Жұмыстың қолданбалы маңызы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1. Т. РЫСҚҮЛОВТЫҢ ҚАЗАҚСТАНДА АТҚАРҒАН ҚОҒАМДЫҚ -

САЯСИ ҚЫЗМЕТІ

Т. РЫСҚҰЛОВТЫҢ ҚАЙРАТКЕР РЕТІНДЕ ҚАЛЫПТАСУЫ
Т. РЫСҚҰЛОВТЫҢ ҰЛТ-АЗАТТЫҚ ҚОЗҒАЛЫСҚА ҚАТЫСУЫ
Т. РЫСҚҰЛОВТЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ АШАРШЫЛЫҚҚА ҚАРСЫ КҮРЕСІ

2. Т. РЫСҚҰЛОВТЫҢ МОНҒОЛИЯДА АТҚАРҒАН ҚОҒАМДЫҚ -

САЯСИ ҚЫЗМЕТІ

2. 1. Т. РЫСҚҰЛОВТЫҢ МХП-ны ҰЙЫМДЫҚ ЖӘНЕ ИДЕОЛОГИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДАН НЫҒАЙТУ САЛАСЫНДАҒЫ ҚЫЗМЕТІ

МОНҒОЛИЯНЫҢ САЯСИ ӨМІРІН ДЕМОКРАТИЯЛАНДЫРУ БАҒЫТЫНДА АТҚАРҒАН ҚЫЗМЕТІ

МОНҒОЛИЯНЫҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНА АТ САЛЫСУЫ

3. Т. РЫСҚ¥ЛОВ - ТАРИХШЫ

3. 1 Т. РЫСҚҰЛОВ ЖӘНЕ ЗИЯЛЫЛАР

3. 2 Т. РЫСҚҰЛОВТЫҢ ЕҢБЕКТЕРІ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміз тәуелсіз мемлекет мәртебесіне жеткеннен бері төл тарихымыздың бұрындары бұрмаланып жазылып келген мәселелерін қайтадан жазып, шындық тұрғыда ашып көрсетуге мүмкіндік туды. Жан-жақты зерттеу арқылы ұлттық тарихымыздың құндылығы артып, бүгінгі күндерде оған деген көзқарас та мүлдем жаңа сипатқа ие болды. Осы күндері ақиқаты айтылмаған мәселелер қайта ой елегінен өткізіліп, өзінің объективтіі бағасын алуда.

Тоталитарлық жүйе үстемдік құрған жетпіс жылдық кеңес дәуірінде қоғамдық жэне ғылыми өмірдің шектен тыс идеологияландырылуы XX ғасырдың басындағы отарлық саясаттьң проблемаларын зерттеуде өзінің теріс ықпалын тигізді, осы мәселелерге қатысты сыңаржақ тұжырымдар жасалды.

¥лттық санамыздың оянуы өткен жолдарымызды бұрмаламай тарихи процесті қаз-қалпында көрсетуді талап етуде. Кеңестік тоталитарлық құрылыста қазақ тарихында жеке тарихи тұлғаның атқаратын қызметі мен ол өмір сүрген кезендегі қоғамдық-саяси ахуал арнайы зерттеле қалса, зерттеу методологиясы не бірыңғай қаралуға, не асыра марапаттауға құрылатын.

Кеңестік жүйе кезеңінен кейін әділеттік бағасын алған, бірақта әлі де болса зерттелінбей жатқан қайраткерлердің қатары көп. Бұлар саналы өмірін мемлекетке, халықтың болашағына арнаған. Лауазымды қызметтерге көтеріліп, 30 жылдардың соңында қуғын-сүргін құрбанына айналғандар.

Президентіміз Н. Ә. Назарбаев «Тарих толқынында»-атты кітабында XX ғасыр зиялылар тағдыры турасында: "Ғасыр басында мемлекет мүддесін ойлаған үлы қазақтардың жеке басының тағдыры да қасіретті болды. Алайда, ұлттық жігер мен толысқан зерде сабағы ұмыт болған жоқ», [1; 175] -деп жазған еді. Осы орайда, кезіңде тәуелсіздігіміз үшін күрескен, кеңестік тоталитарлық жүйенің құрбаны болған, саяси жүйе есімдерін кейінгі ұрпақ санасынан біржолата ығыстыруға күш салған түлғаларымыздың есімдері бүл күндері тарих саханасының төршен өздерше тиісті орын алып, олардың өмір жолы мен сан-салалы қызметі халық арасында кеңінен насихатталуда.

XX ғасырдың алғашқы онжылдықтарында қазақ халқының азаттық жолында күрескен зиялы азаматтарының бірі - Тұрар Рысқүлов. Оның қоғамдық-саяси қызметі отаршылдыққа қарсы күреске қызмет етсе, шығармашылық мұрасы ең алдымен өз халқының арғы-бергі тарихының өзекті мәселелерін шындық тұрғысынан зерттеуге арналды.

Академик Манаш Қозыбаев аз ғана уақыт аралығында зиялы қауым ішінен бірбеткей ерлігімен көзге түскен Тұрар Рысқұлов турасында: «Егер ғасыр басында реформаторлық ұрпақтың бірден-бір танылған көсемі Әлихан Бөкейханов болса, ал советтік кезенде дәстүр жалғастығын Т. Рысқұлов ұстады. Тұрар Ресейдің екі төңкерісін, қазақ халқының өзіндік төңкерісі 1916 жылды басынан өткізіп, күрес жолының ауыр тауқыметін бастан кешірді. Ресей империясының отаршылдық жүйенің барлық жауыздығын, озбырлығын, қазақ сахарасындағы экономикалық, рухани мешеуліктің, аштықтың, қуғын-сүргіннің, босқындықтың, этноцид пен геноцидті ол қағаз жүзінде емес өзі көрді, жан дүниесінен өткізді. Отаршылдықтан жиренді, демократиялық Россиядан үйренді. Сөйтіп, ол жиырманың ортасына жетпей біртұтас көзкарасы бар тұлға болып сомдалды», [2; 98] - деп көрсеткен еді.

Қазақстан тарихында 20 - 30-шы жылдар өте күрделі қайшылықтарға толы кезең болып табылады. Сондықтан Т. Рысқұловтың осы жылдар аралығындағы саяси қайраткерлік және творчестволық қызметі жан-жақты талдануға тиіс.

Т. Рысқұлов XX ғасыр басында қалыптасқан аса күрделі саяси хал-ахуал жағдайында қазақ халқының басына төнген ауыртпалықты сейілту ісі большевизм жолын таңдауға байланысты деп ұқты. Сондықтан да ол кеңес өкіметіі орнаған кезде қаналған еңбекші халық билігін шынайы қабылдап, оның алға қойған шараларын орындауға белсене араласты, оның нығаюына күш-жігерін салды.

Тұрардың дүниетанымында отаршылдыққа қарсы сарын бірден көрінеді. Ол Түркістанның түркі тектес халықтарының бөлшектенбей, біртұтас болып біріккенінде ғана отаршылдыққа қарсы шыға алатынын түсінді. Сондықтан ол 20 - 30 жылдары мемлекеттік-саяси іске белсене араласып, аса жауапты мемлекеттік және саяси қызметтер атқарды.

Т. Рысқұловтың қоғамдық-саяси қызметі ұзақ жылдар бойы партиялық тұрғыдан ғана бағаланып, «партияның көрнекті өкілі» ретінде, мемлекет басшысы ретінде сынаржақты ғана қарастырылды. Оның 1916 жылдағы ұлт-азаттық қозғалысқа, 1917 - 1933 жылдар аралығында Қазақстанда болған ашаршылыққа қарсы күрес барысына қатынасты оның қызметі тұтас түрде толық зерттелінбеді. Әсіресе, осы проблемалардың шешімін табуға қызмет ететін аса бай ғылыми-зерттеу мұрасы жеткілікті талданбады.

Тұрар Рысқұлов XX ғасырдың алғашқы он жылдықтарында Қазақстан мен Түркістандағы аса ірі саяси оқиғаларға тікелей араласушы, куәгері ғана емес, сол оқиғаларды зерделі зерттеу ой елегінен өткізген қоғамтанушы ғалым, ең алдымен тарихшы болды.

Сондықтан Т. Рысқұловты аса белгілі қоғам және мемлекет қайраткеріі
ретінде ғана емес, сонымен қатар терең ойлы тарихшы ретінде де танып, білген
жөн. Мәселеге осылай қарау бүгінгі төл тарихымызды зерттеу қажеттілігінен
туындап отыр.

XX ғасырдың 20 - 30 жылдарында Кеңес Одағының құрамдас бөлігі болған Қазақстанда бір-бірімен тығыз байланысты көтерілген әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси, мәдени-рухани өзгерістер жүзеге асырылды. Олардың қатарында тез қарқынмен және негізінен сан миллиондаған шаруалар есебінен жүзеге асырылған елді индустрияландыруды, жеке меншік шаруалар қожалықтарын күштеп ұжымдастыруды, бір коммунистік идеяларға негізделген саяси-рухани өзгерістерді жатқызуға болады. Зиянды зардаптары аса ауыр болған бұл өзгерістер қоғамды «сталиндік тұрғыда» қайта құру үлгісінің көріністері еді. Бүкіл елді қамтыған бұл «эксперименттері» зорлық-зомбылық, күштеу, зорлау әдістерімен жүзеге асырылды, нәтижесінде елдің көптеген аудандарын, әсіресе Қазақстанды жаппай ашаршылық жайлады, сан мыңдаған адамдарды саяси айыптар тағу негізінде қуғындау орын алды. Қазақ халқының жартысына жуығы ашаршылық құрбаны болды, сан мындаған адамдар ата-мекендерін тастап, басқа елдерге босып кетті, 100 мыңнан астам қазақстандықтар кеңес өкіметіне жат, қас адамдар ретінде саяси айыпталып атылды, айдалды. Бұлардың барлығы Т. Рысқұловты айналып өтпеді. Нақтырақ айтқанда 1917 жылдан бастап саяси өмір сахнасына шыққан Т. Рысқұлов жоғарыда айтылған аса ауыр, қарама-қайшылыққа толы оқиғалардың бел ортасында жүрді.

1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліске қатысқан, Сырдария облысында кеңес өкіметін орнатуға белсенді араласқан, 1918 жылдардан бастап 1937 жылға дейін Қазақстан, Орта Азия, жалпы КСРО көлемінде аса жауапты қызметтер атқарған Т. Рысқұлов көрнекті мемлекет қайракері болды. Сонымен қатар ол осы өзі тікелей араласқан айтулы оқиғалардың зерделі зерттеушісі деңгейіне көтеріліп, ғылыми құндылығын осы кезге дейін жоймаған еңбектер қалдырды.

Сондықтан оның қоғамдық - саяси қызметі мен тарихшы ғалымдығын зерттеу Республика тарихшыларының міндеттерінің біріне саналады. Осыдан біздің зерттеп отырған тақырыбымыздың өзектілігі айқындалады.

Қазіргі кезеңде ғылыми мәселелерді шешу, тақырыптың зерттелу деңгейі . Тұрар Рысқұлов жалған айыптармен «халық жауы» аталып кеткен отызыншы жылдардың екінші жартысынан кейінгі ондаған жылдар бойы (ол азаматтық жэне саяси тұрғыдан ақталғанға дейін) оның өмірі, коғамдық, мемлекеттік саяси қызметі мен ғылыми мұрасы жөнінде зерттеу жүргізуге тиым салынды.

Т. Рысқұлов туралы алғашқы шындыққа сай газеттік мақалалар мен жекеленген зерттеулер «Хрущевтік жылымық» (оттепель) аталған 50-жылдардың соңы мен 60-жылдардын басында жариялана басталды. Бұл ретте ең алдымен журналист Р. Байжарасовтың, тарихшы С. Бейсембаевтың, москвалық тарихшы В. М. Устиновтың [3; 85-92] 60 - шы жылдар басында жарияланған мақалаларын бірінші кезекте атаған жөн. 1974 жылы С. Бейсембаев пен С. Көлбаев Қазақстан Компартиясы Орталық комитеті жанындағы партия тарихы институтының атынан орыс тілінде «Тұрар Рысқүлов» атты кітапша шығарды. [4; 40] . Тұрар Рысқұловтың туғанына 80 жыл толуына арнап жарияланған бұл кітапшада қысқа да нұсқа түрінде оның Қазақстан, Орта Азия аймақтары көлемінде және бүкіл Кеңес мемлекеті шеңберіндегі ірі мемлекет және партия қайраткері болғандығы айтылып, оның Коминтеріннің Монғолиядағы өкілі ретіндегі қызметі мен оның шығармашылық мұрасына, ең алдымен көсемсөздік-публицистикалық шығармаларына қысқаша шолу жасалды.

1984 жылы Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті жанындағы партия тарихы институты орыс тілінде Тұрар Рысқұловтың таңдамалы шығармалар жинағын шығарды [5; 260] . Онда Т. Рысқұловтың 30-дан асқан қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық мәселелерге және Қазақстан мен Орта Азия тарихының жекелеген оқиғаларына арнаған мақалалары топтастырылды. Жинаққа тарих ғалымының кандидаты (кейін ғылыми докторы болып, Рысқұловтануға айтарлықтай үлес қосқан) В. К. Григорьевтің Тұрар Рысқүловтың өмірі мен қызметіне арналған очеркі жарияланды. Онда жалпы алғанда Тұрар Рысқұловтың ғылыми өмірбаяны мен жан-жақты қоғамдық, саяси, мемлекеттік және шығармашылық қызметіне оңды баға беріліп, Рысқұловтанудың өзекті мәселелері сөз болды. Сол, 1984 жылы Т. Рысқұловтың 90 жылдығының Алматы, Ташкент жэне Баку қалаларында кеңінен атап өтілді. Осының бәрі ірі қайраткерді азаматтық және саяси тұрғыдан толық ақтауға негіз болды.

Тұрар Рысқүловтың 90 жылдық мерейтойына арнап сол кездегі Одақтық мемлекеттің басқа республикаларының ғалымдары да зерттеу еңбектер жариялады. Олардың қатарында В. М. Устиновтың «Служение народу» атты көлемді монографиясы, өзбек ғалымдары Ш. С. Зиямов пен Р. А. Нуруллиннің ғылыми мақаласын атар едік [6; 231] . Профессор В. И. Устинов ғылыми айналымға көпшілігі түңғыш енгізілген құжаттар негізінде (ең алдымен Москва архивтерінде шоғырланған КСРО Халық Комиссарлары Кеңесі мен РКП(б) жене БКП(б) Орталық Комитеті құжаттарына сүйене отырып) Тұрар Рысқұловтың XX ғасырдың 20-30 жылдарындағы ірі мемлекет қайраткер болғандығын көрсете білді. Алайда бүл еңбекте оның қоғамдық жэне мемлекеттік қызметінің Түркістандық, және Қазақстандық кезеңі қысқаша шолу ретінде баяндалды. Ал В. М. Устиновтың 1988 жылы жарық көрген еңбегінде Т. Рысқүловтың РСФСР үкіметі төрағасының орынбасары болған жылдарындағы қызметі жан-жақты қарастырылады [7; 152] .

80 жылдардың екінші жартысынан басталған қоғамдағы оң өзгерістер мен 1991 жылғы Қазақстанның өз тәуелсіздігін жариялауы отандық тарих ғылымында да игі әсерін тигізді.

Т. Рысқұловтың қоғамдық-саяси қызметіне, жеке өміріне, күрделі тағдырына қатысты шынайы еңбектер мен мақалалар жарық көре бастады. Бірақ бұл еңбектердің көпшілігі бұрьннан танымал болған Т. Рысқұловтың қысқаша өмірбаянын қайталады.

В. М. Устинов кейінгі жылдары Т. Рысқұловтың саяси-қоғамдық қызметін қайтадан толықтай зерттеп, жұртшылық игілігіне ұсынды. Оның соңғы еңбегінде Т. Рысқұловтың 20-30 жылдардағы ұжымдастыру, ашаршылық кезіндегі қызметтері айқындалып, оның ғылыми еңбектеріне біршама (шолу ретінде) талдау жасалды [8; 464] .

Т. Рысқұловтың 1937 жылғы қуғын-сүргінге ұшырап, зұлмат құрбаны болғандығын баяндайтын еңбекке Н. Жағфаров пен В. Осиповтың «Казахстанская правда» газетіне жарияланған «Приговор был исполнен немедленно» мақаласын жатқызамыз [9; 3] . Аталмыш мақалада авторлар бұрындары белгісіз болып келген құжаттар мен партия мұрағаты мен МҚК (КГБ) -нің архив материалдарына сүйене Т. Рысқүлов өмірінің соңғы күндері мен ұзақ жылдар бойы анықталмай келген оның атылған күні турасында мәліметтер береді.

Қазақстан халқына орны толмас қасірет пен қайшы әкелген отызыншы жылдар ойраны туралы, партия қайраткерлері Т. Рысқүлов, Ғ. Мүсірепов, О. Исаев, Л. И. Мирзояндардың ашаршылық зардаптарына байланысты жоғары үкіметпен республика басшыларына жазған хаттары мен басқа да қүжаттарды құрастыра жариялаған «Насильственная коллективизация и голод в Казахстане в 1931-1932 гг. » кітаппен «Қазақ қалай аштыққа ұшырады» жинақтың маңызы зор [10; 263] .

Еліміз егемендігін алғаннан кейін зерттеуші-ғалымдардың Т. Рыскұловтың саяси қызметі мен оның ғылыми еңбектеріне талдау жасаған зерттеулері жариялана бастады. Әсіресе тарихшылар М. Қозыбаев, М. Қойгелдиев, Т. Омарбеков, Ш. Т. Омарбеков еңбектері Т. Рысқұловты жаңа қырынан танытты.

Т. Рысқұловтың Монғолияда 9 ай ішінде атқарған қызметін М. Әбілтайұлы мен Н. Әбділдаев, Б. Мініс еңбектері қамтыған. Сол сияқты шетелдік қандасымыз Х. Оралтай мақаласында Алаш партиясына қызмет еткен қазақ халқының белгілі көптеген азаматтармен қатар Тұрар Рысқұлұлының Түркістанға көрсеткен қызметіне тоқталады. Ал американдық ғалым М. Б. Олкотт Т. Рысқүловты большевиктік тәртіпті қолдаушылардың бірі болды деп көрсеткен.

Т. Рысқүловтың Қазан төңкерісінен кейін қоғамдық-саяси кызметі О. Қоңыратбаевтың кандидаттық диссертациясында және оған негіз болған монографиясы мен мақалалар тізбегінде объективті түрде баяндалады [11; 44-48] . Автордың ғылыми зерттеу жұмысын Т. Рысқұловтың қоғамдық-саяси қызметіне берілген жаңа баға ретінде қабылдауға болады. О. Қоңыратбаев Т. Рысқұловтың Түркістан АКСР-індегі қызметін мол мұрағат материалдары негізінде жазып, толымды түжырымдар жасаған.

Т. Рысқұлов туралы қосымша еңбектер оның өмірі мен қызметінің библиографиялық көрсеткішінде толық камтылған.

90 жылдардың соңғы жылдары Ш. Ш. Уәлиханов атындағы Тарих жэне этнология институты мен Президент мұрағатының ұжымы Т. Рысқұловтың бұрындары ғылыми айналымға енбеген еңбектерін топтастырып 3 томдық шығармалар жинағын шығарды.

Бұл жинақта Тұрар Рысқұловтың аса көлемді әрі құнды шығармашылық мұрасының басым көпшілігі топтастырылған. Үш томдықтың бірінші томында 70 жылға дейін зерттеушілерден басқа оқырмандар қауымына кеңінен таныс болмай келген Тұрар Рысқұловтың орыс тілінде 1925 жылы Ташкентте жарық көрген «Революция және Түркістанның түпкілікті халқы» («Революция и коренное население Туркестана») көлемді еңбегі жарияланса, екінші томында оның әрқайсысы бір-бір монографияның жүгін көтеріп тұрған «Жетісу мәселелері», «Орта Азия түрғындарының 1916 жылғы көтерілісі», «Қазақстан» және «Қырғызстан» атты еңбектері топтастырылды, ал үшінші томда Түркістан-Сібір (Турксиб) темір жолын салу және осы пайдалануға байланысты еңбектері енгізілген. Үш томдық профессорлар К. Нұрпейіс пен В. К. Григорьев жазған «Тұрар Рысқұлов және оның заманы» («Турар Рыскулов и его время») көлемді тарихи очеркпен ашылған. Онда Тұрар Рысқүловтың өскен ортасы, саяси жэне қоғам қайраткері болып қалыптасуы, оның әрқырлы және аса жауапты қоғамдық-саяси қызметі және ғылыми мұрасы туралы тарихи шындыққа сан тұжырымдар айтылған [12; 247] .

1916 жылы қазақ сахарасын шарпыған ұлт-азаттық қозғалыстың 80 жылдығына арналған құжаттар мен материалдар жинағына Т. Рысқұловтың 20 жылдары қазақтың мерзімді баспасөзіне жарияланған мақалалары енгізілді.

Түркістан өлкесіндегі тұңғыш ұлттық-демократиялық мемлекеттік құрылым - Түркістан автономиясына арнаған өзбекстандық ғалымдар Р. Абдуллаев, С. Ағзамходжаев, И. Алимовтардың еңбектерінде Т. Рысқұловтың қоғамдық, қызметіне мұрағаттық деректер мен тың тұжырымдар жасалады [13; 672] .

Т. Рысқұловтың Түркістан-Сібір темір жолын салудағы қоғамдық қызметін ашып көрсетуде ҰҒА-ның академигі М. Х. Асылбеков пен тарихшылар А. Бегалиева, Р. Құрманғалиевалардың бірлесе зерттеген еңбектерін ерекше атауға болады [14; 204] . Т. Рысқұлов есімін халыққа кеңінен танытуда ол туралы романдар тізбегі мен «Сталинге хат» деген драмалық шығарма жазған Ш. Мұртаза жазушылық ерлік жасады. Көріп отырғанымыздай, Т. Рысқұловтың қоғамдық, ұйымдастырушылық қызметінен басқа оның ғылыми-шығармашлығын, жалпы тарих мәселесіне байланысты ойларын жан-жақты баяндап, талдау жасап, баға берген арнаулы зерттеулер жоқ. Сондықтан да Т. Рысқұловтың ғылыми-шығармашылық қызметіне, ол қалдырған ғылыми мұраларға талдау жүргізу, зерттеу кезегін күтіп тұрған мәселе болып табылады.

Тұрар Рысқүловтың ғылыми-шығармашылық қызметіне тән басты ерекшелік оның кабинеттік ғалым болмауында. Ол Қазақстан мен Орта Азияның арғы-бергі тарихының қандай мәселелерін зерттемесін, олар ең алдымен оның өзі тікелей және белсенді түрде араласқан XX ғасырдың алғашқы 30-35 жылында орын алған аса күрделі, қиыншылыққа толы оқиғалар тізбегі болып табылады. Олардың негізгілері: Орта Азия мен Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс, 1917 жылғы Қос революция, оларға жалғасқан азамат соғысы, оның жеке тармағы басмашылар қозғалысы, Түркістан мен Қазақстандағы 20-30 жылдардағы қоғамдық өмірдің барлық салаларын қамтыған эксперименттер жэне олардың қасіретті салдарлары (ашаршылық, саяси-қуғын сүргін) болып табылады. Тұрар Рысқұлов осы алмағайып, шытырман тарихи оқиғалардың барысындағы көпшілік таныған қайраткері болды. Осы тақырыптардың басым көпшілігі - қоғамтанушы, тарихшы Тұрар Рысқұловтың зерттеу нысандары болды. Сондықтан да оның қоғамдық, мемлекеттік қайраткерлік қызметін оның зерттеушілік, тарихшылық іс-әрекетінен бөліп қарастыруға болмайды.

Жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Жүмыстың басты мақсаты - бұрыннан белгілі түрлі деректер мен ғылыми айналымға алғаш рет енгізіліп отырған мұрағат материалдарын сараптай келе, Т. Р. Рысқұловтың ғұмырының барлық кезендерін қамти отырып, оның қоғамдық-саяси қызметін, ғылыми және кәсіби қызметін, шығармашылық мұрасын тұтастай көрсету. Сондықтан Тұрар Рысқұловтың қоғамдық-саяси қызметіне, шығармашылық мұрасына сүйене отырып, оны ғалыми - тарихшы ретінде қарастыруды мақсат еттік. Осыған орай мындай міндеттерді алға қойдық:

Кеңестік басқару жағдайында Тұрар Рысқұловтың қайраткер ретінде қалыптасуына әсер еткен саяси-әлеуметтік факторды анықтау.
Т. Рысқұловтың ұлт-азаттық қозғалыс туралы көзқарасын анықтап, оны 1916 жылға көтеріліске қатынасуын нақты көрсету.

- Т. Рысқұловтың Қазақстандағы ашаршылыққа қарсы күресін жан-жақты атап көрсету.

Т. Рысқұловтың революция, қазақ интеллигенция тарихына арналған еңбектерін тарихнамалық түрғыдан талдап, олардың ғылыми құндылығын бағалау.
Т. Рысқұлов еңбектері арқылы Түркістан Республикасында орын алған тарихи оқиғалар мен саяси үрдістерге баға беру.
Т. Рысқұловтың ғылыми жэне публицистикалық еңбектерін сараптай келе, оны тарихшы ретінде көрсету.
Зерттеу объектісі- қоғам, және мемлекет қайраткері Тұрар Рысқұлов.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы. ¥сынылып отырған дипломдық жүмыстың жаңалығы Тұрар Рысқүловтың өмірі мен ғылыми мүрасын тарихшы ретінде біртүтас көлемде қарастыру болып табылады. Бүл еңбекте Т. Р. Рысқұловтың ғылыми еңбектері соңғы көзқарас тұргысынан терең де объективті түрде талданады.
Жүмыста Т. Рысқұлов ғалым, публицист ретінде алғаш қарастырылып, оның қоғамдық-саяси кызметіне баспасөз беттеріне жарық көрген, бірақ бүгінге дейін көпшілік назарынан тыс қалған мақалалары, тарихи еңбектері алғаш рет сараланып, ол тарихшы-ғалым ретінде қарастарылады. Осының нәтижесінде тың қорытындылар мен тұжырымдар жасалынды.
Жұмыстың теориялық-методологиялық негізінеғылыми танымның обьективтік, тарихилық, жүйелік сынды үстанымдары (принциптері) алынды. Зерттеу мақсатына жету үшін статистикалық, салыстырмалық, сұрыптау, талдау әдістер кеңінен қолданылады. Тақырыптың негізгі мақсат - міндеттерін зерттеуде кеңестік тарихнамада коммунистік идеология қағидаларына сәйкес қалыптасқан жекелеген теориялық тұ-жырымдар қайта қарастырылды.
Жұмыстың қолданбалы маңызы. Дипломдық жұмыс Тұрар Рысқұловтың өмірі мен шығармашылық мұрасы мысалында XX ғ. бас кезінде Қазақстанның қогамдық-саяси құрылысында белсенді еңбек еткен саяси қайраткердің мемлекет пен қоғамдағы орны мен рөлін объективті бағалауға септігін тигізеді.

Диплом жұмысының нәтижелері мен негізгі тұжырымдарын қазақ, ұлттық интеллигенциясының тарихына қатысты жазылатын еңбектерде, жоғарғы оқу орындарында лекция курстары мен арнаулы семинар сабақтарын жүргізу барысында қосымша оқу материалы ретінде қолдануға болады.

Жұмыстың деректік базасын - Тұрар Рысқұловтың аса бай тарихи мұрасы: кітаптары, мақалалары, баяндамалары, хаттары, 20-30 жылдардағы газет-журнал материалдары құрайды.

Жұмыстың құрамы. Жұмыс қысқарған сөздер түсініктемелерінен, кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан жэне пайдаланылған эдебиеттер мен деректер тізімінен тұрады.