АҚШ миграциялық саясатының келешегі
Мазмұны
беті
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I АҚШ миграциялық саясатының қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... .9
1.1 АҚШ миграциялық саясатының негіздері мен
міндеттері ... ... ... ... . 9
1.2 АҚШ миграциялық саясатының ұйымдық-институционалдық
және құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..29
II АҚШ миграциялық саясатын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ...43
2.1 АҚШ миграциялық саясатын жүзеге асырудың стратегиясы мен
тактикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...43
2.2 АҚШ миграциялық саясатының
келешегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Миграциялық процестер Америка
мемлекеттігінің қалыптасуындағы маңызды факторлардың бірі болып табылады.
Мемлекет иммигранттар ұрпақтарының алмасуының арқасында пайда болды,
қалыптасты және дамыды. АҚШ қазір де басқа мемлекеттермен салыстырғанда
иммигранттарды ең көп қабылдайтын мемлекет. АҚШ-тың кейінгі әлеуметтік –
экономикалық және саяси дамуы иммигранттардың ағымымен байланысты. Олардың
еңбегі мен қуаты елдің экономикасын нығайтуға және оның азаматтарының
тұрмыс деңгейін жоғарылатуға септігін тигізді. Осыған байланысты америка
ұлтын иммигранттар ұлты деп анықтайтын көзқарас қалыптасты. Миграциялық
процестер мемлекеттің кең ауқымды саяси және әлеуметтік-экономикалық
жағдайына айтарлықтай ықпал етеді. “Migratio” латын тілінен аударғанда –
басқа жерге бару, ауысу, көшу деген мағынаны білдіреді. Халық миграциясы –
тұрғылықты жерін ауыстырумен байланысты халықтың көшіп-қонуы [1, 6].
Халық миграциясы – халықты орналастырудың маңызды мәселелерінің бірі
және халықтың механикалық көшіп-қонуы ретінде ғана емес, әлеуметтік-
экономикалық өмірге әсер етуші күрделі қоғамдық үрдіс ретінде
қарастырылады. Халық миграциясы адамзат тарихында үлкен роль атқарды,
онымен елдің орналасу, жерді игеру, өндіріс күштерін дамыту, білім және
нәсілдердің, тілдердің және халықтардың ығысу үрдістері байланысты. Халық
миграциясы әр түрлі аспектілерге ие, олардың сипатын және құрылымын,
олардан туындайтын салдарларды демогрпфия, экономика, география,
статистика, этнография сияқты бірнеше ғылымдар зерттейді. Жалпы
экономикалық және аймақтық жоспарлау, еңбек ресурстарын қолдану мақсатындв
халық миграцияны зерттеудің қолданбалы маңызы бар.
Халықтың саны және тығыздығы кез-келген елдің дамуына қажетті
алғышарттар. Әрине, халықтың орналасу тығыздығының ролі туралы асыра айтуға
және онымен әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің арасына тікелей
байланыс орнатуға болмайды. Америка Құрама Штаттары, Австралия, Канада,
Израиль сияқты елдер мигранттар үшін пайда болғандай.
Халық миграциясы – күрделі әлеуметтік-экономикалық құбылыс, қоғамдық
өмірдің шаруашылық жіне экономикалық-саяси жақтарымен тығыз байланысты.
Демографиялық энциклопедияға сүйенсек, миграция – белгілі бір аумақтың
шекарасы арқылы өзінің тұрғылықты жерін белгілі-бір уақытқа немесе
мәңгілікке ауыстыруы [1,6].
Миграцияның басты белгілерінің бірі әкімшілік шекараларды (мемлекет,
облыс, т.б ) кесіп отуі болып табылады. Осы негізде алдымен сыртқы
(эмиграция және иммиграция) және ішкі миграцияны бөліп шығарады. Сыртқы
миграция мемлекеттік шекараны кесіп өтумен байланысты; ол халықаралық
миграция атауына ие болған. Ішкі миграция халықтың бір мемлекеттің ішінде
көшіп-қонуымен байланысты. Уақыт параметрлеріне қарай миграция тұрақты,
уақытша, маусымдық, өзгермелі және деп бөлуге болады.
Халық иммиграциясы – бір мемлекетке басқа бір мемлекет азаматтарының
тұрақты немесе уақытша тұруға баруы. Халық иммиграциясы бірнеше себептермен
анықталады: экономикалық (еңбек күштерінің келуі немесе жұмыс істеуге
қолайлы жағдай жасалған немесе өмір сүру деңгейі жоғары мемлекетке келуі),
әскери (бөтен жерлерді жаулау және оларды әскери отарлау), және саяси
(саяси, ұлттық, нәсілдік, діни және т.б. қуғындаудан қашу, мемлекеттер
арасында аз ұлт өкілдерімен алмасу, т.б.). Халық иммиграциясы әлемнің
кейбір бөліктерін орналастыру және әлемнің көптеген мемлекеттерінің
халықтарының қалыптасуында үлкен роль атқарды. Халық иммиграциясы халық
санының динамикасына айтарлықтай ықпал етеді [1,7].
Халық эмиграциясы – мемлекеттен шығу, тұрақты немесе уақытша тұру,
әдетте жұмыс істеу мақсатымен басқа бір мемлекетке көшу. Халық эмиграциясы
тұрақты немесе уақытша, кейде маусымдық болуы мүмкін, кейде оның мерзімі
келісім-шартпен немесе жалдаудың (мысалы, егіс жинау үшін, т.б.) басқа
шарттарымен шектелуі мүмкін. Халықтың экономикалық себептермен
эмиграциялануымен қатар бір мемлекеттен басқа бір мемлекетке саяси,
этникалық, діни себептермен көшуі орын алады. XX ғасырдың екінші
жартысындағы негізгі ағындар – бұл батыс Еуропа елдерінен Америка Құрама
Штаттары, Канада, Австралия және т.б. мемлекеттерге (бұл – тұрақты
эмиграция) және Батыс Еуропа елдеріне дамушы мемлекеттерден “арзан” жұмыс
күштерінің келуі (бұл – уақытша эмиграция) [1,8].
Бұл әсіресе АҚШ ұлттық саясатының құрамдас бөлігі болып табылатын
иммиграциялық процестерге қатысты. АҚШ миграциялық саясаты жұмыс күші
нарығын реттеу құралы ретінде экономикалық қажеттіліктермен тығыз
байланысты. Сонымен қатар жаһанданумен байланысты миграциялық процестер
мемлекеттің миграциялық саясатының интеграциялық бағытта болуына әсер
етеді. Бұл миграция саласында халықаралық әріптестіктің дамуына себепкер
болады. Осыған байланысты миграциялық процестерді мемлекеттік басқару
жүйесін және миграциялық заңнаманы оңтайландырып, жетілдіру қажеттілігі
туындайды.
XX ғасырдың 60-90 жылдары мигранттардың ең көп бөлігі АҚШ-қа тиесілі
болған – 27 500 мың адам, ГФР-ға – 8 740, Францияға – 7 012, Канадаға – 6
240 мың адам қоныс аударған [1, 22]. Аса көңіл бөлетін жағдай – бірішіден
иммиграциялық қатынастарды реттеудің сан ғасырлық тәжірибесі қалыптасқан
миграциялық ұйымдар қызметі мен бір жүйеге келтірілген миграциялық
заңнамасы біз үшін маңызды әрі зерттеуді қажет етеді. Екіншіден, бұл елдер
біліктілігі жоқ жұмыс күшінің жаппай иммиграциялық кезеңін бастан
өткерген. Біліктілігі жоғары мамандарды елге тарту үшін иммиграциялық
саясаттың приоритетті бағыттары анықталған. Бұл процесс еліміздің қазіргі
жағдайына қатысты болғандықтан да одан сабақ алар тұстары бар. Үшіншіден,
босқындарды қабылдап, оларға тиісті мәртебе беру жағдайы ұлттық заңнамамен
бекітілген. Төртіншіден, заңсыз миграциямен күрестің тиімді механизмдері
жасалған және иммигранттар мен жергілікті халықтың интеграциясын
мемлекеттік және қоғамдық қолдау қажеттілігі айқындалған.
Қазақстан мен АҚШ-тың миграциялық саясаттарын салыстыратын болсақ –
АҚШ-та тек иммиграциялық саясат жүзеге асырылып, ал ішкі миграция
экономикалық механизмдер арқылы реттеледі. Яғни ішкі миграцияны реттеудің
әкімшілік әдістері шектеулі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. АҚШ миграцияық саясатының
артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастыру дипломдық жұмыстың мақсаты мен
алға қойған міндеттерін айқындайды. Диплом жұмысының басты мақсаты - АҚШ
миграциялық саясатының мазмұны мен мәнін ашып көрсету, мемлекеттің
миграциялық саясатты қалыптастыру мен жүзеге асырудағы негізгі бағыттарын,
миграция саласындағы бұрынғы және қазіргі орын алып отырған жағдайларды
талдау және соған байланысты мемлекеттің қолданатын стратегиясы мен
тактикасын қарастыру болып табылады. Осылайша АҚШ миграциялық саясатына жан-
жақтылы талдау жасау мақсаты қойылды.
Аталған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер белгіленді:
1. АҚШ-тың миграциялық саясатының тарихын талдау;
2. АҚШ миграциялық заңдарын қарастыру;
3. Миграциялық ұйымдар қызметінің құқықтық және ұйымдық негіздерін
қарастыру;
4. АҚШ миграциялық саясатының келешегіне баға беру үшін жүзеге
асырылып отырған стратегияларын қарастыру.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндетін орындау үшін шетелдік
миграциялық ұйымдар қызметінің құқықтық және ұйымдық негіздерін қарастыру
өте маңызды.
Миграциялық саясат – бұл конституциялық құрылым қағидаларына
негізделген миграциялық заңнама нормалары мен миграция саласындағы қоғамдық
қатынастардың дамуының объективті негізделген мақсаттар, міндеттер мен
бағыттарының жүйесі. Сондай-ақ миграциялық процесс субъектілерінің жүзеге
асыратын мемлекеттік басқару механизмдерінің жүйесі. Ол мемлекет аумақтары
мен жекелеген аймақтарында жеке тұлғалардың орын алмастыруы, көшіп-қонуы,
орналасуы мен интеграциясына бағытталған. [2; 4]
Миграциялық саясат босқындардың, мәжбүрлі көшіп-қонушылардың, саяси
және уақытша баспана іздеушілердің, еңбек және басқа көшіп-қонушылардың
мәселелерімен, әрі азматтардың және шетел азаматтарының құқықтық
мәртебесімен, оның конституцуиялық-құқықтық негізімен және жекелеген жеке
тұлғалардың топтарының ерекшеліктерімен тығыз байланысты [2, 4].
Миграциялық саясаттың басты мақсаты - миграциялық ағымдарды реттеу,
стихиялы дамып келе жатқан миграциялық үрдістердің жағымсыз нәтижелерінің
алдын алу, мигранттар құқығын кедергісіз жүзеге асыру үшін жағдайлар жасау
және баспана іздеуші тұлғаларға адамгершілікпен қарауды қамтамасыз ету [2,
5].
Конституциялық-құқықтық нормалар мемлекеттің және ондағы миграцияға
байланысты қалыптасқан жағдайларға қарай миграцияның жалпы ережелері мен
қағидаларын бекітеді және азаматтардың, шетел азаматтарының, азаматтығы жоқ
тұлғалардың, босқындардың, мәжбүрлі жер аударушылардың құқықтық
мәртебесін, паналауға құқық, пана алуға құқығы бар тұлғалар тобын, миграция
саласында шешім қабылдайтын органдарды, есеп және бақылау тәртібін, сондай-
ақ мемлекеттік органдардың миграциялық процестерге араласу шегін анықтайды
[3, 10].
Сондай-ақ кез келген саясаттың институционалды негізі субъектілер болып
табылады, оларға алдымен мемлекеттік билік органдары, қоғамдық
бірлестіктер, жеке тұлғалар және т.б. жатады. Қоғамда қалыптасқан
идеология, яғни азаматтық қоғамның тіршілігі және қызметінің принциптері
кез келген саясаттың негізі болып табылады. Саясаттың негізгі элеметтеріне
құқықты да жатқызуға болады, өйткені ол қоғамдық қатынастарды реттейді,
сондай-ақ демократиялық мемлекет шеңберінде шара, мемлекеттік биліктің,
мемлекеттік органдардың шектеуі ролін атқарады. Саяси қызметтің нысандары,
тәсілдері және бағыттары, органдардың мемлекеттік-биліктік құзіреттері,
яғни саясатты жүзеге асыру механизмдері де саясаттың құрамдас бөліктері
болып табылады.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы. Дипломдық жұмыстың жаңалығы - АҚШ
миграциялық саясаты тақырыбында жазылған отандық ғылыми еңбектердің
болмауына қарамастан келесідей мәселелерді жүйелендіріп, кешенді түрде
зерттеуге ұмтылыс жасау болып табылады:
1. Миграциялық процестердің жаһандануына байланысты мемлекеттік
миграциялық саясат еңбек қатынастарын реттеу құралынан
мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының біріне айналды.
2. Миграциялық заңнаманы қарастыру нәтижесінде миграциялық саясаттың
құқықтық негіздеріне талдау жасалды.
3. Миграциялық процесті реттеудің ұйымдық-институционалдық негіздері
қарастырылды.
4. Миграциялық қызмет органдары іс-әрекеттерінің ерекшеліктері
қарастырылды.
5. АҚШ миграциялық саясатын жетілдіру жолдары қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейі. Дипломдық жұмысты жазу барысында
монографиялар, кітаптар, мақалалар жинағы, мерзімді баспасөз басылымдары
мен электронды БАҚ, сонымен қатар АҚШ миграциялық заңдары, миграциялық
ұйымдардың ресми сервері, Ақ үйдің ресми сайтынан көптеген материалдар
қолданылды.
Теориялық тұрғыдан алғанда осы тақырып бойынша бірқатар ғалымдардың
еңбектері бар: Терещенко В. Ю., Брюханов А.А. Американское иммиграционное
законадательство. Москва 1995, М.М. Иванов. Правовое регулирование
иммиграционного процесса (условия и процедуры приобретения статуса
постоянного жителя США). М., 2005; Г. Витковская. Мировой опыт миграционной
политики: ретроспектива и новейшие тендеции. М., Гендальф, 2004; David
Weissbrodt, Laura Danielson. History of US Immigration Law and Policy 2004;
Myron Weiner Migration and Refugees: Politics and Policies in the United
States and Germany
1998; Edward J. W. Park, John S. W. Park, Probationary Americans:
Contemporary Immigration Policies and the Shaping of Asian American, 2005;
Coming Together?: Mexico-United States Relations By Barry P. Bosworth,
Susan Margaret Collins, 2005. Сонымен қатар В.Л. Иноземцевтің
“Безопасность и свобода иммиграции – новая Американская дилемма”, О.А.
Ивановтың “Нелегальная иммиграция в США (1990-е годы)”, “ Иммиграция в
США в последнем десятилетии XX – начале XXI века”, “ Реорганизация
Американской иммиграционной системы (2002-2004гг.)” “ Правовое
регулирование иммиграционного процесса (условия и процедуры приобретения
статуса постоянного жителя США)”, М. Денисенконың “ Организационное
устройство миграционной политики” атты ғылыми еңбектері мен мақалалары АҚШ-
тың миграциялық саясатына арналған.
Бұл жұмыстың дайындалу барысында негізінен келесі мерзімді
басылымдардан алынған мақалалар мен жарияланымдар қолданылды: “США и
Канада”, “Мировая экономика и международные отношения”; “Международная
жизнь”; “Полис”.
Элетронды БАҚ арасында: Ақ үйдің, АҚШ Мемлекеттік департаментінің, Ішкі
Істер департаментінің, Шекараны күзетуді және көліктегі қауіпсіздікті
қамтамасыз ету жөніндегі Басқарманың, Азаматтық және иммиграция Бюросының,
Иммиграция және кедендік рәсімдеу Бюросының, Шекараны қорғау және кедендік
Бюросының, Әділет Департаментінің, Еңбек Департаментінің, Денсаулық сақтау
Департаментінің, АҚШ Конгресінің ресми сайттарынан көптеген ақпараттар
алынды.
Дипломдық жұмыс қолданысының маңыздылығы. Дипломдық жұмыс тақырыбы –
“Америка Құрама Штаттарының миграциялық саясаты” маңызды мәселелердің бірі
болып табылады. Өйткені кез - келген мемлекеттің басты байлығы - адам
ресурстарының қалыптасуы мен дамуы – тұтастай қоғамның тарихи, әлеуметтік –
экономикалық, саяси және басқа да сан алуан мәселелерінің қайнар көзі,
түпкі негізі. Мемлекеттердің табиғи, жан-жақтылы даму деңгейлері әр түрлі
болатындықтан адамдардың миграциясы эволюциялық құбылыс. Ал оны белгілі-бір
заң шеңберінде реттеу – мемлекеттің миграциялық саясатының мақсаты. АҚШ-тың
миграциялық саясаты – оның мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының негізі
болып табылады. Сондықтан да миграциялық саясат – АҚШ-тың стратегиялық
приоритетті бағыттарының бірі болғандықтан өте маңызды әрі күрделі мәселе.
Қазіргі уақытта бір полярлы әлемнің қалыптасу қауіптілігі, яғни дүниежүзі
бойынша тек бір мемлекеттің – АҚШ-тың үстемдік орнату жағдайы оның
демократиялық дамуымен қатар сыртқы саясатына, миграциялық саясатына да
байланысты.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде
тақырыптың өзектілігі негізделініп, мәселенің зерттеліну жағдайы
бағаланған, мақсаты мен міндеттері айқындалған. Бірінші тарау бойынша АҚШ
миграциялық саясатының қазіргі жағдайы қарастырылады. Атап айтқанда, АҚШ
миграциялық саясатының негіздері мен міндеттері, АҚШ миграциялық саясатының
ұйымдық-институционалдық және құқықтық негіздері қарастырылған. Ал АҚШ
миграциялық саясатының жетілдірілу жолдарына екінші тарауда көңіл бөлінген.
Онда АҚШ миграциялық саясатын жүзеге асырудың стратегиясы мен тактикасына
және АҚШ миграциялық саясатының келешегіне талдау жасалған. Қорытындыда
жоғарыда аталған мәселелер бойынша нақты тұжырымдар берілген.
I АҚШ миграциялық саясатының қазіргі жағдайы
1.1 АҚШ миграциялық саясатының негіздері мен міндеттері
Миграциялық процестер Америка мемлекеттігінің қалыптасуындағы маңызды
факторлардың бірі болып табылады. Мемлекет иммигранттар ұрпақтарының
алмасуының арқасында пайда болды, қалыптасты және дамыды. АҚШ қазір де
басқа мемлекеттермен салыстырғанда иммигранттарды ең көп қабылдайтын
мемлекет. АҚШ-тың кейінгі әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы
иммигранттардың ағымымен байланысты. Олардың еңбегі мен қуаты елдің
экономикасын нығайтуға және оның азаматтарының тұрмыс деңгейін жоғарылатуға
септігін тигізді. Осыған байланысты америка ұлтын иммигранттар ұлты деп
анықтайтын көзқарас қалыптасты. Қазіргі АҚШ аумағында келімсектер мен
олардың ұрпағы ғана емес, елдің тұрақты тұрғындары – үндістер, алеуттар,
гавайлықтар да тұратынына қарамастан, - жаңа мемлекетті құрған
иммигранттар. Өмірлік құндылықтар мен саяси институттар жүйесі,
американдықтардың қазіргі символдары мен идеалдары келімсектермен келген
идеялардың негізінде қалыптасқан. Осыған байланысты иммиграция мәселелері
АҚШ-тың қоғамдық-саяси өмірінде маңызды роль атқаруы заңды құбылыс.
Көптеген антропологтардың айтуы бойынша, АҚШ-қа алғашқы келушілер 20
000 жыл бұрын Азиядан келгендер болып саналады. Ол адамдар алғашында батыс
аймақтарға қоныстанды және кейбір мәдени топтар Атлант мұхитымен шектес
аймақтарда тұрды [4, 10].
Ал АҚШ аумағына алғашқы тұрақты қоныстанудың негізін салған испандықтар
болып табылады. 1565 жылы Испания Солтүстік Американың оңтүстік бөлігін
отарлауын бастаған болатын және қазіргі Нью-Мексико, Флорида, Техас,
Аризона, Колорадо және Калифорния кіретін ұлан-байтақ жерді басып алған [4,
10].
1608 жылы Квебектегі алғашқы қоныстың негізін салған француздар өз
билігін Ұлы көлдер мен Иллинойса алқабын жағалай кеңейтеді, ал 1682 жылы
кейіннен Луизиана аталған колонияның негізін салған. Онда кейіннен Жаңа
Орлеанның негізі қаланған болатын [5, 22].
XVII ғасырдың бірінші жартысында Гудзон өзенінің алқабында
голланддықтардың қоныстары пайда болды. 1624 жылы олар ағылшындар отарынан
кейін Нью-Йорк атауына ие болған Жаңа Амстердам факториясының негізін
қалады [4, 34].
Қазіргі АҚШ аумағында ерте отарлау кезеңінде пайда болған еуропалық
қоныстардың ішінде ең көбі және орнықтысы ағылшын қоныстары болды. 1607
жылы Лондон компаниясы Чесапик шығанағында алғашқы ағылшын қонысы
Джеймстаун негізін салды. 1620 жылы Массачусет бұғазының жағалауына
“Мейфлауэр” кемесімен Англиядағы діни қуғыннан құтылған және Жаңа Плимут
қонысының негізін қалаған пуритандар келеді. Бұл қоныстардың соңынан уақыт
өте келе колонияларға айналған жаңа қоныстар пайда бола бастайды: Нью-
Хэмпшир, Масачусетс, Коннектикут, Род-Айленд, Нью-Джерси, Пенсильвания,
Вирджиния, Мэриленд, Солтүстік Каролина, Оңтүстік Каролина, Джорджия [4,
42].
Ағылшын отарларының орнықтылығы және көптігі Англияның тек
экономикалық, теңіз және әскери қуаттылығымен ғана анықталмайды, сонымен
бірге өз иеліктерін шаруашылық игеру басты мақсаты болған ағылшын
отарларының сипатымен де анықталады. Ағылшын аристократтарына және корольға
белгіленген жер рентасы түрінде пайда әкелетін бағаланбас байлық жер болды.
Осы фактордың арқасында үкімет отарларға елдің қонуын қолдады. Үкімет оны
Англияның қуаттылығының одан әрі өсуінің басты шарттарының бірі ретінде
қарастырды.
Отарлау кезеңіндегі иммиграция құрамы әр түрлі болды: Америкаға саяси
және діни қуғындардан құтылушылар, жері жоқ шаруалар, күйзеліске ұшыраған
кәсіпшілер, кедейленген дворяндар келе бастады, сонымен қатар король билігі
Америкада үлкен жер иеліктерін берген аристократ отбасыларының өкілдері де
келді. Екі топқа бөлінген келісім бойынша жұмыс істейтін жұмысшылар ерекше
категорияны құрады. Біріншісіне өз еріктерімен эмиграциялық агенттермен
немесе кеме иелерімен келісімге қол қойғандар (немесе соңғысына ауызша уәде
бергендер) жатады, келісімге сай олар өздерінің Америкаға көшкендерін
бірнеше жыл өтеуге міндеттенді. Екінші топқа мәжбүрлі түрде келісімге қол
қойғандар жатады, олар: қылмыскерлер, қаңғыбастар, жарлы-жақыбайлар,
ауқатсыз қарыздары бар адамдар [4, 43].
Біраз уақыт өткен соң Ағылшын колонияларын қоныстандыру кезінде
иммигранттар ерікті түрде келе бастады. Иммиграция негізінен жол бағасымен,
әр түрлі аурулармен және жергілікті тұрғындармен шиеленіспен шектелді.
1640 жылы колония халқының саны 25 000 жетті [5, 28].
Америка революциясына дейінгі жылдарда колонияға жаңа келушілер
көптеген жерлерден және әр түрлі себептермен келе бастады. Еуропалықтардың
көбі: ағылшындар, француздар, немістер, испандықтар және португалдықтар
экономикалық себептермен немесе өз отандарындағы діни қуғыннан қашып келді.
Өкінішке орай, осы иммигранттардың біразы колонияларда да осы қуғын-
сүргінмен қақтығысты. Квакерлер Пенсильваниялда орналасты, және шығыста
суық қарсы алғандықтан Шотландиялық ағылшындар шығысқа Миссисипимен
шекаралас жерлерге көшті. Басқалары, Франция гугенаттары сияқтылар тез
орналасты. Кейбір жеке колониялар квакерлер мен католиктерді кіргізбеу үшін
немесе оларға дискриминациялық салық салу үшін біраз шектеулер қабылдады.
Колониялық шектеулер аталған иммигранттарды райынан қайтаруға біраз тиімді
болды. Қалғандары АҚШ-қа күштеп әкелінді.
Ағылшын судьяларының қаңғыбастар мен қылмыскерлерді күштеп колонияларға
жіберуге құзіреттері болды. Бұл топтар да колониялық шектеулермен
соқтығысты; колониялар кедейлер мен қылмыскерлерді 1639 жылдан бастап
шығара бастады. Әсіресе, солтүстік колониялар қылмыскерлердің келуіне
шектеу салды, себебі иммигранттарды ең көп қабылдаушы осы аймақ болды. Бұл
шараларға қарамастан, колониялардың иммигранттар ағымын тексеруге
мүмкіндігі болған жоқ. Себебі, оларда заңды өкілеттілік және
орталықтандырылған әкімшілік құрылым болған жоқ.
Колониялық иммиграциялық шектеулер АҚШ-тың осы саладағы кейінгі
заңнамасына әсер етті. Өз заңдарында федералды үкімет колониялар сияқты сол
топтарды елге кіргізуге тиым салды. Федералды үкімет колониялардағыдай
негізгі жеке салықтар және “қажеті жоқ” адамдарды депортациялау сияқты
санкцияларды қолданды.
АҚШ-тың иммиграциялық саясаты америка мемлекеттігінің пайда болуымен
қатар пайда болды. Мемлекеттің экономикалық дамуына, бұл үрдістің сапалы
және санды сипаттамасын реттеу үшін қажетті иммигранттар ағымын қамтамасыз
ету иммиграция саласындағы негізгі міндеттер болып табылады.
Бұл кезде иммиграциялық заңнама – америкалық құқықтың өте күрделі және
жан-жақты әзірленген салаларының бірі болды. АҚШ - әлемдегі ең ірі
“иммиграциялық” мемлекет болып табылады, оның дамуы ғасырлар бойы жаңа
келімсектердің ағымымен және бұл үрдісті мемлекеттік реттеу қажеттілігімен
байланысты болды.
XVII ғасырдан бастап XIX ғасырдың соңына дейін Солтүстік Америкаға
эмиграцияның негізгі қайнар көзі Англия болды [4, 47]. Бұнда шектеу жүз
мыңдаған шаруалардың жерінен айырылуына әкелді, ал дамып келе жатқан
мануфактуралық өндірістерде кәсіпшілер арасында жұмыссыздықты туғызды;
сонымен бірге скандинавиялық елдер мен Германия және ағылшын үкіметімен
жаппай жерлерді конфискациялауда жүзеге асырылған және тұрақты тұрғындарға
қатысты дискриминациялық саясат жүргізілген Ирландия мен Шотландия болды.
Иммиграцияны мемлекеттік реттеу жүйесінің қалыптасуы сияқты
иммиграциялық заңнаманың дамуын да бірнеше кезеңге бөліп қарастыруға
болады.
Америка мелекетінің пайда болуын жария еткен 1776 жылғы тәуелсіздік
Декларациясын қабылдағанға дейін ешқандай иммиграциялық саясат болған жоқ.
Бұл кезең солтүстік Американың жерлерін иеленумен байланысты болды.
Иммиграциялық саясаттың бірінші кезеңі жаңа америкалық мемлекеттің заң
шығарушылық қызметінің басталуымен сипатталды. Жаңа үкіметтің бұрынғы
жариялауларының ешқайсысында иммиграция мәселелерімен айналысуға құзіретті
орган нақты анықталмаған болатын. Конфедерацияның баптары бойынша әр штат
өз иммиграциялық саясатын анықтады. 1798 жылы қабылданған АҚШ
Конституциясының 1 бабының 8 тармағы бойынша Конгреске сыртқы сауданы
реттеуге құзіреттілік берілді, бірақ сыртқы саудаға иммиграция мәселелері
кіреді ме анық болған жоқ. 1875 жылға дейін Жоғарғы Сот иммиграциялық
шектеулерді конституциялық емес деп таныды [6, 22].
Осындай ұзақ анық емес жағдайда Конгресс иммиграцияны реттеуде өз күшін
қолдануды талап еткен жоқ, бірақ натурализацияны реттеуде біраз актілер
және тағы да басқа заңның шектеулі емес бөліктерін қабылдады. Конгресс
алғашқы сондай заңды 1790 жылы қабылдады [4, 51]. Ол заң бойынша
иммигранттарға азаматтық беру қарастырылды. 1802 жылғы жаңа Натурализация
Актісі азаматтық алу үшін бес жыл елде тұру талабын енгізе отырып, 1790
жылғы актінің кейбір ережелерін өзгертті.
Тұтастай алғанда заң шығарушы иммигранттардың ағымы бұрынғыша елдің
экономикалық дамуында маңызы зор деп қарастырды. Бұл кезеңдегі
иммиграциялық үрдістердің қарқындылығына және құрылымына айтарлықтай
шектеулер болған жоқ. Жалғыз айта кетерлік жайт, бұл 1798 жылы қабылданып
және 1800 жылы күші жойылған Жаулы шетелдіктер туралы заң болып табылады.
Негізінен бұл заңның қабылдануына Француз революциясымен келген атеизм
алдындағы қорқыныш және революциялық Францияның өз билігін Америкада
таратуынан қауіп себеп болды. Сол сияқты бұл заңның қабылдануына
иммигранттар арасында ирландық католиктердің көбеюін пайдаланып Рим
Папасының Америкада өз билігін бекітуінен қорқыныш та әсер етті. 1800 жылы
АҚШ президенті болып сайланған Джефферсон бұл занның күшін жойды, алайда
шовинизмді заңдастыру прецеденті пайда болды. Конгресс 1808 жылы құлдар
импортына тиым салған заңды қабылдады.
1798 жылғы заңды ескермесе бұл кезеңдегі мемлекеттің иммиграциялық
саясаты шектеулі болған жоқ деп айтуға болады. Бұл кезеңде заңдардың
рестрикционды болмауына үлкен шекара мен жұмыс күшіне қажеттілік себеп
болды. Алайда заң шығарушының федералды деңгейде иммиграция мәселесін
шешуге қызығушылығы 1819 жылы заңды қабылдануынан көрінді, бұл заң бойынша
АҚШ-қа келушілердің санағы жүргізілді [6]. Иммигранттар туралы алғашқы
ресми деректер 1819 жылдан бастап анықтала бастады. 1819 жылғы заң
негізінде кеме капитандарына елге келушілерді тіркеу мақсатымен АҚШ-қа
келушілердің тізімін билікке өткізіп отыру жүктелді. Ал осы заң
қабылданғанға дейін келген иммигранттар санағы жүргізілген жоқ, бірақ 1790
жылдан 1820 жылға дейін шамамен 250 мыңдай иммигрант келді деп
есептелінеді. XIX ғасыр бойы иммигранттар саны өсіп отырды. АҚШ-қа 1821-
1830 жж. 143 мың адам ғана келсе, 1851-1860 жж. 2 598 мың адам келді. 1860
жылдары иммигранттарағымының біраз азаюына (2 315 мың адам) АҚШ-тағы
Азамат соғысының ықпалы тиді, ол аяқталғаннан кейін келімсектердің саны
қайтадан өсе бастады және он жылда (1881-1890) 5 247 мың адамды құрады.
1821- 1990 жылдар арасында АҚШ-қа барлығы 20 млн.-дай адам келді [7, 19].
Шамамен АҚШ-тың иммиграциялық саясатының екінші кезеңі 1830 жылдары АҚШ-
тың жағалаудағы ірі қалаларында пайда болған алғашқы антииммиграциялық
толқулардың пайда болуымен байланысты. 1820 жылдан 1870 жылға дейін
шамамен 10 миллиондай иммигрант келді. Бұл қалаларға негізінен Еуропа
елдерінен жаңа келімсектер келді, барлық қалаушыларды сидыру мүмкін
болмады. Ашық иммиграциялық саясатқа көңіл толмаушылық иммигранттардың
көбеюімен және иммигранттар құрамының өзгеруімен күшейді. Жағалаудағы
қалаларға халықтың қоныстануы, атап айтқанда, кеме иелері Еуропаның кедей
аймақтарына агенттерін жібере бастаған кезде, сол жылдары кәсіпкерліктің
ерекше түрінің дамуымен байланысты болды. Агенттер кедей халықтарға
Американы кедейліктен құтқаратын ел ретінде таныстырып, АҚШ-қа көшуге үгіт-
насихат жүргізген болатын. Осы кезеңге Америкаға Еуропаның көптеген
елдерінен кедей топтардың бұқаралық қоныс аударуы жатады. 1820-1870 жылдар
арасында АҚШ-қа саяси жағдайға және экономикалық құлдырауға байланысты 1,8
миллиондай ирландықтар келді [8, 116]. 1840 жылдардағы Еуропадағы
экономикалық дағдарыс кезінде католик неміс иммигранттары көптеп келе
бастады. Католик ирландықтар мен немістер жақсы қабылданбады.
Бұл кезең ұйымдық күштердің, оппозициялық иммиграцияның қалыптасуымен
байланысты болды. Американы шетелдіктердің қоныстануынан қорғаудың басты
мақсаты болған “Біріккен америкалықтар ордені”, “тумысынан америкалықтар”
партиясы және басқа да саяси бірлестіктер пайда болады. Колониялық кездегі
анти-католицизм қайта өршіді. Кейбір топтар мен саяси партиялар иммиграция
ағымын тоқтатуға қатысты заңдардың қабылдануын талап етті және
натурализацияланған иммигранттардың елдің саяси үрдісіне қатысуына қарсы
шықты. Бұл топтар штаттық деңгейде нәтижеге жетті, бірақ федералды деңгейде
емес, себебі дауыс берушілердің көп бөлігін ирландықтар мен немістер
құрады. Саясаткерлер осы және басқа да жаңадан келген топтардың дауысына
сүйенді. Сондықтан, федералды саясат және ұлттың көп бөлігі иммигранттарды
қолдады.
Алайда мұндай толқулар иммиграцияны сақтауға қатысты ережелерден
тұратын бірнеше заң жобаларының пайда болуына әсер етті. Бірақ олардың
бірде біреуі қабылданған жоқ, алайда оларда көрініс тапқан көптеген идеялар
одан кейінгі жылдарда қабылданған заң актілерінен белгілі бір түрде көрініс
тапты (визалық жүйені енгізу, консулдық қызметті ұйымдастыру,
шетелдіктердің бірнеше категорияларына елге кіру мүмкіндігіне тиым салуды
заң жүзінде бекіту және т.б.).
Федералды деңгейде иммиграциялық саясаттың толықтай болмауының
нәтижесінде кейбір штаттар өз территориясына иммигранттардың келуін
шектейтін өз заң актілерін қабылдады. Алайда бұл шектеулер таза
экономикалық сипатта болды және келуші иммигранттарға әр түрлі салықтар
енгізумен байланысты болды. Сонымен қатар АҚШ-тың Жоғарғы сотында мұндай
актілердің қабылдануы АҚШ Конституциясына қайшы келетінін және қандай да
бір иммиграциялық заңдарды қабылдау АҚШ Конгресінің қарауында болып
табылатынын атап айтқан болатын. Алайда 1847 жылғы иммигранттарды таситын
кемелерге артық адам тиеуге тиым салған заң 1840 жылдардағы федералды
билікпен қабылданған жалғыз акт болды [5, 70].
Тек 1853 жылы ғана Конгресте иммиграцияға қатысты пайда болатын жалпы
ұлттық мәселелерді зерттеу жөніндегі комитет құрылды. Алайда комитеттің
маңызды нәтижесі 1855 жылы Еуропадан иммигранттарды таситын кемелерге
нормалар орнатқан заңның қабылдануы ғана болды [8, 49].
Азамат соғысының басталуымен байланысты иммигранттар ағымы біршама
азайды. Сонымен қатар жұмыс күшіне қажеттілік өте жоғары болғандықтан 1864
жылы иммиграцияны ынталандыратын арнайы заң қабылданды. Осы заң АҚШ
президентіне иммиграция істері жөніндегі комиссарды тағайындауға құзірет
берген болатын. Шетелдерден жұмыс күшінің келуіне ықпал еткен мемлекеттің
иммиграциялық саясаты бұл кезеңде қайшылықтырмен кездесе бастады. Ол жаңа
келімсектердің кез келген жұмысты орындауға әзірлігімен байланысты болды
және жалақы деңгейінің төмендеуіне әкелді. Алайда жұмыссыздық өсіп, ұзаққа
созылмаған экономикалық өрлеу кезеңі аяқталды.
Америка мемлекетінің иммиграциялық саясатының дамуындағы үшінші кезең
мөлшермен 1870 жылдардың ортасында басталды және иммиграциялық сапалы
шектеулердің енгізілуімен сипатталды. Ешнәрсемен шектелмеген иммиграцияға
қарсылар ашық қарсылықтарын білдіре бастады. Жаңа иммигранттар
кедейшіліктің, ретсіздіктің, қылмыстардың қайнар көзі ретінде қаратырылды.
Кейбір шетелдіктер категориясының АҚШ-қа кіруіне тиым салу туралы 1875
жылғы заң бірінші құқықтық акт болды. Бұл заң бойынша бірнеше критерийлер
негізінде шенеуніктерге келуші иммигранттарды іріктеп алу міндеті жүктелді.
Сотталып келгендер мен жезөкшелерге елге келуге рұқсат етілмеді. Бұл заң
иммигранттарға қатысты “сапалы бақылаудың” алғашқысы болды. Елге кіруге
тиым салынған иммигранттар түрінің тізімі кейінгі заңдарда кеңейтілді.
1875 жылғы Акт сондай-ақ батыс штаттар қақтығысып отырған жаңа
мәселелерді шешуге тырысты. Батысқа қарай кеңею шахтада және теміржолда
көптеген жұмысшыларды қажет етті [4, 61]. 1850 жылдан бастап Қытай
жұмысшылары мен еуропалықтар арасында шиеленістер күшейді. Қытайлықтар
жалақы көлемінен қысым көрді және кейбір қытайлық әйелдер жезөкше ретінде
депортацияланды. Қытайлықтар қоғамға бейімделе алмады және еуропалықтар
мәдениеттегі өзгешелікті көтере алмады. Бұған жауап ретінде Конгресс “қырғи-
қабақ” келісім шарты деген атқа ие болған және адамгершілікке жатпайтын
мақсаттармен келген иммигранттарға бағытталған заң қабылдады. 1882 жылы
Конгресс қытайлықтарды елден шығару туралы актіні қатаң қарай бастады, бұл
бірінші ұлттық расистік рестрикционды заң болды және 1880 жылдары
қабылданған қытайлықтар иммиграциясын тоқтатуға бағытталған бірнеше
заңдардың бірі болды. Акт қытайлық жұмысшылардың иммиграциясын он жыл
уақытқа тоқтатты және барлық соттарға қытайлықтарға азаматтық беруге тиым
салды. Заң 1902 жылы толықтырылды және сосын тұрақты болды. (1943 жылы бұл
заңнан бас тартылып, қытайлықтар азаматтық ала алатын болды) [10]. Сонымен
қатар 1882 жылы “қажет емес элементтер” тізімі кеңейтілді. Оларға
қылмыскерлер, жезөкшелер, жүйке ауруына шалдыққандар, ақыл-есі төмендер
және “қоғамға жүк” болатындар жатқызылды.
1880 жылы Конгресс иммиграция федералды бақылауға тиесілі екенін шешті.
1882 жылғы Актіні алғашқы жалпы федералды акт деп қарастыруға болады. Бұл
акт сол сияқты, елге келуші әрбір иммигрантқа жан басылық салықтар енгізді.
Конгресс басқа ұлттың кедейлерін елге кіргізгілері келмеді. Сонымен, осы
жылдары иммиграциялық саясат қалыптасады, құқық нормалары нақты мазмұндарға
ие болады, олардың кейбіреуі АҚШ-тың қазіргі иммиграциялық құқығында
сақталып қалды.
Сонымен қатар жалдамалы жұмысшыларға экономикалық мүдделері бар ұйымдар
шыға бастады. Иммиграция жалақы деңгейін төмендетті, жаңа иммигранттар
арасынан штрейбехерлер еңбегін пайданлану кәсіподақтардың наразылығын
тудырды. Нәтижесінде Конгресс келісім-шарт бойынша жұмысшыларды жұмысқа
алуға тиым салған 1885 және 1887 жылғы заңдарды қабылдады. Бұған тек
жоғарғы білікті мамандар ғана кірген жоқ, өйткені оларсыз экономиканың
кейбір салаларының дамуы мүмкін болмады. Мұндай талап іс жүзінде қазіргі
заңнамада да сақталды. Ол бойынша американдықтар да тартылуы мүмкін жұмыс
орындарына үміткерлер еңбек сертификациясы рәсімінен өтуі тиіс.
1888 жылғы заң федералды билікке келісім-шарт бойынша жұмысқа келген
кез келген шетелдікті АҚШ-тан шығаруға құқық бере отырып, шетел
жұмысшыларының жағдайын нашарлатты.
Мұндай шектеулерге қарамастан 1880 жылдары 5,5 миллион иммигранттар
келді [8, 115]. Иммиграция АҚШ экономикасына қауіп ретінде қарала бастады.
Конгресс “қажеті жоқтар” тізімін кеңейтті. 1891 жылғы заң бойынша
“аурулар”, “кедейлер”, “полигамистер” елге кіргізуге болмайтындар қатарына
қосылды. Сол сияқты бұл заң шетелдердегі АҚШ-қа иммиграцияны насихаттайтын
жарнамаларға тиым салды. Сонымен қатар иммигранттардың медициналық қарау
өтулері қажет болды. 1891 жылғы заң Иммиграциялық Бюроны құрды, кейіннен
Иммиграциялық және Натурализация Қызметі (қазір Азаматтық және иммиграция
Бюросы, Иммиграция және Кедендік рәсімдеу Бюросы, Шекараны қорғау және
Кедендік Бюросы). Бюро АҚШ-қа кіре-берістегі 24 порттағы елге кірушілерді
тексеруге міндетті болды. 1890 жылдардағы өнеркәсіптік өркендеу
иммиграциялық заңнаманың дамуында нығайтылып келе жатқан шектеу
тенденциялары біраз уақытқа ғана жеңілдетті.
Сонымен қатар АҚШ иммиграциялық заңнамасының дамуына Еуропада
революциялық идеялардың таралуы біршама әсер етті. 1903 жылғы заң АҚШ-қа
келушілер тізімін толықтырды, анархистермен және АҚШ үкіметінің күш
қолдану арқылы құлатылуы керектігіне сенетін адамдармен толықтырылды.
Антииммиграцциялық толқулардың АҚШ президенті Уильям Маккинлидің ағылшын
тіліне ерекше Чолгош деген фамилиялы біреудің өлтіруінен кейін жоғарылады.
АҚШ-ты “Еуропалық қарбаластардан” қорғау жөніндегі ұрандар барынша белсенді
түрде айтыла бастады.
XX ғасырдың бірінші он жылдығында тағы да бірнеше рестрикционды заңдар
қабылданды. 1907 жылғы заң билік органдарына елге келгеннен кейін 3 жыл
ішінде өздерін қамтамасыз ете алмаған адамдарды АҚШ-тан шығаруға құқық
берді [4, 68]. Осы заң АҚШ президентіне кейбір шетелдіктер тобының келуіне
тиым салуға құқық берді, бұның басты себебі олардың келуі нәтижесінде еңбек
нарығында жағдайдың нашарлауы мүмкіндігі болды. Ақыл-есі төмендер,
туберкулезбен ауыратындар және өмір сүруге ақша тапқанға кедергі келтіретін
жүйке жүйесінде және физикалық кемшіліктері барлар тізімге қосылды.
Осындай негізде Жапония, Корея және Қытай азаматтарының АҚШ-қа келуіне
шектеулер енгізілді. Осы кезеңде АҚШ-та келуші иммигранттарды тексеруге
және елге кіру шектеулерін жүзеге асыруға Иммиграция және Натурализация
Бюросында (1907 жылғы акт бойынша өзгертілді) 1200 адам ғана қызмет етті.
Сонда да 1990 жылдардың бірінші он жылдығында елге 8,8 миллион иммигрантқа
кіруге рұқсат етілді [4, 72].
Алайда, көбі Конгреске қатысты болды. Иммиграцияланған адамдар түрі
өзгертілді. 1880 жылдардағы АҚШ-қа келуші иммигранттардың 72% солтүстік
және батыс Еуропадан келді. Керісінше, 1900 жылдардың бірінші он жылдығында
71% оңтүстік және шығыс Еуропадан келді [12, 49]. Бұл жаңа иммигранттар
итальяндықтар, славяндар, еврейлер болды, олар Англосаксон халқымен
“төмен” дәрежелі болып саналды. Өздерінің алдындағы қытайлықтар сияқты
“жаңа иммигранттар” да баяу бейімделді. Англосаксондықтар олардың өздерінің
артықшылықтарына қауіп төне ме деп қорықты және Конгрестен қатаңырақ
рестрикционды шаралар қолдануды талап етті.
XX ғасырдың басы келімсектердің санының өсуімен ғана емес (жаңа
ғасырдың бірінші он жылдығында АҚШ-қа 8 795 мың адам келді), сонымен бірге
иммиграцияның ұлттық құрамының өзгеруімен ерекшеленді. Келімсектердің көбі
(65,8%) Австро-Венгриядан, Италиядан, және Ресейден келді. Италиядан және
Шығыс Еуропа елдерінен иммиграция Ирландия, Германия, Англия және
скандинавия елдерінен “ескі иммиграцияға” қарсы “жаңа иммиграция”
атауына ие болды [14, 29].
Бұрынғы “сапалы бақылау” иммигранттар ағымын тоқтатуда көп қызмет
атқарған жоқ. 1907 жылғы сауатты заң қабылдау жүзеге аспаған соң Конгресс
АҚШ-қа иммиграцияның тигізетін әсерін зерттеу үшін біріккен конгрестік -
президенттік комиссия құрды. 1911 жылы комиссия өз нәтижелерін жариялады.
Ол АҚШ-тың XX ғасыр иммиграциясы бұрынғы иммиграциядан мүлдем өзгеше және
жаңа иммиграция “төменгі” дәрежелермен және “қажеті жоқтар” тобымен
ерекшеленеді деді. Нәтижесінде елге кіруге жаңа шектеулер енгізу керек деп
шешті. Комиссия осындай шектеулердің бірі ретінде сауаттылықты тексеретін
тест өткізуді ұсынды. 1917 жылы президент Вильсонның ветосына қарамастан,
Конгресс қабылдады. 1917 жылғы Акт әр түрлі ұлттардың иммиграциясын
шектеуге бағытталды. 1917 жылғы Актінің басты мақсаттарының бірі оңтүстік
және шығыс Еуропадан иммиграцияны шектеу болып табылады, ол оқи алмайтын
адамдардың елге келуіне тиым салынумен жетілдірілді [15]. Өйткені, жаңа
иммигранттардың көбі сауатсыз болды. Сауаттылықты тексеруге арналған тест
ықпалы басқа аймақтарға қарағанда аймақтан иммиграцияны шектеді. Сонымен
қатар Акт бойынша жан басына салынатын салық 8$-ға дейін өсіп, тағы бір
кедергіні қамтамасыз етті.
1917 жылғы заң да елге кіруге тыйым салынған тұлғалар тізімін
толықтырды. Оларға АҚШ-қа адамгершілікке жатпайтын мақсаттармен келген
жүйке ауруларына шалдыққандар, ішімдікке салынғандар, қаңғыбастар, сол
сияқты 16 жастан асқан сауатсыздар қосылды. Тағы да “антишетелдік”
қозғалыстар күшейді; “Америка – америкалықтар үшін” деген лозунгтар кеңінен
тарала бастады. 1919 жылдан бастап көптеген штаттар американизация
бағдарламаларын даярлады, иммигранттар ағылшын тілін білуі керек деп тапты.
Өнеркәсіптер де өз жұмысшыларына осындай бағдарламалар бекітті. 1923 жылы
Иммиграция және Натурализация Бюросының айтуы бойынша 252 808 иммигрант
6632 бағдарламаға қатысты.
1918 және 1920 жылдары қабылданған заңдар АҚШ-тағы шетелдіктер
ортасындағы басқаша саяси көзқарастармен күресуге бағытталған бірқатар
полицейлік акциялардың өтуіне құқықтық негіз салды.
Иммиграциялық саясаттың дамуындағы төртінші кезең сандық шектеулердің
енгізілуімен және ұлттық квоталар жүйесіне көшуімен байланысты болды. I
дүниежүзілік соғыс иммиграцияны шектеген болатын, бірақ I дүниежүзілік
соғыстан кейін иммиграция қайтадан өсті. АҚШ соғыстан кейін Еуропалық
босқындар ағымынан өздерінің жұмыс күшін қорғағысы келді. Соңғы заңдарға
көңілі толмаған Конгресс сандық бақылауларды жүзеге асырды. Ол 1921 жылғы
квоталар туралы заңның қабылдануымен басталды, ол бойынша 1910 жылы АҚШ-та
тұрып жатқан халыққа сәйкес әр ұлт өкілдерінің 3%-на кіруге рұқсат
етілді. Сол кезеңде ол 357 803 адамды құрайтын жылдық квотаға сәйкес келді.
Сонымен қатар бір ай көлемінде келетін иммигранттар саны елге бекітілген
жылдық квотадан 20%-тен аспауы тиіс болды [8, 117]. Бірақ 1910 жылы АҚШ-та
тұрған Оңтүстік және Шығыс Еуропадалықтар саны өте аз болды. Ол елдерге
арналған квоталар Солтүстік және Батыс Еуропадан 45 мыңға аз болды.
Еуропаның солтүстік және батыс елдері бұл заң бойынша бөлінген квоталарды
толтырған жоқ. Сондай-ақ Конгресс шектеулі топтарға “квоталық емес”
мүмкіндік берді.Мысалы, заң Батыс Жартышарында бір жыл тұрған адамдарға
елге кіруге рұқсат етті (кейіннен бес жылға өзгерді). Иммигранттар уақытша
Батыс Жартышарында тұрып, квоталардан қашқақтады. АҚШ-қа квотадан тыс кіру
белгілі бір маман өкілдеріне ғана мүмкін болды.
1927 жылғы Заң бойынша жекелеген елдер үшін жылдық квота 3%-тен 2%-ке
төмендетілді. Есептеу негізіне 1890 жылы алынды. Нәтижесінде АҚШ-қа кіру
үшін жылдық квота 164 667 адамға қысқарды. 1929 жылғы квоталау жүйесі тағы
да өзгерді. Шығыс аймақтағы барлық елдер үшін жылына 150 мың адам
көлемінде квота белгіленді, сонымен қатар әр елден келетіндер саны 1920
жылғы санақ мәліметтері бойынша АҚШ-та тұратын сол елдерден шыққан адамдар
санына пропорционалды болуы тиіс еді. 1927 жылғы Акт шектеулері Еуропаның
оңтүстік және шығыс елдерінен иммиграция солтүстік және батыс елдерінен
иммиграциямен теңестірілді, солайша Конгрестің шектеушілік мақсаттарын
бұзды. Сонымен қатар иммигранттар шекарадан жасырын өте бастады. Шекаралық
бақылау мәселелерін тудыра отырып Батыс Жартышарынан 1920 жылдары
иммиграция көбейе бастады. Бұған жауап ретінде Бюро 1924 жылы Шекаралық
күзетті ашты, 45 адамды елдің жер және су шекараларының 8000 милясын
күзетуге жалдады. 1924-1929 жылдардағы иммигранттар саны 1,5 миллион болды.
Мұндай жүйе 1952 жылға дейін иммиграциялық квота белгілеу саласында Америка
үкіметінің иммиграциялық саясатын анықтады [4, 98].
1924 жылғы Заң бойынша 1917 жылы уақытша шара ретінде енгізілген
визалық жүйе заңды түрде белгіленді. Жергілікті жерлердегі американдық
консулдардың міндеті шетелдіктердің АҚШ-қа баруына рұқсат етпейтін заңды
түрде бекітілген негіздемелерін тексеру және сол шетелдікті АҚШ-қа жіберу
туралы шешім қабылдағанда сол ел үшін бөлінетін квотаны қадағалау болып
табылады. Сондай-ақ АҚШ-тың өзіндегі иммиграциялық билік орындарының
құқықтарына ешқандай шек келтірілген жоқ. Мұндай тәртіп иммиграциялық
бақылау саласына американдық құқықта кеңінен қабылданған биліктің бөліну
идеясын енгізді. Осы кезең сондай-ақ иммиграциялық заңдардың одан әрі
қатаңдауымен ерекшеленді. 1929 жылғы Заң билік орындарына кез келген
шетелдіктің АҚШ-қа келуінің заңдылығын тексеруге құқық берді. Егер
иммигрант иммиграциялық билік орындарының пікірінше өзінің АҚШ-қа келуінің
заңдылығын куәландыратын жеткілікті мәлімет көрсете алмаса ол
депортациялануы (елден күштеп шығарылуы) мүмкін еді. Шетелдіктердің құқығын
шектейтін заңдар штаттарда да қабылданды. 1930 жылдардың ортасына қарай
американдық штаттардың жартысына жуығында шетелдіктердің қоғамдық және
мелекеттік ұйымдарда лауазымды қызметтерге орналасу құқығын шектейтін
заңдар қабылданды. Осы жылдары конгреске көптеген заң жобалары енгізілді.
Олар шетелдіктерді “моралдық айыптары” үшін депортациялаудың жеңілдетілген
тәртібін белгілеуге, шетелдіктерді ордерсіз тұтқындауға мүмкіндікті
қамтамасыз етуге, арнайы концентрациялық лагаерлер құруды қарастыруға, әрі
онда айыпты болған шетелдіктерді депортациялау орнына кез келген мерзімге
орналастыруға бағытталған болатын. Бұл заң күшіне енбеді, бірақ олар сол
кезеңдегі иммиграция мәселелерін шешу төңірегіндегі саяси ахуалды дәлме-дәл
білдірді.
Ұлы дағдарыс иммиграцияны шектеді. 1930 жылдары 0,5 миллион иммигрант
қана келді. 1932 жылы заңды иммиграциядан эмиграция басым болды. Осы жылы
елге 35 576 адам келді, 100 миллионнан астамы кетті [16]. Осы жылдары
жолдардың көбеюінің арқасында иммиграцияға мүмкіндік көбейді. 1938 жылы 14
маусымда Иммиграциялық және Натурализация Қызметі Еңбек Министрлігінен
Әділет Министрлігіне көшті.
1940 жылғы шетелдіктерді тіркеу туралы Заң қабылданды. Ол бойынша АҚШ-
тағы барлық шетелдіктер міндетті түрде есепке алынып, олар туралы
мәліметтер қалыптастырылу қарастырылды. Барлық шетелдіктерді міндетті түрде
дактилоскопиялау енгізілді, бұған дейін ол тек қылмыскерлерге ғана
қолданылатын. Осы заң арқылы “тиым салынған адамдар” тізімі тағы да
кеңейтілді. Иммиграциялық билік орындарының “Қауіптілер” қатарына
жатқызылған ұйымдарына мүше болған және бұрындары немесе қазіргі уақытта
түрлі жағдайлармен олардың қызметіне қатысы барлар мәжбүрленіп көшірілуге
жатқызылды. 1941 жылғы Қоғамдық қауіпсіздік туралы заң жергілікті
жерлердегі американдық консулдардың кез келген шетелдікке, оның АҚШ
аумағындағы әрекеті елдің қауіпсіздігіне қауіп төндіруі мүмкін “деуге
негіз” бар болса виза беруден бас тартуына құқық берді. Заңның мұндай
ережесі АҚШ-тың қазіргі иммиграциялық құқығында да сақталды. 1940 жылдардың
соңына қарай Иммиграция және Натурализация Қызметінің қызметі жанданды.
1949 жылы АҚШ-қа жер, ауа және теңіз арқылы кіре берістерде 416 порт болды,
онда Иммиграция және Натурализация Қызметінен жылына иммигранттардың,
иммигрант еместердің 90 миллионын тексерістен өткізді. 1945 жылы президент
Трумэн 10 мың соғыс босқындарын елге кіргізуге рұқсат ететін өз
директивасын ұсынды. 1945 жылғы Ерлі-зайыптылар Акті бойынша 123 мың әскери
қызметкерлердің балалары мен жұбайлары келді [4, 98].
Соғыстан кейін Конгресс басқа топты шектеуге тырысты. II дүниежүзілік
соғыстан кейін және жекелеп алғанда Корей соғысы кезінде антикоммунизм
өршіді. 1950 жылғы Ішкі қауіпсіздік туралы Заң 1918 жылғы Анархистік заңды
толықтырды. 1950 жылғы Ішкі қауіпсіздік туралы Заң коммунистік және
тоталитарлық партиялардың бұрынғы және қазіргі мүшелеріне АҚШ-қа келуге
тиым салды. АҚШ-қа бұрындары заңды түрде келген кез келген шетелдікке осы
заңға сәйкес оған рұқсат визасын беру мүмкін болмайтындығы анықталса оны
елден шығаруды көздейтін тәртіп енгізілді. Осы заң бойынша әрбір иммигрант
иммиграция мекемесіне тіркелуі және мекен-жайының өзгеруі туралы хабарлауы
тиіс болды. Бұл талаптардың орындалмағаны үшін бекітілген қатаң санкциялар
қазіргі уақытта да сақталған.
1948 жылғы жер аударылғандар туралы бірінші Заң қабылданды. Ол бойынша
1951 жылдың соңына дейін 400 мыңнан астам босқынға АҚШ-қа келуге рұқсат
берілді. Заң арқылы гуманитарлық, әрі саяси мәселелер де шешімін тапты.
Иммиграциялық процестердегі жаңа тенденция америкалық қоғамның бір
бөлігі келімсектердің келуін мүмкіндігінше қысқартуылуын талап еткен
болатын. Мұндай көзқарастардың мүмкінінше іске асуы иммиграциялық саясатта
рестрикциондық ағымдарды идеялық-саяси рәсімдеу болды. Бірінші дүниежүзілік
соғыстың аяғында иммиграцияны сандық және сапалық шектеуге бағытталған
щараларды жүзеге асыру басталып, бірнеше оң жылдыққа АҚШ иммиграциялық
саясатында рестрикционизм кезеңі басталса, 1952 жылы “Иммиграция және
азаматтық” туралы заңның қабылдануы оның кульминациясы болды. Бұл кезеңде
америкалық иммиграциялық жүйе төмен тиімділігімен сипатталды, бұл бірінші
кезекте АҚШ-қа потенциалды иммигранттардың біраз бөлігінің келу мүмкіндігін
жойған жаңа квоталардың енгізілуімен байланысты. Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін халықаралық жағдайдағы өзгеріс, Шығыс Еуропа елдерінде
социалистік режимнің орнатылуы, Азия мен Африкада деколонизация
процестерінің жүруі америкалық үкіметті заңдарға қарамастан осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
беті
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I АҚШ миграциялық саясатының қазіргі
жағдайы ... ... ... ... ... ... .9
1.1 АҚШ миграциялық саясатының негіздері мен
міндеттері ... ... ... ... . 9
1.2 АҚШ миграциялық саясатының ұйымдық-институционалдық
және құқықтық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..29
II АҚШ миграциялық саясатын жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ...43
2.1 АҚШ миграциялық саясатын жүзеге асырудың стратегиясы мен
тактикасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...43
2.2 АҚШ миграциялық саясатының
келешегі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...62
Кіріспе
Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Миграциялық процестер Америка
мемлекеттігінің қалыптасуындағы маңызды факторлардың бірі болып табылады.
Мемлекет иммигранттар ұрпақтарының алмасуының арқасында пайда болды,
қалыптасты және дамыды. АҚШ қазір де басқа мемлекеттермен салыстырғанда
иммигранттарды ең көп қабылдайтын мемлекет. АҚШ-тың кейінгі әлеуметтік –
экономикалық және саяси дамуы иммигранттардың ағымымен байланысты. Олардың
еңбегі мен қуаты елдің экономикасын нығайтуға және оның азаматтарының
тұрмыс деңгейін жоғарылатуға септігін тигізді. Осыған байланысты америка
ұлтын иммигранттар ұлты деп анықтайтын көзқарас қалыптасты. Миграциялық
процестер мемлекеттің кең ауқымды саяси және әлеуметтік-экономикалық
жағдайына айтарлықтай ықпал етеді. “Migratio” латын тілінен аударғанда –
басқа жерге бару, ауысу, көшу деген мағынаны білдіреді. Халық миграциясы –
тұрғылықты жерін ауыстырумен байланысты халықтың көшіп-қонуы [1, 6].
Халық миграциясы – халықты орналастырудың маңызды мәселелерінің бірі
және халықтың механикалық көшіп-қонуы ретінде ғана емес, әлеуметтік-
экономикалық өмірге әсер етуші күрделі қоғамдық үрдіс ретінде
қарастырылады. Халық миграциясы адамзат тарихында үлкен роль атқарды,
онымен елдің орналасу, жерді игеру, өндіріс күштерін дамыту, білім және
нәсілдердің, тілдердің және халықтардың ығысу үрдістері байланысты. Халық
миграциясы әр түрлі аспектілерге ие, олардың сипатын және құрылымын,
олардан туындайтын салдарларды демогрпфия, экономика, география,
статистика, этнография сияқты бірнеше ғылымдар зерттейді. Жалпы
экономикалық және аймақтық жоспарлау, еңбек ресурстарын қолдану мақсатындв
халық миграцияны зерттеудің қолданбалы маңызы бар.
Халықтың саны және тығыздығы кез-келген елдің дамуына қажетті
алғышарттар. Әрине, халықтың орналасу тығыздығының ролі туралы асыра айтуға
және онымен әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің арасына тікелей
байланыс орнатуға болмайды. Америка Құрама Штаттары, Австралия, Канада,
Израиль сияқты елдер мигранттар үшін пайда болғандай.
Халық миграциясы – күрделі әлеуметтік-экономикалық құбылыс, қоғамдық
өмірдің шаруашылық жіне экономикалық-саяси жақтарымен тығыз байланысты.
Демографиялық энциклопедияға сүйенсек, миграция – белгілі бір аумақтың
шекарасы арқылы өзінің тұрғылықты жерін белгілі-бір уақытқа немесе
мәңгілікке ауыстыруы [1,6].
Миграцияның басты белгілерінің бірі әкімшілік шекараларды (мемлекет,
облыс, т.б ) кесіп отуі болып табылады. Осы негізде алдымен сыртқы
(эмиграция және иммиграция) және ішкі миграцияны бөліп шығарады. Сыртқы
миграция мемлекеттік шекараны кесіп өтумен байланысты; ол халықаралық
миграция атауына ие болған. Ішкі миграция халықтың бір мемлекеттің ішінде
көшіп-қонуымен байланысты. Уақыт параметрлеріне қарай миграция тұрақты,
уақытша, маусымдық, өзгермелі және деп бөлуге болады.
Халық иммиграциясы – бір мемлекетке басқа бір мемлекет азаматтарының
тұрақты немесе уақытша тұруға баруы. Халық иммиграциясы бірнеше себептермен
анықталады: экономикалық (еңбек күштерінің келуі немесе жұмыс істеуге
қолайлы жағдай жасалған немесе өмір сүру деңгейі жоғары мемлекетке келуі),
әскери (бөтен жерлерді жаулау және оларды әскери отарлау), және саяси
(саяси, ұлттық, нәсілдік, діни және т.б. қуғындаудан қашу, мемлекеттер
арасында аз ұлт өкілдерімен алмасу, т.б.). Халық иммиграциясы әлемнің
кейбір бөліктерін орналастыру және әлемнің көптеген мемлекеттерінің
халықтарының қалыптасуында үлкен роль атқарды. Халық иммиграциясы халық
санының динамикасына айтарлықтай ықпал етеді [1,7].
Халық эмиграциясы – мемлекеттен шығу, тұрақты немесе уақытша тұру,
әдетте жұмыс істеу мақсатымен басқа бір мемлекетке көшу. Халық эмиграциясы
тұрақты немесе уақытша, кейде маусымдық болуы мүмкін, кейде оның мерзімі
келісім-шартпен немесе жалдаудың (мысалы, егіс жинау үшін, т.б.) басқа
шарттарымен шектелуі мүмкін. Халықтың экономикалық себептермен
эмиграциялануымен қатар бір мемлекеттен басқа бір мемлекетке саяси,
этникалық, діни себептермен көшуі орын алады. XX ғасырдың екінші
жартысындағы негізгі ағындар – бұл батыс Еуропа елдерінен Америка Құрама
Штаттары, Канада, Австралия және т.б. мемлекеттерге (бұл – тұрақты
эмиграция) және Батыс Еуропа елдеріне дамушы мемлекеттерден “арзан” жұмыс
күштерінің келуі (бұл – уақытша эмиграция) [1,8].
Бұл әсіресе АҚШ ұлттық саясатының құрамдас бөлігі болып табылатын
иммиграциялық процестерге қатысты. АҚШ миграциялық саясаты жұмыс күші
нарығын реттеу құралы ретінде экономикалық қажеттіліктермен тығыз
байланысты. Сонымен қатар жаһанданумен байланысты миграциялық процестер
мемлекеттің миграциялық саясатының интеграциялық бағытта болуына әсер
етеді. Бұл миграция саласында халықаралық әріптестіктің дамуына себепкер
болады. Осыған байланысты миграциялық процестерді мемлекеттік басқару
жүйесін және миграциялық заңнаманы оңтайландырып, жетілдіру қажеттілігі
туындайды.
XX ғасырдың 60-90 жылдары мигранттардың ең көп бөлігі АҚШ-қа тиесілі
болған – 27 500 мың адам, ГФР-ға – 8 740, Францияға – 7 012, Канадаға – 6
240 мың адам қоныс аударған [1, 22]. Аса көңіл бөлетін жағдай – бірішіден
иммиграциялық қатынастарды реттеудің сан ғасырлық тәжірибесі қалыптасқан
миграциялық ұйымдар қызметі мен бір жүйеге келтірілген миграциялық
заңнамасы біз үшін маңызды әрі зерттеуді қажет етеді. Екіншіден, бұл елдер
біліктілігі жоқ жұмыс күшінің жаппай иммиграциялық кезеңін бастан
өткерген. Біліктілігі жоғары мамандарды елге тарту үшін иммиграциялық
саясаттың приоритетті бағыттары анықталған. Бұл процесс еліміздің қазіргі
жағдайына қатысты болғандықтан да одан сабақ алар тұстары бар. Үшіншіден,
босқындарды қабылдап, оларға тиісті мәртебе беру жағдайы ұлттық заңнамамен
бекітілген. Төртіншіден, заңсыз миграциямен күрестің тиімді механизмдері
жасалған және иммигранттар мен жергілікті халықтың интеграциясын
мемлекеттік және қоғамдық қолдау қажеттілігі айқындалған.
Қазақстан мен АҚШ-тың миграциялық саясаттарын салыстыратын болсақ –
АҚШ-та тек иммиграциялық саясат жүзеге асырылып, ал ішкі миграция
экономикалық механизмдер арқылы реттеледі. Яғни ішкі миграцияны реттеудің
әкімшілік әдістері шектеулі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. АҚШ миграцияық саясатының
артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастыру дипломдық жұмыстың мақсаты мен
алға қойған міндеттерін айқындайды. Диплом жұмысының басты мақсаты - АҚШ
миграциялық саясатының мазмұны мен мәнін ашып көрсету, мемлекеттің
миграциялық саясатты қалыптастыру мен жүзеге асырудағы негізгі бағыттарын,
миграция саласындағы бұрынғы және қазіргі орын алып отырған жағдайларды
талдау және соған байланысты мемлекеттің қолданатын стратегиясы мен
тактикасын қарастыру болып табылады. Осылайша АҚШ миграциялық саясатына жан-
жақтылы талдау жасау мақсаты қойылды.
Аталған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер белгіленді:
1. АҚШ-тың миграциялық саясатының тарихын талдау;
2. АҚШ миграциялық заңдарын қарастыру;
3. Миграциялық ұйымдар қызметінің құқықтық және ұйымдық негіздерін
қарастыру;
4. АҚШ миграциялық саясатының келешегіне баға беру үшін жүзеге
асырылып отырған стратегияларын қарастыру.
Диплом жұмысының мақсаты мен міндетін орындау үшін шетелдік
миграциялық ұйымдар қызметінің құқықтық және ұйымдық негіздерін қарастыру
өте маңызды.
Миграциялық саясат – бұл конституциялық құрылым қағидаларына
негізделген миграциялық заңнама нормалары мен миграция саласындағы қоғамдық
қатынастардың дамуының объективті негізделген мақсаттар, міндеттер мен
бағыттарының жүйесі. Сондай-ақ миграциялық процесс субъектілерінің жүзеге
асыратын мемлекеттік басқару механизмдерінің жүйесі. Ол мемлекет аумақтары
мен жекелеген аймақтарында жеке тұлғалардың орын алмастыруы, көшіп-қонуы,
орналасуы мен интеграциясына бағытталған. [2; 4]
Миграциялық саясат босқындардың, мәжбүрлі көшіп-қонушылардың, саяси
және уақытша баспана іздеушілердің, еңбек және басқа көшіп-қонушылардың
мәселелерімен, әрі азматтардың және шетел азаматтарының құқықтық
мәртебесімен, оның конституцуиялық-құқықтық негізімен және жекелеген жеке
тұлғалардың топтарының ерекшеліктерімен тығыз байланысты [2, 4].
Миграциялық саясаттың басты мақсаты - миграциялық ағымдарды реттеу,
стихиялы дамып келе жатқан миграциялық үрдістердің жағымсыз нәтижелерінің
алдын алу, мигранттар құқығын кедергісіз жүзеге асыру үшін жағдайлар жасау
және баспана іздеуші тұлғаларға адамгершілікпен қарауды қамтамасыз ету [2,
5].
Конституциялық-құқықтық нормалар мемлекеттің және ондағы миграцияға
байланысты қалыптасқан жағдайларға қарай миграцияның жалпы ережелері мен
қағидаларын бекітеді және азаматтардың, шетел азаматтарының, азаматтығы жоқ
тұлғалардың, босқындардың, мәжбүрлі жер аударушылардың құқықтық
мәртебесін, паналауға құқық, пана алуға құқығы бар тұлғалар тобын, миграция
саласында шешім қабылдайтын органдарды, есеп және бақылау тәртібін, сондай-
ақ мемлекеттік органдардың миграциялық процестерге араласу шегін анықтайды
[3, 10].
Сондай-ақ кез келген саясаттың институционалды негізі субъектілер болып
табылады, оларға алдымен мемлекеттік билік органдары, қоғамдық
бірлестіктер, жеке тұлғалар және т.б. жатады. Қоғамда қалыптасқан
идеология, яғни азаматтық қоғамның тіршілігі және қызметінің принциптері
кез келген саясаттың негізі болып табылады. Саясаттың негізгі элеметтеріне
құқықты да жатқызуға болады, өйткені ол қоғамдық қатынастарды реттейді,
сондай-ақ демократиялық мемлекет шеңберінде шара, мемлекеттік биліктің,
мемлекеттік органдардың шектеуі ролін атқарады. Саяси қызметтің нысандары,
тәсілдері және бағыттары, органдардың мемлекеттік-биліктік құзіреттері,
яғни саясатты жүзеге асыру механизмдері де саясаттың құрамдас бөліктері
болып табылады.
Дипломдық жұмыстың жаңалығы. Дипломдық жұмыстың жаңалығы - АҚШ
миграциялық саясаты тақырыбында жазылған отандық ғылыми еңбектердің
болмауына қарамастан келесідей мәселелерді жүйелендіріп, кешенді түрде
зерттеуге ұмтылыс жасау болып табылады:
1. Миграциялық процестердің жаһандануына байланысты мемлекеттік
миграциялық саясат еңбек қатынастарын реттеу құралынан
мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының біріне айналды.
2. Миграциялық заңнаманы қарастыру нәтижесінде миграциялық саясаттың
құқықтық негіздеріне талдау жасалды.
3. Миграциялық процесті реттеудің ұйымдық-институционалдық негіздері
қарастырылды.
4. Миграциялық қызмет органдары іс-әрекеттерінің ерекшеліктері
қарастырылды.
5. АҚШ миграциялық саясатын жетілдіру жолдары қарастырылды.
Дипломдық жұмыстың зерттелу деңгейі. Дипломдық жұмысты жазу барысында
монографиялар, кітаптар, мақалалар жинағы, мерзімді баспасөз басылымдары
мен электронды БАҚ, сонымен қатар АҚШ миграциялық заңдары, миграциялық
ұйымдардың ресми сервері, Ақ үйдің ресми сайтынан көптеген материалдар
қолданылды.
Теориялық тұрғыдан алғанда осы тақырып бойынша бірқатар ғалымдардың
еңбектері бар: Терещенко В. Ю., Брюханов А.А. Американское иммиграционное
законадательство. Москва 1995, М.М. Иванов. Правовое регулирование
иммиграционного процесса (условия и процедуры приобретения статуса
постоянного жителя США). М., 2005; Г. Витковская. Мировой опыт миграционной
политики: ретроспектива и новейшие тендеции. М., Гендальф, 2004; David
Weissbrodt, Laura Danielson. History of US Immigration Law and Policy 2004;
Myron Weiner Migration and Refugees: Politics and Policies in the United
States and Germany
1998; Edward J. W. Park, John S. W. Park, Probationary Americans:
Contemporary Immigration Policies and the Shaping of Asian American, 2005;
Coming Together?: Mexico-United States Relations By Barry P. Bosworth,
Susan Margaret Collins, 2005. Сонымен қатар В.Л. Иноземцевтің
“Безопасность и свобода иммиграции – новая Американская дилемма”, О.А.
Ивановтың “Нелегальная иммиграция в США (1990-е годы)”, “ Иммиграция в
США в последнем десятилетии XX – начале XXI века”, “ Реорганизация
Американской иммиграционной системы (2002-2004гг.)” “ Правовое
регулирование иммиграционного процесса (условия и процедуры приобретения
статуса постоянного жителя США)”, М. Денисенконың “ Организационное
устройство миграционной политики” атты ғылыми еңбектері мен мақалалары АҚШ-
тың миграциялық саясатына арналған.
Бұл жұмыстың дайындалу барысында негізінен келесі мерзімді
басылымдардан алынған мақалалар мен жарияланымдар қолданылды: “США и
Канада”, “Мировая экономика и международные отношения”; “Международная
жизнь”; “Полис”.
Элетронды БАҚ арасында: Ақ үйдің, АҚШ Мемлекеттік департаментінің, Ішкі
Істер департаментінің, Шекараны күзетуді және көліктегі қауіпсіздікті
қамтамасыз ету жөніндегі Басқарманың, Азаматтық және иммиграция Бюросының,
Иммиграция және кедендік рәсімдеу Бюросының, Шекараны қорғау және кедендік
Бюросының, Әділет Департаментінің, Еңбек Департаментінің, Денсаулық сақтау
Департаментінің, АҚШ Конгресінің ресми сайттарынан көптеген ақпараттар
алынды.
Дипломдық жұмыс қолданысының маңыздылығы. Дипломдық жұмыс тақырыбы –
“Америка Құрама Штаттарының миграциялық саясаты” маңызды мәселелердің бірі
болып табылады. Өйткені кез - келген мемлекеттің басты байлығы - адам
ресурстарының қалыптасуы мен дамуы – тұтастай қоғамның тарихи, әлеуметтік –
экономикалық, саяси және басқа да сан алуан мәселелерінің қайнар көзі,
түпкі негізі. Мемлекеттердің табиғи, жан-жақтылы даму деңгейлері әр түрлі
болатындықтан адамдардың миграциясы эволюциялық құбылыс. Ал оны белгілі-бір
заң шеңберінде реттеу – мемлекеттің миграциялық саясатының мақсаты. АҚШ-тың
миграциялық саясаты – оның мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының негізі
болып табылады. Сондықтан да миграциялық саясат – АҚШ-тың стратегиялық
приоритетті бағыттарының бірі болғандықтан өте маңызды әрі күрделі мәселе.
Қазіргі уақытта бір полярлы әлемнің қалыптасу қауіптілігі, яғни дүниежүзі
бойынша тек бір мемлекеттің – АҚШ-тың үстемдік орнату жағдайы оның
демократиялық дамуымен қатар сыртқы саясатына, миграциялық саясатына да
байланысты.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Кіріспеде
тақырыптың өзектілігі негізделініп, мәселенің зерттеліну жағдайы
бағаланған, мақсаты мен міндеттері айқындалған. Бірінші тарау бойынша АҚШ
миграциялық саясатының қазіргі жағдайы қарастырылады. Атап айтқанда, АҚШ
миграциялық саясатының негіздері мен міндеттері, АҚШ миграциялық саясатының
ұйымдық-институционалдық және құқықтық негіздері қарастырылған. Ал АҚШ
миграциялық саясатының жетілдірілу жолдарына екінші тарауда көңіл бөлінген.
Онда АҚШ миграциялық саясатын жүзеге асырудың стратегиясы мен тактикасына
және АҚШ миграциялық саясатының келешегіне талдау жасалған. Қорытындыда
жоғарыда аталған мәселелер бойынша нақты тұжырымдар берілген.
I АҚШ миграциялық саясатының қазіргі жағдайы
1.1 АҚШ миграциялық саясатының негіздері мен міндеттері
Миграциялық процестер Америка мемлекеттігінің қалыптасуындағы маңызды
факторлардың бірі болып табылады. Мемлекет иммигранттар ұрпақтарының
алмасуының арқасында пайда болды, қалыптасты және дамыды. АҚШ қазір де
басқа мемлекеттермен салыстырғанда иммигранттарды ең көп қабылдайтын
мемлекет. АҚШ-тың кейінгі әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуы
иммигранттардың ағымымен байланысты. Олардың еңбегі мен қуаты елдің
экономикасын нығайтуға және оның азаматтарының тұрмыс деңгейін жоғарылатуға
септігін тигізді. Осыған байланысты америка ұлтын иммигранттар ұлты деп
анықтайтын көзқарас қалыптасты. Қазіргі АҚШ аумағында келімсектер мен
олардың ұрпағы ғана емес, елдің тұрақты тұрғындары – үндістер, алеуттар,
гавайлықтар да тұратынына қарамастан, - жаңа мемлекетті құрған
иммигранттар. Өмірлік құндылықтар мен саяси институттар жүйесі,
американдықтардың қазіргі символдары мен идеалдары келімсектермен келген
идеялардың негізінде қалыптасқан. Осыған байланысты иммиграция мәселелері
АҚШ-тың қоғамдық-саяси өмірінде маңызды роль атқаруы заңды құбылыс.
Көптеген антропологтардың айтуы бойынша, АҚШ-қа алғашқы келушілер 20
000 жыл бұрын Азиядан келгендер болып саналады. Ол адамдар алғашында батыс
аймақтарға қоныстанды және кейбір мәдени топтар Атлант мұхитымен шектес
аймақтарда тұрды [4, 10].
Ал АҚШ аумағына алғашқы тұрақты қоныстанудың негізін салған испандықтар
болып табылады. 1565 жылы Испания Солтүстік Американың оңтүстік бөлігін
отарлауын бастаған болатын және қазіргі Нью-Мексико, Флорида, Техас,
Аризона, Колорадо және Калифорния кіретін ұлан-байтақ жерді басып алған [4,
10].
1608 жылы Квебектегі алғашқы қоныстың негізін салған француздар өз
билігін Ұлы көлдер мен Иллинойса алқабын жағалай кеңейтеді, ал 1682 жылы
кейіннен Луизиана аталған колонияның негізін салған. Онда кейіннен Жаңа
Орлеанның негізі қаланған болатын [5, 22].
XVII ғасырдың бірінші жартысында Гудзон өзенінің алқабында
голланддықтардың қоныстары пайда болды. 1624 жылы олар ағылшындар отарынан
кейін Нью-Йорк атауына ие болған Жаңа Амстердам факториясының негізін
қалады [4, 34].
Қазіргі АҚШ аумағында ерте отарлау кезеңінде пайда болған еуропалық
қоныстардың ішінде ең көбі және орнықтысы ағылшын қоныстары болды. 1607
жылы Лондон компаниясы Чесапик шығанағында алғашқы ағылшын қонысы
Джеймстаун негізін салды. 1620 жылы Массачусет бұғазының жағалауына
“Мейфлауэр” кемесімен Англиядағы діни қуғыннан құтылған және Жаңа Плимут
қонысының негізін қалаған пуритандар келеді. Бұл қоныстардың соңынан уақыт
өте келе колонияларға айналған жаңа қоныстар пайда бола бастайды: Нью-
Хэмпшир, Масачусетс, Коннектикут, Род-Айленд, Нью-Джерси, Пенсильвания,
Вирджиния, Мэриленд, Солтүстік Каролина, Оңтүстік Каролина, Джорджия [4,
42].
Ағылшын отарларының орнықтылығы және көптігі Англияның тек
экономикалық, теңіз және әскери қуаттылығымен ғана анықталмайды, сонымен
бірге өз иеліктерін шаруашылық игеру басты мақсаты болған ағылшын
отарларының сипатымен де анықталады. Ағылшын аристократтарына және корольға
белгіленген жер рентасы түрінде пайда әкелетін бағаланбас байлық жер болды.
Осы фактордың арқасында үкімет отарларға елдің қонуын қолдады. Үкімет оны
Англияның қуаттылығының одан әрі өсуінің басты шарттарының бірі ретінде
қарастырды.
Отарлау кезеңіндегі иммиграция құрамы әр түрлі болды: Америкаға саяси
және діни қуғындардан құтылушылар, жері жоқ шаруалар, күйзеліске ұшыраған
кәсіпшілер, кедейленген дворяндар келе бастады, сонымен қатар король билігі
Америкада үлкен жер иеліктерін берген аристократ отбасыларының өкілдері де
келді. Екі топқа бөлінген келісім бойынша жұмыс істейтін жұмысшылар ерекше
категорияны құрады. Біріншісіне өз еріктерімен эмиграциялық агенттермен
немесе кеме иелерімен келісімге қол қойғандар (немесе соңғысына ауызша уәде
бергендер) жатады, келісімге сай олар өздерінің Америкаға көшкендерін
бірнеше жыл өтеуге міндеттенді. Екінші топқа мәжбүрлі түрде келісімге қол
қойғандар жатады, олар: қылмыскерлер, қаңғыбастар, жарлы-жақыбайлар,
ауқатсыз қарыздары бар адамдар [4, 43].
Біраз уақыт өткен соң Ағылшын колонияларын қоныстандыру кезінде
иммигранттар ерікті түрде келе бастады. Иммиграция негізінен жол бағасымен,
әр түрлі аурулармен және жергілікті тұрғындармен шиеленіспен шектелді.
1640 жылы колония халқының саны 25 000 жетті [5, 28].
Америка революциясына дейінгі жылдарда колонияға жаңа келушілер
көптеген жерлерден және әр түрлі себептермен келе бастады. Еуропалықтардың
көбі: ағылшындар, француздар, немістер, испандықтар және португалдықтар
экономикалық себептермен немесе өз отандарындағы діни қуғыннан қашып келді.
Өкінішке орай, осы иммигранттардың біразы колонияларда да осы қуғын-
сүргінмен қақтығысты. Квакерлер Пенсильваниялда орналасты, және шығыста
суық қарсы алғандықтан Шотландиялық ағылшындар шығысқа Миссисипимен
шекаралас жерлерге көшті. Басқалары, Франция гугенаттары сияқтылар тез
орналасты. Кейбір жеке колониялар квакерлер мен католиктерді кіргізбеу үшін
немесе оларға дискриминациялық салық салу үшін біраз шектеулер қабылдады.
Колониялық шектеулер аталған иммигранттарды райынан қайтаруға біраз тиімді
болды. Қалғандары АҚШ-қа күштеп әкелінді.
Ағылшын судьяларының қаңғыбастар мен қылмыскерлерді күштеп колонияларға
жіберуге құзіреттері болды. Бұл топтар да колониялық шектеулермен
соқтығысты; колониялар кедейлер мен қылмыскерлерді 1639 жылдан бастап
шығара бастады. Әсіресе, солтүстік колониялар қылмыскерлердің келуіне
шектеу салды, себебі иммигранттарды ең көп қабылдаушы осы аймақ болды. Бұл
шараларға қарамастан, колониялардың иммигранттар ағымын тексеруге
мүмкіндігі болған жоқ. Себебі, оларда заңды өкілеттілік және
орталықтандырылған әкімшілік құрылым болған жоқ.
Колониялық иммиграциялық шектеулер АҚШ-тың осы саладағы кейінгі
заңнамасына әсер етті. Өз заңдарында федералды үкімет колониялар сияқты сол
топтарды елге кіргізуге тиым салды. Федералды үкімет колониялардағыдай
негізгі жеке салықтар және “қажеті жоқ” адамдарды депортациялау сияқты
санкцияларды қолданды.
АҚШ-тың иммиграциялық саясаты америка мемлекеттігінің пайда болуымен
қатар пайда болды. Мемлекеттің экономикалық дамуына, бұл үрдістің сапалы
және санды сипаттамасын реттеу үшін қажетті иммигранттар ағымын қамтамасыз
ету иммиграция саласындағы негізгі міндеттер болып табылады.
Бұл кезде иммиграциялық заңнама – америкалық құқықтың өте күрделі және
жан-жақты әзірленген салаларының бірі болды. АҚШ - әлемдегі ең ірі
“иммиграциялық” мемлекет болып табылады, оның дамуы ғасырлар бойы жаңа
келімсектердің ағымымен және бұл үрдісті мемлекеттік реттеу қажеттілігімен
байланысты болды.
XVII ғасырдан бастап XIX ғасырдың соңына дейін Солтүстік Америкаға
эмиграцияның негізгі қайнар көзі Англия болды [4, 47]. Бұнда шектеу жүз
мыңдаған шаруалардың жерінен айырылуына әкелді, ал дамып келе жатқан
мануфактуралық өндірістерде кәсіпшілер арасында жұмыссыздықты туғызды;
сонымен бірге скандинавиялық елдер мен Германия және ағылшын үкіметімен
жаппай жерлерді конфискациялауда жүзеге асырылған және тұрақты тұрғындарға
қатысты дискриминациялық саясат жүргізілген Ирландия мен Шотландия болды.
Иммиграцияны мемлекеттік реттеу жүйесінің қалыптасуы сияқты
иммиграциялық заңнаманың дамуын да бірнеше кезеңге бөліп қарастыруға
болады.
Америка мелекетінің пайда болуын жария еткен 1776 жылғы тәуелсіздік
Декларациясын қабылдағанға дейін ешқандай иммиграциялық саясат болған жоқ.
Бұл кезең солтүстік Американың жерлерін иеленумен байланысты болды.
Иммиграциялық саясаттың бірінші кезеңі жаңа америкалық мемлекеттің заң
шығарушылық қызметінің басталуымен сипатталды. Жаңа үкіметтің бұрынғы
жариялауларының ешқайсысында иммиграция мәселелерімен айналысуға құзіретті
орган нақты анықталмаған болатын. Конфедерацияның баптары бойынша әр штат
өз иммиграциялық саясатын анықтады. 1798 жылы қабылданған АҚШ
Конституциясының 1 бабының 8 тармағы бойынша Конгреске сыртқы сауданы
реттеуге құзіреттілік берілді, бірақ сыртқы саудаға иммиграция мәселелері
кіреді ме анық болған жоқ. 1875 жылға дейін Жоғарғы Сот иммиграциялық
шектеулерді конституциялық емес деп таныды [6, 22].
Осындай ұзақ анық емес жағдайда Конгресс иммиграцияны реттеуде өз күшін
қолдануды талап еткен жоқ, бірақ натурализацияны реттеуде біраз актілер
және тағы да басқа заңның шектеулі емес бөліктерін қабылдады. Конгресс
алғашқы сондай заңды 1790 жылы қабылдады [4, 51]. Ол заң бойынша
иммигранттарға азаматтық беру қарастырылды. 1802 жылғы жаңа Натурализация
Актісі азаматтық алу үшін бес жыл елде тұру талабын енгізе отырып, 1790
жылғы актінің кейбір ережелерін өзгертті.
Тұтастай алғанда заң шығарушы иммигранттардың ағымы бұрынғыша елдің
экономикалық дамуында маңызы зор деп қарастырды. Бұл кезеңдегі
иммиграциялық үрдістердің қарқындылығына және құрылымына айтарлықтай
шектеулер болған жоқ. Жалғыз айта кетерлік жайт, бұл 1798 жылы қабылданып
және 1800 жылы күші жойылған Жаулы шетелдіктер туралы заң болып табылады.
Негізінен бұл заңның қабылдануына Француз революциясымен келген атеизм
алдындағы қорқыныш және революциялық Францияның өз билігін Америкада
таратуынан қауіп себеп болды. Сол сияқты бұл заңның қабылдануына
иммигранттар арасында ирландық католиктердің көбеюін пайдаланып Рим
Папасының Америкада өз билігін бекітуінен қорқыныш та әсер етті. 1800 жылы
АҚШ президенті болып сайланған Джефферсон бұл занның күшін жойды, алайда
шовинизмді заңдастыру прецеденті пайда болды. Конгресс 1808 жылы құлдар
импортына тиым салған заңды қабылдады.
1798 жылғы заңды ескермесе бұл кезеңдегі мемлекеттің иммиграциялық
саясаты шектеулі болған жоқ деп айтуға болады. Бұл кезеңде заңдардың
рестрикционды болмауына үлкен шекара мен жұмыс күшіне қажеттілік себеп
болды. Алайда заң шығарушының федералды деңгейде иммиграция мәселесін
шешуге қызығушылығы 1819 жылы заңды қабылдануынан көрінді, бұл заң бойынша
АҚШ-қа келушілердің санағы жүргізілді [6]. Иммигранттар туралы алғашқы
ресми деректер 1819 жылдан бастап анықтала бастады. 1819 жылғы заң
негізінде кеме капитандарына елге келушілерді тіркеу мақсатымен АҚШ-қа
келушілердің тізімін билікке өткізіп отыру жүктелді. Ал осы заң
қабылданғанға дейін келген иммигранттар санағы жүргізілген жоқ, бірақ 1790
жылдан 1820 жылға дейін шамамен 250 мыңдай иммигрант келді деп
есептелінеді. XIX ғасыр бойы иммигранттар саны өсіп отырды. АҚШ-қа 1821-
1830 жж. 143 мың адам ғана келсе, 1851-1860 жж. 2 598 мың адам келді. 1860
жылдары иммигранттарағымының біраз азаюына (2 315 мың адам) АҚШ-тағы
Азамат соғысының ықпалы тиді, ол аяқталғаннан кейін келімсектердің саны
қайтадан өсе бастады және он жылда (1881-1890) 5 247 мың адамды құрады.
1821- 1990 жылдар арасында АҚШ-қа барлығы 20 млн.-дай адам келді [7, 19].
Шамамен АҚШ-тың иммиграциялық саясатының екінші кезеңі 1830 жылдары АҚШ-
тың жағалаудағы ірі қалаларында пайда болған алғашқы антииммиграциялық
толқулардың пайда болуымен байланысты. 1820 жылдан 1870 жылға дейін
шамамен 10 миллиондай иммигрант келді. Бұл қалаларға негізінен Еуропа
елдерінен жаңа келімсектер келді, барлық қалаушыларды сидыру мүмкін
болмады. Ашық иммиграциялық саясатқа көңіл толмаушылық иммигранттардың
көбеюімен және иммигранттар құрамының өзгеруімен күшейді. Жағалаудағы
қалаларға халықтың қоныстануы, атап айтқанда, кеме иелері Еуропаның кедей
аймақтарына агенттерін жібере бастаған кезде, сол жылдары кәсіпкерліктің
ерекше түрінің дамуымен байланысты болды. Агенттер кедей халықтарға
Американы кедейліктен құтқаратын ел ретінде таныстырып, АҚШ-қа көшуге үгіт-
насихат жүргізген болатын. Осы кезеңге Америкаға Еуропаның көптеген
елдерінен кедей топтардың бұқаралық қоныс аударуы жатады. 1820-1870 жылдар
арасында АҚШ-қа саяси жағдайға және экономикалық құлдырауға байланысты 1,8
миллиондай ирландықтар келді [8, 116]. 1840 жылдардағы Еуропадағы
экономикалық дағдарыс кезінде католик неміс иммигранттары көптеп келе
бастады. Католик ирландықтар мен немістер жақсы қабылданбады.
Бұл кезең ұйымдық күштердің, оппозициялық иммиграцияның қалыптасуымен
байланысты болды. Американы шетелдіктердің қоныстануынан қорғаудың басты
мақсаты болған “Біріккен америкалықтар ордені”, “тумысынан америкалықтар”
партиясы және басқа да саяси бірлестіктер пайда болады. Колониялық кездегі
анти-католицизм қайта өршіді. Кейбір топтар мен саяси партиялар иммиграция
ағымын тоқтатуға қатысты заңдардың қабылдануын талап етті және
натурализацияланған иммигранттардың елдің саяси үрдісіне қатысуына қарсы
шықты. Бұл топтар штаттық деңгейде нәтижеге жетті, бірақ федералды деңгейде
емес, себебі дауыс берушілердің көп бөлігін ирландықтар мен немістер
құрады. Саясаткерлер осы және басқа да жаңадан келген топтардың дауысына
сүйенді. Сондықтан, федералды саясат және ұлттың көп бөлігі иммигранттарды
қолдады.
Алайда мұндай толқулар иммиграцияны сақтауға қатысты ережелерден
тұратын бірнеше заң жобаларының пайда болуына әсер етті. Бірақ олардың
бірде біреуі қабылданған жоқ, алайда оларда көрініс тапқан көптеген идеялар
одан кейінгі жылдарда қабылданған заң актілерінен белгілі бір түрде көрініс
тапты (визалық жүйені енгізу, консулдық қызметті ұйымдастыру,
шетелдіктердің бірнеше категорияларына елге кіру мүмкіндігіне тиым салуды
заң жүзінде бекіту және т.б.).
Федералды деңгейде иммиграциялық саясаттың толықтай болмауының
нәтижесінде кейбір штаттар өз территориясына иммигранттардың келуін
шектейтін өз заң актілерін қабылдады. Алайда бұл шектеулер таза
экономикалық сипатта болды және келуші иммигранттарға әр түрлі салықтар
енгізумен байланысты болды. Сонымен қатар АҚШ-тың Жоғарғы сотында мұндай
актілердің қабылдануы АҚШ Конституциясына қайшы келетінін және қандай да
бір иммиграциялық заңдарды қабылдау АҚШ Конгресінің қарауында болып
табылатынын атап айтқан болатын. Алайда 1847 жылғы иммигранттарды таситын
кемелерге артық адам тиеуге тиым салған заң 1840 жылдардағы федералды
билікпен қабылданған жалғыз акт болды [5, 70].
Тек 1853 жылы ғана Конгресте иммиграцияға қатысты пайда болатын жалпы
ұлттық мәселелерді зерттеу жөніндегі комитет құрылды. Алайда комитеттің
маңызды нәтижесі 1855 жылы Еуропадан иммигранттарды таситын кемелерге
нормалар орнатқан заңның қабылдануы ғана болды [8, 49].
Азамат соғысының басталуымен байланысты иммигранттар ағымы біршама
азайды. Сонымен қатар жұмыс күшіне қажеттілік өте жоғары болғандықтан 1864
жылы иммиграцияны ынталандыратын арнайы заң қабылданды. Осы заң АҚШ
президентіне иммиграция істері жөніндегі комиссарды тағайындауға құзірет
берген болатын. Шетелдерден жұмыс күшінің келуіне ықпал еткен мемлекеттің
иммиграциялық саясаты бұл кезеңде қайшылықтырмен кездесе бастады. Ол жаңа
келімсектердің кез келген жұмысты орындауға әзірлігімен байланысты болды
және жалақы деңгейінің төмендеуіне әкелді. Алайда жұмыссыздық өсіп, ұзаққа
созылмаған экономикалық өрлеу кезеңі аяқталды.
Америка мемлекетінің иммиграциялық саясатының дамуындағы үшінші кезең
мөлшермен 1870 жылдардың ортасында басталды және иммиграциялық сапалы
шектеулердің енгізілуімен сипатталды. Ешнәрсемен шектелмеген иммиграцияға
қарсылар ашық қарсылықтарын білдіре бастады. Жаңа иммигранттар
кедейшіліктің, ретсіздіктің, қылмыстардың қайнар көзі ретінде қаратырылды.
Кейбір шетелдіктер категориясының АҚШ-қа кіруіне тиым салу туралы 1875
жылғы заң бірінші құқықтық акт болды. Бұл заң бойынша бірнеше критерийлер
негізінде шенеуніктерге келуші иммигранттарды іріктеп алу міндеті жүктелді.
Сотталып келгендер мен жезөкшелерге елге келуге рұқсат етілмеді. Бұл заң
иммигранттарға қатысты “сапалы бақылаудың” алғашқысы болды. Елге кіруге
тиым салынған иммигранттар түрінің тізімі кейінгі заңдарда кеңейтілді.
1875 жылғы Акт сондай-ақ батыс штаттар қақтығысып отырған жаңа
мәселелерді шешуге тырысты. Батысқа қарай кеңею шахтада және теміржолда
көптеген жұмысшыларды қажет етті [4, 61]. 1850 жылдан бастап Қытай
жұмысшылары мен еуропалықтар арасында шиеленістер күшейді. Қытайлықтар
жалақы көлемінен қысым көрді және кейбір қытайлық әйелдер жезөкше ретінде
депортацияланды. Қытайлықтар қоғамға бейімделе алмады және еуропалықтар
мәдениеттегі өзгешелікті көтере алмады. Бұған жауап ретінде Конгресс “қырғи-
қабақ” келісім шарты деген атқа ие болған және адамгершілікке жатпайтын
мақсаттармен келген иммигранттарға бағытталған заң қабылдады. 1882 жылы
Конгресс қытайлықтарды елден шығару туралы актіні қатаң қарай бастады, бұл
бірінші ұлттық расистік рестрикционды заң болды және 1880 жылдары
қабылданған қытайлықтар иммиграциясын тоқтатуға бағытталған бірнеше
заңдардың бірі болды. Акт қытайлық жұмысшылардың иммиграциясын он жыл
уақытқа тоқтатты және барлық соттарға қытайлықтарға азаматтық беруге тиым
салды. Заң 1902 жылы толықтырылды және сосын тұрақты болды. (1943 жылы бұл
заңнан бас тартылып, қытайлықтар азаматтық ала алатын болды) [10]. Сонымен
қатар 1882 жылы “қажет емес элементтер” тізімі кеңейтілді. Оларға
қылмыскерлер, жезөкшелер, жүйке ауруына шалдыққандар, ақыл-есі төмендер
және “қоғамға жүк” болатындар жатқызылды.
1880 жылы Конгресс иммиграция федералды бақылауға тиесілі екенін шешті.
1882 жылғы Актіні алғашқы жалпы федералды акт деп қарастыруға болады. Бұл
акт сол сияқты, елге келуші әрбір иммигрантқа жан басылық салықтар енгізді.
Конгресс басқа ұлттың кедейлерін елге кіргізгілері келмеді. Сонымен, осы
жылдары иммиграциялық саясат қалыптасады, құқық нормалары нақты мазмұндарға
ие болады, олардың кейбіреуі АҚШ-тың қазіргі иммиграциялық құқығында
сақталып қалды.
Сонымен қатар жалдамалы жұмысшыларға экономикалық мүдделері бар ұйымдар
шыға бастады. Иммиграция жалақы деңгейін төмендетті, жаңа иммигранттар
арасынан штрейбехерлер еңбегін пайданлану кәсіподақтардың наразылығын
тудырды. Нәтижесінде Конгресс келісім-шарт бойынша жұмысшыларды жұмысқа
алуға тиым салған 1885 және 1887 жылғы заңдарды қабылдады. Бұған тек
жоғарғы білікті мамандар ғана кірген жоқ, өйткені оларсыз экономиканың
кейбір салаларының дамуы мүмкін болмады. Мұндай талап іс жүзінде қазіргі
заңнамада да сақталды. Ол бойынша американдықтар да тартылуы мүмкін жұмыс
орындарына үміткерлер еңбек сертификациясы рәсімінен өтуі тиіс.
1888 жылғы заң федералды билікке келісім-шарт бойынша жұмысқа келген
кез келген шетелдікті АҚШ-тан шығаруға құқық бере отырып, шетел
жұмысшыларының жағдайын нашарлатты.
Мұндай шектеулерге қарамастан 1880 жылдары 5,5 миллион иммигранттар
келді [8, 115]. Иммиграция АҚШ экономикасына қауіп ретінде қарала бастады.
Конгресс “қажеті жоқтар” тізімін кеңейтті. 1891 жылғы заң бойынша
“аурулар”, “кедейлер”, “полигамистер” елге кіргізуге болмайтындар қатарына
қосылды. Сол сияқты бұл заң шетелдердегі АҚШ-қа иммиграцияны насихаттайтын
жарнамаларға тиым салды. Сонымен қатар иммигранттардың медициналық қарау
өтулері қажет болды. 1891 жылғы заң Иммиграциялық Бюроны құрды, кейіннен
Иммиграциялық және Натурализация Қызметі (қазір Азаматтық және иммиграция
Бюросы, Иммиграция және Кедендік рәсімдеу Бюросы, Шекараны қорғау және
Кедендік Бюросы). Бюро АҚШ-қа кіре-берістегі 24 порттағы елге кірушілерді
тексеруге міндетті болды. 1890 жылдардағы өнеркәсіптік өркендеу
иммиграциялық заңнаманың дамуында нығайтылып келе жатқан шектеу
тенденциялары біраз уақытқа ғана жеңілдетті.
Сонымен қатар АҚШ иммиграциялық заңнамасының дамуына Еуропада
революциялық идеялардың таралуы біршама әсер етті. 1903 жылғы заң АҚШ-қа
келушілер тізімін толықтырды, анархистермен және АҚШ үкіметінің күш
қолдану арқылы құлатылуы керектігіне сенетін адамдармен толықтырылды.
Антииммиграцциялық толқулардың АҚШ президенті Уильям Маккинлидің ағылшын
тіліне ерекше Чолгош деген фамилиялы біреудің өлтіруінен кейін жоғарылады.
АҚШ-ты “Еуропалық қарбаластардан” қорғау жөніндегі ұрандар барынша белсенді
түрде айтыла бастады.
XX ғасырдың бірінші он жылдығында тағы да бірнеше рестрикционды заңдар
қабылданды. 1907 жылғы заң билік органдарына елге келгеннен кейін 3 жыл
ішінде өздерін қамтамасыз ете алмаған адамдарды АҚШ-тан шығаруға құқық
берді [4, 68]. Осы заң АҚШ президентіне кейбір шетелдіктер тобының келуіне
тиым салуға құқық берді, бұның басты себебі олардың келуі нәтижесінде еңбек
нарығында жағдайдың нашарлауы мүмкіндігі болды. Ақыл-есі төмендер,
туберкулезбен ауыратындар және өмір сүруге ақша тапқанға кедергі келтіретін
жүйке жүйесінде және физикалық кемшіліктері барлар тізімге қосылды.
Осындай негізде Жапония, Корея және Қытай азаматтарының АҚШ-қа келуіне
шектеулер енгізілді. Осы кезеңде АҚШ-та келуші иммигранттарды тексеруге
және елге кіру шектеулерін жүзеге асыруға Иммиграция және Натурализация
Бюросында (1907 жылғы акт бойынша өзгертілді) 1200 адам ғана қызмет етті.
Сонда да 1990 жылдардың бірінші он жылдығында елге 8,8 миллион иммигрантқа
кіруге рұқсат етілді [4, 72].
Алайда, көбі Конгреске қатысты болды. Иммиграцияланған адамдар түрі
өзгертілді. 1880 жылдардағы АҚШ-қа келуші иммигранттардың 72% солтүстік
және батыс Еуропадан келді. Керісінше, 1900 жылдардың бірінші он жылдығында
71% оңтүстік және шығыс Еуропадан келді [12, 49]. Бұл жаңа иммигранттар
итальяндықтар, славяндар, еврейлер болды, олар Англосаксон халқымен
“төмен” дәрежелі болып саналды. Өздерінің алдындағы қытайлықтар сияқты
“жаңа иммигранттар” да баяу бейімделді. Англосаксондықтар олардың өздерінің
артықшылықтарына қауіп төне ме деп қорықты және Конгрестен қатаңырақ
рестрикционды шаралар қолдануды талап етті.
XX ғасырдың басы келімсектердің санының өсуімен ғана емес (жаңа
ғасырдың бірінші он жылдығында АҚШ-қа 8 795 мың адам келді), сонымен бірге
иммиграцияның ұлттық құрамының өзгеруімен ерекшеленді. Келімсектердің көбі
(65,8%) Австро-Венгриядан, Италиядан, және Ресейден келді. Италиядан және
Шығыс Еуропа елдерінен иммиграция Ирландия, Германия, Англия және
скандинавия елдерінен “ескі иммиграцияға” қарсы “жаңа иммиграция”
атауына ие болды [14, 29].
Бұрынғы “сапалы бақылау” иммигранттар ағымын тоқтатуда көп қызмет
атқарған жоқ. 1907 жылғы сауатты заң қабылдау жүзеге аспаған соң Конгресс
АҚШ-қа иммиграцияның тигізетін әсерін зерттеу үшін біріккен конгрестік -
президенттік комиссия құрды. 1911 жылы комиссия өз нәтижелерін жариялады.
Ол АҚШ-тың XX ғасыр иммиграциясы бұрынғы иммиграциядан мүлдем өзгеше және
жаңа иммиграция “төменгі” дәрежелермен және “қажеті жоқтар” тобымен
ерекшеленеді деді. Нәтижесінде елге кіруге жаңа шектеулер енгізу керек деп
шешті. Комиссия осындай шектеулердің бірі ретінде сауаттылықты тексеретін
тест өткізуді ұсынды. 1917 жылы президент Вильсонның ветосына қарамастан,
Конгресс қабылдады. 1917 жылғы Акт әр түрлі ұлттардың иммиграциясын
шектеуге бағытталды. 1917 жылғы Актінің басты мақсаттарының бірі оңтүстік
және шығыс Еуропадан иммиграцияны шектеу болып табылады, ол оқи алмайтын
адамдардың елге келуіне тиым салынумен жетілдірілді [15]. Өйткені, жаңа
иммигранттардың көбі сауатсыз болды. Сауаттылықты тексеруге арналған тест
ықпалы басқа аймақтарға қарағанда аймақтан иммиграцияны шектеді. Сонымен
қатар Акт бойынша жан басына салынатын салық 8$-ға дейін өсіп, тағы бір
кедергіні қамтамасыз етті.
1917 жылғы заң да елге кіруге тыйым салынған тұлғалар тізімін
толықтырды. Оларға АҚШ-қа адамгершілікке жатпайтын мақсаттармен келген
жүйке ауруларына шалдыққандар, ішімдікке салынғандар, қаңғыбастар, сол
сияқты 16 жастан асқан сауатсыздар қосылды. Тағы да “антишетелдік”
қозғалыстар күшейді; “Америка – америкалықтар үшін” деген лозунгтар кеңінен
тарала бастады. 1919 жылдан бастап көптеген штаттар американизация
бағдарламаларын даярлады, иммигранттар ағылшын тілін білуі керек деп тапты.
Өнеркәсіптер де өз жұмысшыларына осындай бағдарламалар бекітті. 1923 жылы
Иммиграция және Натурализация Бюросының айтуы бойынша 252 808 иммигрант
6632 бағдарламаға қатысты.
1918 және 1920 жылдары қабылданған заңдар АҚШ-тағы шетелдіктер
ортасындағы басқаша саяси көзқарастармен күресуге бағытталған бірқатар
полицейлік акциялардың өтуіне құқықтық негіз салды.
Иммиграциялық саясаттың дамуындағы төртінші кезең сандық шектеулердің
енгізілуімен және ұлттық квоталар жүйесіне көшуімен байланысты болды. I
дүниежүзілік соғыс иммиграцияны шектеген болатын, бірақ I дүниежүзілік
соғыстан кейін иммиграция қайтадан өсті. АҚШ соғыстан кейін Еуропалық
босқындар ағымынан өздерінің жұмыс күшін қорғағысы келді. Соңғы заңдарға
көңілі толмаған Конгресс сандық бақылауларды жүзеге асырды. Ол 1921 жылғы
квоталар туралы заңның қабылдануымен басталды, ол бойынша 1910 жылы АҚШ-та
тұрып жатқан халыққа сәйкес әр ұлт өкілдерінің 3%-на кіруге рұқсат
етілді. Сол кезеңде ол 357 803 адамды құрайтын жылдық квотаға сәйкес келді.
Сонымен қатар бір ай көлемінде келетін иммигранттар саны елге бекітілген
жылдық квотадан 20%-тен аспауы тиіс болды [8, 117]. Бірақ 1910 жылы АҚШ-та
тұрған Оңтүстік және Шығыс Еуропадалықтар саны өте аз болды. Ол елдерге
арналған квоталар Солтүстік және Батыс Еуропадан 45 мыңға аз болды.
Еуропаның солтүстік және батыс елдері бұл заң бойынша бөлінген квоталарды
толтырған жоқ. Сондай-ақ Конгресс шектеулі топтарға “квоталық емес”
мүмкіндік берді.Мысалы, заң Батыс Жартышарында бір жыл тұрған адамдарға
елге кіруге рұқсат етті (кейіннен бес жылға өзгерді). Иммигранттар уақытша
Батыс Жартышарында тұрып, квоталардан қашқақтады. АҚШ-қа квотадан тыс кіру
белгілі бір маман өкілдеріне ғана мүмкін болды.
1927 жылғы Заң бойынша жекелеген елдер үшін жылдық квота 3%-тен 2%-ке
төмендетілді. Есептеу негізіне 1890 жылы алынды. Нәтижесінде АҚШ-қа кіру
үшін жылдық квота 164 667 адамға қысқарды. 1929 жылғы квоталау жүйесі тағы
да өзгерді. Шығыс аймақтағы барлық елдер үшін жылына 150 мың адам
көлемінде квота белгіленді, сонымен қатар әр елден келетіндер саны 1920
жылғы санақ мәліметтері бойынша АҚШ-та тұратын сол елдерден шыққан адамдар
санына пропорционалды болуы тиіс еді. 1927 жылғы Акт шектеулері Еуропаның
оңтүстік және шығыс елдерінен иммиграция солтүстік және батыс елдерінен
иммиграциямен теңестірілді, солайша Конгрестің шектеушілік мақсаттарын
бұзды. Сонымен қатар иммигранттар шекарадан жасырын өте бастады. Шекаралық
бақылау мәселелерін тудыра отырып Батыс Жартышарынан 1920 жылдары
иммиграция көбейе бастады. Бұған жауап ретінде Бюро 1924 жылы Шекаралық
күзетті ашты, 45 адамды елдің жер және су шекараларының 8000 милясын
күзетуге жалдады. 1924-1929 жылдардағы иммигранттар саны 1,5 миллион болды.
Мұндай жүйе 1952 жылға дейін иммиграциялық квота белгілеу саласында Америка
үкіметінің иммиграциялық саясатын анықтады [4, 98].
1924 жылғы Заң бойынша 1917 жылы уақытша шара ретінде енгізілген
визалық жүйе заңды түрде белгіленді. Жергілікті жерлердегі американдық
консулдардың міндеті шетелдіктердің АҚШ-қа баруына рұқсат етпейтін заңды
түрде бекітілген негіздемелерін тексеру және сол шетелдікті АҚШ-қа жіберу
туралы шешім қабылдағанда сол ел үшін бөлінетін квотаны қадағалау болып
табылады. Сондай-ақ АҚШ-тың өзіндегі иммиграциялық билік орындарының
құқықтарына ешқандай шек келтірілген жоқ. Мұндай тәртіп иммиграциялық
бақылау саласына американдық құқықта кеңінен қабылданған биліктің бөліну
идеясын енгізді. Осы кезең сондай-ақ иммиграциялық заңдардың одан әрі
қатаңдауымен ерекшеленді. 1929 жылғы Заң билік орындарына кез келген
шетелдіктің АҚШ-қа келуінің заңдылығын тексеруге құқық берді. Егер
иммигрант иммиграциялық билік орындарының пікірінше өзінің АҚШ-қа келуінің
заңдылығын куәландыратын жеткілікті мәлімет көрсете алмаса ол
депортациялануы (елден күштеп шығарылуы) мүмкін еді. Шетелдіктердің құқығын
шектейтін заңдар штаттарда да қабылданды. 1930 жылдардың ортасына қарай
американдық штаттардың жартысына жуығында шетелдіктердің қоғамдық және
мелекеттік ұйымдарда лауазымды қызметтерге орналасу құқығын шектейтін
заңдар қабылданды. Осы жылдары конгреске көптеген заң жобалары енгізілді.
Олар шетелдіктерді “моралдық айыптары” үшін депортациялаудың жеңілдетілген
тәртібін белгілеуге, шетелдіктерді ордерсіз тұтқындауға мүмкіндікті
қамтамасыз етуге, арнайы концентрациялық лагаерлер құруды қарастыруға, әрі
онда айыпты болған шетелдіктерді депортациялау орнына кез келген мерзімге
орналастыруға бағытталған болатын. Бұл заң күшіне енбеді, бірақ олар сол
кезеңдегі иммиграция мәселелерін шешу төңірегіндегі саяси ахуалды дәлме-дәл
білдірді.
Ұлы дағдарыс иммиграцияны шектеді. 1930 жылдары 0,5 миллион иммигрант
қана келді. 1932 жылы заңды иммиграциядан эмиграция басым болды. Осы жылы
елге 35 576 адам келді, 100 миллионнан астамы кетті [16]. Осы жылдары
жолдардың көбеюінің арқасында иммиграцияға мүмкіндік көбейді. 1938 жылы 14
маусымда Иммиграциялық және Натурализация Қызметі Еңбек Министрлігінен
Әділет Министрлігіне көшті.
1940 жылғы шетелдіктерді тіркеу туралы Заң қабылданды. Ол бойынша АҚШ-
тағы барлық шетелдіктер міндетті түрде есепке алынып, олар туралы
мәліметтер қалыптастырылу қарастырылды. Барлық шетелдіктерді міндетті түрде
дактилоскопиялау енгізілді, бұған дейін ол тек қылмыскерлерге ғана
қолданылатын. Осы заң арқылы “тиым салынған адамдар” тізімі тағы да
кеңейтілді. Иммиграциялық билік орындарының “Қауіптілер” қатарына
жатқызылған ұйымдарына мүше болған және бұрындары немесе қазіргі уақытта
түрлі жағдайлармен олардың қызметіне қатысы барлар мәжбүрленіп көшірілуге
жатқызылды. 1941 жылғы Қоғамдық қауіпсіздік туралы заң жергілікті
жерлердегі американдық консулдардың кез келген шетелдікке, оның АҚШ
аумағындағы әрекеті елдің қауіпсіздігіне қауіп төндіруі мүмкін “деуге
негіз” бар болса виза беруден бас тартуына құқық берді. Заңның мұндай
ережесі АҚШ-тың қазіргі иммиграциялық құқығында да сақталды. 1940 жылдардың
соңына қарай Иммиграция және Натурализация Қызметінің қызметі жанданды.
1949 жылы АҚШ-қа жер, ауа және теңіз арқылы кіре берістерде 416 порт болды,
онда Иммиграция және Натурализация Қызметінен жылына иммигранттардың,
иммигрант еместердің 90 миллионын тексерістен өткізді. 1945 жылы президент
Трумэн 10 мың соғыс босқындарын елге кіргізуге рұқсат ететін өз
директивасын ұсынды. 1945 жылғы Ерлі-зайыптылар Акті бойынша 123 мың әскери
қызметкерлердің балалары мен жұбайлары келді [4, 98].
Соғыстан кейін Конгресс басқа топты шектеуге тырысты. II дүниежүзілік
соғыстан кейін және жекелеп алғанда Корей соғысы кезінде антикоммунизм
өршіді. 1950 жылғы Ішкі қауіпсіздік туралы Заң 1918 жылғы Анархистік заңды
толықтырды. 1950 жылғы Ішкі қауіпсіздік туралы Заң коммунистік және
тоталитарлық партиялардың бұрынғы және қазіргі мүшелеріне АҚШ-қа келуге
тиым салды. АҚШ-қа бұрындары заңды түрде келген кез келген шетелдікке осы
заңға сәйкес оған рұқсат визасын беру мүмкін болмайтындығы анықталса оны
елден шығаруды көздейтін тәртіп енгізілді. Осы заң бойынша әрбір иммигрант
иммиграция мекемесіне тіркелуі және мекен-жайының өзгеруі туралы хабарлауы
тиіс болды. Бұл талаптардың орындалмағаны үшін бекітілген қатаң санкциялар
қазіргі уақытта да сақталған.
1948 жылғы жер аударылғандар туралы бірінші Заң қабылданды. Ол бойынша
1951 жылдың соңына дейін 400 мыңнан астам босқынға АҚШ-қа келуге рұқсат
берілді. Заң арқылы гуманитарлық, әрі саяси мәселелер де шешімін тапты.
Иммиграциялық процестердегі жаңа тенденция америкалық қоғамның бір
бөлігі келімсектердің келуін мүмкіндігінше қысқартуылуын талап еткен
болатын. Мұндай көзқарастардың мүмкінінше іске асуы иммиграциялық саясатта
рестрикциондық ағымдарды идеялық-саяси рәсімдеу болды. Бірінші дүниежүзілік
соғыстың аяғында иммиграцияны сандық және сапалық шектеуге бағытталған
щараларды жүзеге асыру басталып, бірнеше оң жылдыққа АҚШ иммиграциялық
саясатында рестрикционизм кезеңі басталса, 1952 жылы “Иммиграция және
азаматтық” туралы заңның қабылдануы оның кульминациясы болды. Бұл кезеңде
америкалық иммиграциялық жүйе төмен тиімділігімен сипатталды, бұл бірінші
кезекте АҚШ-қа потенциалды иммигранттардың біраз бөлігінің келу мүмкіндігін
жойған жаңа квоталардың енгізілуімен байланысты. Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін халықаралық жағдайдағы өзгеріс, Шығыс Еуропа елдерінде
социалистік режимнің орнатылуы, Азия мен Африкада деколонизация
процестерінің жүруі америкалық үкіметті заңдарға қарамастан осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz