Діни бірлестіктің жалпы сипаттамасы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ДІНИ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖАЛПЫ
СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Қоғамдық бірлестік: ұғымы мен құқықтық
реттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1.1 Қоғамдық бірлестіктің ұғымы, белгілері және қызметiнiң
негiздерi ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1.2 Қоғамдық бiрлестiктердi құру, қайта ұйымдастыру,
тарату ... ... ... ..15
1.2 Діни бірлестіктің жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
1.2.1 Қазақстан республикасындағы ар-ождан және дін бостандығына
құқықты қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..23
1.2.2 Қазақстандағы дін және мемлекет
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... .28
1.2.3 Дінге қатысты мемлекет саясатының
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ..35
1.3 Діни бірлестіктердің филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу
(қайта тіркеу) үшін құжаттарды рәсімдеу
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 38
2 ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ДІНИ БIРЛЕСТIКТЕ МЕНШIК
ҚҰҚЫҒЫНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
РЕТТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.1 Қоғамдық және діни бiрлестiктердің меншік құқығының мазмұны ,
формалары мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 41
2.2 Меншік құқығының субъектілері мен
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 46
2.3 Меншік құқығының
объектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
0
КІРІСПЕ
Тақырыптын өзектілігі. Конституциямызда: Қазақстан Республикасы өзін
демократиялық зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары
мен бостандықтары деп көрсетілген [1].
Мемлекет пен қоғамның дамуы барысында қоғамдық бірлестіктердің
өзіндік үлесі бар. Қоғамдық бірлестіктер өз кезегінде әрбір адамның түрлі
ортақ мақсаттарға жетуіне, мүдделердің тоғысуына және қордаланған
мәселелердің жағдайға сай жетілуіне мүмкіндік жасайды. Қоғамдық
бірлестіктер – мемлекет дамуы барысындағы экономикалық, саяси, әлеуметтік,
рухани салалар бойынша белсенді ықпал етуші маңызды құрылым.
Ал осы қоғамдық бірлестіктердің ішінде – діни бірлестіктердің алатын
орны зор. Өйткені әрбір адамның дінге байланысты ұстанымы, сенімі бар. Ал
ол адамның жалпы өмірлік көзқарасы осы ұстанымдар мен сеніміне негізделген.
Адамдардың діни сенімі, ұстанымы және көзқарасы бойынша топтасуы – бұл өте
берік әрі рухани қаруланған қоғамдық белсенді топ. Мұндай белсенді топтар
ел өмірі мен болашағы үшін, оның дамуы, өзгеруі немесе тығырыққа тірелуі
бағыттарында мүмкіншілігі жоғары ықпалды күш. Демек діни бірлестіктердің
қызметі, оның сәйкесінше құқықтық реттелуі өте маңызды сұрақ. Қазақстан
тәуелсіз ел болып жарияланған соң, дін бостандығы жаңа арнаға түсіп,
Қазақстан Республикасы (әрі қарай - ҚР) өзін зайырлы мемлекет деп
жариялады.
Қоғамдық бірлестік дегеніміз басқару, әлеуметтік, мәдени, саяси-
экономикалық құқықтар мен бостандықтарды іске асыру және қорғау табиғи
ортаны қорғау, мәдени ағарту, патриоттық және адамгершілік тәрбиені беру
денсаулық және спортты дамыту, халықаралық достықты дамыту мақсаты болып
саналатын ортақ жетістіктерге жету үшін құрылған ерікті ұйым. Қоғамдық
бірлестіктерге қатысты ережелер ҚР-ның қоғамның бірлестіктер туралы
заңымен, саяси партиялар туралы заңымен, кәсіптік одақтар туралы заңымен
және коммерциялық емес заңды тұлғалар туралы заңымен реттелінеді.
Діни бірлестіктер дегеніміз рухани қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
құрылған ұйымды айтамыз. Діни бірлестіктің құрамында 10 адамнан кем
болмауға тиісті. Діни бірлестік туралы жалпы ережелер діни сенім бостандығы
және діни бірлестіктер туралы заңымен реттелінеді.
Қоғамдық пен діни ұйымдар құрылтайшы-қатысушыларының ешқандай мүліктік
құқықтары болмайтын заңды тұлғаларға жатады.
Жеке тұлғалармен қатар, заңды тұлғалар да азаматтық-құқықтық
қатыныстардың субъектілері бола алады. Заңды тұлға дегеніміз-бұл мүліктік
қатыныстардың басқа субъектілері ұйымдастырған, құрған және құқықтар мен
міндеттер берген субъект. Заңды тұлғаның құрылтайшылары (құрушылары) оны
мүліктік қатынастардың субъектілері ретінде өзінен бөлу мақсатында құрады.
Жалпы алғанда заңды тұлғалар азаматтық құқық саласының негізгі
бөлімдерінің қатарына кіреді. Қоғамның өмірі адамдардың, азаматтардың бір-
бірімен қатысуынсыз, одақтарсыз бір-бірлерінің күштерін біріктірмесе еш
жетістіктерге жетпес еді. Заңды тұлғалар азаматтық айналымның көптеген
қатынастарына қатысады. Азаматтар күнделікті өмірде қандай қарым-
қатынастарға түссе сол қатынастар негізінен көбінесе заңды тұлғалармен
байланысты болады. Ол қатынастарға еңбек, саяси, нарықтық, экономикалық,
әлеуметтік, қаржылық және т.б. көптеген қатынастарды жатқызуға болады. Сол
себепті заңды тұлғаларға қатысты мәселелер қай уақытта болмаса да
өзектілігін жоғалтпайды және олар үнемі зерттеліп тұруы қажет.
Қызмет ету мақсаттарына заңды тұлғаларды жіктеу Қазақстан
Республикасы Азаматтық қодексінің (әрі қарай – АК) 34-бабының негізінде
коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар бойынша жүргізіледі [2].
Коммерциялық емес ұйымдардың құқық қабілеттілігі туралы мәселені
жеке қарастыру керек. Олардың құқық қабілеттілігін арнайы құқық
қабілеттілік ретінде сипаттау керектігі даусыз, өйткені заң мұндай
ұйымдардың белгілі бір-басқару, әлеуметтік, үйлестіру, қайырымдылық және
т.б.с. мақсаттар үшін құрылатынын айқын көздейді. Сондықтан коммерциялық
емес заңды тұлғалар өздерінің жарғыларында көзделген қызмет түрлерімен ғана
айналыса алады.
Қазақстан Республикасы азаматтарының бiрлесу бостандығына құқығын iске
асыруға, сондай-ақ қоғамдық бiрлестiктердiң құрылуына, қызметiне, қайта
ұйымдастырылуына және таратылуына байланысты пайда болатын қоғамдық
қатынастар.
Қазақстан Республикасында саяси партиялар, кәсiптiк одақтар және
азаматтардың ортақ мақсаттарға жету үшiн ерiктi негiзде құрылған, заңдарға
қайшы келмейтiн басқа да бiрлестiктерi қоғамдық бiрлестiктер деп танылады.
Қоғамдық бiрлестiктер коммерциялық емес ұйымдар болып табылады.
Қазақстан Республикасының қоғамдық бiрлестiктер туралы заңдары [3]
Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен оған
қайшы келмейтiн басқа да заң актiлерiнен тұрады.
Мемлекет қоғамдық бiрлестiктердiң құқықтары мен заңды мүдделерiнiң
сақталуын қамтамасыз етедi. Мемлекеттiң қоғамдық бiрлестiктер iстерiне және
қоғамдық бiрлестiктердiң мемлекет iстерiне заңсыз араласуына, қоғамдық
бiрлестiктерге мемлекеттiк органдардың мiндеттерiн жүктеуге жол берiлмейдi.
Қоғамдық бiрлестiктер мемлекеттiк органдармен ынтымақтасуы және өзара iс
қимыл етуi, олармен келiсiмдер жасасуы мүмкiн, мемлекеттiк органдармен
шарттар бойынша олар үшiн заңдарда көзделген белгiлi бiр жұмыстар орындауы
мүмкiн.
Қазақстандағы діни жағдайға оның ұлттық, демографиялық ерекшеліктері
мен ішкі және шетелдегі саяси, экономикалық, рухани, әлеумет мәдениеті
жағдайы белсенді ықпал етуде.
Қазақстан көп ұлттық және көп дінді мемлекет. Оның халқы дәстүр
бойынша, дінге жуық емес және дінмен санасады. Сунниттік ислам мен орыс
православиесінің басымдылығы екі ірі ұлттың басымдылығына сай келеді
(қазақтар - 52% және орыстар - 36%). Бірақ, ислам мен православиені
ұстанушылардың нақты саны туралы сенімді мәліметтер жоқ. Мысалы, Қазақстан
мұсылмандарының рухани басқармасы (ҚМРБ) елде 11 млн. мұсылман бар, ал,
Қазақстанның орыс православие шіркеуі (ҚОПШ) – елде 6 млн. Православие
ұстанатын христиандар бар деп санайды. Барлығын санағанда, 17 млн адам
болады [4].
2010 ж 1 қаңтардағы жағдай бойынша мәліметтерге сәйкес, елде 3500
астам діни бірлестіктер, 15 қайырымдылық қоры мен 50 конфессиялардың
өкілдері ретінде діни қызметке байланысты басқа да қоғамдар қызмет
атқарған. Мемлекеттік билік органдарында діни бірлестіктердің 85% жуығы
тіркелген. Сенушілердің 2302 ғибадат үйлері бар, оның ішінде мұсылмандікі –
1587, православиенікі – 228, католиктердікі – 69, протестанттық – 40,
иудаистік – 10 және басқа да діни бағыттағы – 7. Тәуелсіздік жылдары діни
бірлестіктердің саны 5 есе өсті. Осы жылдарда республикада жаңа 30 астам
конфессиялар мен деноминациялар пайда болды [4].
Діни география жағынан қарасақ, ең діни аймақтар – Оңтүстік және Батыс
Қазақстан, дінге онша жуық емес – Солтүстік, Шығыс және Орта Қазақстан.
Тәуелсіздік жылдары бұрын дін танушы мамандардың аз қатарына ғана
белгілі болған әртүрлі миссиялар мен қауымдар елде пайда болды. Ең алдымен,
ол методизм мен неопротестантизм, индуизм мен сунниттік емес ислам діни
ұйымдары, Бахаи сенімі, Саентология, Бірлесу шіркеуі, Соңғы Өсиет шіркеуі,
Ұлы Ақ Бауырластық (ЮСМАЛОС) сияқты қозғалыстар мен сенімдер т.б.
Жаңа діни қозғалыстар мен миссионерлердің Қазақстанды рухани жаулап
алғаны туралы көбінесе, бұқаралық ақпарат құралдары қалыптастыратын пікірге
қарамастан, объективті зерттеулер басқа діни конфессияларды ұстанушыларға
қарағанда, оларды ұстанушылар санының аздығын көрсетеді.
Қазіргі көп жақтық діни жағдайда мемлекет саясатында діни қауымдар мен
топтар қызметіндегі барлық ерекшеліктерді, жалпы және жеке бағыттарды
ескеру керек.
Дипломдық жұмыстың жоспары – Қазақстан Республикасы Азаматтық
заңнамасы бойынша қоғамдық және діни ұйымдардың меншік құқықтарының
субъектілері мен объектілерін қарастыруі.
Жоспарға сәйкес автор есептерді құрастырды:
• қоғамдық және діни бірлестіктердің жалпы сипаттамасын зерттеу;
• қоғамдық бірлестік: ұғымы мен құқықтық реттелуін қарастыру;
• қоғамдық бірлестіктің ұғымы, белгілері және қызметiнiң негiздерiн
зерттеу;
• қоғамдық бiрлестiктердi құру, қайта ұйымдастыру, таратуын қарастыру;
• діни бірлестіктің жалпы сипаттамасын қарастыру;
• Қазақстан Республикасындағы ар-ождан және дін бостандығына құқықты
қамтамасыз етуін қарастыру;
• Қазақстандағы дін және мемлекет қатынастарын қарастыру;
• дінге қатысты мемлекет саясатының мәселелерін зерттеу;
• діни бірлестіктердің филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта
тіркеу) үшін құжаттарды рәсімдеу ережелерін қарастыру;
• қоғамдық және діни бiрлестiктердің меншік құқығының құқықтық реттелуін
қарастыру;
• қоғамдық және діни бiрлестiктердің меншiк құқығының мазмұны, формалары
мен түрлерін қарастыру;
• меншік құқығының субъектілері мен нысандарын қарастыру;
• меншік құқығының объектілерін қарастыру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазіргі заң ғылымы, нарықтық экономикада
қолданыста бар Қазақстан Республикасының заңды тұлғалардың меншік құқығы
туралы проблемаларға ерекше көңіл бөле отырып жаңа нормативтік актілерді
қабылдау қажеттілігі негізінде зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
Қазақстандық зангер–ғалымдардың арасында заңды тұлғалардың меншік
құқығы туралы проблемаларды Ю.Г.Басин, И.В. Амирханова, Г.А. Жайлин, С.И.
Климкин, М.К.Сүлейменов және тағы да басқа ғалымдар көп еңбек жазған. Сол
еңбектер оның көп зерттелгендігінің дәлелі бола алады. Ресей
зангер–ғалымдардың арасында Д.М. Генкин, А.В. Толстой т. б. атап өтуге
болады.
Дипломдық жұмыстын авторы сол зангер–ғалымдардың жазған әдебиеттерін
пайдаланған.
Жұмыстың әдістемелік және теориялық негізі. Автор дипломдық жұмысты
орындауда құқықтық, тарихи, теориялық және статитстикалық әдістерді
қолданған.
Автор дипломдық жұмысты орындауда мынадай Қазақстандық және Ресей
зангер–ғалымдардың әдебиеттерін пайдаланған: Ю.Г.Басин, И.В. Амирханова,
Г.А. Жайлин, С.И. Климкин, М.К.Сүлейменов, Г.М. Генкин, А.В. Толстой және
тағы да басқа.
Сонымен қатар дипломдық жұмысты орындауда ресейлік заңгер –
ғалымдардың еңбектерін пайдаланған. Және де азаматтық құқықтық қатынастыры
мен коммерциялық емес заңды тұлғаларды реттейтін тиісті нормативтік
құқықтық актілерді – Қазақстан Республикасында казіргі қолданылатын
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексті және басқада қолданылатын
заңдарының нормаларын қарастырған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыстың құрылымы:
кіріспеден, екі тараудан, әр тарауға бірнеше сұрақтардан, қорытынды,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жұмыстың 1-ші тарауында Қоғамдық және діни бірлестіктердің
жалпы сипаттамасы қоғамдық бірлестік: ұғымы мен құқықтық реттелуі;
қоғамдық бірлестіктің ұғымы, белгілері және қызметiнiң негiздерi; қоғамдық
бiрлестiктердi құру, қайта ұйымдастыру, тарату; діни бірлестіктің жалпы
сипаттамасы; Қазақстан республикасындағы ар-ождан және дін бостандығына
құқықты қамтамасыз ету; Қазақстандағы дін және мемлекет қатынастары; дінге
қатысты мемлекет саясатының мәселелері; діни бірлестіктердің филиалдары мен
өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу) үшін құжаттарды рәсімдеу
ережелері туралы сұрақтар қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың 2-ші тарауында Қоғамдық және діни бiрлестiктердің
меншiк құқығынің құқықтық реттелуі қоғамдық және діни бiрлестiктердің
меншiк құқығының мазмұны, формалары мен түрлері; меншік құқығының
субъектілері мен нысандары; меншік құқығының объектілері туралы сұрақтар
қарастырылды.
1 ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ДІНИ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Қоғамдық бірлестік: ұғымы мен құқықтық реттелуі
1. Қоғамдық бірлестіктің ұғымы, белгілері және қызметiнiң негiздерi
Қоғамдық бірлестік дегеніміз басқару, әлеуметтік, мәдени, саяси-
экономикалық құқықтар мен бостандықтарды іске асыру және қорғау табиғи
ортаны қорғау, мәдени ағарту, патриоттық және адамгершілік тәрбиені беру
денсаулық және спортты дамыту, халықаралық достықты дамыту мақсаты болып
саналатын ортақ жетістіктерге жету үшін құрылған ерікті ұйым. Қоғамдық
бірлестіктерге қатысты ережелер ҚР-ның қоғамдық бірлестіктер туралы
заңымен, саяси партиялар туралы заңымен, кәсіптік одақтар туралы заңымен
және коммерциялық емес заңды тұлғалар туралы заңымен реттелінеді [5].
Діни бірлестіктер дегеніміз рухани қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
құрылған ұйымды айтамыз. Діни бірлестіктің құрамында 10 адамнан кем болмауы
тиіс. Діни бірлестік туралы жалпы ережелер діни сенім бостандығы және діни
бірлестіктер туралы заңымен реттелінеді.
Азаматтық құқық ілімінде заңды тұлғаның, оның ішінде әсіресе
мемлекеттік заңды тұлғалардың маңызы, яғни құқықтық жағдайы жөнінде бірнеше
ілімі бар. Олардың авторлары заңды тұлға институты қандай қоғамдық
қатынастарды білдіреді, онда қандай адамдардың мүдделері қаралмақ,
мемлекеттегі оның орны қандай және заңды тұлғаның мән-мағынасы неде деген
сауалдарға байланысты әртүрлі пікір білдіреді. Азаматтық құқық теориясына
көп еңбек еткен көрнекті ғалым профессор С.И. Аскназий "мемлекеттік
ілімнің" авторы. Ол былай деп айтқан: Мемлекеттік заңды тұлғаның артында
мемлекеттің өзі тұрады да, шаруашылық қызметінің нақты саласында тізгінді
өзі ұстайды". Әдебиетте бұл теорияны көп сынайтындар оған "... егер олай
болса мемлекет өзімен-өзі құқықтық қатынаста болуы керек қой" деген уәж
айтады [6, б. 62].
Академик А.В. Венедиктов "ұжым ілімін" алға тартты. Бұл ғалымның айтуы
бойынша мемлекет заңды тұлғаның артында екі ұжым тұрады делінген: а)
мемлекет атынан барлық халық; ә) аталған заңды тұлғаның жұмысшылары мен
қызметкерлерінің ұжымы [7, б. 14].
Ал, ғалым Д.М. Генкин "әлеуметтік ақиқат теориясын" ұсынады, яғни онда
ол қоғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихи-экономикалық заңдылығын
басшылыққа ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құқықпен жанама түрде
қажеттілікке орай реттелінетінін айтады [8, б. 66]. Профессор Ю.К. Толстой
"директор ілімін" алға тартты, оның пікірінше, мемлекеттік заңды тұлғаның
еркін білдіруші - директоры болып табылады [9, б. 126].
Азаматтық құқықтануда О.А. Красавчиковтың "әлеуметтік байланыстар
ілімі", А.А. Пушкиннің "ұйымдастыру ілімі" Е.А. Сухановтың "мақсатты мүлік"
ілімі тәрізді ғылыми тұжырымдары да айтарлықтай кең тараған [10, б. 45; 11,
б. 78; 12, б.19]. Сөйтіп, заңды тұлғаға "адамдардың қатысы" жөнінде әртүрлі
пікірлер айтылған және де бұл орайда авторлар түрлі белгілерге жүгінеді.
Оның бірінде бұл адамдар заңды тұлға мүддесі үшін әрекет етеді, екіншісінде
адамдардың әрекеті осы институтпен реттелінеді, үшіншісінде адамдардың
әрекеті заңды тұлғаның әрекетімен көрінеді, ал кейде құқықтарды жүзеге
асыруда, мәмлелерді жасауда оның еркі танылады. Кейбір авторлар бұл
белгілерді біріктіруге тырысып, заңды тұлғаның сыртында оның құқықтары мен
міндеттерін "жасырын" атқарушы тұратындығын дәлелдемек болады.
Бұл мәселе туралы батыс-еуропа әдебиетінде де әртүрлі теориялық
көзқарастар кездеседі. Мәселен, К.Ф. Савиньи "фикция теориясының" негізін
қалады. К.Ф. Савиньи көзқарасы бойынша, шын мәнінде құқық субъектісінің
қасиетін тек адам ғана еншілей алады. ал заң шығарушы болса, заңды тұлғаның
сыртында оны әйгілейтін адамдық тұлғаның қасиеті тұрғанын мойындайды.
Сондықтан да заң шығарушы заңдық фикцияға жүгінеді, абстракциялық түсінік
ретінде құқықтың ойдан шығарылған субъектісін алға тартады [13, б. 23]. Ал
неміс ғалымы Гирке болса, "органикалық теорияның" тұжырымын ұсынып, заңды
тұлғаны адам тұлғасымен салыстырады, бұл орайда оны дербес құрылым деп
қарайды. Заңды тұлға туралы ілімде осындай әр қилы пікірлер кездесуінің өзі
оның күрделі құқықтық құбылыс екендігін анық дәлелдей түседі [14, б. 55].
Қазақстан Республикасы азаматтарының бiрлесу бостандығына құқығын iске
асыруға, сондай-ақ қоғамдық бiрлестiктердiң құрылуына, қызметiне, қайта
ұйымдастырылуына және таратылуына байланысты пайда болатын қоғамдық
қатынастар.
Қазақстан Республикасында саяси партиялар, кәсiптiк одақтар және
азаматтардың ортақ мақсаттарға жету үшiн ерiктi негiзде құрылған, заңдарға
қайшы келмейтiн басқа да бiрлестiктерi қоғамдық бiрлестiктер деп танылады.
Қоғамдық бiрлестiктер коммерциялық емес ұйымдар болып табылады.
Қазақстан Республикасының қоғамдық бiрлестiктер туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен оған қайшы
келмейтiн басқа да заң актiлерiнен тұрады.
Азаматтардың бастамасымен құрылған барлық қоғамдық бiрлестiктерге
қолданылады, бұған дiни бiрлестiктер, құрылу тәртiбi мен қызметi өзге заң
актiлерiмен белгiленетiн өзiн-өзi басқару органдары мен қоғамдық ынталы
органдар кiрмейдi.
Қазақстан Республикасы аумағында құрылған және жұмыс iстейтiн шетелдiк
және халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк емес бiрлестiктердiң
құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) қызметiне
қолданылады, бұған дiни бiрлестiктер кiрмейдi. Егер Қазақстан Республикасы
бекiткен халықаралық шартта осы Заңда көзделгеннен өзгеше ережелер
белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Саяси партиялардың кәсiптiк одақтардың және басқа да жекелеген қоғамдық
бiрлестiктер түрлерiнiң құрылуына, қызметiне, қайта ұйымдастырылуына және
таратылуына байланысты ерекшелiктер өзге заң актiлерiмен реттелуi мүмкiн.
Қоғамдық бiрлестiктер жарғыда және Қазақстан Республикасының заңдарында
берiлген өкiлеттiк шегiнде жұмыс iстейтiн басшы органдары арқылы құқықтарға
ие болып, өздерiне мiндеттер алады.
Жарғылық мақсаттарды жүзеге асыру үшiн қоғамдық бiрлестiктер Қазақстан
Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен:
- өз қызметi туралы ақпарат таратуға;
- соттар мен басқада мемлекеттiк органдарда, өзге де қоғамдық
бiрлестiктерде өз мүшелерiнiң құқықтары мен заңды мүдделерiн
бiлдiруге және қорғауға;
- бұқаралық ақпарат құралдарын құруға;
- жиналыстар, митингiлер, демонстрациялар, шерулер мен пикеттер
өткiзуге;
- баспа қызметiн жүзеге асыруға;
- халықаралық коммерциялық емес, үкiметтiк емес бiрлестiктерге
кiруге;
- Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн өзге де
өкiлеттiктi жүзеге асыруға құқылы.
Қоғамдық бiрлестiк:
- Қазақстан Республикасының заңдарын, сондай-ақ жарғыда көзделген
нормаларды сақтауға;
- өз мүшелерiнiң құқықтары мен мүдделерiне қатысты құжаттармен және
шешiмдермен олардың танысу мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге;
- ақша қаражатының келiп түсуi мен жұмсалуы туралы өз мүшелерiн
хабардар етуге;
- тұрақты жұмыс iстейтiн басшы орган орналасқан жердiң және бiрыңғай
мемлекеттiк тiзбеге енгiзiлетiн мәлiметтер көлемiнде басшылар
туралы деректердiң өзгергенi туралы тiркеушi органға хабарлап
отыруға мiндеттi.
Қоғамдық бiрлестiктердiң кәсiпкерлiк қызметi. Қоғамдық бiрлестiктер
жарғылық мақсаттарға қол жеткiзетiндей кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыра
алады. Кәсiпкерлiк қызметтi қоғамдық бiрлестiктер Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес жүзеге асырады.
Қоғамдық бiрлестiктердiң кәсiпкерлiк қызметiнен алынатын табысқа
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық салынуға тиiс.
Қоғамдық бiрлестiктердiң кәсiпкерлiк қызметiнен алынатын табысты қоғамдық
бiрлестiктердiң мүшелерi (қатысушылары) арасында қайта бөлуге болмайды және
ол жарғылық мақсаттарға жету үшiн пайдаланылуға тиiс. Қоғамдық
бiрлестiктердiң өз қаражатын қайрылымдылық мақсаттарға пайдалануына жол
берiледi.
Мемлекет және қоғамдық бiрлестiктер. Мемлекет қоғамдық бiрлестiктердiң
құқықтары мен заңды мүдделерiнiң сақталуын қамтамасыз етедi. Мемлекеттiң
қоғамдық бiрлестiктер iстерiне және қоғамдық бiрлестiктердiң мемлекет
iстерiне заңсыз араласуына, қоғамдық бiрлестiктерге мемлекеттiк органдардың
мiндеттерiн жүктеуге жол берiлмейдi.
Қоғамдық бiрлестiктер мемлекеттiк органдармен ынтымақтасуы және өзара
iс-қимыл етуi, олармен келiсiмдер жасасуы мүмкiн, мемлекеттiк органдармен
шарттар бойынша олар үшiн заңдарда көзделген белгiлi бiр жұмыстар орындауы
мүмкiн.
Қоғамдық бірлестіктер аппараттарының қызметкерлеріне Қазақстан
Республикасының еңбек заңнамасы, Қазақстан Республикасының әлеуметтік
қамсыздандыру және сақтандыру туралы заңнамасы қолданылады.
Заң актiлерiнде көзделген жағдайларда қоғамдық бiрлестiктердiң мүдделерiн
қозғайтын мәселелердi қоғамдық бiрлестiктермен келiсе отырып, мемлекеттiк
органдар шешуi мүмкiн.
Саяси қоғамдық ұйымдарға халықтың белгілі бір тобының мүддесін
білдіріп, қорғайтын, алдына қойған әлеуметтік мақсатқа жету үшін ерікті
түрде мүшелікке кірген, оған материялдық көмек көрсететін, өзін-өзі
басқаратын адамдардың бірлестігі жатады.
Саяси қозғалыстар сияқты қоғамдық ұйымдар да адамдардың мүдделерін іске
асырудың құралы ретінде пайда болады. Қоғамдық ұйымдар қоғамның саяси
өміріне қатысушы адамдардың мақсаттары мен қарым-қатынастарының әр
алуандылығын білдіреді.
Қоғамдық ұйымдар бірлесіп амал-әрекет жасау үшін халықаралық, жалпы
мемлекеттік, аймақтық, ұлттық, жергілікті көлемде ресми және бейресми
сипаттағы одақтарға, халықаралық ұйымдарға бірігуі мүмкін.
Қоғамдық ұйымдар әр түрлі келеді. Оған партиялар, кәсіподақтар, жастар
ұйымдары, кооперативтік бірлестіктер, шығармашылық (творчествалық)
одақтар,әр түрлі ерікті қоғамдар (ғылыми,ғылыми-техникалық, мәдени-ағарту,
спорттық, қорғаныс және т.б) жатады. Қоғамдық ұйымдар арқылы миллиондаған
адамдар өзін-өзі басқаруға белсенді қатысып, өмір мектебінен өтеді.
Қоғамдық ұйымдар мынадай түрлерге бөлінеді:
• Қоғамдық-саяси мүдделеріне сай құрылған ұйымдар. Бұған алдына саяси
мақсаттар қойған ұйымдар жатады.
• Экономикалық мүддесіне қарай құрылған ұйымдар. Топтық белгісіне сай
ұйымдар (кәсіподақтар, шаруалар одағы). Қызмет түріне қарай құрылған
ұйымдар (ғылыми-техникалық, оқу-ағарту, денсаулық сақтау, ұлттық-мәдени,
спорттық, қорғаныс, діни, т.б).
Көпшілік ұйымдардың ішінде айрықша көзге түсетіні-кәсіподақтар.
Кәсіподақ – бір мамандықтың немесе өндірістің бір саласында еңбек ететін
адамдарды біріктіретін қоғамдық ұйым. Алғаш рет кәсіподақтар капитализмге
тұңғыш аяқ басқан Англияда XVIII ғасырдың басында пайда болды [15, б. 22].
Кейінірек олар өнеркәсібі дамыған барлық елдерде қалыптасады. Себебі,
капитализмнің әкелген аяусыз қанауына төтеп беру үшін жалданушы жұмыскерлер
бірігіп, ұйымдасқан түрде өз мүдделерін қорғайды. Олар жеке адамның өмір
сүруіне қажет ілімдер, ережелер мен айлықтар жүйесін меңгеруге, еңбекшілер
мен олардың отбасы мүшелерінің мәдени деңгейін көтеруге көмектеседі.
Кәсіподақтар өз қызметінде жұмысшы табына сүйенген саяси партиялармен
тығыз ынтымақтастықта болып, солармен бірлесе жұмыс істеген елдерде ең
үлкен рөл атқарады. Кәсіподақтар мен партиялар арасында мұндай келісе
қимылдау, әсресе, Ұлыбритания, Германия, Скандинавия елдеріне тән.Бұл
елдерде жұмысшы табының арасында социал-демократтардың ықпалы жоғары. Олар
кәсіподақтарға идеологиялық және саяси жағынан әсер етеді. Кәсіподақтар
қамқоршы партияны күшейте түсуге және олардың үкімет басында ұзағырақ
болуына мүмкіндік жасауға тырысады. Бұл үшін олар жұмыс берушілермен
ымыраға келіп, еңбек нарығында тыныштықты сақтауға күш салады. Мұндайды
жауапты кәсіпорын дейді.
Үкіметке қарсы күрес жүргізуші партиялармен одақтасқан кәсіподақтар
болады. Олар мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатына тікелей әсер
етпейді. Мемлекет тарапынан оларға да ешқандай көмек болмайды мұндай
кәсіподақтарды жауапсыз кәсіподақтар дейді.
Біздің республикамызда кәсіподақтар мемлекеттік және қоғамдық істерді
шешуге араласады. Еңбекшілердің еңбек және тұрмыс жағдайларын жақсарту
олардың материялдық және мәдени дәрежесін арттыруға басты көңіл бөледі.
Олар еңбек және демалыс жағдайларын жүйеге келтіретін заңдар мен
қаулыларды, ұжымдық шарттарды жасауға тікелей қатысады, әлеуметтік
қамсыздандыру ісін басқарады, еңбекті сақтау мен техника қауіпсіздігінің
ережелерін сақталуын қадағалайды. Шаруашылық басшыларын тағайындау мен
босату мәселелері кәсіподақтармен келісіліп шешіледі.
Кәсіподақтар өз міндеттерін үш түрлі жолмен шешеді:
1. Жұмысшылардың экономикалық, әлеуметтік тұрмыс жағдайын түзетуге
арналған өкімет тарапынан жекелеген жеңілдіктердің болуы.
2. Үздіксіз ереуілге шығып, өкіметке күшпен қысым жасау.
3. Кәсіподақтардың өз көзқарасын өкіметтің саясатымен сәйкестендіріп,
мемлекет, кәсіпкерлердің өкілдерімен бірлесе отырып, өзара тиімді шешім
іздестіру.
Қоғамдық қозғалыстар туралы түсінік, белгілері, қызметі.
Саяси қозғалыс деп өкімет билігі үшін күрес арқылы қазіргі жағдайды
өзгертуге немесе үкіметке ықпал жасай отырып, оны нығайтуға тырысқан
қоғамдық күштерді айтады. Саяси қозғалыстың ерекшелігі ол үкімет үшін
немесе үкіметті жүзеге асыру тәсіліне ықпал ету үшін күреседі.
Саяси қозғалыстардың пайда болуына төмендегідей саяси жағдайлар себеп
болады.
Жеке адам өз ойын, көзқарасын өкімет орындарына тікелей жеткізе
алмайды. Сондықтан өзі сияқтылармен топтасады.
Экономикалық және әлеуметтік қайшылықтар себеп болады. Мысалы:
Жаңаөзендегі (1989 ж.) әлеуметтік жағдайға наразылықтан онда Бірлік деген
ұйым құрылды.
Ұлттық мәселелердің шешілмеуі. Мысалы: Азат, Желтоқсан.
Саяси қозғалыстар көпшілік партияны құру жолындағы алғашқы саты болуы
мүмкін. Қозғалыстың партияға тән ұйымы, жұмысының біріңғай бағдарламасы,
басқаруда айқын принциптері болмайды. Әдетте, оның әділеттілік, бостандық,
қарусыздану, бейбітшілік үшін күрес, ұлттың жаңарып өркендеуі, айналадағы
ортаны қорғау, т.с.с. жалпыхалықтық, азаматтық талаптарға негізделген басты
мақсаты қалыптасады. Бұл ұрандар көпшіліктің көңілінен шығып, бастарын
қосады, тіпті өзара айтарлықтай айырмашылықтары бар қоғамдық топтарды да
біріктіруі мүмкін. Көбінесе қозғалыстар стихиялы түрде пайда болады.
Қоғамдық құрылысқа қатынасына қарай саяси қозғалыстар: Консервативтік,
реформистік, революциялық, контрреволюцялық болып бөлінеді.
Саяси қозғалыс бір қалыпта тұрмайды. Ол дамып, өзгеріп отырады және
мынадай сатылардан тұрады:
1. Қозғалысқа қажеттілік және оның пайда болуы
2. Үгіт-насихат, әрекет ету сатысы
3. Дамыған жұмыс кезеңі
4. Саяси қозғалыстың өшу сатысы.
Қоғамдық қозғалыстардың ішінде кең тарағанының бірі – Халық
майдандары. Оларға жалпы қоғамға қатысы бар, әлеуметтік топтардың
барлығының немесе көпшілігінің мүддесін қамтитын мәселерді шешуге
бағытталған бірлестіктер жатады. Олар жалпыдемократиялық принциптердің
негізінде құралады және жұмыс істейді. Онда қатаң айқындалған ұйымның
түрі мен мүшелігі болмайды. Оның құрамында қалың бұқара халықтың мүддесін
көздейтін саяси партиялар, кәсіпорындар жастар және т.б. ұйымдар да кіруі
мүмкін.
Қоғамдағы батыл өзгерістер кезінде саяси күштер дүниеге келіп
қалыптасады. Сол саяси күштерден пайда болған халық майдандары.
Өздеріңнің саяси ықпалы жетіспегенде маңызды мақсатқа жету, саяси
билікті алу үшін саяси партиалардың немесе олардың көсемдерінің бастауымен
құрылғн халық майдандары.
Соғысқа, фашизмге қарсы, демократияны қорғау үшін интерноционалдық
негізде қалыптасқан халық майдандары. Мысалы: 1936 жылы Францияда құрылған
халық майданы фашизмнің дамуына жол бермеді, т.с.с.
Қоғамдық бiрлестiктер азаматтардың саяси, экономикалық, әлеуметтiк және
мәдени құқықтары мен бостандықтарын iске асыру мен қорғау, белсендiлiгi мен
ынталылығын дамыту; кәсiби және әуесқойлық мүдделерiн қанағаттандыру,
ғылыми, техникалық және көркем шығармашылығын дамыту, адамдардың өмiрi мен
денсаулығын сақтау, қоршаған табиғи ортаны қорғау; қайырымдылық қызметке
қатысу; мәдениет-ағарту, спорт-сауықтыру жұмыстарын жүргiзу; тарих және
мәдениет ескерткiштерiн қорғау; патриоттық, құқықтық және адамгершiлiк
тәрбие беру; халықаралық ынтымақтастық кеңейту және нығайту; Қазақстан
Республикасының заңдарында тыйым салынбаған өзге де қызметтi жүзеге асыру
мақсаттарында құрылып, жұмыс iстейдi.
Экстремистiк мақсаттарды көздейтiн қоғамдық бiрлестiктердi құруға және
олардың қызметiне, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында
көзделмеген әскерилендiрілген құрылымдарды құруға тыйым салынады.
Қазақстан Республикасы аумағында әскерилендiрiлген құрылымы, түрi,
арнаулы айырым белгiлерi, гимндерi, жалаулары, вымпельдерi, iшкi тәртiп пен
басқарудың ерекше ережелерi, қаруы, соның iшiнде қару iспеттес заттары бар
әскерилендiрiлген құрамалар үлгiсiндегi қоғамдық бiрлестiктер құруға тыйым
салынады.
Басқа мемлекеттердiң саяси партиялары мен кәсiптiк одақтарының, дiни
негiздегi партиялардың қызметiне, сондай-ақ саяси партиялар мен кәсiптiк
одақтарды шетелдiк заңды тұлғалар мен азаматтардың, шет мемлекеттер мен
халықаралық ұйымдардың қаржыландыруына жол берiлмейдi.
Азаматтардың денсаулығы мен адамгершiлік негiздерiне қастандық жасайтын
қоғамдық бiрлестiктер құруға және олардың қызметiне, сондай-ақ тiркелмеген
қоғамдық бiрлестiктердiң қызметiне жол берiлмейдi.
Қоғамдық бiрлестiктер құрудың және олардың қызметiнiң принциптерi.
Қоғамдық бiрлестiктер заң алдында тең. Қоғамдық бiрлестiктер қызметiн
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен өзге де заң актiлерi шеңберiнде
жүзеге асырады.
Қоғамдық бiрлестiктер өз мүшелерiнiң (қатысушыларының) ерiктiлiгi, тең
құқықтылығы, өзiн-өзi басқару, қызметiнiң заңдылығы, есептiлiгi мен
жариялылығы негiзiнде құрылып, жұмыс iстейдi.
Азаматтың қоғамдық бiрлестiк қызметiне қатысуы немесе қатыспауы оның
құқықтары мен бостандықтарын шектеу үшiн негiз бола алмайды. Ресми
құжаттарда қоғамдық бiрлестiкке мүшелiк (қатысу) туралы көрсетудi талап
етуге жол берiлмейдi.
Қоғамдық бiрлестiктердiң мәртебесi. Қазақстан Республикасында
республикалық, аймақтық және жергiлiктi қоғамдық бiрлестiктер құрылып,
жұмыс iстеуi мүмкiн.
Қазақстан Республикасы облыстарының жартысынан астамының аумағында
өздерiнiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi) бар
бiрлестiктер республикалық қоғамдық бiрлестiктерге жатады.
Қазақстан Республикасы облыстарының жартысынан азының аумағында өздерiнiң
құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi) бар бiрлестiктер
аймақтық қоғамдық бiрлестiктерге жатады.
Жергiлiктi қоғамдық бiрлестiктерге Қазақстан Республикасының бiр облысы
шегiнде жұмыс iстейтiн бiрлестiктер жатады.
Республикалық және аймақтық қоғамдық бiрлестiктер өз мәртебесiн растау
үшiн тiркелген күннен бастап бiр жыл өткенге дейiн осы бiрлестiктi тiркеген
органға құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) аумақтық
әдiлет органдарында есептiк тiркеуден өткенiн растайтын құжаттардың
көшiрмелерiн табыс етуге мiндеттi.
Қоғамдық бiрлестiктер одақтары (қауымдастықтары). Белгiленген тәртiппен
құрылған және тiркелген қоғамдық бiрлестiктер, түрiне қарамастан, одақтар
(қауымдастықтар) қабылдаған құрылтай шарттары мен жарғылары негiзiнде жаңа
заңды тұлға жасай отырып, қоғамдық бiрлестiктер одақтарын
(қауымдастықтарын) құруға, сондай-ақ халықаралық одақтарға
(қауымдастықтарға) қатысушы болуға құқылы.
Қоғамдық бiрлестiктер, соның iшiнде халықаралық бiрлестiктер
одақтарының (қауымдастықтарының) қызметi мен мемлекеттiк тiркелу тәртiбi
Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес белгiленедi.
Халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес үкiметтiк емес
бiрлестiктердiң Қазақстан Республикасы аумағындағы қызметi. Қазақстан
Республикасы аумағында халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес,
үкiметтiк емес бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен
өкiлдiктерi) құрылып, жұмыс iстей алады.
Халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес, үкiметтiк емес
бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi), егер
олар Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн болса, сол
бiрлестiктердiң жарғыларын басшылыққа алады.
1.1.2 Қоғамдық бiрлестiктердi құру, қайта ұйымдастыру, тарату
Қоғамдық бiрлестiк Қазақстан Республикасы азаматтарының жарғы
қабылданып, басшы органдар мен қалыптастырылатын құрылтай съезiн
(конференциясын, жиналысын) шақыратын, кемiнде он адамнан тұратын тобының
бастамасы бойынша құрылады.
Қоғамдық бiрлестiктердiң заңды тұлға ретiндегi құқық қабiлеттiлiгi ол
Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген тәртiп бойынша
тiркелген кезiнен бастап пайда болады.
Қоғамдық бiрлестiкке мүшелiк (қатысу). Қазақстан Республикасының
азаматтары қоғамдық бiрлестiктердiң мүшелерi (қатысушылары) бола алады.
Саяси партиялардан басқа қоғамдық бiрлестiктердiң жарғыларымен оларға шетел
азаматтарының және азаматтығы жоқ адамдардың мүшелiгi (қатысуы) көзделуi
мүмкiн.
Он алты жасқа толған азаматтар саяси партиялар жанындағы жастардың
қоғамдық бiрлестiктерiнiң мүшелерi (қатысушылары) бола алады. Өзге де
қоғамдық жастар және балалар бiрлестiктерi мүшелерiнiң жас шамасы солардың
жарғыларымен (ережелерiмен) белгiленедi.
Мүшелiкке ие болу және одан айрылу ережелерi мен тәртiбi қоғамдық
бiрлестiктердiң жарғыларымен белгiленедi.
Әскери қызметшiлер, ұлттық қауiпсiздiк органдарының, құқық қорғау
органдарының қызметкерлерi және судьялар партияларда, кәсiптiк одақтарда
болмауға, қандай да бiр саяси партияны қолдап әрекет етпеуге тиiс.
Қоғамдық бiрлестiктiң жарғысы. Қоғамдық бiрлестiктiң жарғысында мыналар
көзделуге тиiс:
1) қоғамдық бiрлестiктiң атауы, қызметiнiң мәнi мен мақсаттары;
2) қоғамдық бiрлестiкке мүшелiк (қатысу), мүшелiкке ие болу және одан
айырылу ережесi мен тәртiбi, мүшелерiнiң (қатысушылардың) құқықтары
мен мiндеттерi;
3) қоғамдық бiрлестiктiң ұйымдық құрылымы, құрылымдық бөлiмшелердiң
(филиалдар мен өкiлдiктердiң) құқықтық жағдайы және шегiнде өз
қызметiн жүзеге асыратын аумақ;
4) басшы органдарды құру тәртiбi, олардың құзыретi мен өкiлеттiк
мерзiмдерi, қоғамдық бiрлестiктiң тұрақты жұмыс iстейтiн басшы
органы орналасқан орны;
5) қоғамдық бiрлестiктiң ақша қаражаты мен өзге де мүлкiнiң
қалыптастырылу көздерi, қоғамдық бiрлестiк пен оның құрылымдық
бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) мүлiктi басқару
жөнiндегi құқықтары;
6) қоғамдық бiрлестiктiң жарғысына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу
тәртiбi;
7) қоғамдық бiрлестiктi қайта ұйымдастыру мен тарату тәртiбi, қоғамдық
бiрлестiк таратылған жағдайда оның мүлкiнiң тағдыры.
Жарғыда қоғамдық бiрлестiктiң қызметiне қатысты, Қазақстан Республикасы
заңдарына қайшы келмейтiн өзге де ережелердiң көзделуi мүмкiн.
Жарғы қабылдау, оған өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу қоғамдық
бiрлестiктiң жоғары органы - съездiң (конференцияның, жиналыстың)
құзыретiне ғана жатады.
Қоғамдық бiрлестiктi мемлекеттiк тiркеу және қайта тiркеу.
Республикалық, аймақтық қоғамдық бiрлестiктердi, шетелдiк және халықаралық
коммерциялық емес, үкiметтiк емес бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерiн
(филиалдары мен өкiлдiктерiн) мемлекеттiк тiркеудi Қазақстан
Республикасының Әдiлет министрлiгi жүзеге асырады [16, б. 45].
Жергiлiктi қоғамдық бiрлестiктердi, филиалдар мен өкiлдiктердi
мемлекеттiк тiркеудi аумақтық әдiлет органдары жүзеге асырады.
Қоғамдық бiрлестiктердi мемлекеттiк тiркеу мен қайта тiркеу заңды
тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу туралы заңдарда көзделген тәртiп пен
мерзiмдерде жүргiзiледi.
Қоғамдық бiрлестiктi тiркеу үшiн ол құрылған күннен бастап екi ай
мерзiм iшiнде тiркеушi органға өтiнiш берiледi. Өтiнiшке жарғы, жарғыны
қабылдаған құрылтай съезiнiң (конференциясының, жиналысының) хаттамасы,
бiрлестiктi құру бастамашылары туралы мәлімет және қоғамдық бірлестіктің
тұрған жерін, сондай-ақ заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеуден өткiзгенi
үшiн алымның төленгенiн растайтын құжаттар қоса тiркеледi.
Қоғамдық бiрлестiктi тiркеу туралы өтiнiш беру үшiн белгiленiп, дәлелдi
себептермен өткiзiп алынған мерзiмдi тiркеудi жүзеге асыратын орган қалпына
келтiредi.
Заңдарда көзделген реттерде қоғамдық бiрлестiк қайта тiркелуге тиiс.
Қоғамдық бiрлестiктердi тiркеу және қайта тiркеу үшiн Қазақстан
Республикасының Салық кодексiнде белгiленген тәртiппен заңды тұлғаларды
мемлекеттiк тiркеуден өткiзгенi үшiн алым алынады.
Қоғамдық бiрлестiктердiң филиалдары мен өкiлдiктерiн есептiк тiркеу.
Қоғамдық бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен
өкiлдiктерi) есептiк тiркелуге тиiс.
Шетелдiк және халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк емес
бiрлестiктердiң филиалдары мен өкiлдiктерiн есептiк тiркеудi Қазақстан
Республикасының Әдiлет министрлiгi жүргiзедi.
Қоғамдық бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерiн (филиалдары мен
өкiлдiктерiн) есептiк тiркеу аумақтық әдiлет органдарында жүргiзiледi.
Есептiк тiркеуден өту тәртiбi мен мерзiмдерi заңды тұлғаларды тiркеу туралы
заңдармен реттеледi.
Мемлекеттiк тiркеу мерзiмiнде құрылтай құжаттарына сараптама
жүргiзiлген, саяси партиялар мүшелерiнiң тiзiмдерi тексерiлген жағдайларда,
сондай-ақ заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу туралы заң актiлерiнде
көрсетiлген негiздер бойынша үзiлiс жасалады.
Мемлекеттiк тiркеуден бас тарту. Қоғамдық бiрлестiктi, оның құрылымдық
бөлiмшесiн (филиалы мен өкiлдiгiн) тiркеуден бас тарту заңды тұлғаларды
мемлекеттiк тiркеу туралы заңдарға сәйкес жүргiзiледi.
Тiркеуден бас тартуға сот тәртiбiмен шағым жасалуы мүмкiн.
Қоғамдық бiрлестiктi қайта ұйымдастыру және тарату. Қоғамдық
бiрлестiктi қайта ұйымдастыру (қосу, бiрiктiру, бөлу, бөлiп шығару, қайта
құру) оның жарғысында және Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген
тәртiппен қоғамдық бiрлестiк органының шешiмi бойынша жүзеге асырылады.
Қоғамдық бiрлестiктi тарату Қазақстан Республикасының заңдарында
көзделген негiздер мен тәртiп бойынша жүзеге асырылады.
Қоғамдық бiрлестiктiң рәмiзi. Қоғамдық бiрлестiктердiң Қазақстан
Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн өз рәмiзi (жалауы, гимнi,
эмблемасы, вымпелдерi, омырау белгiлерi) болуы мүмкiн.
Қоғамдық бiрлестiктердiң толық және қысқартылған атауы мен оның рәмiзi
Қазақстан Республикасының және басқа мемлекеттердiң, мемлекеттiк
органдардың, Қазақстан Peспубликасында тiркелген қоғамдық бiрлестiктердiң,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарын бұзушылыққа байланысты
таратылған қоғамдық ұйымдардың атауы мен рәмiзiн толық немесе олардың
елеулi бөлiгін қайталамауға тиiс.
Қоғамдық бiрлестiк рәмiзінiң сипаттамасы мен эскиздерi жарғыда
бекiтiледi. Қоғамдық бiрлестiктер туралы заңдарды бұзу Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген тәртiп бойынша жауап беруге әкеп
соқтырады.
Қоғамдық бiрлестiктер туралы заңдарды бұзғандық үшiн бұған кiнәлi заңды
және жеке тұлғалар, соның iшiнде мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдары
және қоғамдық бiрлестiктердiң басшы органдарының құрамына кiретiн адамдар
жауапты болады.
Қоғамдық бiрлестiктiң қызметiн тоқтата тұру. Қоғамдық бiрлестiктiң
қызметi Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары бұзылған немесе
қоғамдық бiрлестiк өз жарғысында белгiленген мақсаттар мен мiндеттер
шегiнен шығатын әрекеттерi бiрнеше рет жасаған жағдайларда прокуратура,
iшкi iстер органдарының ұсынуы немесе азаматтардың арыздары негiзiндегi сот
шешiмi бойынша үш айдан алты айға дейiнгi мерзiмге тоқтатыла тұруы мүмкiн.
Қоғамдық бiрлестiктiң қызметi тоқтатыла тұрған жағдайда оған барлық
бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалануға, үгiт және насихат жүргiзуге,
митингiлер, демонстрациялар және басқа бұқаралық шаралар өткiзуге, сайлауға
қатысуға тыйым салынады. Оның банк салымдарын пайдалану құқығы да тоқтатыла
тұрады, бұған еңбек шарттары бойынша есеп айырысу, өз қызметi нәтижесiнде
келтiрiлген шығынның орнын толтыру мен айыппұл төлеу қосылмайды.
Егер қоғамдық бiрлестiк өз қызметiн тоқтата тұруға негiз болған тәртiп
бұзушылықты қызметi тоқтатыла тұратын болып белгiленген мерзiм iшiнде
жойса, аталған мерзiм аяқталған соң қоғамдық бiрлестiк өз қызметiн қайта
бастайды. Қоғамдық бiрлестiк Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылуын
жоймаған жағдайда, не оларды қайталап бұзған жағдайда прокуратура, ішкi
iстер органдары, сондай-ақ азаматтар сотқа оны тарату туралы арызбен
жүгiнуге құқылы.
Қоғамдық бiрлестiктердiң халықаралық байланыстары. Қазақстан
Республикасының қоғамдық бiрлестiктерi өздерiнiң жарғыларына сәйкес
халықаралық байланыстар орнатып, тиiстi келiсiмдер жасасуы, дiни
бiрлестiктерден басқа халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк емес
бiрлестiктерге ұжымдық мүшелер ретiнде кiруi мүмкiн.
Қазақстан Республикасының қоғамдық бiрлестiктерi жалпы жұрт таныған
принциптер мен халықаралық құқық нормалары, халықаралық шарттар мен тиiстi
мемлекеттердiң заңдары негiзiнде шет мемлекеттерде өздерiнiң құрылымдық
бөлiмшелерiн (филиалдары мен өкiлдiктерiн) құра алады.
Қазіргі уақытта мынадай саяси қозғалыстар бар:
Консервативтік бағыттағы қозғалыстар: өткенді көксеу, дәріптеу, оны
сынсыз қабылдау, сонымен қатарлы дәстүрлі саяси формалар мен институттарға
ерекше сенім арту.
Реформистік бағыттағы қозғалыстар: олар капиталистік қоғамды бірте-
бірте реформалауды мақсат етеді.
Демократиялық қозғалыстар: өзекті мәселелерді демократиялық тұрғыда
шешуге бағытталған әр түрлі либералдық, діни, бейбітшілік және т.б.
ұйымдардың қызметі.
Неоконсервативтік қозғалыстар: мемлекеттік капитал мүддесіне бағыну,
қызмет ету, жеке- дара белсенділікті, әлеуметтік-теңсіздікті қолдау,
дәстурлі моральдық мұраттарды дамытуды көздейді.
Революциялық бағыттағы қозғалыстар: бұлар қоғамның әлеуметтік-
экономикалық құрылымында сапалы өзгерістер жасау арқылы дамудың
прогрессифті жолына түсуді көздейтін жұмысшы және коммунистік қозғалыстар.
Басқа елдердегі сияқты Қазақстанда да қоғамдық қозғалыстар мен ұйымдар
баршылық. Алдына қойған мақсаттарына қарай оларды былайша топтастыруға
болады.
Экологиялық бағыттағы ұйымдар. Оларға жататындар Невада-Семей
қозғалысы, Арал-Азия-Қазақстан халықаралық қоғамдық комитеті, Табиғат
комитеті, т.с.с.
Ұлт мәселесін шешуге тырысқан топтар. Оларға: Қазақстанның
Азатазаматтық қозғалысы, славяндардың республикалық қоғамдық Лад
қозғалысы, Русская община, Единство қоғамдық бірлестігі, республикадағы
казактар қозғалысы, неміс, ұйғыр, грек, кәріс және т.б. мәдениет
орталықтары.
Тарихи-ағартушылық қоғамдар: Мемориал, Әділет, Ақиқат т.б.
Әлеуметтік талаптар қойған ұйымдар: Атамекен, Алтын бесік,
Жерұйық, Шаңырақ және т.с.с.
Сонымен қатар республикада ардагерлер, әйелдер, жастар одақтары және
т.б. көптеген қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар бар. Осылардың бәрі, өз
ерекшеліктері болуына қарамастан еңбекшілердің белсенділігін арттырып,
Қазақстанның гүлденіп өркендеуіне, тұрақты дамуына үлестерін қосқанда ғана
мақсаттарына жетпек.
Енді соңғы мәліметтер бойынша бір ғана Қарағанды облысында 6 саяси
партия, 8 саяси мақсаттағы қоғамдық қозғалыстар, 16 жастар ұйымдары, 6
әйелдер ұйымдары, 13 ұлттық мәдени орындар, 2 табиғат қорғау қозғалысы, 15
тәуелсіз кәсіподақ, 85 діни бірлестіктер, 273 басқа да әр түрлі ұйымдар мен
бірлестіктер бар [4].
Енді барлық облыстардың қоғамдық қозғалыстары мен бірлестіктерінің
қанша екенін ескерсек, түсінігіміз кеңейе түспек. Егемендік, тәуелсіздік
алу қоғамдық-саяси ұйымдар мен қозғалыстардың жұмысын түбірінен қайта
құруға объективті негіз қалады.
Ұйымдар мен қозғалыстар саяси процеске тартылды, өмірді өзгерту және
жақсарту олардың іс-әрекетіне де байланысты деген түсінік әрбір адамның
санасына ене бастады. Бұл-тоталитарлық саяси режимінен демократиялық өмірге
енудің айғағы болды. Бұқараның іс-қимылының артуына, көптеген саяси-
қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстардың өмірге келуіне жағдай жасады.
Жеке ұйымдар мен қозғалыстар: Азат азаматтық қозғалысы. Бұл ұйым
1990 жылдың шілде айында Алматы қаласында құрылды, әр түрлі партия,
кәсіподақ, әйелдер, ардагерлер, діни, жастар, т.б. ұйымдарды біріктіреді.
Іс-әрекеттің нысаны мен тәсілдерінің негізі: мемлекеттік билік органдарын
конституциялық жолмен қалыптастыру; баламалы заң жобаларын жасау; жоғарғы
және жергілікті ұйымдардың қабылдайтын саяси шешімдеріне; жиналыс, митингі,
шеру тарту ісіне қатынасу.
Азаттың бөлімшелері барлық облыстарда бар, жоғарғы органы-съезд, 300-
ден астам мүшелері бар. Ең көп мүшелері Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл,
Қызылорда,Алматы, Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында.
Азат басқа елдердегі осындай қозғалым ұйымдары мен тікелей байланысты.
Азат газетін шығарады, Қазақ тілі қоғамымен тікелей байланыста.
Азат қозғалысы республика жерінде өз жарғысына, Конституцияға сәйкес
жұмыс жүргізеді. Негізгі мақсаты-толық саяси-экономикалық тәуесіздікке қол
жеткізу, әлеуметтік, әділеттілік және демократия принциптерін іске асыру,
барлық азаматтардың материялдық және рухани өмірін қамтамасыз ету.
Экономика саласында жер, кен байлықтары, су, орман және басқа да
байлықтар республиканың меншігі. Жер сатылмауы керек, бірақ қажеттілікке
қарай жалға беріледі. Ұлт мәселесінде барлық азаматтар тең құқықты, ұлтына,
дініне қарай бөлінбеу керек.
Қазақ мектебінің және тәрбиенің ұлттық тұжырымдамасы жасалуы керек.
Қазақстан тарихы, қазақ тілі және әдебиеті барлық оқу орындарында дербес
пән ретінде оқытылуы қажет. Басқару жүйесінде тоталитарлық үстемдікке,
әкімшіл-әміршіл жүйеге қарсы күрес жүргізілуі қажет.
Әділет тарихи-ағартушылық қоғамы - жарғысы, бағдарламасы бар. Қоғам
мүшелері 19 халық комиссарының (министірдің), 1938 жылы Алматы маңында
атылғандардың көмілген жерлерін анықтады. Сталиндік қуғын-сүргінге
ұшырағандарды еске алу үшін қаржы жинады.
Қазіргі уақытта Әділеттің Астана, Қарағанды, Шымкент, Алматыда жергілікті
ұйымдары бар. Қоғам мүшелері 1500-ге жуық, негізіне студенттер және қоғам
қайраткерлері.
Ақиқат тарихи-ағартушылық қоғамы 1988 жылы желтоқсанның 13-інде
құрылды. Қоғамның мақсатының бірі – халықтың ескі әдет-ғұрпын қалпына
келтіру, туған өлкенің тарихын зерттеу, қазақ және басқа халықтардың ұлттық
тілін дамыту. Қуғын-сүргінге ұшырағандар туралы бірнеше мақалалар және
кітаптар жариялады. Қоғамның үш мыңнан астам мүшесі бар. Алматы, Оңтүстік
Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Ақмола облыстарында бөлімшелері бар. Қоғам
жұмысына негізінен зиялы қауым өкілдері мен студент жастар қатынасады.
Қауымның іс-әрекеті жарғы және бағдарламасына сәйкес орыс және басқа
да славян халықтарының рухани өркендеуінің, олардың мәдениетін, білімінің
барлық дәрежесін дамытуға бағытталған, Қазақстанда азаматтық қоғам құруға
әсер етуі қаралған. Қауым Русский вестник атты газет шығарады, жастарды
мүше етіп тартуға көптеген шара қолдануда.
Қауым 1992 жылы мемлекеттік екі тілділікті жақтап қол жинады, Шығыс
Қазақстан облысында өткізілген митингілерді жақтады. 1993 жылдың қаңтар
айында президент атына Орыс университетін ашуды сұрап хат жолдады.
Жастардың рухани және дене шынықтыру дайындығын жақсарту мақсатында
олардың спорттық – патриоттық клубқа мүше болуын насихаттайды. Жастар
клубын ұйымдастыру үшін спорт залдарын жалға алуға қаражат бөлді.
Көркемөнер ұжымдарын құруға ат салысады.
Наурыз айының 21 күні құрылды, 10 мыңнан астам мүшесі бар, орталығы
Астана қаласында.Қозғалыстың негізгі мақсаты – Қазақстан Республикасында
тұратын славян халықтарының тілін, мәдениетін, рухани өмірін гүлдендіру,
республикада демократияны, азаматтырдың саяси, экономикалық, әлеуметтік-
мәдени құқықтары мен бостандығын, бейбітшілікті, халықтар достығын дамыту,
нығайту.
Қазақстанның әйелдер одағы. Бұл қоғамдық ұйым 1991 жылдың мамыр айында
құрылды. Құрылу мақсаты - әйелдердің қоғамдағы саяси, әлеуметтік,
экономикалық, рухани өмірдегі рөлін арттыру. Одақ республикадағы реформаны
жақтайды. Соңғы 7-8 жылда бұл салада қыруар ұйымдастыру жұмысын атқарады.
Әйелдер қозғалысының мәселелері туралы семинар, мәслихаттар өткізді,
ардагер әйелдерге, көп балалы аналарға, балалар үйіне материалдық көмекті
үнемі ұйымдастырып келеді. Әйелдер қазіргі қоғамда деген халықаралық
конференция өтізді. Қазақстанның әйелдер одағы Орталық Азия елдерінің
халықаралық конгресінің мүшесі.
Қазақстан Республикасының әйелдер кеңесі 1991 жылы қазанның 21-інде
тіркеуден өтті.Басқарма және президиум мүшелері 1991 жылы тамыздың 20-сында
сайланды, ұйымның Жарғысы бар.Бірнеше рет республикалық пленумы өтті.
Әйелдердің кәсіпкерлік іс-қызметі туралы конференция, Семей қаласында
акушер-гинекологтардың республикалық съезін,1993 жылдың қыркүйек айында
Орта Азия елдері әйелдерінің халықаралық конференциясын өткізді.
Қазақстанның жастар одағы. Құрамында 500 мыңнан астам мүшесі бар.
Одақтың мүшелері – Қазақстанның мамандары мен жас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ДІНИ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖАЛПЫ
СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Қоғамдық бірлестік: ұғымы мен құқықтық
реттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.1.1 Қоғамдық бірлестіктің ұғымы, белгілері және қызметiнiң
негiздерi ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1.2 Қоғамдық бiрлестiктердi құру, қайта ұйымдастыру,
тарату ... ... ... ..15
1.2 Діни бірлестіктің жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
1.2.1 Қазақстан республикасындағы ар-ождан және дін бостандығына
құқықты қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ..23
1.2.2 Қазақстандағы дін және мемлекет
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... .28
1.2.3 Дінге қатысты мемлекет саясатының
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ..35
1.3 Діни бірлестіктердің филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу
(қайта тіркеу) үшін құжаттарды рәсімдеу
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 38
2 ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ДІНИ БIРЛЕСТIКТЕ МЕНШIК
ҚҰҚЫҒЫНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ
РЕТТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
2.1 Қоғамдық және діни бiрлестiктердің меншік құқығының мазмұны ,
формалары мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 41
2.2 Меншік құқығының субъектілері мен
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 46
2.3 Меншік құқығының
объектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..52
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
0
КІРІСПЕ
Тақырыптын өзектілігі. Конституциямызда: Қазақстан Республикасы өзін
демократиялық зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары
мен бостандықтары деп көрсетілген [1].
Мемлекет пен қоғамның дамуы барысында қоғамдық бірлестіктердің
өзіндік үлесі бар. Қоғамдық бірлестіктер өз кезегінде әрбір адамның түрлі
ортақ мақсаттарға жетуіне, мүдделердің тоғысуына және қордаланған
мәселелердің жағдайға сай жетілуіне мүмкіндік жасайды. Қоғамдық
бірлестіктер – мемлекет дамуы барысындағы экономикалық, саяси, әлеуметтік,
рухани салалар бойынша белсенді ықпал етуші маңызды құрылым.
Ал осы қоғамдық бірлестіктердің ішінде – діни бірлестіктердің алатын
орны зор. Өйткені әрбір адамның дінге байланысты ұстанымы, сенімі бар. Ал
ол адамның жалпы өмірлік көзқарасы осы ұстанымдар мен сеніміне негізделген.
Адамдардың діни сенімі, ұстанымы және көзқарасы бойынша топтасуы – бұл өте
берік әрі рухани қаруланған қоғамдық белсенді топ. Мұндай белсенді топтар
ел өмірі мен болашағы үшін, оның дамуы, өзгеруі немесе тығырыққа тірелуі
бағыттарында мүмкіншілігі жоғары ықпалды күш. Демек діни бірлестіктердің
қызметі, оның сәйкесінше құқықтық реттелуі өте маңызды сұрақ. Қазақстан
тәуелсіз ел болып жарияланған соң, дін бостандығы жаңа арнаға түсіп,
Қазақстан Республикасы (әрі қарай - ҚР) өзін зайырлы мемлекет деп
жариялады.
Қоғамдық бірлестік дегеніміз басқару, әлеуметтік, мәдени, саяси-
экономикалық құқықтар мен бостандықтарды іске асыру және қорғау табиғи
ортаны қорғау, мәдени ағарту, патриоттық және адамгершілік тәрбиені беру
денсаулық және спортты дамыту, халықаралық достықты дамыту мақсаты болып
саналатын ортақ жетістіктерге жету үшін құрылған ерікті ұйым. Қоғамдық
бірлестіктерге қатысты ережелер ҚР-ның қоғамның бірлестіктер туралы
заңымен, саяси партиялар туралы заңымен, кәсіптік одақтар туралы заңымен
және коммерциялық емес заңды тұлғалар туралы заңымен реттелінеді.
Діни бірлестіктер дегеніміз рухани қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
құрылған ұйымды айтамыз. Діни бірлестіктің құрамында 10 адамнан кем
болмауға тиісті. Діни бірлестік туралы жалпы ережелер діни сенім бостандығы
және діни бірлестіктер туралы заңымен реттелінеді.
Қоғамдық пен діни ұйымдар құрылтайшы-қатысушыларының ешқандай мүліктік
құқықтары болмайтын заңды тұлғаларға жатады.
Жеке тұлғалармен қатар, заңды тұлғалар да азаматтық-құқықтық
қатыныстардың субъектілері бола алады. Заңды тұлға дегеніміз-бұл мүліктік
қатыныстардың басқа субъектілері ұйымдастырған, құрған және құқықтар мен
міндеттер берген субъект. Заңды тұлғаның құрылтайшылары (құрушылары) оны
мүліктік қатынастардың субъектілері ретінде өзінен бөлу мақсатында құрады.
Жалпы алғанда заңды тұлғалар азаматтық құқық саласының негізгі
бөлімдерінің қатарына кіреді. Қоғамның өмірі адамдардың, азаматтардың бір-
бірімен қатысуынсыз, одақтарсыз бір-бірлерінің күштерін біріктірмесе еш
жетістіктерге жетпес еді. Заңды тұлғалар азаматтық айналымның көптеген
қатынастарына қатысады. Азаматтар күнделікті өмірде қандай қарым-
қатынастарға түссе сол қатынастар негізінен көбінесе заңды тұлғалармен
байланысты болады. Ол қатынастарға еңбек, саяси, нарықтық, экономикалық,
әлеуметтік, қаржылық және т.б. көптеген қатынастарды жатқызуға болады. Сол
себепті заңды тұлғаларға қатысты мәселелер қай уақытта болмаса да
өзектілігін жоғалтпайды және олар үнемі зерттеліп тұруы қажет.
Қызмет ету мақсаттарына заңды тұлғаларды жіктеу Қазақстан
Республикасы Азаматтық қодексінің (әрі қарай – АК) 34-бабының негізінде
коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар бойынша жүргізіледі [2].
Коммерциялық емес ұйымдардың құқық қабілеттілігі туралы мәселені
жеке қарастыру керек. Олардың құқық қабілеттілігін арнайы құқық
қабілеттілік ретінде сипаттау керектігі даусыз, өйткені заң мұндай
ұйымдардың белгілі бір-басқару, әлеуметтік, үйлестіру, қайырымдылық және
т.б.с. мақсаттар үшін құрылатынын айқын көздейді. Сондықтан коммерциялық
емес заңды тұлғалар өздерінің жарғыларында көзделген қызмет түрлерімен ғана
айналыса алады.
Қазақстан Республикасы азаматтарының бiрлесу бостандығына құқығын iске
асыруға, сондай-ақ қоғамдық бiрлестiктердiң құрылуына, қызметiне, қайта
ұйымдастырылуына және таратылуына байланысты пайда болатын қоғамдық
қатынастар.
Қазақстан Республикасында саяси партиялар, кәсiптiк одақтар және
азаматтардың ортақ мақсаттарға жету үшiн ерiктi негiзде құрылған, заңдарға
қайшы келмейтiн басқа да бiрлестiктерi қоғамдық бiрлестiктер деп танылады.
Қоғамдық бiрлестiктер коммерциялық емес ұйымдар болып табылады.
Қазақстан Республикасының қоғамдық бiрлестiктер туралы заңдары [3]
Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен оған
қайшы келмейтiн басқа да заң актiлерiнен тұрады.
Мемлекет қоғамдық бiрлестiктердiң құқықтары мен заңды мүдделерiнiң
сақталуын қамтамасыз етедi. Мемлекеттiң қоғамдық бiрлестiктер iстерiне және
қоғамдық бiрлестiктердiң мемлекет iстерiне заңсыз араласуына, қоғамдық
бiрлестiктерге мемлекеттiк органдардың мiндеттерiн жүктеуге жол берiлмейдi.
Қоғамдық бiрлестiктер мемлекеттiк органдармен ынтымақтасуы және өзара iс
қимыл етуi, олармен келiсiмдер жасасуы мүмкiн, мемлекеттiк органдармен
шарттар бойынша олар үшiн заңдарда көзделген белгiлi бiр жұмыстар орындауы
мүмкiн.
Қазақстандағы діни жағдайға оның ұлттық, демографиялық ерекшеліктері
мен ішкі және шетелдегі саяси, экономикалық, рухани, әлеумет мәдениеті
жағдайы белсенді ықпал етуде.
Қазақстан көп ұлттық және көп дінді мемлекет. Оның халқы дәстүр
бойынша, дінге жуық емес және дінмен санасады. Сунниттік ислам мен орыс
православиесінің басымдылығы екі ірі ұлттың басымдылығына сай келеді
(қазақтар - 52% және орыстар - 36%). Бірақ, ислам мен православиені
ұстанушылардың нақты саны туралы сенімді мәліметтер жоқ. Мысалы, Қазақстан
мұсылмандарының рухани басқармасы (ҚМРБ) елде 11 млн. мұсылман бар, ал,
Қазақстанның орыс православие шіркеуі (ҚОПШ) – елде 6 млн. Православие
ұстанатын христиандар бар деп санайды. Барлығын санағанда, 17 млн адам
болады [4].
2010 ж 1 қаңтардағы жағдай бойынша мәліметтерге сәйкес, елде 3500
астам діни бірлестіктер, 15 қайырымдылық қоры мен 50 конфессиялардың
өкілдері ретінде діни қызметке байланысты басқа да қоғамдар қызмет
атқарған. Мемлекеттік билік органдарында діни бірлестіктердің 85% жуығы
тіркелген. Сенушілердің 2302 ғибадат үйлері бар, оның ішінде мұсылмандікі –
1587, православиенікі – 228, католиктердікі – 69, протестанттық – 40,
иудаистік – 10 және басқа да діни бағыттағы – 7. Тәуелсіздік жылдары діни
бірлестіктердің саны 5 есе өсті. Осы жылдарда республикада жаңа 30 астам
конфессиялар мен деноминациялар пайда болды [4].
Діни география жағынан қарасақ, ең діни аймақтар – Оңтүстік және Батыс
Қазақстан, дінге онша жуық емес – Солтүстік, Шығыс және Орта Қазақстан.
Тәуелсіздік жылдары бұрын дін танушы мамандардың аз қатарына ғана
белгілі болған әртүрлі миссиялар мен қауымдар елде пайда болды. Ең алдымен,
ол методизм мен неопротестантизм, индуизм мен сунниттік емес ислам діни
ұйымдары, Бахаи сенімі, Саентология, Бірлесу шіркеуі, Соңғы Өсиет шіркеуі,
Ұлы Ақ Бауырластық (ЮСМАЛОС) сияқты қозғалыстар мен сенімдер т.б.
Жаңа діни қозғалыстар мен миссионерлердің Қазақстанды рухани жаулап
алғаны туралы көбінесе, бұқаралық ақпарат құралдары қалыптастыратын пікірге
қарамастан, объективті зерттеулер басқа діни конфессияларды ұстанушыларға
қарағанда, оларды ұстанушылар санының аздығын көрсетеді.
Қазіргі көп жақтық діни жағдайда мемлекет саясатында діни қауымдар мен
топтар қызметіндегі барлық ерекшеліктерді, жалпы және жеке бағыттарды
ескеру керек.
Дипломдық жұмыстың жоспары – Қазақстан Республикасы Азаматтық
заңнамасы бойынша қоғамдық және діни ұйымдардың меншік құқықтарының
субъектілері мен объектілерін қарастыруі.
Жоспарға сәйкес автор есептерді құрастырды:
• қоғамдық және діни бірлестіктердің жалпы сипаттамасын зерттеу;
• қоғамдық бірлестік: ұғымы мен құқықтық реттелуін қарастыру;
• қоғамдық бірлестіктің ұғымы, белгілері және қызметiнiң негiздерiн
зерттеу;
• қоғамдық бiрлестiктердi құру, қайта ұйымдастыру, таратуын қарастыру;
• діни бірлестіктің жалпы сипаттамасын қарастыру;
• Қазақстан Республикасындағы ар-ождан және дін бостандығына құқықты
қамтамасыз етуін қарастыру;
• Қазақстандағы дін және мемлекет қатынастарын қарастыру;
• дінге қатысты мемлекет саясатының мәселелерін зерттеу;
• діни бірлестіктердің филиалдары мен өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта
тіркеу) үшін құжаттарды рәсімдеу ережелерін қарастыру;
• қоғамдық және діни бiрлестiктердің меншік құқығының құқықтық реттелуін
қарастыру;
• қоғамдық және діни бiрлестiктердің меншiк құқығының мазмұны, формалары
мен түрлерін қарастыру;
• меншік құқығының субъектілері мен нысандарын қарастыру;
• меншік құқығының объектілерін қарастыру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Қазіргі заң ғылымы, нарықтық экономикада
қолданыста бар Қазақстан Республикасының заңды тұлғалардың меншік құқығы
туралы проблемаларға ерекше көңіл бөле отырып жаңа нормативтік актілерді
қабылдау қажеттілігі негізінде зерттеу жұмыстары жүргізілуде.
Қазақстандық зангер–ғалымдардың арасында заңды тұлғалардың меншік
құқығы туралы проблемаларды Ю.Г.Басин, И.В. Амирханова, Г.А. Жайлин, С.И.
Климкин, М.К.Сүлейменов және тағы да басқа ғалымдар көп еңбек жазған. Сол
еңбектер оның көп зерттелгендігінің дәлелі бола алады. Ресей
зангер–ғалымдардың арасында Д.М. Генкин, А.В. Толстой т. б. атап өтуге
болады.
Дипломдық жұмыстын авторы сол зангер–ғалымдардың жазған әдебиеттерін
пайдаланған.
Жұмыстың әдістемелік және теориялық негізі. Автор дипломдық жұмысты
орындауда құқықтық, тарихи, теориялық және статитстикалық әдістерді
қолданған.
Автор дипломдық жұмысты орындауда мынадай Қазақстандық және Ресей
зангер–ғалымдардың әдебиеттерін пайдаланған: Ю.Г.Басин, И.В. Амирханова,
Г.А. Жайлин, С.И. Климкин, М.К.Сүлейменов, Г.М. Генкин, А.В. Толстой және
тағы да басқа.
Сонымен қатар дипломдық жұмысты орындауда ресейлік заңгер –
ғалымдардың еңбектерін пайдаланған. Және де азаматтық құқықтық қатынастыры
мен коммерциялық емес заңды тұлғаларды реттейтін тиісті нормативтік
құқықтық актілерді – Қазақстан Республикасында казіргі қолданылатын
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексті және басқада қолданылатын
заңдарының нормаларын қарастырған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыстың құрылымы:
кіріспеден, екі тараудан, әр тарауға бірнеше сұрақтардан, қорытынды,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Дипломдық жұмыстың 1-ші тарауында Қоғамдық және діни бірлестіктердің
жалпы сипаттамасы қоғамдық бірлестік: ұғымы мен құқықтық реттелуі;
қоғамдық бірлестіктің ұғымы, белгілері және қызметiнiң негiздерi; қоғамдық
бiрлестiктердi құру, қайта ұйымдастыру, тарату; діни бірлестіктің жалпы
сипаттамасы; Қазақстан республикасындағы ар-ождан және дін бостандығына
құқықты қамтамасыз ету; Қазақстандағы дін және мемлекет қатынастары; дінге
қатысты мемлекет саясатының мәселелері; діни бірлестіктердің филиалдары мен
өкілдіктерін есептік тіркеу (қайта тіркеу) үшін құжаттарды рәсімдеу
ережелері туралы сұрақтар қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың 2-ші тарауында Қоғамдық және діни бiрлестiктердің
меншiк құқығынің құқықтық реттелуі қоғамдық және діни бiрлестiктердің
меншiк құқығының мазмұны, формалары мен түрлері; меншік құқығының
субъектілері мен нысандары; меншік құқығының объектілері туралы сұрақтар
қарастырылды.
1 ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ДІНИ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Қоғамдық бірлестік: ұғымы мен құқықтық реттелуі
1. Қоғамдық бірлестіктің ұғымы, белгілері және қызметiнiң негiздерi
Қоғамдық бірлестік дегеніміз басқару, әлеуметтік, мәдени, саяси-
экономикалық құқықтар мен бостандықтарды іске асыру және қорғау табиғи
ортаны қорғау, мәдени ағарту, патриоттық және адамгершілік тәрбиені беру
денсаулық және спортты дамыту, халықаралық достықты дамыту мақсаты болып
саналатын ортақ жетістіктерге жету үшін құрылған ерікті ұйым. Қоғамдық
бірлестіктерге қатысты ережелер ҚР-ның қоғамдық бірлестіктер туралы
заңымен, саяси партиялар туралы заңымен, кәсіптік одақтар туралы заңымен
және коммерциялық емес заңды тұлғалар туралы заңымен реттелінеді [5].
Діни бірлестіктер дегеніміз рухани қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін
құрылған ұйымды айтамыз. Діни бірлестіктің құрамында 10 адамнан кем болмауы
тиіс. Діни бірлестік туралы жалпы ережелер діни сенім бостандығы және діни
бірлестіктер туралы заңымен реттелінеді.
Азаматтық құқық ілімінде заңды тұлғаның, оның ішінде әсіресе
мемлекеттік заңды тұлғалардың маңызы, яғни құқықтық жағдайы жөнінде бірнеше
ілімі бар. Олардың авторлары заңды тұлға институты қандай қоғамдық
қатынастарды білдіреді, онда қандай адамдардың мүдделері қаралмақ,
мемлекеттегі оның орны қандай және заңды тұлғаның мән-мағынасы неде деген
сауалдарға байланысты әртүрлі пікір білдіреді. Азаматтық құқық теориясына
көп еңбек еткен көрнекті ғалым профессор С.И. Аскназий "мемлекеттік
ілімнің" авторы. Ол былай деп айтқан: Мемлекеттік заңды тұлғаның артында
мемлекеттің өзі тұрады да, шаруашылық қызметінің нақты саласында тізгінді
өзі ұстайды". Әдебиетте бұл теорияны көп сынайтындар оған "... егер олай
болса мемлекет өзімен-өзі құқықтық қатынаста болуы керек қой" деген уәж
айтады [6, б. 62].
Академик А.В. Венедиктов "ұжым ілімін" алға тартты. Бұл ғалымның айтуы
бойынша мемлекет заңды тұлғаның артында екі ұжым тұрады делінген: а)
мемлекет атынан барлық халық; ә) аталған заңды тұлғаның жұмысшылары мен
қызметкерлерінің ұжымы [7, б. 14].
Ал, ғалым Д.М. Генкин "әлеуметтік ақиқат теориясын" ұсынады, яғни онда
ол қоғамдағы тауар айналымы қатынастарының тарихи-экономикалық заңдылығын
басшылыққа ала отырып, заңды тұлғаның азаматтық құқықпен жанама түрде
қажеттілікке орай реттелінетінін айтады [8, б. 66]. Профессор Ю.К. Толстой
"директор ілімін" алға тартты, оның пікірінше, мемлекеттік заңды тұлғаның
еркін білдіруші - директоры болып табылады [9, б. 126].
Азаматтық құқықтануда О.А. Красавчиковтың "әлеуметтік байланыстар
ілімі", А.А. Пушкиннің "ұйымдастыру ілімі" Е.А. Сухановтың "мақсатты мүлік"
ілімі тәрізді ғылыми тұжырымдары да айтарлықтай кең тараған [10, б. 45; 11,
б. 78; 12, б.19]. Сөйтіп, заңды тұлғаға "адамдардың қатысы" жөнінде әртүрлі
пікірлер айтылған және де бұл орайда авторлар түрлі белгілерге жүгінеді.
Оның бірінде бұл адамдар заңды тұлға мүддесі үшін әрекет етеді, екіншісінде
адамдардың әрекеті осы институтпен реттелінеді, үшіншісінде адамдардың
әрекеті заңды тұлғаның әрекетімен көрінеді, ал кейде құқықтарды жүзеге
асыруда, мәмлелерді жасауда оның еркі танылады. Кейбір авторлар бұл
белгілерді біріктіруге тырысып, заңды тұлғаның сыртында оның құқықтары мен
міндеттерін "жасырын" атқарушы тұратындығын дәлелдемек болады.
Бұл мәселе туралы батыс-еуропа әдебиетінде де әртүрлі теориялық
көзқарастар кездеседі. Мәселен, К.Ф. Савиньи "фикция теориясының" негізін
қалады. К.Ф. Савиньи көзқарасы бойынша, шын мәнінде құқық субъектісінің
қасиетін тек адам ғана еншілей алады. ал заң шығарушы болса, заңды тұлғаның
сыртында оны әйгілейтін адамдық тұлғаның қасиеті тұрғанын мойындайды.
Сондықтан да заң шығарушы заңдық фикцияға жүгінеді, абстракциялық түсінік
ретінде құқықтың ойдан шығарылған субъектісін алға тартады [13, б. 23]. Ал
неміс ғалымы Гирке болса, "органикалық теорияның" тұжырымын ұсынып, заңды
тұлғаны адам тұлғасымен салыстырады, бұл орайда оны дербес құрылым деп
қарайды. Заңды тұлға туралы ілімде осындай әр қилы пікірлер кездесуінің өзі
оның күрделі құқықтық құбылыс екендігін анық дәлелдей түседі [14, б. 55].
Қазақстан Республикасы азаматтарының бiрлесу бостандығына құқығын iске
асыруға, сондай-ақ қоғамдық бiрлестiктердiң құрылуына, қызметiне, қайта
ұйымдастырылуына және таратылуына байланысты пайда болатын қоғамдық
қатынастар.
Қазақстан Республикасында саяси партиялар, кәсiптiк одақтар және
азаматтардың ортақ мақсаттарға жету үшiн ерiктi негiзде құрылған, заңдарға
қайшы келмейтiн басқа да бiрлестiктерi қоғамдық бiрлестiктер деп танылады.
Қоғамдық бiрлестiктер коммерциялық емес ұйымдар болып табылады.
Қазақстан Республикасының қоғамдық бiрлестiктер туралы заңдары Қазақстан
Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы Заң мен оған қайшы
келмейтiн басқа да заң актiлерiнен тұрады.
Азаматтардың бастамасымен құрылған барлық қоғамдық бiрлестiктерге
қолданылады, бұған дiни бiрлестiктер, құрылу тәртiбi мен қызметi өзге заң
актiлерiмен белгiленетiн өзiн-өзi басқару органдары мен қоғамдық ынталы
органдар кiрмейдi.
Қазақстан Республикасы аумағында құрылған және жұмыс iстейтiн шетелдiк
және халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк емес бiрлестiктердiң
құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) қызметiне
қолданылады, бұған дiни бiрлестiктер кiрмейдi. Егер Қазақстан Республикасы
бекiткен халықаралық шартта осы Заңда көзделгеннен өзгеше ережелер
белгiленсе, халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
Саяси партиялардың кәсiптiк одақтардың және басқа да жекелеген қоғамдық
бiрлестiктер түрлерiнiң құрылуына, қызметiне, қайта ұйымдастырылуына және
таратылуына байланысты ерекшелiктер өзге заң актiлерiмен реттелуi мүмкiн.
Қоғамдық бiрлестiктер жарғыда және Қазақстан Республикасының заңдарында
берiлген өкiлеттiк шегiнде жұмыс iстейтiн басшы органдары арқылы құқықтарға
ие болып, өздерiне мiндеттер алады.
Жарғылық мақсаттарды жүзеге асыру үшiн қоғамдық бiрлестiктер Қазақстан
Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен:
- өз қызметi туралы ақпарат таратуға;
- соттар мен басқада мемлекеттiк органдарда, өзге де қоғамдық
бiрлестiктерде өз мүшелерiнiң құқықтары мен заңды мүдделерiн
бiлдiруге және қорғауға;
- бұқаралық ақпарат құралдарын құруға;
- жиналыстар, митингiлер, демонстрациялар, шерулер мен пикеттер
өткiзуге;
- баспа қызметiн жүзеге асыруға;
- халықаралық коммерциялық емес, үкiметтiк емес бiрлестiктерге
кiруге;
- Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн өзге де
өкiлеттiктi жүзеге асыруға құқылы.
Қоғамдық бiрлестiк:
- Қазақстан Республикасының заңдарын, сондай-ақ жарғыда көзделген
нормаларды сақтауға;
- өз мүшелерiнiң құқықтары мен мүдделерiне қатысты құжаттармен және
шешiмдермен олардың танысу мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге;
- ақша қаражатының келiп түсуi мен жұмсалуы туралы өз мүшелерiн
хабардар етуге;
- тұрақты жұмыс iстейтiн басшы орган орналасқан жердiң және бiрыңғай
мемлекеттiк тiзбеге енгiзiлетiн мәлiметтер көлемiнде басшылар
туралы деректердiң өзгергенi туралы тiркеушi органға хабарлап
отыруға мiндеттi.
Қоғамдық бiрлестiктердiң кәсiпкерлiк қызметi. Қоғамдық бiрлестiктер
жарғылық мақсаттарға қол жеткiзетiндей кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыра
алады. Кәсiпкерлiк қызметтi қоғамдық бiрлестiктер Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес жүзеге асырады.
Қоғамдық бiрлестiктердiң кәсiпкерлiк қызметiнен алынатын табысқа
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық салынуға тиiс.
Қоғамдық бiрлестiктердiң кәсiпкерлiк қызметiнен алынатын табысты қоғамдық
бiрлестiктердiң мүшелерi (қатысушылары) арасында қайта бөлуге болмайды және
ол жарғылық мақсаттарға жету үшiн пайдаланылуға тиiс. Қоғамдық
бiрлестiктердiң өз қаражатын қайрылымдылық мақсаттарға пайдалануына жол
берiледi.
Мемлекет және қоғамдық бiрлестiктер. Мемлекет қоғамдық бiрлестiктердiң
құқықтары мен заңды мүдделерiнiң сақталуын қамтамасыз етедi. Мемлекеттiң
қоғамдық бiрлестiктер iстерiне және қоғамдық бiрлестiктердiң мемлекет
iстерiне заңсыз араласуына, қоғамдық бiрлестiктерге мемлекеттiк органдардың
мiндеттерiн жүктеуге жол берiлмейдi.
Қоғамдық бiрлестiктер мемлекеттiк органдармен ынтымақтасуы және өзара
iс-қимыл етуi, олармен келiсiмдер жасасуы мүмкiн, мемлекеттiк органдармен
шарттар бойынша олар үшiн заңдарда көзделген белгiлi бiр жұмыстар орындауы
мүмкiн.
Қоғамдық бірлестіктер аппараттарының қызметкерлеріне Қазақстан
Республикасының еңбек заңнамасы, Қазақстан Республикасының әлеуметтік
қамсыздандыру және сақтандыру туралы заңнамасы қолданылады.
Заң актiлерiнде көзделген жағдайларда қоғамдық бiрлестiктердiң мүдделерiн
қозғайтын мәселелердi қоғамдық бiрлестiктермен келiсе отырып, мемлекеттiк
органдар шешуi мүмкiн.
Саяси қоғамдық ұйымдарға халықтың белгілі бір тобының мүддесін
білдіріп, қорғайтын, алдына қойған әлеуметтік мақсатқа жету үшін ерікті
түрде мүшелікке кірген, оған материялдық көмек көрсететін, өзін-өзі
басқаратын адамдардың бірлестігі жатады.
Саяси қозғалыстар сияқты қоғамдық ұйымдар да адамдардың мүдделерін іске
асырудың құралы ретінде пайда болады. Қоғамдық ұйымдар қоғамның саяси
өміріне қатысушы адамдардың мақсаттары мен қарым-қатынастарының әр
алуандылығын білдіреді.
Қоғамдық ұйымдар бірлесіп амал-әрекет жасау үшін халықаралық, жалпы
мемлекеттік, аймақтық, ұлттық, жергілікті көлемде ресми және бейресми
сипаттағы одақтарға, халықаралық ұйымдарға бірігуі мүмкін.
Қоғамдық ұйымдар әр түрлі келеді. Оған партиялар, кәсіподақтар, жастар
ұйымдары, кооперативтік бірлестіктер, шығармашылық (творчествалық)
одақтар,әр түрлі ерікті қоғамдар (ғылыми,ғылыми-техникалық, мәдени-ағарту,
спорттық, қорғаныс және т.б) жатады. Қоғамдық ұйымдар арқылы миллиондаған
адамдар өзін-өзі басқаруға белсенді қатысып, өмір мектебінен өтеді.
Қоғамдық ұйымдар мынадай түрлерге бөлінеді:
• Қоғамдық-саяси мүдделеріне сай құрылған ұйымдар. Бұған алдына саяси
мақсаттар қойған ұйымдар жатады.
• Экономикалық мүддесіне қарай құрылған ұйымдар. Топтық белгісіне сай
ұйымдар (кәсіподақтар, шаруалар одағы). Қызмет түріне қарай құрылған
ұйымдар (ғылыми-техникалық, оқу-ағарту, денсаулық сақтау, ұлттық-мәдени,
спорттық, қорғаныс, діни, т.б).
Көпшілік ұйымдардың ішінде айрықша көзге түсетіні-кәсіподақтар.
Кәсіподақ – бір мамандықтың немесе өндірістің бір саласында еңбек ететін
адамдарды біріктіретін қоғамдық ұйым. Алғаш рет кәсіподақтар капитализмге
тұңғыш аяқ басқан Англияда XVIII ғасырдың басында пайда болды [15, б. 22].
Кейінірек олар өнеркәсібі дамыған барлық елдерде қалыптасады. Себебі,
капитализмнің әкелген аяусыз қанауына төтеп беру үшін жалданушы жұмыскерлер
бірігіп, ұйымдасқан түрде өз мүдделерін қорғайды. Олар жеке адамның өмір
сүруіне қажет ілімдер, ережелер мен айлықтар жүйесін меңгеруге, еңбекшілер
мен олардың отбасы мүшелерінің мәдени деңгейін көтеруге көмектеседі.
Кәсіподақтар өз қызметінде жұмысшы табына сүйенген саяси партиялармен
тығыз ынтымақтастықта болып, солармен бірлесе жұмыс істеген елдерде ең
үлкен рөл атқарады. Кәсіподақтар мен партиялар арасында мұндай келісе
қимылдау, әсресе, Ұлыбритания, Германия, Скандинавия елдеріне тән.Бұл
елдерде жұмысшы табының арасында социал-демократтардың ықпалы жоғары. Олар
кәсіподақтарға идеологиялық және саяси жағынан әсер етеді. Кәсіподақтар
қамқоршы партияны күшейте түсуге және олардың үкімет басында ұзағырақ
болуына мүмкіндік жасауға тырысады. Бұл үшін олар жұмыс берушілермен
ымыраға келіп, еңбек нарығында тыныштықты сақтауға күш салады. Мұндайды
жауапты кәсіпорын дейді.
Үкіметке қарсы күрес жүргізуші партиялармен одақтасқан кәсіподақтар
болады. Олар мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатына тікелей әсер
етпейді. Мемлекет тарапынан оларға да ешқандай көмек болмайды мұндай
кәсіподақтарды жауапсыз кәсіподақтар дейді.
Біздің республикамызда кәсіподақтар мемлекеттік және қоғамдық істерді
шешуге араласады. Еңбекшілердің еңбек және тұрмыс жағдайларын жақсарту
олардың материялдық және мәдени дәрежесін арттыруға басты көңіл бөледі.
Олар еңбек және демалыс жағдайларын жүйеге келтіретін заңдар мен
қаулыларды, ұжымдық шарттарды жасауға тікелей қатысады, әлеуметтік
қамсыздандыру ісін басқарады, еңбекті сақтау мен техника қауіпсіздігінің
ережелерін сақталуын қадағалайды. Шаруашылық басшыларын тағайындау мен
босату мәселелері кәсіподақтармен келісіліп шешіледі.
Кәсіподақтар өз міндеттерін үш түрлі жолмен шешеді:
1. Жұмысшылардың экономикалық, әлеуметтік тұрмыс жағдайын түзетуге
арналған өкімет тарапынан жекелеген жеңілдіктердің болуы.
2. Үздіксіз ереуілге шығып, өкіметке күшпен қысым жасау.
3. Кәсіподақтардың өз көзқарасын өкіметтің саясатымен сәйкестендіріп,
мемлекет, кәсіпкерлердің өкілдерімен бірлесе отырып, өзара тиімді шешім
іздестіру.
Қоғамдық қозғалыстар туралы түсінік, белгілері, қызметі.
Саяси қозғалыс деп өкімет билігі үшін күрес арқылы қазіргі жағдайды
өзгертуге немесе үкіметке ықпал жасай отырып, оны нығайтуға тырысқан
қоғамдық күштерді айтады. Саяси қозғалыстың ерекшелігі ол үкімет үшін
немесе үкіметті жүзеге асыру тәсіліне ықпал ету үшін күреседі.
Саяси қозғалыстардың пайда болуына төмендегідей саяси жағдайлар себеп
болады.
Жеке адам өз ойын, көзқарасын өкімет орындарына тікелей жеткізе
алмайды. Сондықтан өзі сияқтылармен топтасады.
Экономикалық және әлеуметтік қайшылықтар себеп болады. Мысалы:
Жаңаөзендегі (1989 ж.) әлеуметтік жағдайға наразылықтан онда Бірлік деген
ұйым құрылды.
Ұлттық мәселелердің шешілмеуі. Мысалы: Азат, Желтоқсан.
Саяси қозғалыстар көпшілік партияны құру жолындағы алғашқы саты болуы
мүмкін. Қозғалыстың партияға тән ұйымы, жұмысының біріңғай бағдарламасы,
басқаруда айқын принциптері болмайды. Әдетте, оның әділеттілік, бостандық,
қарусыздану, бейбітшілік үшін күрес, ұлттың жаңарып өркендеуі, айналадағы
ортаны қорғау, т.с.с. жалпыхалықтық, азаматтық талаптарға негізделген басты
мақсаты қалыптасады. Бұл ұрандар көпшіліктің көңілінен шығып, бастарын
қосады, тіпті өзара айтарлықтай айырмашылықтары бар қоғамдық топтарды да
біріктіруі мүмкін. Көбінесе қозғалыстар стихиялы түрде пайда болады.
Қоғамдық құрылысқа қатынасына қарай саяси қозғалыстар: Консервативтік,
реформистік, революциялық, контрреволюцялық болып бөлінеді.
Саяси қозғалыс бір қалыпта тұрмайды. Ол дамып, өзгеріп отырады және
мынадай сатылардан тұрады:
1. Қозғалысқа қажеттілік және оның пайда болуы
2. Үгіт-насихат, әрекет ету сатысы
3. Дамыған жұмыс кезеңі
4. Саяси қозғалыстың өшу сатысы.
Қоғамдық қозғалыстардың ішінде кең тарағанының бірі – Халық
майдандары. Оларға жалпы қоғамға қатысы бар, әлеуметтік топтардың
барлығының немесе көпшілігінің мүддесін қамтитын мәселерді шешуге
бағытталған бірлестіктер жатады. Олар жалпыдемократиялық принциптердің
негізінде құралады және жұмыс істейді. Онда қатаң айқындалған ұйымның
түрі мен мүшелігі болмайды. Оның құрамында қалың бұқара халықтың мүддесін
көздейтін саяси партиялар, кәсіпорындар жастар және т.б. ұйымдар да кіруі
мүмкін.
Қоғамдағы батыл өзгерістер кезінде саяси күштер дүниеге келіп
қалыптасады. Сол саяси күштерден пайда болған халық майдандары.
Өздеріңнің саяси ықпалы жетіспегенде маңызды мақсатқа жету, саяси
билікті алу үшін саяси партиалардың немесе олардың көсемдерінің бастауымен
құрылғн халық майдандары.
Соғысқа, фашизмге қарсы, демократияны қорғау үшін интерноционалдық
негізде қалыптасқан халық майдандары. Мысалы: 1936 жылы Францияда құрылған
халық майданы фашизмнің дамуына жол бермеді, т.с.с.
Қоғамдық бiрлестiктер азаматтардың саяси, экономикалық, әлеуметтiк және
мәдени құқықтары мен бостандықтарын iске асыру мен қорғау, белсендiлiгi мен
ынталылығын дамыту; кәсiби және әуесқойлық мүдделерiн қанағаттандыру,
ғылыми, техникалық және көркем шығармашылығын дамыту, адамдардың өмiрi мен
денсаулығын сақтау, қоршаған табиғи ортаны қорғау; қайырымдылық қызметке
қатысу; мәдениет-ағарту, спорт-сауықтыру жұмыстарын жүргiзу; тарих және
мәдениет ескерткiштерiн қорғау; патриоттық, құқықтық және адамгершiлiк
тәрбие беру; халықаралық ынтымақтастық кеңейту және нығайту; Қазақстан
Республикасының заңдарында тыйым салынбаған өзге де қызметтi жүзеге асыру
мақсаттарында құрылып, жұмыс iстейдi.
Экстремистiк мақсаттарды көздейтiн қоғамдық бiрлестiктердi құруға және
олардың қызметiне, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында
көзделмеген әскерилендiрілген құрылымдарды құруға тыйым салынады.
Қазақстан Республикасы аумағында әскерилендiрiлген құрылымы, түрi,
арнаулы айырым белгiлерi, гимндерi, жалаулары, вымпельдерi, iшкi тәртiп пен
басқарудың ерекше ережелерi, қаруы, соның iшiнде қару iспеттес заттары бар
әскерилендiрiлген құрамалар үлгiсiндегi қоғамдық бiрлестiктер құруға тыйым
салынады.
Басқа мемлекеттердiң саяси партиялары мен кәсiптiк одақтарының, дiни
негiздегi партиялардың қызметiне, сондай-ақ саяси партиялар мен кәсiптiк
одақтарды шетелдiк заңды тұлғалар мен азаматтардың, шет мемлекеттер мен
халықаралық ұйымдардың қаржыландыруына жол берiлмейдi.
Азаматтардың денсаулығы мен адамгершiлік негiздерiне қастандық жасайтын
қоғамдық бiрлестiктер құруға және олардың қызметiне, сондай-ақ тiркелмеген
қоғамдық бiрлестiктердiң қызметiне жол берiлмейдi.
Қоғамдық бiрлестiктер құрудың және олардың қызметiнiң принциптерi.
Қоғамдық бiрлестiктер заң алдында тең. Қоғамдық бiрлестiктер қызметiн
Қазақстан Республикасының Конституциясы мен өзге де заң актiлерi шеңберiнде
жүзеге асырады.
Қоғамдық бiрлестiктер өз мүшелерiнiң (қатысушыларының) ерiктiлiгi, тең
құқықтылығы, өзiн-өзi басқару, қызметiнiң заңдылығы, есептiлiгi мен
жариялылығы негiзiнде құрылып, жұмыс iстейдi.
Азаматтың қоғамдық бiрлестiк қызметiне қатысуы немесе қатыспауы оның
құқықтары мен бостандықтарын шектеу үшiн негiз бола алмайды. Ресми
құжаттарда қоғамдық бiрлестiкке мүшелiк (қатысу) туралы көрсетудi талап
етуге жол берiлмейдi.
Қоғамдық бiрлестiктердiң мәртебесi. Қазақстан Республикасында
республикалық, аймақтық және жергiлiктi қоғамдық бiрлестiктер құрылып,
жұмыс iстеуi мүмкiн.
Қазақстан Республикасы облыстарының жартысынан астамының аумағында
өздерiнiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi) бар
бiрлестiктер республикалық қоғамдық бiрлестiктерге жатады.
Қазақстан Республикасы облыстарының жартысынан азының аумағында өздерiнiң
құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi) бар бiрлестiктер
аймақтық қоғамдық бiрлестiктерге жатады.
Жергiлiктi қоғамдық бiрлестiктерге Қазақстан Республикасының бiр облысы
шегiнде жұмыс iстейтiн бiрлестiктер жатады.
Республикалық және аймақтық қоғамдық бiрлестiктер өз мәртебесiн растау
үшiн тiркелген күннен бастап бiр жыл өткенге дейiн осы бiрлестiктi тiркеген
органға құрылымдық бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) аумақтық
әдiлет органдарында есептiк тiркеуден өткенiн растайтын құжаттардың
көшiрмелерiн табыс етуге мiндеттi.
Қоғамдық бiрлестiктер одақтары (қауымдастықтары). Белгiленген тәртiппен
құрылған және тiркелген қоғамдық бiрлестiктер, түрiне қарамастан, одақтар
(қауымдастықтар) қабылдаған құрылтай шарттары мен жарғылары негiзiнде жаңа
заңды тұлға жасай отырып, қоғамдық бiрлестiктер одақтарын
(қауымдастықтарын) құруға, сондай-ақ халықаралық одақтарға
(қауымдастықтарға) қатысушы болуға құқылы.
Қоғамдық бiрлестiктер, соның iшiнде халықаралық бiрлестiктер
одақтарының (қауымдастықтарының) қызметi мен мемлекеттiк тiркелу тәртiбi
Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес белгiленедi.
Халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес үкiметтiк емес
бiрлестiктердiң Қазақстан Республикасы аумағындағы қызметi. Қазақстан
Республикасы аумағында халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес,
үкiметтiк емес бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен
өкiлдiктерi) құрылып, жұмыс iстей алады.
Халықаралық және шетелдiк коммерциялық емес, үкiметтiк емес
бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен өкiлдiктерi), егер
олар Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн болса, сол
бiрлестiктердiң жарғыларын басшылыққа алады.
1.1.2 Қоғамдық бiрлестiктердi құру, қайта ұйымдастыру, тарату
Қоғамдық бiрлестiк Қазақстан Республикасы азаматтарының жарғы
қабылданып, басшы органдар мен қалыптастырылатын құрылтай съезiн
(конференциясын, жиналысын) шақыратын, кемiнде он адамнан тұратын тобының
бастамасы бойынша құрылады.
Қоғамдық бiрлестiктердiң заңды тұлға ретiндегi құқық қабiлеттiлiгi ол
Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген тәртiп бойынша
тiркелген кезiнен бастап пайда болады.
Қоғамдық бiрлестiкке мүшелiк (қатысу). Қазақстан Республикасының
азаматтары қоғамдық бiрлестiктердiң мүшелерi (қатысушылары) бола алады.
Саяси партиялардан басқа қоғамдық бiрлестiктердiң жарғыларымен оларға шетел
азаматтарының және азаматтығы жоқ адамдардың мүшелiгi (қатысуы) көзделуi
мүмкiн.
Он алты жасқа толған азаматтар саяси партиялар жанындағы жастардың
қоғамдық бiрлестiктерiнiң мүшелерi (қатысушылары) бола алады. Өзге де
қоғамдық жастар және балалар бiрлестiктерi мүшелерiнiң жас шамасы солардың
жарғыларымен (ережелерiмен) белгiленедi.
Мүшелiкке ие болу және одан айрылу ережелерi мен тәртiбi қоғамдық
бiрлестiктердiң жарғыларымен белгiленедi.
Әскери қызметшiлер, ұлттық қауiпсiздiк органдарының, құқық қорғау
органдарының қызметкерлерi және судьялар партияларда, кәсiптiк одақтарда
болмауға, қандай да бiр саяси партияны қолдап әрекет етпеуге тиiс.
Қоғамдық бiрлестiктiң жарғысы. Қоғамдық бiрлестiктiң жарғысында мыналар
көзделуге тиiс:
1) қоғамдық бiрлестiктiң атауы, қызметiнiң мәнi мен мақсаттары;
2) қоғамдық бiрлестiкке мүшелiк (қатысу), мүшелiкке ие болу және одан
айырылу ережесi мен тәртiбi, мүшелерiнiң (қатысушылардың) құқықтары
мен мiндеттерi;
3) қоғамдық бiрлестiктiң ұйымдық құрылымы, құрылымдық бөлiмшелердiң
(филиалдар мен өкiлдiктердiң) құқықтық жағдайы және шегiнде өз
қызметiн жүзеге асыратын аумақ;
4) басшы органдарды құру тәртiбi, олардың құзыретi мен өкiлеттiк
мерзiмдерi, қоғамдық бiрлестiктiң тұрақты жұмыс iстейтiн басшы
органы орналасқан орны;
5) қоғамдық бiрлестiктiң ақша қаражаты мен өзге де мүлкiнiң
қалыптастырылу көздерi, қоғамдық бiрлестiк пен оның құрылымдық
бөлiмшелерiнiң (филиалдары мен өкiлдiктерiнiң) мүлiктi басқару
жөнiндегi құқықтары;
6) қоғамдық бiрлестiктiң жарғысына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу
тәртiбi;
7) қоғамдық бiрлестiктi қайта ұйымдастыру мен тарату тәртiбi, қоғамдық
бiрлестiк таратылған жағдайда оның мүлкiнiң тағдыры.
Жарғыда қоғамдық бiрлестiктiң қызметiне қатысты, Қазақстан Республикасы
заңдарына қайшы келмейтiн өзге де ережелердiң көзделуi мүмкiн.
Жарғы қабылдау, оған өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу қоғамдық
бiрлестiктiң жоғары органы - съездiң (конференцияның, жиналыстың)
құзыретiне ғана жатады.
Қоғамдық бiрлестiктi мемлекеттiк тiркеу және қайта тiркеу.
Республикалық, аймақтық қоғамдық бiрлестiктердi, шетелдiк және халықаралық
коммерциялық емес, үкiметтiк емес бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерiн
(филиалдары мен өкiлдiктерiн) мемлекеттiк тiркеудi Қазақстан
Республикасының Әдiлет министрлiгi жүзеге асырады [16, б. 45].
Жергiлiктi қоғамдық бiрлестiктердi, филиалдар мен өкiлдiктердi
мемлекеттiк тiркеудi аумақтық әдiлет органдары жүзеге асырады.
Қоғамдық бiрлестiктердi мемлекеттiк тiркеу мен қайта тiркеу заңды
тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу туралы заңдарда көзделген тәртiп пен
мерзiмдерде жүргiзiледi.
Қоғамдық бiрлестiктi тiркеу үшiн ол құрылған күннен бастап екi ай
мерзiм iшiнде тiркеушi органға өтiнiш берiледi. Өтiнiшке жарғы, жарғыны
қабылдаған құрылтай съезiнiң (конференциясының, жиналысының) хаттамасы,
бiрлестiктi құру бастамашылары туралы мәлімет және қоғамдық бірлестіктің
тұрған жерін, сондай-ақ заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеуден өткiзгенi
үшiн алымның төленгенiн растайтын құжаттар қоса тiркеледi.
Қоғамдық бiрлестiктi тiркеу туралы өтiнiш беру үшiн белгiленiп, дәлелдi
себептермен өткiзiп алынған мерзiмдi тiркеудi жүзеге асыратын орган қалпына
келтiредi.
Заңдарда көзделген реттерде қоғамдық бiрлестiк қайта тiркелуге тиiс.
Қоғамдық бiрлестiктердi тiркеу және қайта тiркеу үшiн Қазақстан
Республикасының Салық кодексiнде белгiленген тәртiппен заңды тұлғаларды
мемлекеттiк тiркеуден өткiзгенi үшiн алым алынады.
Қоғамдық бiрлестiктердiң филиалдары мен өкiлдiктерiн есептiк тiркеу.
Қоғамдық бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерi (филиалдары мен
өкiлдiктерi) есептiк тiркелуге тиiс.
Шетелдiк және халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк емес
бiрлестiктердiң филиалдары мен өкiлдiктерiн есептiк тiркеудi Қазақстан
Республикасының Әдiлет министрлiгi жүргiзедi.
Қоғамдық бiрлестiктердiң құрылымдық бөлiмшелерiн (филиалдары мен
өкiлдiктерiн) есептiк тiркеу аумақтық әдiлет органдарында жүргiзiледi.
Есептiк тiркеуден өту тәртiбi мен мерзiмдерi заңды тұлғаларды тiркеу туралы
заңдармен реттеледi.
Мемлекеттiк тiркеу мерзiмiнде құрылтай құжаттарына сараптама
жүргiзiлген, саяси партиялар мүшелерiнiң тiзiмдерi тексерiлген жағдайларда,
сондай-ақ заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркеу туралы заң актiлерiнде
көрсетiлген негiздер бойынша үзiлiс жасалады.
Мемлекеттiк тiркеуден бас тарту. Қоғамдық бiрлестiктi, оның құрылымдық
бөлiмшесiн (филиалы мен өкiлдiгiн) тiркеуден бас тарту заңды тұлғаларды
мемлекеттiк тiркеу туралы заңдарға сәйкес жүргiзiледi.
Тiркеуден бас тартуға сот тәртiбiмен шағым жасалуы мүмкiн.
Қоғамдық бiрлестiктi қайта ұйымдастыру және тарату. Қоғамдық
бiрлестiктi қайта ұйымдастыру (қосу, бiрiктiру, бөлу, бөлiп шығару, қайта
құру) оның жарғысында және Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген
тәртiппен қоғамдық бiрлестiк органының шешiмi бойынша жүзеге асырылады.
Қоғамдық бiрлестiктi тарату Қазақстан Республикасының заңдарында
көзделген негiздер мен тәртiп бойынша жүзеге асырылады.
Қоғамдық бiрлестiктiң рәмiзi. Қоғамдық бiрлестiктердiң Қазақстан
Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн өз рәмiзi (жалауы, гимнi,
эмблемасы, вымпелдерi, омырау белгiлерi) болуы мүмкiн.
Қоғамдық бiрлестiктердiң толық және қысқартылған атауы мен оның рәмiзi
Қазақстан Республикасының және басқа мемлекеттердiң, мемлекеттiк
органдардың, Қазақстан Peспубликасында тiркелген қоғамдық бiрлестiктердiң,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарын бұзушылыққа байланысты
таратылған қоғамдық ұйымдардың атауы мен рәмiзiн толық немесе олардың
елеулi бөлiгін қайталамауға тиiс.
Қоғамдық бiрлестiк рәмiзінiң сипаттамасы мен эскиздерi жарғыда
бекiтiледi. Қоғамдық бiрлестiктер туралы заңдарды бұзу Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген тәртiп бойынша жауап беруге әкеп
соқтырады.
Қоғамдық бiрлестiктер туралы заңдарды бұзғандық үшiн бұған кiнәлi заңды
және жеке тұлғалар, соның iшiнде мемлекеттiк органдардың лауазымды адамдары
және қоғамдық бiрлестiктердiң басшы органдарының құрамына кiретiн адамдар
жауапты болады.
Қоғамдық бiрлестiктiң қызметiн тоқтата тұру. Қоғамдық бiрлестiктiң
қызметi Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары бұзылған немесе
қоғамдық бiрлестiк өз жарғысында белгiленген мақсаттар мен мiндеттер
шегiнен шығатын әрекеттерi бiрнеше рет жасаған жағдайларда прокуратура,
iшкi iстер органдарының ұсынуы немесе азаматтардың арыздары негiзiндегi сот
шешiмi бойынша үш айдан алты айға дейiнгi мерзiмге тоқтатыла тұруы мүмкiн.
Қоғамдық бiрлестiктiң қызметi тоқтатыла тұрған жағдайда оған барлық
бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалануға, үгiт және насихат жүргiзуге,
митингiлер, демонстрациялар және басқа бұқаралық шаралар өткiзуге, сайлауға
қатысуға тыйым салынады. Оның банк салымдарын пайдалану құқығы да тоқтатыла
тұрады, бұған еңбек шарттары бойынша есеп айырысу, өз қызметi нәтижесiнде
келтiрiлген шығынның орнын толтыру мен айыппұл төлеу қосылмайды.
Егер қоғамдық бiрлестiк өз қызметiн тоқтата тұруға негiз болған тәртiп
бұзушылықты қызметi тоқтатыла тұратын болып белгiленген мерзiм iшiнде
жойса, аталған мерзiм аяқталған соң қоғамдық бiрлестiк өз қызметiн қайта
бастайды. Қоғамдық бiрлестiк Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылуын
жоймаған жағдайда, не оларды қайталап бұзған жағдайда прокуратура, ішкi
iстер органдары, сондай-ақ азаматтар сотқа оны тарату туралы арызбен
жүгiнуге құқылы.
Қоғамдық бiрлестiктердiң халықаралық байланыстары. Қазақстан
Республикасының қоғамдық бiрлестiктерi өздерiнiң жарғыларына сәйкес
халықаралық байланыстар орнатып, тиiстi келiсiмдер жасасуы, дiни
бiрлестiктерден басқа халықаралық коммерциялық емес үкiметтiк емес
бiрлестiктерге ұжымдық мүшелер ретiнде кiруi мүмкiн.
Қазақстан Республикасының қоғамдық бiрлестiктерi жалпы жұрт таныған
принциптер мен халықаралық құқық нормалары, халықаралық шарттар мен тиiстi
мемлекеттердiң заңдары негiзiнде шет мемлекеттерде өздерiнiң құрылымдық
бөлiмшелерiн (филиалдары мен өкiлдiктерiн) құра алады.
Қазіргі уақытта мынадай саяси қозғалыстар бар:
Консервативтік бағыттағы қозғалыстар: өткенді көксеу, дәріптеу, оны
сынсыз қабылдау, сонымен қатарлы дәстүрлі саяси формалар мен институттарға
ерекше сенім арту.
Реформистік бағыттағы қозғалыстар: олар капиталистік қоғамды бірте-
бірте реформалауды мақсат етеді.
Демократиялық қозғалыстар: өзекті мәселелерді демократиялық тұрғыда
шешуге бағытталған әр түрлі либералдық, діни, бейбітшілік және т.б.
ұйымдардың қызметі.
Неоконсервативтік қозғалыстар: мемлекеттік капитал мүддесіне бағыну,
қызмет ету, жеке- дара белсенділікті, әлеуметтік-теңсіздікті қолдау,
дәстурлі моральдық мұраттарды дамытуды көздейді.
Революциялық бағыттағы қозғалыстар: бұлар қоғамның әлеуметтік-
экономикалық құрылымында сапалы өзгерістер жасау арқылы дамудың
прогрессифті жолына түсуді көздейтін жұмысшы және коммунистік қозғалыстар.
Басқа елдердегі сияқты Қазақстанда да қоғамдық қозғалыстар мен ұйымдар
баршылық. Алдына қойған мақсаттарына қарай оларды былайша топтастыруға
болады.
Экологиялық бағыттағы ұйымдар. Оларға жататындар Невада-Семей
қозғалысы, Арал-Азия-Қазақстан халықаралық қоғамдық комитеті, Табиғат
комитеті, т.с.с.
Ұлт мәселесін шешуге тырысқан топтар. Оларға: Қазақстанның
Азатазаматтық қозғалысы, славяндардың республикалық қоғамдық Лад
қозғалысы, Русская община, Единство қоғамдық бірлестігі, республикадағы
казактар қозғалысы, неміс, ұйғыр, грек, кәріс және т.б. мәдениет
орталықтары.
Тарихи-ағартушылық қоғамдар: Мемориал, Әділет, Ақиқат т.б.
Әлеуметтік талаптар қойған ұйымдар: Атамекен, Алтын бесік,
Жерұйық, Шаңырақ және т.с.с.
Сонымен қатар республикада ардагерлер, әйелдер, жастар одақтары және
т.б. көптеген қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар бар. Осылардың бәрі, өз
ерекшеліктері болуына қарамастан еңбекшілердің белсенділігін арттырып,
Қазақстанның гүлденіп өркендеуіне, тұрақты дамуына үлестерін қосқанда ғана
мақсаттарына жетпек.
Енді соңғы мәліметтер бойынша бір ғана Қарағанды облысында 6 саяси
партия, 8 саяси мақсаттағы қоғамдық қозғалыстар, 16 жастар ұйымдары, 6
әйелдер ұйымдары, 13 ұлттық мәдени орындар, 2 табиғат қорғау қозғалысы, 15
тәуелсіз кәсіподақ, 85 діни бірлестіктер, 273 басқа да әр түрлі ұйымдар мен
бірлестіктер бар [4].
Енді барлық облыстардың қоғамдық қозғалыстары мен бірлестіктерінің
қанша екенін ескерсек, түсінігіміз кеңейе түспек. Егемендік, тәуелсіздік
алу қоғамдық-саяси ұйымдар мен қозғалыстардың жұмысын түбірінен қайта
құруға объективті негіз қалады.
Ұйымдар мен қозғалыстар саяси процеске тартылды, өмірді өзгерту және
жақсарту олардың іс-әрекетіне де байланысты деген түсінік әрбір адамның
санасына ене бастады. Бұл-тоталитарлық саяси режимінен демократиялық өмірге
енудің айғағы болды. Бұқараның іс-қимылының артуына, көптеген саяси-
қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстардың өмірге келуіне жағдай жасады.
Жеке ұйымдар мен қозғалыстар: Азат азаматтық қозғалысы. Бұл ұйым
1990 жылдың шілде айында Алматы қаласында құрылды, әр түрлі партия,
кәсіподақ, әйелдер, ардагерлер, діни, жастар, т.б. ұйымдарды біріктіреді.
Іс-әрекеттің нысаны мен тәсілдерінің негізі: мемлекеттік билік органдарын
конституциялық жолмен қалыптастыру; баламалы заң жобаларын жасау; жоғарғы
және жергілікті ұйымдардың қабылдайтын саяси шешімдеріне; жиналыс, митингі,
шеру тарту ісіне қатынасу.
Азаттың бөлімшелері барлық облыстарда бар, жоғарғы органы-съезд, 300-
ден астам мүшелері бар. Ең көп мүшелері Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл,
Қызылорда,Алматы, Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстарында.
Азат басқа елдердегі осындай қозғалым ұйымдары мен тікелей байланысты.
Азат газетін шығарады, Қазақ тілі қоғамымен тікелей байланыста.
Азат қозғалысы республика жерінде өз жарғысына, Конституцияға сәйкес
жұмыс жүргізеді. Негізгі мақсаты-толық саяси-экономикалық тәуесіздікке қол
жеткізу, әлеуметтік, әділеттілік және демократия принциптерін іске асыру,
барлық азаматтардың материялдық және рухани өмірін қамтамасыз ету.
Экономика саласында жер, кен байлықтары, су, орман және басқа да
байлықтар республиканың меншігі. Жер сатылмауы керек, бірақ қажеттілікке
қарай жалға беріледі. Ұлт мәселесінде барлық азаматтар тең құқықты, ұлтына,
дініне қарай бөлінбеу керек.
Қазақ мектебінің және тәрбиенің ұлттық тұжырымдамасы жасалуы керек.
Қазақстан тарихы, қазақ тілі және әдебиеті барлық оқу орындарында дербес
пән ретінде оқытылуы қажет. Басқару жүйесінде тоталитарлық үстемдікке,
әкімшіл-әміршіл жүйеге қарсы күрес жүргізілуі қажет.
Әділет тарихи-ағартушылық қоғамы - жарғысы, бағдарламасы бар. Қоғам
мүшелері 19 халық комиссарының (министірдің), 1938 жылы Алматы маңында
атылғандардың көмілген жерлерін анықтады. Сталиндік қуғын-сүргінге
ұшырағандарды еске алу үшін қаржы жинады.
Қазіргі уақытта Әділеттің Астана, Қарағанды, Шымкент, Алматыда жергілікті
ұйымдары бар. Қоғам мүшелері 1500-ге жуық, негізіне студенттер және қоғам
қайраткерлері.
Ақиқат тарихи-ағартушылық қоғамы 1988 жылы желтоқсанның 13-інде
құрылды. Қоғамның мақсатының бірі – халықтың ескі әдет-ғұрпын қалпына
келтіру, туған өлкенің тарихын зерттеу, қазақ және басқа халықтардың ұлттық
тілін дамыту. Қуғын-сүргінге ұшырағандар туралы бірнеше мақалалар және
кітаптар жариялады. Қоғамның үш мыңнан астам мүшесі бар. Алматы, Оңтүстік
Қазақстан, Жамбыл, Қарағанды, Ақмола облыстарында бөлімшелері бар. Қоғам
жұмысына негізінен зиялы қауым өкілдері мен студент жастар қатынасады.
Қауымның іс-әрекеті жарғы және бағдарламасына сәйкес орыс және басқа
да славян халықтарының рухани өркендеуінің, олардың мәдениетін, білімінің
барлық дәрежесін дамытуға бағытталған, Қазақстанда азаматтық қоғам құруға
әсер етуі қаралған. Қауым Русский вестник атты газет шығарады, жастарды
мүше етіп тартуға көптеген шара қолдануда.
Қауым 1992 жылы мемлекеттік екі тілділікті жақтап қол жинады, Шығыс
Қазақстан облысында өткізілген митингілерді жақтады. 1993 жылдың қаңтар
айында президент атына Орыс университетін ашуды сұрап хат жолдады.
Жастардың рухани және дене шынықтыру дайындығын жақсарту мақсатында
олардың спорттық – патриоттық клубқа мүше болуын насихаттайды. Жастар
клубын ұйымдастыру үшін спорт залдарын жалға алуға қаражат бөлді.
Көркемөнер ұжымдарын құруға ат салысады.
Наурыз айының 21 күні құрылды, 10 мыңнан астам мүшесі бар, орталығы
Астана қаласында.Қозғалыстың негізгі мақсаты – Қазақстан Республикасында
тұратын славян халықтарының тілін, мәдениетін, рухани өмірін гүлдендіру,
республикада демократияны, азаматтырдың саяси, экономикалық, әлеуметтік-
мәдени құқықтары мен бостандығын, бейбітшілікті, халықтар достығын дамыту,
нығайту.
Қазақстанның әйелдер одағы. Бұл қоғамдық ұйым 1991 жылдың мамыр айында
құрылды. Құрылу мақсаты - әйелдердің қоғамдағы саяси, әлеуметтік,
экономикалық, рухани өмірдегі рөлін арттыру. Одақ республикадағы реформаны
жақтайды. Соңғы 7-8 жылда бұл салада қыруар ұйымдастыру жұмысын атқарады.
Әйелдер қозғалысының мәселелері туралы семинар, мәслихаттар өткізді,
ардагер әйелдерге, көп балалы аналарға, балалар үйіне материалдық көмекті
үнемі ұйымдастырып келеді. Әйелдер қазіргі қоғамда деген халықаралық
конференция өтізді. Қазақстанның әйелдер одағы Орталық Азия елдерінің
халықаралық конгресінің мүшесі.
Қазақстан Республикасының әйелдер кеңесі 1991 жылы қазанның 21-інде
тіркеуден өтті.Басқарма және президиум мүшелері 1991 жылы тамыздың 20-сында
сайланды, ұйымның Жарғысы бар.Бірнеше рет республикалық пленумы өтті.
Әйелдердің кәсіпкерлік іс-қызметі туралы конференция, Семей қаласында
акушер-гинекологтардың республикалық съезін,1993 жылдың қыркүйек айында
Орта Азия елдері әйелдерінің халықаралық конференциясын өткізді.
Қазақстанның жастар одағы. Құрамында 500 мыңнан астам мүшесі бар.
Одақтың мүшелері – Қазақстанның мамандары мен жас ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz