазақстан
Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан Республикасы Ғылым
академиясы, халықаралық ұйымдары мекемелерімен бірқатар профильдік ғылым
мекемелерімен белсенді және жемісті қызмет етеді. Қазақстанның тірітуу және
ұрықтың өмір сүру қабілеттілігі принциптеріне көшу бойынша әлеуметтік
медициналық маңыздылығы бар аяқталып келеді. Оған қатысты жоғарыда аталған
халықаралық ұйымдардың әсіресе ауруларды бақылау мен алдын алу
орталықтарының жан-жақты көмегімен қамтамасыз етеді. ҚР денсаулық сақтау
министрлігінің қолдауымен бұл жұмысқа Педиатрия және балалық хирургия
ғылыми орталығы МҚК белсенді қатысты. Ғылыми орталықтың төңірегінде 1998
жылдан бастап педриатрия және балалар хирургиясы бойынша жоғарғы дәрігерлер
мамандандырылған категорияларды тағайындау бойынша республикалық
аттестациялау комиссиясы қызмет атқарады. Одан басқа орталық Асфендияров
атындағы Қазақ Ұлттық Медицина Университетінің 2 кафедрасы үшін клиникалық
бағасы болып табылады. Орталық қызметтің негізгі бағыттары ғылыми және
дәрігерлік кадрларды дайындау болып табылады.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК 1994 жылдан
бастап Қазақстанның педриатриясы және балалар хирургиясы республикалық
журналды жарыққа шығарды.
Соңғы 3 жылда Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы
МҚК Қазақстан Республикасы балалар дәрігерлерінің І (V) съездінің және 5
ғылыми – практикалық конференцияларды өткізді.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-да соңғы
жылда басқарушылық қызметті жетілдіруге үлкен назар аударылады.
Қазақстан Республикасы басты педиатрлар және штаттан тыс мамандардың
есептілік нысандары жасалды.
Есептілік нысандары облыстардағы және қалалардағы бас педиатрларына
республиканың штаттан тыс бас мамандарына беріледі.
Республиканың барлық облысының Астана, Алматы қалаларының кураторлары
тағайындалды. Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК
директорының бұйрығын орындау мақсатында Облыстың және Астана, Алматы
қалалар кураторларының міндеттері жасалынады. Балаларға кеңес беру көмегі
және ұйымдастырушылық методикалық жұмыстарды жақсарту мақсатында аймақтың
кураторлары курьерленетін облыстарға жиі барып тұрады.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-ң ғылыми
кеңесінде педиаторлық профильдегі штаттан тыс мамандары мен аймақтарының
кураторларының қатысуымен облыстың және Астана, Алматы қалаларының бас
педриатрларының есептілігі жиі жүргізіледі. Аймақтың бас педриаторлары
педиаторлық қызметтің жай-күйі туралы ақпарат береді. Кеңесте балаларға
емдік профилактикалық көмекті жетілдіру проблемелеры шығармашылық
талқылаулар өтеді
Сонымен қатар Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы
МҚК ғылыми кеңесінде Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің
педиатриялық профильдігі штаттан тыс бас мамандарры есеп береді.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК негізінде
бас педиатрияларды тәжірибе алу мақсатында республикалық бас мамандардың
қатысуымен педриатриядағы емдік профилактикалық көмектің актуалды
мәселелері бойынша семинарлар жиі өткізіледі.
Семинар өткен соң бас педиаторларға қажетті ақпараттар беріледі.
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі бұйрығы негізінде
денсаулық жылын өткізу жұмыстары шеңберінде Педиатрия және балалық
хирургия ғылыми орталығы МҚК қызметкерлері 12-18 жас аралығындағы
оқушылардың денсаулығын зерттеуге белсенді қатысты.
Бұл оқушыларды тексеру жүргізудің методологиялық негізі Педиатрия
және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК мамандары жасаған
методологиялық ұсыныстары болып табылады:
• 12-18 жас аралығындағы оқушыларды скринингтік зерттеу
бағдарламасы;
• 12-18 жас аралығындағы оқушыларды динамикалық басқару Педиатрия
және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК қызметкерлері
табыс қатарында республика облысында Астана және Алматы
қалаларындағы 12-18 жас аралығындағы оқушыларды тексерудің
сапасына мониторинг жүргізу бойынша инструктивті материалдарды
жасауға қатысты, оқушыларды медициналық тексеруден өткізуді
ұйымдастыру бойынша жергілікті денсаулық сақтау басқарушыларына
кеңес беру көмегін көрсетті.
Кеңес беру диагностикалық бөлімінде ашық есік күндері жиіі өткізілді.
2002 жылы 1335 балаларға кеңес берілді, 326 инструменталдық зерттеулер
орындалды, 42 бала госпитальға жіберілді.
Үлкен жетістіктер үшін өсіп келе жатқан ұрпақтың денсаулығын сақтау
саласында институт бірінші болып халықтар достастығы орденімен 1983 жылы 6-
қаңтарда марапатталды. 1989 жылы педиатрия ғылыми-практикалық мәселелерді
шешудің дәрежесі және маңыздылығы бойынша, ғылыми потенцияал бойынша,
институттың материалдық техникалық қамсыздандырылу дәрежесі бойынша ғылыми
зерттеушілік мекеменің бірінші мамандық категориясына апарылды.
Қаржы-шаруашылық қызметін талдау үшін кәсіпорынның экономикалық
көрсеткіштерінің және олардың нәтижелерінің сипаттамасы қажет, олар
жоспардың, есеп берудің және басқа ақпарат көздерінің көрсеткіштерінде өз
көрінісін табады.
Экономикалық көрсеткіштерді талдаудың мақсаты біршама ақпаратталған
көрсеткіштердің жеткілікті санын алу болып табылады. Өнімді (жұмыс, қызмет)
шығарудың өсуі құндық формулада өндірістің экономикалық тиімділігін талдап
қорытылынған көрсеткіштерінің бірі.
Еңбек төлеміне кететін қаржы шығындарын талдаудың әрбір кәсіпорында
айтарлықтай мәні бар. Оны есептеу процесінде еңбекақы қорын пайдалануға
жүйелі түрде бақылау жасауды жүзеге асыру, еңбек өнімділігінің өсуі
есебінен қаржыларды үнемдеу мүмкіндігін анықтау қажет.
Өнеркәсіптік кәсіпорында өнім шығару көлемін көбейтудің маңызды
факторларының бірі қажетті санда және ассортиментте негізгі түрлермен
қамтамасыз етілгендік болып табылады және оларды едәуір толық және тиімді
пайдалану.
Өнімнің өзіндік құнының маңызды талдап қорытындылайтын көрсеткіші -
жалпы өнімнің шығындары болып табылады. Біріншіден, ол өте жан-жақты
(өндірістің кез келген саласында есептелінеді), екіншіден, өзіндік құн мен
табыс арасындағы тікелей байланысты көрсетеді.
Қаржы-шаруашылық қызметін талдау үшін кәсіпорынның экономикалық
көрсеткіштерінің және олардың нәтижелерінің сипаттамасы қажет, олар
жоспардың, есеп берудің және басқа ақпарат көздерінің көрсеткіштерінде өз
көрінісін табады.
Экономикалық көрсеткіштерді талдаудың мақсаты біршама ақпаратталған
көрсеткіштердің жеткілікті сонан алу болып табылады. Өнімді (жұмыс, қызмет)
шығарудың өсуі құндық формулада өндірістің экономикалық тиімділігің талдап
қорытылынған көрсеткіштерінің бірі.
Еңбек төлеміне кететін қаржы шығындарын талдаудың әрбір кәсіпорында
айтарлықтай мәні бар. Оны есептеу процесінде еңбек ақы қорын пайдалануға
жүйелі түрде бақылау жасауды жүзеге асыру, еңбек өнімділігінің өсуі
есебінен қаржыларды үнемдеу мүмкіндігін анықтау қажет.
Кесте 1.1
2007-2008 жылдардағы Педиатрия және балалық хирургия ғылыми
орталығы МҚК-ң негізгі экономикалық көрсеткіштері
мың тг
рсКөрсеткіштер 2007 ж 2008 ж Ауытқу, Өсу
(+;-) қарқыны, %
1 2 4 5 6 7
1 Көрсетілген қызметтер бойынша 945974 1219757 273783 129
табыстар (зиян)
2 Жұмыскерлердің орта жылдық 464 479 15 103
саны, адам
3 Негізгі құралдардың орта жылдық714454 759318 44864 106
құны
4 Еңбек өнімділігі 2039 2546 508 125
5 Қор қайтарымы, тенге 1 2 1 121
6 Қор сыйымдылығы, тенге 1 1 0 82
7 Көрсетілген қызметтер бойынша 883997 992810 108813 112
шығындар
8 Жалпы табыс (зиян) 61977 226947 164970 3 есе
9 Мерзімді шығындар 58600 91730 33130 157
10 Негізгі қызмет бойынша табыс 3377 135217 131840 40 есе
(зиян)
11 Басқа да табыстар (зиян) 0 22054 22054 -
12 Салық салынуға дейінгі табыс 3377 157271 153894 46 есе
(зиян)
13 Корпоративті табыс салығы - - - -
14 Таза табыс (зиян) 3377 157271 153894 46 есе
Кестеден көріп отырғандай қарастырылып отырған аралықта кәсіпорында
көрсетілген қызметтер бойынша табыстар 2008 жылы 1219757 болып 273783 мың
тг. көбейді. Көрсетілген қызметтер бойынша шығындар есеп беру жылында өткен
жылмен салыстырғанда 108813 мың тенгеге көбейді.
Көрсетілген қызметтер көлемінің ұлғаюымен еңбек өнімділігі өткен жылмен
салыстырғанда 508 мың тенгеге көбейді. Жұмыскерлердің орта жылдық саны 2008
жылы 479 адам болса, 2007 жылмен салыстырғанда 15 адамға көбейді.
Кәсіпорында есеп беру жылында жалпы табыстың көлемі өткен жылға
қарағанда 164970 мың тенгеге ұлғайды.
Мерзімді шығындар 2008 жылы 91730 мың тенге құрап өткен жылмен
салыстырғанда 33130 мың тенгеге көбейіп отыр.
Кәсіпорында есеп жылында 157271 мың тг. шамасында таза табыс алынды,
өткен жылмен салыстырғанда таза табыс 153894 мың тенгеге өскен.
Негізгі құралдарының пайдаланылу тиімділігін көрсететін қор қайтарымы
есеп беру жылында 1 теңгеге өсті және 2 теңгені, өсу қарқыны 121 % құрады.
Бұл негізгі құралдардың есеп беру жылындағы тиімді пайдаланылмағанын
көрсетеді.
1.2 Ұйымның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Кәсіпорынның мемлекеттік басқару органы Қазақстан Республикасы
Денсаулық сақтау министрлігі болып табылады.
Кәсіпорын есептік маманданған кадрлармен қамтылған. Кәсіпорындағы
жұмыс істеушілердің үштен бірі орта және жоғары маман иелері.
Кәсіпорынның негізгі мақсаты балалардың денсаулығын сақтау
проблемаларын шешу мақсатындағы ғылыми өңдеулер болып табылады. Осы
мақсатқа жету үшін кәсіпорын келесі қызмет түрлерін іске асырады:
- балалар аурулар мен өлім себептерін анықтау;
-балар ауруларды терапия және профилактикалардың жаңа технологиялярды
өңдеу және ұлғайту;
- интенсивті терапия оптималды әдістерін ұлғайту;
- балаларға тегін арнайы медициналық жәрдемді қамту;
- балалар денсаулығы туралы жылдық анықтамаларды дайындау;
- аспирантура, докторантура арқылы кадрларды дайындау;
- дәрілер мен медикаменттерді сатып алу, сақтау және жіберу және тағы
басқа да кізметтер.
Есеп беру Бухгалтерия бөлімінен берілген 3 бөлімнен тұрады, олар
кәсіпорынның материалдар мен статистикалық есептер негізінде құрылған.
Кәсіпорынның экономикасын жүргізуде шешімді қажет ететін сұрақтар
туындайды. Олар: кәсіпорынның экономикасы қалай жұмыс жасауы қажет,
тұтынушылармен және жабдықтаушылармен қалай жұмыс жасауы қажет; өз өнімін
сату үшін делдалды араластыру қажет пе; жоғары өнімді еңбекті қалай
ынталандыру; бәсекелес ортада қандай факторлар табысқа жетуге әсер
ететінін; өндірісті басқару жүйесі қандай болу керек, қалай өткізу керек
тағы сол сияқты.
Қателер мен байқау әдісі негізінде осынау көптеген сұрақтарға жауап
табу қазіргі кезеңде тек кәсіпорынға ғана емес, сонымен бірге жалпы алғанда
қоғамға да кері әсерін тигізеді және ол қымбатқа түседі. Ол жайында барлық
жердегі ауыл шаруашылы ауыл шаруашылығы өндірісінің күрт төмендеуі, нақты
еңбек белсенділігінің жоқтығы куә болады және де осының басты себебі болып
тек ресурстардың, ауыл шаруашылығы техникаларының ескіруі мен жоқтығы ғана
емес, басшылардың нарықтық жүйедегі шаруашылық жағдайындағы жұмыстың
әдістері мен формаларын білмеуі де әсер етеді.
Өндірістің бухгалтерия бөлімі есеп және талдау жұмыстарымен
айналысады. Бухгалтерия жұмысын бас бухгалтер басқарады және ұйымдастырады.
Бас бухгалтер барлық шаруашылық операциялардың бухгалтерлік есеп
шоттарында бейнелеуін бақылайды, бухгалтерлік баланста жетіспеушіліктердің,
дебиторлық қарыздардың және басқа да жоғалтуардың көрсетілуіне жауап
береді, сонымен бірге белгіленген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді
құрастыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар көмекші бухгалтердің қызметі
бухгалтерия құрылымымен тікелей айналысады, бухгалтерлік есептің дұрыс
жүргізілуін қамтамасыз етеді, сондай-ақ кейбір есеп берулердің дер кезінде
орындалуын қамтамасыз етеді. Сонымен басқа да бухгалтерлер қызмет атқарады
және кәсіпорын бухгалтериясында 1 кассир бар. Олардың әр қайсысының
өздеріне жүктелген міндеттері бар.
Материалдар есебі бойынша бухгалтер-материалдардың түсуінің,
жұмсалуының есебін жүргізеді.
Негізгі құралдардың есебі бойынша бухгалтер - негізгі құралдардың
түсуінің, олардың тозуының, есептен шығуының есебін жүргізеді.
Есеп айырысу бухгалтері - еңбеккерлердің еңбек ақысымен,
жабдықтаушылармен, сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен, сондай-ақ
басқа да дебиторлармен және кредиторлардың қарызынан болған есеп айырысулар
есебін ұйымдастырады.
Жоспарлы есептеу, талдау кезінде шығындар пайда болу орындарында
топтастырылады. Негізгі өндіріс және қосалқы шаруашылықтар деп өнімнің
өзіндік құнына кіру тәсіліне байланысты шығындар тура және жанама болып
бөлінеді. Статьялар бойынша шығындарды топтастыру кезінде тура шығындар
элементтер кесімінде, ал жанама шығындар кешендік статьялар түрінде
құрылады.
Бухгалтериядағы міндеттері есеп беруді жасауды және кәсіпорынның
шаруашылық қызметінің айсайынғы нәтижесін дер кезінде шығарады. Сонымен
қатар әрбәр айда дебиторлық қарыздар, еңбек ақы анықталуы тиіс. Сондықтан
әрбір айдың 1-ші жұлдызында касса, банк айналымдары жабылуы, материалдық
есеп берудің жасалуы дер кезінде еңбекақыны журнал-ордерлер арқылы
есептеліп, жылу энергиясы үшін қарыздар анықталады.
Табельдермен бухгалтер айналысады, еңбек ақы есептеп, негізгі
құралдардың қозғалысы мен амортизациясын есептеумен айналысады, материалдық
столда екі бухгалтер отырады. Олар тауарлы-материалдық құндылықтардың
түсуін және жабдықтаушылар қызметін есепке алса, тауарлы-материалдық
құндылықтардың ішкі қозғалысын есепке алады.
Арнайы білімі мен тәжірибесі бар бухгалтерлердің белгілі бір
интеллектуалды ортада қызмет атқарады. Өзінің білімі мен тәжірибесіне
сенген бухгалтерлер, біріншіден сапасы және сенімді жұмыстар атқаруы,
екіншіден, атқарған жұмысының нәтижесіне қанағаттануы, үшіншіден, атқарған
жұмысының маңызы мен сапасына қарай өз еңбек ақысын көбейтіп отыруды
арттыруды мақсат тұтады. Ал меншік иесі, немесе кәсіпорынның басшысы көп
мөлшерде пайда табуды бірінші кезекке қояды. Алайда түскен табысқа
салынатын салық жүйесінің қатаңдығына байланысты, кәсіпорын басшысы мен бас
бухгалтері салық төлеуден қашып, түскен табысты жасырудың жолдарын
қарастырады.
Қандай жағдайда болмасын бухгалтерлер өз міндетін жақсы және сапалы
жұмыстар атқарып, қабылданған заң актілері мен нормативтік ереже –
нұсқауларды қатаң сақтау керек. Бухгалтерлік есеп ережелері мен
әдістемелері дәлме–дәл орындап, бухгалтерлік есеп жүргізу тәртібін сақтау
кәсіпорындағы бухгалтерлердің міндетті ісі болып табылады.
Жалпы сипаттаған жағдайда бухгалтерлер өздеріне тапсырылған міндетті
жұмыстар атқарып, есеп объектілеріне тән бастапқы құжаттардан туындайтын
ақпараттарды жинақтап, қойылған тәртіпке сай қорытынды есеп жасап, мұның
өзін тиісті органдарға тапсырады. Аталмыш жұмыстарды атқару үшін кез-келген
кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жұмысы жақсы және сапалы ұйымдастырылуы
керектігі бұрында айтылды. Бухгалтерлік есеп жұмысын ұйымдастыру
жауапкершілігі кәсіпорын басшысының құзырында болады.
Кәсіпорын басшысы есеп жұмысының дұрыс жүргізілуін, барлық бөлімшелер
мен мұндағы есеп жұмысын атқарушы қызметкерлерге, сондай-ақ есеп – қисап
жұмысына қатысты адамдарға бастапқы құжаттар жасаушы жауапты тұлғаларға
жағдай туғызуы керек. Кәсіпорындар өздері еңбек ұйымдастыру мен қаржы
қалыптастырудың түрі мен технологиялық ерекшеліктеріне, шаруашылық
қызметінің бағытына қарай бухгалтерлік есеп жұмыстарын өздері қалаған әдіс-
тәсілдермен ұйымдастыра алады. Бухгалтерлік есеп ұйымдастыру кәсіпорын
бухгалтериясында іске асырылады. Бухгалтерияның аппаратық бас бухгалтер
басқарады. Кәсіпорын бас бухгалтеріне өз уақытында және сенімді есеп
жүргізу, тауарлы-материалды құндылықтардың тиімді жұмсалуы, қаржы
ресурстарын қалыптастыру, экономикалық-қаржылық талдауды өз мәнінде
жүргізу, болашақтағы жағдайы үшін ұсыныс енгізу т. б. экономикалық-қаржылық
мәселелерді ұйымдастыру тапсырылады.
Бухгалтерияда атқарылатын жұмыстар немесе кәсіпорынның бухгалтерлік
аппараты өндірістік бөлімшелер және цехтар, басқа бөлімшелер мен
басқармалар және есеп беруге міндетті адамдармен тығыз байланыста болуы
керек. Нарықтық экономикалық қатынастар бағытып жетілдіру мақсатына сай
кәсіпорын бухгалтериясында қызмет атқарушы бухгалтерлер сыртқы қаржы
салымшы инвесторлар мен несиелендірушілер, қарыз беруші басқа да
кәсіпорындар, салық органдары мен қаржылық басқармалар т.с.с. ұйымдармен
тығыз байланыс құруы қажет. Барлық бөлімшелерден, жауапты адамдардан,
сыртқы тұлғалардан, т.б. түскен құжаттар, қорытынды мәліметтер, сондай-ақ
жоспарлы және сметалық нормативтік материалдар кәсіпорынның
бухгалтериясында өңделіп, белгілі нысандарға сай топтастырылып, сапалы
деңгейде ақпараттық жүйе қалыптастырудыі негізін қалыптастырады. Сапалы
жасалған ақпарат көрсеткіштерін терең талдау, жүйелі түрде тексеру,
шаруашылық процесіне баға беру, орын алған фактілер тиімділігін анықтау
арқылы кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен шаруашылық қызметі жөнінде арнайы
шешімдер қабылданады.
Бухгалтерлік қызметтің міндеттеріне мыналар кіреді:
осы нұсқаулыққа және жекелеген нұсқауларға сәйкес бухгалтерлік есепті дүрыс
ұйымдастыруды қамтамасыз ету;
құжаттарды уақтылы жөне дұрыс рәсімдеуге және жасалған операциялардың
заңдылығына алдын-ала бақылау жасауды жүзеге асыру;
бюджет жөніндегі бекітілген шығыстар сметасы бойынша белгіленген тәртігшен
енгізілген өзгерістерді ескере отырып анық лимиттер және олардың нысаналы
мақсатына сәйкес қаржыларды дұрыс және тиімді жұмсауға, сондай-ак ақшалай
қаржъглар мен материалдық құндылықтардың сақталуьша бақылау жасау;
есепті дербес жүргізетін бюджеттік ұйымдарға ашық лимиттерді дер кезінде
хабарлау, сондай-ақ олардың шығыс сметаларға орындауына және бухгалтерлік
есепті дұрыс жүргізуіне бакылау жасау;
арнайы қаржылар сметасы бойынша кірістер мен шығыстарды есепке алу және
бюджеттен тыс баска да қаржылар бойынша операцияларды есепке алу;
бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары мен қызметшілеріне жалақыны, студенттерге,
тыңдаушыларға, аспиранттарға және оқушыларға стипендиялар есептеу және
мерзімінде төлеу;
ұйымдармен және жекелеген түлғалармен сметаларды орындау үстінде пайда
болатын есеп айырысуларды дер кезінде жүргізу;
ақшалай каражаттарды, есеп айырысулар мен материалдық құндылықтарды
түгендеуді жүргізуге қатысу, түгендеудің нәтижелерін уақтылы және дұрыс
анықтау және оларды есепте бейнелеу;
өздері жауапты сақтаудағы құндылықтардың есебі мен сақталуы мәселелері
бойынша материалдық жауапты адамдармен нұсқама өткізу;
есеп-есептеу жұмыстарын компьютерлендіру;
белгіленген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді жасау және табыс ету;
ұйым басшысымен (штатта экономикалық қызметтің қызметкері болмаған
жағдайда) шығыстар сметасын және соған байланы сты есептеулерді жасау және
келісу;
активтердің, бағасы арзан және тез тозатын заттардың және басқа да
материалдық құндылықтардың сақталу және пайдалану жерлерінде сақталуына
бақылау жасауды жүзеге асыру;
есеп және есеп беру мәселелері жөніндегі ережелерді, нұсқаулықтарды,
әдістемелік нұсқауларды, бухгалтерлік қызметтің күзыретіне жататын басқа да
нормативтік құжаттарды жүйелі түрде есепке алу;
есеп саясаты жөніндегі қрсаттарды есеп деректерін машиналық өңдеу
бағдарламасын, оларға қатысты есептеулерді, басқада қрсаттарды сақтау,
сондай-ақ белгіленген тәртіпте оларды архивке тапсыру.
Бухгалтерлік есеп аппаратының айрықша атқаратын міндетінің ең
негізгісі – тексеру мен бақылау міндетін орындау болып табылады.
Бухгалтерлік аппараттың орындайтын тексеру жұмысы алдын ала, ағымдағы және
келесі тексеру болып үшке бөлінеді.
Алдын-ала тексеру деп – мүмкін болатын шаруашылық опреацияларының
орындалуына дейінгі жүргізілетін тексеру айтады. Алдын ала тексеру жұмысы
ақша-қаражаттарын кіріске алып, бұларды жұмсау, тауарлы-материалдық
құндылықтар қозғалысы, қаржылық қорытынды нәтижесі, несие алу мен жұмсау,
т.б. шаруашылық опреацияларының барлығы да кәсіпорын басшысының және бас
бухгалтердің қойған қолымен бекітіліп расталады. Сондықтан, кәсіпорынның
бас бухгалтері немесе басқа да өкілеттілігі бар жауапты адамдар бастапқы
құжаттарға жазылған мәліметтердің заңдылығымен тиімділігін, алдын-ала
мұқият тексеруге міндетті.
Бухгалтер және экономика бөлімін зерттеу, бухгалтериялық міндеттінің
бөлінуі дұрыс және уақытылы кәсіпорынның айлық қорытындысын және есеп беру
мақсатымен байланысты. Сонымен қатар әр айдын 10-на девиторлық және
кредиторлық қарыздар солммасын және еңбек ақы бойынша қарыздарды анықтау.
Сондықтан айдың бірінші күндерінде касса және банк айналымдары жабылады.
Материялдық есеп беру өткізіледі, сол арқылы айдың 10-на еңбек ақы төлемі
есептеледі, журнал ордер бойынша айналымдарды жинақтау және жылу энергиясы
және жабдықтаушыларға қарыз соммасын анықтау.
Еңбекақы табелі бойынша екі бухгалтер айналысады, олардың біреуі
проводкалар дайын болған кезде проводкалардың қозғалысы және амортизациясын
есептеу мәселесіне көше бастайды материалдарға да 2 бухгалтер бөлінеді-
біріншісі бухгалтер ТМҚ келіп түсуіне және жабдықшылар көрсеткен қызметіне
проводка құрастырады, ал екіншісі ТМҚ-дың ішкі қозғалысы мен есептеп
шығаруы мен проводка құрастырады, кассир касса бойынша айналымды жабады
және мемориалдық ордерлерін толтырады, содан кейін отын материалдары
бойынша есеп беруді қабылдайды. Есеп айрысу бойынша бухгалтер жылу
энергиясын тұтынушыларымен есеп айырысады және жіберілген жылу көлемі мен
ыстық су бойынша негізгі қызметтен түскен кіріс проводкаларын құрастырады.
Әр айдың 15-не кеми кварталдан басқа кіріс және табыс бойынша есеп беруді
жасайды, салық қосылған құн бағасына ай сайын әр квартал біткенде еңбек ақы
есептелгеннен кейін әлеуметтік сақтандыру қоры бойынша есеп беру әр айдың
15-сіне жасалады.
Шешімдер мен іс әрекеттердің алдында экономикалық талдау орын алған.
Экономикалық талдау оларды негізден, өндірісті ғылыми тұрғыдан басқарудың
негізі болып табылады және оның объективтілігі мен тиімділігін қажет етеді.
Бюджеттік ұйымның басшысы есеп жұйесін жасауды және бухгалтерлік
есепті ұжымдастыруды қамтамасыз етеді.Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп бас
бухгалтер басқаратын, оның құрылымдық бөлімшесі немесе орталықтандырылған
бухгалтериясы болып табылатын бухгалтерлік қызметпен жүзеге
асьірылады.Бухгалтерлік қызметі жоқ ұйымдарда бухгалтерлік есеп пен есеп
беруді ұйым басшысьшьщ жазбаша өкімімен тағайындалған тиісті маманның
жүзеге асыруы мүмкін.Басшы бухгалтерлік есепті дүрыс жүргізу, есепке қатысы
бар ұйымның барлық бөлімшелері мен қызметкерлерінін құжаттар мен
мәліметтерді рәсімдеудің және есеп үшін тапсырудың тәртібі бойынша бас
бухгалтердің талаптарын мүлтіксіз орындауын қамтамасыз ету үшін кажетті
жағдайларды жасауға міндетті.
Бюджеттік ұйымның бас бухгалтерін ұйымның басшысы қызметке
тағайындайды және босатады және тікелей ұйымнын басшысына бағьшады.
Бас бухгалтердің қызметіне арнаулы білімі бар тұлға тағайындалады.
Ұйымньң бас бухгалтері бухгалтерлік есептің шоттарында барлық іске
асырылатын шаруашылық операцияларының бақылауын және көрсетілуін, жедел
операцияларды тапсыруды, бухгалтерлік есептерді белгіленген мерзімде
жасауды қамтамасыз етеді.Бас бухгалтер ұйымның басшысымен бірге тауарлық-
материалдық құндылықтар мен актылай каржыларды қабылдауға және беруге негіз
болатын кұжаттарға, сондай-ақ қаржылық міндеттемелер мен шаруашылық
шарттарына қол қояды. Ұйымның басшысы бас бухгалтердің ұсынуы бойынша
жекелеген учаскелер жөнінде кұжаттарға қол қою құқығын осыған өкілеттік
берілген тұлғаларға тапсыра алады. Бас бухгалтердің қолынсыз құжаттар
жарамсыз деп саналады және орындаута қабылданбайды.Материалдық жауапты
тұлғаларды тағайыңдау, босату және орын ауыстыру бас бухгалтердің
келісімімен жүргізіледі.Бухгалтерлік есепті жүргізген кезде әрбір кызметкер
өзінің міндетін білуі және олардың орындалуына жауап беру үшін бухгалтерия
қызметкерлерінің жұмыстағы міндеттерін белгілейді.Бюджеттік ұйымның
құрамына кіретін барлық бөлімшелер бугалтерлік қызметке бухгалтерлік есеп
пен бақылау үшін кажетті құжаттарды уақытында тапсыруға міндетті.
Бас бухгалтердің қажетті кұжаттар мен мәліметгерді рәсімдеудің тәртібі
және бухгалтерияға тапсыру бойынша талаптары ұйымның бөлімшелері мен
қызметкерлерінің барлық қызметкерлері үшін, ал есеп орталықтандырылған
кезде — барлық қьізмет көрсетілетін ұйымдар үшін міндетті болып табылады.
Бухгалтерлік есепті тізімдемелерге жазу үшін операциялардың жасалған
фактісін белгілейтін кұжаттар негіз болып табылады.
Бастапкы құжаттар — операциялар іске асырылған сәтте, егер мұның
мүмкіндігі болмаса тікелей операцияның аяқталуы бойынша жасалуға тиіс.
Құжаттардың уақытында және тиісті сапада жасалуы, олардың бухгалтерлік
есепте көрсету үшін белгіленген кажетті мерзімде тапсырылуы, құжаттарға
камтылған деректердін шынайылшы үшін осы құжаттарды жасаған және оған қол
қойған түлғалар жауап береді. Бастапқы күжаттардаң жазбалар ұзақ уақыт
бойында олардағы жазулардың сақталуын қамтамасыз ететін құралдармен ғана
жүргізілуге тиіс.Жазбаларды есеп тізбелерінде көрсету үшін шаруашылық
операцияларының жасалган фактісін растайтын, дүрыс рәсімделген бастапқы
құжаттар негіз болады.Бастапқы құжаттардың заңды күшке ие болу үшін мынадай
реквизиттері болуы керек: күжаттың атауы (үлгісі), үлгінің коды; жасалган
уақыты; шаруашылық операцясының мазмұны; сапалық және кұндық көріністердің
өлшемдері; операцияларды жасау және олардың рәсімделуінід дұрыстығы және
лауазымды тұлғаның атауы; жеке қойылган қолдар және олардың
талдамасы.Бастапқы кұжаттың, электрондық бейнесі рәсімделген қағазда
жеткізуші, бастапқы құжаттың күші болады. Электрондық қойылған қолдарды
пайдаланушы электрондық қолдарды пайдаланудың және алудын құқықтарына
қатысты, тиісті сақтық және бақылау шараларын белгілеуге тиіс.Қажетті
жағдайларда бастапқы кұжатқа қосымша реквизиттер: кұжаттың нөмірі, ұйымның
атауы мен мекен-жайы, құжатта расталған операцияны жасауға қажетті негіз,
қосымша операциялардың сипатымен анықталатын басқа да қосымша реквизиттер
енгізілуі мұмкін.
Бастапқы құджаттарда — мәтін бөлігінде де, сандық деректерде де
тазартуға және келісілмеген түзетулерге жол берілмейді.Бастапқы
құжаттардағы қателер қате мәтінді немесе сомаларды сызъп тастау және
сызықтың үстінен дұрыс мәтінді немесе соманы жазу жолымен түзетіледі. Сызып
тастау бүрынғы жазу көрініп тұратындай етіп жеңішке сызықпен жүргізіледі.
Бастапқы құжаттағы қатені тұзету "түзетілді" деген жазумен көрсетілуі және
түзету уакыты көрсетіліп, құжатка қол қойған түлға-ның қолымен расталуы
тиіс.
1.3 Мемлекеттік ұйымдардың табыс және шығыс бөлімдерінің теориялық
негіздері
Жергілікті Республикалық бюджеттен қамтамасыздандыру ҚР бюджет жүйесі
туралы Заңының 19 бабына сәйкес, сондай-ақ әкімшілік – территориялық
бөліністің өзгеруіне байланысты өзгерістер, кәсіпорындардың, мекемелердің
және шаруашылық ұйымдардың т.б. бағыныштылығының өзгерістері жекелеген
бюджеттерге белгіленген жағдайда бюджеттің атқарылуы процесінде туындайтын
бюджеттер арасындағы өзара есеп айырысу бойынша операциялар есептеледі.
Бюджеттер арасындағы өзара есеп айырысу тек жоғары тұрған бюджеттер
мен төмен тұрған бюджеттер арасында ғана жүзеге асыруы мүмкін.
Облыстық, қалалық қаржы басқармалары ҚР Президентінің және ҚР
Министрлер Кабинетінің заңдарынан, қаулылары мен өкімдерінен бюджет бойынша
өзгерістер енгізу құқығы берілген жергілікті әкімдер мен басқа да
органдардың шешімдерінен туындайтын өзгерістер жөнінде әзірленген ф. №11
бойынша хабарлама сомманы бюджеттер арасындағы өзара есеп айырысуға жатқызу
үшін негіз болып табылады.
Әкімшілік – территориялық бөлініс өзгергенде бір бюджеттен екінші
бюджетке аударылуға тиіс қаражат соммасы бөлу актісіне сәйкес бюджеттер
арасындағы өзара есеп айырысуға жатқызылады.
Бөлу актісінде бюджеттің кірістері мен шығыстары туралы деректер, атап
айтқанда мыналар келтіруге тиіс:
- контингенттер, проценттер және аударым жарнасының соммасы
көрсетілген кірістер бойынша бекітілген тағайындаулар, сондай-
ақ жеке шараларға арналған шығындар бойынша есепті жылға
арналған бекітілген тағайындаулар;
- келіп түскен кірістер, ашылған кредиттер немесе
қаржыландырылған сомма және табыс етілген күнгі кассалық
шығындар;
- бюджеттің атқарылуы процесінде туындаған бюджеттердің
арасындағы есеп айырысу.
"Өнімді, бұйымдарды және орындалған жұмыстарды сату"есебі 28 шотында
жүргізіледі.
28 қосалқы шотында өндірістік (оку) шеберханалардын,
қосалқы ауылдық және оқу-тәжірибелік шаруашылықтардың, дайын бұйымың және
өнімің, дайын баспа өнімің, қызмет көрсетулерді сату, сондай-ақ келісім
шарт бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын сату есепке алынады.
Бұл шотты қолданбайтын қосалкы шаруашылықтар дайын өнімді сатканнан
алынған сомаларды 400 қосалқы шотьшда есепке алады.
28 шот мынадай қосалқы шоттарға бөлінеді:
"Өндірістік (оқу) шеберханалардың бұйымдарын сату";
"Қосалқы (оку) ауыл шаруашылық өнімдерін сату";
"Келісім-шарт бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын сату".
280 "Өндірістік (оқу) шеберханалардың бұйымдарын сату"
қосалқы шотында өндірістік (оқу) шеберханаларында шығарылатын дайын
бұйымдарды сату, сондай-ақ дайын баспа өнімін
және қызмет көрсетулерді сату есепке алынады.
280 қосалқы шотының кредитіне сатылған бұйымның, дайын баспа өнімінің
және көрсетілген қызметтің сомасы жазылады, бұл ретте 111 немесе 120
қосалқы шоттары дебеттеледі.
280 қосалқы шотының дебетіне сатылған бұйымның және дайын баспа
өнімінің нақтылы өзіндік құны жазылады, бұл ретте 030 қосалқы шоты
кредиттеледі. Төлеуге арналған шоттар жазылған және көрсетілген қызмет
көрсетулердің нақтылы өзіндік құнына 280 қосалқы шоты дебеттеледі және 080
қосалқы шоты кредиттеледі.
280 қосалқы шоты бойынша кредиттік: қалдық табыс, ал дебеттік бұйымды,
баспа-өнімін және қызмет көрсетулерді сатудан түскен шығын сомасын
көрсетеді.
Сату нәтижелері есептік жыл аяқталғаннан кейін 410 қосалқы шотына
жатқызылады.
280 қосалқы шоты бойынша талдау есебі н.283 көп бағанды
карточкаларға жүргізіледі.
281 "Қосалқы (оқу) ауыды шаруашылық өнімдерін сату" қосалқы шотында
қосалқы ауылдық және оқу тәжірибелік шаруашылықтар шығарған өнімдерді сату
есепке алынады.
281 қосалқы шотының кредитіне сатылған өнімнің сомасы
жазылады, бұл ретте 111, 120 қосалқы шоттары дебеттеледі.
281 қосалқы шотының дебетіне сатылған өнімнің жоспарланған өзіндік
құны жазылады, бұл ретте 031 қосалқы шоты кредиттеледі.
Жыл аяғында сатылған өнімнің жоспарланған өзіндік құны өнімнің нактылы
өзіндік құнының ауытқуы сатылған жоспарланғаннан өнімге төмендеген мөлшерде
281 қосалқы шотының дебетіне (081 қосалқы шотының кредиті бойынша) нақтылы
өзіндік құнына дейін шегеру жолымен түзетіледі. Бұл ретте асыра шығындау оң
сандармен, үнемдеу-теріс сандармен (қызыл сиямен) жазылады.
Бұл қосалқы шотының кредиттік калдығы табыс сомасын, ал дебеттік-
өнімді сатудан түскен шығынды көрсетеді.
Жыл аяғы бойынша нәтижелер 410 қосалқы шотына жатқызылады.
Қосалқы шоты бойынша талдау есебі н. 283 көп бағанды карточкаларда
жүргізіледі.
227. 282 "Келісім-шарт бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын сату"
қосалкы шотында тапсырыс берушілерге келісім-шарт
бойынша орындалған және пайдалануға берілген ғылыми-зерттеу және
конструкторлық жұмыстары есепке алынады.
282 қосалқы шотының кредитіне орындалған ғылыми-зерттеу және
конструкторлық жұмыстардың және келісім-шарт бойынша көзделген күн бойынша
тапсырыс берушілерге төлеу үшін көрсетілген шоттардың құны жазылады, бұл
ретте 154 қосалқы шоты дебеттеледі.
282 қосалқы шотының дебетіне тапсырыс берушіге жасаған және берілген
тақырып бойьшша ғылыми-зерттеу және конструкторлық жұмыстардың нақтылы құны
жатады, бұл ретте 082 қосалқы шоты кредиттеледі.
Келісім-шарт бойынша жасалатын ғылыми-зерттеу және кон-структорлық
жұмыстарының сатылу нәтиежелерін есептен шығару 282 қосалқы шотының
дебетіне және 246, 173 қосалқы шотының кредитіне жазба түрінде жүргізіледі.
282 қосалқы шоты бойынша таладу есебі н.283 көп бағанды карточкаларда
жүргізіледі.
Кірістер есебі 40 "Кірістер" шотында жүргізіледі.
400 "Арнаулы қаржылар бойьшша кірістер";
402 "Кәсіби-техникалық мектептердің өндірістік қызметінен түскен
кірістер".
400 "Арнаулы каржылар бойынша кірістер" қосалқы шотында өнімді
сатудан, жұмыстарды орындаудан, ақылы қызмет көрсетуден немесе Қазақстан
Республикасының қолданылып жүрген заңдарына сәйкес ұйымның қарамағанда
қалатын және бюджет бойынша бөлінген қаражаттардан тыс белгілі бір
мақсаттарға жұмсалуы мүмкін басқа қызметтерді жүзеге асырудан алынған
кірістер есепке алынады. Ұйымның арнаулы қаржыларына жалгерлік және пәтерге
төлейтін ақылар, көлікті пайдаланудан түскен кірістер, мұражайлар мен
көрмелерге кіргені үшін алынатын ақылар, қосалқы шаруашылықтардың
өндірістік қызметінен түскен кірістер және арнаулы каржылардътң басқа да
түрлері жатады.
Арнаулы қаржылар бойынша кірістер аударым арқылы есеп айырысу жолымен
түсуі мүмкін, сондай-ақ арнаулы қаржылар бойынша бюджеттен тыс шоттарға
кейінгі есепке алу үшін банктердің филиалдарына (бөлімшелеріне) немесе
ұйымдардың кассасына түседі.
Ұйымның кассасына қолма-қол ақшаны қабылдау белгіленген тәртіпте
жазылған кірістік кассалық ордер бойынша жүргізіледі.
Арнаулы қаржылар бойынша кірістерді ұйымның бұйрығы бойынша жүктелген
адам қабыддай алады. Бұл жағдайда қолма-қол ақшаны қабылдау 10-үлгісіндегі
квитанция бойынша жүргізіледі. Квитанция бойьшша қабылданған ақшалар олар
қабылданған күннен бастап 3 күннен кешіктірмей арнаулы қаржылар бойынша
бюджеттен тыс шоттарға берілуі керек. Бұл қаржыларды бюджеттен тыс шоттарға
бермей тұрып алдын ала жұмсалуына жол бермеуі керек.
400 қосалкы шотының кредитіне: жалгерлік жөне пәтер ақыға, көлік
жұмыстарына және басқа қызмет көрсетулерге есептелген сомалар, арнаулы
қаржылардың басқа түрлерінен түскен кірістердің сомалары жазылады. Бұл
ретте 17 шотының тиісті қосалқы шоттары немесе 111, 120 қосалқы шоттары
дебеттеледі.
080, 081 қосалкы шоттары қолданылмайтын косалқы ауылдық
шаруашьшықтарда 400 қосалқы шотының кредитіне дайындалған бұйым мен өнімнің
құны жазылады, бұл ретте 030, 031 қосалқы шоттары дебеттеледі.
400 қосалқьі шотының дебетіне:
жыл ішінде өндірілген арнаулы қаржылар бойынша шығыстар (211 қосалқы
шотының кредитінен);
бюджет кірісіне аударылған шығыстардан кірістер асып түскен сомалар (Ш
қосалқы шотының кредитінен);
ұйымның есебінен қабылданған қайтарылмайтын карыздар мен кем шыққан
сомалар жазылады.
Бұл ретте материалдар мен есеп айырысулардың тиісті қосалқы шоттары
кредиттеледі.
Кірістерді есептеу бойынша операциялардың есебі 409-үлгісіндегі
жинактаушы ведомостволарында жүргізіледі (14 мемориалдық ордер).
Кірістердің талдама есебі арнаулы қаржылардың әр түрлері бойынша н.297-
6 кітабында, ал орталықтандырылған бухгалтерияларда есеп әр қызмет көрсету
ұйымдары бойынша да жүргізіледі. Кірістерді есептеу н.283 көп бағанды
карточкаларда жүзеге асырылуы мүмкін.
402 "Кәсіби техникалық мектептердің өндірістік қызметінен түскен
кірістер" қосалқы шотында өндірістік оқу шеберханаларындағы кызметтен
түскен кірістер және кәсіпорындармен ұйымдарда оқу базасын кеңейтуге,
оқушыньщ мәденитүрмыстық қызмет көрсетуін жақсартуға, үлгілі оқушыларды
ынталандыруға және қызметкерлерге сыйлық беруге пайдаланылатын оқушылардьщ
өңдірістік тәжірибеден өтуден түскен каржылар есепке алынады.
402 қосалқы шотының кредитіне өндірістік оку шеберханаларының
қызметінен түскен кірістер және кәсіпорындар мен ұйымдарда оқушылардың
өндірістік тәжірибеден өтуден түскен қаржылар жазылады, бұл ретте 280
немесе 153 қосалқьі шоты дебеттеледі.
402 қосалқы шотының дебетіне жылдың аяғында 217 қосалқы шотының
кредитінен шығыстар есептен шығарылады.
402 қосалқы шоты бойынша талдау есебі шаралар түрлері бойынша н.283
көп бағанды карточкаларда жүргізіледі.
41 "Кірістер мен шығындар" шоты
Осы шотта шығарылған өнімді, бұйымды және көрсетілген қызметті
сатудан алынған нәтижелер есепке алынады.
Жылдық есеп беру бекітілген соң каржылық нәтижелер белгіленген
тәртіпте есептен шығарылады.
Баланстан тыс шоттар
Баланстан тыс шоттарда ұйымда уақытша орналасқан және оған
жатпайтын (жауапты сақтауға немесе кайта өңдеуге қабылданған жалданған
активтер, материалдық құндылықтар) құндылықтар, сондай-ақ катаң есеп
берілетін бланкілер, демалыс үйлеріне жоддамалар және т.б. есепке алынады.
Баланстан тысқары шоттардағы есеп қарапайым жұйе бойынша жүргізіледі.
Барлық тауарлы-материаддық құндьілыктар, сондай-ақ баланстан тысқары
шоттарда есепке алынған жалданған активтер баланста есепке алынатын
құндылықтар үшін белгіленген тәртіпте және мерзімде түгенделеді.
Көрсетілген құндылықтарды есептеу үшін мынадай баланстан кейінгі
шоттар қолданылады:
01 "Жалданған активтер". Бұл шотта келісім-шарт бойынша
бөгде ұйымнан жалға беруге, жалға беру үшін келісім-шартта
көрсетілген құнға қабылданған активтер есепке алынады.
Жалға берілген активтерге талдау есебі н.29б-а карточкаларда
активтердің әр объектісі жөнінде (жалға берушінің жеке нөмірлері бойынша)
жалға берушілер бойьшша жүргізіледі.
02 "Жауапты сақталуға қабылданған тауарлы-материалдық
құндылықтар". Бұл шотта келісім-щарт бойынша ғылыми-зерт-
теу және конструкторлық жұмыстарды орындау үшін алынған
арнаулы жабдықтарды қоса ұйым жауапты сақтауға кабылдаған
тауарлы-материалды құндылықтар есеп ке алынады.
Жауапты сақтауға кабылданған тауарлы-материалдық құндылықтардың
талдама есебі келісім-шарт бағасы және сатып алу бағасы бойынша түрлері,
сорттары және сактау орындары жөнінде иелік етуші ұйым бойынша жүргізіледі.
Бұл шотта, сондай-ақ келісім-шартта көзделген баға бойынша кайта
өңдеуге кабылданған шикізаттар мен материалдар есепке алынады. Талдау есебі
тапсырыс берушілер, түрлері, материалдардың сорттары және орналасқан
жерлері бойынша жүргізіледі.
02 шот бойынша есеп н.296-а карточкаларда жүргізіледі.
04 "Мұқият есептеме бланкісі". Бұл шотта сақтауда түрған және есеп
жүргізуге берілетін мұқият есептеме бланкілері министрліктер, мемлекеттік
комитеттер бекіткен тізбелерге сәйкес ақшалай чек және есеп айырысу үшін
чек кітапшалары, квитанция кітапшалары, аттестаттар, дипломдар, қуәлік
бланкілері және т.с.с. есепке алынады.
Мүқият есептеме банклершің талдау есебі бланкілердің әр түрлері және
оларды сақтау орны бойынша 448-үлгісіндегі мұқият есептеме бланкісінің есеп
кітапшасында жүргізіледі.
05. "Төлем қабілеті жоқ дебиторлардың берешегін есептен шығару". Бұл
шотта карыз берушінің мүліктік жағдай өзгерген жағдайда оны төлеттіріп алу
мүмкіндігіне бақылау үшін оны есептен шығару мерзімінен бастап үш жыл
ішінде төлем қабілетінің жоқ дебиторлардын берешегі есепке алынады. Бұл
берешектерді өтеуге алынған сомалар бүл шоттан шығарылады және тиісті
бюджеттің кірісіне беруге жатады.
Талдау есебі берешек адамның тегі, аты және әкесінің аты көрсетіліп
н.292-а карточкаларда жүргізіледі.
06 "Бір орталықган жабдықтау бойынша төленген материалдық
құндыльгқтар". Бұл шотта жоғары тұрған орган төлеген және
басқа бюджеттерде тұратын өз жұйесінің ұйымдарына жіберіл-
ген тауарлы-материалдық құндылықтар есепке алынады.
Жоғары тұрған орган жүк алушының ұйымынан көрсетілген бағалар есепте
берілгендігі растайтын құжат алғаннан кейін, олардың құны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Мемлекеттік ұйымдарындағы бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
ерекшеліктері
1.1Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-ң
ұйымдастыру құрылымы мен негізгі көрсеткіштеріне баға беру
1.2Ұйымның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
1.3Мемлекеттік ұйымдардың табыс және шығыс бөлімдерінің теориялық
негіздері
2 Мемлекеттік ұйымның бюджеттік лимиттер және шығындар есебі
2.1Ұйымның ақша қаражаттарының қалыптасуы мен лимиті
2.2Негізгі және негізгі емес қызмет шығындарының есебі
2.3Ұйымнің жылдық есептеме өткізу ерекшеліктері
3 Бюджеттік лимитттер мен шығындар аудиті
3.1Аудиттің мәні, мақсаты міндеттері мен жоспарлары
3.2Бюджеттік лимитттер мен шығындарды тексеру процедуралары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Тіркемелер
Кіріспе
Нарықты экономика Қазақстан Республикасында жедел түрде дамуда. Онымен
бірге шаруашылық үрдістерді реттеу механизмі болып табылатын бәсеке де өсіп
келуде.
Бүгінгі таңдағы ауқымды өзгерістер кезеңі қоғам өмірінің барлық
саласын жан-жақты қамтуда. Сол себепті қалыптасқан құрылымды мүлдем
жаңартып, экономикалық-әлеуметтік және рухани дамуға жол ашатын
демократиялық қоғам құруға сай экономикамызды нарықтық қатынастарға
көшіруде.
Осы негізде әлеуметтік күрделі мәселелерді шешу бүгінге күннің басты
талаптарының бірі болып саналады. Әсіресе соңғы жылдары экономика ілімінде
түбірлі өзгерістер орын алуда. Мұның өзі қоғамдық және өндірістік
қатынастарда болып жатқан жаңа құбылыстар мен процестерге тікелей
байланысты.
Тәжірибе көрсеткендей, есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын
бейнелеудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты
пайдаланушылардың көпшілігінің қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл
ақпарат іскерлік қабылдау үшін жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір
түрге келтірілуі қажет. Қазіргі кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының
әр түрлі әдістерін білуі, кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге
асыратын есеп саясатынның нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек.
Яғни, оның қызметінің аймағы шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін
ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы
жөнінен сұрақтарды өз бетінше мүмкіндік береді.
Тәжірибе көрсеткендей, есеп регистрлерінде шаруашылық операцияларын
бейнелеудің дәстүрлі бухгалтерлік қызметінің қаржылық ақпаратты
пайдаланушылардың көпшілігінің қажеттілігін қамтамасыз ете бермейді. Бұл
ақпарат іскерлік қабылдау үшін жеткілікті дәрежеде өңделіп, белгілі бір
түрге келтірілуі қажет. Қазіргі кезде бухгалтер нәтижелердің қалыптасуының
әр түрлі әдістерін білуі, кәсіпорындағы қаржылық стратегияны жүзеге
асыратын есеп саясатынның нұсқасын таңдап, басшылыққа ұсына алуы керек.
Яғни, оның қызметінің аймағы шоттар жүйесінен қаржылық есептемеге дейін
ұлғаяды. Қазіргі нарық жағдайы шаруашылық субъектілеріне өндіріс және қаржы
жөнінен сұрақтарды өз бетінше мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның түрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз
контрагенттерімен (салық органдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып
алушылар, акционерлер және тағы басқалар) өзара қарымқатынасы үлкен әсер
етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу -
жақсы қаржылық жағдайдың бірден бір шарты болып табылады. Әрине,
акционерлер өз жынақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді
ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорындарға салады, Инвестициялық
тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болашақта да
кәсіпорынның қаржылық жағдайы көршісіне қарағанда жақсы болуы тиіс.
Диплом жұмысының мақсаты – зерттеу объектісі ретінде мемлекеттік
кәсіпорындағы бюджеттік лимиттер мен шығындардың есебі мен аудитін
қарастыру болып табылады.
Сондықтан да дипломдық жұмыстың басты мақсаты Педиатрия және
балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-ң мәліметтері негізінде ондағы
бюджеттік лимиттер мен шығындардың есебінің дұрыс жүргізілуін және
ұйымдастырылуын сондай-ақ аудиторлық тексеру жүргізуді теориялық тұрғыдан
зерттеу болып табылады.
Бухгалтерлік есеп мәліметтері басқару жүйесінің негізі болып табылады.
“Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы” заңының талаптарына
сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін есепке алу жүйесін,
бухгалтерлік есеп беруді үйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Дипломдық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды мен қолданылған
әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс кредиторлық борыштары бойынша
есеп айырысу мен оның аудитін теориялық жағынан және тәжірибелік мәліметтер
негізінде оның толық сұрақтарын қарастырады.
1 Мемлекеттік ұйымдарындағы бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ерекшеліктері
1.1 Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-ң ұйымдастыру
құрылымы мен негізгі көрсеткіштеріне баға беру
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК - балалар
денсаулық сақтау саласында Қазақстандағы жалғыз ғылыми клиникалық
мекеме болып табылады, және педиатриялық ғылыми деңгейін және
балаларға жоғары мамандандырылған емдеу – диагностикалық көмек
деңгейін анықтауға арналған.
Ғылыми орталық - ірі ғылыми мекеменің бірі болып табылады. Онда
400 қызметкер жұмыс істейді, оның ішінде 66 ғылым жұмыскерлері.
Орталықтың 210 орынды жеке клиникасы бар және келесі құрылымдық
бөлімшеден тұрады: жаңа туылған және жетілмей туылған балалар. Жаңа
туылғандар үшін жансақтау интенсивті терапия және хирургия бөлімі.
Республикалық балалар онкогематологиялық орталығы, жүрек –қан тамыр
гастроэктологиялық катология бөлімі, кульмонологиялық бөлім, балалар
хирургиясы бөлімі, функционалды – диагностика бөлімі, клиникалық –
денсаулық лаборатория және кеңес беру – диагностикалық бөлім,
балалар урогинекология орталығы.
Сонымен қатар, орталықтың ғылыми зерттеулер мен жұмыстарды
орындау үшін қазіргі заманғы клиника – лабораториялық базасы бар: ЭКГ,
УЗИ аппараттары, электро энцефолограф, эхокордиограф, небулайзерлер,
спираметрлер, жетілмей туылған балаларға интенсивті күтім бойынша
инкубатор, неонтальды монитор, рентген аппараттары, велоэргометр,
фотоброхоскоп, гострофиброскоп, фиброколонскоп, жаңа туылғандардың
хирургия бөлімі үшін құрал – жабдықтар, ампилифектор,
микроцентрифугалар, программаланатын микротермостат, цитометр, ДНК,РНК
анықтау үшін теру, инфекциялық тудырушылардың негізгі түрлеріне
амплификация, электролитті және биохимиялық анализатор,
спектрофотометр, лаброскель, сүйек мый жасушаларын зерттеу үшін
аппарат, иммуноферментті анализатор.
2002 жылы Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК
мыналарды сатып алды: 1 млн теңге тұратын 1 жылға арналған риагенттер
комплектімен бірге қанның элементтері анализаторы. ҚР денсаулық
сақтау министрлігі 2003 жылғы маусымында 2 млн 358 828 теңгеге газды
анализаторды Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК
сатып алды.
Орталық компьютерлермен және қазіргі заманғы телекоммуникациялық
байланыспен жақсы қамсыздандырылған.
Орталық ғылыми потенциялы 12 докторды 42 медециналық ғылымының
кондидаттарын құрайды. Педиатрия және балалық хирургия ғылыми
орталығы МҚК–ң құрамында жоғары мамандандырылған мамандар жұмыс
істейді. Соның ішінде беделді ғалымдары - академик Ормантаев К.С. –
м.ғ.д., профессор м.ғ.д. К.А. Маржбаев, профессор Омарова К,О, м.ғ.д.,
профессор – Машкеев А.К.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК Қазақстан
Республикасының денсаулығын сақтаудағы жаңа ұйымдастырушылық емдік
профилактикалық технологияларды жасау және еңгізу ғылыми техникалық
бағдарламасын жасайды. Соның ішінде балалар онкогемотология,
кардиология, гастроэмтерология, неонатология, пульмонология, неврология,
балалар хирургиясы, эндоскопия және урология салаларында яғни медицина
ғылымының барлық бағыттарында зертеулер сәтті жүргізіледі. Бұл бағдарламаны
қаржыландыру 93883,7 млн.теңгеге, соның ішінде 2003 жылда – 28203,7
млн.теңгеге жоспарланды. 2003 жылға 18400,0млн.теңге нақты бөлінді.
Қазақстан Республикасы балалар денсаулығын сақтаудың ғылыми
негіздері ғылыми техникалық бағдарламасын орындау үшін Қазақстан
Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі 45млн.тг бөлді.
Ғылыми орталықтың төңірегінде педиатрия және балалар хирургиясы
мамандықтары бойынша докторлық диссертацияны қорғау бойынша диссертациялық
кеңес жұмыс істейді. Соңғы 10 жыл ішінде кеңесте 30 докторлық және 154
кандидаттық диссертациялар қорғалды. Соңғы 10 шнде ғылыми орталықтардың
қызметкерлері 1500 ғылыми жұмыстарды жариялады, 110 потенттер тіркелді, 25
монографиялар және НИР жинақтары басып шығарылды.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК Қазақстан
Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан Республикасы Ғылым
академиясы, халықаралық ұйымдары мекемелерімен бірқатар профильдік ғылым
мекемелерімен белсенді және жемісті қызмет етеді. Қазақстанның тірітуу және
ұрықтың өмір сүру қабілеттілігі принциптеріне көшу бойынша әлеуметтік
медициналық маңыздылығы бар аяқталып келеді. Оған қатысты жоғарыда аталған
халықаралық ұйымдардың әсіресе ауруларды бақылау мен алдын алу
орталықтарының жан-жақты көмегімен қамтамасыз етеді. ҚР денсаулық сақтау
министрлігінің қолдауымен бұл жұмысқа Педиатрия және балалық хирургия
ғылыми орталығы МҚК белсенді қатысты. Ғылыми орталықтың төңірегінде 1998
жылдан бастап педриатрия және балалар хирургиясы бойынша жоғарғы дәрігерлер
мамандандырылған категорияларды тағайындау бойынша республикалық
аттестациялау комиссиясы қызмет атқарады. Одан басқа орталық Асфендияров
атындағы Қазақ Ұлттық Медицина Университетінің 2 кафедрасы үшін клиникалық
бағасы болып табылады. Орталық қызметтің негізгі бағыттары ғылыми және
дәрігерлік кадрларды дайындау болып табылады.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК 1994 жылдан
бастап Қазақстанның педриатриясы және балалар хирургиясы республикалық
журналды жарыққа шығарды.
Соңғы 3 жылда Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы
МҚК Қазақстан Республикасы балалар дәрігерлерінің І (V) съездінің және 5
ғылыми – практикалық конференцияларды өткізді.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-да соңғы
жылда басқарушылық қызметті жетілдіруге үлкен назар аударылады.
Қазақстан Республикасы басты педиатрлар және штаттан тыс мамандардың
есептілік нысандары жасалды.
Есептілік нысандары облыстардағы және қалалардағы бас педиатрларына
республиканың штаттан тыс бас мамандарына беріледі.
Республиканың барлық облысының Астана, Алматы қалаларының кураторлары
тағайындалды. Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК
директорының бұйрығын орындау мақсатында Облыстың және Астана, Алматы
қалалар кураторларының міндеттері жасалынады. Балаларға кеңес беру көмегі
және ұйымдастырушылық методикалық жұмыстарды жақсарту мақсатында аймақтың
кураторлары курьерленетін облыстарға жиі барып тұрады.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК-ң ғылыми
кеңесінде педиаторлық профильдегі штаттан тыс мамандары мен аймақтарының
кураторларының қатысуымен облыстың және Астана, Алматы қалаларының бас
педриатрларының есептілігі жиі жүргізіледі. Аймақтың бас педриаторлары
педиаторлық қызметтің жай-күйі туралы ақпарат береді. Кеңесте балаларға
емдік профилактикалық көмекті жетілдіру проблемелеры шығармашылық
талқылаулар өтеді
Сонымен қатар Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы
МҚК ғылыми кеңесінде Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің
педиатриялық профильдігі штаттан тыс бас мамандарры есеп береді.
Педиатрия және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК негізінде
бас педиатрияларды тәжірибе алу мақсатында республикалық бас мамандардың
қатысуымен педриатриядағы емдік профилактикалық көмектің актуалды
мәселелері бойынша семинарлар жиі өткізіледі.
Семинар өткен соң бас педиаторларға қажетті ақпараттар беріледі.
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі бұйрығы негізінде
денсаулық жылын өткізу жұмыстары шеңберінде Педиатрия және балалық
хирургия ғылыми орталығы МҚК қызметкерлері 12-18 жас аралығындағы
оқушылардың денсаулығын зерттеуге белсенді қатысты.
Бұл оқушыларды тексеру жүргізудің методологиялық негізі Педиатрия
және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК мамандары жасаған
методологиялық ұсыныстары болып табылады:
• 12-18 жас аралығындағы оқушыларды скринингтік зерттеу
бағдарламасы;
• 12-18 жас аралығындағы оқушыларды динамикалық басқару Педиатрия
және балалық хирургия ғылыми орталығы МҚК қызметкерлері
табыс қатарында республика облысында Астана және Алматы
қалаларындағы 12-18 жас аралығындағы оқушыларды тексерудің
сапасына мониторинг жүргізу бойынша инструктивті материалдарды
жасауға қатысты, оқушыларды медициналық тексеруден өткізуді
ұйымдастыру бойынша жергілікті денсаулық сақтау басқарушыларына
кеңес беру көмегін көрсетті.
Кеңес беру диагностикалық бөлімінде ашық есік күндері жиіі өткізілді.
2002 жылы 1335 балаларға кеңес берілді, 326 инструменталдық зерттеулер
орындалды, 42 бала госпитальға жіберілді.
Үлкен жетістіктер үшін өсіп келе жатқан ұрпақтың денсаулығын сақтау
саласында институт бірінші болып халықтар достастығы орденімен 1983 жылы 6-
қаңтарда марапатталды. 1989 жылы педиатрия ғылыми-практикалық мәселелерді
шешудің дәрежесі және маңыздылығы бойынша, ғылыми потенцияал бойынша,
институттың материалдық техникалық қамсыздандырылу дәрежесі бойынша ғылыми
зерттеушілік мекеменің бірінші мамандық категориясына апарылды.
Қаржы-шаруашылық қызметін талдау үшін кәсіпорынның экономикалық
көрсеткіштерінің және олардың нәтижелерінің сипаттамасы қажет, олар
жоспардың, есеп берудің және басқа ақпарат көздерінің көрсеткіштерінде өз
көрінісін табады.
Экономикалық көрсеткіштерді талдаудың мақсаты біршама ақпаратталған
көрсеткіштердің жеткілікті санын алу болып табылады. Өнімді (жұмыс, қызмет)
шығарудың өсуі құндық формулада өндірістің экономикалық тиімділігін талдап
қорытылынған көрсеткіштерінің бірі.
Еңбек төлеміне кететін қаржы шығындарын талдаудың әрбір кәсіпорында
айтарлықтай мәні бар. Оны есептеу процесінде еңбекақы қорын пайдалануға
жүйелі түрде бақылау жасауды жүзеге асыру, еңбек өнімділігінің өсуі
есебінен қаржыларды үнемдеу мүмкіндігін анықтау қажет.
Өнеркәсіптік кәсіпорында өнім шығару көлемін көбейтудің маңызды
факторларының бірі қажетті санда және ассортиментте негізгі түрлермен
қамтамасыз етілгендік болып табылады және оларды едәуір толық және тиімді
пайдалану.
Өнімнің өзіндік құнының маңызды талдап қорытындылайтын көрсеткіші -
жалпы өнімнің шығындары болып табылады. Біріншіден, ол өте жан-жақты
(өндірістің кез келген саласында есептелінеді), екіншіден, өзіндік құн мен
табыс арасындағы тікелей байланысты көрсетеді.
Қаржы-шаруашылық қызметін талдау үшін кәсіпорынның экономикалық
көрсеткіштерінің және олардың нәтижелерінің сипаттамасы қажет, олар
жоспардың, есеп берудің және басқа ақпарат көздерінің көрсеткіштерінде өз
көрінісін табады.
Экономикалық көрсеткіштерді талдаудың мақсаты біршама ақпаратталған
көрсеткіштердің жеткілікті сонан алу болып табылады. Өнімді (жұмыс, қызмет)
шығарудың өсуі құндық формулада өндірістің экономикалық тиімділігің талдап
қорытылынған көрсеткіштерінің бірі.
Еңбек төлеміне кететін қаржы шығындарын талдаудың әрбір кәсіпорында
айтарлықтай мәні бар. Оны есептеу процесінде еңбек ақы қорын пайдалануға
жүйелі түрде бақылау жасауды жүзеге асыру, еңбек өнімділігінің өсуі
есебінен қаржыларды үнемдеу мүмкіндігін анықтау қажет.
Кесте 1.1
2007-2008 жылдардағы Педиатрия және балалық хирургия ғылыми
орталығы МҚК-ң негізгі экономикалық көрсеткіштері
мың тг
рсКөрсеткіштер 2007 ж 2008 ж Ауытқу, Өсу
(+;-) қарқыны, %
1 2 4 5 6 7
1 Көрсетілген қызметтер бойынша 945974 1219757 273783 129
табыстар (зиян)
2 Жұмыскерлердің орта жылдық 464 479 15 103
саны, адам
3 Негізгі құралдардың орта жылдық714454 759318 44864 106
құны
4 Еңбек өнімділігі 2039 2546 508 125
5 Қор қайтарымы, тенге 1 2 1 121
6 Қор сыйымдылығы, тенге 1 1 0 82
7 Көрсетілген қызметтер бойынша 883997 992810 108813 112
шығындар
8 Жалпы табыс (зиян) 61977 226947 164970 3 есе
9 Мерзімді шығындар 58600 91730 33130 157
10 Негізгі қызмет бойынша табыс 3377 135217 131840 40 есе
(зиян)
11 Басқа да табыстар (зиян) 0 22054 22054 -
12 Салық салынуға дейінгі табыс 3377 157271 153894 46 есе
(зиян)
13 Корпоративті табыс салығы - - - -
14 Таза табыс (зиян) 3377 157271 153894 46 есе
Кестеден көріп отырғандай қарастырылып отырған аралықта кәсіпорында
көрсетілген қызметтер бойынша табыстар 2008 жылы 1219757 болып 273783 мың
тг. көбейді. Көрсетілген қызметтер бойынша шығындар есеп беру жылында өткен
жылмен салыстырғанда 108813 мың тенгеге көбейді.
Көрсетілген қызметтер көлемінің ұлғаюымен еңбек өнімділігі өткен жылмен
салыстырғанда 508 мың тенгеге көбейді. Жұмыскерлердің орта жылдық саны 2008
жылы 479 адам болса, 2007 жылмен салыстырғанда 15 адамға көбейді.
Кәсіпорында есеп беру жылында жалпы табыстың көлемі өткен жылға
қарағанда 164970 мың тенгеге ұлғайды.
Мерзімді шығындар 2008 жылы 91730 мың тенге құрап өткен жылмен
салыстырғанда 33130 мың тенгеге көбейіп отыр.
Кәсіпорында есеп жылында 157271 мың тг. шамасында таза табыс алынды,
өткен жылмен салыстырғанда таза табыс 153894 мың тенгеге өскен.
Негізгі құралдарының пайдаланылу тиімділігін көрсететін қор қайтарымы
есеп беру жылында 1 теңгеге өсті және 2 теңгені, өсу қарқыны 121 % құрады.
Бұл негізгі құралдардың есеп беру жылындағы тиімді пайдаланылмағанын
көрсетеді.
1.2 Ұйымның бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Кәсіпорынның мемлекеттік басқару органы Қазақстан Республикасы
Денсаулық сақтау министрлігі болып табылады.
Кәсіпорын есептік маманданған кадрлармен қамтылған. Кәсіпорындағы
жұмыс істеушілердің үштен бірі орта және жоғары маман иелері.
Кәсіпорынның негізгі мақсаты балалардың денсаулығын сақтау
проблемаларын шешу мақсатындағы ғылыми өңдеулер болып табылады. Осы
мақсатқа жету үшін кәсіпорын келесі қызмет түрлерін іске асырады:
- балалар аурулар мен өлім себептерін анықтау;
-балар ауруларды терапия және профилактикалардың жаңа технологиялярды
өңдеу және ұлғайту;
- интенсивті терапия оптималды әдістерін ұлғайту;
- балаларға тегін арнайы медициналық жәрдемді қамту;
- балалар денсаулығы туралы жылдық анықтамаларды дайындау;
- аспирантура, докторантура арқылы кадрларды дайындау;
- дәрілер мен медикаменттерді сатып алу, сақтау және жіберу және тағы
басқа да кізметтер.
Есеп беру Бухгалтерия бөлімінен берілген 3 бөлімнен тұрады, олар
кәсіпорынның материалдар мен статистикалық есептер негізінде құрылған.
Кәсіпорынның экономикасын жүргізуде шешімді қажет ететін сұрақтар
туындайды. Олар: кәсіпорынның экономикасы қалай жұмыс жасауы қажет,
тұтынушылармен және жабдықтаушылармен қалай жұмыс жасауы қажет; өз өнімін
сату үшін делдалды араластыру қажет пе; жоғары өнімді еңбекті қалай
ынталандыру; бәсекелес ортада қандай факторлар табысқа жетуге әсер
ететінін; өндірісті басқару жүйесі қандай болу керек, қалай өткізу керек
тағы сол сияқты.
Қателер мен байқау әдісі негізінде осынау көптеген сұрақтарға жауап
табу қазіргі кезеңде тек кәсіпорынға ғана емес, сонымен бірге жалпы алғанда
қоғамға да кері әсерін тигізеді және ол қымбатқа түседі. Ол жайында барлық
жердегі ауыл шаруашылы ауыл шаруашылығы өндірісінің күрт төмендеуі, нақты
еңбек белсенділігінің жоқтығы куә болады және де осының басты себебі болып
тек ресурстардың, ауыл шаруашылығы техникаларының ескіруі мен жоқтығы ғана
емес, басшылардың нарықтық жүйедегі шаруашылық жағдайындағы жұмыстың
әдістері мен формаларын білмеуі де әсер етеді.
Өндірістің бухгалтерия бөлімі есеп және талдау жұмыстарымен
айналысады. Бухгалтерия жұмысын бас бухгалтер басқарады және ұйымдастырады.
Бас бухгалтер барлық шаруашылық операциялардың бухгалтерлік есеп
шоттарында бейнелеуін бақылайды, бухгалтерлік баланста жетіспеушіліктердің,
дебиторлық қарыздардың және басқа да жоғалтуардың көрсетілуіне жауап
береді, сонымен бірге белгіленген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді
құрастыруды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар көмекші бухгалтердің қызметі
бухгалтерия құрылымымен тікелей айналысады, бухгалтерлік есептің дұрыс
жүргізілуін қамтамасыз етеді, сондай-ақ кейбір есеп берулердің дер кезінде
орындалуын қамтамасыз етеді. Сонымен басқа да бухгалтерлер қызмет атқарады
және кәсіпорын бухгалтериясында 1 кассир бар. Олардың әр қайсысының
өздеріне жүктелген міндеттері бар.
Материалдар есебі бойынша бухгалтер-материалдардың түсуінің,
жұмсалуының есебін жүргізеді.
Негізгі құралдардың есебі бойынша бухгалтер - негізгі құралдардың
түсуінің, олардың тозуының, есептен шығуының есебін жүргізеді.
Есеп айырысу бухгалтері - еңбеккерлердің еңбек ақысымен,
жабдықтаушылармен, сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен, сондай-ақ
басқа да дебиторлармен және кредиторлардың қарызынан болған есеп айырысулар
есебін ұйымдастырады.
Жоспарлы есептеу, талдау кезінде шығындар пайда болу орындарында
топтастырылады. Негізгі өндіріс және қосалқы шаруашылықтар деп өнімнің
өзіндік құнына кіру тәсіліне байланысты шығындар тура және жанама болып
бөлінеді. Статьялар бойынша шығындарды топтастыру кезінде тура шығындар
элементтер кесімінде, ал жанама шығындар кешендік статьялар түрінде
құрылады.
Бухгалтериядағы міндеттері есеп беруді жасауды және кәсіпорынның
шаруашылық қызметінің айсайынғы нәтижесін дер кезінде шығарады. Сонымен
қатар әрбәр айда дебиторлық қарыздар, еңбек ақы анықталуы тиіс. Сондықтан
әрбір айдың 1-ші жұлдызында касса, банк айналымдары жабылуы, материалдық
есеп берудің жасалуы дер кезінде еңбекақыны журнал-ордерлер арқылы
есептеліп, жылу энергиясы үшін қарыздар анықталады.
Табельдермен бухгалтер айналысады, еңбек ақы есептеп, негізгі
құралдардың қозғалысы мен амортизациясын есептеумен айналысады, материалдық
столда екі бухгалтер отырады. Олар тауарлы-материалдық құндылықтардың
түсуін және жабдықтаушылар қызметін есепке алса, тауарлы-материалдық
құндылықтардың ішкі қозғалысын есепке алады.
Арнайы білімі мен тәжірибесі бар бухгалтерлердің белгілі бір
интеллектуалды ортада қызмет атқарады. Өзінің білімі мен тәжірибесіне
сенген бухгалтерлер, біріншіден сапасы және сенімді жұмыстар атқаруы,
екіншіден, атқарған жұмысының нәтижесіне қанағаттануы, үшіншіден, атқарған
жұмысының маңызы мен сапасына қарай өз еңбек ақысын көбейтіп отыруды
арттыруды мақсат тұтады. Ал меншік иесі, немесе кәсіпорынның басшысы көп
мөлшерде пайда табуды бірінші кезекке қояды. Алайда түскен табысқа
салынатын салық жүйесінің қатаңдығына байланысты, кәсіпорын басшысы мен бас
бухгалтері салық төлеуден қашып, түскен табысты жасырудың жолдарын
қарастырады.
Қандай жағдайда болмасын бухгалтерлер өз міндетін жақсы және сапалы
жұмыстар атқарып, қабылданған заң актілері мен нормативтік ереже –
нұсқауларды қатаң сақтау керек. Бухгалтерлік есеп ережелері мен
әдістемелері дәлме–дәл орындап, бухгалтерлік есеп жүргізу тәртібін сақтау
кәсіпорындағы бухгалтерлердің міндетті ісі болып табылады.
Жалпы сипаттаған жағдайда бухгалтерлер өздеріне тапсырылған міндетті
жұмыстар атқарып, есеп объектілеріне тән бастапқы құжаттардан туындайтын
ақпараттарды жинақтап, қойылған тәртіпке сай қорытынды есеп жасап, мұның
өзін тиісті органдарға тапсырады. Аталмыш жұмыстарды атқару үшін кез-келген
кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жұмысы жақсы және сапалы ұйымдастырылуы
керектігі бұрында айтылды. Бухгалтерлік есеп жұмысын ұйымдастыру
жауапкершілігі кәсіпорын басшысының құзырында болады.
Кәсіпорын басшысы есеп жұмысының дұрыс жүргізілуін, барлық бөлімшелер
мен мұндағы есеп жұмысын атқарушы қызметкерлерге, сондай-ақ есеп – қисап
жұмысына қатысты адамдарға бастапқы құжаттар жасаушы жауапты тұлғаларға
жағдай туғызуы керек. Кәсіпорындар өздері еңбек ұйымдастыру мен қаржы
қалыптастырудың түрі мен технологиялық ерекшеліктеріне, шаруашылық
қызметінің бағытына қарай бухгалтерлік есеп жұмыстарын өздері қалаған әдіс-
тәсілдермен ұйымдастыра алады. Бухгалтерлік есеп ұйымдастыру кәсіпорын
бухгалтериясында іске асырылады. Бухгалтерияның аппаратық бас бухгалтер
басқарады. Кәсіпорын бас бухгалтеріне өз уақытында және сенімді есеп
жүргізу, тауарлы-материалды құндылықтардың тиімді жұмсалуы, қаржы
ресурстарын қалыптастыру, экономикалық-қаржылық талдауды өз мәнінде
жүргізу, болашақтағы жағдайы үшін ұсыныс енгізу т. б. экономикалық-қаржылық
мәселелерді ұйымдастыру тапсырылады.
Бухгалтерияда атқарылатын жұмыстар немесе кәсіпорынның бухгалтерлік
аппараты өндірістік бөлімшелер және цехтар, басқа бөлімшелер мен
басқармалар және есеп беруге міндетті адамдармен тығыз байланыста болуы
керек. Нарықтық экономикалық қатынастар бағытып жетілдіру мақсатына сай
кәсіпорын бухгалтериясында қызмет атқарушы бухгалтерлер сыртқы қаржы
салымшы инвесторлар мен несиелендірушілер, қарыз беруші басқа да
кәсіпорындар, салық органдары мен қаржылық басқармалар т.с.с. ұйымдармен
тығыз байланыс құруы қажет. Барлық бөлімшелерден, жауапты адамдардан,
сыртқы тұлғалардан, т.б. түскен құжаттар, қорытынды мәліметтер, сондай-ақ
жоспарлы және сметалық нормативтік материалдар кәсіпорынның
бухгалтериясында өңделіп, белгілі нысандарға сай топтастырылып, сапалы
деңгейде ақпараттық жүйе қалыптастырудыі негізін қалыптастырады. Сапалы
жасалған ақпарат көрсеткіштерін терең талдау, жүйелі түрде тексеру,
шаруашылық процесіне баға беру, орын алған фактілер тиімділігін анықтау
арқылы кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен шаруашылық қызметі жөнінде арнайы
шешімдер қабылданады.
Бухгалтерлік қызметтің міндеттеріне мыналар кіреді:
осы нұсқаулыққа және жекелеген нұсқауларға сәйкес бухгалтерлік есепті дүрыс
ұйымдастыруды қамтамасыз ету;
құжаттарды уақтылы жөне дұрыс рәсімдеуге және жасалған операциялардың
заңдылығына алдын-ала бақылау жасауды жүзеге асыру;
бюджет жөніндегі бекітілген шығыстар сметасы бойынша белгіленген тәртігшен
енгізілген өзгерістерді ескере отырып анық лимиттер және олардың нысаналы
мақсатына сәйкес қаржыларды дұрыс және тиімді жұмсауға, сондай-ак ақшалай
қаржъглар мен материалдық құндылықтардың сақталуьша бақылау жасау;
есепті дербес жүргізетін бюджеттік ұйымдарға ашық лимиттерді дер кезінде
хабарлау, сондай-ақ олардың шығыс сметаларға орындауына және бухгалтерлік
есепті дұрыс жүргізуіне бакылау жасау;
арнайы қаржылар сметасы бойынша кірістер мен шығыстарды есепке алу және
бюджеттен тыс баска да қаржылар бойынша операцияларды есепке алу;
бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары мен қызметшілеріне жалақыны, студенттерге,
тыңдаушыларға, аспиранттарға және оқушыларға стипендиялар есептеу және
мерзімінде төлеу;
ұйымдармен және жекелеген түлғалармен сметаларды орындау үстінде пайда
болатын есеп айырысуларды дер кезінде жүргізу;
ақшалай каражаттарды, есеп айырысулар мен материалдық құндылықтарды
түгендеуді жүргізуге қатысу, түгендеудің нәтижелерін уақтылы және дұрыс
анықтау және оларды есепте бейнелеу;
өздері жауапты сақтаудағы құндылықтардың есебі мен сақталуы мәселелері
бойынша материалдық жауапты адамдармен нұсқама өткізу;
есеп-есептеу жұмыстарын компьютерлендіру;
белгіленген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді жасау және табыс ету;
ұйым басшысымен (штатта экономикалық қызметтің қызметкері болмаған
жағдайда) шығыстар сметасын және соған байланы сты есептеулерді жасау және
келісу;
активтердің, бағасы арзан және тез тозатын заттардың және басқа да
материалдық құндылықтардың сақталу және пайдалану жерлерінде сақталуына
бақылау жасауды жүзеге асыру;
есеп және есеп беру мәселелері жөніндегі ережелерді, нұсқаулықтарды,
әдістемелік нұсқауларды, бухгалтерлік қызметтің күзыретіне жататын басқа да
нормативтік құжаттарды жүйелі түрде есепке алу;
есеп саясаты жөніндегі қрсаттарды есеп деректерін машиналық өңдеу
бағдарламасын, оларға қатысты есептеулерді, басқада қрсаттарды сақтау,
сондай-ақ белгіленген тәртіпте оларды архивке тапсыру.
Бухгалтерлік есеп аппаратының айрықша атқаратын міндетінің ең
негізгісі – тексеру мен бақылау міндетін орындау болып табылады.
Бухгалтерлік аппараттың орындайтын тексеру жұмысы алдын ала, ағымдағы және
келесі тексеру болып үшке бөлінеді.
Алдын-ала тексеру деп – мүмкін болатын шаруашылық опреацияларының
орындалуына дейінгі жүргізілетін тексеру айтады. Алдын ала тексеру жұмысы
ақша-қаражаттарын кіріске алып, бұларды жұмсау, тауарлы-материалдық
құндылықтар қозғалысы, қаржылық қорытынды нәтижесі, несие алу мен жұмсау,
т.б. шаруашылық опреацияларының барлығы да кәсіпорын басшысының және бас
бухгалтердің қойған қолымен бекітіліп расталады. Сондықтан, кәсіпорынның
бас бухгалтері немесе басқа да өкілеттілігі бар жауапты адамдар бастапқы
құжаттарға жазылған мәліметтердің заңдылығымен тиімділігін, алдын-ала
мұқият тексеруге міндетті.
Бухгалтер және экономика бөлімін зерттеу, бухгалтериялық міндеттінің
бөлінуі дұрыс және уақытылы кәсіпорынның айлық қорытындысын және есеп беру
мақсатымен байланысты. Сонымен қатар әр айдын 10-на девиторлық және
кредиторлық қарыздар солммасын және еңбек ақы бойынша қарыздарды анықтау.
Сондықтан айдың бірінші күндерінде касса және банк айналымдары жабылады.
Материялдық есеп беру өткізіледі, сол арқылы айдың 10-на еңбек ақы төлемі
есептеледі, журнал ордер бойынша айналымдарды жинақтау және жылу энергиясы
және жабдықтаушыларға қарыз соммасын анықтау.
Еңбекақы табелі бойынша екі бухгалтер айналысады, олардың біреуі
проводкалар дайын болған кезде проводкалардың қозғалысы және амортизациясын
есептеу мәселесіне көше бастайды материалдарға да 2 бухгалтер бөлінеді-
біріншісі бухгалтер ТМҚ келіп түсуіне және жабдықшылар көрсеткен қызметіне
проводка құрастырады, ал екіншісі ТМҚ-дың ішкі қозғалысы мен есептеп
шығаруы мен проводка құрастырады, кассир касса бойынша айналымды жабады
және мемориалдық ордерлерін толтырады, содан кейін отын материалдары
бойынша есеп беруді қабылдайды. Есеп айрысу бойынша бухгалтер жылу
энергиясын тұтынушыларымен есеп айырысады және жіберілген жылу көлемі мен
ыстық су бойынша негізгі қызметтен түскен кіріс проводкаларын құрастырады.
Әр айдың 15-не кеми кварталдан басқа кіріс және табыс бойынша есеп беруді
жасайды, салық қосылған құн бағасына ай сайын әр квартал біткенде еңбек ақы
есептелгеннен кейін әлеуметтік сақтандыру қоры бойынша есеп беру әр айдың
15-сіне жасалады.
Шешімдер мен іс әрекеттердің алдында экономикалық талдау орын алған.
Экономикалық талдау оларды негізден, өндірісті ғылыми тұрғыдан басқарудың
негізі болып табылады және оның объективтілігі мен тиімділігін қажет етеді.
Бюджеттік ұйымның басшысы есеп жұйесін жасауды және бухгалтерлік
есепті ұжымдастыруды қамтамасыз етеді.Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп бас
бухгалтер басқаратын, оның құрылымдық бөлімшесі немесе орталықтандырылған
бухгалтериясы болып табылатын бухгалтерлік қызметпен жүзеге
асьірылады.Бухгалтерлік қызметі жоқ ұйымдарда бухгалтерлік есеп пен есеп
беруді ұйым басшысьшьщ жазбаша өкімімен тағайындалған тиісті маманның
жүзеге асыруы мүмкін.Басшы бухгалтерлік есепті дүрыс жүргізу, есепке қатысы
бар ұйымның барлық бөлімшелері мен қызметкерлерінін құжаттар мен
мәліметтерді рәсімдеудің және есеп үшін тапсырудың тәртібі бойынша бас
бухгалтердің талаптарын мүлтіксіз орындауын қамтамасыз ету үшін кажетті
жағдайларды жасауға міндетті.
Бюджеттік ұйымның бас бухгалтерін ұйымның басшысы қызметке
тағайындайды және босатады және тікелей ұйымнын басшысына бағьшады.
Бас бухгалтердің қызметіне арнаулы білімі бар тұлға тағайындалады.
Ұйымньң бас бухгалтері бухгалтерлік есептің шоттарында барлық іске
асырылатын шаруашылық операцияларының бақылауын және көрсетілуін, жедел
операцияларды тапсыруды, бухгалтерлік есептерді белгіленген мерзімде
жасауды қамтамасыз етеді.Бас бухгалтер ұйымның басшысымен бірге тауарлық-
материалдық құндылықтар мен актылай каржыларды қабылдауға және беруге негіз
болатын кұжаттарға, сондай-ақ қаржылық міндеттемелер мен шаруашылық
шарттарына қол қояды. Ұйымның басшысы бас бухгалтердің ұсынуы бойынша
жекелеген учаскелер жөнінде кұжаттарға қол қою құқығын осыған өкілеттік
берілген тұлғаларға тапсыра алады. Бас бухгалтердің қолынсыз құжаттар
жарамсыз деп саналады және орындаута қабылданбайды.Материалдық жауапты
тұлғаларды тағайыңдау, босату және орын ауыстыру бас бухгалтердің
келісімімен жүргізіледі.Бухгалтерлік есепті жүргізген кезде әрбір кызметкер
өзінің міндетін білуі және олардың орындалуына жауап беру үшін бухгалтерия
қызметкерлерінің жұмыстағы міндеттерін белгілейді.Бюджеттік ұйымның
құрамына кіретін барлық бөлімшелер бугалтерлік қызметке бухгалтерлік есеп
пен бақылау үшін кажетті құжаттарды уақытында тапсыруға міндетті.
Бас бухгалтердің қажетті кұжаттар мен мәліметгерді рәсімдеудің тәртібі
және бухгалтерияға тапсыру бойынша талаптары ұйымның бөлімшелері мен
қызметкерлерінің барлық қызметкерлері үшін, ал есеп орталықтандырылған
кезде — барлық қьізмет көрсетілетін ұйымдар үшін міндетті болып табылады.
Бухгалтерлік есепті тізімдемелерге жазу үшін операциялардың жасалған
фактісін белгілейтін кұжаттар негіз болып табылады.
Бастапкы құжаттар — операциялар іске асырылған сәтте, егер мұның
мүмкіндігі болмаса тікелей операцияның аяқталуы бойынша жасалуға тиіс.
Құжаттардың уақытында және тиісті сапада жасалуы, олардың бухгалтерлік
есепте көрсету үшін белгіленген кажетті мерзімде тапсырылуы, құжаттарға
камтылған деректердін шынайылшы үшін осы құжаттарды жасаған және оған қол
қойған түлғалар жауап береді. Бастапқы күжаттардаң жазбалар ұзақ уақыт
бойында олардағы жазулардың сақталуын қамтамасыз ететін құралдармен ғана
жүргізілуге тиіс.Жазбаларды есеп тізбелерінде көрсету үшін шаруашылық
операцияларының жасалган фактісін растайтын, дүрыс рәсімделген бастапқы
құжаттар негіз болады.Бастапқы құжаттардың заңды күшке ие болу үшін мынадай
реквизиттері болуы керек: күжаттың атауы (үлгісі), үлгінің коды; жасалган
уақыты; шаруашылық операцясының мазмұны; сапалық және кұндық көріністердің
өлшемдері; операцияларды жасау және олардың рәсімделуінід дұрыстығы және
лауазымды тұлғаның атауы; жеке қойылган қолдар және олардың
талдамасы.Бастапқы кұжаттың, электрондық бейнесі рәсімделген қағазда
жеткізуші, бастапқы құжаттың күші болады. Электрондық қойылған қолдарды
пайдаланушы электрондық қолдарды пайдаланудың және алудын құқықтарына
қатысты, тиісті сақтық және бақылау шараларын белгілеуге тиіс.Қажетті
жағдайларда бастапқы кұжатқа қосымша реквизиттер: кұжаттың нөмірі, ұйымның
атауы мен мекен-жайы, құжатта расталған операцияны жасауға қажетті негіз,
қосымша операциялардың сипатымен анықталатын басқа да қосымша реквизиттер
енгізілуі мұмкін.
Бастапқы құджаттарда — мәтін бөлігінде де, сандық деректерде де
тазартуға және келісілмеген түзетулерге жол берілмейді.Бастапқы
құжаттардағы қателер қате мәтінді немесе сомаларды сызъп тастау және
сызықтың үстінен дұрыс мәтінді немесе соманы жазу жолымен түзетіледі. Сызып
тастау бүрынғы жазу көрініп тұратындай етіп жеңішке сызықпен жүргізіледі.
Бастапқы құжаттағы қатені тұзету "түзетілді" деген жазумен көрсетілуі және
түзету уакыты көрсетіліп, құжатка қол қойған түлға-ның қолымен расталуы
тиіс.
1.3 Мемлекеттік ұйымдардың табыс және шығыс бөлімдерінің теориялық
негіздері
Жергілікті Республикалық бюджеттен қамтамасыздандыру ҚР бюджет жүйесі
туралы Заңының 19 бабына сәйкес, сондай-ақ әкімшілік – территориялық
бөліністің өзгеруіне байланысты өзгерістер, кәсіпорындардың, мекемелердің
және шаруашылық ұйымдардың т.б. бағыныштылығының өзгерістері жекелеген
бюджеттерге белгіленген жағдайда бюджеттің атқарылуы процесінде туындайтын
бюджеттер арасындағы өзара есеп айырысу бойынша операциялар есептеледі.
Бюджеттер арасындағы өзара есеп айырысу тек жоғары тұрған бюджеттер
мен төмен тұрған бюджеттер арасында ғана жүзеге асыруы мүмкін.
Облыстық, қалалық қаржы басқармалары ҚР Президентінің және ҚР
Министрлер Кабинетінің заңдарынан, қаулылары мен өкімдерінен бюджет бойынша
өзгерістер енгізу құқығы берілген жергілікті әкімдер мен басқа да
органдардың шешімдерінен туындайтын өзгерістер жөнінде әзірленген ф. №11
бойынша хабарлама сомманы бюджеттер арасындағы өзара есеп айырысуға жатқызу
үшін негіз болып табылады.
Әкімшілік – территориялық бөлініс өзгергенде бір бюджеттен екінші
бюджетке аударылуға тиіс қаражат соммасы бөлу актісіне сәйкес бюджеттер
арасындағы өзара есеп айырысуға жатқызылады.
Бөлу актісінде бюджеттің кірістері мен шығыстары туралы деректер, атап
айтқанда мыналар келтіруге тиіс:
- контингенттер, проценттер және аударым жарнасының соммасы
көрсетілген кірістер бойынша бекітілген тағайындаулар, сондай-
ақ жеке шараларға арналған шығындар бойынша есепті жылға
арналған бекітілген тағайындаулар;
- келіп түскен кірістер, ашылған кредиттер немесе
қаржыландырылған сомма және табыс етілген күнгі кассалық
шығындар;
- бюджеттің атқарылуы процесінде туындаған бюджеттердің
арасындағы есеп айырысу.
"Өнімді, бұйымдарды және орындалған жұмыстарды сату"есебі 28 шотында
жүргізіледі.
28 қосалқы шотында өндірістік (оку) шеберханалардын,
қосалқы ауылдық және оқу-тәжірибелік шаруашылықтардың, дайын бұйымың және
өнімің, дайын баспа өнімің, қызмет көрсетулерді сату, сондай-ақ келісім
шарт бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын сату есепке алынады.
Бұл шотты қолданбайтын қосалкы шаруашылықтар дайын өнімді сатканнан
алынған сомаларды 400 қосалқы шотьшда есепке алады.
28 шот мынадай қосалқы шоттарға бөлінеді:
"Өндірістік (оқу) шеберханалардың бұйымдарын сату";
"Қосалқы (оку) ауыл шаруашылық өнімдерін сату";
"Келісім-шарт бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын сату".
280 "Өндірістік (оқу) шеберханалардың бұйымдарын сату"
қосалқы шотында өндірістік (оқу) шеберханаларында шығарылатын дайын
бұйымдарды сату, сондай-ақ дайын баспа өнімін
және қызмет көрсетулерді сату есепке алынады.
280 қосалқы шотының кредитіне сатылған бұйымның, дайын баспа өнімінің
және көрсетілген қызметтің сомасы жазылады, бұл ретте 111 немесе 120
қосалқы шоттары дебеттеледі.
280 қосалқы шотының дебетіне сатылған бұйымның және дайын баспа
өнімінің нақтылы өзіндік құны жазылады, бұл ретте 030 қосалқы шоты
кредиттеледі. Төлеуге арналған шоттар жазылған және көрсетілген қызмет
көрсетулердің нақтылы өзіндік құнына 280 қосалқы шоты дебеттеледі және 080
қосалқы шоты кредиттеледі.
280 қосалқы шоты бойынша кредиттік: қалдық табыс, ал дебеттік бұйымды,
баспа-өнімін және қызмет көрсетулерді сатудан түскен шығын сомасын
көрсетеді.
Сату нәтижелері есептік жыл аяқталғаннан кейін 410 қосалқы шотына
жатқызылады.
280 қосалқы шоты бойынша талдау есебі н.283 көп бағанды
карточкаларға жүргізіледі.
281 "Қосалқы (оқу) ауыды шаруашылық өнімдерін сату" қосалқы шотында
қосалқы ауылдық және оқу тәжірибелік шаруашылықтар шығарған өнімдерді сату
есепке алынады.
281 қосалқы шотының кредитіне сатылған өнімнің сомасы
жазылады, бұл ретте 111, 120 қосалқы шоттары дебеттеледі.
281 қосалқы шотының дебетіне сатылған өнімнің жоспарланған өзіндік
құны жазылады, бұл ретте 031 қосалқы шоты кредиттеледі.
Жыл аяғында сатылған өнімнің жоспарланған өзіндік құны өнімнің нактылы
өзіндік құнының ауытқуы сатылған жоспарланғаннан өнімге төмендеген мөлшерде
281 қосалқы шотының дебетіне (081 қосалқы шотының кредиті бойынша) нақтылы
өзіндік құнына дейін шегеру жолымен түзетіледі. Бұл ретте асыра шығындау оң
сандармен, үнемдеу-теріс сандармен (қызыл сиямен) жазылады.
Бұл қосалқы шотының кредиттік калдығы табыс сомасын, ал дебеттік-
өнімді сатудан түскен шығынды көрсетеді.
Жыл аяғы бойынша нәтижелер 410 қосалқы шотына жатқызылады.
Қосалқы шоты бойынша талдау есебі н. 283 көп бағанды карточкаларда
жүргізіледі.
227. 282 "Келісім-шарт бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын сату"
қосалкы шотында тапсырыс берушілерге келісім-шарт
бойынша орындалған және пайдалануға берілген ғылыми-зерттеу және
конструкторлық жұмыстары есепке алынады.
282 қосалқы шотының кредитіне орындалған ғылыми-зерттеу және
конструкторлық жұмыстардың және келісім-шарт бойынша көзделген күн бойынша
тапсырыс берушілерге төлеу үшін көрсетілген шоттардың құны жазылады, бұл
ретте 154 қосалқы шоты дебеттеледі.
282 қосалқы шотының дебетіне тапсырыс берушіге жасаған және берілген
тақырып бойьшша ғылыми-зерттеу және конструкторлық жұмыстардың нақтылы құны
жатады, бұл ретте 082 қосалқы шоты кредиттеледі.
Келісім-шарт бойынша жасалатын ғылыми-зерттеу және кон-структорлық
жұмыстарының сатылу нәтиежелерін есептен шығару 282 қосалқы шотының
дебетіне және 246, 173 қосалқы шотының кредитіне жазба түрінде жүргізіледі.
282 қосалқы шоты бойынша таладу есебі н.283 көп бағанды карточкаларда
жүргізіледі.
Кірістер есебі 40 "Кірістер" шотында жүргізіледі.
400 "Арнаулы қаржылар бойьшша кірістер";
402 "Кәсіби-техникалық мектептердің өндірістік қызметінен түскен
кірістер".
400 "Арнаулы каржылар бойынша кірістер" қосалқы шотында өнімді
сатудан, жұмыстарды орындаудан, ақылы қызмет көрсетуден немесе Қазақстан
Республикасының қолданылып жүрген заңдарына сәйкес ұйымның қарамағанда
қалатын және бюджет бойынша бөлінген қаражаттардан тыс белгілі бір
мақсаттарға жұмсалуы мүмкін басқа қызметтерді жүзеге асырудан алынған
кірістер есепке алынады. Ұйымның арнаулы қаржыларына жалгерлік және пәтерге
төлейтін ақылар, көлікті пайдаланудан түскен кірістер, мұражайлар мен
көрмелерге кіргені үшін алынатын ақылар, қосалқы шаруашылықтардың
өндірістік қызметінен түскен кірістер және арнаулы каржылардътң басқа да
түрлері жатады.
Арнаулы қаржылар бойынша кірістер аударым арқылы есеп айырысу жолымен
түсуі мүмкін, сондай-ақ арнаулы қаржылар бойынша бюджеттен тыс шоттарға
кейінгі есепке алу үшін банктердің филиалдарына (бөлімшелеріне) немесе
ұйымдардың кассасына түседі.
Ұйымның кассасына қолма-қол ақшаны қабылдау белгіленген тәртіпте
жазылған кірістік кассалық ордер бойынша жүргізіледі.
Арнаулы қаржылар бойынша кірістерді ұйымның бұйрығы бойынша жүктелген
адам қабыддай алады. Бұл жағдайда қолма-қол ақшаны қабылдау 10-үлгісіндегі
квитанция бойынша жүргізіледі. Квитанция бойьшша қабылданған ақшалар олар
қабылданған күннен бастап 3 күннен кешіктірмей арнаулы қаржылар бойынша
бюджеттен тыс шоттарға берілуі керек. Бұл қаржыларды бюджеттен тыс шоттарға
бермей тұрып алдын ала жұмсалуына жол бермеуі керек.
400 қосалкы шотының кредитіне: жалгерлік жөне пәтер ақыға, көлік
жұмыстарына және басқа қызмет көрсетулерге есептелген сомалар, арнаулы
қаржылардың басқа түрлерінен түскен кірістердің сомалары жазылады. Бұл
ретте 17 шотының тиісті қосалқы шоттары немесе 111, 120 қосалқы шоттары
дебеттеледі.
080, 081 қосалкы шоттары қолданылмайтын косалқы ауылдық
шаруашьшықтарда 400 қосалқы шотының кредитіне дайындалған бұйым мен өнімнің
құны жазылады, бұл ретте 030, 031 қосалқы шоттары дебеттеледі.
400 қосалқьі шотының дебетіне:
жыл ішінде өндірілген арнаулы қаржылар бойынша шығыстар (211 қосалқы
шотының кредитінен);
бюджет кірісіне аударылған шығыстардан кірістер асып түскен сомалар (Ш
қосалқы шотының кредитінен);
ұйымның есебінен қабылданған қайтарылмайтын карыздар мен кем шыққан
сомалар жазылады.
Бұл ретте материалдар мен есеп айырысулардың тиісті қосалқы шоттары
кредиттеледі.
Кірістерді есептеу бойынша операциялардың есебі 409-үлгісіндегі
жинактаушы ведомостволарында жүргізіледі (14 мемориалдық ордер).
Кірістердің талдама есебі арнаулы қаржылардың әр түрлері бойынша н.297-
6 кітабында, ал орталықтандырылған бухгалтерияларда есеп әр қызмет көрсету
ұйымдары бойынша да жүргізіледі. Кірістерді есептеу н.283 көп бағанды
карточкаларда жүзеге асырылуы мүмкін.
402 "Кәсіби техникалық мектептердің өндірістік қызметінен түскен
кірістер" қосалқы шотында өндірістік оқу шеберханаларындағы кызметтен
түскен кірістер және кәсіпорындармен ұйымдарда оқу базасын кеңейтуге,
оқушыньщ мәденитүрмыстық қызмет көрсетуін жақсартуға, үлгілі оқушыларды
ынталандыруға және қызметкерлерге сыйлық беруге пайдаланылатын оқушылардьщ
өңдірістік тәжірибеден өтуден түскен каржылар есепке алынады.
402 қосалқы шотының кредитіне өндірістік оку шеберханаларының
қызметінен түскен кірістер және кәсіпорындар мен ұйымдарда оқушылардың
өндірістік тәжірибеден өтуден түскен қаржылар жазылады, бұл ретте 280
немесе 153 қосалқьі шоты дебеттеледі.
402 қосалқы шотының дебетіне жылдың аяғында 217 қосалқы шотының
кредитінен шығыстар есептен шығарылады.
402 қосалқы шоты бойынша талдау есебі шаралар түрлері бойынша н.283
көп бағанды карточкаларда жүргізіледі.
41 "Кірістер мен шығындар" шоты
Осы шотта шығарылған өнімді, бұйымды және көрсетілген қызметті
сатудан алынған нәтижелер есепке алынады.
Жылдық есеп беру бекітілген соң каржылық нәтижелер белгіленген
тәртіпте есептен шығарылады.
Баланстан тыс шоттар
Баланстан тыс шоттарда ұйымда уақытша орналасқан және оған
жатпайтын (жауапты сақтауға немесе кайта өңдеуге қабылданған жалданған
активтер, материалдық құндылықтар) құндылықтар, сондай-ақ катаң есеп
берілетін бланкілер, демалыс үйлеріне жоддамалар және т.б. есепке алынады.
Баланстан тысқары шоттардағы есеп қарапайым жұйе бойынша жүргізіледі.
Барлық тауарлы-материаддық құндьілыктар, сондай-ақ баланстан тысқары
шоттарда есепке алынған жалданған активтер баланста есепке алынатын
құндылықтар үшін белгіленген тәртіпте және мерзімде түгенделеді.
Көрсетілген құндылықтарды есептеу үшін мынадай баланстан кейінгі
шоттар қолданылады:
01 "Жалданған активтер". Бұл шотта келісім-шарт бойынша
бөгде ұйымнан жалға беруге, жалға беру үшін келісім-шартта
көрсетілген құнға қабылданған активтер есепке алынады.
Жалға берілген активтерге талдау есебі н.29б-а карточкаларда
активтердің әр объектісі жөнінде (жалға берушінің жеке нөмірлері бойынша)
жалға берушілер бойьшша жүргізіледі.
02 "Жауапты сақталуға қабылданған тауарлы-материалдық
құндылықтар". Бұл шотта келісім-щарт бойынша ғылыми-зерт-
теу және конструкторлық жұмыстарды орындау үшін алынған
арнаулы жабдықтарды қоса ұйым жауапты сақтауға кабылдаған
тауарлы-материалды құндылықтар есеп ке алынады.
Жауапты сақтауға кабылданған тауарлы-материалдық құндылықтардың
талдама есебі келісім-шарт бағасы және сатып алу бағасы бойынша түрлері,
сорттары және сактау орындары жөнінде иелік етуші ұйым бойынша жүргізіледі.
Бұл шотта, сондай-ақ келісім-шартта көзделген баға бойынша кайта
өңдеуге кабылданған шикізаттар мен материалдар есепке алынады. Талдау есебі
тапсырыс берушілер, түрлері, материалдардың сорттары және орналасқан
жерлері бойынша жүргізіледі.
02 шот бойынша есеп н.296-а карточкаларда жүргізіледі.
04 "Мұқият есептеме бланкісі". Бұл шотта сақтауда түрған және есеп
жүргізуге берілетін мұқият есептеме бланкілері министрліктер, мемлекеттік
комитеттер бекіткен тізбелерге сәйкес ақшалай чек және есеп айырысу үшін
чек кітапшалары, квитанция кітапшалары, аттестаттар, дипломдар, қуәлік
бланкілері және т.с.с. есепке алынады.
Мүқият есептеме банклершің талдау есебі бланкілердің әр түрлері және
оларды сақтау орны бойынша 448-үлгісіндегі мұқият есептеме бланкісінің есеп
кітапшасында жүргізіледі.
05. "Төлем қабілеті жоқ дебиторлардың берешегін есептен шығару". Бұл
шотта карыз берушінің мүліктік жағдай өзгерген жағдайда оны төлеттіріп алу
мүмкіндігіне бақылау үшін оны есептен шығару мерзімінен бастап үш жыл
ішінде төлем қабілетінің жоқ дебиторлардын берешегі есепке алынады. Бұл
берешектерді өтеуге алынған сомалар бүл шоттан шығарылады және тиісті
бюджеттің кірісіне беруге жатады.
Талдау есебі берешек адамның тегі, аты және әкесінің аты көрсетіліп
н.292-а карточкаларда жүргізіледі.
06 "Бір орталықган жабдықтау бойынша төленген материалдық
құндыльгқтар". Бұл шотта жоғары тұрған орган төлеген және
басқа бюджеттерде тұратын өз жұйесінің ұйымдарына жіберіл-
ген тауарлы-материалдық құндылықтар есепке алынады.
Жоғары тұрған орган жүк алушының ұйымынан көрсетілген бағалар есепте
берілгендігі растайтын құжат алғаннан кейін, олардың құны ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz