ҒАБИТ МҮСІРЕПОВТІҢ ӨМІРБАЯНЫ ЖӘНЕ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

КІРІСПЕ4

І ТАРАУ. ҒАБИТ МҮСІРЕПОВТІҢ ӨМІРБАЯНЫ ЖӘНЕ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ9

І. 1. Ғ. Мүсіреповтің өмірдеректері мен шығармашылығы9

ІІ ТАРАУ. ҚАЗАҚ ДАЛАСЫНДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ОЙ-ПІКІРЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНА Ғ. МҮСІРЕПОВТІҢ ҚОСҚАН ҮЛЕСТЕРІ16

ІІ. 1. Жазушы шығармашылығының мектепте оқытылуы және тәлім-тәрбиелік мәні16

ІІ. 2. Ғ. Мүсірепов шығармашылық мұрасындағы оқу-тәрбие мәселелері19

ІІ. 3. Ғабит Мүсірепов - қазақ оқулықтарының тұңғыш авторларының бірі22

ІІ. 4. Ғабит Мүсіреповтің ғылым - білім, өнер және тәлім-тәрбие туралы ғибратты сөздері25

ІІІ ТАРАУ. ҒАБИТ МҮСІРЕПОВ ЕҢБЕКТЕРІНДЕГІ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИДЕЯЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮРДІСІНДЕГІ ПАЙДАЛАНЫЛУЫ29

ІІІ. 1. Ғ. Мүсіреповтің Қазақстан тарихы мен мәдениетін зерттеудегі үлесі29

ІІІ. 2. Ғ. Мүсіреповтің пьесаларындағы әйел теңдігі, махаббат және адамгершілік қасиеттер туралы37

ІІІ. 3. «Қозы-Көрпеш - Баян Сұлу» трагедиясының тәлім-тәрбиелік жақтары41

ІІІ. 4. «Ұлпан» романы және «қазақ әйелі» бейнесі бойынша оқырмандар конференциясы51

ІІІ. 5. Ғ. Мүсіреповтің «Қазақ солдаты» романындағы Қайрош бейнесі арқылы адамгершілікке, отаншылдыққа, достыққа тәрбиелеу54

ІІІ. 6. «Ғабит Мүсірепов тағылымдары» атты арнаулы курс бағдарламасының мазмұны57

ҚОРЫТЫНДЫ59

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ61

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі . Тәуелсіз елімізде оқушы-жастарды бүгінгі күн талабына сай ұлттық тәлім-тәрбие беруде халқымыздың бай мәдени мұраларын, педагогикалық ой-пікірлерін, жинақталған құндылықтарды зерттеп, жүйелеп оқу орындарының оқу-тәрбие үрдісіне пайдаланудың маңызы зор. Осы тұрғыдан алғанда, қазіргі бәсекеге қабілетті жас өспірімдерді тәрбиелеу, ұлт тұрмыс тіршілігін өркендетуші сапалы да салауатты, ұлтжанды, мәдени-ғылыми ой-өрістері кең ұрпақ өсіру-қоғам алдында тұрған басты міндет. Әрбір қоғам өзінің даму барысындағы зиялы қайраткерлердің педагогикалық ақыл-ойын, тәрбиелік тәжірибесін зерделеп, заман талаптарына сай жетілдіріп пайдаланып отырған.

Ұлттық тәлім-тәрбие саласының сан алуан мәселелері біздің еліміз жағдайында да біршама уақыттан бері зерттеу нысанына айналып келеді.

Соңғы жылдары жекелеген ағартушылардың педагогикалық мұралары жан-жақты қарастырылып, зерттеу нысанына айналуда. Мәселен, «С. Аспан-дияров мұрасындағы педагогикалық идеялар» (Б. Қиясова), «С. Көбеевтің педагогикалық көзқарастары» (С. Садуақасова), «С. Торайғыровтың педагоги-калық ағартушылық көзқарастары» (Р. Көшенова), «М. Жұмабаевтың педагогикалық көзқарастары» (А. Құдиярова), т. б. тарихи-педагогикалық зерттеулерін арнаған.

Аталған қайраткерлердің қай-қайсысы да туған елін, өскен жерін шексіз сүйген елжанды азамат, жалынды жазушы, арқалы ақын, зерделі зерттеуші, өз ұлтының шын мәніндегі ұлы ұстаздары іспетті еді. Олар өздерінің өнегелі істерімен, ұлағатты сөздерімен, қайырымды мінез-құлықтарымен сол дәуірдің өзінде де исі қазақ жұртының зор құрметін иеленген беделді рухани көшбасшыларымыз болды. Бұл зиялы азаматтарымыздың барлығы да халық-ағарту майданында ерекше көзге түсіп, тәлім-тәрбие, мектеп жұмысы салаларында өзіндік із қалдырған, туған халқының рухани үрдісіне бағыт-бағдар беріп жөн сілтеген қажырлы қайраткерлер. Олардың мұралары туралы зерттеулердің барлығы дерлік уақыт талабына сәйкес дүниеге келген қажет еңбектер екені талассыз.

Бұл ретте халқымыздың бүкіл рухани әлемінен, тәрбиелік ой-пікірлері тарихынан аса көрнекті қаламгеріміз, қоғам қайраткері, академик - жазушы Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов есімінің алар орны ерекше. Ғабит Мүсірепов - өз дәуірінің әдеби-мәдени өмірінде өшпес із қалдырған, туған әдебиетіміздің биік тұлғасы тұғырына көтерілген ұлы суреткер, ұлағатты ұстаз, әдебиетіміздің «алыптар тобының» өкілі.

2002 жылы ұлы жазушының туғанына 100 жыл толуының ЮНЕСКО деңгейінде мерекеленіп, аталып өтуі егемен еліміздің тәуелсіз мемлекеттігіміздің, дербес халықтығымыздың мәртебесін биіктете түскені күллі әлемге аян.

Бұл заңды да. Өйткені, Ғабит Мүсірепов - өзінің бүкіл жарқын талантын, күш-жігерін халқына, туған еліне, әсіресе, жас ұрпақтың тәрбиесіне жұмсаған қаламгер. Оның әдеби шығармалары - қазіргі қазақ әдебиетінің қалыптасып дамуына, ал оқу-ағарту саласындағы көзқарастары - республикамыздағы педагогикалық ой-пікірлердің өсіп-жетілуіне, оқулықтары мен оқу құралдары - төлтума мектеп оқулықтарын жасау өндірісіне орасан зор ықпал етті. Міне, соның нәтижесінде ұлы суреткер есімі өз кезінде барша көпұлтты кеңес мәдениетінің оқу-ағарту ісінің тарихынан да ерекше орын алды.

Демек, оның педагогикалық ой-пікірлеріне арнайы зер салу - күн тәртібіндегі іргелі мәселелердің бірі.

Көрнекті қаламгердің танымдық-тәрбиелік мәні орасан зор көркем туындылары, ана тілі, ұлттық салт-дәстүр, әдет-ғұрып, оқу-білім, тәлім-тәрбие тақырыбына байланысты жазған мақалалары, баяндамалары, хаттары, ой-пікірлері, өткен ғасырдың 20-30 жылдары жарық көрген көптеген оқулықтары, оқу құралдары бірнеше салада зерделі зерттеулер жүргізуді қажет етеді.

Осы тұрғыдан алғанда біздің алып отырған тақырыбымыз бұл саладағы зерттеуіміздің өзектілігі мен қоғамға қажеттілігі бүгінгі күн талабынан туындап отырғаны айқын.

Ғабит Мүсірепов шығармашылығы қазақ тіл білімінде, қазақ әдебиеттану ғылымында, қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінде біршама зерттеліп, тиісті бағасын алып келеді.

Бірақ та ғылыми-педагогикалық әдебиеттерге талдау Ғ. Мүсіреповтің ұлттық тәлім-тәрбиеге байланысты айтқан ой-пікірлері, идеялары әлі де қарастырылмағанын көрсетеді.

Оның туған жерге, тілге, Отанға деген сүйіспеншілік, ұлттық салт-дәстүрді құрметтеу, ананы қастерлеу, қыз баланы қадірлеу т. б. туралы жазған құнды ойларын, демократиялық көзқарастарын жеткіншек ұрпақты, оқушы-жастарды тәрбиелеу ісіне пайдаланудың маңызы зор.

Алайда, Ғабит Мүсіреповтің шығармашылығындағы адамгершілік, елжандылық, имандылық, тілін, ділін, дінін құрметтеу сияқты тәлім-тәрбиелік идеялардың жүйеленбеуі және сонымен бірге олардың жалпы орта білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындарының оқу-тәрбие үрдісіне қажеттілігі, сондай-ақ мұның оқушы жастарға адамгершілік - патриоттық тәрбие беруде өз дәрежесінде ғылыми жұмысымыздың көкейкестілігін айқындап, зерттеу тақарыбын « Ғабит Мүсіреповтің еңбектеріндегі педагогикалық идеялар » деп алуымызға себепші болды.

Зерттеудің мақсаты : Ғабит Мүсіреповтің еңбектеріндегі ағарту-шылық қызметін тарихи-педагогикалық тұрғыдан талдап, тәлім-тәрбиелік идеяларын жүйелеп, оқу-тәрбие үрдісіне ендіру.

Зерттеу объектісі : Ғабит Мүсіреповтің ғылыми-танымдық, рухани-ағартушылық, педагогикалық құнды идеялары.

Зерттеу пәні : Ғабит Мүсіреповтің педагогикалық ой-пікірлері.

Зерттеудің ғылыми болжамы : Егер Ғабит Мүсіреповтің шығармаларындағы тәлім-тәрбиелік идеялар тарихи-педагогикалық тұрғыдан талдау жасалынып жүйеленсе, педагогикалық ойлардың қорлары молайып, оның орта және жоғарғы мектептердің педагогикалық үрдістеріне ендіру барысында оқушы-жастардың тәлімдік деңгейлері көтеріледі. Өйткені, Ғабит Мүсіреповтің құнды педагогикалық идеялары оқушылар мен студенттердің ұлттық құндылықтарды бағалауына, өзін-өзі тәрбиелеуіне, ата-анасын, тілін, елін, жерін сүюіне, елжандылық сезімдерін арттырып, рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруына ықпалын тигізеді.

Зерттеудің міндеттері :

Ғабит Мүсіреповтің өмірлік, педагогтік көзқарасы мен шығармашылық іс-әрекетін саралап қарастыру;
Ғабит Мүсіреповтің көркем шығармаларындағы педагогикалық ой-пікірлеріне талдау жасау және оларды бүгінгі күн талабы тұрғысынан негіздеу;
Ғабит Мүсіреповтің педагогикалық ой-пікірлерін жалпы білім беретін орта мектептегі және жоғары оқу орындарындағы оқу-тәрбие үрісіне пайдалану үшін бағдарлама құрастыру және әдістемелік ұсыныстар жасау.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері : жеке тұлға теориясы, іс-әрекет теориясы, жалпыазаматтық және ұлттық құндылықтар-дың тарихи сабақтастығы, тарихи-педагогикалық құбылыстарды жүйелілік теориясы құрайды.

Зерттеудің жетекші идеясы : Ғабит Мүсіреповтің педагогикалық мұрасы мен рухани-ағартушылық қызметі халқымыздың тәлім-тәрбиелік ой-пікірлер жүйесімен ұласқан асыл арналар.

Зерттеу көздері : Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім туралы, Тілдер туралы заңдары, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің тұжырымдамалары, қаулы-қарарлары, оқу бағдарламалары, педагогика тарихы мен теориясына, әдістемеге байланысты еңбектер.

Зерттеудің әдістері : Зерттеу мәселесіне байланысты философиялық, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді тақырыпқа орай теориялық және ғылыми-әдістемелік тұрғыда зерделеу, жалпы білім беретін орта мектеп мұғалімдерінің іс-тәжірибелерін талдау, зерттеу нәтижелерін жүйелеп қорытындылау жүргізілді. Зерттеуде салыстырмалы-жүйелік, талдау және жинақтау әдістері пайдаланылды.

Зерттеудің жаңалығы мен теориялық маңызы :

Ғабит Мүсіреповтің кейбір педагогикалық ой-пікірлері алғаш рет ғылыми үрдіске қосылды;
Ғабит Мүсіреповтің өмір жолы мен шығармашылығындағы кейбір ұлттық тәлім-тәрбиелік идеяларға талдау жасалынды;
Ғабит Мүсіреповтің оқулықтары мен оқу-әдістемелік құралдары ғылыми-педагогикалық тұрғыдан талданып, педагог екендігі дәлелденді;
Ғабит Мүсіреповтің тәлім-тәрбиелік ой-пікірлерін педагогикалық үрдісте пайдалануға байланысты әдістемелік ұсыныстар жасалды.

Зерттеудің практикалық мәнділігі :

жоғары оқу орындары студенттеріне арнап «Ғабит Мүсірепов тағылымдары» атты арнаулы курстың оқу бағдарламасы жасалынды;
зерттеу материалдарын мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыру курстарындағы лекцияларда кәдеге жаратуға болады.

Қорғауға мынадай қағидалар ұсынылды :

Ғабит Мүсіреповтің шығармашылығындағы педагогикалық идеялары мен оның қазіргі кездегі оқушы жастарға ұлттық тәлім-тәрбие берерлік мазмұны.
Ғабит Мүсіреповтің оқулықтары мен оқу-әдістемелік құралдарының бүгінгі педагогикалық үрдіспен сабақтастығы негізделді.
«Ғабит Мүсірепов тағылымдары» атты арнаулы курс бағдарламасы студенттерге кәсіби бағдар беру жұмысында игі ықпал ететіні байқалды.

Дипломдық жұмыс құрылымы : кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

І ТАРАУ. ҒАБИТ МҮСІРЕПОВТІҢ ӨМІРБАЯНЫ ЖӘНЕ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ

І. 1. Ғ. Мүсіреповтің өмірдеректері мен шығармашылығы

Қазақ әдебиетінің кеңестік дәуірдегі көрнекті қайраткерлерінің бірі - көркемсөз зергері Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов 1902 жылы қазіргі Солтүстік Қазақстан облысының Жамбыл ауданында кедей шаруаның отбасында дүниеге келген.

Ол алғаш өз ауылында ескіше оқып, хат таныған. Ол кездегі ауыл ақсақалдарының бір әдеті - кешке жақын дөң басына немесе көкорай шалғын көк майса үстіне киізді жайғызып тастап, неше түрлі қисса, жырды қызыға тыңдайтын болған. «Әдебиетпен алғаш танысуым осы еді», - дейтін жазушы балалық шағын есіне түсіріп отырып. Зерек бала «Қыз Жібек», «Ер Тарғын», «Қобыланды батыр», «Ләйлі - Мәжнүн», «Көроғлы», «Сал-сал», «Зарқұм», «Шәкір-Шәкірат», «Шахмаран» сықылды інжіл-маржан жырларды сүйсіне оқып, талай бетін жаттап та алады. 14 жасында (1916 жылы) Обаған деген жердегі нағашысының көмегімен орыс мектебіне окуға түседі, бұл мектепті бітіріп, Преснегорьковтағы екі кластық орыс мектебінде оқьш, жеті жылдық мектептің көлемінде білім алады. 1923-26 жылдары Орынбор қаласындағы жұмысшы факультетіне (рабфак) оқуға түсіп, оны бітірісімен Омбыдағы ауыл шаруашылық институтында бір жыл ғана оқиды. Содан кейін кеңестік дәуірдегі баспасөз, халық ағарту, көркем өнер мекемелерінде әр түрлі жауапты қызметтерді атқарады.

1928-1938 жылдары баспасөз, әр түрлі орындарда жауапты қызметтер атқарады. Ал, 1938-1955 жылдар аралығында бірыңғай әдебиетпен айналыса-ды. 1956-1966 жылдары Ғ. Мүсірепов «Ара- Шмель» атты сатиралық журнал-дардың бас редакторы, Қазақстан Жазушылар одағының бірнші хатшысы қызметін атқарып, 1966 жылдан кейін қайтадан бірыңғай жазушылық өнерімен шұғылданады.

Ол Жапония, Египет, Алжир, Италия сияқты көптеген елдерді аралап, туған елінің сөз өнерін насихаттауда мол еңбек сіңірді. Ғ. Мүсірепов - ел құрметіне бөленген әйгілі академик-жазушы ғана емес, ол көрнекті қоғам қайраткері еді.

Жазушының әдеби-шығармашылық еңбегі жиырмасыншы жылдардың аяқ шенінен басталады. Оның жазушылық еңбегіне үлгі болған Пушкин, Лермонтов, Гоголь, Крылов, Чехов, Толстой, Салтыков-Щедрин сияқты орыс классиктері болды. Әсіресе оның шығармашылық еңбегіне ерекше әсер еткен Гоголь, Чехов, Горький сияқты әңгіме, очерк, хикаят, роман жазушы сатириктер еді. «Мен, - деп еске алады өзінің «Автобиографиялық әңгімесінде, - сол кездегі Орынбор рабфагін кейбір жоғары дәрежелі мектептермен теңесе алады-ау деп ойлаймын! . . . Орыс әдебиетін оқығанда Гоголь, Чехов, Горький шығармалары ойыма қона қалушы еді. Қабырға газетіне бірінші рет ұзақ әңгіме жаздым (кейін ол «Тулаған толқында» деген повеске айналып, менің бірінші басылып шыққан әдеби еңбегім болды») .

Сол кезден бергі уақыт ішінде жазушы жиырмадан астам әңгіме, хикаяттар («Қос шалқар», «Талпақ танау», «Ана туралы новеллалар», «Автографиялық әңгіме», т. б. ), ондаған пьесалар («Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш-Баян сұлу», «Ақан сері - Ақтоқты», «Аманкелді», «Қынаптан қылыш т. б. ), «Қазақ солдаты», «Ұлпан», «Оянған өлке» атты романдарын, қара сөзбен жазылған «Кездеспей кеткен бір бейне» поэмасын жазды.

Орыс, батыс классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аудару ісімен де шұғылданды. Оның жүзге тарта публицистикалық мақалалары жарық көрді.

Сөйтіп, Ғ. Мүсірепов қазақ әдебиетінің барлық жанрын дамытуда аянбай еңбек еткен академик-классик жазушы болды. Оның осы еңбектері жоғары бағаланып, бірнеше орден, медальдармен марапатталды. Алты мәрте Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесіне, 1958 жылы КСРО Жоғарғы Кеңесіне депутат болып сайланды. 1974 жылы Ғ. Мүсіреповке кеңес әдебиетін өркендетуде сіңірген еңбегі үшін Социалистік Еңбек Ері құрметті атағы берілді.

Жазушының 1930 жылдардың бас кезіндегі көбірек көңіл бөлген тақырыбы - ауыл шаруашылығын ұжымдастыру мәселесі болды. Оның осы тақырыпқа арнап жазған тұңғыш шығармасы «Қос шалқар» (1929) әңгімесі еді. Әңгіменің оқиғасы Қазақстанда егіндік, шабындық жерлерді бөліске салу, ауыл шаруашылығын ұжымдастыру мәселесіне ұласады. Қасым сияқты байлардың шөбін шауып, малын баққан Күсен сияқты кедейлердің артель болып ұйымдасуы, байлар мен кедейлердің таптық күресі шеңберіндегі қазақ ауылының шындық өмірі суреттеледі.

Жазушы «Қос шалқар» атанған әсем көлдің атырабына үш рет жолы түскенін баяндай отырып, осы өңірдегі болған өзгерісті сөз етеді.

Ғ. Мүсіреповтің бұдан кейінгі жазған екі әңгімесі - «Көк үйдегі көршілер» (1929), «Күсен» (1930) де осы тақырыптың жалғасы іспетті болып келеді. Онда да қазақ ауылындағы колхоздастыру кезіндегі қиыншылық, таптық талас-тартыс әңгіме болады. Ғ. Мүсірепов 1932 жылы «Бір адым кейін, екі адым ілгері» атты әңгімесін жазды. Онда да таптық күрес, астыртын әрекеттер, ауылдың бай-кедей болып бөлінуі, жаңа заманға өткен қоғам өкілдерінің риза болмай, қарсы тұруы суреттеледі. Әңгіменің басты кейіпкерлері - колхоз бастығы Рамазан мен оның орынбасары Жанғалилар өз туыстарын ғана колхозға тартып, рушылдықты қоздырады. Ал Сүгір молда мен Есентай сияқты өткен қоғам өкілдері астыртын әрекет жасап, колхоздың қоймасын өртеп, асыл тұқымды малдарын өлтіру арқылы жаулық әрекет жасайды.

Бұның бәрі жазушы ойлап тапқан оқиға сюжеті емес, 1930 жылдардағы ұжымдастыру кезеңіндегі өмір шындығы екені даусыз. Себебі бір қоғамдық құрылыс өзгеріп, оның орнына жаңа қоғам келгенде адамдардың идеялық талас-тартысының болуы, ескі мен жаңаның күресі табиғи заңды кұбылыс, өмір шындығы еді. Жазушы осы адамдар санасындағы болған өзгерістерді суреттеп отыр.

Жазушының адамдардың идеялық көзқарас өзгешеліктерін дөп басьш, шебер суреттеген әңгімесі «Талпақ танау» (1934) . Бұл әңгімеде де қазақ ауылындағы колхоздастыру кезеңінің шындығы баяндалған. Онда еңбекшілерді ұжымдастыру мәселесіне байланысты колхоз төрағасы Сәденнің көрші совхоздан шошқа сатып әкеліп, бесінші түлікті өсіруі, қазақ ауылына жаңа әкелінген бесінші түлікті қазақ шалы Есеннің бағуы, ауыл адамдарының оған шошына, жиіркене қарауын суреттеу арқылы адамдар психологиясында орын алған ескі түсінік пен жаңа көзқарастың қақтығысы сипатталады.

Отызыншы жылдардың орта шенінде жазушыны М. Горькийдің ана тақырыбына жазған романтикалық әңгімелері қызықтырады. Гуманист жазушы М. Горькийдің адам деген ардақты атты жоғары бағалауы, өмірге рух себуші, тіршілік иесі аналардың қоғамдағы рөлі Ғ. Мүсіреповке үлкен ой салды. Ол М. Горькийдің «Адамның анасы» және «Өлімді жеңген ана» атты екі новелласын аударып, өзі де «Ананың анасы», «Ашынған ана>>, «Ананың арашасы (1934), «Ер ана» (1942), «Ақлима» (1944) атты әңгімелерін жазды.

«Ананың анасы» (1934) атты әңгімесінің мазмұны ел арасына кең тараған аңыздан алынған. Мұнда елді шауып, жазықсыз жас қызды зорлап алып бара жатқан батырды қыз анасының сөзбен тоқтатып, жеңгені, сөйтіп, оның қызын жау қолынан азат етуі баяндалған. Шығарманың мазмұны, Әйтілес ақсақалдың «етектей сақалын балуан саусақтарымен салалап тарап» қойып өткен өмір оқиғасын баяндауынан басталады. Әңгімеде намысқа шабар білегі, әділетті таныр жүрегі бар, бірақ ел әкімдерінің алдауына түскен аңғал батыр Жалпақ балуанның Бала бидің қолшоқпары болуы, жүрегін жарып шыққан қызының тағдырына шырылдап арашашы бола білген абзал ананың өжеттігі айтылады.

«Ашынған ана» (1934) әңгімесі 1916 жылғы ұлт-азаттық; қозғалысына арналған. Жалғыз баласының жасын асырып жазып, майданға қара жұмысқа жібермек болған болыс пен оның қолшоқпары Қарасақалға Қапияның пышақ салып, түрмеге түсуі, онда 17 ай отырып, ақыры оны большевиктердің түрмеден босатуы баяндалады. Жазушының суреттеуінше, қиыншылық пен зорлық-зомбылықты көп көріп, азап шеккен: « . . . Өмір өзін сондай сіліккен. Қазір бұл сондай орасан күшті. Енді өмірді өзі сілкуге жарап қалған қайратты ана . . . »

Ал Ғ. Мүсіреповтің «Ананың арашасы» (1934) атты әңгімесінде Антоновтың ақ бандыларының қазақ ауылына ат ойнатып, жазықсыз жандарды атып-асуы, Нағиманы "большевик балаңды тауып бер" деп соққыға жығуы, ананың жан азабына шыдап бағып, ақтар армиясының солдаттарының шымбайына батар сөз айтып, солдаттарды өз командиріне қарсы қоюы, ақыры олардың Антоновты өлтіріп, Қызыл Армияға қосылуымен аяқталады.

Ақтар армиясының бандыларының жауыздығын жазушы былайша суреттейді: « . . . Ана арқасында қайыс қамшы жыландай жүйткіп жүр . . . Арашаға жарай алмаған ауыл ұятына тұншыққандай тым-тырыс . . . Тек отыз өрім қамшы ғана әйел арқасында жыландай ысылдайды. Анада үн жоқ. Асыл жігер мен өктем куш теке- тіресіп кездесе қалып, біріне-бірі тізе бүгер емес. Қара көк жапырақты ақ көйлек қызыл қанға айналып, арқа жағы тілім- тілім болып кетті. Қанға боялған қамшы ана денесінің ашынған жерлерін иіскеп табатындай жанға батар жеріне дәл-дәл тиеді. Қамшы сарт етіп қалғанда, ана көзінен от ұшқыны да жалт ете қалады. Сіресіп қалғандай табан аудармай, кек кернеген ана да тұр, мың сұрауына бір жауап ала алмай ызаға булығып Антонов та тұр. Ана тістері тіл қақпасын тас бекітіп тастапты . . . Бұдан әрі өжет ана Антоновтың адамгершіліктен жұрдай жауыздығын бетіне басып, өршелене түседі.

Жазушы қара күштің ана жүрегін мойыта алмағанын суреттеу арқылы «Ана алдында өлім де мойын ұсынады. Өлімді өмір жеңеді» дегенді бейнелеп беріп отыр.

Ғ. Мүсірепов Ұлы Отан соғысы жылдарында да ана тақырыбына қайта оралып, екі әңгіме жазды. Оның бірі - «Ер ана» (1942) . Онда жау уақытша басып алған селода ауру немересімен қалған Наталья ананың партизандар көмген минаны жарып, неміс офицерлері орналасқан мектеп үйін өртеп, ормандағы партизандарға қосылуы суреттеледі. Ал «Ақлима» (1944) әңгімесінде жалғыз ұлы соғыста ерлікпен өлген ананың майданнан мүгедек болып оралған Сапар деген жігітті асырап алып күтуі, оны өз баласы Қасымнан кем көрмеуі баяндалады.

Ұлы Отан соғысы жылдарында эвакуациямен Украина, Ресей жерлерінен келген орыс, неміс, шешен, ингуш, татар балаларын қазақтардың асырап алуы көп болған. Ал қол-аяғы бірдей шөрке боп қалған жауынгер жігітті туған анасындай болып күту гуманистік ұлы жүректің ғана қолынан келетін қасиетті іс-әрекет еді. Жазушы осы арқылы ана жүрегінің кеңдігін, махаббатының молдығын асқан суреткерлікпен бейнелейді.

Жазушының «Ана» тақырыбындағы шығармаларының жиынтығы ретінде 1974 жылы «Ұлпан» романы дүниеге келді. «Ұлпан» - бүкіл аналардың жиынтық бейнесі тәріздес кесек полотно.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.