Еңбекақының шығындар есебі
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
I Бөлім
1.Транспорттық ұйымның қызметінің есебін ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.1 Зерттеліп отырған кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы..8
1.1 Кәсіпорынның есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .18
ІІ Бөлім
2. Транспорттық ұйымның қызметінің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
2.1 Транспорттық ұйымның қызметінің бухгалтерлік есебінің
ерекшеліктері...25
2.2 Транспорттық ұйымның қызметінің шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ...31
2.3 Транспорттық дайындау шығындарының есебі және оларды есептен шығару
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
ІІІ Бөлім
3. Транспорттық ұйымның қызметінің аудиті
3.1 Аудиттің мақсаты, мәні және ақпарат көздерімен қамтамасыз
етілуі ... ... ...43
3.2 Транспорттық ұйымдардың аудиті және оны жетілдіру
жолдары ... ... ... ... .48
3.3 Көлік құралдарының ішкі аудиты және оны жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ..58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .71
Қысқартылған сөздер және оның мағыналары
Қосымшалар
Кіріспе
Жаңа Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан – жылға әлемдік
қоғамдастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға
қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді. Мұның өзі Қазақстанның одан әрі
дамуын, осы заманғы және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси және
әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік береді.
Елбасының 2008 жылғы Жолдауы Қазақстандағы жеделдете, жан – жақты
жаңғырта жаңарту жолы таңдалып алынғандығын көрсетеді. Яғни, жаңа
бәсекелестік артықшылықтар қалыптастыру арқылы елімізді жаһандық
экономикаға кіруге бағытталған мемлекеттік саясат қабылданды.
Сонымен қатар, Қазақстанда бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жете
алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді бейімді, әрі ауқымды зор
жобалар әзірлеу мақсаттарына ерекше назар аударылады.
Бүгінгі нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу
басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп - өндірістің хал – ақуалын, экономикалық жағдайын
анықтап, негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден – бір жүйе. Бүгінгі
күні өндірістік саланы алатын болсақ, ең алдынғы қатардағы мәселелерге
өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың
ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс, әрі дәл анықтау міндеті
жатады.
Осы мәселеге орай кәсіпорын өндірістік шығындарды есептеу жолдарын
дұрыс жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқару
заңдылықтарының халық шаруашылығында өркендеуіне жол береді.
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында басқару
жүйесінің алдында тұрған жаңа міндеттерді шешуге қайта бағыт алады. Себебі,
транспорттық қызмет саласы күннен – күнге дамып келе жатқаны заман талабына
сай сұраныстың өсуіне байланысты болып отыр. Осы саладағы есепті
ұйымдастырудың жолдарын және оның шетелдік тәжірибесін зерттеу, өндірістік
шығындар туралы ақпараттар алудың дәстүрлі емес жаңа жүйесін құру, өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялаудың, қаржылық нәтижелерді анықтаудың қазіргі
тәсілдерін қолдану, сондай – ақ бұл ақпараттарды өндірістік қызметті
басқару, талдау, болжау және реттеу үшін қолдану маңызды.
Қазақстандағы теміржол жолдары нарықтық экономика жағдайында маңызы
зор болып отыр. Ол еліміздің 14 мың шақырым жол торабына созылып жатыр.
Нарық қатынастарда жүк және жолаушылар тасмалдаудан ең жетік дамыған
саласының бірі болып табылады.
Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі
экономикалық механизмді басқару өндірістегі дәл, әрі нақты жүргізілген есеп
арқылы ғана жүзеге асуы тиіс.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Теміржол қозғалысының құрамын қолданудың
негізгі тиімді шарты болып қызмет ету мерзімі кезеңіндегі эксплуатация
циклын ұйымдастыруға дұрыс жақындау амалы табылады. Қазіргі кезде
Қазақстанның теміржолы артта қалған технологиямен бірге, негізгі қорларының
физикалық және моральдық тозу жағдайында. Модернизация мен жаңару
потенциялының қажеттілігі өте зор. Алайда, республикамызда транспорттық
құралдардың негізгі түрін өндіру, соның ішінде жылжымалы құрамын (вагондар
мен локомотивтер) өндіру мүлдем жоқ деуге болады.
Нарықтық қатынасқа өтумен байланысты қабылданған басқару шешімдерінің
сапасының міндеттемелерін өсіретін кәсіпорынның тәуекелінің жоғарлауын
білдіреді. Өнімнің өзіндік құнын анықтау және өндіріс шығындарының есебі
басқару жүйесіндегі орталық телімі болып табылады. Қоғамдық өндірістің
құнының көрсеткіштерінің негізгі сипаты осы жерде қалыптасады.
Жұмыстың өзектілігі желілік кәсіпорындарды басқарудың тиімділігімен
анықталады. Яғни, бұл сенімді жұмыс пен бекітілген тиімділік критериіне
жету, моделді аппараттарды және шығындардың оптимизация әдісін құруға
бағытталған басқару орталықтарын құру негізіндегі басқарудың ұйымдық
құрылымын жетілдіру мен дамытуды қажет етеді.
Шаруашылықтың жаңа шарттарындағы теміржол транспортының желілік
кәсіпорынның қызметі қарқынды өзгерістер мен анықталмағандықтың жоғарғы
деңгейімен сипатталады. Басқарудың маңызды сипаты болып ішкі өндіріс пен
сыртқы ортаның барлық өзгерістеріндегі басқару қызметінің әсер ету
нақтылығы мен жеделділігі табылады.
Теміржол транспортының желілік кәсіпорының қызмет басқаруды
жетілдіруге әсер ететін негізгі факторлары келесідей:
• Шаруашылықтың жаңа шартында қалыптасқан басқару қызметінің
сәйкессіздігі, басқару қызметінің жеткіліксіз өңделмеуі;
• Басқаруда жүйелі емес өзара толықтыратын мақсаттарды пайдалану және
қалыптастыру, бұл басқару шешімінің тиімділігін төмендетеді;
• Басқару қызметінде ақпараттың тапшылығы және оның жеделдігінің
болмауы, бұл басқару қызметін төмендетеді.
Сонымен қатар, ішкі аудиттің теориялық және методологиялық мәселелерін
жүйелік зерттеуі ҚТЖ ҰК АҚ ішкі аудитті жүргізу барысында методологиялық
негізін талдауды қажет етеді. ҚТЖ ҰК АҚ теміржол транспортының
тәжірибесін зерттеуде жылжымалы құрамын жалдаудың есебінің мәселелері,
теміржол транспортындағы ішкі шаруашылық бақылауды жүзеге асыру
қарастырылады.
Бітіру жұмысының мақсаты. Жұмыстың мақсаты болып нәтиже мен
шығындардың тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталған желілік кәсіпорындарды
басқаруды жүзеге асыру үшін басқару есебі бойынша тәжірибелік ұсыныс пен
методологиялық жағдайды талдау табылады. Теміржол транспортындағы
кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі мен ішкі аудитінің теориялық және
тәжірибелік жағдайын зерттеуге негізделген.
Осы мақсатқа жету үшін алға қойылатын негізгі міндеттер:
• Теміржол транспортының салалық ерекшеліктерін және олардың желілік
кәсіпорындардың эксплуатациялық шығындарының талдауы мен ұйымдық
есебіне әсерін зерттеу;
• Теміржол транспортыдағы тасмалдаудың өзіндік құнын қалыптастыратын
шығындардың экономикалық мазмұнын зерттеу;
• Желілік кәсіпорындарды басқарудың ұйымдық құрылымын шығындар орталығы
мен жауапкершілік орталығының анықтау негізінде жүзеге асыру;
• ҚТЖ ҰК АҚ-тың желілік кәсіпорындардың материалдық қорларына баға
беру;
• Теміржол транспорты кәсіпорындарындағы ішкі аудитті жүргізу
методикасына талдау.
Бітіру жұмысының пәні болып Қазақстан Республикасының теміржол
транспорты кәсіпорындарының қазіргі таңдағы бухгалтерлік есеп және ішкі
аудит жүйесі табылады.
Ал бітіру жұмысының объектісі болып Қазақстан Темір Жолы ұлттық
компаниясы акционерлік қоғамының желілік кәсіпорындары, соның ішінде
Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының Бас
есептеу орталығы филиалы табылады.
Бітіру жұмысы үш тараудан тұрады. Жеке – жеке қысқаша түсінік беретін
болсақ, бірінші тарау зерттеліп отырған кәсіпорынның техникалық –
экономикалық көрсеткіштерін зерттеу және кәсіпорынның есеп саясатына шолу
жүргізу.
Екінші тарау бойынша транспорттық ұйымдардың, соның ішінде теміржол
транспортының бухгалтерлік есебін жүргізудің ерекшеліктерін, олардың
шығындарына түсінік, жіктелуі мен әдістері қарастырылады. Сондай – ақ
транспорттық дайындау шығындары және оларды есептен шығару мен материалдық
қорларды бағалау әдістері зерттеледі.
Соңғы тарау, яғни транспорттық ұйымдардың аудиті. Бұл тарауда жалпы
аудитті жүргізудің мақсаты мен маңызы, ақпарат көздері қарастырылса, екінші
мәселе ретінде транспорттық ұйымдарға жүргізілетін ішкі аудиттің
жағдайымен, оны жетілдіру жолдарына талдау жасау қарастырылады. Сонымен
қатар теміржол құралдарына аудитті жүргізу зерттеледі.
Бітіру жұмыс бухгалтерлік есеп және аудит саласына қатысты отандық
ғалым В. К. Радостовец, К. Ш. Дюсембаев, К.Т. Тайгашинова, М. С. Ержанов,
С. С. Сатубалдин, Б. Б. Сұлтанова, Д. О. Абленов, т.б. еңбектері басшылыққа
алынып жазылды. ҚР президентінің заң күші бар жарлықтары, нормативтік
құжаттар мен ережелер сүйене отырып, сондай – ақ ҚТЖ ҰК АҚ – ң есеп
саясаты мен жарғысын, сонымен қатар халықаралық аудит стандартары мен
халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын, типтік шот жоспарына
негізделе отырып дайындалған.
1. Транспорттық ұйымның қызметінің есебін ұйымдастырудың теориялық
негіздері
1.1 Зертеліп отырған кәсіпорынның технико – экономикалық сипаттамасы
Директорлар кеңесінің 2004 жылғы 18 мамырдағы шешімімен бекітілген
ҚТЖ ҰК АК - ның филиалы туралы үлгі ережеге сәйкес әзірленген. ҚТЖ ҰК
АК БЕО филиалы Қоғам тұрған жерден басқа жерде орналасқан ҚТЖ ҰК АК-
ның оқшауланған құрылымдық бөлімшісі болып табылады.
Филиал Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған және
Директорлар кеңесінің шешімі негізінде қайта тіркелген (2004 жылғы 18
мамырдағы №11 хаттама).
Филиал өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңнамасына, Қоғамның
бұйырықтарына, өкімдеріне және өзгеде актілеріне, Қоғамның Жарғысына,
сондай – ақ филиал туралы ережеге сәйкес жүзеге асырады.
Филиал заңды тұлға болып табылмайды.
Қоғамның толық атауы:
1. мемлекеттік тілде – Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамы;
2. орыс тілінде – Акционерное общество Национальная компания Қазақстан
темір жолы
Қоғамның орналасқан жері: 010000, Қазақстан Республикасы, Астана
қаласы, Сарыарқа ауданы, Жеңіс даңғылы, 98.
Қоғамның тіркелу туралы деректері: 2004 жылғы 2 сәуірдегі мемлекеттік
қайта тіркелгені туралы №11867 – 1901 – АҚ куәлігі.
Филиалдың толық атауы:
1. толық:
мемлекеттік тілде - Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамының Бас есептеу орталығы филиалы;
орыс тілінде – филиал Акционерного общества Национальная компания
Қазақстан темір жолы - Главный вычислительный центр;
Филиалдың орналасқан жері: 010000 Қазақстан Республикасы, Астана
қаласы, Сарыарқа ауданы, Жеңіс даңғылы, 96.
Филиалдың жеке теңгерімі бар. Филиал өз қызметін ұйымдастыру және
жүргізу үшін заңнамамен бекітілген тәртіпке сәйкес банктерде ағымдық шоттар
ашады.
Филиалдың өз атауы, тауарлық белгісі және Қоғамның атауы жазылған
мөр, мөртабандары және бланктері бар.
Филиалдың қызмет ету мерзімі шектелмеген.
Қоғам қызметінің мәні. Негізгі қызметтері:
• Қазақстан Республикасының үкіметі бекіткен бағдарлама бойынша
магистральдық теміржол желісін салуды, күтіп ұстауды және жаңғыртуды
жүзеге асыру;
• Тасмалдау процесін басқару;
• Магистральдық теміржол желісі қызметтерін көрсету;
• Жүктерді, соның ішінде қауіпті жүктерді теміржол көлігімен тасмалдауды
жүзеге асыру;
• Жылжымалы теміржол құрамын, соның ішінде қауіпті жүктерді тасмалдау
үшін қолданылатын арнайы контейнерлерді жөндеу;
• Жүк жөнелтушілердің, жүк алушылардың тасымалдарға қажеттіліктерін
қағаттандыру, тасымалданатын жүктердің сақталуын және олардың жеткізу
пункттеріне уақытылы жеткізілуін қамтамасыз ету;
• Маркетинктік қызмет;
• Көліктің әртүрлі түрлерін қарастыра отырып, тікелей және аралас
қатынастар жүйесін ұйымдастыру;
• Қазақстан Республикасының тасымалдау әлуетін барынша толық пайдалану
жөніндегі іс − шараларды жүзеге асыру;
• Қазақстан Республикасының көлік және коммуникациялар министрлігімен
келісу бойынша теміржолдық транзисттік – көліктік дәліздерді
қалыптастыру жөніндегі шараларға қатысу;
• Сыртқы экономикалық қызмет және шетелдік ұйымдармен экономикалық
ынтымақтасуды дамыту;
• Өнімдерді көрсетілетін қызметтерді экспорттау (импорттау);
• Ақпаратты қорғаудың техникалық құралдарын, ақпаратты өңдеудің
қорғалатын техникалық құралдарын әзірлеуді, жасауды, құрастыруды,
реттеуді, қолдануды, сақтауды, жөндеуді және сервистік қызмет
көрсетуді қоса алғандағы, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
құпиясын техникалық қорғау жөніндегі қызмет;
• Қоғамның қызметі туралы материалдарды әзірлеу және қорытындылау,
Қоғамның жарнамалық қызметін жүзеге асыру үшін кітаптар, альбомдар,
журналдар, буклеттер, анықтамалықтар, фотоальбомдар, бейнефильмдер
шығару;
• Темір жол көлігі саласында ақпараттық қызмет көрсету;
• Қазақстан Республикасының заңнамасында тиым салынбаған, өзге де
қызметтер болып табылады.
Филиал қызметінің мақсаты мен мәні. Филиал Қоғам үшін жүк және
жолаушылар тасымалдары жөніндегі ақпаратты оперативтік жинау және өңдеу,
анықтамалар мен есептіліктің бекітілген нысандарын беру мақсатында
құрылады.
Филиал қызметінің мәні:
• Оперативтік және статистикалық есептілікті қалыптастыру. Қабылданған
ақпараттың толықтылығын, оның өңдеу сапасын және өңдеу нәтижелерінің
белгіленген мерзімде Қоғамның құрылымдық бөлімшелеріне Қазақстан
Республикасының мемлекеттік органдарына, теміржол әкімшіліктерінің
ақпараттық есептеу орталығына, ТМД мемлекеттеріне, Литваға, Латвияға,
Эстонияға және Российские железные дороги ашық акционерлік қоғамының
Бас есептеу орталығына берілуін бақылау;
• Автоматтандырылған басқару жүйелерінің техникалық экономикалық
деңгейін, техникалық құралдарды және тіршілікті қамтамасыз ету
жүйелерін талдау, олардың тиімділігін арттыру және оларды дамыту
жөніндегі қажетті шаралар әзірлеу және қабылдау, ақпараттық
технологиялар мен есептеу техникасын пайдалану жөніндегі озық отандық
және шетелдік тәжірибені зерттеу және енгізу;
• Ғылыми техникалық прогрестің жетістіктері мен есептеу техникасын
тиімдірек пайдалану негізінде тасымалдау процесі технологиясын
жетілдіру;
• Автоматтандырылған жүйелерді, тапсырмаларды, автоматтандырылған жұмыс
орындарын және деректерді беру желілерін сүйемелдеу мәселелері бойынша
Қоғамның құрылымдық бөлімшелерімен өзара әрекеттесу;
• Өзге теміржол әкімшіліктерінің есептеу орталықтарымен ТӘ АЕО мен,
Темір жол көлігі жөніндегі ынтымақтастыққа қатысушы мемлекеттер кеңесі
мен өзара әрекеттесу;
• Алгоритмдердің, бағдарламалардың, жіктегіштердің салалық қорын
жүргізу, автоматтандырылған жүйелерді бағдарламалық қамтамасыз етуді
қорға жинау және паспорттау;
• Қоғамның бөлімшелерінде қазіргі заманғы стандарттар мен
автоматтандырылған жүйелер жөніндегі басшылық әдістемелік құжаттар
негізінде бағдарламалық құралдарды әзірлеу деңгейін жоғарлату;
• Жаңа техника мен технологияларды дамыту және енгізу жөніндегі
жоспарлар мен іс шаралар әзірлеу, сондай - ақ Қоғамның құрылымдық
бөлімшелерінің өтінімдері бойынша есептеу техникасы құралдарын
ауыстыру және жөндеу;
• Отын энергетикалық ресурстарды, жылу қуатын үнемдеу бойынша
тапсырмалар әзірлеу;
• Ақпараттық қызметтерді ұсыну және Қоғамның ақпараттық жүйелерді
пайдалану мәселелері бойынша шарттар жасауды ұйымдастыру;
• Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамның Алматы
өңірлік ақпараттық есептеу орталығы, Ақтөбе өңірлік есептеу
орталығы және Солтүстік өңірлік ақпараттық есептеу орталығы
филиалдарының мұқтаждары үшін тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтерді, сондай ақ Қоғам берген сенімхаттың негізінде Қоғам үшін
есептеу техникасы, бағдарламалық қамтамасыз ету құралдарын, деректерді
беру желілерінің жабдықтарын, ақпараттық технологиялар саласындағы
жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алуды жүзеге
асыруды ұйымдастыру;
• Мына мәселелер бойынша ӨАЕО қызметін үйлестіру:
Жұмыстың өндірістік көрсеткіштерін, инженерлік – техникалық іс –
шараларды, еңбекті қорғау және техникалық құралдарды пайдалану
жөніндегі кешендік жоспарды орындау;
Штаттық кестелерді, еңбек жөніндегі жоспарларды және қызметкерлердің
нормативтік санын келісу;
Өндірістік – қаржылық қызмет жөніндегі ӨАЕО жоспарларының жобалары
негізінде өндірістік – қаржылық қызмет жөніндегі жиынтық жоспарды
қалыптастыру және бекіту;
ӨАЕО қаржыландыру;
ӨАЕО теңгерімінде есепте тұрған ғимараттарды, құрылыстарды,
жабдықтарды, машиналар мен механизмдерді күрделі жөндеулерден
өткізудің титулдық тізімін қалыптастыру және түзетулер енгізу;
Қаржылық есептілік.
Филиалды басқару. Филиалды жалпы басқаруды Қоғам жүзеге асырады.
Филиалды басқару бойынша Қоғамның құзыретіне:
• Филиал туралы ережені бекіту, оған өзгерістер мен толықтырулар енгізу;
• Филиал қызметінің негізгі бағыттарын белгілеу, олардың орындалғаны
туралы жоспарлар мен есептерді бекіту;
• Филиал директорларымен, оның орынбасарларымен, Филиалдың бас
инженерлерімен және бас бухгалтерімен жеке еңбек шартын жасау, өзгерту
және бұзу;
• Филиалдың штаттық кестесін бекіту және құрылымын белгілеу;
• Тағайындалуы Қоғамның келісімі бойынша жүргізілетін Филиал
лауазымдарының номенклатурасын бекіту;
• Филиалдың өндірістік – қаржылық қызметі жоспарын бекіту;
• Филиал қызметінің нәтижесі бойынша жылдық есептерді, аудитордың
есептері мен қорытындыларын бекіту, табысты бөлу мен залалды өтеу
тәртібін белгілеу;
• Филиалдың материалдық құндылықтарының мөлшерін, нысанын сондай – ақ
оларды бөлудің тәртібін белгілеу;
• Қазақстан Республикасының Заңнамасымен және Қоғамның жарғысымен
көзделген өзге де іс – қимылдар жатады.
Филиал қызметін тікелей басқаруды директор жүзеге асырады. Филиалдың
директорлары Филиалдың жұмысын ұйымдастырады және Қоғамның берген сенімхаты
негізінде оны басқарады, Филиалға жүктелген міндеттерді орындауға,
орындаушылық және еңбек тәртібінің жай – күйін және белгіленген қызметінің
түрлерін жүзеге асыруға жауапты болады.
Филиалдың директоры:
1. Қоғам берген сенімхат бойынша Қоғам белгілеген өкілеттіктер шегінде
әрекет етеді;
2. Қоғам бекіткен жоспарларға сәйкес Филиалдың қызметіне басшылықты
жүзеге асырады;
3. Филиалға бекітілген құралдарға өзіне берілген құқықтар шегінде иелік
етеді;
4. Қызметкерлердің лауазымдық нұсқаулық карточкаларын бекітеді,
лауазымдық номенклатураға сәйкес Филиал қызметкерлерімен еңбек
шарттарын жасасады, бұзады және өзгертеді, оларға Қазақстан
Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес көтермелеу және тәртіптік
жазалау шараларын қолданады;
5. Белгіленген тәртіппен өзге де құқықтар берілуі мүмкін.
Қоғам тағайындалуы қоғамның келісімі бойынша жүргізілетін филиалдың
қызметкерлерімен жеке еңбек шартын бұзу туралы филиалдың директорларына
орындалуын міндетті болып табылатын нұсқаулар беруге құқылы.
Филиалдың қаржылық – шаруашылық қызметі. Филиал оған қоғам бекітіп
берген мүлікке, сондай ақ Қоғамның жалпы теңгеріміне кіретін ақшаға, оның
қызметі барысында сатып алынған материалдық құралдарға, бағалы қағаздарға
және материалдық емес активтерге ие болады. Филиалдың теңгерімінде есепке
алынған мүлік Қоғамның меншігі болып табылады.
Филиалдың қаржылық шаруашылық қызметін тексеруді Қоғамның уәкілеттілік
берілген құрылымдық бөлімшелері, қажет болған жағдайда Қоғам тағайындайтын
немесе тарататын аудиторлық қызметтер жүзеге асырылады.
Филиалдың есеп жүйесі қаржылық және басқару есебінен тұрады.
Қаржылық есептілік ішкі және сыртқы пайдаланушылар пайдаланатын және
бухгалтерлік есеп стандартарына және есептілік принциптеріне сәйкес келетін
есеп ақпараттарын қамтиды.
Ал басқару есебі барлық есеп ақпараттарының түрлерін қамтиды, оның
ішінде өндірістік есеп, өнімнің, жұмыстың, қызметтің өндірістік өзіндік
құнын кіреді.
Филиалдық қаржылық шаруашылық қызметін бақылауды олармен жасалған
шарттар негізінде аудитор немесе аудиторлық ұйымдар жүзеге асыруы мүмкін.
Аудиторлар және аудиторлық ұйымдар филиалдың қызметкерлерінен оларға
қажетті барлық материалдарды, бухгалтерлік немесе өзге құжаттарды және жеке
түсініктемелерді талап етуге құқылы.
Аудиторлар және аудиторлық ұйымдар өздері жүргізген тексерудің
нәтижелерін Қоғамның Басқармасына және Қоғамның Директорлар кеңесіне
жібереіледі. [қосымша Е]
1 – кесте мәліметтерінен біз филиалдың 2007 - жылғы негізгі және
негізгі емес қызметтен түскен табыс туралы көре аламыз. [қосымша А]
1 – кесте
Негізгі және негізгі емес қызметтен түскен табыс (мың теңге)
№ Қызмет түрі 2006ж. 2007ж. 12айы % ауытқу
12 айына
жоспар Нақты Жоспарнақты
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Барлық, негізгі 63 379 71 481 75 897 106,2 4416 12518
қызметтен
түскен табыс
1.1 С.і. тасымалдау 0 0 0 0 0 0
1 2 3 4 5 6 7 8
1.2 Жанама қызметтен 63 379 71 481 75 897 106,2 4416 12518
түскен табыс
1.2.1 Басқа 44 117 56 975 60 754 106,6 3779 16637
кәсіпорындармен
1.2.2 Қоғамның ішінде 308 200 294 147,0 94 -14
1.2.3 Қоғамның аффинаж 18 954 14 306 14 849 103,8 543 -4105
кәсіпорындары үшін
1.3 ТМҚ сату 0 0 0 0 0 0
1.4 Басқада жұмыстар мен0 0 0 0 0 0
қызметтер
2 Негізгі емес 0 0 0 0 0 0
қызметтен түскен
табыс
Барлық Табыстар 63 379 71 481 75 897 106,2 4416 12518
Кесте мәліметтеріне сәйкес ҚТЖ ҰК БЕО АҚ филиалының 2007жылғы
негізгі қызметтен түскен нақты табысы 75 897 теңгені құрайды, ал жоспар
бойынша 71 481 теңге, демек нақты табыс жоспарға қарағанда 4 416 теңгеге
артық. Бұл филиалдың негізгі қызметтен алынған табысының артқанын
көрсетеді.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Негізгі қызметтен түскен табыс өткен жыл мен салыстырғанда 12 518
теңгеге артты немесе 119, 7% құрады.
Негізгі емес қызметтен түскен табыс
ҚТЖҰК БЕО АҚ филиалының 2007жылғы негізгі емес қызметтен түскен
нақты табысы 75 897 теңгеге артты, негізі жоспар бойынша көзделгені 71 481
теңге. Сәйкесінше нақты табыс жоспарланған табысқа қарағанда 4 416 теңгеге
жоғарылады.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылмен салыстырғанда негізгі емес қызметтен түскен табыс
12 518 теңге жоғары. 12 айдың ішінде орындалғаны 106,2%.
Басқа кәсіпорындардан түскен табыс
ҚТЖҰК БЕО АҚ филиалының 2007 жылғы басқа кәсіпорындардан түскен
табыстын нақты мөлшері 60 754 теңгені құрайды. Негізі жоспар бойынша 56 975
теңге болды. Яғни нақты табыс жоспарлы табыстан қарағанда 3 779 теңге
немесе 137,7% орындалған.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
2006 жылмен салыстырғанда 16 637 теңгеге жоғарыланды немесе 137,7%
құрады. Яғни 2007 жылы 60 754 т., ал 2006 жылы 44 117т. Құрайды.
Компанияның өз ішінен түскен табыс.
Компанияның өз ішінен түскен табыс. 2007 жылыдың он екі айындағы
нақты табыстың мөлшері 294 теңге болса, ал жоспарланған табыс 200 теңге.
Демек біз 94 өскенін көреміз.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Ал өткен жыл бойынша нақты табыс -14 төмендегенін көреміз.
Қоғамның аффинаж кәсіпорындардан түскен табыс.
ҚТЖҰК БЕО АҚ филиалының 2007жылғы аффинаж кәсіпорындардан түскен
табыстың нақтысы 14 849 теңгеге тең болса, жоспар бойынша 14 306 теңгені
құрайды. Яғни 543 нақты табыс артқан. 12 ай ішінді 103,8% орындалған.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылға келсек биылғы жылда төмендеген, өткен жыл 18 954, ал биыл
14 849 құрайды. Яғни -4 105 немесе 78% кеміген.
2007 жылдағы барлық түскен табыс
2007 жылдағы барлық түскен табыстың нақты көлемі 75 897 құрайды. Ал
жоспарланғаны 71 481 тең. Сондықтан барлық нақты табыстың көлемі
жоспарланған табыстың көлемінен 4 416 есеге жоғарлаған. 12 айдың ішінде
106,2% орындалған.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
2006 жылғы барлық табыс көлемі 63 379, ал 2007 жылғы 75 897 есені
құрайды. Ал екі жылдың барлық түскен табыстарын салыстырсақ, 2007 жыл 2006
жылға қарағанда 12 518 есе немесе 119,7% артқан.
2 – кесте
Тасмалдау бойынша шығындар (мың теңге)
№ Қызмет түрі 2006ж. 12 2007ж. 12айы % ауытқу
айына
жоспар нақты Жоспар Нақты
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Төлем қоры 448 764 775 750770 629 99,3 -5 121 321865
2 Әлеуметтік 75 007 123 407120 172 97,4 -3235 45165
3 Материалдар 11 395 48 605 29 595 60,9 -19010 18200
4 Жанармай 720 1 374 1 273 92,6 -101 553
5 Электр 6 521 11 145 6 966 62,5 -4179 445
энергиясы
6 Жұмыс пен 9 343 31 927 16 819 52,7 -15108 7385
қызмет үшін
басқа
кәсіпорындарға
төлемдер
1 2 3 4 5 6 7 8
7 Филиалдың 122 191 138 72,3 -53 16
қызмет мен
жұмыстары үшін
төлемдер
8 11 178 17 047 15 727 92,3 -1320 4549
9 Тозу 349 675 842 514862 145 102,3 19640 512479
10 өзге де 278 952 282 907168 920 59, 7 -113987 -110032
барлығы 1 191 768 2 134 81 992 39393, 3 -142474 800625
67
Шығындар бюджеті. Тасмалдау бойынша шығындар, 2 – кестеге қарай отырып
келесіндей қорытындыға келеміз. [қосымша Ә]
Еңбекақы қоры бойынша шығындар
Еңбекақы қоры бойынша шығындардың 2007 жылдың 12 айына орындалған
шығындардың нақты көлемі 770 629 болса, ал жоспарланған 775 750 тең, яғни
-5 121 ке кеміген. Жалпы орындалуы 99,3% тең.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылы нақты шығыс 448 764 тең, 2007 жылдың 12 айындағы шығыс
көлемі 770 629 немесе 171,7% тең. Яғни біз бұдан өткен жылға қарағанда
аталған жылы көбейгенін көреміз.
Әлеуметтік төлем бойынша шығындар.
Әлеуметтік шығыстардың көлемі нақты шығыстар 120 172, ал жоспарға
байланысты шығындардың көлемі 123 407 тең. Нақты шығындар мен жоспарланған
шығыстар арасында -3 235 немесе 97,4% шығындардың кемігені байқалады.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылға келетін болсақ, материалдар бойынша шығындар 75 007, яғни
2007 ж. Шығындар 45 165 дейін жоғарылаған.
Материалдар бойынша шығындар.
Материалдар бойынша шығындардың жоспарланған көлемі 48 605, ал
нақтысы 29 595 тең. Яғни шығындардың көлемі кеміген -19 010. жалпы
орындарғаны 60,9% құрайды.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылы материалдар бойынша шығынның көлемі 11 395, ал 2007 жылы
29 595тең болып отыр. Демек өткен жылға қарағанда шығындар көлемі 18 200
дейін артып отыр.
Жанар жағар майға кеткен шығындардың нақты көлемі 1 273, жоспар
бойынша мынадай 1 374 көлемді құрайды. Орындалғаны 60,9% тең. Яғни жоспарда
көзделген көлемнен кем шыққанын көрсетеді.
Ал өткен жылмен салыстырсақ, 2006 жылы шығындардың көлемі 720 тең,
2007 жылы 1 273 артқан. Өткен жылға қарағанда шығындар көлемі 553 тең.
Электрэнергия бойынша шығындар.
Бұл шығындар бойынша жоспарда көзделгені 11 145, ал нақты шығындардың
көлемі 6966 тең. Яғни жоспармен салыстырғанда -4179 кеміген. Орындалған
көлемі 62,5%.
2006 жылға қарағанда 2007 жылғы 445-ке дейін көтерілген немесе 106,8%
тең.
Басқа кәсіпорындарға төлеген төлемдер бойынша шығындар.
Нақты шығындардың деңгейі 16 819 жоспар бойынша 31 927 тең. Бұл
дегеніміз –4 179 кеміген. Жоспардың деңгейі 62,5% орындалған.
Ал өткен жылмен салыстыратын болсақ, онда өткен жылғы шығындардың
көлемі 9 434, бұдан келіп салыстырсақ осы жылы шығындардың деңгейі 445
есеге жоғарлаған.
Филиалдың жұмыс және қызмет көрсетуге байланысты шығындар.
Нақты шыққан шығындардың деңгейі 138 жоспарда көзделген шығындар 191
құрайды. Жоспарға қарағанда нақты шығындар -53 кемігені байқалады.
Жоспардың орындалу 72,3% тең.
Өткен жылмен салыстыратын болсақ, өткен жылы шығындардың көлемі 122 ал
қазіргісі 138 құрайды. Яғни осы жылы шығындардың көлемі 16 артқан.
Жұмыстар мен қызмет көрсету төлемдері бойынша шығындар.
Жалпы жоспарда көзделген шығындардың деңгейі 17 047, ал нақтысы 15 727
тең болып отыр. Демек, біз нақты шығындардың жоспардан -1 320 кем шыққанын
көреміз.
2006 жыл мен 2007 жылды салыстырсақ, 2006 жылы шығындар 11 178, 2007
жылы шығындар 15 727 тең. Демек, 2006 жылға қарағанда 2007 жылы шығындар
4 549 немесе 140,6% көтерілген.
Тозу бойынша шығыстардың жоспарланған көлемі 842 514 нақты көлемі
862 154тең. Яғни жоспарланған көлемнен нақты көлемі 19 640 дейін артып
отыр. Орындалғаны 102, 3%құрайды.
Өткен жылмен салыстырсақ тозу көлемі 512 479 дейін артып отыр.
Басқа да шығындар бойынша жоспар көлемі 282 907, нақты көлем 168 920
тең. Яғни кәсіпорынның басқа да шығындары -113 987 кеміді.
Ал өткен жылы басқа да шығындар 278 952 тең болды. Бұдан келіп осы
жылы -110 032 кемігені байқалады.
Барлық шығындардың деңгейі жоспар бойынша 2 134 867 ал, нақтысы
1 992 393 тең. Сондықтан нақты шығындар -142 474 кеміген. Жоспар бойынша
орындалған 93, 3%тең.
Ал 2006 жыл мен 2007 жылды салыстырсақ, 2006 жылы шығындар көлемі
1 191 768 тең, 2007 жылы шығындар 1 992 393 тең. Бұдан былтырғыдан
қарағанда биылғы шығындар 800 625 дейін көтерілген.
Қорытындылай отырып, біз филиалдың 2007 – жылы табыстары 2006 жылмен
салыстырғанда 75 897 жоғарылағанын көреміз. Ал тасмалдау шығындары
1 992 393 артқан, бұл дегеніміз өткен жылмен салыстырғанда шығындардың
көлемі артып отыр.
3 – кесте.
Жалпышаруашылық шығындардың әлеуметтік мінездемесі (мың теңге)
№ Көрсеткіштер 2006ж 12 2007 % Ауытқуы
айындағы
жоспар нақты Жоспар нақты
1 2 3 4 5 6 7 8
1.1 Қорға кіретін 8113 11146 11235 100,8 89 3122
төлемдер
Барлығы 8113 11146 11235 100,8 89 3122
2.1 Жалпы шаруашылық 1057 1737 2218 127,7 481 1161
әлеуметтік
салықтарды шығару
2.2 Жалақы есептеудегі 6999 14166 15417 108,8 1251 8418
төлемдермен
шығындар
Әлеуметтік 8056 15903 17635 110,9 1732 9579
жеңілдіктер бойынша
шығындардың
жиынтығы
Әлеуметтік 16169 27049 28870 106,7 1821 12701
жеңілдіктер және
төлемдер
Қорға кіретін төлемдердің жоспарланған көлемі 11146 тең болса, ал
нақты орындалған көлемі11235 тең, орындалу 100,8% құрайды. Өткен жылмен
салыстырғанда 3122 осы жылы артып отыр. [қосымша Б]
Жалпы шаруашылықтық әлеуметтік салықтарды шығару 2007 жылға
жоспарланған көлемі 1737, ал жалпы орындалған көлемі 2218 тең. 2006 жылмен
салыстырғанда осы жылы 1161 жоғарлаған.
Жалақы есептеудегі төлемдермен шығындар 2007 жылға нақты көлемі 15417
болса, ал оның жоспарланған көлемі 14166. 2006 жылмен салыстырсақ 2006 жылы
8418 артқан.
Филиалдың негізгі құралдарын талдайтын болсақ 4 – кесте [қосымша
В]мәліметтеріне сәйкес:
4-кесте.
Филиалдың негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі (мың теңгемен).
Негізгі құралдардың түрлері 2006 ж. 2007 ж. Ауытқу
(+,-)
1 2 3 4
1. Материалдық емес активтер
1 2 3 4
2.1. Бастапқы құны 4 744 658 4 922 710 103,7
2.2. Есептелген тозу 3 069 363 3 530 220 115
2. Негізгі құралдар
2.1. Бастапқы құны 4 744 658 4 922 710 103,7
2.2. Есептелген тозу 3 069 363 3 530 220 115
2.3. Қалдық құны 1 675 295 1 392 490 83,1
4-кестенің мәліметтері бойынша негізгі құралдардың көлемінің едәуір
түрде ұлғаюы байқалуда. (2006 жылмен салыстырғанда 2007 жылы 103,7 %). 2006
жылы филиалдың негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі жеткілікті деңгейде
болған жоқ, оған қоса, олар әбден тозған болатын. Мұндай жағдай, әсіресе,
машиналар мен жабдықтар сияқты негізгі құралдардың түрлеріне теріс нұқсанын
келтірер еді.
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
ҚР – ң бухгалтерлік есеп туралы 2007.28.03, №234-3 заңына сәйкес,
әрбір ұйым өзінің қызметінің бастамасында және әрбір күнтізбелік жыл
басында салық органына және оның тіркелуін жүргізетін органдарға есеп
саясатын ұсынуы қажет.
Ұйымның есеп саясаты - дегеніміз ұйымның айналысатын қызметіне сәйкес
және бекітілген ережелеріне негізделе отырып, бухгалтерлік есепті
жүргізудің техникасы мен формасын, нақты және белгілі бір әдістемесін
ұйымның өзінің таңдауы.
Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының есеп
саясаты – Қазақстан Республикасының 1995 жылы, 26 желтоқсанда шыққан №2
234-3 Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңына,
халқаралық қаржылық есептілік стандартына сәйкес, Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік бойынша нормативтік құқықтық
актіге, ХҚЕС қолданудағы мақұлданған әдістеме негізінде дайындалған.
Кәсіпорынның есеп саясаты, оның құрылымдық бөлімшелеріне, оның
орналасқан жеріне қарамастан Бас кәсіпорынның басқаруымен жүретін еншілес
кәсіпорындарынның барлығы шоғырландырылған қаржылық есептілік дайындайды.
Бас кәсіпорын және оның еншілес кәсіпорындары үшін есептілік кезеңі
болып, тоқсан және күнтізбелік жыл табылады.
Жеке және шоғырландырылған қаржылық есептілік. Қаржылық есептілік
келесі принциптерге сәйке жүргізіледі: есептеу, қызмет етудің үздіксіздігі
және қаржылық есептілік мінездемесінің сапалылығы, түсініктіліктілігі,
орындылығы, сенімділігі және салыстырмалылығы. Қаржылық есептілік сатып
алудың алғашқы немесе нақты құны бойынша, сондай – ақ әділ құны бойынша
бағаланатын, сату үшін жарамды негізгі құралдарды және инвестициялық құнды
қағаздарды бағалау дайындалады.
Қоғам топтардан бөлек жеке қаржылық есептілік және шоғырландырылған
қаржылық есептілікті құрайды және ҚР Ұлттық валютасы – теңгенің негізінде
іске асырылады. Шоғырландырылған қаржылық есептілік №27 ХҚЕС
шоғырландырылған және жеке қаржылық есептілік атты стандартқа сәйкес
келесілерден тұрады:
Бухгалтерлік баланс
Пайда және зиян есебі
Ақша қаражаттарының қозғалысының есебі
Капитал қозғалысының есебі
Түсініктеме хат
Ұйымның есеп саясаты туралы ақпарат
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің формасына сәйкес
пайда және зиян шығын қызметінің әдісі негізінде құралады, демек
шығындардың жіктелуі олардың атауына байланысты құралады; ақша
қаражаттарының қозғалысының есебі тікелей әдіс арқылы есептелінеді. Жеке
жылдық қаржылық есептілікті және шоғырландырылған қаржылық есептілікті
тексеру барысында, пайда және зиян есебі – шығындардың сипаттамасы
бойынша әдіс, ақша қаражаттарының қозғалысының есебі – жанама әдіс
бойынша есептеледі.
Негізгі құралдар есебі. Негізгі құралдар есебі ХҚЕС №16 негізгі
құралдар атты стандарты негізінде жүзеге асырылады. Типтік шот жоспарының
2 – бөлім, Ұзақ мерзімді активтер атты бөлімінде 2400 шотымен
жүргізіледі.
Актив ретінде саналатын негізігі құралдардың объектісі қолданыстағы
нақты шығындармен бағалануы тиіс. Келесі активтердің көмегімен қолданылған
негізгі құралдардың құнын көрсетіледі.
Мақсаттық қойылымдар және негізгі құралдардың орындалатын
функцияларына байланысты келесі топтарға бөлінеді:
1. Жер;
2. Ғимарат;
3. Құралдар;
4. Беретін құрылғылар;
5. Машина және құрал жабдықтар;
6. Транспорттық құралдар;
7. Жұмысшы және өнімді мал (скот);
8. Көпжылдық егістіктер;
9. Басқа да негізгі құралдар;
Егер активтің баланстық соммасы қайта бағалаудың нәтижесінен асып
түссе, онда бұл өсім міндетті түрде қайта бағалаудың өсімі сияқты капиталда
көрініс табуы тиіс. Бірақ та бұл өсім қайта бағалаудың зиянымен
қайтарылатын активтерде қолданылады.
Қайта бағалаудың күніне сәйкес кез келген жинақталған амортизация
есептелінеді. Жалпы балансттық құнның өзгерісі құнның қайта бағалануымен
сәйкес активтің баланстық құнының қайта бағалануы жүзеге асатындай қайтадан
есептелінеді.
Филиалдар негізгі құралдың аналитикалық есебін мыналар бойынша
қамтамасыз етеді:
1. негізгі құрал қозғалысы;
2. негізгі құралдың тобы бойынша;
3. негізгі құралдардың амортизациясының есептелуі және шығындардың
есебінің соммасының сәйкес келуімен;
4. негізгі құралдардың шығару қозғалысымен;
5. негізгі құралдарды жөндеудің түрлерінің шығындарымен.
Осы берілген ақпараттар есептің ішкі формасында көрініс табады.
Өндірісте және қызмет көрсетуде тауар тасымалдау үшін қолданылатын
материалдық емес активтер негізгі құралдардың құрамында қолданылады. Сату
мақсатында құрылған несие алынған материалдық активтер – ТМҚ сатуға
арналған ұзақ мерзімді активтердің құрамында болып саналады.
Филиалдың құрылымдық бөлімшелері аралығында негізгі құралдарды
орналастыру филиалдың ішкі бұйрықтарының негізінде жасалады.
Амортизация және негізгі құралдардың қызмет ету мерзімі. Негізгі
құралдың тозуы 2420 шотында жүзеге асырылады. Авто транспорттан басқа
бухгалтерлік есептегі негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімі
кезінде балансты есептеу жолымен жасалады. Әр кезеңге амортизациялық
есептеу басқа активтің баланстық құнын құрамайтын болса, пайда мен зиянға
сәйкес құрылу керек. Негізгі құралдардың кейбір түрлері бойынша пайдалы
қызмет ету мерзімі келесідей:
5 – кесте
Негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімі
Негізгі құралдың түрлері Қызмет ету мерзімі (жыл)
Ғимарат 20 – 45
Теміржол жолдарының сыртқы ғимараттарын салу 20 – 80
Теміржол полотнолары 80
Инженерлік ғимарат, труба құбырлары 20 – 45
Кабелдік, электрлік және телекоммуникация 5 – 25
желілері
Локомотивтар (тепловоз, электровоз және 18 – 30
паровоз)
Вагон, цистерналар, қар тазалау құралдары 15 – 32
Станок және кран 5 – 35
Транспорттық құралдар 5 – 25
Кеңсе жиһаздары 3 – 20
Филиалдағы негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімі филиалдағы
активтердің пайдалылығына байланысты, әр есептік жылдың соңында жасалады.
Пайдалы қызмет етудің анықталуына байланысты келесі факторлар есепке
алынады:
1. Болжамдалған активтердің қолдануы. Бұл қолдану активтің өнімділігі мен
физикалық қуаттылығымен бағаланады;
2. Үрдістік факторларға байланысты болжанған физикалық шығын және
активтің қолдану кезіндегі сақталу шартымен жүзеге асырылады;
3. Өндірістік процесс кезіндегі өзгерістердің нәтижесіндегі моральдік
және коммерциялық тозуы немесе сұраныстың көлеміне байланысты
өзгерісте қолданылады;
4. Активтің қолдануына заңдық шектемелер, мысалы жалға беру мерзімі.
Негізгі құралдар бойынша шығындар. Қызмет ету мерзімін өсіретін және
өндірістік қуатын арттыратын болашақ шығындарға келесі негізгі құралдарды
жатқызуға болады:
1. Құрал жабдықтар және шаруашылық жолдары:
• жасанды құрал жабдықтарға құрылымы төзімді және тиімді
материалдардан жасап, ауыстыру;
• уақытша ағаштан жасалған көпірді темір бетоннан жасалған
трубаларға ауыстыру;
2. Электрмен қамтамасыз ету шаруашылығы:
• техника және жылжымалы құралдың арнай жаңаруы;
3. Сигнализация және байланыс шаруашылығы:
• ауа линияларын кабельдік линияға ауыстыру;
• техника және қозғалыс құралдарының арнайы жаңаруы;
4. Локомотивтік шаруашылық бойынша:
• агригаттарды жаңа, жоғарғы сапалы агригаттарға ауыстыру;
5. Жолаушы тасымалдау шаруашылығы бойынша:
• сыртқы және ішкі өзгерістерге байланысты вагондарды жөндеу;
6. Жүк тасымалдау шаруашылығы бойынша:
• жүктік вагондардың мерзімін ұзартуға байланысты жөндеу.
Материалдық емес активтер есебі. Материалдық емес активтердің есебі
№38 ХҚЕС материалдық емес активтер атты стандартқа сәйкес жүзеге
асырылады. Сондай – ақ 2700 шоты бойынша, яғни типтік шот жоспарының екінші
бөлімі Ұзақ мерзімді активтер арқылы есептелінеді.
Егер бап материалдық емес активтер анықталған критерилерге жауап
берсе, материалдық емес бап материалдық емес активтер ретінде көрініс
табады. Жеке пайдаланылған активтер басында өзіндік құнымен бағаланады, ал
кейіннен құнсызданудан жинақталған және жинақталған амортизацияның өзіндік
құны бойынша алғашқы мойындау жүзеге асады.
Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу барысында, филиал
бухгалтерлік есептің тікелей тәсілін қолданады. Материалдық емес
активтердің амортизациясы ай сайын есептелінеді, бір есеп беруден екінші
есеп беруге көшу кезінде қолданады.
Материалдық емес активтердің қызмет ету мерзімі шектемелі және
шектемесіз ретінде анықталынады. Шектемелі қызмет ету мерзіміндегі
материалдық емес активтер амортизацияланып, құнсыздану объектісімен
бағаланылады және сол жағдайда материалдық емес активтер құнсыздану
деңгейін көрсетеді. Шектелген қызмет ету мерзіміндегі материалдық емес
активтер үшін амортизациялық әдістер және пайдалы қызмет ету мерзімі әрбір
қаржылық жылдың соңында қарастырылады. Шектелген қызмет ету мерзіміндегі
материалдық емес активтер амортизацияға жатпайды, бірақ жыл сайын
есептелінеді және үнемі құнсыздану объектісінің мүмкіндігінде көрініс
табады.
Пайдалы қызмет ету мерзімінде, филиалдың қамтамасыз етуі 1 – 10 жыл
аралығын құрайды.
Тауарлы материалдық қорлар есебі. Тауарлы материалдық қорлардың есебі
№ 2 ХҚЕС Қорлар атты стандарт негізінде жүзеге асырылады. Бұл Қысқа
мерзімді активтер бөлімінің 1300 шотында жүргізіледі. Демек 1310 –
шикізаттар мен материалдар, 1320 – дайын өнім, 1330 – тауарлар, 1340 –
аяқталмаған өндіріс, 1350 – басқа да қорлар.
Тауарлы материалдық қорлардың аналитикалық есебі есепке жауапты
тұлғамен, ТМҚ атымен (маркасы, түрі, көлемі, номенклатуралық нөмірі
бойынша) жүргізіледі.
ТМҚ өзіндік құнның ең төменгі бағасы бойынша және таза бағанын
мүмкінділігімен бағаланады. Мүмкін болатын таза баға – бұл күтілетін сауда
бағасының ретімен анықталады.
ТМҚ жүзеге асуындағы таза баға филиалдағы мамандармен құрылған жұмысшы
комиссия бағасымен анықталады. Саудадағы мүмкін таза бағаның есебі
қорлардың болжамдалған сатылу бағасына негізделеді.
Қаржылық құралдар және инвестиция есебі. Есептіліктің өзіндік құны
әдісіне байланысты инвестиция өзіндік құнға беріледі. Шығындар және
кірістер есебінде инвестициядан түсім қолдану уақытынан кейін пайда болатын
ивестиция объектісінің жинақталған таза табысына, инвестор дивидент алған
сияқты көрініс табады. Осындай табыстың үстінен алынған бөлініс
инвестицияның қайтарымы болып есептеледі және инвестицияның құнының бөлінуі
сияқты көрінеді.
№ 39 ХҚЕС қаржы құралдары: бағалау және мойындау стандартына сәйкес
қаржылық активтер және олардың міндеттері өздерінің шоғырландырылған
бухгалтерлік балансында құрал бойынша келісімге байланысты көрініс табады.
Инвестициялық құнды қағаздар қаржылық активтер сияқты екі категория бойынша
жіктеледі: өтелген уақытқа дейін сақталатын құнды қағаздар және сатуға
жарамды құнды қағаздар. Және бұлар ұзақ мерзімді активтерге жатқызылады.
Белгілі бір уақытқа сақталынатын құнды қағаздар сыйақының көлемінің
өзгеруіне байланысты сатуға жарамды болып саналады. Осы құнды қағаздар ұзақ
мерзімді активтерге жатқызылады, егер бухгалтерлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
I Бөлім
1.Транспорттық ұйымның қызметінің есебін ұйымдастырудың теориялық негіздері
1.1 Зерттеліп отырған кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы..8
1.1 Кәсіпорынның есеп
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .18
ІІ Бөлім
2. Транспорттық ұйымның қызметінің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
2.1 Транспорттық ұйымның қызметінің бухгалтерлік есебінің
ерекшеліктері...25
2.2 Транспорттық ұйымның қызметінің шығындарының
есебі ... ... ... ... ... ... ...31
2.3 Транспорттық дайындау шығындарының есебі және оларды есептен шығару
тәртібі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
ІІІ Бөлім
3. Транспорттық ұйымның қызметінің аудиті
3.1 Аудиттің мақсаты, мәні және ақпарат көздерімен қамтамасыз
етілуі ... ... ...43
3.2 Транспорттық ұйымдардың аудиті және оны жетілдіру
жолдары ... ... ... ... .48
3.3 Көлік құралдарының ішкі аудиты және оны жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ..58
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .71
Қысқартылған сөздер және оның мағыналары
Қосымшалар
Кіріспе
Жаңа Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан – жылға әлемдік
қоғамдастықта барған сайын зор құрмет пен беделге қол жеткізе отырып, алға
қарай нық сеніммен ілгерілеп келеді. Мұның өзі Қазақстанның одан әрі
дамуын, осы заманғы және болашағы зор экономикалық, әлеуметтік, саяси және
әкімшілік негізге қоюға мүмкіндік береді.
Елбасының 2008 жылғы Жолдауы Қазақстандағы жеделдете, жан – жақты
жаңғырта жаңарту жолы таңдалып алынғандығын көрсетеді. Яғни, жаңа
бәсекелестік артықшылықтар қалыптастыру арқылы елімізді жаһандық
экономикаға кіруге бағытталған мемлекеттік саясат қабылданды.
Сонымен қатар, Қазақстанда бәсекеге қабілеттілік деңгейіне жете
алатын, жоғары технологиялық жаңа өндірістерді бейімді, әрі ауқымды зор
жобалар әзірлеу мақсаттарына ерекше назар аударылады.
Бүгінгі нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есепті жүргізу
басқару жүйесінің ең маңызды және міндетті шарты болып табылады.
Бухгалтерлік есеп - өндірістің хал – ақуалын, экономикалық жағдайын
анықтап, негізгі міндеттерді нақты сипаттайтын бірден – бір жүйе. Бүгінгі
күні өндірістік саланы алатын болсақ, ең алдынғы қатардағы мәселелерге
өндіретін өнім түрлеріне зор мән бере отырып, өндіруге кеткен шығындардың
ауқымын неғұрлым азайтып және өзіндік құнын дұрыс, әрі дәл анықтау міндеті
жатады.
Осы мәселеге орай кәсіпорын өндірістік шығындарды есептеу жолдарын
дұрыс жүйеге келтіре отырып, өндірістің шаруашылық қызметін басқару
заңдылықтарының халық шаруашылығында өркендеуіне жол береді.
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастардың дамуы жағдайында басқару
жүйесінің алдында тұрған жаңа міндеттерді шешуге қайта бағыт алады. Себебі,
транспорттық қызмет саласы күннен – күнге дамып келе жатқаны заман талабына
сай сұраныстың өсуіне байланысты болып отыр. Осы саладағы есепті
ұйымдастырудың жолдарын және оның шетелдік тәжірибесін зерттеу, өндірістік
шығындар туралы ақпараттар алудың дәстүрлі емес жаңа жүйесін құру, өнімнің
өзіндік құнын калькуляциялаудың, қаржылық нәтижелерді анықтаудың қазіргі
тәсілдерін қолдану, сондай – ақ бұл ақпараттарды өндірістік қызметті
басқару, талдау, болжау және реттеу үшін қолдану маңызды.
Қазақстандағы теміржол жолдары нарықтық экономика жағдайында маңызы
зор болып отыр. Ол еліміздің 14 мың шақырым жол торабына созылып жатыр.
Нарық қатынастарда жүк және жолаушылар тасмалдаудан ең жетік дамыған
саласының бірі болып табылады.
Нарықтық экономиканың нағыз шарықтап келе жатқан шағында күрделі
экономикалық механизмді басқару өндірістегі дәл, әрі нақты жүргізілген есеп
арқылы ғана жүзеге асуы тиіс.
Бітіру жұмысының өзектілігі. Теміржол қозғалысының құрамын қолданудың
негізгі тиімді шарты болып қызмет ету мерзімі кезеңіндегі эксплуатация
циклын ұйымдастыруға дұрыс жақындау амалы табылады. Қазіргі кезде
Қазақстанның теміржолы артта қалған технологиямен бірге, негізгі қорларының
физикалық және моральдық тозу жағдайында. Модернизация мен жаңару
потенциялының қажеттілігі өте зор. Алайда, республикамызда транспорттық
құралдардың негізгі түрін өндіру, соның ішінде жылжымалы құрамын (вагондар
мен локомотивтер) өндіру мүлдем жоқ деуге болады.
Нарықтық қатынасқа өтумен байланысты қабылданған басқару шешімдерінің
сапасының міндеттемелерін өсіретін кәсіпорынның тәуекелінің жоғарлауын
білдіреді. Өнімнің өзіндік құнын анықтау және өндіріс шығындарының есебі
басқару жүйесіндегі орталық телімі болып табылады. Қоғамдық өндірістің
құнының көрсеткіштерінің негізгі сипаты осы жерде қалыптасады.
Жұмыстың өзектілігі желілік кәсіпорындарды басқарудың тиімділігімен
анықталады. Яғни, бұл сенімді жұмыс пен бекітілген тиімділік критериіне
жету, моделді аппараттарды және шығындардың оптимизация әдісін құруға
бағытталған басқару орталықтарын құру негізіндегі басқарудың ұйымдық
құрылымын жетілдіру мен дамытуды қажет етеді.
Шаруашылықтың жаңа шарттарындағы теміржол транспортының желілік
кәсіпорынның қызметі қарқынды өзгерістер мен анықталмағандықтың жоғарғы
деңгейімен сипатталады. Басқарудың маңызды сипаты болып ішкі өндіріс пен
сыртқы ортаның барлық өзгерістеріндегі басқару қызметінің әсер ету
нақтылығы мен жеделділігі табылады.
Теміржол транспортының желілік кәсіпорының қызмет басқаруды
жетілдіруге әсер ететін негізгі факторлары келесідей:
• Шаруашылықтың жаңа шартында қалыптасқан басқару қызметінің
сәйкессіздігі, басқару қызметінің жеткіліксіз өңделмеуі;
• Басқаруда жүйелі емес өзара толықтыратын мақсаттарды пайдалану және
қалыптастыру, бұл басқару шешімінің тиімділігін төмендетеді;
• Басқару қызметінде ақпараттың тапшылығы және оның жеделдігінің
болмауы, бұл басқару қызметін төмендетеді.
Сонымен қатар, ішкі аудиттің теориялық және методологиялық мәселелерін
жүйелік зерттеуі ҚТЖ ҰК АҚ ішкі аудитті жүргізу барысында методологиялық
негізін талдауды қажет етеді. ҚТЖ ҰК АҚ теміржол транспортының
тәжірибесін зерттеуде жылжымалы құрамын жалдаудың есебінің мәселелері,
теміржол транспортындағы ішкі шаруашылық бақылауды жүзеге асыру
қарастырылады.
Бітіру жұмысының мақсаты. Жұмыстың мақсаты болып нәтиже мен
шығындардың тиімділігін қамтамасыз етуге бағытталған желілік кәсіпорындарды
басқаруды жүзеге асыру үшін басқару есебі бойынша тәжірибелік ұсыныс пен
методологиялық жағдайды талдау табылады. Теміржол транспортындағы
кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі мен ішкі аудитінің теориялық және
тәжірибелік жағдайын зерттеуге негізделген.
Осы мақсатқа жету үшін алға қойылатын негізгі міндеттер:
• Теміржол транспортының салалық ерекшеліктерін және олардың желілік
кәсіпорындардың эксплуатациялық шығындарының талдауы мен ұйымдық
есебіне әсерін зерттеу;
• Теміржол транспортыдағы тасмалдаудың өзіндік құнын қалыптастыратын
шығындардың экономикалық мазмұнын зерттеу;
• Желілік кәсіпорындарды басқарудың ұйымдық құрылымын шығындар орталығы
мен жауапкершілік орталығының анықтау негізінде жүзеге асыру;
• ҚТЖ ҰК АҚ-тың желілік кәсіпорындардың материалдық қорларына баға
беру;
• Теміржол транспорты кәсіпорындарындағы ішкі аудитті жүргізу
методикасына талдау.
Бітіру жұмысының пәні болып Қазақстан Республикасының теміржол
транспорты кәсіпорындарының қазіргі таңдағы бухгалтерлік есеп және ішкі
аудит жүйесі табылады.
Ал бітіру жұмысының объектісі болып Қазақстан Темір Жолы ұлттық
компаниясы акционерлік қоғамының желілік кәсіпорындары, соның ішінде
Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының Бас
есептеу орталығы филиалы табылады.
Бітіру жұмысы үш тараудан тұрады. Жеке – жеке қысқаша түсінік беретін
болсақ, бірінші тарау зерттеліп отырған кәсіпорынның техникалық –
экономикалық көрсеткіштерін зерттеу және кәсіпорынның есеп саясатына шолу
жүргізу.
Екінші тарау бойынша транспорттық ұйымдардың, соның ішінде теміржол
транспортының бухгалтерлік есебін жүргізудің ерекшеліктерін, олардың
шығындарына түсінік, жіктелуі мен әдістері қарастырылады. Сондай – ақ
транспорттық дайындау шығындары және оларды есептен шығару мен материалдық
қорларды бағалау әдістері зерттеледі.
Соңғы тарау, яғни транспорттық ұйымдардың аудиті. Бұл тарауда жалпы
аудитті жүргізудің мақсаты мен маңызы, ақпарат көздері қарастырылса, екінші
мәселе ретінде транспорттық ұйымдарға жүргізілетін ішкі аудиттің
жағдайымен, оны жетілдіру жолдарына талдау жасау қарастырылады. Сонымен
қатар теміржол құралдарына аудитті жүргізу зерттеледі.
Бітіру жұмыс бухгалтерлік есеп және аудит саласына қатысты отандық
ғалым В. К. Радостовец, К. Ш. Дюсембаев, К.Т. Тайгашинова, М. С. Ержанов,
С. С. Сатубалдин, Б. Б. Сұлтанова, Д. О. Абленов, т.б. еңбектері басшылыққа
алынып жазылды. ҚР президентінің заң күші бар жарлықтары, нормативтік
құжаттар мен ережелер сүйене отырып, сондай – ақ ҚТЖ ҰК АҚ – ң есеп
саясаты мен жарғысын, сонымен қатар халықаралық аудит стандартары мен
халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын, типтік шот жоспарына
негізделе отырып дайындалған.
1. Транспорттық ұйымның қызметінің есебін ұйымдастырудың теориялық
негіздері
1.1 Зертеліп отырған кәсіпорынның технико – экономикалық сипаттамасы
Директорлар кеңесінің 2004 жылғы 18 мамырдағы шешімімен бекітілген
ҚТЖ ҰК АК - ның филиалы туралы үлгі ережеге сәйкес әзірленген. ҚТЖ ҰК
АК БЕО филиалы Қоғам тұрған жерден басқа жерде орналасқан ҚТЖ ҰК АК-
ның оқшауланған құрылымдық бөлімшісі болып табылады.
Филиал Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған және
Директорлар кеңесінің шешімі негізінде қайта тіркелген (2004 жылғы 18
мамырдағы №11 хаттама).
Филиал өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңнамасына, Қоғамның
бұйырықтарына, өкімдеріне және өзгеде актілеріне, Қоғамның Жарғысына,
сондай – ақ филиал туралы ережеге сәйкес жүзеге асырады.
Филиал заңды тұлға болып табылмайды.
Қоғамның толық атауы:
1. мемлекеттік тілде – Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамы;
2. орыс тілінде – Акционерное общество Национальная компания Қазақстан
темір жолы
Қоғамның орналасқан жері: 010000, Қазақстан Республикасы, Астана
қаласы, Сарыарқа ауданы, Жеңіс даңғылы, 98.
Қоғамның тіркелу туралы деректері: 2004 жылғы 2 сәуірдегі мемлекеттік
қайта тіркелгені туралы №11867 – 1901 – АҚ куәлігі.
Филиалдың толық атауы:
1. толық:
мемлекеттік тілде - Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы
акционерлік қоғамының Бас есептеу орталығы филиалы;
орыс тілінде – филиал Акционерного общества Национальная компания
Қазақстан темір жолы - Главный вычислительный центр;
Филиалдың орналасқан жері: 010000 Қазақстан Республикасы, Астана
қаласы, Сарыарқа ауданы, Жеңіс даңғылы, 96.
Филиалдың жеке теңгерімі бар. Филиал өз қызметін ұйымдастыру және
жүргізу үшін заңнамамен бекітілген тәртіпке сәйкес банктерде ағымдық шоттар
ашады.
Филиалдың өз атауы, тауарлық белгісі және Қоғамның атауы жазылған
мөр, мөртабандары және бланктері бар.
Филиалдың қызмет ету мерзімі шектелмеген.
Қоғам қызметінің мәні. Негізгі қызметтері:
• Қазақстан Республикасының үкіметі бекіткен бағдарлама бойынша
магистральдық теміржол желісін салуды, күтіп ұстауды және жаңғыртуды
жүзеге асыру;
• Тасмалдау процесін басқару;
• Магистральдық теміржол желісі қызметтерін көрсету;
• Жүктерді, соның ішінде қауіпті жүктерді теміржол көлігімен тасмалдауды
жүзеге асыру;
• Жылжымалы теміржол құрамын, соның ішінде қауіпті жүктерді тасмалдау
үшін қолданылатын арнайы контейнерлерді жөндеу;
• Жүк жөнелтушілердің, жүк алушылардың тасымалдарға қажеттіліктерін
қағаттандыру, тасымалданатын жүктердің сақталуын және олардың жеткізу
пункттеріне уақытылы жеткізілуін қамтамасыз ету;
• Маркетинктік қызмет;
• Көліктің әртүрлі түрлерін қарастыра отырып, тікелей және аралас
қатынастар жүйесін ұйымдастыру;
• Қазақстан Республикасының тасымалдау әлуетін барынша толық пайдалану
жөніндегі іс − шараларды жүзеге асыру;
• Қазақстан Республикасының көлік және коммуникациялар министрлігімен
келісу бойынша теміржолдық транзисттік – көліктік дәліздерді
қалыптастыру жөніндегі шараларға қатысу;
• Сыртқы экономикалық қызмет және шетелдік ұйымдармен экономикалық
ынтымақтасуды дамыту;
• Өнімдерді көрсетілетін қызметтерді экспорттау (импорттау);
• Ақпаратты қорғаудың техникалық құралдарын, ақпаратты өңдеудің
қорғалатын техникалық құралдарын әзірлеуді, жасауды, құрастыруды,
реттеуді, қолдануды, сақтауды, жөндеуді және сервистік қызмет
көрсетуді қоса алғандағы, Қазақстан Республикасының мемлекеттік
құпиясын техникалық қорғау жөніндегі қызмет;
• Қоғамның қызметі туралы материалдарды әзірлеу және қорытындылау,
Қоғамның жарнамалық қызметін жүзеге асыру үшін кітаптар, альбомдар,
журналдар, буклеттер, анықтамалықтар, фотоальбомдар, бейнефильмдер
шығару;
• Темір жол көлігі саласында ақпараттық қызмет көрсету;
• Қазақстан Республикасының заңнамасында тиым салынбаған, өзге де
қызметтер болып табылады.
Филиал қызметінің мақсаты мен мәні. Филиал Қоғам үшін жүк және
жолаушылар тасымалдары жөніндегі ақпаратты оперативтік жинау және өңдеу,
анықтамалар мен есептіліктің бекітілген нысандарын беру мақсатында
құрылады.
Филиал қызметінің мәні:
• Оперативтік және статистикалық есептілікті қалыптастыру. Қабылданған
ақпараттың толықтылығын, оның өңдеу сапасын және өңдеу нәтижелерінің
белгіленген мерзімде Қоғамның құрылымдық бөлімшелеріне Қазақстан
Республикасының мемлекеттік органдарына, теміржол әкімшіліктерінің
ақпараттық есептеу орталығына, ТМД мемлекеттеріне, Литваға, Латвияға,
Эстонияға және Российские железные дороги ашық акционерлік қоғамының
Бас есептеу орталығына берілуін бақылау;
• Автоматтандырылған басқару жүйелерінің техникалық экономикалық
деңгейін, техникалық құралдарды және тіршілікті қамтамасыз ету
жүйелерін талдау, олардың тиімділігін арттыру және оларды дамыту
жөніндегі қажетті шаралар әзірлеу және қабылдау, ақпараттық
технологиялар мен есептеу техникасын пайдалану жөніндегі озық отандық
және шетелдік тәжірибені зерттеу және енгізу;
• Ғылыми техникалық прогрестің жетістіктері мен есептеу техникасын
тиімдірек пайдалану негізінде тасымалдау процесі технологиясын
жетілдіру;
• Автоматтандырылған жүйелерді, тапсырмаларды, автоматтандырылған жұмыс
орындарын және деректерді беру желілерін сүйемелдеу мәселелері бойынша
Қоғамның құрылымдық бөлімшелерімен өзара әрекеттесу;
• Өзге теміржол әкімшіліктерінің есептеу орталықтарымен ТӘ АЕО мен,
Темір жол көлігі жөніндегі ынтымақтастыққа қатысушы мемлекеттер кеңесі
мен өзара әрекеттесу;
• Алгоритмдердің, бағдарламалардың, жіктегіштердің салалық қорын
жүргізу, автоматтандырылған жүйелерді бағдарламалық қамтамасыз етуді
қорға жинау және паспорттау;
• Қоғамның бөлімшелерінде қазіргі заманғы стандарттар мен
автоматтандырылған жүйелер жөніндегі басшылық әдістемелік құжаттар
негізінде бағдарламалық құралдарды әзірлеу деңгейін жоғарлату;
• Жаңа техника мен технологияларды дамыту және енгізу жөніндегі
жоспарлар мен іс шаралар әзірлеу, сондай - ақ Қоғамның құрылымдық
бөлімшелерінің өтінімдері бойынша есептеу техникасы құралдарын
ауыстыру және жөндеу;
• Отын энергетикалық ресурстарды, жылу қуатын үнемдеу бойынша
тапсырмалар әзірлеу;
• Ақпараттық қызметтерді ұсыну және Қоғамның ақпараттық жүйелерді
пайдалану мәселелері бойынша шарттар жасауды ұйымдастыру;
• Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамның Алматы
өңірлік ақпараттық есептеу орталығы, Ақтөбе өңірлік есептеу
орталығы және Солтүстік өңірлік ақпараттық есептеу орталығы
филиалдарының мұқтаждары үшін тауарларды, жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтерді, сондай ақ Қоғам берген сенімхаттың негізінде Қоғам үшін
есептеу техникасы, бағдарламалық қамтамасыз ету құралдарын, деректерді
беру желілерінің жабдықтарын, ақпараттық технологиялар саласындағы
жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді мемлекеттік сатып алуды жүзеге
асыруды ұйымдастыру;
• Мына мәселелер бойынша ӨАЕО қызметін үйлестіру:
Жұмыстың өндірістік көрсеткіштерін, инженерлік – техникалық іс –
шараларды, еңбекті қорғау және техникалық құралдарды пайдалану
жөніндегі кешендік жоспарды орындау;
Штаттық кестелерді, еңбек жөніндегі жоспарларды және қызметкерлердің
нормативтік санын келісу;
Өндірістік – қаржылық қызмет жөніндегі ӨАЕО жоспарларының жобалары
негізінде өндірістік – қаржылық қызмет жөніндегі жиынтық жоспарды
қалыптастыру және бекіту;
ӨАЕО қаржыландыру;
ӨАЕО теңгерімінде есепте тұрған ғимараттарды, құрылыстарды,
жабдықтарды, машиналар мен механизмдерді күрделі жөндеулерден
өткізудің титулдық тізімін қалыптастыру және түзетулер енгізу;
Қаржылық есептілік.
Филиалды басқару. Филиалды жалпы басқаруды Қоғам жүзеге асырады.
Филиалды басқару бойынша Қоғамның құзыретіне:
• Филиал туралы ережені бекіту, оған өзгерістер мен толықтырулар енгізу;
• Филиал қызметінің негізгі бағыттарын белгілеу, олардың орындалғаны
туралы жоспарлар мен есептерді бекіту;
• Филиал директорларымен, оның орынбасарларымен, Филиалдың бас
инженерлерімен және бас бухгалтерімен жеке еңбек шартын жасау, өзгерту
және бұзу;
• Филиалдың штаттық кестесін бекіту және құрылымын белгілеу;
• Тағайындалуы Қоғамның келісімі бойынша жүргізілетін Филиал
лауазымдарының номенклатурасын бекіту;
• Филиалдың өндірістік – қаржылық қызметі жоспарын бекіту;
• Филиал қызметінің нәтижесі бойынша жылдық есептерді, аудитордың
есептері мен қорытындыларын бекіту, табысты бөлу мен залалды өтеу
тәртібін белгілеу;
• Филиалдың материалдық құндылықтарының мөлшерін, нысанын сондай – ақ
оларды бөлудің тәртібін белгілеу;
• Қазақстан Республикасының Заңнамасымен және Қоғамның жарғысымен
көзделген өзге де іс – қимылдар жатады.
Филиал қызметін тікелей басқаруды директор жүзеге асырады. Филиалдың
директорлары Филиалдың жұмысын ұйымдастырады және Қоғамның берген сенімхаты
негізінде оны басқарады, Филиалға жүктелген міндеттерді орындауға,
орындаушылық және еңбек тәртібінің жай – күйін және белгіленген қызметінің
түрлерін жүзеге асыруға жауапты болады.
Филиалдың директоры:
1. Қоғам берген сенімхат бойынша Қоғам белгілеген өкілеттіктер шегінде
әрекет етеді;
2. Қоғам бекіткен жоспарларға сәйкес Филиалдың қызметіне басшылықты
жүзеге асырады;
3. Филиалға бекітілген құралдарға өзіне берілген құқықтар шегінде иелік
етеді;
4. Қызметкерлердің лауазымдық нұсқаулық карточкаларын бекітеді,
лауазымдық номенклатураға сәйкес Филиал қызметкерлерімен еңбек
шарттарын жасасады, бұзады және өзгертеді, оларға Қазақстан
Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес көтермелеу және тәртіптік
жазалау шараларын қолданады;
5. Белгіленген тәртіппен өзге де құқықтар берілуі мүмкін.
Қоғам тағайындалуы қоғамның келісімі бойынша жүргізілетін филиалдың
қызметкерлерімен жеке еңбек шартын бұзу туралы филиалдың директорларына
орындалуын міндетті болып табылатын нұсқаулар беруге құқылы.
Филиалдың қаржылық – шаруашылық қызметі. Филиал оған қоғам бекітіп
берген мүлікке, сондай ақ Қоғамның жалпы теңгеріміне кіретін ақшаға, оның
қызметі барысында сатып алынған материалдық құралдарға, бағалы қағаздарға
және материалдық емес активтерге ие болады. Филиалдың теңгерімінде есепке
алынған мүлік Қоғамның меншігі болып табылады.
Филиалдың қаржылық шаруашылық қызметін тексеруді Қоғамның уәкілеттілік
берілген құрылымдық бөлімшелері, қажет болған жағдайда Қоғам тағайындайтын
немесе тарататын аудиторлық қызметтер жүзеге асырылады.
Филиалдың есеп жүйесі қаржылық және басқару есебінен тұрады.
Қаржылық есептілік ішкі және сыртқы пайдаланушылар пайдаланатын және
бухгалтерлік есеп стандартарына және есептілік принциптеріне сәйкес келетін
есеп ақпараттарын қамтиды.
Ал басқару есебі барлық есеп ақпараттарының түрлерін қамтиды, оның
ішінде өндірістік есеп, өнімнің, жұмыстың, қызметтің өндірістік өзіндік
құнын кіреді.
Филиалдық қаржылық шаруашылық қызметін бақылауды олармен жасалған
шарттар негізінде аудитор немесе аудиторлық ұйымдар жүзеге асыруы мүмкін.
Аудиторлар және аудиторлық ұйымдар филиалдың қызметкерлерінен оларға
қажетті барлық материалдарды, бухгалтерлік немесе өзге құжаттарды және жеке
түсініктемелерді талап етуге құқылы.
Аудиторлар және аудиторлық ұйымдар өздері жүргізген тексерудің
нәтижелерін Қоғамның Басқармасына және Қоғамның Директорлар кеңесіне
жібереіледі. [қосымша Е]
1 – кесте мәліметтерінен біз филиалдың 2007 - жылғы негізгі және
негізгі емес қызметтен түскен табыс туралы көре аламыз. [қосымша А]
1 – кесте
Негізгі және негізгі емес қызметтен түскен табыс (мың теңге)
№ Қызмет түрі 2006ж. 2007ж. 12айы % ауытқу
12 айына
жоспар Нақты Жоспарнақты
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Барлық, негізгі 63 379 71 481 75 897 106,2 4416 12518
қызметтен
түскен табыс
1.1 С.і. тасымалдау 0 0 0 0 0 0
1 2 3 4 5 6 7 8
1.2 Жанама қызметтен 63 379 71 481 75 897 106,2 4416 12518
түскен табыс
1.2.1 Басқа 44 117 56 975 60 754 106,6 3779 16637
кәсіпорындармен
1.2.2 Қоғамның ішінде 308 200 294 147,0 94 -14
1.2.3 Қоғамның аффинаж 18 954 14 306 14 849 103,8 543 -4105
кәсіпорындары үшін
1.3 ТМҚ сату 0 0 0 0 0 0
1.4 Басқада жұмыстар мен0 0 0 0 0 0
қызметтер
2 Негізгі емес 0 0 0 0 0 0
қызметтен түскен
табыс
Барлық Табыстар 63 379 71 481 75 897 106,2 4416 12518
Кесте мәліметтеріне сәйкес ҚТЖ ҰК БЕО АҚ филиалының 2007жылғы
негізгі қызметтен түскен нақты табысы 75 897 теңгені құрайды, ал жоспар
бойынша 71 481 теңге, демек нақты табыс жоспарға қарағанда 4 416 теңгеге
артық. Бұл филиалдың негізгі қызметтен алынған табысының артқанын
көрсетеді.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Негізгі қызметтен түскен табыс өткен жыл мен салыстырғанда 12 518
теңгеге артты немесе 119, 7% құрады.
Негізгі емес қызметтен түскен табыс
ҚТЖҰК БЕО АҚ филиалының 2007жылғы негізгі емес қызметтен түскен
нақты табысы 75 897 теңгеге артты, негізі жоспар бойынша көзделгені 71 481
теңге. Сәйкесінше нақты табыс жоспарланған табысқа қарағанда 4 416 теңгеге
жоғарылады.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылмен салыстырғанда негізгі емес қызметтен түскен табыс
12 518 теңге жоғары. 12 айдың ішінде орындалғаны 106,2%.
Басқа кәсіпорындардан түскен табыс
ҚТЖҰК БЕО АҚ филиалының 2007 жылғы басқа кәсіпорындардан түскен
табыстын нақты мөлшері 60 754 теңгені құрайды. Негізі жоспар бойынша 56 975
теңге болды. Яғни нақты табыс жоспарлы табыстан қарағанда 3 779 теңге
немесе 137,7% орындалған.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
2006 жылмен салыстырғанда 16 637 теңгеге жоғарыланды немесе 137,7%
құрады. Яғни 2007 жылы 60 754 т., ал 2006 жылы 44 117т. Құрайды.
Компанияның өз ішінен түскен табыс.
Компанияның өз ішінен түскен табыс. 2007 жылыдың он екі айындағы
нақты табыстың мөлшері 294 теңге болса, ал жоспарланған табыс 200 теңге.
Демек біз 94 өскенін көреміз.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Ал өткен жыл бойынша нақты табыс -14 төмендегенін көреміз.
Қоғамның аффинаж кәсіпорындардан түскен табыс.
ҚТЖҰК БЕО АҚ филиалының 2007жылғы аффинаж кәсіпорындардан түскен
табыстың нақтысы 14 849 теңгеге тең болса, жоспар бойынша 14 306 теңгені
құрайды. Яғни 543 нақты табыс артқан. 12 ай ішінді 103,8% орындалған.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылға келсек биылғы жылда төмендеген, өткен жыл 18 954, ал биыл
14 849 құрайды. Яғни -4 105 немесе 78% кеміген.
2007 жылдағы барлық түскен табыс
2007 жылдағы барлық түскен табыстың нақты көлемі 75 897 құрайды. Ал
жоспарланғаны 71 481 тең. Сондықтан барлық нақты табыстың көлемі
жоспарланған табыстың көлемінен 4 416 есеге жоғарлаған. 12 айдың ішінде
106,2% орындалған.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
2006 жылғы барлық табыс көлемі 63 379, ал 2007 жылғы 75 897 есені
құрайды. Ал екі жылдың барлық түскен табыстарын салыстырсақ, 2007 жыл 2006
жылға қарағанда 12 518 есе немесе 119,7% артқан.
2 – кесте
Тасмалдау бойынша шығындар (мың теңге)
№ Қызмет түрі 2006ж. 12 2007ж. 12айы % ауытқу
айына
жоспар нақты Жоспар Нақты
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Төлем қоры 448 764 775 750770 629 99,3 -5 121 321865
2 Әлеуметтік 75 007 123 407120 172 97,4 -3235 45165
3 Материалдар 11 395 48 605 29 595 60,9 -19010 18200
4 Жанармай 720 1 374 1 273 92,6 -101 553
5 Электр 6 521 11 145 6 966 62,5 -4179 445
энергиясы
6 Жұмыс пен 9 343 31 927 16 819 52,7 -15108 7385
қызмет үшін
басқа
кәсіпорындарға
төлемдер
1 2 3 4 5 6 7 8
7 Филиалдың 122 191 138 72,3 -53 16
қызмет мен
жұмыстары үшін
төлемдер
8 11 178 17 047 15 727 92,3 -1320 4549
9 Тозу 349 675 842 514862 145 102,3 19640 512479
10 өзге де 278 952 282 907168 920 59, 7 -113987 -110032
барлығы 1 191 768 2 134 81 992 39393, 3 -142474 800625
67
Шығындар бюджеті. Тасмалдау бойынша шығындар, 2 – кестеге қарай отырып
келесіндей қорытындыға келеміз. [қосымша Ә]
Еңбекақы қоры бойынша шығындар
Еңбекақы қоры бойынша шығындардың 2007 жылдың 12 айына орындалған
шығындардың нақты көлемі 770 629 болса, ал жоспарланған 775 750 тең, яғни
-5 121 ке кеміген. Жалпы орындалуы 99,3% тең.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылы нақты шығыс 448 764 тең, 2007 жылдың 12 айындағы шығыс
көлемі 770 629 немесе 171,7% тең. Яғни біз бұдан өткен жылға қарағанда
аталған жылы көбейгенін көреміз.
Әлеуметтік төлем бойынша шығындар.
Әлеуметтік шығыстардың көлемі нақты шығыстар 120 172, ал жоспарға
байланысты шығындардың көлемі 123 407 тең. Нақты шығындар мен жоспарланған
шығыстар арасында -3 235 немесе 97,4% шығындардың кемігені байқалады.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылға келетін болсақ, материалдар бойынша шығындар 75 007, яғни
2007 ж. Шығындар 45 165 дейін жоғарылаған.
Материалдар бойынша шығындар.
Материалдар бойынша шығындардың жоспарланған көлемі 48 605, ал
нақтысы 29 595 тең. Яғни шығындардың көлемі кеміген -19 010. жалпы
орындарғаны 60,9% құрайды.
Өткен жылмен салыстырсақ (2006 ж.)
Өткен жылы материалдар бойынша шығынның көлемі 11 395, ал 2007 жылы
29 595тең болып отыр. Демек өткен жылға қарағанда шығындар көлемі 18 200
дейін артып отыр.
Жанар жағар майға кеткен шығындардың нақты көлемі 1 273, жоспар
бойынша мынадай 1 374 көлемді құрайды. Орындалғаны 60,9% тең. Яғни жоспарда
көзделген көлемнен кем шыққанын көрсетеді.
Ал өткен жылмен салыстырсақ, 2006 жылы шығындардың көлемі 720 тең,
2007 жылы 1 273 артқан. Өткен жылға қарағанда шығындар көлемі 553 тең.
Электрэнергия бойынша шығындар.
Бұл шығындар бойынша жоспарда көзделгені 11 145, ал нақты шығындардың
көлемі 6966 тең. Яғни жоспармен салыстырғанда -4179 кеміген. Орындалған
көлемі 62,5%.
2006 жылға қарағанда 2007 жылғы 445-ке дейін көтерілген немесе 106,8%
тең.
Басқа кәсіпорындарға төлеген төлемдер бойынша шығындар.
Нақты шығындардың деңгейі 16 819 жоспар бойынша 31 927 тең. Бұл
дегеніміз –4 179 кеміген. Жоспардың деңгейі 62,5% орындалған.
Ал өткен жылмен салыстыратын болсақ, онда өткен жылғы шығындардың
көлемі 9 434, бұдан келіп салыстырсақ осы жылы шығындардың деңгейі 445
есеге жоғарлаған.
Филиалдың жұмыс және қызмет көрсетуге байланысты шығындар.
Нақты шыққан шығындардың деңгейі 138 жоспарда көзделген шығындар 191
құрайды. Жоспарға қарағанда нақты шығындар -53 кемігені байқалады.
Жоспардың орындалу 72,3% тең.
Өткен жылмен салыстыратын болсақ, өткен жылы шығындардың көлемі 122 ал
қазіргісі 138 құрайды. Яғни осы жылы шығындардың көлемі 16 артқан.
Жұмыстар мен қызмет көрсету төлемдері бойынша шығындар.
Жалпы жоспарда көзделген шығындардың деңгейі 17 047, ал нақтысы 15 727
тең болып отыр. Демек, біз нақты шығындардың жоспардан -1 320 кем шыққанын
көреміз.
2006 жыл мен 2007 жылды салыстырсақ, 2006 жылы шығындар 11 178, 2007
жылы шығындар 15 727 тең. Демек, 2006 жылға қарағанда 2007 жылы шығындар
4 549 немесе 140,6% көтерілген.
Тозу бойынша шығыстардың жоспарланған көлемі 842 514 нақты көлемі
862 154тең. Яғни жоспарланған көлемнен нақты көлемі 19 640 дейін артып
отыр. Орындалғаны 102, 3%құрайды.
Өткен жылмен салыстырсақ тозу көлемі 512 479 дейін артып отыр.
Басқа да шығындар бойынша жоспар көлемі 282 907, нақты көлем 168 920
тең. Яғни кәсіпорынның басқа да шығындары -113 987 кеміді.
Ал өткен жылы басқа да шығындар 278 952 тең болды. Бұдан келіп осы
жылы -110 032 кемігені байқалады.
Барлық шығындардың деңгейі жоспар бойынша 2 134 867 ал, нақтысы
1 992 393 тең. Сондықтан нақты шығындар -142 474 кеміген. Жоспар бойынша
орындалған 93, 3%тең.
Ал 2006 жыл мен 2007 жылды салыстырсақ, 2006 жылы шығындар көлемі
1 191 768 тең, 2007 жылы шығындар 1 992 393 тең. Бұдан былтырғыдан
қарағанда биылғы шығындар 800 625 дейін көтерілген.
Қорытындылай отырып, біз филиалдың 2007 – жылы табыстары 2006 жылмен
салыстырғанда 75 897 жоғарылағанын көреміз. Ал тасмалдау шығындары
1 992 393 артқан, бұл дегеніміз өткен жылмен салыстырғанда шығындардың
көлемі артып отыр.
3 – кесте.
Жалпышаруашылық шығындардың әлеуметтік мінездемесі (мың теңге)
№ Көрсеткіштер 2006ж 12 2007 % Ауытқуы
айындағы
жоспар нақты Жоспар нақты
1 2 3 4 5 6 7 8
1.1 Қорға кіретін 8113 11146 11235 100,8 89 3122
төлемдер
Барлығы 8113 11146 11235 100,8 89 3122
2.1 Жалпы шаруашылық 1057 1737 2218 127,7 481 1161
әлеуметтік
салықтарды шығару
2.2 Жалақы есептеудегі 6999 14166 15417 108,8 1251 8418
төлемдермен
шығындар
Әлеуметтік 8056 15903 17635 110,9 1732 9579
жеңілдіктер бойынша
шығындардың
жиынтығы
Әлеуметтік 16169 27049 28870 106,7 1821 12701
жеңілдіктер және
төлемдер
Қорға кіретін төлемдердің жоспарланған көлемі 11146 тең болса, ал
нақты орындалған көлемі11235 тең, орындалу 100,8% құрайды. Өткен жылмен
салыстырғанда 3122 осы жылы артып отыр. [қосымша Б]
Жалпы шаруашылықтық әлеуметтік салықтарды шығару 2007 жылға
жоспарланған көлемі 1737, ал жалпы орындалған көлемі 2218 тең. 2006 жылмен
салыстырғанда осы жылы 1161 жоғарлаған.
Жалақы есептеудегі төлемдермен шығындар 2007 жылға нақты көлемі 15417
болса, ал оның жоспарланған көлемі 14166. 2006 жылмен салыстырсақ 2006 жылы
8418 артқан.
Филиалдың негізгі құралдарын талдайтын болсақ 4 – кесте [қосымша
В]мәліметтеріне сәйкес:
4-кесте.
Филиалдың негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі (мың теңгемен).
Негізгі құралдардың түрлері 2006 ж. 2007 ж. Ауытқу
(+,-)
1 2 3 4
1. Материалдық емес активтер
1 2 3 4
2.1. Бастапқы құны 4 744 658 4 922 710 103,7
2.2. Есептелген тозу 3 069 363 3 530 220 115
2. Негізгі құралдар
2.1. Бастапқы құны 4 744 658 4 922 710 103,7
2.2. Есептелген тозу 3 069 363 3 530 220 115
2.3. Қалдық құны 1 675 295 1 392 490 83,1
4-кестенің мәліметтері бойынша негізгі құралдардың көлемінің едәуір
түрде ұлғаюы байқалуда. (2006 жылмен салыстырғанда 2007 жылы 103,7 %). 2006
жылы филиалдың негізгі құралдармен қамтамасыз етілуі жеткілікті деңгейде
болған жоқ, оған қоса, олар әбден тозған болатын. Мұндай жағдай, әсіресе,
машиналар мен жабдықтар сияқты негізгі құралдардың түрлеріне теріс нұқсанын
келтірер еді.
1.2 Кәсіпорынның есеп саясаты
ҚР – ң бухгалтерлік есеп туралы 2007.28.03, №234-3 заңына сәйкес,
әрбір ұйым өзінің қызметінің бастамасында және әрбір күнтізбелік жыл
басында салық органына және оның тіркелуін жүргізетін органдарға есеп
саясатын ұсынуы қажет.
Ұйымның есеп саясаты - дегеніміз ұйымның айналысатын қызметіне сәйкес
және бекітілген ережелеріне негізделе отырып, бухгалтерлік есепті
жүргізудің техникасы мен формасын, нақты және белгілі бір әдістемесін
ұйымның өзінің таңдауы.
Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының есеп
саясаты – Қазақстан Республикасының 1995 жылы, 26 желтоқсанда шыққан №2
234-3 Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы заңына,
халқаралық қаржылық есептілік стандартына сәйкес, Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік бойынша нормативтік құқықтық
актіге, ХҚЕС қолданудағы мақұлданған әдістеме негізінде дайындалған.
Кәсіпорынның есеп саясаты, оның құрылымдық бөлімшелеріне, оның
орналасқан жеріне қарамастан Бас кәсіпорынның басқаруымен жүретін еншілес
кәсіпорындарынның барлығы шоғырландырылған қаржылық есептілік дайындайды.
Бас кәсіпорын және оның еншілес кәсіпорындары үшін есептілік кезеңі
болып, тоқсан және күнтізбелік жыл табылады.
Жеке және шоғырландырылған қаржылық есептілік. Қаржылық есептілік
келесі принциптерге сәйке жүргізіледі: есептеу, қызмет етудің үздіксіздігі
және қаржылық есептілік мінездемесінің сапалылығы, түсініктіліктілігі,
орындылығы, сенімділігі және салыстырмалылығы. Қаржылық есептілік сатып
алудың алғашқы немесе нақты құны бойынша, сондай – ақ әділ құны бойынша
бағаланатын, сату үшін жарамды негізгі құралдарды және инвестициялық құнды
қағаздарды бағалау дайындалады.
Қоғам топтардан бөлек жеке қаржылық есептілік және шоғырландырылған
қаржылық есептілікті құрайды және ҚР Ұлттық валютасы – теңгенің негізінде
іске асырылады. Шоғырландырылған қаржылық есептілік №27 ХҚЕС
шоғырландырылған және жеке қаржылық есептілік атты стандартқа сәйкес
келесілерден тұрады:
Бухгалтерлік баланс
Пайда және зиян есебі
Ақша қаражаттарының қозғалысының есебі
Капитал қозғалысының есебі
Түсініктеме хат
Ұйымның есеп саясаты туралы ақпарат
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің формасына сәйкес
пайда және зиян шығын қызметінің әдісі негізінде құралады, демек
шығындардың жіктелуі олардың атауына байланысты құралады; ақша
қаражаттарының қозғалысының есебі тікелей әдіс арқылы есептелінеді. Жеке
жылдық қаржылық есептілікті және шоғырландырылған қаржылық есептілікті
тексеру барысында, пайда және зиян есебі – шығындардың сипаттамасы
бойынша әдіс, ақша қаражаттарының қозғалысының есебі – жанама әдіс
бойынша есептеледі.
Негізгі құралдар есебі. Негізгі құралдар есебі ХҚЕС №16 негізгі
құралдар атты стандарты негізінде жүзеге асырылады. Типтік шот жоспарының
2 – бөлім, Ұзақ мерзімді активтер атты бөлімінде 2400 шотымен
жүргізіледі.
Актив ретінде саналатын негізігі құралдардың объектісі қолданыстағы
нақты шығындармен бағалануы тиіс. Келесі активтердің көмегімен қолданылған
негізгі құралдардың құнын көрсетіледі.
Мақсаттық қойылымдар және негізгі құралдардың орындалатын
функцияларына байланысты келесі топтарға бөлінеді:
1. Жер;
2. Ғимарат;
3. Құралдар;
4. Беретін құрылғылар;
5. Машина және құрал жабдықтар;
6. Транспорттық құралдар;
7. Жұмысшы және өнімді мал (скот);
8. Көпжылдық егістіктер;
9. Басқа да негізгі құралдар;
Егер активтің баланстық соммасы қайта бағалаудың нәтижесінен асып
түссе, онда бұл өсім міндетті түрде қайта бағалаудың өсімі сияқты капиталда
көрініс табуы тиіс. Бірақ та бұл өсім қайта бағалаудың зиянымен
қайтарылатын активтерде қолданылады.
Қайта бағалаудың күніне сәйкес кез келген жинақталған амортизация
есептелінеді. Жалпы балансттық құнның өзгерісі құнның қайта бағалануымен
сәйкес активтің баланстық құнының қайта бағалануы жүзеге асатындай қайтадан
есептелінеді.
Филиалдар негізгі құралдың аналитикалық есебін мыналар бойынша
қамтамасыз етеді:
1. негізгі құрал қозғалысы;
2. негізгі құралдың тобы бойынша;
3. негізгі құралдардың амортизациясының есептелуі және шығындардың
есебінің соммасының сәйкес келуімен;
4. негізгі құралдардың шығару қозғалысымен;
5. негізгі құралдарды жөндеудің түрлерінің шығындарымен.
Осы берілген ақпараттар есептің ішкі формасында көрініс табады.
Өндірісте және қызмет көрсетуде тауар тасымалдау үшін қолданылатын
материалдық емес активтер негізгі құралдардың құрамында қолданылады. Сату
мақсатында құрылған несие алынған материалдық активтер – ТМҚ сатуға
арналған ұзақ мерзімді активтердің құрамында болып саналады.
Филиалдың құрылымдық бөлімшелері аралығында негізгі құралдарды
орналастыру филиалдың ішкі бұйрықтарының негізінде жасалады.
Амортизация және негізгі құралдардың қызмет ету мерзімі. Негізгі
құралдың тозуы 2420 шотында жүзеге асырылады. Авто транспорттан басқа
бухгалтерлік есептегі негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімі
кезінде балансты есептеу жолымен жасалады. Әр кезеңге амортизациялық
есептеу басқа активтің баланстық құнын құрамайтын болса, пайда мен зиянға
сәйкес құрылу керек. Негізгі құралдардың кейбір түрлері бойынша пайдалы
қызмет ету мерзімі келесідей:
5 – кесте
Негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімі
Негізгі құралдың түрлері Қызмет ету мерзімі (жыл)
Ғимарат 20 – 45
Теміржол жолдарының сыртқы ғимараттарын салу 20 – 80
Теміржол полотнолары 80
Инженерлік ғимарат, труба құбырлары 20 – 45
Кабелдік, электрлік және телекоммуникация 5 – 25
желілері
Локомотивтар (тепловоз, электровоз және 18 – 30
паровоз)
Вагон, цистерналар, қар тазалау құралдары 15 – 32
Станок және кран 5 – 35
Транспорттық құралдар 5 – 25
Кеңсе жиһаздары 3 – 20
Филиалдағы негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімі филиалдағы
активтердің пайдалылығына байланысты, әр есептік жылдың соңында жасалады.
Пайдалы қызмет етудің анықталуына байланысты келесі факторлар есепке
алынады:
1. Болжамдалған активтердің қолдануы. Бұл қолдану активтің өнімділігі мен
физикалық қуаттылығымен бағаланады;
2. Үрдістік факторларға байланысты болжанған физикалық шығын және
активтің қолдану кезіндегі сақталу шартымен жүзеге асырылады;
3. Өндірістік процесс кезіндегі өзгерістердің нәтижесіндегі моральдік
және коммерциялық тозуы немесе сұраныстың көлеміне байланысты
өзгерісте қолданылады;
4. Активтің қолдануына заңдық шектемелер, мысалы жалға беру мерзімі.
Негізгі құралдар бойынша шығындар. Қызмет ету мерзімін өсіретін және
өндірістік қуатын арттыратын болашақ шығындарға келесі негізгі құралдарды
жатқызуға болады:
1. Құрал жабдықтар және шаруашылық жолдары:
• жасанды құрал жабдықтарға құрылымы төзімді және тиімді
материалдардан жасап, ауыстыру;
• уақытша ағаштан жасалған көпірді темір бетоннан жасалған
трубаларға ауыстыру;
2. Электрмен қамтамасыз ету шаруашылығы:
• техника және жылжымалы құралдың арнай жаңаруы;
3. Сигнализация және байланыс шаруашылығы:
• ауа линияларын кабельдік линияға ауыстыру;
• техника және қозғалыс құралдарының арнайы жаңаруы;
4. Локомотивтік шаруашылық бойынша:
• агригаттарды жаңа, жоғарғы сапалы агригаттарға ауыстыру;
5. Жолаушы тасымалдау шаруашылығы бойынша:
• сыртқы және ішкі өзгерістерге байланысты вагондарды жөндеу;
6. Жүк тасымалдау шаруашылығы бойынша:
• жүктік вагондардың мерзімін ұзартуға байланысты жөндеу.
Материалдық емес активтер есебі. Материалдық емес активтердің есебі
№38 ХҚЕС материалдық емес активтер атты стандартқа сәйкес жүзеге
асырылады. Сондай – ақ 2700 шоты бойынша, яғни типтік шот жоспарының екінші
бөлімі Ұзақ мерзімді активтер арқылы есептелінеді.
Егер бап материалдық емес активтер анықталған критерилерге жауап
берсе, материалдық емес бап материалдық емес активтер ретінде көрініс
табады. Жеке пайдаланылған активтер басында өзіндік құнымен бағаланады, ал
кейіннен құнсызданудан жинақталған және жинақталған амортизацияның өзіндік
құны бойынша алғашқы мойындау жүзеге асады.
Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу барысында, филиал
бухгалтерлік есептің тікелей тәсілін қолданады. Материалдық емес
активтердің амортизациясы ай сайын есептелінеді, бір есеп беруден екінші
есеп беруге көшу кезінде қолданады.
Материалдық емес активтердің қызмет ету мерзімі шектемелі және
шектемесіз ретінде анықталынады. Шектемелі қызмет ету мерзіміндегі
материалдық емес активтер амортизацияланып, құнсыздану объектісімен
бағаланылады және сол жағдайда материалдық емес активтер құнсыздану
деңгейін көрсетеді. Шектелген қызмет ету мерзіміндегі материалдық емес
активтер үшін амортизациялық әдістер және пайдалы қызмет ету мерзімі әрбір
қаржылық жылдың соңында қарастырылады. Шектелген қызмет ету мерзіміндегі
материалдық емес активтер амортизацияға жатпайды, бірақ жыл сайын
есептелінеді және үнемі құнсыздану объектісінің мүмкіндігінде көрініс
табады.
Пайдалы қызмет ету мерзімінде, филиалдың қамтамасыз етуі 1 – 10 жыл
аралығын құрайды.
Тауарлы материалдық қорлар есебі. Тауарлы материалдық қорлардың есебі
№ 2 ХҚЕС Қорлар атты стандарт негізінде жүзеге асырылады. Бұл Қысқа
мерзімді активтер бөлімінің 1300 шотында жүргізіледі. Демек 1310 –
шикізаттар мен материалдар, 1320 – дайын өнім, 1330 – тауарлар, 1340 –
аяқталмаған өндіріс, 1350 – басқа да қорлар.
Тауарлы материалдық қорлардың аналитикалық есебі есепке жауапты
тұлғамен, ТМҚ атымен (маркасы, түрі, көлемі, номенклатуралық нөмірі
бойынша) жүргізіледі.
ТМҚ өзіндік құнның ең төменгі бағасы бойынша және таза бағанын
мүмкінділігімен бағаланады. Мүмкін болатын таза баға – бұл күтілетін сауда
бағасының ретімен анықталады.
ТМҚ жүзеге асуындағы таза баға филиалдағы мамандармен құрылған жұмысшы
комиссия бағасымен анықталады. Саудадағы мүмкін таза бағаның есебі
қорлардың болжамдалған сатылу бағасына негізделеді.
Қаржылық құралдар және инвестиция есебі. Есептіліктің өзіндік құны
әдісіне байланысты инвестиция өзіндік құнға беріледі. Шығындар және
кірістер есебінде инвестициядан түсім қолдану уақытынан кейін пайда болатын
ивестиция объектісінің жинақталған таза табысына, инвестор дивидент алған
сияқты көрініс табады. Осындай табыстың үстінен алынған бөлініс
инвестицияның қайтарымы болып есептеледі және инвестицияның құнының бөлінуі
сияқты көрінеді.
№ 39 ХҚЕС қаржы құралдары: бағалау және мойындау стандартына сәйкес
қаржылық активтер және олардың міндеттері өздерінің шоғырландырылған
бухгалтерлік балансында құрал бойынша келісімге байланысты көрініс табады.
Инвестициялық құнды қағаздар қаржылық активтер сияқты екі категория бойынша
жіктеледі: өтелген уақытқа дейін сақталатын құнды қағаздар және сатуға
жарамды құнды қағаздар. Және бұлар ұзақ мерзімді активтерге жатқызылады.
Белгілі бір уақытқа сақталынатын құнды қағаздар сыйақының көлемінің
өзгеруіне байланысты сатуға жарамды болып саналады. Осы құнды қағаздар ұзақ
мерзімді активтерге жатқызылады, егер бухгалтерлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz