Сот сараптамасынын объектілері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: «Сот сараптамасы туралы криминалистикалық ілімнің рөлі мен маңызы»

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 4

САРАПТАМАЛЫҚ ІЛІМДЕР МЕН МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ. . . . ……… . . . 6
СОТ САРАПТАМАСЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ТАҒАЙЫНДАЛҒАН САРАПТАМА МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ ӨТУІ. . . 14. Сот сараптамасының мәні, сараптама объектілері, сараптамалық

міндеттердің деңгейлері . . . 14

. Тағайындалған сараптама материалдарының өтуі . . . 26
. Сараптама нәтижелерін бағалау . . . 36

2. 4. Суық қарудың криминалистикалық сараптамасының түсінігі

мен белгілері . . . 38

2. 5. Суық қаруды тексеру нәтижелері мен тергеу міндеттері . . . 48

СОТ САРАПТАМАСЫН ЖҮРГІЗУДЕ КОМПЬЮТЕР

ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛДАНУ . . . 51

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 56

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ . . . 59

КІРІСПЕ

Жұмыстың өзектілігі. Біздің қоғамымызда қылмыспен күресу -мемлекетіміздің ең алғашқы міндеттерінің бірі. Қоғамның жалпы ілгері даму мемлекеттегі барлық процесстердің дамуына әкеледі, сәйкесінше мемлекет қылмыспен күресу тетіктерінде дамытуы керек. Бүгінгі күні қылмыстық іс жүргізуде және жалпы қылмыстарды тергеу мен сотта қылмыстық істерді қарауда жалпыға белгілі емес арнайы білімдерді қолдану саласының даму тенденциясы объективті заңдылық болып отыр. Бұған дәлел 1997 жылы 13 желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі болып табылады, онда Қазақ КСР Қылмыстық іс жүргізу кодексіне қарағанда арнайы білімдерді қолдану қызметі кеңірек құқықтық регламенттеледі. Арнайы білімдерді қолданудың бірден-бір және ең кең тараған нысаны сот сараптамасы болып табылады, ол қылмыстарды тергеу кезінде ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді [1] .

Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері сот сараптамасының процессуалдық және дәлелдемелік проблемалары осы саладағы заңнамалардың өзгеріп отыруына, әлі де қалыптасу кезеңінде болуына байланысты осы күнде де орын алып отыр. Бұл олардың шешілуі мен жойылуының баяу жүруіне байланысты болып табылады.

Арнайы білімдерді құқық қорғау қызметінде қолдануға байланысты қатынастарды құқықтық реттеудің жекелеген аспектілері бірқатар заң актілерінде, айта кетсек Қазақстан Республикасының "Прокуратура туралы", "Ұлттық қауіпсіздік органдары туралы", "Жедел іздестіру қызметі туралы" заңдарында бекітілген. Арнайы білімдерді қолдануды құқықтық реттеудің механизмін дамытуға едәуір көмегін тигізген 12 желтоқсан 1997 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының "Сот сараптамасы туралы" Заңы болып табылады.

Сот сараптамасын қылмыстық іс жүргізудегі арнайы білімді пайдаланудың негізгі нысаны деп айта келе оның негізгі кемшілігін, яғни қылмыстық істерді тергеудегі, сотта қараудағы аз икемділігіне назар аударған жөн. Бұл айтылғанға дәлел ретінде қылмыстық істерді тергеу мен сот отырысында сараптаманың көпшілігі формальді түрде тағайындалатынынан, қылмыстық іс жүргізуде сот сараптамасының мүмкіншіліктерін бағалай алмауын айтуға болады. Сонымен қатар, көптеген сарапшы қорытындыларының істерді тергеген және сотта қарау кезінде процессуалдық ережелердің бұзылуына байланысты дәлелдемелік маңызынан айрылуын, сот сараптамасын тағайындау мен жүргізу кезінде іске қатысушы тұлғалардың барлық құқықтары мен міндеттерін сақтамауын айтуға болады. Сараптаманы тағайындаумен және жүргізумен байланысты қызметтің төмен әдістемелік деңгейі туралы орындалусыз қайтарылып жатқан іс материалдарының көптігінен, сарапшының қосымша материалдарды ұсыну қажеттігі туралы арыздарынан көруге болады.

Сонымен қатар, қазіргі кезде әрекет ететін Қылмыстық іс жүргізу Кодексінің кейбір нормаларының жетілмеуінен де сот сараптамасының процессуалдық мәселелері өзекті болып отыр. Сот сараптамасын тағайындау, жүргізу және оның нәтижелерін бағалау саласында, сонымен қатар арнайы білімдерді қылмыстық істерді тергеуде және сот өндірісінде толығымен пайдалануда қылмыстық істі жүргізуші орган қызметкерлерімен заңды түрде дұрыс орындау ерекше маңызға ие және өзекті мәселенің бірі болып табылады. Осы жұмыс аталған кемшіліктерді қандай да бір көлемде азайтуға арналған.

Дегенмен, сот сараптамасының ғылым мен заңнамадағы процессуалдық жағдайы мен деңгейін тек төмен жағынан қарастыра бермеу керек, өйткені оны қолданудың процессуалдық талаптарына қазіргі кездегі тәжірибе әлі біртіндеп бейімделу науқанында деп айтуға болады.

Дипломдық жұмысы келесі мақсаттарды алдына қояды:

- сараптамалық ілімдер мен мекемелердің қалыптасу тарихын қарастыру;

- сот сараптамасының мәнін, сараптама объектілерін, сараптамалық міндеттердің деңгейлерін ашып көрсету;

- тағайындалған сараптама материалдарының өтуіне, тергеу практикасында арнайы білімдерді қолдануды жетілдіруге қатысты ұсыныстар беру;

сот сараптамасына қажетті материалдарды дайындауда арнайы білімдерді қолданудың ерекшелігін ашу;
сот сараптамасын жүргізу кезіндегі арнайы білімдерді қолданудың ерешеліктерін көрсету.

Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, үш тараушадан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттердің тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімде сараптамалық ілімдер мен мекемелердің қалыптасу тарихын қарастырылған, атап айтсақ жалпы арнайы білімдердің заңи және ғылыми түсінігі олардың қылмыстық іс жүргізудің мақсаттарын шешудегі орны, сараптама мекемелерінің қалыптасуы туралы сөз болады.

Екінші бөлімде сот сараптамасының мәні, сараптама объектілері, сараптамалық міндеттердің деңгейлері ашып көрсетілген, осы бөлімде сот сараптамасының процесуалдық түсінігі ашылады, сот сараптамсының жалпы қылмыстық іс жүргізудегі арнайы білімдерді қолданудың бір нысаны ретіндегі маңыздылығы туралы сөз болады.

Үшінші бөлімде сот сараптамасын жүргізуде компьютер технологияларын қолдануды жетілдірудің мәселелері беріледі.

Диплом жұмысын жазу барысында әртүрлі заңнамалар, нормативтік -құқықтық актілер, оқулықтар, оқу құралдары, шығармашылық басылымдар, мерзімдік басылымдар және басқа да еңбектер қолданылды.

1. САРАПТАМАЛЫҚ ІЛІМДЕР МЕН МЕКЕМЕЛЕРДІҢ

ҚАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ

Қылмыстылықпен күресудің тиімді жолы, ғылым мен техниканы қолданудың ажырамас бөлігі, тәжірибеде жаңа ғылыми-техникалық әдістер мен құралдарды, арнайы танымды қолдану қылмысты ашу мен тергеуді сапалы жүргізуге көмектеседі. Тергеуші қызметінің нәтижелілігі көп ретте арнайы танымды қолданумен байланысты, сондықтан тергеуші өзі және маман мен сарапшылардың арнайы танымын қылмысты тергеу барысында пайдаланған. Кейін арнайы танымды қылмысты ашу мен тергеу кезінде қолданған. Ежелгі Римде жалған құжаттарды жасау кең түрде тараған, сондықтан жазбаны анықтайтын арнайы мамандар да болған. Олар сотта сарапшы ретінде қатыса алған. XVII ғ. Демиля және Ревено сынды ғалымдардың құжаттардың сараптамасына қатысты әдебиеттері жарық көрді. Арнайы танымды қолдану Ресейде XVII ғасырға жатқызылады. Сол кездің өзінде сот медициналық және сот химиялық сарапта құжаттары орын алған. Алғаш бізге жеткен медициналық сараптаманы 1535 жылға жатқызуға болады. XVII ғасырдан бастап, жеке тұлғаны куәландырудың және дене жарақатын анықтау үшін мәйіттерге қарау жүргізудің болғандығы кездеседі. Сондай ақ, XVII ғасырда дәрігерлер, арнайы таным арқылы адамның ішкі жан дүниесін анықтай алған [2] .

Сол кезде, егер өлу себебі уланудан болды деген күдік туса, онда заңсыз дәрігерлік және әр түрлі емдеу құралдарын заңсыз сату істері бойынша, уланған заттың құрамын анықтау үшін дәрігерлер мен дәріханашылардың арнайы танымын пайдалану арқылы зерттеулер жүргізілген. XVI ғасырда құжаттың жалған екенін тексеру үшін шіркеу адамдары маман ретінде жүзеге асырған. Сол уақытта үлгіні салыстыру зерттеу үшін жазбаның ескіру мерзіміне, құжаттың сыртқы бейнесіне және реквизиттеріне көңіл аударған. Кейін бұл зерттеуді орыс әкімішілік аппаратында шіркеу адамдарын ауыстырған хатшылар, жазба жүргізушілер және басқа канцелярлық шенеуніктер жүргізген.

Қылмыстық сот өндірісінде ғылыми-техниканың даму деңгейі көтерілген сайын техникалық және табиғи ғылымның қолдану аясы кеңейе түсті. XIX ғасырға дейін арнайы танымды қодануда мына бағыттар анықталды:

дәрігерлердің өлі денелерді қарауы және тұлғаны куәландыру мен ішкі жан дүниесін анықтау.
дәрігерлер мен дәрі сатушылар удың түрлерін, әртүрлі дәрі-дәрмектердің құралын анықтау
шіркеу адамы, хатшылар және басқа да жалғандықты анықтайтын тұлғалар (жалған құжат және және жазбаларды зерттеу) .

XIX ғасырға дейін арнайы танымды құқықтық регламенттеуде бөлек ұйғарым түрде, білгір тұлға мен дәрігерлердің артықшылық қызметіне қатысты қолданған. Арнайы танымды қолданудағы мемлекеттік регламенттеуден өткен және алғаш бізге дейін заңдық құжат ретінде «Крепостной актілеріндегі қолтаңбаларды зерттеу тәртібі туралы» 1699 жыл 6 наурыздағы нұсқауында сараптама жүргізу тек мамандарға беріліп, оның зерттеу обьектісін анықтаған. Әрі қарай арнайы танымның заңдық регламенттелуі 1715 жылы Петр 1 әскери Артикулінде кездеседі. Онда 154 артикулде сот-медицина өндірісінің зерттеу әдісі ретінде: өлікті ашу мен тергеу тәртібін белгілеп, ант қабылданған.

1722-1723ж. Ресейде психиатриялық сараптаманың алғашғы заңдық регламенттелуі басталды. (Сенаттағы жындыларды куәландыру туралы 1722 жылы 6 ақпандағы нұсқауы) .

1832 жылы Ресей империясының заң жинақтарында алғаш арнайы танымды жүзеге асырушы ретінде, білгір тұлғалар түсінігі анықталды. Онда: егер дәл тану іс-жағдайлары белігіл бір ғылымның ерекше мәліметі және тәжірибесі деп танылса, өнерде немесе нақты істерде өз саласын білетін адамдардың көзқарасын немесе айғақтарын талап етуі керек. Аталған заң білгір тұлғалардың сот медициналық сараптама саласында және жәбірленушінің немесе өлікті сот сараптама қарауы кезіндегі іс әрекеттерін реттеген. Ресейде 1864 жылы сот реформасының жүйелілігі қылмысты тергеу кезінде арнайы танымды қолдануға қатысты сұрақтарды өзгертті. 1864 жылғы қылмыстық сот өндірісі жарғысының 325 бабында: білгір мамандарды, арнайы мәліметтерді келтіру немесе ғылымда тәжірибелілігі, өнерде, ойдан құралғандығын немесе белгілі бір жаттығуларды жасау мен анықтау кезінде ғана шақырылған. Бұл жерде қандай жағдайларда ғана білгір мамандар ретінде іс-әрекет ететіні анықталды. Қай кезде дәрігерлер фармацевтер, профессорлар, мұғалімдер, техниктер, суретшілер немесе ерекше тәжірибелілігі бар тұлғалар шақырылатындығы белгіленді. Осылайша білгір мамандардың тізбесі құрылып, оларды қайтару негіздері мен тағайындау тәртібі, білгір мамандардың бастамашылдығы мен зерттеу өнідірісі айтылды. Кейбір жерлері қайта өңдеуді қажет етеді. Мысалы: қарау тәртібі және куәландыруды жүргізу кезінде басшылық рөлі дәрігерлерде болса, оны дәрігерлер арқылы жүргізді. Айту керек, сол кездің өзінде тергеушілердің тәжірибесіне көп күш салынған. Солай Я. Баршеваның «Қылмыстық сот өндірісінің негізі» (1841ж. ), Н. Орлованың «Тергеу жүргізу үшін қысқа басшылық жасау тәжірибесі» (1833ж. ), Е. Колоколованың «Тергеу өндірісінің ережесі мен нысаны туралы» (1850ж. ), Н. Клайдовичтің «Қылмысты тергеу өндірісі үшін нұсқау» (1849ж. ), М. Стояновскидің «Орыстың қылмыстық сот өндірісіне тәжірибелік басшылық» (1852ж. ) еңбектері өмірге келген.

Бұл жұмыстар көбінесе оқиға болған жерде, іздерді табуда оны ары қарай зерттеу үшін хаттама бекітуге көңіл аударған. Қылмыс жасалған «құралдың» іздері және белгілері керек деп табылса, онда білгір маман тұлғамен куәландырылады. Білгір маман қарау кезіне қатыса алған және сараптаманың өзі сот қарауының әр түрлі жеке қарауларына жатқызылған, бірақ кейін оны куәгердің айғағы ретінде, басқалары маманды ғылыми сот десе, ал үшіншілері сараптаманы өзіндік дәлелдеу деп есептеген.

1871 жылы жоғарыдағы айтылғандарға сын көзқараспен К. К. Арсеньев: сот пен сарапшының айырмашылығы, соттар тек қойылған сұрақты талқылап қана қоймай, міндетті шешім қабылдайды деген болатын. Егер, ол қайтарылғанша немесе белгіленген тәртібімен басқа шешімдермен ауыстырылғанша күшінде болады. Ол сараптаманы дәлелдеудің негізіне жатқызып: «біз сарапшыны сот деп есептемейміз, бірақ оларды куәгерлер қатарына да қоспаймыз, оған қылмыстық процесте өз рөлін көрсете алатын орын беруіміз керек». Кейінірек тәжірибелік тәсілдер мен әдістердің дамуының дәлелі ретінде табылған іздерді сақтау, жалған құжаттарды зерттеу, табиғи және техникалық білімдердің негізін қолдану арқылы шешілуіне түрткі болды. Қылмыстық сот өндірісі үшін ғылыми техниканың қол жеткізуі мен кең тарауы немесе енгізудің бастамасы ретінде П. В. Макалинскидің (1871 ж. ) «Сот тергеушілеріне басшылық» атты еңбегін есептеуге болады. Онда өлшеу құралын және аяқ іздерін үлгілеуді қолдануды ұсынды. Кейін фотография ойлап табылған соң іздерді бекіту, құжаттарды зерттеу мүмкіндіктері туды. Бұл бағыттың дамуына теңдессіз үлес қосқан Е. Ф. Буринский (1849-1912ж. ) болды.

Ол 1889ж. өз қаражатымен Петербургтік прокуратура жанынан сот палатасының сот-фотографиялық лабораториясын ашты

Бұл Ресейде алғашқы арнайы криминалистикалық мекеме болды. Сот фотографиясының негізін қалаушы, сот жазбатанушы, құжатты техникалық зерттеуші, ол басқа да криминалистиканың түбірлі проблемасын зерттеді. Е. Ф. Буринскийдің арнайы техникалық танымның жаңа сапалы бастамасын тек фотография төңірегінде ғана емес, қылмыстық сот өндірісінің жаңа бағыттағы шешімдерін табу үшін ғылыми-зерттеудің қажеттілігі, қылмыстық сот өндірісінде арнайы танымның ауқымырақ қолдануына әкелді. Өз уақытында Е. Ф. Буринскидің айтқандарын қазіргі криминалистика ғылымы сәтті қолдануда және көрсетілген бағытта даму үстінде. Сол кездің өзінде тергеу немесе сот органдары ғылыми білімге сүйенген. Көп пәндерді түсіну үшін ғылымда, өнерде, техникада немесе нақты істерде арнайы таным қажет. Белгілі зерттеулерді Д. И. Менделеевтің, А. М. Бутлеровтың, Н. Н. Зининнің және басқа да ғалымдардың жүргізгенін айтуға болады. Тергеу және сот органдарына ғылыми техниканың өрлеуімен қатар келе жатқан жаңа ғылыми әдістер мен тәсілдер қылмыстылықпен күресудің құралы ретінде қажет болған. Дактилоскопия төңірегінде ғылыми жаңалықтар мен тәжірибелерді қолдануды әзірлеген В. Гершель, Г. Фолдс, Ф. Гальтон), А. Бертильон еңбегі антропометрия, тергеуді жүзеге асыру үшін дәлелдеуді жинауда құралдар мен әдістерді жүйелендірген Г. Гросс болып табылады. Бұл криминалистикаға жаңа ғылымды енгізуге әсер етті. Ресейде ашыла бастаған, Петербургтегі сот палатасы жанындағы сот-фотографиялық лаборатория мекемесі (1893ж. ) 1912ж. қызметін тоқтатқан.

1912ж 3 желтоқсанда Петербург прокуратурасының сот палатасымен ғылыми сот сараптама кеңсесі ашылған.

Мәскеудегі, Киевтегі, Одессадағы ғылыми сот сараптама кеңсесі (1913-1914ж. ) ашылды.

Зерттеу кеңсесінде тек фотография көмегімен ғана емес, сонымен қатар дактилоскопиялық, химиялық және микроскопиялық анализдер, сараптама құжаты мен жазбатану сараптамасы жүргізілген. Әр кеңседе жылына 400 ден астам зерттеулер жүргізілген. Егер мамандар саны мен кеңсе санын салыстырсақ, онда көрсеткіш көңіл қалдырарлықтай. Ғасыр басында әр жерлерде ғылыми техникалық мекемелер сәтті дамыды. Патшалық полиция органдары жүйесінде дактилоскопиялық тіркеу бюросының саны 89-ға дейін жетті. 1864 жылы Муравьевтың төрағалық кеңсесінде қаралған және 1913 жылы Мемлекеттік Дума мүшелерінің бастамасымен де көтерген, бірақ бұл заң жобасы бірден қайтарылды (1-ші оқылымда), бір ретте қабылданған жоқ (соғыстың басталуынан) .

Соңғы арнайы танымды қолдануға бағытталған ұйымдастырушылық 1916 жылы 1-9 шілдеде Петроградтағы жиналған Ресей империясының сарапшы криминалисттердің 1 сьезінен тастау алды. Оған ғылыми сот сараптама кеңсесінің басқарушылары және оның көмекшілері, сот тергеушілері, биологтар, химиктер, физиктер, сот дәрігерлері қатысты. Сьезд қызығушылықтар туғызды және Ресейде арнайы танымның ғылыми деңгейін көрсетті. Онда сол жылдардағы криминалистикасының ғылыми деңгейінің мінездемесін талқылап қойған жоқ, сонымен бірге сарапшылардың тәжірибе жағдайлары мен жеткен жетістіктері, қателіктері де айтылды. Осыдан кейін үлкен өзгерістер, бірінші дүние жүзілік соғыс, төңкеріс, азаматтық соғыс, пен оның салдары арнайы танымның ғылыми негізінің дамуына кедергі жасады. Ғылыми сот сараптамасының кеңселері соққы алса да, жұмысын жалғастырды (Киевте, Одессада) . Ал қалғаны (Мәскеудегі және Петроградтағы ) өмір сүруін тоқтатты. Патшалық полиция органы жүйесінде дактилоскопиялық тіркеу бюросы жойылды. Кеңестік мемлекеттердің қалыптаса бастауымен ғылыми пайымдау үшін эмпирикалық материалдардың қажеттілігі, талдау және біруақытта құру, одан кейін барып отандық, жеделдендіру, тергеу және сараптама тәжірибесінің негізін жетілдіруді бастаудан тұрды. Сот медициналық мекемелер құрылып, төңкеріске дейінгі уақыттағыдай барлық сот медициналық сараптама тармағы ішкі істер ведомстволарына бағынған жоқ, олар денсаулық сақтау органдар жүйесіне кіргізілді. Сот психиатриялық сараптама жеке өз алдына жұмыс жасады. Киев пен Одессадағыдай жаңа ғылыми сот сараптама кеңсесі Харьковте де құрылды. Бұл кеңселер 1925 жылы ғылыми сот сараптама институты болып қайта құрылды. НКВД-ң РСФСР жүйесінде ғылыми техникалық бөлімдері құрылып, әр жерлерде орталық дактилоскопиялық тіркеу бюросы, сот және тергеу органдарына ғылыми тәжірибелік көмек көрсетуде төңкеріске дейінгі ғылыми сот сараптама кеңселерінің жыл сайын жүргізілген зерттеулерінен кем болған жоқ. 1940 жылы КССР-ң аумағында 30-ға жуық ғылыми техникалық бөлімдер мен топтар есептелді.

Сол уақыттарда көптеген батыстық әдістемелік аударма әдебиеттер шығарылды: «Қылмыстық іздестіру қызметкерлеріне тәжірибелік басшылық» В. Штибер, Г. Штейкерт (1952ж. ), «Қазіргі заман криминалистикасының қылмысты тергеу әдістері» А. Гельвиг (1925ж. ), «Қылмыскер құпиясы және оны ашудың жолдары» Г. Шнейкерт (1925ж. ), «Қылмыстық техника», «Қылмыстық іздестірудің шеберханасы» Р. Геиндл (1925ж. ), «Тану үшін белгілерді үйрену туралы» Г. Шнейкерт (1925ж. ), «Қылмыстық техникаға енгізу» Г. Шнейкерт (1925ж. ), «Дактилоскопиялық және қылмысты тергеу ісіндегі қылмыстық техниканың басқа да әдістері» Р. Гейндл (1927ж. ), «Сараптама жазбаларын және суреттерді идентификациялау» С. Оттоленго (1927ж. ), «Қылмысты тергеуде басшылық» Г. Гросс (1930ж. ), «Қылмыстылықты ескерту» В. Гай (1925ж. ) . Қылмысты тергеу кезінде ғылыми техниканың ары қарай дамуы үшін әртүрлі мамандардың көмегінің қажеттілігіне сүйенді. Төңкерістен кейін сараптама дәлелдеудің қайнар көзі туралы айтылған бірқатар жұмыстар жарық көрді. Сараптама тек қана қоғамдық соттарда ғана емес, арнайы соттарда да қолданылғаны жөнінде көптеген құжаттар куәландырады. 1922 жылы 25 мамырда ВЦИК пен 3 сессиясында қабылданған ҚІЖК-ң сот сараптамасын регламенттеу үшін бұл құжаттар негіз болып табылды. Одан соң басқа РСФСР-ң ҚІЖК, ВЦИК 1923ж. ақпандағы қаулысымен бекітілген. Алғашқы 1922-1923ж ҚІЖК-де «білгір» (сведущие лица ) тұлға деген термин жоқ, онда «эксперт» деп қабылданған. Мұнда сарапшы ретінде шақырылатын тұлғалардың тізбесі жоқ.

1923ж. ҚІЖК-нің 63 бабы бойынша, мамандар тек қана тергеу кезінде немесе істі қарау барысында арнайы танымның ғылымға, өнерге және нақты істерде қажет болғанда шақырылған. Сарапшы қорытынды беру алдында іспен танысуға және қорытынды беру мүмкін емес болса, ол туралы акт толтыруға және отырыс залына қатысуға, сый ақылар алуға құқығы болған.

Сарапшының қорытындысын дәлелдеудің бір түрі, тергеушіге онымен келіспеуге немесе қайталама сараптама тағайындауға құқық берілген. Осылай сарапшының қорытындысын тексеруге және дәлелдеу ретінде сотпен баға беруге болады, бірақ келіспейтін тұстарын көрсетпей қайтаруға болмайды. 1923ж. ҚІЖК-ң 298 бап, 3 бөлімінде сотқа сарапшы қорытындысы міндетті емес, бірақ үкімде сарапшы қорытындысымен келіспегенін толық анықтап беру керек делінген. 1923ж. ҚІЖК-не жаңа толықтырулар енгізілді. Онда егер сарапшыға берілген материалдар толық емес болса, сараптама өндірісін жүргізуден бас тарту құқығы берілді. Бұл толықтырулар төңкеріс кезіндегідей қарсылықтар тудырмаса да, бұл пікірге бірден үйреніп кеткен жоқ. Профессор Б. Д. Сперанский сияқты бірқатар ғалымдар, сарапшыны сот орнына немесе тек сот шешетін сұрақтарға араласуын қойды. 1925ж. Б. Д. Сперанский сараптаманы 3 категорияға бөлуді ұсынды.

Бірінші - сараптама белгілейтін, қылмыстың ол көрген қылықтарын белгілеу мен белгілі бір тұлғаның кінәлілігін және оған барлық техникалық сараптаманы қосқан, өндірісте соттың және тергеушінің көмекші рөлінде болатын түрі.

Екінші - анықтайтын сараптама, зерттеуде ғалым заң құрамының қылықтарына жататын белгілерді көрсе.

Үшінші - сараланатын сараптама, айыпталушының әлеуметтік қауіптілігін белгілеу үшін, оған қатысты қорғау шараларын белгілеуге дейінгі тағайындалатын сараптама.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.