Салық салудың экономикалық қолайлылығы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ МӘНІ, МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТӘЖІРИБЕСІ . . . 5

1. 1 Салықтардың пайда болуы және экономикалық мәні, мазмұны . . . 5

1. 2 Салық жүйесі және салық салуды дұрыс ұйымдастыру . . . 14

1. 3 Салық жүйесінің дамуында - салық механизмінің алатын орны . . . 32

1. 4 Салық жүйесінің қалыптасуының дүниежүзілік тәжірибесі . . . 40

2 АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША САЛЫҚ ДЕПАРТАМЕНТІНЕ

ТҮСКЕН САЛЫҚТАРҒА ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ . . . 48

2. 1 Алматы облысы бойынша Салық департаментіне 2005 - 2011 жылдарда түскен салықтарға экономикалық талдау . . . 48

2. 2 Талдықорған қаласы бойынша түскен салық түсімдеріне

экономикалық талдау . . . 59

3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ . . . 67

3. 1 Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму проблемалары . . . 67

3. 2 ҚР салықтарды жетілдіру жолдары, даму перспективасы . . . 72

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 81

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 83

КІРІСПЕ

Елбасы 27 қаңтардағы 2012 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында:

«Қазақстан жолының жаңа кезеңі - экономиканы нығайтудың, халықтың әл-ауқатын арттырудың жаңа міндеттері.

Қазақстан үшін экономикалық табыстар мен қоғамдық игіліктерді қамтамасыз етудің оңтайлы теңгерімін табу - өмірлік маңызды нәрсе.

Бүгінгі әлемде бұл - әлеуметтік -экономикалық жаңғыртудың түбегейлі мәселесі.

Бұл таяу онжылдықтардағы Қазақстан дамуының басты бағыты.

Біз он бағыт бойынша міндеттер кешенін жүзеге асыруға тиістіміз.

Бүгінде қаржы-экономикалық, оның ішінде салықтық құқық бұзушылықтарды қылмыссыздандыру бойынша жұмыстарды жалғастыру керек.

Кеден және салық комитеттеріне, қаржы полициясына құқықтық нормаларды, оның ішінде қосарланған салық салу бойынша құқықтық нормаларды қолдануда бірізді болу қажет.

Әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың он бағыты бойынша міндеттерді орындап, біз экономиканы нығайтамыз, қоғамымызды тұрақты етеміз, халықтың әл-ауқатын арттырамыз.

Қуатты Қазақстан дегеніміз - ең әуелі өңірлердің қуаттылығы. Елдің болашағы экономикадағы келешегі зор салалардың дамуымен байланысты. Бұл үшін алдымен жаңа зауыттар көп салынып, жаңа жұмыс орындары ашылып, әлеуметтік инфрақұрылым қарқынды дамуы қажет.

Қазір еліміз дамудың жаңа кезеңіне қадам басты.

Біз бүгінде бәсекеге қабілетті, әлеуеті зор, экономикасы қуатты ел құрудамыз.

Біз бұдан бұрын да биік белестерді бағындырдық», -деп атап көрсетті [1] .

Негізгі салықтар бойынша ставкаларды әлдеқайда төмендеткен жаңа Салық кодексі іске қосылды. Корпоративтік табыс салығы биылғы жылдың өзінде үштен бірге төмендетіліп, 20 пайызды құрайды. Әлеуметтік салық ставкасының регресті шкаласының орнына 11 пайыз көлеміндегі бірыңғай ставка енгізілді. Инвестицияларды жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін салық преференциялары көзделген. Осының бәрі экономиканың шикізаттық емес секторын, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың аса маңызды ынталандырғышының біріне айналды [2] .

Салық мемлекеттің кіріс көзінің басты қаржылық құралы, еліміздің кірістері мен бюджеттің экономикалық мазмұнында нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік - экономикалық мәні олардың түрлерімен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Қаражаттың басқа бір көзі - бұл бюджеттің барлық шығындық баптары бойынша қатаң үнемдеу және аса қатал қаржы тәртібі. Осыны ескере отырып Үкіметке республикалық бюджет шығындарын оңтайландыруды және апта сайынғы мониторинг режимінде бюджеттік қаражаттың жұмсалуын жіті бақылауды тапсырамын. Қаржы тәртібін бұзушыларға дағдарыс уақытының заңы бойынша қатал сұраныс қойылуы тиіс. Барлық басым емес шығындар - әкімшілік, инвестициялық және басқа шығындар - нөлге теңестірілуі тиіс. Бұл жергілікті бюджеттерге де қатысты [3] .

Қазақстан табысты индустриялық держава болады-мен бұған әбден сенімдімін.

Елбасымыз алдағы онжылдықтағы басым бағыттарды айқындап берді. Ел экономикасының жаңа өрлеуі арқылы Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері ашылады. Осындай Жолдауды іске асырудың тетіктерінің бірі-елімізде дұрыс салық саясатын іске асыру, өз уақытында салықтардың түсуін қадағалау, салықтан жалтарумен күресу, оны болдырмаудың жолдарын анықтау [4] .

Салықты жетілдіру жолдары, қабылданған реформалардың маңыздылығы, 2009 жылдың 1 қаңтарынан жаңа Салық Кодексінің енгізілуі осы тақырыптың өзектілігін көрсетеді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты - салық жүйесін және салық механизмін жетілдіру жолдарын зерттеу. Дипломдық жұмыстың міндеті - салықтардың пайда болуын, экономикалық мәнін, мазмұнын, оның түрлерін, атқаратын қызметтерін қарастыру, салық жүйесін реформалаудың қорытынды жетістіктерін, кезеңдерін, әдістемелік негіздерін, нәтижесін, енгізілген өзгерістерін көрсету. Салық жүйесінің қалыптасуының шетелдік тәжірибесін ашу. Салық жүйесін және салық салуды дұрыс ұйымдастыруды ашу.

Зерттеу объектісі. Зерттеу объектісі Алматы облысы бойынша Салық департаменті болып табылды, олардың қызметіне, түскен салықтарға экономикалық талдау жасалды.

Зерттеу пәні. Салық жүйесін және салық механизмін жетілдіру жолдарын зерттеу.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі - отандық, шетелдік экономистердің еңбектері. Жұмыста тақырыпқа байланысты заң актілері және басқа да нормативтік - құқықтық құжаттар қолданылды.

Берілген дипломдық жұмысты жазу барысында салық, қаржы саласындағы отандық және шетелдік мамандардың монографиялары және ғылыми еңбектері, кейбір әдістемелік құралдар мен жетілдірулер, баспа бетіндегі материалдар, статистикалық ақпарат пайдаланылды.

Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімінде салықтардың пайда болуы және экономикалық мәні, мазмұны, салық жүйесі және салық салуды дұрыс ұйымдастырылуы, салық жүйесінің дамуында - салық механизмінің алатын орны, салық жүйесінің қалыптасуының дүниежүзілік тәжірибесі қарастырылған.

Екінші бөлімінде Алматы облысы бойынша Салық департаментіне 2005 - 2011 жылдарда түскен салықтарға, Талдықорған қаласы бойынша түскен салық түсімдеріне экономикалық талдау жасалынған.

Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының салық жүйесінің даму проблемалары, жетілдіру жолдары, даму перспективасы көрсетілген.

1 САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ МӘНІ, МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК ТӘЖІРИБЕСІ

1. 1 Салықтардың пайда болуы және экономикалық мәні, мазмұны

Салықтар қоғамдық қатынастары біртіндеп дамып келе жатқан адамзат өркениетінің бастапқы кезеңдерінде пайда болған болатын. Кезіндегі Інжілдегі Ізгі хабарын жазғанда Лука Исаның тууы туралы өзінің баяндауында Август патшаның жер жүзінің барлық тұрғындары салық төлеу үшін тізімге тіркелсін деп атап айтқан болатын. Осы оқиға салықтар мен алымдарға байланысты санақ есебін алу және тізімге тіркеу ісінің бастамасы болды, сондай-ақ халық санағы мен жерлерді есепке алу жөніндегі аталмыш өктем іс-қимылдар Сирияны Квирини басқарып тұрған кезде, астарлы мағынада жүргізілетін болатын.

Тізімге тіркеу (қазіргі кездегі салықтық тіркеу есебіне алу) барысында, бірінші кезекте римге бағынышты барлық провинциялардың жерлерін кадастрлеуге және бағалауға қол жеткізілсе, екінші кезекте тұрғылықты халықтар нақты салық төлеушілер ретінде есепке алынды. Міне, осындай жәйттер Иса Құтқарушы дүниеге келген кезден бастап салықтардың императорлар (падишахтар) қазынасы мен мемлекет пайдасына халықтан мәжбүрлеп ақша алудың танымал әрі таптырмас құралына айналғанын дәлелдейді.

Көне Үндістанның Ману заңдарында шалынған құрбандықты өзіне, яғни құрбандыққа шалынған мал-мүліктерді өзіне тек брахмандар ала алатын болған. Сонымен бірге осы заңдарда патшаның Веданы жақсы білуші брахмандарды салықтан босатқан. Ал патшаға және басқа да басқарушыларға байланысты Ману заңдарында патша жыл сайын елде тұратын бұқара халықты дербес кәсіппен айналысуға және салық төлеуге мәжбүрлесін деп көрсетілген.

Енді көне Грекияда алымдар мен салықтарды алудың әр алуан тәсілдері мен түрлері пайдаланылған. Классикалық Грекияда алғашқы тікелей алымды тек құдайлар мен храмдарға құрбандық шалу ретінде берілетін мал-мүліктер түрінде алып отырса, кейіннен кемелер жасауға, белгіленген тәртіпті қамтамасыз етуге, қала шаруашылығы мен порттағы жұмыстарды жүзеге асыруға деп аздап салық салынатын болған.

Біздің эрамызға дейінгі VII - VI ғасырларда ауқаттылардың өкілдері табыстың онға бөлгендегі бір бөлігін немесе жиырмаға бөлгендегі бір бөлігін қазынаға алу қажет деп белгілеген. Ал VI ғасырдың соңы мен V ғасырдың басында қоғамдық ауыртпашылықтар-литургиялар пайда болған. Литургиялық міндеттерін өтеген басқа салықтарды төлемейтін болған.

Бесінші ғасырдың ортасына таман салықтарды алудың жаңа түрлері ойластырылған. Мысалы: базарлардағы сауда-сатыққа салынатын салықтар, шетелдік азаматтардан алынатын салықтар, кедендік баждар алынған. Бұлар кірістерді құраса, шығыстарға: қаланы астықпен және ағашпен қамтамасыз етуге кететін құжаттар; спорт ойындарын қаржыландыруға, дипломатиялық қатынастарды қаржыландыруға, полицияны ұстауға қажетті қаражаттар жатқан. Бұл ретте басқару нысанына, мемлекеттерге және басқа да жайларға қарамастан, салықтардың қажеттілігі және әрдайым әрі ұдайы алынатындығын, сондай-ақ салық төлеуден ешкімнің тыс қалмайтындығын байқаймыз. Мысалы, ауқатты азаматтар триеархияға 200 таланттан (алтын ақша) төлеп отырған. 378-377 жылдары ауқатты және басқа азаматтардың мүліктері мен байлықтарын жаппай бағалау жүзеге асырылған. Ерікті қоғамдық төлем литургияда да өкінішке орай салыққа айналдырған болатын.

Көне Римдегі алғашқы салықтар цензус деп аталған. Ценздер әрбір бес жылдың көлемінде азаматтардың мүліктеріне сәйкес белгіленіп, алынған. Кейде салықтар мен баждардан және жерді жалға беруден түскен түсімдер қала шаруашылығына кететін шығындарды жаппаған жағдайда, тек қалада тұратын азаматтардан мунира деген салық алынған. Мунирадан басқа мемлекеттік салық трибутумды төлеу рим азаматының борышы әрі міндеті болған. Провинциялардағы жерлердің аумағы өлшеніп, қалалар бойынша кадастрлар жасалынып отырған. Римдегі (оның провинцияларындағы) негізгі салықтардың бірі жер салығы анона болған. Оның төлемдері ауылшаруашылығы өнімдері түрінде алынған.

Ресей мемлекетінің салық жүйесі ІХ ғасырдың соңына таман қалыптаса бастады. Ең бірінші алынған салық дань деп аталынған. Сол кездерде салынатын салықтардың бәрі баждар болып саналатын. Бірінші Петрдің тұсында фискальдық палата құрылған болатын. Одан басқа қаржылар мәселесімен айналысатын камер-коллегия, штатс-контр-коллегия, комерц-коллегия сияқты мемлекеттік органдар болған.

Сол кезде елтаңбалық алым, төлқұжат алымдары, пәтер салығы, акциздержәне т. б. әр алуан салықтар мен міндетті төлемдер алынған. Міне, Ресей салық жүйесінің қалыптастып, дамуы кезінде алынған негізгі міндетті төлемдер осылар болған. Әрине, әрбір елдің салық жүйесінің әр кездегі болмысы және құқықтық тағдыры патшалар мен билеушілердің, мемлекеттің саяси еркіне тәуелді болған, сондай-ақ бола беретіні сөзсіз.

Қазақстанда да заман-кезеңдеріне сай салық жүйесі болғаны ешбір күмән тудырмайды. Бір ғана дәлел ретінде Ұлы жібек жолымен өркендеп, дамыған Сығанақ, Отырар, Тараз, Исфиджаб, Сауран, Баласағұн қалалары жөніндегі мағлұматтарды айтуға болады. Тек бір өтініштісі, жазба мәліметтердің сақталмағанына байланысты осы салықтар жөнінідегі дерек көздерінің өте аз болуы.

Кезінде Қазақстан тарихына, сонымен бірге салық салу мәселелерін шешуге орасан зор үлесін қосқан бірден бір құқықтық дерек көзі Тәуке ханның хандық құруы кезінде, оның тікелей қатысуымен қабылданған Жеті Жарғы болып табылады.

Қазақстанның Ресей боданы болуына байланысты оның аумағында да Ресейдің заңдарында көзделген салықтар мен өзге де міндетті төлемдер алынатын болған. Тек Қазақстанның өзіне тән алымдар да белгіленіп отырған.

VIII-XII ғасырларда айтарлықтай дамыған салық салу теориясы экономикалық және мәдени гүлденуі шарықтаған ислам әлемі елдерінің мұсылмандық құқығында шариатта көрініс тапқан болатын. Салық салудың мұсылмандық жүйесінің көптеген элементтері қазіргі Қазақстан мен Орта Азия аумағындағы мемлекеттерде, олар ХІХ ғасырда Ресей экономикалық жүйесіне қосылмай тұрып таралған еді.

Кезінде салықтарды жинаудың икемді тәсілдерін қолдану қажеттілігі жөнінде Әмір Темір алым, салық жинау кезінде мүмкіндігінше халыққа ауыртпашылық түсірмеу керек және аумақтардағы елді мекендерге салмақ салуды азайту қажет, өйткені, халықтың кедейленуі мемлекеттің қазынасының тапшылығына әкеліп соқтырады, ал мемлекеттік мұқтаждықтарды өтеуге қажетті қаражаттың болмауы әскери және басқа күштердің ыдырап кетуіне әкеліп соқтырады, ал жеткілікті, мықты әскердің және басқа да күштердің болмауы мемлекеттік өкімет билігін, мемлекетті әлсіретеді деген болатын.

Салықтардың бағзы заманнан алынып келе жатқаны жоғарыда біршама айтылды және қандай болмасын мемлекеттің болмысы мен өсіп-дамуының материалдық негізі - қаржыларды қалыптастыратын ең басты қайнар түсім көздеріне салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің жататыны белгілі болды. Бұл ретте ескеретін маңызды жәйт, салықтар билеушілердің, императорлардың, патша ағзамдардың қарамағына болсын, кейіннен мемлекеттің тікелей өзіне болсын мәжбүрлеп алынғандықтан, олардың араларындағы айырмашылық тек жекеше-құқықтық кірістер түрінде немесе мемлекеттік-құқықтық кірістер сипатында болды.

Жоғарыда айтылғандай салық салу жүйесі (салықтар) адамзат өркениетінің әр қилы кезеңдерінде туындап, қалыптасып, дами отырып бүгінде белгілі бір деңгейде дамыған әрбір мемлекеттің мызғымас атрибуты, сол мемлекеттің қандай да болмасын мұқтаждықтарын қанағаттандырудың және әлеуметтік-экономикалық салаларын реттеудің таптырмас құралы ретінде көрініс табуда.

Салықтар, салық салу және салықтық құқық жөнінде кезінде А. Смит, Д. Рикардо, У. Петти, Н. Тургенев, М. Сперанский, Ш. Уәлиханов, И. Алтынсарин, А. Құнанбаев, А. Байтұрсынов, А. Бөкейханов, кейіннен бұрынғы Кеңес кеңістігі мен қазіргі егеменді еліміздің ғалымдары М. Оспанов, А. Худяков қалыптастырған маңызы зор теориялар, экономикалық және құқықтық көқарастар осы салықтардың қоғам мен мемлекет үшін ауадай қажет екенін дәлелдеп отыр.

Осы салық жүйесінің мыңдаған жылдар бойы дамып, өркениетті түрде қалыптасқан шағы XVII ғасырдың соңы мен XVIIІ ғасырдың басы болатын. Оның ірге тасын қалаушылардың бірі Адам Смит 1776 жылы шыққан «Халықтар байлығының табиғаты мен себептерін зерттеу жөнінде» атты кітабында: «Мемлекеттің тұрғындары өздерінің табыстарына қарай мемлекеттің мұқтаждығын қанағаттандыру үшін ат салысуға тиіс. Олар төлейтін төлем - салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны дұрыс болады, сондай-ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуға тиіс. Сонымен қатар, әрбір салықтың салмағы халықтың жанқалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы қажет. Сонда, мемлекет қазынасына түсетін табыс мөлшерлеген межеден артық болмаса, кем түспейді» деп жазған еді [5, 11 - 16 бб. ] .

Міне, осы айтылғандардың түпкі тұжырымы ретінде салықтарды барлық азаматтардың арасында, олардың табыстарына сай біркелкі бөліп, белгілеу; салықтық төлемнің сомасы, тәсілі және уақыты оны төлеушіге күні бұрын әрі нақтылы белгілі болғаны дұрыс; салықтар әрбір салық төлеушіге қолайлы уақытта және ыңғайлы тәсілмен алынуға тиіс; салық алу кезінде салық төлеушінің шығындары мүмкіндігінше аз болуға тиіс деген салық салудың негізгі қағидалары қалыптастырылған болатын.

Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашан да болса, оның салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен бірге қалыптасады. Адамзаттың даму тарихында салықтың нысандары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырады. Мемлекет құрылымының өзгеруі мен дамуы салық жүйесіне әсер етпей қоймайды. Қазіргі кездегі өркениетті мемлекеттерде салық мемлекеттің пайда көзінің бірі және негізгісі болып саналады. Сонымен бірге салық мемлекеттің жалпы өнеркәсіптің дамуына, оның даму барысы мен құрылымына, ғылыми-техникалық прогрестің дамуына ықпал тигізеді.

Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бірмөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.

Салықтар барлық елдерде, олардың қоғамдық-экономикалық кұрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан, ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық кұралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық кұрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, жетілдірілді, мемлекеттің кажеттіліктері мен сұрау салуына бейімделді. Салықтар тауар-ақшалай қатынастардың ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әркашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.

Салықтар - шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық санат. Салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай - ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді. Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оның құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды. Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің күрделі үлгілері болуы мүмкін.

Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тиым салынады. Салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік-құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.

Мемлекетке түсетін салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан алуан қоғамдық қажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып табылады. Осынысымен салықтардың мемлекет, сондай-ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі міндетті мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.

Салықты басқа да төлемдерден ажырата білуіміз керек. Себебі салық белгілі бір обьектілерден (табыс, мүлік, тауар, жер, көлік, мұра) төленеді. Сонымен қатар салықты төлеудің өзіндік бір мерзімі болады (салық кезеңі - бір күндік, он күндік, айлық, тоқсандық, жылдық) және белгілі бір көлемде немесе мөлшерде (салық ставкасы) алынады.

Салық материалдық тұрғыдан алғанда, бұл белгілі бір уақытта, белгіленген тәртіппен белгілі мөлшерде салық төлеушінің мемлекетке төлейтін ақшалай сомасы, ал экономикалық мағынада - белгілі уақытта белгіленген тәртіппен белгілі бір мөлшердегі құнының мемлекет пен төлеуші арасындағы бір жақты қозғалысын байланыстарын ақша қатынастары, заңдық не құқықтық мағынада - бұл тұлғаның мемлекетке белгілі бір мөлшердегі ақшалай беретін міндеттемені тудыратын мемлекеттік қарар.

Салықтардың экономикалық мәні салықтарды мемлекеттің өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін жұмылдырылатын шаруашылық жүргізуші субъектіден, азаматтардан ұлттық табыстың белгілі бір үлесін алу жөніндегі өндірістік қатынастардың бөлігі болып табылатындығында және мемлекеттің заңды және жеке тұлғалармен қалыптасатын ақша қарым-қатынастарымен сипатталады, сондықтан салықтар экономикалық категория ретінде қаралады. Салықтардан мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады.

Салық материалдық тұрғыда белгілі бір ақша сомасын (ақшалай нысанда) немесе салық төлеушілердің мемлекетке беруі тиісбелгілі бір заттардың санын (натуралдық заттай нысанда) білдіреді.

Салықты бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден ерекшелендіретін айрықша белгілері бар, атап айтсақ:

Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі;

Салық - ақшалай нысанда төленеді;

Салық - қайтарылмайтын төлем болып табылады;

Салық - баламасыз сипатта болады;

Салық - салықты төлеген кезде меншік нысандары айқындалады;

Салық - тұрақты экономикалық қатынас туғызады;

Ал, енді осы белгілердің мазмұнын тереңірек қарастырайық.

1. Салық - мемлекетке тиесілі қоғамдық жиынтық өнімді бөледі.

Мемлекеттік апппарат мемлекетке тиесілі ақша сомасын өндірмейді. Сондықтан мемлекет заңды және жеке тұлғаларға салық салу арқылы қажетті соманы өндіріп алып отырады. Мұның экономикалық сипаттамасы мемлекет салықты белгілеу және өндіріп алу арқылы өндірілген қоғамдық жиынтық өнімнің бір бөлігін өзіне тиесілі сома ретінде айналдырып алады. Бұл жерде салық қатынасы бөлуші сипатта болады.

2. Салық - ақшалай нысанда төленеді.

Натуралдық нысанда төленуі де мүмкін. Мәселен, ауыл шаруашылығы саласында жиналған өнімнің бір бөлігі салық ретінде төленеді.

Салық кодексінде салық ақшалай нысанда төленуі тиіс деп атап көрсетілген.

3. Салық - қайтарылмайтын төлем болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.