Кәсіпорынның шығынының жалпы сипаттамасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

1. Кәсіпорынның өндіріске және сатуға жұмсалатын шығыны, оны қаржыландыру көзі

1. 1. Кәсіпорынның шығынының жалпы сипаттамасы . . . 6

1. 2. Өнім (жұмыс, қызмет) өндірісіне және сатуға жұмсалатын шығын . . . 8

1. 3 Қызметтің дағдылы түрлері бойынша ағымдағы шығынды жоспарлау (бюджет) . . . 22

1. 4. Шығындардың жіктелу мүмкіндіктері . . . 29

2. Кәсіпорынның шығын мәселесін талдау ( ЖШС ОЛЖАН мәліметтері негізінде )

2. 1. Шығындар әдістері және де олардың есептелуі . . . 33

2. 2. Кәсіпорынның өнім өткізу шығындарын талдау . . . 42

2. 3. ОЛЖАН ЖШС-тің қаржылық тәуекелін талдау . . . 45

3. Кәсіпорынды қайта ұйымдастыру және қаржымен қамтамасыз ету мәселелері

3. 1. Кәсіпорынды қайта ұйымдастырудың қаржы аспектісі . . . 52

3. 2. Кәсіпорын банкрот болған жағдайда тарату тәртіптемесін қаржымен қамтамасыз ету . . . 58

Қорытынды . . . 61

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 64

Қосымшалар . . . . . . . 66

Кіріспе

Қазақстан Республикасы экономикалық салаларын дамытудың негізгі бағыттарын анықтай отырып, экономикалық дамудың концепциясы және модельдерін таңдады. Экономиканың нарықтық қатынастарға өтуі кезінде кәсіпорындардың тәуелсіздігін, олардың экономикалық және құқықтық жауапкершіліктерін, шаруашылық субъектісінің қаржылық тұрақтылығы мәнінің өзгерісін негізге алды.

Өндіріс шығыны өзіне шикізат, материял, жанармай, электроэнергия, тұрақты капиталдың өткізілген бөлігі (амортизациялық) мен жұмыс күшін сатып алуға кететін шығындарды енгізеді. Тауарды дайындауға кәсіпорынның жұмсаған шығындарды тұрақты және өзгермелі капитал сомасына тең. Айналым шығындарды өндіріс процесінің айналым саласында жалғасатындығын көрсетеді, сөйтіп тауардың өлшем-орауын, сорттауын, тасымалдауын және сақталуын енгізеді.

Батыс елдері ғылым - экономистерінің жасаған өндіріс шығындарының қазіргі тұжырымдамасы бұл ұғымды тіпті басқаша түсіндіреді. Олар экономикалық ресурстардыңбарлық түрлерінің шектеулігімен және оларды баламалы қолдану мүмкіндіктерін ескереді.

Барлық керекті тұтыныстарды қанағаттандыру үшін ресурстар ешқашан жеткілікті болған емес . Осы жағдайда қатысты өндіріс туралы мәселені қайсы бір шешу кейбір заттардан бас тарту қажеттілігін туғызады. Сондықтан да барлық шығындар балама шығындарды құрайды. Балама өндіріс шығындары басты кедергі болып табылады және олармен фирма өткеру процесіне өзінің пайдасын көбейту мүмкіндігінде ұшырайды.

Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындарының қаржылық өмірінде күрделі өзгерістер жүруде. Қаржы жұмыстарын ұйымдастырудың бұрынғы тәсілдері жаңа тәсілдермен сәйкес келмеді, кәсіпорындардың қаржылық қызметтерінің алдына жаңа талаптар қойыла бастады. Оның маңызды себептерінің бірі экономиканың нақты секторларындағы реформаның «тежелуі».

Кәсіпорындар қызметін жоспарлауға алдын қолданылған көрсеткіштер мен процедуралардың, мысалы, өндірілген өнімнің көлемінің құнының өнімнің өзіндік құнының жоғары болуы салдарынан жеңісті бәсекелестікке әкелмейтіндігі анықталады және бәсекелестердің пайда болуы дәстүрлі пайданы алуға кедергі келтіріп қана қоймайды, сонымен қатар кей жағдайларда пайданы ең төменгі деңгейге дейін жеткізеді.

Кәсіпорында басқару жүйесін жетілдіру, шығындарды төмендету, қаржы ресурстарын тиімді пайдалануды басқарудың қажеттілігін кәсіпорын басшылары мен менеджерлері тез түсінеді. Бұл жерде туындайтын мәселе біреу ғана, ол осы шараларды қалай жүзеге асыру жолдарын қарастыруды талап ету, есептеу жолдарын жетілдіру.

Менеджменттің басты мақсаты, әсіресе Қазақстанның бүгінгі жағдайында, ең қиын жағдайларда табыстың тек аз ғана төмендеуі болуы мүмкін, бірақ банкрот туралы сөз болмауы тиіс. Сондықтан әрқашан тәуекелді басқаруды әрқашан жетілдіруге ерекше назар аударылады, яғни тәуекел-менеджментін жетілдіру.

Нарықтық экономика жағдайында өндірушілер, сатушылар және сатып алушылар бәсекелестік жағдайында өздері, яғни өз үрей және тәуекел жағдайында қызмет етеді. Сондықтан олардың қаржылық болашағы көбінесе аз болжанады. Тәуекел-менеджменті тәуекелді бағалау, бизнесте пайда болатын қаржылық қатынастар және тәуекелді басқару жүйесі болып табылады. Белгілі бір дәрежеде тәуекел жағдайы болуын болжамдауға және тәуекел дәрежесін уақытылы төмендету шараларын қабылдауға мүмкіндік беретін түрлі тәсілдер қолдана отырып, тәуекелді басқаруға болады.

Тәуекел мөлшеріне және дәрежесіне стратегия және қаржылық менеджмент әдістерімен жүзеге асырылатын қаржылық механизм арқылы нақты әсер етуге болады. Бұл тәуекелді басқарудың өзіндік механизмі тәуекел-менеджменті болып табылады. Тәуекел-менеджментінің негізі тәуекелді анықтау және төмендету бойынша ұйымдастырушылық жұмыстар болып табылады.

Дипломдық жұмыстың басты мақсаты - кәсіпорын шығын мәнін толығырақ ашып, нақты кәсіпорын мысалында кәсіпорын шығын жүйесін талдау және оны төмендету бойынша ұсыныстар беру.

Мақсатқа сәйкес мынадай міндеттері қойылды:

- кәсіпорынның шығыныныңтеориялық аспектісін зерттеу;

- өнім (жұмыс, қызмет) өндірісіне және сатуға жұмсалатын шығын түрлерін қарастыру;

- қызметтің дағдылы түрлері бойынша ағымдағы шығынды жоспарлауды жетілдіру жолдарын қарастыру;

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде кәсіпорынның шығынына жалпы сипаттама берілген.

Екінші бөлімде ЖШС ОЛЖАН негізінде шығын мәселелері талданған. Үшінші бөлімде кәсіпорынның қаржымекн қамтамасыз мәселелері қарастырылған.

Қорытындыда зерттеулердің нәтижелері келтірілген.

Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы болып ҚР заңдары, ҚР Президентінің нұсқаулары мен қаулылары, статистикалық және нақты мәліметтер қолданылды.

1. Кәсіпорынның өндіріске және сатуға жұмсалатын шығыны, оны қаржыландыру көзі

1. 1. Кәсіпорынның шығынының жалпы сипаттамасы

Ұйым шаруашылық қызмет процесінде ақшамен бағалануы мүмкін ақшалай және өзге де шығын мен шығыс кешенін іске асырады.

Шығынды өтеу (мысалы, өндіріс шығындары) қарастырылады, ал шығысты өтеуді қарастырылмайды (мысалы, негізгі қорды қайта бағалауға жұмсалатын шығыс) .

Шығын мен шығыс айқын (сандық көрсеткіште көрсетілген) және күнгүрт (мысалы, кәсіпорынның меншік иесінің еңбек шығынының мөлшері анықталмаған) . Айқын шығын бухгалтерлік, ал күңгүрт шығын - экономикалық деп аталады.

Шығын мен шығыс экономикалық мағынасы мен тағайындалуы бойынша төмендегі бірнеше топқа біріктіріледі:

Негізгі және айналым капиталын ұдайы жаңғыртуға жұмсалатын. Бұл шығын негізгі және айналым капиталын құрумен, қайта жаңартумен және кеңейтумен байланысты және кәсіпорынның меншікті қаражаты мен пайдасының есебінен жүзеге асырылады;

Өнім (жұмыс, қызмет) өндірісіне және сатуға жұмсалатын. Бұл шығын негізгі және айналым капиталын, сондай- ақ еңбек ресурсын тиісті мақсатта пайдаланумен байланысты; ол өнімді, жұмысты, қызметті сатудан түсетін түсіммен өтеледі;

Әлеуметтік-мәдени бағдарламаларға жұмсалатын.

Оған мысалы, қызметкерлердің біліктілігін арттыру, кадр даярлау, қызметкерлерге тұрмыстық қызмет көрсетуге жұмсалатын шығын енгізіледі және ол кәсіпорынның меншікті қаражатынан немесе пайдадан өтеледі;

Біржолғы шығыс.

Шығын орнын толтыру көзі бойынша төмендегілердің есебінен бөлінеді:

Меншікті және сырттан тартылған көз;

Бюджеттің және бюджеттен тыс қордың қаражаты;

Кредит ресурс.

Шығын қабылданатын шешімге орай мына түрлерге бөлінеді: жүктелме (міндетті) және баламалы (оңтайлылық көзқарастан алып қарағанда ықтимал) ; өндірістік және сауда.

Сонымен бірге барлық шығысы:

Шартты тұрақты (өндірістің және өнім, жұмыс, қызмет сатудың мөлшерінен дербес) және шартты ауыспалы (осы мөлшерге тәуелді) ;

Тікелей (өнімге тікелей әдіспен бөлінетін) және жанама (жанама әдіспен бөлінетін) ;

Ағымдағы және күрделі;

Негізгі және қосалқы (үстеме) ;

Бір элементтік және көшенді;

Нормаланатын және нормаланбайтынға бөлінеді.

Ұйымның барлық шығысы өзіндік құнға кіретін мынадай шығын элементтеріне бөлінеді:

Материалдық шығын;

Еңбекақы төлеу шығыны;

Әлеуметтік қажетке аударылатын аударымның («Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» 2003 жылғы 25 сәуірдегі ҚР Заңына және 2003жылғы 29 желтоқсанда өзгерістер енгізілген ҚР Салық кодексіне сәйкес) әлеуметтік салықты және мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына аударымды қоса алғанда аударым;

Амортизациялық аударым;

Өзге шығын.

Осылай бөлу қанша шығын жұмсалғанын көрсетеді. Сонымен бірге шығысы кәсіпорын дербес немесе әдістемелік ұсынымның негізінде белгілейтін шығын баптары бойынша бөлінеді және осы шығын өнімнің, жұмыстың, қызметтің қай түріне жататынын көрсетеді.

Экономикалық мағынасы мен тағайындалуы бойынша өндіріске және өнім сатуға жатқызылатын шығын мен шығыс шығасы деп аталады.

Өнімнің өзіндік құны - кәсіпорынның нақты өнімнің белгіленген мөлшерін өндірумен және сатумен байланысты барлық шығынның көрсеттетін экономикалық санат.

Өзіндік құн былайша бөлінеді:

- цехтық, оған жауапкершілік орталықтарының шығыны кіреді;

- өндірістік, оған өнім (жұмыс, қызмет) шығарумен байланысты барлық шығынның жиынтығы кіреді;

- сауда, ол өнім (жұмыс, қызмет) өндірісі мен оны сатуға жұмсалатын барлық шығын кіреді. [13, 51б. ]

Өзіндік құнды есептегенде шығын екі белгі бойынша, яғни өндіріс процесінде тағайындалуы және шығынды өзіндік құнға жатқызу тәсілі бойынша жіктеледі. Сондықтан өзіндік құн шығын баптары бойынша тікелей және жанама шығынға бөлініп есептеледі.

Алдымен өндіріспен және нақты өнімді сатумен тікелей байланысты шығын анықталады. Бұл ретте тікелей шот әдісі пайдаланылады.

Өндіріске қызмет көрсетумен және басқарумен байланысты шығын өзінді құнда тура ескерілуі мүмкін емес және аталмыш шығын өзіндік құнға жанама енгізіледі.

Өзіндік құн кәсіпорында бірнеше сатыда есептеледі. Бірінші сатыда өнімнің белгіленген мөлшерін өндірумен байланысты шығын ғана анықталады. Екінші кезеңде жалпы өнімнің өзіндік құны өндірілген өнімнің өзіндік құнын алдағы кезеңдегі шығыстың қалдығының өзгеруіне нақтылау арқылы анықталады.

Алдағы кезеңнің шығысына: жаңа өндірісті, құрылғаны, агрегатты игерумен байланысты шығыс; кейінгі кезеңнің жалға алу төлемінің жарнасы және есепті айда жұмсалған, алайда кейінгі айларда немесе жылдарда өнімнің өзіндік құнына енгізілуі тиіс өзге шығын жатады. Осы шығын қалдығының ұлғаюы өндіріс шығынының мөлшерімен шегеріледі, ал кемуі осы мөлшерге қосылады.

Қалдық 10 млн теңгеге кеміді деп қарастырайық. Бұл осы шығынды өндірілген өнімнің өзіндік құнына енгізетін уақыттың келгенін көрсетеді. Егер өндірілген өнімнің өзіндік құнын 12498 млн теңге мөлшерінде қабылдасақ, онда жалпы өнімнің өзіндік құны 124999 млн теңгені құрайды.

Үшінші кезеңде тауарлық өнімнің өзіндік құны анықталады. Бұл ретте жалпы өнімнің өзіндік құны аяқталмаған өндіріс қалдығының өзгеруіне нақтыланады. Аяқталмаған өндіріс қалдығының өсуі өзіндік құнды төмендетеді.

Жыл соңындағы қалдық жыл басындағы қалдықтан 20 млн теңгеге жоғары деп шартты түрде алайық. Демек, тауарлық өнімнің өндірістік өзіндік құны 12479 млн теңгеге тең болады.

Өндірістік шығыннан басқа тауарлық өнімнің толық өзіндік құнына өндірістен тыс шығыны өнімді сатумен байланысты шығын, мысалы, жарнамаға, өнімді жөнелту станциясына жеткізуге жұмсалатын шығын, делдалдың қызметін төлеу, кәсіпорын орналасқан жерден тысқары орналасқан база мен қоймада ұстауға жұмсалатын шығын енгізіледі. Егер өндірістен тыс шығын 20. 7 млн теңге мөлшерінде деп қабылдасақ, онда тауарлық өнімнің толық өзіндік құны 12500 млн теңгегег тең болады. Өнім өндірісінің мөлшерін біліп ( шартты түрде 1 млн бірлік), тауарлық өнім бірлігінің кәсіпорынның көтерме сауда бағасын қалыптастыру үшін база болып табылатын толық өзіндік құнын анықтаймыз.

1. 2. Өнім (жұмыс, қызмет) өндірісіне және сатуға жұмсалатын шығын

Бухгалтерлік есепте шығынды есептеу әдісі (жөнелту) бойынша көрсетіледі. Қаржы (салық) есептерінде шығынды кассалық әдіс (төлем бойынша) көрсетіледі.

Бухгалтерлік есепті жүргізу ережесіне сәйкес шығыс жіктелімі бірнеше топтан (шығасы жеке бөлінбей) құралады, сонымен бірге шарт болуы және кәсіпорын нәтижесінің сомасы мен оның кемуі анықталуға тиіс.

Төмендегі талаптар сақталған жағдайда, бухгалтерлік есепте мыналар шығыс ретінде танылады:

шығыс нақты шартқа, заңнамамен нормативтік актінің талаптарына, іскерлік қатынас дәстүріне сәйкес жұмсалса;

шығыстың сомасы анықталуы мүмкін болса;

ұйым актив берген немесе активті беру қатысында белгісіздік болмаған жағдайда, нақты операцияның нәтижесінде ұйымның экономикалық пайдасының кемитініне шүбә келтірілмесе.

Егер ұйым жұмсайтын кез келген шығыс қатысында аталған талаптың бірі болса да орындалмаса, онда ұйымның бухгалтерлік есебінде дебиторлық берешек пайда болды деп танылады.

Амортизация амортизациялық аударым мөлшеріне негізделген шығыс деп танылады. Ол амортизацияланатын активтің құнының, пайдалы пайдалану мерзімінің және ұйымда қабылданған амортизация есептеу тәсілінің негізінде анықталады. [13, 62б. ]

Шығыс бухгалтерлік есепте түсім, операциялық немесе өзге кіріс алу ниетіне және шығысты жұмсау нысанына қарамастан сол есепті кезеңде жұмсалды (шаруашылық қызмет фактісінің уақытын анықтауға жол беру) деп танылады.

Кіріс пен шығыс жөніндегі есепте шығыс:

жұмсалған шығыс пен алынған түсім арасындағы байланыс ескеріліп (кіріс пен шығыстың үйлесімі) ;

шығыс бірнеше есепті кезең ішінде кіріс алуды қарастырса және кіріс пен шығыс арасындағы байланыс айқын анықталуы мүмкін емес немесе жанама жолмен анықталатын жағдайда оны есепті кезең арасында негізді бөлу арқылы;

шығыстан экономикалық пайда (кіріс) немесе активтің түсімі алынбағаны анықталған есепті кезеңдегі танылған шығыс бойынша;

салық салынатын базаны есептеу мақсаты үшін қалай қабылданатынына қарамастан, сондай-ақ тиісті активті танумен байланысты емес жағдай туындағанда.

Ұйымның шығысы деп активтің (ақшалай қаражаттың, өзге мүліктің) істен шығу нәтижесінде экономикалық пайданың кемуі және (немесе) қатысушылардың (мүлік иелерінің) шешімі бойынша салымның кемуін қоспағанда, осы ұйымның капиталының кемуіне әкеп соқтыратын міндеттемелердің пайда болуы танылады.

Бухгалтерлік есепте мыналар шығыс ретінде танылмайды:

айналымнан тыс активті (негізгі құрал-жабдықты, аяқталмаған құрылысты, материалдық емес активті және т. б. ) сатып алумен (құрумен) байланысты шығыс;

басқа ұйымның жарғылық (қалыптасу) капиталын салынатын салым;

акционерлік қоғамның акциясын және өзге де бағалы қағаздарды қайта сату (сату) мақсатында емес сатып алу;

комиссия шарттары, агенттік және комитенттің, принципалдың және т. б. пайдасына өзге осындай шарт бойынша жұмсалатын шығыс;

материалдық-өндірістік запасты және өзге де құндылықты, жұмысты, қызметті алдын ала төлеу;

материалдық-өндірістік запасты және өзге де құндылықты, жұмысты, қызметті төлеу есебіне кепілдікті қардар;

• ұйым алған кредитті, қарызды өтеу.

Қызметтің кәдімгі түрі бойынша өнім жасаумен және оны сатумен, тауар сатып алумен және сатумен байланысты шығын танылады. Жұмыс орындаумен, қызмет көрсетумен байланысты жүзеге асырылатын шығасы да осындай шығын болып саналады.

Қызметтің кәдімгі түрі бойынша негізгі құрал-жабдықтың, материалдық емес активтің және амортизациялық аударым түрінде жүзеге асырылатын өзге де амортизацияланатын активтің құнын өтеу де шығыс болып саналады.

Қызметтің кәдімгі түрі бойынша жұмсалатын шығыс бухгалтерлік есепте ақшаға шағылған, ақшалай немесе өзге нысандағы төлем мөлшеріне немесе кредиторлық берешектің мөлшеріне тең сомада қабылданады.

Егер төлем танылған шығыс бөлігінің ғана орнын толтырса, онда бухгалтерлік есепке қабылданатын шығыс төлемнің және кредиторлық берешектің сомасы ретінде ғана анықталады (төлемнің орны толтырылмаған бөлігінде) .

Қызметтің кәдімгі түрі бойынша шығыс мынадан қалыптасады:

шикізат, материал, тауар мен өзге де материалдық-өндірістік запас сатып алумен байланысты жұмсалатын шығыстан;

өнім өндірісі, жұмыс орындау, қызмет көрсету және оларды сату мақсатында материалдық-өндірістік запасты қайта өңдеу (пысықтау) процесінде пайда болатын шығыстан;

тауар сату (қайта сату) процесінде пайда болатын шығыстан (негізгі құрал-жабдықты және өзге де айналым активін ұстау және пайдалану, сондай-ақ оларды түзік жағдайда ұстауға жұмсалатын шығыс) ;

коммерциялық шығыстан;

басқарушылық шығыстан.