Салықтық құқық бұзушылықтың экономикалық негіздері мен ерекшеліктері

Кіріспе

Нарықтық экономика жағдайында салықтар мемлекеттің жүзеге асыратын түрлі қызметтері мен оның басқару аппаратын қамтамасыз етудің негізгі көзі болып табылады. Салық тетіктерін қолдана отырып, мемлекет қоғам үшін пайдалы бағыттардың дамуына мүмкіндік жасай отырады, елдегі экономикалық үрдістерге белсенді түрде әсер ете алады. Салықтың көмегімен жиналған ақша қаражат арқылы мемлекет әлеуметтік саясатты жүзеге асыра алады, сонымен қатар халықтың өз өмірлерін ең төменгі деңгейде қамтамасыз ете алмайтын тобы мен таптарына материалдық көмек көрсетеді.

Қазақстан Республикасы өз егемендігін алғалы бері өз алдына көптеген мәселелерді шешуге мақсат етті, бұл мәселелер мемлекеттің саяси, экономикалық, әлеуметтік салаларын қамтыған.

Қазіргі таңда Қазақстанда нарықтық экономика аясында көрініс тауып жатқан көптеген жаңа құбылыстардың ішінен дербес қалыптасқан салықтық заңдар саласын жетілдіріп жатқан салықтық құқықты атауға болады. Жаңадан құрылып, және күн санап дамып жатқан салықтық заңдар саласы салықтық қатынастарды реттеудің негізі болып отыр.

Мемлекеттің салықтық қызметі әрқашанда құқықтық нысанда жүзеге асырылғандықтан, салықтық құқықтың алар орны, атқарар рөлі айрықша екені біршама мәлім. Бүгінде салықтық құқықтың нарықтық экономика жағдайында маңызды құқықтық құрылым ретінде даму тенденциялары және салық заңдарының жүйеленіп, ұтымды қалыптасуының мәселелері өте өзекті болып отыр.

Әрине осының бәрін ескере отырып мемлекет адамдардың еркін кәсіпкерлігін қорғаймын, әлеуметтік жағын жақсартамын деген сылтаулармен мемлекеттің ішкі функцияларының бірі салық салу қызметін жүзеге асыра бастады.

Міне он екі жыл өтіп, біз өз болашағымызға сеніммен қараймыз, себебі мемлекет бізге ақысыз медициналық көмек көрсетуде, балаларымызды орта білім тегін оқытуда және мемлекеттік жоғарғы оқу орындарына мемлекеттік гранттар берілуде осының бәрі мемлекет бюджетінен, дәлірек айтсақ салықтардан жиналуда. Бұндай үлкен қызметті теориялық және тәжірибелік жағынан талдап, зерттеу керек болды, сол үшін әлемде көп жылдар бойы негізгі пәндердің бірі ретінде салық құқығы енгізілді. Мемлекеттің және халықтың әлеуметтік жарқындауы салық қызметінің қолында. Мен салық қызметі саласындағы мемлекеттік басқару ерекшеліктерін зерттеуді, болашақ мемлекетті еске ала отырып жүзеге асырдам. Қазіргі кезде мемлекет дамыған салық жүйесі болмаса, ол адамдардың жиналған тобына айналып кетеді.

Сонда да меншік формасын ауыстыру факторы салықтың объективті қасиеті болып табылады және оны мойындамау негізсіз салықтық құрылымдарды құруға алып келеді деп ойлаймыз.

Мемлекеттің салық арқылы ақша табуы мемлекеттің өзіндік ақша қорын қалыптастыруға байланысты қаржылық қызметі әдістерінің бірін білдіреді. Бұл әдісті «мәжбүрлі түрде және өтеусіз ақша алу әдісі» деп атау қабылданған. Нәтижесінде, салықтар мемлекеттің қызмет етуін, сол сияқты оның аппаратын ұстап тұруын қаржыландыру көзі сияқты роль орындайды.

«Салықтық құқық бұзушылық үшін қылмыстық жауапкершілік» тақырыбындағы дипломдық жұмыстың мақсаты сол, мемлекеттің кіріс бөлігіне үлкен зиян әкелетін салықтық қылмыстардың себептерін ашу және олар бойынша жетілдіру жолдарын ұсыну болып табылады.

Осы мақсатта төмендегі сұрақтарды қарастыруды жөн көрдік:

• Жалпы салықтық құқық бұзушылықтың экономикалық негіздері;
• Салықтық құқық бұзушылықтың түрлері, пайда болу себептері және онымен күресудің жолдары;
• Қазіргі кездегі республикада белең алып отырған салықтық құқық бұзушылықтың даму тенденциялары;
• Салықтық құқық бұзушылық бойынша жауапқа тарту шараларын жүзеге асыру жағдайлары;
• Салықтық қылмыс, құқықбұзушылықпен күресудің шет елдік тәжірибесі және оны нешізге ала отырып, аталған мәселені жетілдіру жолдары;
• Қазіргі кездегі салықтық құқық бұзушылықтардың алдын алу бойынша тұжырымдар жасау;

Аталған сұрақтарды жан - жақты ашып, шешімін табуда ҚР салықтық заңдары мен басқа заң актлері, көптеген отандық әдебиеттер, түрлі экономист - заңгерлердің монографиялары мен оқу құралдары, мерзімдік басылымдар, статистикалық материалдар, шет елдік экономистердің еңбектері қолданылды.

1. Тарау. Салықтық қылмыстың экономикалық негіздері мен ерекшеліктері

1. 1. Салық құқығының мәні мен мазмұны, принциптері

Кез келген мемлекетті салық сферасындағы құқықтық білімнің маңызы зор екендігі белгілі. Себебі салық саясаты мемлекет пен әрбір адам, мелекет пен мекеме арасындағы әр түрлі мекемелер арасындағы, мемлекетаралық, адамдар арасындағы қарым қатынасқа тығыз байланысты. Ресей ғалымы Т. Ф. Юткиннің салық саясатын “салық заңдарының нысаналы қолданылуын анықтайтын билік және басқару органдарының құқықтық әрекеттерінің жиынтығы” деп айтуы бекер емес.

Ресей зерттеушісі И. В. Бернардың пікірінше “салық саясаты - бұл салықтық қатынастардың қатысушыларының өздерінің құқықтары мен міндеттерін орындау барысындағы стратегиялық бағыт және тактикалық әрекеттері, ол салық салуға тікелей немесе жанама қатысы бар сол және басқа елдің заңдылық актілерінің жиынтығында бекітілген”. Салық құқығы құқықтың жеке саласы болып табылады, өйткені нарықтық экономика шартында салықтардың қоғам өміріндегі рөлінің артуына және де салық кодексі сияқты құқықтық актіні қабылдауына негізделеді. Салық кодексі берілген фактінің дәлелі болып табылады. Ю. Тихомировтің пікірі бойынша «болашақта заң актілерінің негізінде салық құқығы сияқты жеке сала қалыптасады1». Ал экономист Т. Ф. Юткина « Қатысты түрде мемлекеттік қаржылық құқық, кредиттік құқық, бюджеттік құқық, салық құқығының жеке қалыптасуына негіз бар2» деп есептеді. Қаржылық, бюджеттік және салық құқығы қатысты түрде болса да құқықтық жеке саласы бола алады.

Жалпы қабылданған теориялық тұжырымдарға сәйкес құқық саласы құқықтық реттеудің жеке пәні болуымен анықталады. Яғни, сәйкес саланың пәні ретінде болатын қоғамдық қатынастардың ерекше тобының болуымен анықталады. Салық құқығын құқықтың жеке саласы ретінде тану үшін қаржылық қатынастардан ерекшелінетін қоғамдық қатынастардың жеке түрі ретінде салық қатынастарын қарастыру керек.

Сонымен қатар, салықты белгілеу мемлекеттің қаржылық қызметінің әдісі болып табылады. Сол арқылы мемлекет өзінің қызмет етуіне қажетті ақша қаражаттарын табады. Мемлекеттің қаржылық қызмет ету процесі негізінде пайда болатын қатынастар экономикалық жақтан қаржылық қатынастар болып табылады. Салық қатынастары да қаржылық қатынастар болып табылады. Сондықтан құқықтың жеке саласы ретінде салық құқығын бөліп кәрсетудің теориялық негізі жоқ. Құқықтық жеке саласы ретінде салық құқығын бөліп көрсету пікірі коньюнтаралық ойлар негізінде болды. Яғни, нарықтық экономика шартында салықтар маңызды рөл атқарады, салық кодексі қабылданды. Ал осындай нормативті актімен кез келген құқық саласы қаматамасыз ете алмайды.

Салық құқығы конституциялық, әкімшілік және қаржылық құқықтық нормаларынан тұратын кешенді құқықтық институт болып табылады деген пікір қалыптаспаған. Конституциялық құқық негізінде салық салудың негізгі жағдайлары конституцияда көрсетіледі, ал салықты белгілеу конституциялық құқық нормаларымен бекітілген заңмен жүргізіледі. Әкімшілік құқық негізінде атқарушы билік органының басқарушылық қызметі ретінде салық органдарының қызметі әкімшілік құқықтық заты болып табылады.

Құқықтың барлық салаларын қамтитын нормалардың конституция болып табылады. Сондықтан, конституция - негізгі заң және барлық құқық салаларының қайнар көзі болып табылады. Конституциялық нормаларды қоса алғанда құқықтың кез келген саласы - кешенді сала. Мысалы, конститутицияда мүлік құқығына қатысты жағдайлар көрсетілген. Бірақ, азаматтық құқық кешенді құқықтық институт болып табылмайды. Бұны салық құқығына да қатысты. Конституциялық құқық барлық құқық салаларының құқықтық негізі болып табылады, бірақ бұл құқық салаларын кешенді салаларға айналдырмайды, ол тек қана оның құқық жүйесіндегі конституциялық құқықтық ерекше ролін көрсетеді. Мемлекеттің салық органының қызметін құқықтық реттелуін құқықтың қай саласына жататындығын анықтау өте күрделі. Бұл органдар туралы әкімшілік құқық оқулықтарында да, қаржы құқығының оқулықтарында да қарастырады. Мемлекеттік салық органдарының қызмет ету процесінде пайда болатын қатынастар салық қатынастары болып табылады, ал осы қатынастарды реттейтін нормалар салықтық құқықтық болып табылады.

Осымен, салық құқығы - қаржы құқығының бөлігі. Алайда осы тұста салық құқығының қаржы құқығындағы орнын және сол жүйеде қандай мәнге ие (институт, қосымша институт, жеке бөлім, басқа бөліктің бір бөлімі ) екенін анықтау керек. Бұл сұрақтарға жауап беру өте қиын. өйткені, қаржы құқығының жүйесі туралы да пікірлері біржақты емес. Кей авторлар салық құқығы бюджет құқығын қоса алғандағы қаржы құқығының басқа бөлімдерімен қатар қалыптасқан жеке жеке бөлім ретінде қарастырады. Осыған сәйкес салық және бюджеттік қаржы құқығы жеке құқықтық қатынастар ретінде қарастырылады. Баспа авторлар пікірінше «Мемлекеттік шығыстарды құқықтық реттеу » сияқты қаржы құқығының бір институты болып табылады. Қаржы құқығының бір бөлігі болып табылатын салық құқығы жөнінде бір жақты пікір жоқ: бір авторлар қаржы құқығының жеке институты ретінде қарастырса, басқалары оның ең маңызды институты ретінде, үшіншілері бөлігі ретінде, төртіншілері қосымша сала ретінде және басқа да көзқарастар бар.

Бұл қаржы құқығын жеке бөлімшелерге бөліну негіздеріне және бөлімшелердің аталуына байланысты критерилерге келіп тіреледі. Бұрын мемлекет және құқық теориясы өзінің құқықтық ауқымын бөлгенде үш мақсатты: « құқықтық норма - құқықтық институт - құқық саласы », ұстауы керек. Сосын осыларға 4 бөлімше бөлімді қоса бастады. Құқықтық көп салалары жалпы және ерекше бөлімдерге бөлінді. Бұл да құқық саласын қалыптастыратын құқықтық нормаларды жүйелендіруге жеткіліксіз болып, оның бөлім немесе қосымша сала сияқты қосымша бөлімдері туралы сөз қозғай бастады. Атап кететін жәйт, көптеген авторлар салық құқығын қаржы құқығының қосымша саласы ретінде қарастырады. Сондай-ақ, көп авторлар « қосымша сала » деген терминге қарсы. Олар оқшаулануға және жеке саланы бөлу тенденциясын көрсетеді. Қаржы құқығын құрайтын қоғамдық қатынастардың ішкі бірлігін ескере отырып, берілген жағдайда орталықтандырылған тенденциясы жоқ.

Қаржы құқығы шеңберінен тыс салық құқығының перспективасы жоқ болғандықтан, берілген көзқарас дұрыс деуге болады. «Қосымша сала »термині бұл құқықтық қалыптасулардың ара салмағын дәл ашпайды. Салық құқығы саланың астында емес, қаржы құқығы саласының ішінде.

Институттардан ірі құқықтық нормалардың топтары және құқық салаларының шегінде осы институттарды қосатын құрылым жөніндегі мәселелер шешілді деп есептеуге болады. Біздің пікірімізше бірнеше құқықтар институттарды қосатын құрылымды құқық саласының бөлімі деп алуға, ал бірнеше бөлімдерді біріктіретін құрылым құқық саласының бөлігін айқындайды.

Соңында, құқық саласының ішкі құрылысын қалыптастыратын келесі жүйелік қатарды құруға болады: құқық нормасы - құқықтық институт - бөлім - бөлік - құқық саласы. Сондай-ақ, жүйені құру заңдылықтарына сәйкес құқық саласын бөлімдерге және институттарға бөлудің негізінде бір критерий болу керек.

Мысалға, бюджеттік құқық ақша қаражаттарының қоры болғандықтан, қаржы құқығының бөлігі ретінде көрсетілген. Ал салық құқығы салық белгілеу әдістері сияқты мемлекеттің қаржылық қызметінің әдісінің негізінде болады. Яғни, қаржы құқығының жеке бөлімшесі ретінде бюджеттік құқық және салық құқығын ерекшелігінде қаржылық - құқықтық нормаларды классификациялаудың негізінде әртүрлі критерийлерді қалыптастыратын белгілер жатады. Бұл жүйелерді құрудың логикалық заңдарына қайшы келеді. Мемлекеттік ақша қаражаттарын қорларының сәйкес институттарға топтастырудың қаржылық - құқықтық нормаларын классификациялауда бюджеттік құқықтық, бюджеттен тыс қорлардың құқықтыфқ реттеу институттары, қаржылық - банктік құқық, қаржылық - сақтық құқық және т. б. болады. Олардың әрқайсысы белгілі бір ақша қаражатының мемлекеттік қорының шеңберінде болады. Қаржылық қызмет әдістерін негізге ала отырып, қаржылық - құқықтық нормаларды сыныптағанда, онда қаржы құқығы салық құқығына, несие құқығына және Б. Н. Топорниннің пікірінше « баж құқығы », « жинақ құқығы », « арнайы салымдар құқығына » да бөлуге болады. Бұлардың қатарына « мемлекеттік регалийлер, домен және монополия құқығы », « эмиссиялық құқық » және т. б. осыларға ұқсас қаржылық - құқықтық институтты қосуға болады.

Салық құқығын « мемлекеттік кірісті құқықтық реттеу » деген қаржылықтың деген білімінің құрылымына қосу арқылы, қаржы құқығының жүйесінің негізіне тағы бір критерий қосылады. Ол қаржы қатынастарын кіріске және шығысқа бөлу. Осы критерийге сәйкес салық құқығы кіріс қатынастарын реттейтін қаржы құқығының бөліміне кіреді. Өйткені, салық - әрқашан мемлекеттік кіріс болып табылады. Осылайша, әртүрлі критерийлерді қолдана арқылы қаржы құқығының әртүрлі жүйесін құруға болады. Біреулерінде салық құқығына орын болып, келесілерінде орын бөлінбеген. Кез келген сыныптау қатарын құрудың шартында бір критерий негізінде құбылыстарды жүйелеу керек. Қазіргі анықталған қаржы құқығы жүйесінің кемшілігі құқықтық нормаларды сыныптау және оларды бөлімшелерге топтастыру біруақытта әртүрлі критерийлерді қолдану арқылы жүргізілуінде. Осындай шарттарда салық құқығының қаржы құқығындағы орнын анықтау өте қиын.

Қаржы құқығы - адамдардың еркінен және ақылынан тыс әрекет ететін объективті құбылыс. Біздің ойымызша, қаржы құқығын институттар бойынша топтастыру нормасының негізіне ақша қаражатының қоры жатыр. Ақша қаражаттарын қалыптастыру және бөлу процесі кезінде пайда болатын қоғамдық қатынастар ( берілген жағдайда, қаржылық - экономикалық ) . Мемлекеттің қаржы жүйесін қалыптастыратын әртүрлі қаржылық - экономикалық институттарды құрайды. Қаржылық - экономикалық қатынастар қаржылық құқық қатынастар формасын иеленеді, ал қаржылық институттар қаржы құқығының жүйесін қалыптастыратын қаржылық - құқықтық институттар формасын иеленеді. Осылайша, құбылыстардың дәйекті тізбегін алуға болады. Ақша қаражаты - мемлекеттік қаржының материалдар мәні ретінде, қаржылық -экономикалық институт мемлекеттік қаржы жүйесінің элементі ретінде, қаржылық - құқықтық институт - қаржы құқығының жүйесінің бөлімшесі ретінде. Кез келген ақша қаражатының қоры кіріс және шығыстан тұрады. Сондықтан, қаржылық - экономикалық институттарды қалыптастыратын, экономикалық қатынастарға құқықтық қатынастардың сәйкестігі, қаржы құқығының бөлімшесі ретіндегі құқықтық институттарды қалыптастыратын экономикалық қатынастар кіріс немесе шығыс қатынастарын айқындайды. Қаржылық - құқықтық институттарды қалыптасу мақсатында кіріс қатынастарының шығын қатынастарынан айырмасы қаржылық - экономикалық институттың жойылуына әкеледі. Бюджет қаржылық жүйенің қаржылық - экономикалық институты ретінде қаржылық - құқықтық бөлімі бюджеттік құқығын бөледі. Осы бөлімнің реттеу объектісі бюджеттің кіріс және шығын қатынастары болып табылады.

Салық қатынастары қандай да ақша қаражаттарының кіріс қатынастарын ұсынады. Салықтар бюджет кіріс б. т. , бірақ олар бюджеттен тыс басқа да жеке ақша қорларын қалыптастыруға қолдануы мүмкін. Бұл ақша қорларының жиынтығы және олардың кіріс көздерін қалыптастыратын мемлекеттің қаржы жүйесін құрумен байланысты. өткен кезеңде Қазақстанда мемлекеттің қаржы жүйесіне бюджетпен қатаржол қоры, зейнетақы қоры сияқты ақша қорлары кіреді. Салықтар қандай мемлекетік ақша қорларының кіріс жөніндегі мәселе мемлекеттің қаржы жүйесінің құрылымына тәуелді. Мысалға, жол қорының кірістері мұнай, мұнай өнімдері, шиналарға қосылған құн салығы және акциздер, автотранспорт құралдарын сатып алуға салынған салық сияқты салықтар, сондай-ақ « аударымдар » деп аталатын, бірақ салық болып табылатын автомобиль құралдарын қолданудан түскен кірістен аударымдар, автомобиль бензинін және дизельді, жанармайды сатудан аударымдар б. т. Бірақ салықтар жеке ақша қорын қалыптастыра алмайды, тек сол қорлардың кіріс түрлерінің бірі болады. Қазіргі таңда Қазақстанда салықтар республикалық және жергілікті бюджеттердің кіріс көзі болып табылады. Экономикалық тұрғыдан салық қатынастары бюджеттің кіріс қатынастары ретінде бюджет құқығының заты болатын бюджеттік қатынастардың бір түрі болады. Бірақ, егер салықтар бюджеттен тыс қорларды қалыптастыруға қолданса, онда салық қатынастары сол қордың кіріс қатынастарын сипаттайды. Мысалға, әлеуметтік салық зейнетақы қорын қалыптастыруға қолданады. Бұл салықты жинау процессі кезінде пайда болатын қатынастар. Зейнетақы қордың кіріс қатынастары болады. Басқа сөздермен айтқанда, салықтық ақшалай қор жоқ болғандықтан мемлекеттің қаржы жүйесінің құрамындағы « салықтық » қаржы - экономикалық институт та жоқ. Ал егер қаржылық - экономикалық институт жоқ болса, онда қаржы құқығының ерекше бөлімінің құрамындағы құқықтық институт қайдан пайда болады.

« Мемлекеттік салық қызметі », « мемлекеттің салық қызметі процесінде пайда болатын қатынастар » және « салық құқығы » сияқты құбылыстар бар. Бірақ, олар қаржы құқығы жүйесін, құрылымын анықтайтын мемлекеттік қаржы жүйесін қалыптастыратын институттарға қарағанда басқа контекстте түсіндіріледі. Осы тұста « бюджет құқығы » және

«салық» құқығы түсініктерін салыстыруға келмейтіндігі көрінеді. Біріншісі, ақша қаражаттарының белгілі бір қорынан қалыптасса, екіншісі мемлекеттің қаржылық қызметінің әдісінен қалыптасады. Яғни, осындай құқықтық құбылыстарды қалыптастырудың негізгі әртүрлі критерийлер жатыр. Алайда, салық төлеуші ретінде қоғам өміріндегі, мемлекеттің қаржылық қызмет етуіндегі салықтардың маңызды ескере отырып, салық құқығы қаржылық - құқық ғылымның жеке объектісі болады. Бұл салық салудың нормативті актілердің күрделілігін көзге ала отырып, қаржы құқығының оқу курсының жеке бөлімі ретінде болашақ маман заңгерлерді дайындауды маңызы зор. Сондықтан, бұл жұмыста салық құқығы жеке оқу дисциплинасы ретінде қарастырылған. Қазақстандағы қаржы құқығының жүйесі шеңберінде салық құқығы бюджет құқығының институты, ал бюджет құқығы қаржы құқығының бөлімі болып табылады.

2. Салықтық құқық бұзушылық: түрлері,

себептері және салдарлары

Салықтық құқық бұзушылық -салық төлеушілердің мақсатты немесе кейбір объективті себептерден заңсыз түрде салық, алым, баж және өзге де төлемдер ретіндегі бюджет алдындағы міндетті төлемін азайтуы немесе одан жалтаруы. Бұл әрекеттер келесі міндетті белгілермен сипатталады:

• салық төлеушілердің белсенді әрекетімен;
• салықтық аударым көлемін азайтуға тырысушылық.

Осыған орай, кейде болатын ойланбай істеген әрекеттер (есептен кеткен қате, абайсыздық) өзінен-өзі салықтан жалтару болып есептелмейді.

Салықтық құқық бұзушылық формаларына келетін болсақ, олар:

Салықтарды айналып өту - салықтық міндеттерді азайтудың бір түрі, мұнда заңды немесе жеке тұлға белсенді және заңды әрекеттердің көмегімен өзін қандай да бір салықты төлеушінің санатынан шығарып тастайды, соған сәйкес, салық төлемейді де. Кәсіпорындар мен азаматтардың салықтан жалтаруы әдісінің заңға сәйкестігіне қарай, 2 топқа бөлінеді: заңды, заңсыз болып.

Заң аясындағы әрекеттерге мыналар жатады:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс