Альтернативті инвестициялық жобаларды бағалау

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ
1.1 Инвестициялық жобаларды тиімді ұйымдастыру –
инвестициялық тартымдылықты арттыру негізі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігін арттырудағы инвестицияларды
басқарудың маңыздылығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...10

2 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ БАҒАЛАУ
2.1. Инвестициялық жобаларды бағалау әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
2.2. Инвестицияларды бағалау әдістерін тәжірибе
жүзінде қодану
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..15
2.3. Альтернативті инвестициялық жобаларды бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... 17

3 ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУДЫҢ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАДА
ДАМУЫН ТАЛДАУ
3.1 Жоба бойынша инвестициялаудың тиімділігін талдау және бағалауды Бона
ЖШС мысалында талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
3.2. Қазақстанда инвестициялық жобаларды бағалаудағы әлемдік тәжірибені
қолдану ерекшеліктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .32

Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...37

Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .3
9

Кіріспе
“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай
отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға
тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған
жағдайда ғана iстей аламыз” деп Елбасымыздың “Қазақстан экономикалық,
әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында” атты Қазақстан халқына
Жолдауында ерекше атап өттi.

Осындай бәсекеге қабiлеттi ұлттық тұрақты экономиканы қалыптастырудың
негiзi экономиканың тиiмдi саясаттар мен стратегияларды жүргiзiп, оны iске
асыруына байланысты. Осы экономикалық саясаттардың iшiнде инвестициялық
саясаттың орны айтарлықтай болып табылады. Өйткенi негiзгi капиталды
инвестициялауда қаржылық және өнеркәсiптiк корпорациялар, инвестициялық
және осының негiзiнде өндiрiске тiкелей инвестиция тартуды жүзеге асырады.
Ал өз кезегiнде инвестиция экономиканың тиiмдi дамуының қайнар көзi болып
табылады. Сонымен қатар, экономикадағы инвестицияларды ұтымды пайдалану,
оларды өнеркәсiптiң өңдеушi саласына тартуда, отандық инвестициялардың
көлемiн арттыруда, шетелге инвестиция шығаруда отандық корпорациялардың
инвестициялық саясатының маңыздылығы жоғары екендiгi белгiлi.

Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық
кәсіпорындардың қаржылық-шаруалылық тәжірибесінде қаржылық инвестициялар да
кеңінен етек жайып келеді. Акционерлік қоғамдар жыл өткен сайын көптеп
ашылу үстінде, банктер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары,
кәсіпорындар мен ұйымдар, сондай-ақ мемлекет те уақытша бос ақша
қаражаттарын тарту үшін қарыздық құнды қағаздарды кеңінен пайдаланатын
болды. Туынды құнды қағаздар (фьючерстер, опциондар және т.б.) нарығы да
дамып келе жатыр.
Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан қазіргі заман талаптарына,
нарықтық экономика талаптарына сай инвестициялық саясат жүргізуді қажет
етеді. Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мүмкін болған инвестициялық
жобалардың ішінен өзінің стратегиялық мақсаттарына сай нұсқаларын таңдап
ала білумен сипатталады.
Сонымен қатар, инвестициялық саясат жобаларды қаржыландырудың оңтайлы
көздерін тартуды, оларды тиімді орналастыруды, нәтжижесінде инвестициялық
табыс табуды немесе капитал өсімін қамтамасыз етуі керек. Сондықтан да
инвестицияларды дұрыс басқару қазіргі таңдағы көкейтесті мәселелердің бірі
болып отыр.
Осы аталған инвестициялық саясатты жүзеге асыруда ең алдымен
инвестициялық шешімдердің құрамы мен құрылымының сипаты, оларды бағалау мен
талдаудың маңызы зор болып табылады.
Сондықтан мен, курстық жұмысымның тақырыбын Инвестицияның экономикалық
тиімділігін бағалау деп алдым.
Қазақстан экономикасына шетел инвестицияларын тартудың қазіргі беталысы
мен заңдылықтары отандық өндірістің мақсаттары мен міндеттеріне сай емес
және оның күшті бәсекелестік ортада қарқынды дамуына әкеліп соқпайды.
Экономиканы инвестицияландыру теориясының тәсілдері, ішкі инвестициялық
қорларды пайдалануды жандандыру мәселелері, инвестицияландырудың басымды
бағыттарын анықтау әлі де толықтай зерттелмеген. Сонымен, мәселенің
өзектілігі, зерттеудің теориялық, тәжірибелік маңызы және бұл бағыттың
толықтай зерттелмегендігі курстықдық жұмыс тақырыбын таңдауға себебші
болды. Осыған байланысты жұмыстың келесі мақсаты мен міндеттері анықталды.
Курстық жұмысының мақсаты: Қазақстан республикасының экономикасына
тартылған инвестицияларды талдау және шетел капиталы экономиканың
бәсекелестігін арттырудың басты факторы болатындығын айқындау.
Курстық жұмысының міндеттері:
-шетел инвестицияларын тартудың қажеттілігін анықтау;
-инвестиция терминінің мәні мен қызметін талдау;
-шет елдерінің инвестициялық саясатын зерттеу;
-инвестициялық жобаны бағалау тәсілдерін талдау;
-шетел инвестицияларын тарту мақсатына арналған мемлекеттік шараларды
сұрыптау.

1 ИНВЕСТИЦИЯНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ

1.1 Инвестициялық жобаларды тиімді ұйымдастыру –
инвестициялық тартымдылықты арттыру негізі

Инвестициялық жобалау дегеніміз техника – экономикалық негізі бар
(сызулар, түсіндермелі хаттар, инвестициялық жобаның бизнес-жоспары және
жобаны жүзеге асыру үшін қажетті басқа материалдар.Оның ажырамас бөлігі
болып инвстициялық жобаның құнның аңыктайтын смета табылады.
Жоба – бұл техникалық материалдар(сызба, есептер, жаңа құрылған
гимараттардың макеті, құрлыстар т.б) белгілі бір құжаттардың алдын-ала
тексті.
Ең алдымен өндірістік бағытта инвестициялық жобаны өндеу ұзақ мерзім
уақыт бойы жүзеге асады- идеядан бастап материалдық деңгейге дейін.
Инвестициялық жобаны нарыктық көрсеткіштердің көмегімен тиімді
бағалау үшін жұмыстын басталуы мен аякталуын нақты білу керек. Зертеуші,
ғалым үшін жобаның басталуы идеяның туындауы болса, бизнесмендер үшін-
алғашқы ақша қаражатты жобаны жүзеге асыру үшін салу болып табылады.
Жобаны қаржыландыратын инвесторларды процестің жасалуы емес, оны
өткізуден алатын табыс қызықтырады. Ал жобаны жүзеге асыратын мекемелер
үшін – жүмыстың аякталуы. Кейбір жобалар үшін жұмыстың аякталуы –
қаржыландырудың тоқтатылуынан, объектіні пайдалануға шығару, жобалық
қуаттылықты толығымен игеру болады.
Жобамен жұмыс істеу мезгілінің басталуы мен аяқталуы құжатты түрде
негізделу керек.
Жобаның басталу кезінен өтімділік кезеңге дейінгі уақыт аралығы
инвестициялық цикл деп аталады.
Инвестициялық циклды 3 топқа бөлуге болады. Оның әркайсысының өз
мақсаттары мен міндеттері бар:
- нвестицияға дейінгі- бастапқы зерттеулерден инвестициялық жобаны
қабылдау шешіміне дейін, яғни соңғы зерттеулерге дейін
- ивестиция кезеңі- келісім- шарт жасау кезеңі
- өндірістік- кәсіпорынның немесе объектінің шаруашылық қарекет ету
кезеңі.
Инвестициялауға дейінгі және инвестициялау кезіндегі этаптар
инвестициялық жобалау облысына кіреді. Ал өндірістік кезең арнайы жүргізуші
кезеңдер ( өндірістік мекеме және еңбек күші, болжау, қаржыландыру, талдау
т.б ) облысына кіреді.
Инвестицияға дейінгі кезде болашақ объектіні жобалау қарастырылады.
Кәсіпорын инвестиция туралы алдын-ала шешім қабылдайды, салынып жатқан
объектілерінің директорын тағайындайды. Жобаның техникалық экономикалық
бағалауын, өтімділік бағасын зертеуді кәсіпорынның өзі жүргізеді немесе
мамандырылған мекемелердің көмегіне жүгінуге болады14.
Жобаның алғашкы кезінде күтпеген жағдайларды ескеруге болады. Ол үшін
ең экономикалық жолдарды табу, жобаның өтімділігін бағалау, оның бизнес-
жоспарын құру. Бірақ, уакытында тоқтау деген принципке сүйене жүру керек,
яғни жұмыстың басында тиімсіз жобадан бас тартқан жөн.
Екінші инвестициялық кезенде жоба мыналарды енгізеді:
- жобалық кәсіпорынды таңдау;
- жобалық сызуларды және модельді объектілерді дайындау;
- жобалық және құрлыстық жұмыстын алдын – ала жоспары;
- деталдық жоспарлау және спцификация;
- құрлыстық орындардын сызбасы.
Осы кезеңде бас мердігер және субмердігер тағайындалады. Мердігерлер
мен жабдықтаушылармен есеп айырысу үшін қыска мерзімді зайымдар аңыкталады.
Инвестициялық кезеңде орындалған көп нұсқаулы есептер нақты жобаны,
оның техникасын және жабдықтарды анықтауға мүмкіндік береді. Осы кезеңде
қабылданатын шешімдер техникалық деңгейін, құрлымын құрлыстық өндірістік
жобаны жүзеге асыру шығындары ғана емес, сонымен қатар пайдалану
шығындарына да тәуелді.
Жобалау үрдісін 2 кезеңге бөлуге болады:
- жоба алдындағы;
- нақты жобалау.
Жобалау алдындағы кезең инвестиция салудың алғы шарттарын жасайды. Дәл
осы кезеңде жобаның өміршеңділігі мен инвестициялық тартымдылығы қалана
басталады. Жобалау алдындағы кезең зерттеулері нақты инвестициялық жобаның
толық сипаттайды. Инвестициялық жобаның өмірлік циклін бұл кезеңде дәл
анықтау мүмкіндігі қиынға соғады.
Нақты жобалау өзі екі кезеңді енгізеді:бастапқы және соңгы жоба. Әр
кезеңде болашақ объектінің сметасы аңықталады.
Өндірістің техника-ұйымдастырушылық дәрежесінің көтерілуі соның
ішінде: еңбек,еңбек құралдары және еңбек заттары деңгейінде көрінеді. Міне
осындай экономикалық көрсеткіштер, еңбекті іске асырумен бірге техника мен
технологияның тиімділіктерінің дәрежесін көтереді. Жоғарыдағы көрсеткіштер
(еңбек өнімділігі,қорқайтарымдылық,материа лсыйымдылық) интенсификацияның
жеке көрсеткіштері деп аталады. Оларды талдау технико-ұйымдастырушылық
дәреженің факторымен шығару керек. Жеке көрсеткіштерге байланысты жалпылау
да қолданылады 13.
Барлық жалпы көрсеткіштер жиынның технкалық және ұйымдастырушылық
тиімділігін сипаттайтын, келесі топтарды қарастыруға болады:
- Еңбек өнімділігінің, еңбекақы қоры жоғарылауы;
- Материал қайтарымдылығының өсуі (материалдар шығынын азайту);
- Негізгі қор қайтарымдылығын көтеру;
- Айналым коэффициентінің артуы;
- Өнім көлемін жоғарылату;
- Өнімнің өзіндік құнының төмендеуі;
- Қаржылық тұрақтылық жағдайын көрсеткіштерін жоғарылату;
Инвестициялық мүмкіншіліктерді қолданудың экономикалық тиімділігі
барлық материалдық салаларға ортақ. Әдістік ұсыныстар іс-шараларының кешені
ғылыми-техникалық прогресті үдетуге бағытталған.
Жобалау үрдісіндесінде болашақ объектінің негізгі мәселелері
шешіледі. Олар: өз белгілеуіне сәйкестілігі; прогресті пайдалану талаптары;
қысқа мерзім ішінде аз ғана еңбек күшін, материалды және ақша қаражатты
пайдалануда.
Тәжірибеде кәсіпорынның жобасын жасау, өндеу кезінде мынандай бөлімдерді
өзіне енгізеді:
- түсіндірмелі хат;
- техника-экономикалық бөлім;
- бас жоспар;
- енбек күші;
- құрлыстық бөлім;
- өндірісті баскару жүйесі;
- сметалық құжаттар.
Инвестициялық жобаның әр жұмысының кезенінде оның құндық бағасы
аңықталады. Шетелдік тәжірибеде оның кем дегенде төрт түрін есептейді және
олардың нақты денгейі жобаны өңдеу кезінде өседі. Инвестициялық
мүмкіншілікті зертеу кезінде алдын-ала құнның бағасы есептелінеді. Оның
мөлшері 25-40% аралығында болу керек.
Инвестициялық процестін әр кезеңінде жобаның экономикалық
өтімділігі, табыстылығы аңыкталады.Басқа сөзбен айтқанда шығындарды
алынатын табыстылықпен салыстырғанда алатын жобалық талдау
жоспарланады14.
Кәсіпорындар барлық инвестициялық ұсыныстарды жинағандаң оларды
бағалау жэне ранжирлеу процесі басталды. Сонымен қатар инвестицияның
нәтижелік көрсеткішін есептейтін жобаның бизнес жоспары кұрылады, олар өз
кезегінде, банк және басқа да кредиторларға ұсынылатын техника-экономикалық
жағдайда жүзеге асырылады.
Барлық өркенниетті мемлекеттерде неғұрлым болашағы бар кәсіпорындар
өз қызметтерін кеңейте келе, міндетті түрде инвестиция тартуға есік ашады.
Бұл өз кезегінде инвестициялық жобаларын тиімді де тартымды түрде ұсыну
арқылы инвестиция тарту тәжірибесі кеңінен қолданалынады25. Инвесторлар
өздеріне тиісті инвестициялық паймен еркін қолданады. Олар пайды
мұрагерлікке қалдыруға, бағалы қағаздар заңына сәйкес басқа да келісімдер
жасай алады. Барлык кәсіпорындар инвестициялық қарекетпен байланысты.
Инвестициялық жоба бойынша шешім қабылдау көптеген факторлармен
қиындатылады. Олар: инвестицияның түрі, инвестициялық жобаның құны, қаржы
ресурстардың шектеулігі, шешім қабылдаумен байланысты тәуекелділіктер.
Қаржылық мененджмент тәжірибесі инвестициялық қызметтерді бағалаудың
келесі әдістерін атап көрсетеді.
Капитал мен табысты дисконтау. Матариалдық негізін ақша құрайтың қаржы
ресурстары уақытша құндылыққа ие. Қаржы ресурстардын уақытша құндалығы екі
аспектіде қарастырылады. Бірінші аспект ақшаны сатып алу қабілеттілігімен
байланысты. Екінші аспект ақша қаражаты капитал сияқты айналымымен және осы
айналымнан табыс алумен байланысты. Ақша жаңа ақшаларды тезірек жасау
керек.
Табысты дисконтау- капитал салу мерзіміне байланысты табысты әкелу.
Дисконтау есебімен өскен капитал мен қосымша табысты аудару үшін келесі
формула аңықталынады:
К=К*(1+n), (1.4)

К- салымдардың бастапқы сомасынан t-мерзімінің аяғында капиталдың
салымдарының мөлшері.

К- салынған капиталдын мөлшерін ағымдағы бағалау, яғни бастапқы салым
салынғаннан кейін бастапқы мерзімнің позизиясы.
n-дисконтау коэфициенті (яғни табыстылық нормасы немесе пайыз
мөлшерлемесі) бірлік үлесі.
Д=К (1+n)-К, (1.5)

Д- косымша табыс, тенгемен

Ағымдағы мезгіл позициясынан болашақ ақша түсімдерін бағалау үшін
табысты дисконтау қолданылады. Инвестор капиталды салғанан кейін, келесі
жағдайларды басшылыққа алады.
Біріншіден, әр уақытта ақшаның құнсыздануы болады,
екіншіден,анықталған минимум мөлшерінен төмен емес капиталға табыстың
мезгілдік түсуі. Инвестор болашақта қандай табыс алатынын бағалау керек
және табыстың болжанған деңгейінен жұмыстың басталуына максималды мүмкін
болатын қаржылық ресурстар соммасына салуды жіберу.
Таза табыс келтіретін эффекті есептеу әдісі. Бұл әдіс бастапқы инвестиция
көлемін дисконттау таза ақша түсімдерінің жалпы соммасын келтірілгеннен
құралған. Өйткені ақша қаражаттардың құйылымы уақыт бойынша бөлінген. Ол
аналитик инвестициялығысы келетін немесе инвестициялай алатыннын жылдық
қайтарылу пайызынан шыға қоятын r-коэффициенті арқылы дисконттталады.
Мысалы мынандай болжам жасалынады, инвестиция (ІC) жыл ішінде басқарылады,
ал жылдық табыстар P1,P2, ... ... ... .Pn көлемінде. (NPV) сәйкесінше мына
формулалар бойынша есептелінеді:

PV= Рк (1+r )e ;
NPV= Рк (1+r )e -С-С ; (1.5)

Егер: NPV 0, онда жобаны қабылдау керек
NPV0, онда жобаны қабылдамау керек
NPV=0, жоба не пайдалы емес , не зиянды емес.
Мынаны ескеру қажет, NPV көрсеткіші қаралып отырған жобаны қабылдау
кезде кәсіпорынның экономикалық потенциалының өзгеруінің болжамдық
бағалауын көрсетеді. Бұл жоба уақыт бойынша әр түрлі жобалардың NPV
соммалауға болады. Бұл өте ерекшке белгі, бұл критерияны басқалардан
ерекшелейтін және оптималды инвестицияланған қоржынды талдау кезінде оны
негізгі етіп қояды.
Инвестицияның табыстылық индексін есептеу әдісі. Бұл әдістің мәні
бойынша алдыңғының жалғасы болып табылады. Табыстылық индексі PІ мына
формула бойынша есептелінеді.

PІ=РК ( 1+r)kИсИ ; (1.6)

Егер :PІ1, жобаны қабылдау керек
PІ1, жобаны қабылдамау керек.
PІ=1, жоба не табысты емес не зиянды емес.
Таза келтірілген эффектімен салыстырған да табыстылық индексі
қатынасты көрсеткіш болады. Осыған орай, NPV мәні бірдей альтернативті
жобалардың ішінен біреуін таңдап алуға қолайлы.
Инвестицияны пайдалылық үлесін есептеу әдісі. Инвестицияның пайдалылық
нормасының түсінігінің астында дисконттау коэффициентінің мәні жатыр.
Сонымен қатар , жобаның NPV=0:

ІRR=r, (1.7)
Мұнда NPV=f(r)=0
Жоспарланған инвестицияның нәтижелігін талдауда бұл коэффициенттердің
мәні мынада жатыр:ІRR- берілген жобамен біріктірілетін шығындарды жоғары
қатыста жіберу деңгейін көрсетеді. Мысалы, егер жоба толығымен банктің
ссудасы арқылы қаржыландырылса , онда ІRR-банктің пайыздық мөлшерлемесінің
жіберілу деңгейінінің жоғарғы деңгейін көрсетеді, оның жоғарлауы жобаны
зиянды жасайды.
Инвестицияның нәтижелік коэффициенттерін есептеу әдісі. Бұл
әдістің екі белгісі бар: ол табыстың көрсеткіштерін дисконттауды ұсынбайды;
табыс таза пайданы PN көрсеткіштерімен сипатталады. Есептеудің алгаритімін
ерекше оңай, сондықтан бұл коэффициенті тәжірибеде көп қолданады.
Инвестицияны нәтижелік коэффициенті ARR орта жылдық пайданы PN
инвестицияның орта көлеміне (коэффициент % алынады) бөлумен есептелінеді.
Инвестицияның орта шамасы капиталды салымдардың бастапқы соммасын 2
бөлгенде табылады, егер талданатын жобаны өткізу мерзімі өткенде барлық
капиталды шығындар шығарылып тасталынады немесе қолдық құнының қома-
қолдығын жіберсе RV онда оны бағалау шығарылып тасталу керек.

ARR= PN (1.8)

ұ (ІC-RV)
Осы көрсеткіш кәсіпорынның жалпы таза табысын оның іс-әрекетіне
авансталған (орта баланстың нетто қорытындысы) қаражаттың жалпы сомасына
бөлумен анықталады, авансталған капиталдың табыстылық коэффициентімен
салыстырылыды.
1.2 Инвестицияның экономикалық тиімділігін арттырудағы инвестицияларды
басқарудың маңыздылығы

Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық
тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына, оның өз бизнес саласындағы
өміршеңдігіне айтарлықтай әсер ететіні сөзсіз. Сондықтан да, инвестициялық
қызметті басқару кәсіпорындағы қаржы менеджментінің маңызды да жауапты
міндеттерінің бірі болып табылады.
Инвестицияларды басқарудың құрамына келесілер кіреді:
- инвестицияларды мемлекеттік деңгейде басқару – бұл инвестициялық қызметті
заңды түрде реттеуді, бақылауды және ынталандыруды қажет етеді;
жеке инвестициялық жобаларды басқару – бұл қазіргі заман талаптарына сай
әдістер мен басқару техникасын қолдану арқылы инвестициялық жобаны жүзеге
асыру барысын жоспарлауды, ұйымдастыруды және бақылауды қамтиды;
жеке кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару – бұл кәсіпорын тарапынан
инвестициялау объектілерін таңдаумен және инвестиция барысын бақылаумен
сипатталады.
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқару капитал салымдарының ең
тиімді нұсқаларын жүзеге асыруға бағытталады. Осы орайда кәсіпорындардың
инвестицияларды басқару барысына толығырақ тоқтала кетелік (1.1-сурет). 6,
137 б
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқарудың бірінші кезеңі – бұл
елдегі инвестициялық жағдайды (климатты) талдау. Ол келесідей
көрсеткіштерді ескереді:
жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ), ұлттық табыстың және өнеркәсіптік тауарлардың
өндіріс көлемінің динамикасы;
ұлттық табысты бөлудің динамикасы;
мемлекеттің инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуі, бақылауы және
ынталандыруы;
инвестициялық нарықтардың, бірінші кезекте несие нарығы мен құнды қағаздар
нарығының, даму деңгейі.
Келесі кезең – кәсіпорынның экономикалық даму стратегиясын ескере
отырып, оның инвестициялық қызметінің нақты бағыттарын анықтау. Бұл кезеңде
кәсіпорын инвестициялық қызметінің салалық бағытын, сонымен қатар өз
қызметінің жекелеген кезеңдеріндегі инвестициялаудың негізгі нысандарын
анықтайды. Бұл үшін экономиканың жекелеген салаларының инвестициялық
тартымдылығы, яғни олардың конъюнктурасы, осы салалардың өнімдеріне деген
сұраныстың динамикасы мен болашағы зерттеледі.
Экономика салаларының инвестициялық тартымдылығын зерттеу барысында
жүргізілген талдау жұмыстары келесідей маңызды сұрақтарға жауап табуға
мүмкіндік береді:
осы саланың елдегі және әлемдегі дамуының тарихи негіздері;
бәсекелестік шарттары – салаға кіру кезіндегі бөгеттердің болуы, саладағы
бәсеклестердің өзара қатынастары, солардың өнімі тәріздес тауарлардың пайда
болу мүмкіндігі;
өндірушілердің өндірістік қабілеті мен сатып алушылардың төлем
қабілеттілігі;
осы салаға байланысты қолданыстағы заңнаманың негіздері.
Аталған мәліметтер бойынша осы саладағы кәсіпорындарға инвестициялар
салудың тиімділігі мен болашағы туралы қорытындылар қалыптасады.
Келесі кезең, яғни инвестициялар салудың нақты объектілерін таңдау,
инвестициялық нарықтағы ұсынысты талдаудан басталады. Содан кейін
кәсіпорынның инвестициялық қызметінің негізгі бағыттарына және экономикалық
стратегиясына сәйкес келетін жекелеген инвестициялық жобалар таңдап
алынады. Барлық таңдап алынған инвестициялық объектілер олардың
экономикалық тиімділігі жағынан талдауға алынады. Осы талдаудың қорытындысы
бойынша инвестициялық жобалар экономикалық тиімділігі (табыстылығы) бойынша
сараланып, солардың ішінен неғұрлым үлкен табыс алып келетін жобалар таңдап
алынады.
Инвестицияларды басқарудың келесі кезеңі – инвестициялардың өтімділігін
анықтау. Инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында кәсіпорындар
жекелеген инвестициялық объектілер бойынша инвестициялық жағдайдың өзгеруі
нәтижесінде болжамдалған табыс мөлшері күрт төмендеп кетуі мүмкін екендігін
ескерулері қажет.
Сондықтан да барлық өзгерістерді жан-жақты қадағалап, инвестициялық
бағдарламадан шығып кету және капиталды қайта инвестициялау туралы
шешімдерді қажет уақытында қабылдай білу керек. Осындай жағдайлардың пайда
болу мүмкіндігін ескере отырып, әрбір инвестициялық объект бойынша алдын-
ала инвестициялардың өтімділігін бағалап, солардың ішінен өтімділік деңгейі
жоғары бағаланатын инвестицияларды жүзеге асырған абзал.
Инвестицияларды басқарудың тағы да бір өте маңызды кезеңі –
инвестициялық ресурстардың қажетті көлемін анықтау және оларды қаржыландыру
көздерін іздестіру болып табылады. Бұл кезеңде кәсіпорынның жоспарлы
бағыттары бойынша инвестициялық қызметті жүзеге асыруға қажетті қаржылық
ресурстардың жалпы көлемі анықталады. Инвестициялық ресурстарға деген
мұқтаждықтарға сүйене отырып, оларды қаржыландыру көздері анықталады.
Кәсіпорынның меншікті қаражаттары жетіспейтін жағдайда шеттен қаражаттар
тарту туралы шешім қабылданады.
Жоғарыда аталған шаралардың барлығын жүзеге асырған соң кәсіпорынның
инвестициялық қоржыны қалыптасады. Инвестициялық қоржын кәсіпорынның барлық
инвестициялық жобаларының жиынтығы болып табылады.
Инвестицияларды басқарудың қорытынды кезеңі – инвестициялық
тәуекелдерді басқару болып табылады. Бұл кезеңде алдымен кәсіпорын барлық
инвестициялық объектілер бойынша кездесуі мүмкін тәуекелдерді анықтап алып,
содан кейін осы тәуекелдерді мүмкіндігінше азайтуға байланысты шаралар
қолданылады.
Инвестициялық сипаттағы басқарушылық шешімдерді қабылдаудың негізінде
болжамдалған инвестициялардың көлемі мен болашақ ақша кірістерінің көлемін
бағалау және салыстыру жатады. Салыстыруға жататын көрсеткіштер уақыттың әр
түрлі мезетіне жататындықтан, мұндағы өзекті мәселе оларды салыстыру болып
табылады. Оларды салыстыру барысында көптеген объективті және субъективті
факторларға көңіл аударылады: елдегі инфляция деңгейіне, инвестицияланатын
қаражаттардың көлемі мен олардан келетін ақша ағындарына, инвестициялық
жобаларды талдаушы маманның біліктілігіне және т.с.с.

2 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ БАҒАЛАУ

2.1. Инвестициялық жобаларды бағалау әдістері

Инвестициялық сипаттағы басқарушылық шешімдерді қабылдаудың негізінде
болжамдалған инвестициялардың көлемі мен болашақ ақша кірістерінің көлемін
бағалау және салыстыру жатады. Салыстыруға жататын көрсеткіштер уақыттың әр
түрлі мезетіне жататындықтан, мұндағы өзекті мәселе оларды салыстыру болып
табылады. Оларды салыстыру барысында көптеген объективті және субъективті
факторларға көңіл аударылады: елдегі инфляция деңгейіне, инвестицияланатын
қаражаттардың көлемі мен олардан келетін ақша ағындарына, инвестициялық
жобаларды талдаушы маманның біліктілігіне және т.с.с.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметін талдау барысында қолданылатын
әдістердің бірнеше түрі бар. Осы орайда, инвестициялық салымдарды талдаудың
батыстық тәжірибеде кеңінен қолданылатын әдістеріне басты назар аударайық.
Олар келесілер: болып табылады: 1) таза келтірілген табыс (NPV); 2)
инвестициялардың тиімділік индексі (PI); 3) табыстылықтың ішкі мөлшері
(IRR); 4) өтелімділік мерзімі (PP); 5) табыстың есептік мөлшері (ARR).
Таза келтірілген табысты (NPV) есептеу формуласы келесідей: 6,126 б

(2.1)

мұнда Pk– инвестициялық жобаның жылында алып келетін ақшалай кірістері;
IC – инвестициялардық бастапқы сомасы; r – дисконттау коэффициенті.
Бұл әдістің мағынасы мынадай: егер NPV 0, онда инвестициялық жоба
тиімсіз деп саналады; егер NPV = 0, онда инвестициялаудан ешқандай табыс
немесе шығын келмейді; егер NPV 0, онда инвестициялық жоба тиімді деп
саналады, яғни бұл жобаны жүзеге асыру үшін қабылдау туралы шешім
қабылдауға болады.
Инвестициялардың тиімділік (рентабельділік) индексін (PI) бағалау әдісі
мына формуламен сипатталады:

(2.2)

Несиелердің тиімділік индексін бағалау әдісінің мағынасы мынаған саяды:
егер PI 1, онда инвестициялық жоба тиімсіз деп сипатталады, егер PI
= 1, онда инвестициялық жобаны жүзеге асыру нәтижесінде кәсіпорын ешқандай
табыс немесе шығын көрмейді, егер PI 1, онда инвестициялық жоба тиімді
деп қабылданады. Бұл көрсеткіш шығындардың бірлігіне келетін табысты
сипаттайды; қажетті инвестициялық ресурстардың жетіспеушілігі жағдайларында
дәл осы көрсеткіш оңтайлы инвестициялық қоржын қалыптастыру барысында
қолданылады.
Ішкі табыстылық мөлшерін (IRR) есептеу мына формуламен жүзеге асады:

IRR = r болған жағдайда, NPV = f(r) = 0.
(2.3)

Ішкі табыстылық мөлшерінің мағынасы мынадай: бұл көрсеткіш белгілі бір
инвестициялық жобамен байланысты шығындардың барынша үлкен мөлшердегі
көлемін көрсетеді, яғни егер инвестициялық жобаны қаржыландыруға тартылған
капиталдың бағасы жобаның IRR көрсеткішінен үлкен болса, онда бұл жобадан
кәсіпорын тек қана зиян шегеді. Демек, егер IRR CC, онда жоба
қабылданбайды; егер IRR = CC, онда инвестициялаудан ешқандай табыс немесе
зиян келмейді; егер IRR CC, онда инвестициялық жоба тиіиді деп
есептеледі; мұнда (CC) – инвестициялық жобаны қаржыландыру көзінің
(капиталдың) бағасы).

Инвестициялардың өтелімділік мерзімі (PP) келесі формула бойынша
анықталады: 6, 128 б

(2.4)

Өтелімділік мерзімі көрсеткішінің мағынасы былайша анықталады: PP
көрсеткіші бастапқы салынған инвестициялардың осы инвестициялық жобаны
жүзеге асыру барысында келетін ақша ағындарымен толық өтелетін мерзімін
көрсетеді. Кәсіпорынның алға қойған мақсаттарына сай өтелімділік
көрсеткішінің алуан түрлі шамада есептелуі мүмкін.
Инвестициялық жобаларды есепетудің тағы да бір әдісі – табыстың
есептік мөлшері (ARR) – келесі формула бойынша анықталады:

(2.5)

мұда PN – инвестициялық жоба алып келетін орташа жылдық табыс; IC –
бастапқы салынған инвестициялардың сомасы; RV – активтердің қалдық құнының
шамасы.
Табыстың ішкі мөлшері барлық әдістердің ішіндгі инвестициялық жобаларды
талдау және капитал салымдарының бюджетін құру (капитал салымдарын
жоспарлау) барысында ең аз қолданылатын әдіс болып табылады. Бұл әдісті
негізінен қолданылатын жағдайлар – компаниялардың бөлімшелерінің қызметін
салыстырмалы түрде бағалау болып табылады. ARR көрсеткішін есептеудің
қалыптасқан және біржақты әдістемесі және мағыналары жоқ.

NPV, IRR, PI және CC көрсеткіштері өзара келесідей қатынастармен
байланысты:

егер NPV 0, онда IRR CC және PI 1;
егер NPV 0, онда IRR CC және PI 1;
егер NPV 0, онда IRR CC және PI 1.
Кәсіпорынның қаржы менеджерлері инвестициялық жобаларды талдау
барысында аталған әдістердің өздерінің мақсаттарына сай нұсқасын немесе
барлық әдістерді қолдана отырып, инвестициялық сипаттағы шешімдер қабылдай
алады. Тиімді инвестициялық шешімдер қабылдауға көптеген объективті немесе
субъективті факторлар әсер етеді.

2.2. Инвестицияларды бағалау әдістерін тәжірибе
жүзінде қодану

Инвестициялық жобаларды талдау әдістерін тәжірибе жүзінде қолдану аса
маңызды да күрделі жұмыс. Инвестицияларды бағалаудың әдісін дұрыс таңдай
білу, соның нәтижесінде қажетті инвестициялық жобаларды іріктеп алып,
оларды жүзег асыру үшін қажетті қаржы ресурстарын тарту, оларды тиімді
орналастыра білу кәсіпорынның инвестициялық саясатының дұрыс бағытта жұмыс
істеп жатқандығының куәсі болса керек. Сол себепті де инвестициялық
сипаттағы шешімдер қабылдау үшін талдау және бағалау көрсеткіштерін толық
әрі жан-жақты қарастырған жөн.

1-мысал. Кәсіпорын техникалық құралды сатып алудың тиімділігін
қарастыру үстінде. Техникалық құралдың құны – 10 млн. теңге, пайдалану
мерзімі – 5 жыл, амортизация бірқалыпты әдіспен есептеледі, яғни жылдық
20%. Жойылу (ликвидациялық) құны құралды қайта жөндеумен байланысты
шығындарды жабуға жетерлік. Осы техникалық құралдың көмегімен өндірілген
өнімді өткізуден түсетін табыс бес жыл барысына келесі тәртіппен
болжамдалуда: 6800, 7400, 8200, 8000 және 6000 мың теңге. Жылдар бойынша
ағымды шығындар – бірінші жылы 3400 мың теңге, келесі жылдары олардың
көлемі 3% өсіп отырады деп күтілуде. Корпоративтік табыс салығының
мөлшерлемесі 30%. 11
Кәсіпорынның қалыптасқан қаржылық-шаруашылық жағдайы келесідей:
айналымдағы капиталдың рентабельділік коэффициенті 21-22%; салынған
капиталдың бағасы 19%. Инвестициялық жобалар бойынша шешімдер қабылдаудың
қалыптасқан тәжірибесіне сүйене отырып, кәсіпорын басшылығы өтелім мерзімі
4 жылдан асатын инвестициялық жобаларды тиімді деп санамайды.
Берілген мәліметтерге сүйене отырып, аталған инвестициялық жобаның
кәсіпорынның инвестициялық саясатына сай тиімді немесе тиімсіз екендігін
анықтау қажет.
Бірінші кезекте бастапқы көрсеткіштерді жылдар бойына есептеп аламыз

2.1- кесте
Инвестициялық жоба бойынша есептік көрсеткіштер

(мың теңге)
Көрсеткіштер Инвестициялық жобаны жүзеге асыру жылдары
2004 2005 2006 2007 2008
Өткізілген өнімнің көлемі 6800 7400 8200 8000 5000
Ағымды шығындар 3400 3502 3607 3715 3827
Амортизация 2000 2000 2000 2000 2000
Салық салынатын табыс 1400 1898 2593 2285 173
Корпоративтік табыс салығы 420 569 778 686 52
Таза табыс 980 1329 1815 1599 121
Таза ақша кірістері 2980 3329 3815 3599 2121

Екінші кезеңде талдау коэффициенттерін жоғарыда аталған әдістер бойынша
есептеп аламыз.
Есептің шарты бойынша инвестицияланған капиталдың бағасы 0,19%, сол
себепті дисконттау коэффициентін осы мәнге теңеп, таза келтірілген табысты
табамыз:

Берілген мәліметтерді өзгертпестен инвестициялық жобаның рентабельділік
индексін анықтаймыз:

Ішкі табыстылық мөлшерін анықтау үшін кезекпе-кезек әдіспен таза
келтірілген табыстың мөлшері нөлге тең болатын жағдайға дейін дискоттау
коэффициентінің мәнін өзгертіп отырамыз. Біздің мысалымызда ішкі табыстылық
мөлшері IRR= r = 18,1% тең болады; сәйкесінше

Инвестицияланған қаражаттардың өтелімділік кезеңін анықтау үшін
инвестициялық жобаның салынған инвестициялардың сомасын толық қайтаратын
кезеңдерді есептейміз. Біздің жағдайда бастапқы салынған 10000 мың теңге
алғашқы үш жыл ішінде толық өтеледі:

демек РР = 3 жыл.

Табыстың есептік көрсеткіші біздің мысалымызда мынаған тең:

(2.6)

Жоғарыда келтірілген көрсеткіштерді есептеп болғаннан кейін
инвестициялық жобаны талдаудың үшінші, яғни ең шешуші, инвестициялау немесе
инвестициялар салудың қажет емес екендігі туралы шешім қабылдайтын, кезеңі
басталады.
Талдау нәтижесінде алынған көрсеткіштердің мәндеріне көз жүгіртетін
болсақ, кәсіпорынның инвестициялық жобаларды бағалаудың ұстанып жүрген
әдісіне қарай әр түрлі қорытындылар жасауға болады. Мәселен, таза
келтірілген табыс, табыстылықтың ішкі мөлшері және инвестициялардың
рентабельділік индексі көрсеткіштеріне сүйенетін болсақ, онда инвестициялық
жоба тиімсіз болып табылады, яғни оны қабылдаудың қажеті жоқ. Ал енді
инвестициялардың өтелімділік мерзімі және табыстың есепті көрсеткішіне
сүйенер болсақ, онда аталған инвестициялық жобаны қабылдауға болады деп
қорытынды жасауға болады. Мұндай жағдайда бір немесе бірнеше көрсеткіштерге
сүйене отырып шешім қабылдауға болады. Түптеп келгенде мұндай шешімдерді
қабылдауға кәсіпорынның алға қойған басқа да мақсаттары, шешім қабылдаушы
тұлғаның өзіндік түйсік сезімі, инвестициялық қызмет бойынша тәжірибесі
немесе басқа да қосымша факторлар әсер ететіні сөзсіз.

2.3. Альтернативті инвестициялық жобаларды бағалау

Бірнеше жобаларды жүзеге асыру мүмкіндігі бар жағдайларда тек бір ғана
жобаны қабылдау керек болатын жағдайлар кәсіпорындардың өмірінде көптеп
кездеседі. Мұның себептері алуан түрлі болып келеді, алайда басты себеп –
қолда бар қаржы ресурстарының жетіспеушілігі болып табылатыны.
Кәсіпорында қабылданған талдау әдісіне байланысты инвестициялық
жобаларды таңдау да әр түрлі болып келетінін жоғарыда айтқан болатынбыз.
Инвестициялық жобаларды талдау әдістерінің арасында өзара байланыс барын да
білеміз: 13

егер NPV 0, онда IRR CC және PI 1;
егер NPV 0, онда IRR CC және PI 1;
егер NPV 0, онда IRR CC және PI 1.

Осыған қарамастан, инвестициялық жобалар бойынша біржақты шешімдер
қабылдау мүмкін емес. Олай болса, кәсіпорын-инвестор үшін қандай әдісті
қолданған мейлінші тиімді болмақ? Бұл сұраққа жауап беру үшін қарапайым
ғана мысал қарастыралық.

2 – мысал. Кестеде бірнеше инвестициялық жобалар бойынша бастапқы
мәліметтер мен талдау коэффициенті берілген. Осы жобалардың ішінен ең
тиімді деген нұсқаны таңдап алу керек. Инвестициялық жобаны жылдық 12
пайыздық несие арқылы қаржыландыру мүмкіндігі бар. 12

2.2 - кесте
Инвестициялық жобаның көрсеткіштері

Жылдар Ақша ағындары, мың теңге
1-жоба 2-жоба 3-жоба 4-жоба
– -1200 -1200 -1200 -1200
1-жыл 0 100 300 300
2-жыл 100 300 450 900
3-жыл 250 500 500 500
4-жыл 1200 600 600 250
5-жыл 1300 1300 750 100

NPV, мың теңге 557,9 603,3 561,0 365,8
PI 1,46 1,50 1,47 1,30
IRR, % 22,7 25,0 27,1 25,3
PP 4 жыл 4 жыл 3 жыл 2 жыл
ARR, % 55,0 53,3 45,0 28,3

2.2 - кестенің мәліметтері жоғарыда айтылған инвестициялық жобаларды
талдау туралы шешімдердің алуан түрлі болатындығын дәлелдейді. Мәселен,
екінші жоба таза келтірілген табыс және инвестициялардың рентебельділік
индексі көрсеткіштері бойынша ең тиімді жобалар болып саналады. Өз
кезегінде, бірінші, үшінші және төртінші жобалар сәйкесінше табыстың
есептік мөлшері, ішкі табыстылық мөлшері және өтелімділік мерзімі
көрсеткіштері бойынша тиімді болып саналады.
Түпкілікті шешім қабылдау үшін ресми және ресми емес көрсеткіштер қатар
қолданылады. Ең алдымен айта кететін жағдай, дисконттау коэффициентіне
сүйенетін әдістер (NPV, PI және IRR) теориялық тұрғыдан тиімді болып
келеді, өйткені бұл әдістер ақша ағындарының уақыттағы құнын ескереді.
Сонымен, жоғарыда қарастырылған әдістердің ішінен инвестициялық жобалар
бойынша шешімдер қабылдау үшін таза келтірілген табыс, инвестициялардың
рентабельділік индексі және табыстылықтың ішкі мөлшері көрсеткіштерін
қолданған қолайлы. Сонда да осы көрсеткіштердің ішінен бір көрсеткішті
негізгі деп алу мәселесі қала бермек. Бұған басты себеп NPV – бұл
абсолюттік көрсеткіш, ал PI және IRR– қатысты көрсеткіштер.
3 - мысал. кестеде екі альтернативті инвестициялық жобалар берілген.
Әрбір жоба төрт жылға есептелген, дисконттау коэффициенті r = 13%. Осы
жобаларды бағалау қажет. 12

2.3- кесте
Инвестициялық жобалардың есептік көрсеткіштері
мың теңге
Инвестициялық Бастапқы Жылдық табыс NPV IRR PI
жобалар инвестициялар
А -700000 250000 43618 16,0 1,06
Б -100000 40000 18979 21,9 1,19
А – Б -600000 210000 24639 15,0 1,04

2.3-кестеден байқайтынымыз, егер екі жобаны жеке-жеке алып
қарастыратын болсақ, онда ол екеуі де қабылдануға тиімді, себебі олар
көрсетілген үш көрсеткіш бойынша да оң нәтижелер беріп тұр. Алайда, егер
жобалар альтернативті болатын болса, онда таңдау қиындау болмақ, өйткені А
жобасы көрсеткіші бойынша (NPV = 43618)жоғары мәнге ие болса, Б жобасы және
көрсеткіштері бойынша (IRR = 21,9 және PI = 1,19) тиімдірек болып тұр.
Мұндай жағдайларда шешім қабылдау үшін келесідей тұжырымдарды
жетекшілікке алуға болады:
NPV көрсеткішінің мәні жоғары инвестициялық жобаны қабылдауға кеңес
беріледі, өйткені бұл көрсеткіш кәсіпорынның болашақ экономикалық өсуін
сипаттайды;
сонымен қатар, капитал салымдары мен табыстардың өсімдік көрсеткіштерін
анықтау үшін IRR көрсеткішін де есептеуге болады (2.3-кестенің соңғы
қатары); бұл жағдайда егер IRR CC болса, онда шығындар орынды жұмсалған,
яғни үлкен капитал салымдарын қажет ететін жобаларды қабылдауға болады.
Қаржылық талдау саласындағы мамандардың жүргізген зерттеу жұмыстары NPV
көрсеткішін есептеу әдісі ең қолайлы да тиімді екендігін дәлелдейді. Бұл
көрсеткіштің еншісіндегі артықшылықтары екеу:
таза келтірілген табыс көрсеткіші инвестициялық жобаны қабылдаған
жағдайдағы кәсіпорын капиталының өсіміне баға бере алады; көрсеткіш
басқарушы қызметкерлердің мақсаттарына толықтай жауап бере алады;
бұл көрсеткіштің бірнеше инвестициялық жобалар бойынша мәндерін қосып,
олардың қосынды шамасын инвестициялық қоржынды оңтайландыруға қолдануға
болады.
Кәсіпорындар үшін инвестициялық жобаларды қандай қаражат көздері арқылы
қаржыландыру және оларды қалай жүзеге асыру мәселесі өте маңызды. Осы
тұрғыдан қарағанда кәсіпорындардың инвестициялық әлуеті меншікті және
тартылған қаражаттар есебінен қалыптасады.
Егер Қазақстандағы кәсіпорындардың өздерінінің өндірістік деңгейін
дамыту мақсатында инвестициялық жобаларын қаржыландыру құрылымына көз
жүгіртер болсақ, онда тартылған қаражаттардың жыл санап басым үлес алып,
өзінің маңыздылығын көрсетіп келе жатқандығын байқауға болады (2.4- кесте).
8

2.4 – кесте
Инвестициялық жобаларды қаржыландыру көздері

(млн. теңге)
Көрсеткіштер 2004-жыл 2005-жыл 2006-жыл 2007-жыл 2008-жыл
Меншікті қаражаттар 492 683,0751 801,0792 909,0917 061,01 080 000
үлесі, % 64,3 62,5 58,6 59,5 61,0
Тартылған қаражаттар: 273 182,7451 503,3559 202,4625 207,4690 131,0
Банктік несиелер 39 683,0 115 889,0103 768,0129 237,0139 000,0
үлесі, % 14,5 25,7 18,6 20,7 20,1
Шет елдік инвестициялар 169 594,0197 949,0281 716,0239 594,0246 500,0
үлесі, % 62,1 43,8 50,4 38,3 35,7
Бюджеттік қаражаттар 45 517,0 76 267,0 104 501,0164 982,0185 000,0
үлесі, % 16,7 16,9 18,7 26,4 26,8
Өзге инвестиция көздері 18 388,8 61 388,3 69 217,4 91 394,4 119 631,0
үлесі, % 6,7 13,6 12,4 14,6 17,3
Жалпы инвестициялар 765 867,01 203 3041 352 1111 542 2681 770 131

2.4-кестеден байқайтынымыз, өндірісті инвестициялауға салынған меншікті
қаражаттардың үлесі 2004 жылы 64,3% құраса, 2008 жылы бұл көрсеткіш 61,0%
дейін төмендеген. Сәйкесінше, инвестициялауға тартылған қарыз қаражаттардың
үлесі 35,7%-дан 39,0%-ға жетіп жығылған. Сонымен қатар, меншікті
қаражаттардың абсолюттік өсімі 2004-2008 жылдары 209% құраған.
Кәсіпорындардың инвестициялық қаражаттар тарту құрылымы да көңіл
аудартады. Әдетте, қарыз қаражаттар тарту экономиканың қаржы институттары
жүйесі – банктер, зейнетақы қорлары, сақтандыру компаниялары, лизингтік
компаниялар, шағын несие ұйымдары. Қаражаттар тартудың нысандары алуан
түрлі болады.
Қазақстан экономикасының негізі болып саналатын шағын бизнес
субъектілеріне тоқталар болсақ, олар үшін инвестициялық қаражаттар тарту
қазіргі таңда ең көкейтесті мәселе болып отырғаны анық. Олар үшін бүгінде
инвестицияларды қаржыландырудың бірден-бір көзі – банктік несиелер болып
отыр. Шағын несие ұйымдары мен лизингтік компаниялар елімізде енді ғана
қалыптасу үстінде. Шағын кәсіпорындарға берілетін банктік несиелердің үлесі
де жыл санап азайып келеді (2.5-кесте).
2.5-кестенің мәліметтеріне сүйенсек, банктік мекемелердің шағын бизнес
субъектілерін қаржыландыруға жұмсаған қаражаттары соңғы жылдары абсолюттік
көрсеткіші бойынша динамикалық түрде артып келеді. Айталық, аталған
секторға берілген несиелер 2004 жылы 39,9 млрд. теңгені құраса, 2008 жылы
бұл көрсеткіш 196,2 млрд. теңгеге жеткен, яғни, бір көзбен қарағанда, соңғы
бес жыл ішінде шағын кәсіпорындарға берілген банктік несиелердің сомасы 5
есе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.