Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыстарының түрлері мен мазмұны
Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыс жасау әдістемесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Өзбетінше жұмыс жасау әдістемесінің педагогикалық негіздері
... ... ... ...7
1.2 Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыстарының түрлері мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2 БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ЖҰМЫСТАРДА ҚОЛДАНУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
2.1 Негізгі музыкалық аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.2 Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыс жасаудың іс-тәжірибесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..60
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасының
оқу жүйесінде түбегейлі өзгерістер енгізілуде, олар тәуелсіз
мемлекетіміздің негізін қалау үрдісіне, экономикалық реформаға, Қазақстан-
2030 стратегиясының талаптарынан туындап әрі солар арқылы анықталады.
Басты міндеттердің бірі - ол оқыту үрдісін жетілдіре түсу және
жаңарту, алған білімдердің іскерліктер мен машықтардың маңыздылығын
күшейту, ұлттық білім деңгейін халықаралық стандартқа сәйкестендіру. Бұл
арада жоғары оқу орындары қызметкерлерінің басты міндеті ұлттық-мәдени және
жалпы адамзаттық құндылықтарға, ғылым және тәжірибе жетістіктеріне сүйене
отырып азаматтың жеке дара болмысын қалыптастыру және дамыту үшін қажетті
жағдайлар жасау.
Бұрынғы оқыту жүйесінде авторитарлық оқыту әдісі басым болған, яғни
дайын берілген білімді қабылдап алуға сүйенген еді, әрі ол кәсіби
шеберліктің тар ауқымында шектеулі болды.
ХХ ғасырдың екінші жартысымен ХХІ ғасырдың басындағы ғылым мен
техниканың даму үрдісі енді білім беру жүйесінің алдына мүлдем жаңа
мақсаттар қойды. Бүгінгі таңда студентті дайын білімдермен қаруландыру
жеткіліксіз, оларды білімді іздену арқылы -өзбеттерінше табуға,
сараптауға, ал ең бастысы – оларды тиімді түрде қолдана білу іскерліктеріне
баулу қажет.
Білім реформасын жүзеге асырудың ең алғашқы қадамдарының бірі
бакалавриат және магистратура институтын енгізу болды. Осы мақсатта
Қазақстан Республикасының білім жөніндегі Заңына байланысты, мемлекеттік
жалпы жоғары білім беру стандарты жасалды. Ол кәсіби жоғары білім
саласына байланысты Мемлекеттік саясаттың көзқарастар негізін құрайды.
Бұл Мемлекеттік стандарт әлемдік білім беру кеңістігіндегі интеграциялау
(қауымдастыру) жағдайында жоғары білімді мамандарды дайындау деңгейі
турасындағы халықаралық талаптарды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Айырмашылықтың негізі сонда, енді оқытудың әдіс-тәсілдері дайын
білімді оқытушыдан студентке бере салмай, керісінше, білімдерді, дағдылар
мен іскерліктерді студент оқытушының (көмегімен) жетекшілік етуімен өзі
ізденіп табуы тиіс.
Халық өнерінің педагогикалық мүмкіндіктері, оның білім беру тәрбиелеу,
дамыту функциясы көптеген ғалымдар (Г.Н.Волков, Е.В.Квятковский,
А.Э.Измайлов т.б.) еңбектерінде көрініс тапты.
Қазақстан ғалымдары ішінде С.А.Ұзақбаева, С.Момынов, М.Х.Балтабаев,
Р.Қ.Дүйсембінова, Т.А.Қышқашбаев, Ұ.А.Асанова, Ш.Құлманова, Ж.З.Өтемісов,
М.Оразалиева өз еңбектерінде қазақ халық музыкасы оқушылармен студенттердің
тәрбиесін (музыкалық, эстетикалық, адамгершілік жетілдіру мақсатында
пайдалану жолдарын қарастырып, педагогикалық мүмкіндіктерін ашып көрсетті.
Бүгінгі таңда мына қайшылықтар бар екендігі анық байқалады:
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыс жасау ерекшеліктері мен оларды бүгінгі оқу-тәрбие
процесінде сыныптан тыс уақытты дұрыс пайдалану арасында;
- өзбетінше жұмыс жасау ерекшеліктерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
педагогикалық талаптарды ескермей енгізу арасында;
- өзбетінше жұмыс жасау ерекшеліктерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
тиімді әдістемелік қамтамасыз ету қажеттігі мен оның практика жүзінде
жасалмауы арасында:
Бұл қайшылықтардың шешімін іздестіріп табу біздің зерттеу
проблемамызды айқындап берсе, жоғарыда айтылған мәселелер біліктілік бітіру
жұмысымыздың тақырыбын Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық
аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасау әдістемесі де таңдауымызға себеп
болды.
Зерттеу нысаны. Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық
аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасау әдістемесін оқу-тәрбие ісінде
қалыптастыру.
Зерттеу мақсаты. Болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше
жұмыс жасаудың педагогикалық тиімді жолдарын теориялық тұрғыда негіздеп,
әдістемелік жағынан қамтамасыз ету.
Зерттеудің болжамы. Болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда
өзбетінше жұмыс жасаудың арнайы ұйымдастырып, мақсаттылықпен жолға қойса
және оған ұдайы талдау жасаса: оқу-тәрбие жұмысында негізгі музыкалық
аспабынан өзбетінше жұмыс жасау әдіс-тәсілдері ендірілсе, музыкалық
шығармалардың орындалу ерекшеліктеріне арналған ғылыми-әдістемелік
нұсқаулар жасалса.
Зерттеудің міндеттері:
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
теориялық негіздерін анықтау;
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
дидактикалық (әдістемелік нұсқау) кешенін жасау;
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
тиімділігін тәжірибе эксперимент түрінде тексеріп дәлелдеу.
Жетекші идея: Болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше
жұмыс жасаудың оқу-тәрбие процесінде мақсаттылықпен, педагогикалық тұрғыда
дәлелдеп ендіруге ықпал етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері. Мәдениеттану қағидалары,
іс-әрекет теориясы, психологиялық тұжырымдар, білім туралы мемлекеттік
тұжырымдама.
Зерттеу көздері. Білім және ғылым министрлігінің тұжырымдамалары,
Конституцияда көрсетілген қаулылар, Қазақстан Республикасының заңдары,
бағдарламалары, сонымен бірге философия, өнертану, мәдениеттану, тарих,
этнография, социалогия, психология, педагогика және жоғары оқу орындардағы
озық тәжірибелер, сондай-ақ автордың педагогикалық іс-тәжірибе кезіндегі
еңбектері пайдаланылды.
Зерттеу әдістері. Зерттеу проблемасы бойынша әдістемелік еңбектерге
теориялық талдау жасау; психолгиялық, фольклорлық, тарихи-этнографиялық,
өнертану, мәдениеттану, философиялық,әдебиеттану, күйшілерге арналған
оқулықтар, күйші оқытушылардың озық, эксперимент жүргізу, әңгіме өткізу,
эксперимент нәтижелерін бағалау математикалық тұрғыдан өткізу
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңызы.
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
ғылыми педагогикалық тұрғыда негізделді;
-домбыра атауының шығуына шолу жүргізілді;
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жүргізуге
өткізілген сабақ сценарийлары жазылып, өткізіліп, деңгейлері айқындалды
және іс-тәжірибеден тексеріліп өткізіледі.
Зерттеудің практикалық маңызы,
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
теориялық тұжырымдары мен әдістемелері теориялық енгізуге тиімді.
Зерттеу базасы. Талдықорған қаласындағы №4 мектеп-гимназиясы.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспе, екі тараудан, қорытынды, әдебиеттер
тізімі, қосымшададан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі мақсаты, нысаны, пәні,
міндеттері, зерттеу болжамы, зерттеу әдістері, ғылыми жаңалығы қамтылады.
БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ атты бірінші
тарауда өзбетінше жұмыс жасау әдістемесінің педагогикалық негіздері және
болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыстарының түрлері мен мазмұны қарастырылады.
БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ЖҰМЫСТАРДА ҚОЛДАНУДЫҢ ЖОЛДАРЫ атты
екінші тарауда негізгі музыкалық аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс
жасаудың әдістемесі және болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық
аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың іс-тәжірибесі баяндалады.
ҚОРЫТЫНДЫДА теориялық және эксперименттік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі. Болашақ музыка пәні
мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
ерекшеліктеріне қызығушылығын арттырып, эмоцияланудың және танымдық
белсенділік жетілдіруге болады.
БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Өзбетінше жұмыс жасау әдістемесінің педагогикалық негіздері
Болашақ музыка пәні мұғалімдерінің өзіндік жұмыстың психологиялық
және педагогикалық негіздерін білуі – оның нәтижелілігінің алғы шарты.
Ақыл–оймен қабылданған бейнелерді, естіген, көрген нәрселерді неғұрлым
белсенді түрде қайтадан өңдей алса, білім, іскерлік, дағдылар соғұрлым
тереңірек болады.
Қазіргі кезеңгі психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде өзіндік
жұмыс үш басты бағытта қарастырылады.
1.Психологиялық-педагогикалық (тәрбие, дербестік пен өз бетіншелік
мәселелерін жеке адамның болмыстық мінездемесі ретінде айқындау);
2.Дидактикалық (өзіндік жұмыстың мәнін, түрлерін, жолдарын, оны
ұйымдастырудың талаптарын мазмұндап түсіндіру);
3.Әдістемелік (өзіндік жұмысты оқу үрдісінде ұйымдастырудың
тәсілдерін, әдістерін, жолдарын сараптау, студенттің өзіндік жұмысының
әртүрін және тәсілдерін қолдана отырып, түрлі тақырыптарға өңдеулер
жазып, оны жетілдіру).
Жоғары оқу орындарындағы кредиттік оқу жүйесі жағдайында
Музыкалық білім беру мамандығын меңгеретін болашақ музыка мұғалімінің,
бірінші курстан бастап–ақ, өз бетінше шығармашылығы жөнінде және оның
мәні туралы нақтылы ұғымы болуы тиіс. Олар студенттің өзіндік жұмысты
жоспарлай білуі, бағдарлы мақсат қоюы, кәсіби білімін алуда көрсеткен
табандылық пен белсенділігі және білімдерді тәжірибе жүзінде қолдана
білуі, үнемі көмек күтпей–ақ оқуда, практика кезінде және жұмыста
кездескен қиындықтарды жеңе білуге дайын болуы сияқты қасиеттерінен
көрініп тұруы тиіс.
Музыкалық аспапты меңгеруде өз бетінше шығармашылық қажет– ол
болашақ жас музыка мұғалімінің өз мәні бойынша терең әрі тиянақты
білімпаздығын, аспапта ойнау шеберліктерін, музыкалық-көркемдік тұрғысында
ойлай білу, музыка сабақтарын жүргізудің психологиялық–педагогикалық
жағдайларының үнемі өзгеріп отыруына орай, тез арада бейімделіп, сабақтың
бағыт-бағдарын өзгерте алу және музыкалық аспапта ойнаудың орындаушылық
техникаларын жүзеге асыра білу сияқты қасиеттерді көрсетумен
анықталады.
Жан-жақты, әрі жоғары квалификациясы бар музыка мұғалімін дайындау
дегеніміз, жеткілікті мөлшерде кәсіби білім алған, өзінің іс-әрекеттерінің
болашақтағы соңғы нәтижесін болжай алатын, оның мақсаттары мен міндеттерін
бағдарлы түрде құра алатын, осыған орай өзінің музыкалық-педагогикалық
шеберлігін жетілдіре алатын маман дайындау деген сөз. Жоғары оқу орны
студенттің санасында шұғыл әрі үлкен бетбұрыс жасап, олардың ең кем
дегенде алатын стандартты қажетті білім мөлшеріне бағыт ұстаудан бас
тартып, өзбетінше шығармашылық және ғылыми ізденіске бет бұруын іске
асыруды талап етеді.
Жоғарыда айтылған мақсаттар мен міндеттерден болашақ музыка мұғалімін
дайындау сапасын арттыру қажеттілігі туындайды. Ол үшін қажетті ең басты
іскерлік музыкалық аспапты шебер меңгеру (сырнай-баян, домбыра,
фортепиано). Қазіргі кезеңде болашақ музыка мұғалімінің музыкалық аспапта
ойнау сапасы көбінесе оның шығармашылық ойлау қабілетін, дербестік пен
өзбетіншілігін және музыкалық ой-өрісін қалыптастыруға тікелей қатысы бар
өзіндік белсенді дайындық сабақтарына байланысты болады.
Фортепианода ойнауға оқытудың табысты болуы үшін қажетті
психологиялық және физиологиялық мінез–құлықтар мен қасиеттердің ішіндегі
басты мәнділері: мүдде, жұмысқа төзімділік, жүйенің бірқалыпты икемділігі
(күрт сынбайтын), ол қол жеткізіп дағдыланған ептіліктерді айтарлықтай
жеңілдікпен басқаша өзгерте алуынан көрінеді; байқағыштық. Соңғы қасиет
ерекше өткірленген болуы тиіс, ол құлақ және көз арқылы қолдың қалай
жұмыс істеп жатқанын және соған байланысты рояльдің дыбысы қандай болып
шығып жатқанын байқауға мүмкіндік беретіндей болуы тиіс. Білім алу,
үйрену тек сабақ кезінде оқытушының берген білімімен шектелмей, атақты
әртістер мен өз әріптестерінңің орындаушылық үлгілері арқылы да жүруі
тиіс.
Байқағыштықпен қатар өзіңді-өзің байқай алатын қабілетті дамыту
керек. Бұл арада өзіңнің тек сырт қимылдарың туралы емес, сонымен бірге,
ойнау кезіндегі ішкі сезім мен көңіл күйге зейінді дұрыс бөле білу т.б.
психикалық үрдістер туралы айтылып тұр. Дәл осындай өзін-өзі қадағалап
байқау болмайынша дұрыс жолды таңдап алу мүмкін емес, өйткені ақыр соңында
өзін-өзі байқай алмаған, өзін-өзі танып білу мүмкін болмайды.. Өзіндік
байқағыштықтың ерекше қиындығы сол, байқау объектісі және бақылаушы
субъект бір адам болуында, олар бір тірі денеде , бір психикада біріккен.
Байқағыштықпен өте жақын байланысқан қажетті қасиет – ол
қабылдағыштық, ұққыштық. Байқағыштық және ұққыштық - екеуінің бірлестігі
көптеген басқа шығармашылық қабілеттердің дамуының негізі болып табылады.
Болашақ музыка мұғалімінің өзіндік жұмысының маңызды бір бөлігі болып
табылатын қасиеттер – ол қабылдағанды тез, қолма–қол қайта өңдеу, жинақтау
және қорытындылау. Аталған қасиеттер ынталылық көрсету ретінде айқындалады.
Болашақ музыка мұғалімінің өзіндік жұмысының табысты болуының
психологиялық алғы шарттары жүйесінде өнерді өте сезімталдық түрде сезіну
ерекше роль атқарады. Мұндай қабылдау өнердің әр түріне деген арнайы
дайындықты қажет етеді. В.Белинскийдің анықтауы бойынша ол былай: Ол да
сол ғылым, сол оқымыстылық, өйткені шынайы өнерге қол жеткізу, одан шынайы
ләззат алу үшін көп, әрдайым және әрдайым оқу керек, сонымен қатар,
көптеген нәрселерді білу қажет, бұл – ешқандай дау туғызбайды. Өнерлер –
мінезге тән ерекшеліктер түрінде болуы мүмкін.
Өзіндік жұмыстың ірге тасын қалайтын қозғаушы күш спецификалық
музыкалық қабілеттерді үнемі жетілдіріп, кемелдендіріп отырады. Әдетте,
олар әр музыканттың бойында өзара әртүрлі қатынаста болатын қасиеттер
ретінде білінеді. Оларды көркемдік деп – музыкаға жан-тәнімен елітіп
беріле білу, сезіну, көңіл–күйін келтіру, әртістік және техникалық
жақтарын, яғни, кез келген шеберлікке байланысты қиындықтарды жеңе білу,
саусақ қимылдарының жылдам әрі икемді, дәл және таза ойнау жақтарын
қарастырады.
Барлық қасиеттердің негізінде музыкалық ырғақ, музыкалық есту және
музыкалық есте сақтау деп аталатын қабілеттер жатады. Техникалық шеберлікті
дамыту үшін арнайы жаттығуларды, этюдтар мен пьесаларды қолданады.
Көркемдік қасиеттердің дамуы көпжылдық оқыту үрдісіндегі өзіндік дамытудың
нәтижесі ретінде қаралады (айрықша дарындылық жағдайында олар ішкі
себептермен өздігінен-ақ дамиды). Дегенмен, техникалық даму табиғи
қабілеттерге көбірек тәуелді болады, ал көркемдік даму – ол еңбек сүйгіштік
және бағдарлы тәрбиеге байланысты.
Өзіндік үй жұмысының басты шарты - студенттің жинақталған және
мақсатты түрде бағытталған зейіні болып табылады. Ол тұрақты, материалдың
көлемін біртіндеп ұлғайту және оны мөлшерлеп бөліп жұмыс істеуге
байланысты. Жұмыстың нәтижесі оны орындауға жұмсалған сағат санымен емес,
жұмсалған зейін сапасымен анықталады. Осының шындығын растауға көрнекті
пианист – педагог К.Леймер айтқандай 5 – 6 рет жарты сағаттан бар ынта мен
зейін салып жасалған жұмыс, тіпті концерттік орындаушы үшін де жеткілікті
бола алады.
Зейін қоя білу музыкантқа жаңа шығарманы егжей-тегжейлі, барлық
бөлшектеріне дейін талдап, оны сараптаудың жекелеген сәттерін, атап
айтқанда: әуенді, оның бөлшектерге бөлінуін, музыкалық сөйлемдерді, оралым-
иірімдерді, олардың топтасуын, ырғақ, гармониясын дұрыс жүргізуін,
фактурасын анықтауға көмектеседі. Бұл жағдайда, оқушы музыкалық материалдың
барлық басты құрылымды бөлшектерін естуді үйренеді. Әрбір элементті
жекелей естіген ол музыканың жалпылай дыбысталуын келтіру үшін жеңіл жол
табады. Бірнеше шығарманың барлық жекелеген бөлшектері анықталған
жағдайда, зейін оқушыға музыканың өсу, даму үрдісіне байланысты ретімен
қисынды ой жүйесін жасай білуге, демек, өз бетімен жұмыс жасаудың
іскерлігін де қалыптастырады. Бұл жөнінде академик Н.И.Несмеянов өзінің
оқушыларға арнауында өте дәл айтқан: “Игеру ол – тек жаттап алу емес.
Сөздің түбірі оның мәнін көрсетеді, демек, пәнді игеру – оны өзінікі етіп
иемденіп алу. Білімді осыншалықты меңгеріп алу керектігі, ол сенің жеке
өзіңе үйреншікті болатындай және сен оларды әртүрлі жағдайларда өте жеңіл
қолдана алатындай болуың тиіс”.
Егер, оқушы музыкалық шығарманы ең соңғы орындағандағы нәтижесін өз
бетінше елестете алатын қабілеті болса, сонда ғана өзіндік дайындық
кезіндегі әрбір қайталап ойнау үрдісі нәтижелі бола алады, яғни бұл
үрдістегі жекелеген нәтижелер соңғы ойнау нәтижесіне барып құйылуға
бағытталады. Ең соңғы нәтижеге қол жеткізу үрдісінде оқушының жекеше
өзіндік психикалық ерекшеліктері ескерілген жағдайда, ол сол нәтижеге,
оқытушымен бірге болған сабақтарда, қол жеткізе алады. Егер оқушы ең соңғы
нәтижені анық түсінбеген болса, онда үрдіс тежеліп, кешеуілдейді.
Сонымен, болашақ музыка мұғалімінің өзіндік жұмыс дағдыларын дамытуда
айтарлықтай нәтижелерге жету үшін қажетті:
1.Оқытушының және оқушының қозғалған мәселе жөнінде айтарлықтай хабардар
болуы;
2.Осы нұсқауларда берілген жағдайларды және талаптарды туғызу, сол арқылы
өзіндік дайындық үрдісіне үдемелі қарқын беру;
3.Жұмыстың осы түріне бақылау жасауды іске асыру;
4.Оқушының өзіндік жұмысының барлық кезеңдерінде оның музыкалық дамуының
деңгейін дұрыс белгілеп отыруды дағдыға айналдыру.
Оқушының өзіндік жұмысына байланысты түрлі жайларды әр қырынан
қарастырып зерттей жүріп, біз оқушының бойына тәрбие арқылы дарытуға тиісті
қасиеттер жиынтығын анықтадық және оларды нақтылап айрықша көрсету қажет
деп таптық. Өйткені бұл қасиеттер жиынтығы оқушының жалпы дамуының, сонымен
бірге, оқу-білім үрдісінің сапасын және нәтижелік деңгейлерін де анықтайды.
Солардың ішінде ең алдымен, бағдарлы мақсаттылық (мақсатқа ұмтылушылық)
қасиетін ерекше атауға тиіспіз. Бұл қасиетті дамыту табандылықты,
қайраттылықты, еңбек сүйгіштікті, музыканы қабылдау белсенділіктерін, жалпы
ой-өрісінің деңгейін, түрлі қызығушылық пен сұранысы және жалпы адами
құндылықтарды қалыптастырып, орнықтылауға көмектеседі. Бағдарлы мақсаттылық
оқушының ішкі жан дүниесін, өмірге көз қарасын, оның болашақта қоғамға
пайдалылығын және әлеуметтік маңыздылығын көрсететін мінездеме іспеттес.
Оқу үрдісіндегі еңбекке бейімділік, оқу ақпараты мәліметтерін жақсы түсініп
қабылдап алу, оларды сараптай білу, белсенділік, өзіндік дербестік пен
өзбетіншілік және т.б. - бұлар оқытудың алғашқы кезеңінде тәрбиеленетін
қасиеттер. Мақсатқа ұмтылушылық - оқушының рухани күйіне, ішкі сезіміне
ықпал етудің басты құралы. Бағдарлы мақсаты жоқ, өзіндік тәртіптің не
екенін білмейтін оқушының оқу үрдісінде білімдік мәліметтерді нашар
игереді, өзі әрдайым бейғам жүреді. Өзіндік тәртіпті босаңсыту шығармашылық
дербестік пен өзбетіншілікті дамытуға кедергі жасайды, оқу үрдісінің
сапасын төмендетеді, бұл өзіне деген сенімділікке, оқудың мақсатына,
берілген міндеттерді орындаудың қажеттілігін түсінуге нұқсан келтіреді.
Шығармалардың төмен сапада орындалғанын қанағат тұту әдеті дами бастайды,
оқытушының берген төмен бағасына қынжылмай қарайтын болады. Тәрбие жұмысы
оқытушының жеке басының көрсеткен үлгісіне, оның еңбекке деген
жауапкершілігіне, әрдайым жақсы нәтижеге жетсем деген тырысушылығына, ең
бастысы, еңбек тәртібіне өте саналы түрде қарауынан басталады. Шығарманы
ойнаудың техникалық және орындаушылық тәсілдеріне байланысты жұмыстарды
жүйесіз жүргізу студенттің техникалық және есту аппараттарының жұмысын
қисынды реттілікпен дамыта тәрбиелеуге кедергі келтіреді.
Кейбір әдістемелер мен студенттердің жекелей оқыту бағдарламаларында
жіберілген ынтасыздық пен ықылассыздықтың салдарынан тапсырмаларда көбіне
құрылысы, сипаты, жазылу фактурасы және т.б. жағынан алып қарағанда бір-
біріне ұқсас, бір сарынды этюдтер мен пьесалар кездеседі. Мұндай жағдайда
оқытудың басты мақсаты болып есептелетін оқушының музыкалық-бейнелік
тұрғыда ойлау түрін дамытуды жүзеге асыру былай тұрсын, керісінше, бұл
мақсаттан алыстай түсу қаупі басымырақ болмақ. Бұл оқушы тарапынан
шығармашылық ізденістің нашар болуының айғағы. Жеке жоспардағы бір-бірінен
айнымайтын ұқсас шығармалар музыканың мазмұнын ашу үрдісіне ат үсті
қараушылықты бекіте түседі. Қолданылып жүрген оқушының музыкалық,
орындаушылық деңгейлерін бағалау жүйесі де кемшіліксіз емес. Баға оқушының
этюдтың немесе пьесаның нотасын тоқтамай ойнап шыққаны үшін қойылады. Ал
шығармадағы автордың түрлі көркемдік-мәнерлілік жайындағы көрсетулері
міндетті деп саналмайды, өйткені оқушының техникасы дамымаған, денесі
өспеген, шығарманың гармониялық тілі оған түсініксіз және т.с.с.сылтаулар
айтылып жатады. Бағалау бес балдық жүйемен шектеледі. Оқушының жалпы сана-
сезімі мен ой-өрісіне және оның музыкалық дамуы деңгейлеріне бағаның қатысы
жоқ сияқты, басты талап-музыкалық бағдармаларының ноталарын орындау. Мұның
бәрі оқушының музыкалық сипатын қалыптастыруға, тіпті жалпы музыкаға
оқытуға, оқушының бойына өзіндік оқу-еңбекке тәртібін дарытып дамытуға
деген міндеттеріне қарама-қайшы келеді. Оқушы оқу үрдісіндегі күнделікті
және ең ақырғы мақсаттардан толық хабардар болса, әр сабақ үстінде шешілуге
тиіс жеке міндеттердің нәтижелері қандай болуы керек екенін білсе және сол
мәселелерді қалайда шешу қажет екенін, олардың жалпы оқу үрдісіндегі маңызы
мен рөлін айқын түсінсе - бағдарлы мақсаттылық пен өзіндік тәртіп табиғи
түрде сақталады. Әрі іске асып дами түседі.
Еңбек сүйгіштікті тәрбиелеу жолдары, ең алдымен, уақтылы әрі қатаң
түрде үй тапсырмасын орындауды қадағалау, еңбек нәтижесін кеңінен жария
ету; адамдар арасындағы жалғандық пен әділетсіздікке жиіркенішпен қарауға
тәрбиелеу; еңбекке, өз міндеттеріне шыншыл әрі жауапкершілікпен қарау,
жұмыста ұсақ-түйек нәрселерге ұқыпсыздықпен қарауға жол бермеу; өзіне-өзі
сын көзбен қарау - міне осылардың бәрі студенттің бойында еңбек сүйгіштік
қабілетті тәрбиелеуге апаратын жолдар.
Өзіндік тәртіпті тәрбиелеу ең алдымен оқытушының берген нұсқауларын
орындауды міндет деп санау арқылы жүзеге асады. Өзінің орындап жүрген
жұмысын қоғам үшін пайдалы, маңызды деп түсіну, сол арқылы еңбекке, өз
мамандығына құрметпен қарау, мәдени байлықтардың құндылығы ешқашан
жойылмайтынын түсіну, өз бойына өнегелілік белгілеріне сай келетін
анықтауыштар жүйесін тәрбиелеу.
Музыкант үшін музыкалық шығармалардың мазмұнын терең әрі толымды
түрде сезіне, түсініп қабылдау, сондай-ақ, ондағы көңіл-күй мен сезімдерді,
көркем бейнені, яғни, музыкалық шығармалардың мазмұнын тыңдаушыларға дұрыс
әрі деректі көрсете білу өте маңызды. Осы қасиеттерді тәрбиелеуге оқыту
деңгейінің тек өте жоғары дәрежеде болуы арқасында қол жетеді. Бұған,
айтарлықтай, жақсы деңгейде ұйымдастырылған шығармашылық жарыстар да ықпал
ете алады.
Кейбір оқытушылар бағдарлы мақсаттылықты тәрбиелеуге өз дәрежесінде
мән бермейді, ішкі тәртібі және оқу-еңбек тәртібіне де солай қарап, олар
тәртіп еңбектің сапалық белгісіне жатпайды деп есептейді. Олар үшін басты
талап - музыканы үйретуге қажетті оқу бағдарламаларының болуы әрі оны ойнай
білу ғана. Мұндай көзқарас студенттің музыкалық сипатын қалыптастыруға,
жалпы музыкалық білімге оқытуға, олардың ішкі тәртібі және оқулық еңбек
тәртібі міндеттеріне қарама-қайшы келеді. Егер студент оқытудың ең соңғы
нәтижесі қандай болуы керек екендігін, күнделікті сабақтардың жекеше
мақсаттары мен нәтижелері қандай болатынын білсе, сол мәселелерді шешудің
қажетті екенін түсінсе, сондай-ақ олардың жалпы оқыту үрдісіндегі және
түпкі мақсат үшін қаншалықты мәні мен маңызы бар екенін түсінсе, онда
мақсатқа ұмтылушылық және өзіндік тәртіп табиғи түрде сақталып, жүзеге асып
әрі дамиды да, оның бойында бағдарлы мақсаттылық және өзіндік тәртіп
қалыптасады.
Біз төменде жыл бойында алты рет өткізілетін арнайы сынақтар мен
академиялық тыңдаушылардың салыстырмалы кестесін келтірмекпіз. Әр балл
семестрдің реттік санына сәйкес келеді, оларда жалпылама қабылданған
бағдарламаға сәйкес, оқушының көрсеткен орындаушылық техникасының деңгейі,
орындалған шығармалардың қиындылығы және оқушының сол шығармалардың
бейнелік мазмұнына терең бойлауы сияқтылар бойынша бағаланады.
5 бағасы оқушының бойында ішкі мақсаттылығын анықтаушы барлық
элементтердің бар екенінінің айқын көрсеткіші. Жеке адамға тән
біртұтастылық: тәртіптілік, өзіне тапсырылған жұмысқа деген жоғары
жауапкершілігі, оны жоғары сапамен орындап шығуы есепке алынады. Ұлттық
мәдениетке деген белсенділігі оның ішінде ұлттық музыка мәдениетіне, жалпы
халықтық музыкалық дәстүрлерді білуі тиіс. Қабылдауға деген белсенді
қызығушылық, еңбекке, оның нәтижелеріне деген сый-құрмет; осыған байланысты
ойнап жүрген шығармалардың көркемдік-бейнелік мазмұнын егжей-тегжелі
жаттау, әрі оған деген аялаушылық, білім беруші адамға деген саналы алғыс
сезімінің болуы талап етіледі.
4 бағасы жоғарыда аталған мінез-құлықтарын азырақ немесе көбірек
дәрежеде талап түрінде қалыптасқан, алайда келешекте міндетті түрде жетілу,
даму бағытында болуы ескеріледі. Бірақ кейбір кемшіліктер жойылмаған,
мысалы айналасындағыларға кедергі жасау, өз мүддесін басқалардікінен жоғары
қою, қоғам мүлкіне деген саналы әрі ұқыптылық қатынастың болмауы.
3 бағасы студенттің жеке қасиеттерін бұдан гөрі жоғарырақ бағалауға
мүмкіндік бермейтін ерекшеліктері, шығармашылық белсенділіктің, оқу
үрдісіне қызығушылықтың болмауы, бұл оқушыға оқулық тапсырмаларды қанағатты
етіп орындауы үшін қосымша іс-әрекеттерді қолдануды талап етеді.
2 және 1 бағалары оқушының болашақтағы ой өрісінің, кәсіби
музыкалық дамуының келешегі ескеріліп, соған байланыстырыла және студенттің
оқулық жоспарларды мүлдем орындамағаны үшін қойылады.
Төменде келтірілген салыстырмалы кестелерден біз аспапты техникалық
игеру, еңбекке бейімділік, есту, ырғақ, жадыда сақтау сияқты аса маңызды
қасиеттерін дамуы ішкі тәртіптің деңгейіне, бағдарлы мақсаттылыққа, жеке
адам ретінде жалпы қалыптасу деңгейіне қаншалықты байланысты екенін көреміз
және бұлардың бағалануы жоғарыда қалыптасқан жүйе бойынша жүргізіледі.
Тәжірибенің көрсетуі бойынша, ішкі тәртіптің деңгейін өмірлік
қажеттілік деңгейіне дейін дамыта білген оқушылар шегіне жеткен
белсенділік, өзіндік жоғары ұйымдасқандық, тапсырмалардың дәл орындалуларын
көрсете алады.
Осылайша, ішкі өзіндік тәртіптің деңгейіне еңбек сапасы,
ұйымдасқандық деңгейі және еңбек тәртібі тікелей байланысты.
Біздің нық сеніміміз бойынша, оқытудың бастапқы кезінде ең алғашқы
оқу үрдісін ұйымдастыру кезінде, білім алушылардың ішкі және еңбек
тәртіптерін тәрбиелеу бірінші дәрежелі міндет болып табылады, әрі осылардың
болуы оқытушының қолына оқушылардың ішкі сезімі мен рухани күйіне ықпал ету
тетігін ұстатады. Бұл, ақыр соңында, оқуға түсушілердің құрамының табиғи
қабілеттері әртүрлілігіне қарамай, олардың бойында өте жоғары кәсіби
деңгейді қалыптастырып дамытуға мүмкіндік береді. Бұл қасиеттерді
тәрбиелеу, әрине, оқу үрдісімен бір мезгілде жүргізіледі – табиғи
қабілеттерін қалыптастырып тәрбиелеу және дамыту, аспапты игеру әдістемесі
туралы алғашқы қарапайым түсініктерді білумен және т.с.с.
Жалпы және кәсіби даму мінездемесі.
Аты-жөнПара Өзіндік Көп Техника Музыка Музыка
і метрді тәртіп тоқыған лық лық-бейнелық
белгі және мол мағ аппара лік ойлаужетілу
леген шығар лұмат тының деңгей інің
уақыт машылық тылығы даму інің деңгейі,
дербестік ның дең деңгейі дамуы кемел
пен гейі, өз денуі
өзбетінше бетімен
лігінің білім
жалпы алу
лама сапасы
дамуы
Келтірілген кестелер оқытудың құрама әдістерінің табиғи мәнін айқын
көрсеткен, оның түпкі мақсаты- жеке адамды үйлесімді дамыту.
Бағалаудың кейбір параметрлері, әрине автордың жеке пікірі бойынша
енгізілді, ал басқалардың пікірі оқытушының жеке қасиеттерінің әсерлеріне
байланысты болуы ықтимал, алайда оларды тұтастай алғанда бұл параметрлер
студенттің жеке басының қалыптасуы, оның кәсіби даму үрдісінің ақиқатты
суретін береді. Музыкалық - бейнелік ойлаудың дамығандығының бар екенін
көрсететін тікелей белгілердің болуы - гармониялық үндестікті сезіну және
сараптай есту қабілеті, нотаны алдын-ала дайындықсыз бірден оқу,
музыкадағы көркем бейне мен мазмұнды анықтайтын өзінше жаңа реңктер
келтіру арқылы шығармаға жаңаша түсінік беру (шығармашылық элемент).
Бұл параметрлер мен ұғымдар азды-көпті қоғамдық болғандықтан әрі,
әдетте, музыкалық бейнелік ойлаудың дамуымен байланыспайды, оларды бағалау
қиынға соқпайды. Біз енгізіп отырған жаңа мінездеме - музыкалық деңгейінің
жетілуі және кемелденуі - бұл музыкалық-бейнелік ойлаудың және жалпы
дамудың деңгейін бағалауға болатын тағы да бір параметр болмақ.
Музыкалық жетілуіне баға бергенде оның көп тоқығаны, мол
мағлұматтылығының деңгейі, еңбекке бейімділігі, белсенділігі, өзіндік жұмыс
жасауға бейімділігі, техникалық есту аппаратының даму деңгейі есепке
алынады.
Оқушының жалпы музыкалық жетілуі мен кемелденуінің деңгейін анықтау,
жалпы айтқанда, әжептәуір қиындық туғызады. Бұл мақсат үшін студенттің
мінездемесін жасауға оған арнайы музыкалық-теориялық, гуманитарлық, саяси-
қоғамдық пәндерден сабақ беретін оқытушыларды көптеп тарту қажет. Десек
те, кейбір оқытушылар айрықша ақ көңіл, мейірімділігінің арқасында
оқушының білімінің бағалануына парықсыздықпен қарауы да мүмкін, ал енді
біреулері керісінше, оқушы туралы біржақты, алдын-ала ойлаған пікірді
қуаттаушылықтан жапа шегушілер болып келеді. Сондықтан, оқушының өзінен ол
көп оқи ма, атап айтқанда, нені оқығанынан нені ұқты және қалай ұқты, оның
репертуарының тізімінің құрамы қандай, жоспарлары қандай деген сияқты
сұрақтарға жауап алуға тура келді.
Осылайша, оқушының кәсіби және жалпы дамуы туралы бір пікірге келуге,
оның музыкалық–бейнелік ойлауының даму жолдарының қозғалысын аңғара
аламыз. Көп тоқыған, мол мағлұматтығының деңгейін, оқыған музыкалық-
теориялық жалпы әдебиеттерінің саны мен сапасын, олардың мазмұнын игеруіне
және олардан алған білімдерін жұмыс үрдісінде қолдана білуіне әңгіме
өткізу кезіндегі алған әсеріміз бен тест сұрақтарына берген жауаптарына
қарап анықтай аламыз. Сонымен бірге, біз оқушының қызығушылығының
тұрақтылығы мен жан-жақтылығын, салыструларының, ой-пікірлерінің,
қорытындылауларының кемелділігін және өз көзқарасын, пікірлерін қорғай
білушілігін де ескереміз.
Өз бетімен білім алу сапасы кітаппен және музыкалық шығармалармен,
өзінше жұмыс жасай білуі және тағыда сол көп тоқығандары мен мол
мағлұматтылығы арқылы анықталады. Осы көрсеткіштердің бәрі өзара тығыз
байланысты.
Оқудың әр жылына бағалаудың белгі –критерийлері жасалған.
Оқушының музыкалық бейнелік ойлауының даму деңгейі келесі
көрсеткіштер түрлерімен анықталады: шығарманың құрылысы мен сипатын
ұғыну; шығарманың жобасы мен гармониялық тіл қиындықтарын талдай білу
деңгейі; мәнерлілік-орындаушылық тәсілдерінің ерекшеліктерін түсінуі;
нотаны дайындықсыз бірден оқу дағдыларының деңгейі; есту және техникалық
аппараттарының даму деңгейлері; ести отырып сараптау қабілеті, ести отырып
өзін-өзі бақылау, ішкі гармониялық сезім (үйлесімділік).
Оқытудың жаңа құрамды әдістеріне толық , егжей-тегжейлі теориялық
сараптама жасау - ол болашақта арнайы жазылатын жұмыстардың тақырыбы
болмақ. Осы жұмыста біз жаңа көзқарастар жүйесін мазмұндап, бұрынғы
дәстүрлі оқытудан бас тарту қажет екеніне иландыру үшін және бір жақты
ойлауды басыбайлы ететін, ауқымы тар мақсаттарды қолдаушы әрі шын
мәнісінде кәсіби музыканттарды тәрбиелеу кешеніне еш қатысы жоқ әдістемелер
мен әдістерден қол үзіп оқыту кешеніне кең ауқымды жақын келу мақсатын
көздедік.
Жаңа мәселелер оларды жаңаша шешуді талап етеді. Бұл жағдайда, әрине
оқытудың мазмұны өзгереді, ол бұрынғыға қарағанда қанық, қызғылықты, әрі
жан-жақты болмақ. Сабақ үрдісіндегі жұмыс мақсаттылықты көздейді, сонымен
қатар, шешілуге тиіс мәселелер ауқымы кеңи түседі.
Сонымен, біз өз еңбегімізде кешенді мәселе қойып және оны шешу
жолдарын жоба жүзінде болса да көрсете алдық деп үміттенеміз .
1.2 Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыстарының түрлері мен мазмұны
Музыкалық аспаптар үшін, өзіндік жұмыстың мазмұны мен шартты
құрылымдық курсы бойынша, міндетті түрде оқуға төмендегі шаралар
қарастырылады:
1. Нақты, шартты материал - жаттығу, гамма, этюдтер.
2. Полифониялық шығармалар;
3. Күрделі көлемдегі шығармалар;
4. Әуенді және шебер орындалатын мінездегі пьесалар. Халық және кәсіби
композиторлардың күйлері (домбырашылар үшін);
5. Вокалдық, аспаптық және хор шығармаларына сүйемелдеу;
6. Мектеп репертуары бойынша тыңдау және дамытуға арналған шығармалар;
7. Хорға арналған партитуралар (хор – дирижерлау курсынан).
Өзіндік жұмыс көптеген түрге бөлінеді. Олар: жеке өтілетін
сабақта көрсетіліп және сипатына қарай ақылдасқан түрде алынған үй
тапсырмасын өз бетінше орындау; оқытушының көмегінсіз, араласуынсыз
тапсырманы орындау (жаңа шығарманы өз бетімен оқу, шығармашылық және
ғылыми ізденіс жұмыстарына қатысу); музыкалық ой-өрісін дамыту (өз
білімінің деңгейін көтеру, концерттерге қатысу, аудио-видео таспаларын
қолданып тыңдау; нота әдебиеттерімен танысу).
Музыкалық аспаптар курсы бойынша студенттердің өзіндік жұмысының
уақытша көрсеткіші мынадай: жеке дара өткізілетін бір академиялық сағатқа
(50 минут) өзіндік жұмыстың алты сағаты беріледі. Бұл көрсеткіш өзіндік
жұмыстың күрделілігін, құрылысы мен көлемін және мінезін айқындайды.
Күндізгі бөлімге бекітілген оқу жоспары жеке дара сабақтардың курсы
бойынша сағаттар әр семестр және курстар бойынша барлық сағат саны
мөлшерленіп бөлінеді.
Оқушылардың өзбетінше жасайтын жұмысының жоспарлануы.
Музыкалық аспаптар курсы бойынша студенттердің өзіндік жұмысына
жіберілетін уақытын қарастыратын, болашаққа жоспарлау және қолда бар
нормативтердің мүмкіндігін анықтайтын,сонымен қатар олардың өзіндік
жұмыстарына жіберілетін уақытын кезеңдер бойынша қарастыратын кестесін
ұсынамыз:
Музыкалық аспаптар курсы бойынша өзіндік жұмысқа кеткен уақытты анықтау.
Музыкалық аспаптар курсын оқытылуға жалпы кеткен уақытты анықтау.
Музыкалық репертуармен жұмыс кезінде жеке орындауға кеткен уақытты
анықтау.
Музыкалық аспаптар курсы бойынша өзіндік жұмысқа кеткен уақыттың нәтижесін
талдау.
Оқушының өзіндік жұмысына кететін уақытты алдын-ала жоспарлауы.
Жоғары оқу орындарына алғаш түскен кезде оқушының музыка аспабы
бойынша дайындық деңгейлері бірдей болмайтындықтан, курста олардың
білімдерін жеке даралап қарастыруға тура келеді. Оқып жүрген оқушылардың
деңгейлеріне қарай, оларды үш топқа бөлуге болады:
а) Арнайы музыкалық білімі жоқтар;
б) Балалар музыка мектебін немесе студия бітіргендер;
в) Музыкалық немесе педагогикалық колледж бітіргендер.
СӨЖ бойынша үй жұмысы тапсырмаларының түрлерін құрастырғанда
олардың музыкалық аспапта ойнау деңгейін және музыкалық қабілетін есепке
алу шарт. Сондықтан, әр денгейдегі оқушыларға тапсырманы екі түрлі етіп
жасауға болады (жеңілдетілген және білімі жағынан ілгерірек студенттерге
арнап).
Бірінші топ оқушыларға нөл мен бірінші деңгейдегі тапсырмалар.
Екінші топқа екі және үшінші деңгейдегі тапсырмалар.
Үшінші топқа төртінші және бесінші деңгейдегі тапсырмалар.
Жоғарыда келтірілген СӨЖ тапсырмаларының түрлері, негізгі аспап бойынша,
орташа деңгейдегі, яғни, екінші топтағы оқушыларға шамалап алынған.
Сондықтан, әрбір оқытушы оқушылардың деңгейі мен қабілетін ескере отырып,
белгілі бір деңгейдегі тапсырмалар түрін немесе оларды еркін түрлерге
біріктіріп бере алады. Осы берілген тапсырмалар түрі және оларды орындауға
қажетті уақыт мөлшері оқушыға аудиториядан тыс жұмысын дұрыс, әрі ұтымды
ұйымдастыратын кесте құруына жағдай туғызады.
Оқушының өзіндік жұмысы үшін берілетін үй тапсырмаларының түрлері.
Берілетін барлық үй тапсырмаларының жиынтығы шартты түрде екі топқа
бөлінеді. Біріншісі (жаңадан бастағандарға), бұл тапсырмалар оқытудың өз
мақсаттарынан туындайды, ұзақ уақыт дамытып, жетілдіруді талап етеді (жатқа
ойнау, эпизод – бөлшектерді жаттау, нотамен аспапсыз жұмыс жасау). Келесі
топ – (дайындықпен түскендер үшін), курстың әр кезеңдері бойынша музыкалық
көркем шығармамен жұмыс жасаудың ерекшеліктері жөніндегі жалпы
әдістемелік нұсқауларды құрайды.
Жатқа ойнау. Шығарманы жатқа білу оқушының өзіндік жұмысының ең
маңызды үзігі (звено), ол көркем шығарманың мазмұны мен сипатын дұрыс
тауып, шығармашылықпен көркем түсінік бере білуді тездетеді. Тәсілдерді
таңдау мүмкіндіктері мол, десек те, олар жалпылама алғанда мыналарға келіп
саяды:
1.Шығарманың қалаған бөлігін нотамен баяулатылған екпінде әуенін,
гармониясын, ырғақ және музыкалық сөйлем – үзіндіні (фраза) мәнерлеп
орындау, олардың құрылысын нақтылы көрсете қайталап ойнау;
2.Осының бәрін ойша еске түсіріп орындау, алғашқыда ішінара нотаға
қарап, соңынан мүлдем нотасыз ойнап беруге тырысу;
3.Келесі қайталаулар кезінде берілген екпінді жылдамдыққа жақындата,
біртіндеп ой жылдамдығынан да тез ойнау;
4.Жатталу орныққан сайын бөлімдерді ұлғайту, оларды біріктіре ойнау;
5.Жаттауға қиындық туғызған жерлердегі нота мәтінін жан-жақты талдау,
өйткені нақтылы түсінбеген нәрсені жадына сақтау қиын;
6.Жаттауға күш салу кезінде шығарманы ойнау сапасын да жақсарта түсуге
күш салған жөн;
7.Ең соңғы нәтижелік – бақылау орындаулары кезінде шығармадағы көркем
бейненің мәні мен сипатын, ондағы көңіл-күй мәселесін дұрыс ашу және игеру
жағына көп көңіл бөлінеді.
Шығарманың жекелеген бөлшектері мен үзінділеріне жұмыс жасау.
Бұл, курстың әр кезеңдеріндегі шығармалардың барлығына да қатысты, жиі
кездесетін мақсат. Атап айтқанда, баяу бөлшектерді жаттау кезінде екі
негізгі мақсат ерекшеленеді: дыбыстың әуезділігі және фразировканы, яғни,
музыкалық үзіндінің қисындық құрылысын дұрыс келтіру. Қысқа үзінділердің
шекарасын және көңіл-күй сезімінің өрбу сапасын, оның ең биік нүктесін
анықтау, қолдың тыныстау кезеңдерін игеру, бірнеше бөлшектердің бір
үлкен, көлемді бөлімге бірігуін және осы тұтастықтың шырқау шыңын анықтау.
Әуеннің ең кішкентай мәнерлі бөлімінің, яғни, негізгі оралымымен
(интонация) қатар, әртүрлі үзінділердің астарлы мәнін пайдалану тәсілін
келтіре білу - мақсатты қажеттілік болып табылады. Әуендік оралымдарға
жұмыс жасағанда, (мысалы би ырғақты) әуен мен сүйемелдеуші дыбыстардың ара
қатынасын дұрыс табу айтарлықтай маңызды, яғни бас партиясын гармонияның
ірге тасы (негізі) ретінде сезіну және үндестіктер арқылы (аккордтық)
сүйемелдеудің ара жігінің нақтылығын айқындау.
Аспапсыз жұмыс жасау. Бұл тапсырманы, өзіндік жұмыс жағдайында,
жекелеп орындауға және аспапта ойнаумен қоса кезектеп орындауға да болады.
Бұл арада аспаппен қосыла ойнау өзін-өзі бақылау міндетін орындайды. Түпкі
нәтижеге қол жеткізу үшін қажетті жағдай:
-зейін мен назар толығымен ойша орындалып отырған көркем нәрсеге
(объектіге) ауады;
-ойша ойнауды шегіне жеткізе нақтылау;
-зейінді тек ең маңызды бөлшектерге бағыттау (ноталық мәтінді түгелдей
ойнауға; таңдап алған екпіннің уақытпен қарым – қатынасын; дыбыс
қаттылығының ретіне, саусақтардың ыңғайлы ретіне);
-жатқа ойнау кезінде жаңылған үзінділерге, (анық емес, көмескі) қайта
оралу.
Аспапсыз жұмыс жасау шығарманы жаттап, оны дұрыс жолға қоюдағы ең
күрделі, бірақ ең тиімді құрал, өйткені ол барлық шығармашылық жағдайларда
тапсырманы орындау мақсатына белсенді жұмылдырады.
Нұсқау материалдары: Гаммаларды үйрену, жаттығулар, этюдтерді ойнау
барысындағы өзіндік жұмыстар тапсырмалар шеңберіне кіреді. Курстың осы
бөлімі бойынша жүрлігізілген жүйелі жұмыс студенттің назарын ойнау
аппаратының жай – күйіне аударады (саусақтар, қолдың білезік басы, иық,
арқа, білектің бұлшық еттері), оларды жетілдірмейінше аспапта ойнауда
ешқандай алға басу мүмкін емес. Гаммаларды ойнағанда қол тырыспай, бос
болуы тиіс, жеңіл ғана бүгілген саусақтардың ұштары тұтқыр, орнықты әрі
икемді қимылдайды.
Дыбыстың біркелкілігін келтіру үшін дыбыс қатарларын әртүрлі өлшемде
ойнаған тиімді (24;34; 44 және т.с.с.). Музыкалық өлшемдегі екпінді
үлесті өз орнынан сырғыта ойнау назарды кезегімен барлық дыбыстарға
аудартады, оларға екпін түсіреді және барлық саусақтардың күшін бірдей етіп
тегістейді. Бұл тәсіл екі қолдың партиясын уақыт үйлесімі бойынша өте
дәлме-дәл ойнау сапасын жақсартады. Дыбыс қатарларын дыбыс күшін ауыстыра
өзгертіп ойнаған пайдалы.
Оқушының өзіндік жұмыс үрдісінде кең тараған әдеттегі үлгі
жаттығулар қолданылады (аккордтық, позициялық, арпеджиолар, октавалық, қос
ноталар және т.с.с.), сондай-ақ еркін жаттығулар (жатталатын шығармалардан
алынған). Дұрыс таңдап алынған жаттығулар ойнау жағдайына тезірек енуге
әрі әртүрлі жанрдағы шығармаларда кездесетін нақтылы қиындықтарды жеңуге
мүмкіндік береді.
Этюдпен өзіндік жұмыс кезінде мыналар ұсынылады:
1. Мәтінді баяу екпінде оқи отырып ойнау;
2.Назар мен зерде салып жаттаған үзіндінің берік психологиялық
фундаментін (Г.Коган) байқау арқылы жылдам ойнау дағдысын жеңілдетуге
болады;
3.Бір үзіндіні әртүрлі дыбыс күшімен ойнау;
4.Дыбыс күшін ұлғайту және бәсеңдету;
5.Қиын бөлімді көп рет қайталап ойнау арқылы оны орындау шегіне жеткізу;
6.Өлшем бірліктерін және ырғақтық топтарды ұсақ үлестерге бөлшектеу;
7.Орындаудың көркем болуын үнемі естен шығармай, техникалық жерлерін
мағынасыз дыбыс жиынтығына айналдырып жібермей, оның музыкалық мәнін
сақтауды есте ұстау.
Полифониялық шығармалар. Полифониялық шығармаларды оқып білуге
байланысты өзіндік жұмысқа енгізілетін сұрақтар шеңбері барынша кең. Оған
мыналар кіреді: Жекелеген дауыстарды үйрену, партияларды, көпдауыстылықтың
элементтерін, содан соң, оның ерекшеліктерін айқындау, музыкалық көркемдік
әдіс–тәсілдердің жиынтығындағы (фактурадағы) дауыстардың еркін қозғалуының
сыртқы суреті; жалпы музыкалық құрылыстағы дауыстардың дыбысталу ара
қатынасын табу, олардың біртұтастығын бұзбай бүтін қалпын сақтап бере білу;
музыкалық үзінділердің мезгілсіз басталуы мен аяқталуы және көңіл – күй,
сезім дамуының шырқау биік нүктесін анықтап алу; сольфеджиолап әндету
тәсілдері (бір дауысты әндете отырып басқа дауысты ойнау).
Полифониялық шығармалардың таспаға жазылғандарын өз бетінше тыңдау
арқылы танысу пайдалы. Ноталық материалды өз бетінше талдау полифониялық
шығармаларды оқып білудің үйреншікті тәсілдерін қолдануды ұсынады, атап
айтқанда: көлденеңінен (музыкалық материалдың, яғни әуен дыбыстарының өз
ретімен біртіндеп дамуы) және тігінен (жеке дыбыстарды және бірнеше
дыбыстар үндестіктерінің (аккордтардың) оралымдық ретті кезегін).
Қарама–қарсы полифониямен өзіндік жұмыс жасау үшін келесі
тапсырмалар ұсынылады:
-дауыстарды динамикалық жағынан қарсы қою, ол партиялардың
қарама–қарсы дыбысталуына мүмкіндік береді;
-бір дауыстағы ұзақ созылатын дыбыстарды басқа дауыстардағы одан гөрі
қысқа дыбыстармен қарама–қарсылау;
-әуендер легінің үзінділерге бөлінуі, кезеңдеріндегі ырғақ
кідірістерінің орналасу қарама–қарсылығы;
Көмекші (қосалқы) дауыстар полифониясын оқып үйрену үшін
берілетін тапсырмалар мыналардан тұрады:
-негізгі тақырыпты және бағыныңқы (көмекші) дауыстарды анықтап алу;
-аспаптық және вокалдық партияларды орындау (халық әндері, хорға
немесе фортепианоға арналған өңдеулерде);
-дауыстардың бір мезгілде орындалуы кезінде басты әуен мен көмекші
дауысты және даралап көрсете білу (естірте);
Имитациялық (еліктеу, қайталау) полифонияны оқып үйрену мыналарды
қамтиды: өзіндік жұмыс тапсырмасы тақырып-әуендерді талдау және орындау
сипатын беру, қарама-қарсы жүргізу, дауыстардың бір-бірімен шытырман өріле
байланысуы (противосложение, контрапункт);
-ырғақтың түрленуін анықтау (кеңейту немесе топтастыру арқылы);
-дыбыс бояулары және дыбыс күшін өзгерту тиімділіктері.
Көлемді шығармалар (соната, вариация). Көлемді шығармалармен өзіндік
жұмысқа тән табиғи тапсырмалар шығарманың көркемдік–бейнелік жүйенің
сыр–сипатын өзінше көркемдеп, оның біртұтастығына қол жеткізу барысында,
яғни әртүрлі сипатта жүретін құрама бөлімдерін біріктіре, тұтас етіп
орындау.
Көлемді шығармамен жұмысты бастағанда студент шығарманы толық
қамтып, оның біртұтастығын сезіне білуге дайын болуы тиіс. Вариациялық
құрылымда назарды тақырыптың ең алғашқы жүргізілуіне және оның қайталанып
барып толық аяқталуына назарды барынша салу керек. Қатаң ереже (тәртіп)
бойынша жазылатын вариацияларда тақырып-әуеннің, гармонияның нобайы
негізінен өзгермейді, тональділігі жиірек, кейде тақырып және өлшем
(мысалы, Л.Бетховеннің Швейцария тақырыбына вариациясы), еркін
вариациялар әртүрлі сипаттылығы және қарама-қарсылықтармен айрықшаланады,
көпе-көрнеу сарындылығы, өлшемі, гармониялық біртұтас үйлесімділігінен
кетіп, өзгерістерге ұшырап жатады. Классицизм кезеңінен бастап барлық
композиторлар үшін вариациялық құрылымның еш алмаспай тек қана тура алға
(сквозная) дамытыла жүруі тән қасиет. Оқушы өзіндік жұмыс кезінде осы
ерекшелікті ескеруі қажет. Әр вариацияның сипатын аша отырып, үнемі
шығарманың жалпы мазмұнының біртұтастықта дамуын ойлау керек.
Соната немесе сонатинамен жұмыс үрдісінде студент сонаталық аллегро
құрылымның қағидаларымен таныс болуы керек. Оның элементтерін жүргізу
үрдісіне өте саналы түрде қарау маңызды (басты және қосалқы партиялардың
міндеттері, қарама – қарсы жүргізу және өрбіту дамыту (өңдеу) бөлімінде
экспозиция және реприза бөліміндегі тональдік қатынас, көркем бейненің
тұтастай дамуының қисындылығы). Күрделі шығармамен өзіндік жұмыс жасау
музыкалық шығарманың құрылысының көркемдік-бейнелік мазмұнды ашу
мақсатымен тығыз байланысты болатынын сараптап көз жеткізуді қарастырады.
Кез келген үзіндіні бөлшектеп оқып үйрену үшін оның тұтас шығармадағы
орны мен маңызын анықтап біліп алу керек. Өзіндік жұмыс студенттің
музыкалық ой - өрісін дамытады, көзқарасын кеңейтеді және аспапта ойнау
шеберлігін жоғарылатады.
Пьеса. Әр кезеңдерде әр халықтың композиторларының пьесаларында
суреттелген бейнелер әлемі шынымен шексіз. Сондықтан, оқушыны Г.Нейгауздың
өзіндік жұмыстың принциптері туралы жинақтап айтқан пікіріне назар
аудартқан жөн деп есептейміз, атап айтсақ: Мен оқушыға фортепианолық
шығарманы, оның нота бойынша жазбасын дирижердің партитураны оқып үйренуі
сияқты тәсілдермен жаттауды ұсынамын, тек қана біртіндей (бұл ең алдымен
шығарманы толымды әсер, біртұтас бейне көру үшін) емес, бөлшектерін,
шығарманы құралымды бөлімдерге ажыратып – гармониялық, полифониялық, ең
бастысы – әуендік желіні жекелеп қарастыру, екінші қосалқы -
аккомпонемент, яғни шығарманың әртүрлі сүйемелдеуіне, жалпы айтқанда –
құрылыстың сырт көрінісінің негіздеріне ерекше тоқталу. Әртүрлі сипаттағы
пьесалардың бейнелеу әлемін өз бетінше оқып үйрену үшін берілген нақтылы
тапсырмаларды осында келтірілген тапсырмалардан көптеп табуға болады.
Өйткені, пьесаның өн бойынан полифониялық элементтерді, техникалық
эпизодтарды, әуезді әуендерді және т.с.с. жиі кездестіреміз. Кейбір әмбебап
талаптардан арнайы аппликатураларды бөлшектеп теріп алу орынды. Неліктен
және қандай мақсатпен осы немесе басқа жағдайларда осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
өзбетінше жұмыс жасау әдістемесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1 БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Өзбетінше жұмыс жасау әдістемесінің педагогикалық негіздері
... ... ... ...7
1.2 Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыстарының түрлері мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2 БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ЖҰМЫСТАРДА ҚОЛДАНУДЫҢ ЖОЛДАРЫ
2.1 Негізгі музыкалық аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.2 Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыс жасаудың іс-тәжірибесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ..60
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасының
оқу жүйесінде түбегейлі өзгерістер енгізілуде, олар тәуелсіз
мемлекетіміздің негізін қалау үрдісіне, экономикалық реформаға, Қазақстан-
2030 стратегиясының талаптарынан туындап әрі солар арқылы анықталады.
Басты міндеттердің бірі - ол оқыту үрдісін жетілдіре түсу және
жаңарту, алған білімдердің іскерліктер мен машықтардың маңыздылығын
күшейту, ұлттық білім деңгейін халықаралық стандартқа сәйкестендіру. Бұл
арада жоғары оқу орындары қызметкерлерінің басты міндеті ұлттық-мәдени және
жалпы адамзаттық құндылықтарға, ғылым және тәжірибе жетістіктеріне сүйене
отырып азаматтың жеке дара болмысын қалыптастыру және дамыту үшін қажетті
жағдайлар жасау.
Бұрынғы оқыту жүйесінде авторитарлық оқыту әдісі басым болған, яғни
дайын берілген білімді қабылдап алуға сүйенген еді, әрі ол кәсіби
шеберліктің тар ауқымында шектеулі болды.
ХХ ғасырдың екінші жартысымен ХХІ ғасырдың басындағы ғылым мен
техниканың даму үрдісі енді білім беру жүйесінің алдына мүлдем жаңа
мақсаттар қойды. Бүгінгі таңда студентті дайын білімдермен қаруландыру
жеткіліксіз, оларды білімді іздену арқылы -өзбеттерінше табуға,
сараптауға, ал ең бастысы – оларды тиімді түрде қолдана білу іскерліктеріне
баулу қажет.
Білім реформасын жүзеге асырудың ең алғашқы қадамдарының бірі
бакалавриат және магистратура институтын енгізу болды. Осы мақсатта
Қазақстан Республикасының білім жөніндегі Заңына байланысты, мемлекеттік
жалпы жоғары білім беру стандарты жасалды. Ол кәсіби жоғары білім
саласына байланысты Мемлекеттік саясаттың көзқарастар негізін құрайды.
Бұл Мемлекеттік стандарт әлемдік білім беру кеңістігіндегі интеграциялау
(қауымдастыру) жағдайында жоғары білімді мамандарды дайындау деңгейі
турасындағы халықаралық талаптарды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Айырмашылықтың негізі сонда, енді оқытудың әдіс-тәсілдері дайын
білімді оқытушыдан студентке бере салмай, керісінше, білімдерді, дағдылар
мен іскерліктерді студент оқытушының (көмегімен) жетекшілік етуімен өзі
ізденіп табуы тиіс.
Халық өнерінің педагогикалық мүмкіндіктері, оның білім беру тәрбиелеу,
дамыту функциясы көптеген ғалымдар (Г.Н.Волков, Е.В.Квятковский,
А.Э.Измайлов т.б.) еңбектерінде көрініс тапты.
Қазақстан ғалымдары ішінде С.А.Ұзақбаева, С.Момынов, М.Х.Балтабаев,
Р.Қ.Дүйсембінова, Т.А.Қышқашбаев, Ұ.А.Асанова, Ш.Құлманова, Ж.З.Өтемісов,
М.Оразалиева өз еңбектерінде қазақ халық музыкасы оқушылармен студенттердің
тәрбиесін (музыкалық, эстетикалық, адамгершілік жетілдіру мақсатында
пайдалану жолдарын қарастырып, педагогикалық мүмкіндіктерін ашып көрсетті.
Бүгінгі таңда мына қайшылықтар бар екендігі анық байқалады:
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыс жасау ерекшеліктері мен оларды бүгінгі оқу-тәрбие
процесінде сыныптан тыс уақытты дұрыс пайдалану арасында;
- өзбетінше жұмыс жасау ерекшеліктерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
педагогикалық талаптарды ескермей енгізу арасында;
- өзбетінше жұмыс жасау ерекшеліктерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
тиімді әдістемелік қамтамасыз ету қажеттігі мен оның практика жүзінде
жасалмауы арасында:
Бұл қайшылықтардың шешімін іздестіріп табу біздің зерттеу
проблемамызды айқындап берсе, жоғарыда айтылған мәселелер біліктілік бітіру
жұмысымыздың тақырыбын Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық
аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасау әдістемесі де таңдауымызға себеп
болды.
Зерттеу нысаны. Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық
аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасау әдістемесін оқу-тәрбие ісінде
қалыптастыру.
Зерттеу мақсаты. Болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше
жұмыс жасаудың педагогикалық тиімді жолдарын теориялық тұрғыда негіздеп,
әдістемелік жағынан қамтамасыз ету.
Зерттеудің болжамы. Болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда
өзбетінше жұмыс жасаудың арнайы ұйымдастырып, мақсаттылықпен жолға қойса
және оған ұдайы талдау жасаса: оқу-тәрбие жұмысында негізгі музыкалық
аспабынан өзбетінше жұмыс жасау әдіс-тәсілдері ендірілсе, музыкалық
шығармалардың орындалу ерекшеліктеріне арналған ғылыми-әдістемелік
нұсқаулар жасалса.
Зерттеудің міндеттері:
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
теориялық негіздерін анықтау;
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
дидактикалық (әдістемелік нұсқау) кешенін жасау;
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
тиімділігін тәжірибе эксперимент түрінде тексеріп дәлелдеу.
Жетекші идея: Болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше
жұмыс жасаудың оқу-тәрбие процесінде мақсаттылықпен, педагогикалық тұрғыда
дәлелдеп ендіруге ықпал етеді.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері. Мәдениеттану қағидалары,
іс-әрекет теориясы, психологиялық тұжырымдар, білім туралы мемлекеттік
тұжырымдама.
Зерттеу көздері. Білім және ғылым министрлігінің тұжырымдамалары,
Конституцияда көрсетілген қаулылар, Қазақстан Республикасының заңдары,
бағдарламалары, сонымен бірге философия, өнертану, мәдениеттану, тарих,
этнография, социалогия, психология, педагогика және жоғары оқу орындардағы
озық тәжірибелер, сондай-ақ автордың педагогикалық іс-тәжірибе кезіндегі
еңбектері пайдаланылды.
Зерттеу әдістері. Зерттеу проблемасы бойынша әдістемелік еңбектерге
теориялық талдау жасау; психолгиялық, фольклорлық, тарихи-этнографиялық,
өнертану, мәдениеттану, философиялық,әдебиеттану, күйшілерге арналған
оқулықтар, күйші оқытушылардың озық, эксперимент жүргізу, әңгіме өткізу,
эксперимент нәтижелерін бағалау математикалық тұрғыдан өткізу
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңызы.
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
ғылыми педагогикалық тұрғыда негізделді;
-домбыра атауының шығуына шолу жүргізілді;
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жүргізуге
өткізілген сабақ сценарийлары жазылып, өткізіліп, деңгейлері айқындалды
және іс-тәжірибеден тексеріліп өткізіледі.
Зерттеудің практикалық маңызы,
- болашақ музыка пәні мұғалімдерін даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
теориялық тұжырымдары мен әдістемелері теориялық енгізуге тиімді.
Зерттеу базасы. Талдықорған қаласындағы №4 мектеп-гимназиясы.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспе, екі тараудан, қорытынды, әдебиеттер
тізімі, қосымшададан тұрады.
Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі мақсаты, нысаны, пәні,
міндеттері, зерттеу болжамы, зерттеу әдістері, ғылыми жаңалығы қамтылады.
БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ атты бірінші
тарауда өзбетінше жұмыс жасау әдістемесінің педагогикалық негіздері және
болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыстарының түрлері мен мазмұны қарастырылады.
БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУДЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ЖҰМЫСТАРДА ҚОЛДАНУДЫҢ ЖОЛДАРЫ атты
екінші тарауда негізгі музыкалық аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс
жасаудың әдістемесі және болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық
аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың іс-тәжірибесі баяндалады.
ҚОРЫТЫНДЫДА теориялық және эксперименттік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі. Болашақ музыка пәні
мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда өзбетінше жұмыс жасаудың
ерекшеліктеріне қызығушылығын арттырып, эмоцияланудың және танымдық
белсенділік жетілдіруге болады.
БОЛАШАҚ МУЗЫКА ПӘНІ МҰҒАЛІМДЕРІН НЕГІЗГІ МУЗЫКАЛЫҚ АСПАПҚА ДАЯРЛАУДА
ӨЗБЕТІНШЕ ЖҰМЫС ЖАСАУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Өзбетінше жұмыс жасау әдістемесінің педагогикалық негіздері
Болашақ музыка пәні мұғалімдерінің өзіндік жұмыстың психологиялық
және педагогикалық негіздерін білуі – оның нәтижелілігінің алғы шарты.
Ақыл–оймен қабылданған бейнелерді, естіген, көрген нәрселерді неғұрлым
белсенді түрде қайтадан өңдей алса, білім, іскерлік, дағдылар соғұрлым
тереңірек болады.
Қазіргі кезеңгі психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде өзіндік
жұмыс үш басты бағытта қарастырылады.
1.Психологиялық-педагогикалық (тәрбие, дербестік пен өз бетіншелік
мәселелерін жеке адамның болмыстық мінездемесі ретінде айқындау);
2.Дидактикалық (өзіндік жұмыстың мәнін, түрлерін, жолдарын, оны
ұйымдастырудың талаптарын мазмұндап түсіндіру);
3.Әдістемелік (өзіндік жұмысты оқу үрдісінде ұйымдастырудың
тәсілдерін, әдістерін, жолдарын сараптау, студенттің өзіндік жұмысының
әртүрін және тәсілдерін қолдана отырып, түрлі тақырыптарға өңдеулер
жазып, оны жетілдіру).
Жоғары оқу орындарындағы кредиттік оқу жүйесі жағдайында
Музыкалық білім беру мамандығын меңгеретін болашақ музыка мұғалімінің,
бірінші курстан бастап–ақ, өз бетінше шығармашылығы жөнінде және оның
мәні туралы нақтылы ұғымы болуы тиіс. Олар студенттің өзіндік жұмысты
жоспарлай білуі, бағдарлы мақсат қоюы, кәсіби білімін алуда көрсеткен
табандылық пен белсенділігі және білімдерді тәжірибе жүзінде қолдана
білуі, үнемі көмек күтпей–ақ оқуда, практика кезінде және жұмыста
кездескен қиындықтарды жеңе білуге дайын болуы сияқты қасиеттерінен
көрініп тұруы тиіс.
Музыкалық аспапты меңгеруде өз бетінше шығармашылық қажет– ол
болашақ жас музыка мұғалімінің өз мәні бойынша терең әрі тиянақты
білімпаздығын, аспапта ойнау шеберліктерін, музыкалық-көркемдік тұрғысында
ойлай білу, музыка сабақтарын жүргізудің психологиялық–педагогикалық
жағдайларының үнемі өзгеріп отыруына орай, тез арада бейімделіп, сабақтың
бағыт-бағдарын өзгерте алу және музыкалық аспапта ойнаудың орындаушылық
техникаларын жүзеге асыра білу сияқты қасиеттерді көрсетумен
анықталады.
Жан-жақты, әрі жоғары квалификациясы бар музыка мұғалімін дайындау
дегеніміз, жеткілікті мөлшерде кәсіби білім алған, өзінің іс-әрекеттерінің
болашақтағы соңғы нәтижесін болжай алатын, оның мақсаттары мен міндеттерін
бағдарлы түрде құра алатын, осыған орай өзінің музыкалық-педагогикалық
шеберлігін жетілдіре алатын маман дайындау деген сөз. Жоғары оқу орны
студенттің санасында шұғыл әрі үлкен бетбұрыс жасап, олардың ең кем
дегенде алатын стандартты қажетті білім мөлшеріне бағыт ұстаудан бас
тартып, өзбетінше шығармашылық және ғылыми ізденіске бет бұруын іске
асыруды талап етеді.
Жоғарыда айтылған мақсаттар мен міндеттерден болашақ музыка мұғалімін
дайындау сапасын арттыру қажеттілігі туындайды. Ол үшін қажетті ең басты
іскерлік музыкалық аспапты шебер меңгеру (сырнай-баян, домбыра,
фортепиано). Қазіргі кезеңде болашақ музыка мұғалімінің музыкалық аспапта
ойнау сапасы көбінесе оның шығармашылық ойлау қабілетін, дербестік пен
өзбетіншілігін және музыкалық ой-өрісін қалыптастыруға тікелей қатысы бар
өзіндік белсенді дайындық сабақтарына байланысты болады.
Фортепианода ойнауға оқытудың табысты болуы үшін қажетті
психологиялық және физиологиялық мінез–құлықтар мен қасиеттердің ішіндегі
басты мәнділері: мүдде, жұмысқа төзімділік, жүйенің бірқалыпты икемділігі
(күрт сынбайтын), ол қол жеткізіп дағдыланған ептіліктерді айтарлықтай
жеңілдікпен басқаша өзгерте алуынан көрінеді; байқағыштық. Соңғы қасиет
ерекше өткірленген болуы тиіс, ол құлақ және көз арқылы қолдың қалай
жұмыс істеп жатқанын және соған байланысты рояльдің дыбысы қандай болып
шығып жатқанын байқауға мүмкіндік беретіндей болуы тиіс. Білім алу,
үйрену тек сабақ кезінде оқытушының берген білімімен шектелмей, атақты
әртістер мен өз әріптестерінңің орындаушылық үлгілері арқылы да жүруі
тиіс.
Байқағыштықпен қатар өзіңді-өзің байқай алатын қабілетті дамыту
керек. Бұл арада өзіңнің тек сырт қимылдарың туралы емес, сонымен бірге,
ойнау кезіндегі ішкі сезім мен көңіл күйге зейінді дұрыс бөле білу т.б.
психикалық үрдістер туралы айтылып тұр. Дәл осындай өзін-өзі қадағалап
байқау болмайынша дұрыс жолды таңдап алу мүмкін емес, өйткені ақыр соңында
өзін-өзі байқай алмаған, өзін-өзі танып білу мүмкін болмайды.. Өзіндік
байқағыштықтың ерекше қиындығы сол, байқау объектісі және бақылаушы
субъект бір адам болуында, олар бір тірі денеде , бір психикада біріккен.
Байқағыштықпен өте жақын байланысқан қажетті қасиет – ол
қабылдағыштық, ұққыштық. Байқағыштық және ұққыштық - екеуінің бірлестігі
көптеген басқа шығармашылық қабілеттердің дамуының негізі болып табылады.
Болашақ музыка мұғалімінің өзіндік жұмысының маңызды бір бөлігі болып
табылатын қасиеттер – ол қабылдағанды тез, қолма–қол қайта өңдеу, жинақтау
және қорытындылау. Аталған қасиеттер ынталылық көрсету ретінде айқындалады.
Болашақ музыка мұғалімінің өзіндік жұмысының табысты болуының
психологиялық алғы шарттары жүйесінде өнерді өте сезімталдық түрде сезіну
ерекше роль атқарады. Мұндай қабылдау өнердің әр түріне деген арнайы
дайындықты қажет етеді. В.Белинскийдің анықтауы бойынша ол былай: Ол да
сол ғылым, сол оқымыстылық, өйткені шынайы өнерге қол жеткізу, одан шынайы
ләззат алу үшін көп, әрдайым және әрдайым оқу керек, сонымен қатар,
көптеген нәрселерді білу қажет, бұл – ешқандай дау туғызбайды. Өнерлер –
мінезге тән ерекшеліктер түрінде болуы мүмкін.
Өзіндік жұмыстың ірге тасын қалайтын қозғаушы күш спецификалық
музыкалық қабілеттерді үнемі жетілдіріп, кемелдендіріп отырады. Әдетте,
олар әр музыканттың бойында өзара әртүрлі қатынаста болатын қасиеттер
ретінде білінеді. Оларды көркемдік деп – музыкаға жан-тәнімен елітіп
беріле білу, сезіну, көңіл–күйін келтіру, әртістік және техникалық
жақтарын, яғни, кез келген шеберлікке байланысты қиындықтарды жеңе білу,
саусақ қимылдарының жылдам әрі икемді, дәл және таза ойнау жақтарын
қарастырады.
Барлық қасиеттердің негізінде музыкалық ырғақ, музыкалық есту және
музыкалық есте сақтау деп аталатын қабілеттер жатады. Техникалық шеберлікті
дамыту үшін арнайы жаттығуларды, этюдтар мен пьесаларды қолданады.
Көркемдік қасиеттердің дамуы көпжылдық оқыту үрдісіндегі өзіндік дамытудың
нәтижесі ретінде қаралады (айрықша дарындылық жағдайында олар ішкі
себептермен өздігінен-ақ дамиды). Дегенмен, техникалық даму табиғи
қабілеттерге көбірек тәуелді болады, ал көркемдік даму – ол еңбек сүйгіштік
және бағдарлы тәрбиеге байланысты.
Өзіндік үй жұмысының басты шарты - студенттің жинақталған және
мақсатты түрде бағытталған зейіні болып табылады. Ол тұрақты, материалдың
көлемін біртіндеп ұлғайту және оны мөлшерлеп бөліп жұмыс істеуге
байланысты. Жұмыстың нәтижесі оны орындауға жұмсалған сағат санымен емес,
жұмсалған зейін сапасымен анықталады. Осының шындығын растауға көрнекті
пианист – педагог К.Леймер айтқандай 5 – 6 рет жарты сағаттан бар ынта мен
зейін салып жасалған жұмыс, тіпті концерттік орындаушы үшін де жеткілікті
бола алады.
Зейін қоя білу музыкантқа жаңа шығарманы егжей-тегжейлі, барлық
бөлшектеріне дейін талдап, оны сараптаудың жекелеген сәттерін, атап
айтқанда: әуенді, оның бөлшектерге бөлінуін, музыкалық сөйлемдерді, оралым-
иірімдерді, олардың топтасуын, ырғақ, гармониясын дұрыс жүргізуін,
фактурасын анықтауға көмектеседі. Бұл жағдайда, оқушы музыкалық материалдың
барлық басты құрылымды бөлшектерін естуді үйренеді. Әрбір элементті
жекелей естіген ол музыканың жалпылай дыбысталуын келтіру үшін жеңіл жол
табады. Бірнеше шығарманың барлық жекелеген бөлшектері анықталған
жағдайда, зейін оқушыға музыканың өсу, даму үрдісіне байланысты ретімен
қисынды ой жүйесін жасай білуге, демек, өз бетімен жұмыс жасаудың
іскерлігін де қалыптастырады. Бұл жөнінде академик Н.И.Несмеянов өзінің
оқушыларға арнауында өте дәл айтқан: “Игеру ол – тек жаттап алу емес.
Сөздің түбірі оның мәнін көрсетеді, демек, пәнді игеру – оны өзінікі етіп
иемденіп алу. Білімді осыншалықты меңгеріп алу керектігі, ол сенің жеке
өзіңе үйреншікті болатындай және сен оларды әртүрлі жағдайларда өте жеңіл
қолдана алатындай болуың тиіс”.
Егер, оқушы музыкалық шығарманы ең соңғы орындағандағы нәтижесін өз
бетінше елестете алатын қабілеті болса, сонда ғана өзіндік дайындық
кезіндегі әрбір қайталап ойнау үрдісі нәтижелі бола алады, яғни бұл
үрдістегі жекелеген нәтижелер соңғы ойнау нәтижесіне барып құйылуға
бағытталады. Ең соңғы нәтижеге қол жеткізу үрдісінде оқушының жекеше
өзіндік психикалық ерекшеліктері ескерілген жағдайда, ол сол нәтижеге,
оқытушымен бірге болған сабақтарда, қол жеткізе алады. Егер оқушы ең соңғы
нәтижені анық түсінбеген болса, онда үрдіс тежеліп, кешеуілдейді.
Сонымен, болашақ музыка мұғалімінің өзіндік жұмыс дағдыларын дамытуда
айтарлықтай нәтижелерге жету үшін қажетті:
1.Оқытушының және оқушының қозғалған мәселе жөнінде айтарлықтай хабардар
болуы;
2.Осы нұсқауларда берілген жағдайларды және талаптарды туғызу, сол арқылы
өзіндік дайындық үрдісіне үдемелі қарқын беру;
3.Жұмыстың осы түріне бақылау жасауды іске асыру;
4.Оқушының өзіндік жұмысының барлық кезеңдерінде оның музыкалық дамуының
деңгейін дұрыс белгілеп отыруды дағдыға айналдыру.
Оқушының өзіндік жұмысына байланысты түрлі жайларды әр қырынан
қарастырып зерттей жүріп, біз оқушының бойына тәрбие арқылы дарытуға тиісті
қасиеттер жиынтығын анықтадық және оларды нақтылап айрықша көрсету қажет
деп таптық. Өйткені бұл қасиеттер жиынтығы оқушының жалпы дамуының, сонымен
бірге, оқу-білім үрдісінің сапасын және нәтижелік деңгейлерін де анықтайды.
Солардың ішінде ең алдымен, бағдарлы мақсаттылық (мақсатқа ұмтылушылық)
қасиетін ерекше атауға тиіспіз. Бұл қасиетті дамыту табандылықты,
қайраттылықты, еңбек сүйгіштікті, музыканы қабылдау белсенділіктерін, жалпы
ой-өрісінің деңгейін, түрлі қызығушылық пен сұранысы және жалпы адами
құндылықтарды қалыптастырып, орнықтылауға көмектеседі. Бағдарлы мақсаттылық
оқушының ішкі жан дүниесін, өмірге көз қарасын, оның болашақта қоғамға
пайдалылығын және әлеуметтік маңыздылығын көрсететін мінездеме іспеттес.
Оқу үрдісіндегі еңбекке бейімділік, оқу ақпараты мәліметтерін жақсы түсініп
қабылдап алу, оларды сараптай білу, белсенділік, өзіндік дербестік пен
өзбетіншілік және т.б. - бұлар оқытудың алғашқы кезеңінде тәрбиеленетін
қасиеттер. Мақсатқа ұмтылушылық - оқушының рухани күйіне, ішкі сезіміне
ықпал етудің басты құралы. Бағдарлы мақсаты жоқ, өзіндік тәртіптің не
екенін білмейтін оқушының оқу үрдісінде білімдік мәліметтерді нашар
игереді, өзі әрдайым бейғам жүреді. Өзіндік тәртіпті босаңсыту шығармашылық
дербестік пен өзбетіншілікті дамытуға кедергі жасайды, оқу үрдісінің
сапасын төмендетеді, бұл өзіне деген сенімділікке, оқудың мақсатына,
берілген міндеттерді орындаудың қажеттілігін түсінуге нұқсан келтіреді.
Шығармалардың төмен сапада орындалғанын қанағат тұту әдеті дами бастайды,
оқытушының берген төмен бағасына қынжылмай қарайтын болады. Тәрбие жұмысы
оқытушының жеке басының көрсеткен үлгісіне, оның еңбекке деген
жауапкершілігіне, әрдайым жақсы нәтижеге жетсем деген тырысушылығына, ең
бастысы, еңбек тәртібіне өте саналы түрде қарауынан басталады. Шығарманы
ойнаудың техникалық және орындаушылық тәсілдеріне байланысты жұмыстарды
жүйесіз жүргізу студенттің техникалық және есту аппараттарының жұмысын
қисынды реттілікпен дамыта тәрбиелеуге кедергі келтіреді.
Кейбір әдістемелер мен студенттердің жекелей оқыту бағдарламаларында
жіберілген ынтасыздық пен ықылассыздықтың салдарынан тапсырмаларда көбіне
құрылысы, сипаты, жазылу фактурасы және т.б. жағынан алып қарағанда бір-
біріне ұқсас, бір сарынды этюдтер мен пьесалар кездеседі. Мұндай жағдайда
оқытудың басты мақсаты болып есептелетін оқушының музыкалық-бейнелік
тұрғыда ойлау түрін дамытуды жүзеге асыру былай тұрсын, керісінше, бұл
мақсаттан алыстай түсу қаупі басымырақ болмақ. Бұл оқушы тарапынан
шығармашылық ізденістің нашар болуының айғағы. Жеке жоспардағы бір-бірінен
айнымайтын ұқсас шығармалар музыканың мазмұнын ашу үрдісіне ат үсті
қараушылықты бекіте түседі. Қолданылып жүрген оқушының музыкалық,
орындаушылық деңгейлерін бағалау жүйесі де кемшіліксіз емес. Баға оқушының
этюдтың немесе пьесаның нотасын тоқтамай ойнап шыққаны үшін қойылады. Ал
шығармадағы автордың түрлі көркемдік-мәнерлілік жайындағы көрсетулері
міндетті деп саналмайды, өйткені оқушының техникасы дамымаған, денесі
өспеген, шығарманың гармониялық тілі оған түсініксіз және т.с.с.сылтаулар
айтылып жатады. Бағалау бес балдық жүйемен шектеледі. Оқушының жалпы сана-
сезімі мен ой-өрісіне және оның музыкалық дамуы деңгейлеріне бағаның қатысы
жоқ сияқты, басты талап-музыкалық бағдармаларының ноталарын орындау. Мұның
бәрі оқушының музыкалық сипатын қалыптастыруға, тіпті жалпы музыкаға
оқытуға, оқушының бойына өзіндік оқу-еңбекке тәртібін дарытып дамытуға
деген міндеттеріне қарама-қайшы келеді. Оқушы оқу үрдісіндегі күнделікті
және ең ақырғы мақсаттардан толық хабардар болса, әр сабақ үстінде шешілуге
тиіс жеке міндеттердің нәтижелері қандай болуы керек екенін білсе және сол
мәселелерді қалайда шешу қажет екенін, олардың жалпы оқу үрдісіндегі маңызы
мен рөлін айқын түсінсе - бағдарлы мақсаттылық пен өзіндік тәртіп табиғи
түрде сақталады. Әрі іске асып дами түседі.
Еңбек сүйгіштікті тәрбиелеу жолдары, ең алдымен, уақтылы әрі қатаң
түрде үй тапсырмасын орындауды қадағалау, еңбек нәтижесін кеңінен жария
ету; адамдар арасындағы жалғандық пен әділетсіздікке жиіркенішпен қарауға
тәрбиелеу; еңбекке, өз міндеттеріне шыншыл әрі жауапкершілікпен қарау,
жұмыста ұсақ-түйек нәрселерге ұқыпсыздықпен қарауға жол бермеу; өзіне-өзі
сын көзбен қарау - міне осылардың бәрі студенттің бойында еңбек сүйгіштік
қабілетті тәрбиелеуге апаратын жолдар.
Өзіндік тәртіпті тәрбиелеу ең алдымен оқытушының берген нұсқауларын
орындауды міндет деп санау арқылы жүзеге асады. Өзінің орындап жүрген
жұмысын қоғам үшін пайдалы, маңызды деп түсіну, сол арқылы еңбекке, өз
мамандығына құрметпен қарау, мәдени байлықтардың құндылығы ешқашан
жойылмайтынын түсіну, өз бойына өнегелілік белгілеріне сай келетін
анықтауыштар жүйесін тәрбиелеу.
Музыкант үшін музыкалық шығармалардың мазмұнын терең әрі толымды
түрде сезіне, түсініп қабылдау, сондай-ақ, ондағы көңіл-күй мен сезімдерді,
көркем бейнені, яғни, музыкалық шығармалардың мазмұнын тыңдаушыларға дұрыс
әрі деректі көрсете білу өте маңызды. Осы қасиеттерді тәрбиелеуге оқыту
деңгейінің тек өте жоғары дәрежеде болуы арқасында қол жетеді. Бұған,
айтарлықтай, жақсы деңгейде ұйымдастырылған шығармашылық жарыстар да ықпал
ете алады.
Кейбір оқытушылар бағдарлы мақсаттылықты тәрбиелеуге өз дәрежесінде
мән бермейді, ішкі тәртібі және оқу-еңбек тәртібіне де солай қарап, олар
тәртіп еңбектің сапалық белгісіне жатпайды деп есептейді. Олар үшін басты
талап - музыканы үйретуге қажетті оқу бағдарламаларының болуы әрі оны ойнай
білу ғана. Мұндай көзқарас студенттің музыкалық сипатын қалыптастыруға,
жалпы музыкалық білімге оқытуға, олардың ішкі тәртібі және оқулық еңбек
тәртібі міндеттеріне қарама-қайшы келеді. Егер студент оқытудың ең соңғы
нәтижесі қандай болуы керек екендігін, күнделікті сабақтардың жекеше
мақсаттары мен нәтижелері қандай болатынын білсе, сол мәселелерді шешудің
қажетті екенін түсінсе, сондай-ақ олардың жалпы оқыту үрдісіндегі және
түпкі мақсат үшін қаншалықты мәні мен маңызы бар екенін түсінсе, онда
мақсатқа ұмтылушылық және өзіндік тәртіп табиғи түрде сақталып, жүзеге асып
әрі дамиды да, оның бойында бағдарлы мақсаттылық және өзіндік тәртіп
қалыптасады.
Біз төменде жыл бойында алты рет өткізілетін арнайы сынақтар мен
академиялық тыңдаушылардың салыстырмалы кестесін келтірмекпіз. Әр балл
семестрдің реттік санына сәйкес келеді, оларда жалпылама қабылданған
бағдарламаға сәйкес, оқушының көрсеткен орындаушылық техникасының деңгейі,
орындалған шығармалардың қиындылығы және оқушының сол шығармалардың
бейнелік мазмұнына терең бойлауы сияқтылар бойынша бағаланады.
5 бағасы оқушының бойында ішкі мақсаттылығын анықтаушы барлық
элементтердің бар екенінінің айқын көрсеткіші. Жеке адамға тән
біртұтастылық: тәртіптілік, өзіне тапсырылған жұмысқа деген жоғары
жауапкершілігі, оны жоғары сапамен орындап шығуы есепке алынады. Ұлттық
мәдениетке деген белсенділігі оның ішінде ұлттық музыка мәдениетіне, жалпы
халықтық музыкалық дәстүрлерді білуі тиіс. Қабылдауға деген белсенді
қызығушылық, еңбекке, оның нәтижелеріне деген сый-құрмет; осыған байланысты
ойнап жүрген шығармалардың көркемдік-бейнелік мазмұнын егжей-тегжелі
жаттау, әрі оған деген аялаушылық, білім беруші адамға деген саналы алғыс
сезімінің болуы талап етіледі.
4 бағасы жоғарыда аталған мінез-құлықтарын азырақ немесе көбірек
дәрежеде талап түрінде қалыптасқан, алайда келешекте міндетті түрде жетілу,
даму бағытында болуы ескеріледі. Бірақ кейбір кемшіліктер жойылмаған,
мысалы айналасындағыларға кедергі жасау, өз мүддесін басқалардікінен жоғары
қою, қоғам мүлкіне деген саналы әрі ұқыптылық қатынастың болмауы.
3 бағасы студенттің жеке қасиеттерін бұдан гөрі жоғарырақ бағалауға
мүмкіндік бермейтін ерекшеліктері, шығармашылық белсенділіктің, оқу
үрдісіне қызығушылықтың болмауы, бұл оқушыға оқулық тапсырмаларды қанағатты
етіп орындауы үшін қосымша іс-әрекеттерді қолдануды талап етеді.
2 және 1 бағалары оқушының болашақтағы ой өрісінің, кәсіби
музыкалық дамуының келешегі ескеріліп, соған байланыстырыла және студенттің
оқулық жоспарларды мүлдем орындамағаны үшін қойылады.
Төменде келтірілген салыстырмалы кестелерден біз аспапты техникалық
игеру, еңбекке бейімділік, есту, ырғақ, жадыда сақтау сияқты аса маңызды
қасиеттерін дамуы ішкі тәртіптің деңгейіне, бағдарлы мақсаттылыққа, жеке
адам ретінде жалпы қалыптасу деңгейіне қаншалықты байланысты екенін көреміз
және бұлардың бағалануы жоғарыда қалыптасқан жүйе бойынша жүргізіледі.
Тәжірибенің көрсетуі бойынша, ішкі тәртіптің деңгейін өмірлік
қажеттілік деңгейіне дейін дамыта білген оқушылар шегіне жеткен
белсенділік, өзіндік жоғары ұйымдасқандық, тапсырмалардың дәл орындалуларын
көрсете алады.
Осылайша, ішкі өзіндік тәртіптің деңгейіне еңбек сапасы,
ұйымдасқандық деңгейі және еңбек тәртібі тікелей байланысты.
Біздің нық сеніміміз бойынша, оқытудың бастапқы кезінде ең алғашқы
оқу үрдісін ұйымдастыру кезінде, білім алушылардың ішкі және еңбек
тәртіптерін тәрбиелеу бірінші дәрежелі міндет болып табылады, әрі осылардың
болуы оқытушының қолына оқушылардың ішкі сезімі мен рухани күйіне ықпал ету
тетігін ұстатады. Бұл, ақыр соңында, оқуға түсушілердің құрамының табиғи
қабілеттері әртүрлілігіне қарамай, олардың бойында өте жоғары кәсіби
деңгейді қалыптастырып дамытуға мүмкіндік береді. Бұл қасиеттерді
тәрбиелеу, әрине, оқу үрдісімен бір мезгілде жүргізіледі – табиғи
қабілеттерін қалыптастырып тәрбиелеу және дамыту, аспапты игеру әдістемесі
туралы алғашқы қарапайым түсініктерді білумен және т.с.с.
Жалпы және кәсіби даму мінездемесі.
Аты-жөнПара Өзіндік Көп Техника Музыка Музыка
і метрді тәртіп тоқыған лық лық-бейнелық
белгі және мол мағ аппара лік ойлаужетілу
леген шығар лұмат тының деңгей інің
уақыт машылық тылығы даму інің деңгейі,
дербестік ның дең деңгейі дамуы кемел
пен гейі, өз денуі
өзбетінше бетімен
лігінің білім
жалпы алу
лама сапасы
дамуы
Келтірілген кестелер оқытудың құрама әдістерінің табиғи мәнін айқын
көрсеткен, оның түпкі мақсаты- жеке адамды үйлесімді дамыту.
Бағалаудың кейбір параметрлері, әрине автордың жеке пікірі бойынша
енгізілді, ал басқалардың пікірі оқытушының жеке қасиеттерінің әсерлеріне
байланысты болуы ықтимал, алайда оларды тұтастай алғанда бұл параметрлер
студенттің жеке басының қалыптасуы, оның кәсіби даму үрдісінің ақиқатты
суретін береді. Музыкалық - бейнелік ойлаудың дамығандығының бар екенін
көрсететін тікелей белгілердің болуы - гармониялық үндестікті сезіну және
сараптай есту қабілеті, нотаны алдын-ала дайындықсыз бірден оқу,
музыкадағы көркем бейне мен мазмұнды анықтайтын өзінше жаңа реңктер
келтіру арқылы шығармаға жаңаша түсінік беру (шығармашылық элемент).
Бұл параметрлер мен ұғымдар азды-көпті қоғамдық болғандықтан әрі,
әдетте, музыкалық бейнелік ойлаудың дамуымен байланыспайды, оларды бағалау
қиынға соқпайды. Біз енгізіп отырған жаңа мінездеме - музыкалық деңгейінің
жетілуі және кемелденуі - бұл музыкалық-бейнелік ойлаудың және жалпы
дамудың деңгейін бағалауға болатын тағы да бір параметр болмақ.
Музыкалық жетілуіне баға бергенде оның көп тоқығаны, мол
мағлұматтылығының деңгейі, еңбекке бейімділігі, белсенділігі, өзіндік жұмыс
жасауға бейімділігі, техникалық есту аппаратының даму деңгейі есепке
алынады.
Оқушының жалпы музыкалық жетілуі мен кемелденуінің деңгейін анықтау,
жалпы айтқанда, әжептәуір қиындық туғызады. Бұл мақсат үшін студенттің
мінездемесін жасауға оған арнайы музыкалық-теориялық, гуманитарлық, саяси-
қоғамдық пәндерден сабақ беретін оқытушыларды көптеп тарту қажет. Десек
те, кейбір оқытушылар айрықша ақ көңіл, мейірімділігінің арқасында
оқушының білімінің бағалануына парықсыздықпен қарауы да мүмкін, ал енді
біреулері керісінше, оқушы туралы біржақты, алдын-ала ойлаған пікірді
қуаттаушылықтан жапа шегушілер болып келеді. Сондықтан, оқушының өзінен ол
көп оқи ма, атап айтқанда, нені оқығанынан нені ұқты және қалай ұқты, оның
репертуарының тізімінің құрамы қандай, жоспарлары қандай деген сияқты
сұрақтарға жауап алуға тура келді.
Осылайша, оқушының кәсіби және жалпы дамуы туралы бір пікірге келуге,
оның музыкалық–бейнелік ойлауының даму жолдарының қозғалысын аңғара
аламыз. Көп тоқыған, мол мағлұматтығының деңгейін, оқыған музыкалық-
теориялық жалпы әдебиеттерінің саны мен сапасын, олардың мазмұнын игеруіне
және олардан алған білімдерін жұмыс үрдісінде қолдана білуіне әңгіме
өткізу кезіндегі алған әсеріміз бен тест сұрақтарына берген жауаптарына
қарап анықтай аламыз. Сонымен бірге, біз оқушының қызығушылығының
тұрақтылығы мен жан-жақтылығын, салыструларының, ой-пікірлерінің,
қорытындылауларының кемелділігін және өз көзқарасын, пікірлерін қорғай
білушілігін де ескереміз.
Өз бетімен білім алу сапасы кітаппен және музыкалық шығармалармен,
өзінше жұмыс жасай білуі және тағыда сол көп тоқығандары мен мол
мағлұматтылығы арқылы анықталады. Осы көрсеткіштердің бәрі өзара тығыз
байланысты.
Оқудың әр жылына бағалаудың белгі –критерийлері жасалған.
Оқушының музыкалық бейнелік ойлауының даму деңгейі келесі
көрсеткіштер түрлерімен анықталады: шығарманың құрылысы мен сипатын
ұғыну; шығарманың жобасы мен гармониялық тіл қиындықтарын талдай білу
деңгейі; мәнерлілік-орындаушылық тәсілдерінің ерекшеліктерін түсінуі;
нотаны дайындықсыз бірден оқу дағдыларының деңгейі; есту және техникалық
аппараттарының даму деңгейлері; ести отырып сараптау қабілеті, ести отырып
өзін-өзі бақылау, ішкі гармониялық сезім (үйлесімділік).
Оқытудың жаңа құрамды әдістеріне толық , егжей-тегжейлі теориялық
сараптама жасау - ол болашақта арнайы жазылатын жұмыстардың тақырыбы
болмақ. Осы жұмыста біз жаңа көзқарастар жүйесін мазмұндап, бұрынғы
дәстүрлі оқытудан бас тарту қажет екеніне иландыру үшін және бір жақты
ойлауды басыбайлы ететін, ауқымы тар мақсаттарды қолдаушы әрі шын
мәнісінде кәсіби музыканттарды тәрбиелеу кешеніне еш қатысы жоқ әдістемелер
мен әдістерден қол үзіп оқыту кешеніне кең ауқымды жақын келу мақсатын
көздедік.
Жаңа мәселелер оларды жаңаша шешуді талап етеді. Бұл жағдайда, әрине
оқытудың мазмұны өзгереді, ол бұрынғыға қарағанда қанық, қызғылықты, әрі
жан-жақты болмақ. Сабақ үрдісіндегі жұмыс мақсаттылықты көздейді, сонымен
қатар, шешілуге тиіс мәселелер ауқымы кеңи түседі.
Сонымен, біз өз еңбегімізде кешенді мәселе қойып және оны шешу
жолдарын жоба жүзінде болса да көрсете алдық деп үміттенеміз .
1.2 Болашақ музыка пәні мұғалімдерін негізгі музыкалық аспапқа даярлауда
өзбетінше жұмыстарының түрлері мен мазмұны
Музыкалық аспаптар үшін, өзіндік жұмыстың мазмұны мен шартты
құрылымдық курсы бойынша, міндетті түрде оқуға төмендегі шаралар
қарастырылады:
1. Нақты, шартты материал - жаттығу, гамма, этюдтер.
2. Полифониялық шығармалар;
3. Күрделі көлемдегі шығармалар;
4. Әуенді және шебер орындалатын мінездегі пьесалар. Халық және кәсіби
композиторлардың күйлері (домбырашылар үшін);
5. Вокалдық, аспаптық және хор шығармаларына сүйемелдеу;
6. Мектеп репертуары бойынша тыңдау және дамытуға арналған шығармалар;
7. Хорға арналған партитуралар (хор – дирижерлау курсынан).
Өзіндік жұмыс көптеген түрге бөлінеді. Олар: жеке өтілетін
сабақта көрсетіліп және сипатына қарай ақылдасқан түрде алынған үй
тапсырмасын өз бетінше орындау; оқытушының көмегінсіз, араласуынсыз
тапсырманы орындау (жаңа шығарманы өз бетімен оқу, шығармашылық және
ғылыми ізденіс жұмыстарына қатысу); музыкалық ой-өрісін дамыту (өз
білімінің деңгейін көтеру, концерттерге қатысу, аудио-видео таспаларын
қолданып тыңдау; нота әдебиеттерімен танысу).
Музыкалық аспаптар курсы бойынша студенттердің өзіндік жұмысының
уақытша көрсеткіші мынадай: жеке дара өткізілетін бір академиялық сағатқа
(50 минут) өзіндік жұмыстың алты сағаты беріледі. Бұл көрсеткіш өзіндік
жұмыстың күрделілігін, құрылысы мен көлемін және мінезін айқындайды.
Күндізгі бөлімге бекітілген оқу жоспары жеке дара сабақтардың курсы
бойынша сағаттар әр семестр және курстар бойынша барлық сағат саны
мөлшерленіп бөлінеді.
Оқушылардың өзбетінше жасайтын жұмысының жоспарлануы.
Музыкалық аспаптар курсы бойынша студенттердің өзіндік жұмысына
жіберілетін уақытын қарастыратын, болашаққа жоспарлау және қолда бар
нормативтердің мүмкіндігін анықтайтын,сонымен қатар олардың өзіндік
жұмыстарына жіберілетін уақытын кезеңдер бойынша қарастыратын кестесін
ұсынамыз:
Музыкалық аспаптар курсы бойынша өзіндік жұмысқа кеткен уақытты анықтау.
Музыкалық аспаптар курсын оқытылуға жалпы кеткен уақытты анықтау.
Музыкалық репертуармен жұмыс кезінде жеке орындауға кеткен уақытты
анықтау.
Музыкалық аспаптар курсы бойынша өзіндік жұмысқа кеткен уақыттың нәтижесін
талдау.
Оқушының өзіндік жұмысына кететін уақытты алдын-ала жоспарлауы.
Жоғары оқу орындарына алғаш түскен кезде оқушының музыка аспабы
бойынша дайындық деңгейлері бірдей болмайтындықтан, курста олардың
білімдерін жеке даралап қарастыруға тура келеді. Оқып жүрген оқушылардың
деңгейлеріне қарай, оларды үш топқа бөлуге болады:
а) Арнайы музыкалық білімі жоқтар;
б) Балалар музыка мектебін немесе студия бітіргендер;
в) Музыкалық немесе педагогикалық колледж бітіргендер.
СӨЖ бойынша үй жұмысы тапсырмаларының түрлерін құрастырғанда
олардың музыкалық аспапта ойнау деңгейін және музыкалық қабілетін есепке
алу шарт. Сондықтан, әр денгейдегі оқушыларға тапсырманы екі түрлі етіп
жасауға болады (жеңілдетілген және білімі жағынан ілгерірек студенттерге
арнап).
Бірінші топ оқушыларға нөл мен бірінші деңгейдегі тапсырмалар.
Екінші топқа екі және үшінші деңгейдегі тапсырмалар.
Үшінші топқа төртінші және бесінші деңгейдегі тапсырмалар.
Жоғарыда келтірілген СӨЖ тапсырмаларының түрлері, негізгі аспап бойынша,
орташа деңгейдегі, яғни, екінші топтағы оқушыларға шамалап алынған.
Сондықтан, әрбір оқытушы оқушылардың деңгейі мен қабілетін ескере отырып,
белгілі бір деңгейдегі тапсырмалар түрін немесе оларды еркін түрлерге
біріктіріп бере алады. Осы берілген тапсырмалар түрі және оларды орындауға
қажетті уақыт мөлшері оқушыға аудиториядан тыс жұмысын дұрыс, әрі ұтымды
ұйымдастыратын кесте құруына жағдай туғызады.
Оқушының өзіндік жұмысы үшін берілетін үй тапсырмаларының түрлері.
Берілетін барлық үй тапсырмаларының жиынтығы шартты түрде екі топқа
бөлінеді. Біріншісі (жаңадан бастағандарға), бұл тапсырмалар оқытудың өз
мақсаттарынан туындайды, ұзақ уақыт дамытып, жетілдіруді талап етеді (жатқа
ойнау, эпизод – бөлшектерді жаттау, нотамен аспапсыз жұмыс жасау). Келесі
топ – (дайындықпен түскендер үшін), курстың әр кезеңдері бойынша музыкалық
көркем шығармамен жұмыс жасаудың ерекшеліктері жөніндегі жалпы
әдістемелік нұсқауларды құрайды.
Жатқа ойнау. Шығарманы жатқа білу оқушының өзіндік жұмысының ең
маңызды үзігі (звено), ол көркем шығарманың мазмұны мен сипатын дұрыс
тауып, шығармашылықпен көркем түсінік бере білуді тездетеді. Тәсілдерді
таңдау мүмкіндіктері мол, десек те, олар жалпылама алғанда мыналарға келіп
саяды:
1.Шығарманың қалаған бөлігін нотамен баяулатылған екпінде әуенін,
гармониясын, ырғақ және музыкалық сөйлем – үзіндіні (фраза) мәнерлеп
орындау, олардың құрылысын нақтылы көрсете қайталап ойнау;
2.Осының бәрін ойша еске түсіріп орындау, алғашқыда ішінара нотаға
қарап, соңынан мүлдем нотасыз ойнап беруге тырысу;
3.Келесі қайталаулар кезінде берілген екпінді жылдамдыққа жақындата,
біртіндеп ой жылдамдығынан да тез ойнау;
4.Жатталу орныққан сайын бөлімдерді ұлғайту, оларды біріктіре ойнау;
5.Жаттауға қиындық туғызған жерлердегі нота мәтінін жан-жақты талдау,
өйткені нақтылы түсінбеген нәрсені жадына сақтау қиын;
6.Жаттауға күш салу кезінде шығарманы ойнау сапасын да жақсарта түсуге
күш салған жөн;
7.Ең соңғы нәтижелік – бақылау орындаулары кезінде шығармадағы көркем
бейненің мәні мен сипатын, ондағы көңіл-күй мәселесін дұрыс ашу және игеру
жағына көп көңіл бөлінеді.
Шығарманың жекелеген бөлшектері мен үзінділеріне жұмыс жасау.
Бұл, курстың әр кезеңдеріндегі шығармалардың барлығына да қатысты, жиі
кездесетін мақсат. Атап айтқанда, баяу бөлшектерді жаттау кезінде екі
негізгі мақсат ерекшеленеді: дыбыстың әуезділігі және фразировканы, яғни,
музыкалық үзіндінің қисындық құрылысын дұрыс келтіру. Қысқа үзінділердің
шекарасын және көңіл-күй сезімінің өрбу сапасын, оның ең биік нүктесін
анықтау, қолдың тыныстау кезеңдерін игеру, бірнеше бөлшектердің бір
үлкен, көлемді бөлімге бірігуін және осы тұтастықтың шырқау шыңын анықтау.
Әуеннің ең кішкентай мәнерлі бөлімінің, яғни, негізгі оралымымен
(интонация) қатар, әртүрлі үзінділердің астарлы мәнін пайдалану тәсілін
келтіре білу - мақсатты қажеттілік болып табылады. Әуендік оралымдарға
жұмыс жасағанда, (мысалы би ырғақты) әуен мен сүйемелдеуші дыбыстардың ара
қатынасын дұрыс табу айтарлықтай маңызды, яғни бас партиясын гармонияның
ірге тасы (негізі) ретінде сезіну және үндестіктер арқылы (аккордтық)
сүйемелдеудің ара жігінің нақтылығын айқындау.
Аспапсыз жұмыс жасау. Бұл тапсырманы, өзіндік жұмыс жағдайында,
жекелеп орындауға және аспапта ойнаумен қоса кезектеп орындауға да болады.
Бұл арада аспаппен қосыла ойнау өзін-өзі бақылау міндетін орындайды. Түпкі
нәтижеге қол жеткізу үшін қажетті жағдай:
-зейін мен назар толығымен ойша орындалып отырған көркем нәрсеге
(объектіге) ауады;
-ойша ойнауды шегіне жеткізе нақтылау;
-зейінді тек ең маңызды бөлшектерге бағыттау (ноталық мәтінді түгелдей
ойнауға; таңдап алған екпіннің уақытпен қарым – қатынасын; дыбыс
қаттылығының ретіне, саусақтардың ыңғайлы ретіне);
-жатқа ойнау кезінде жаңылған үзінділерге, (анық емес, көмескі) қайта
оралу.
Аспапсыз жұмыс жасау шығарманы жаттап, оны дұрыс жолға қоюдағы ең
күрделі, бірақ ең тиімді құрал, өйткені ол барлық шығармашылық жағдайларда
тапсырманы орындау мақсатына белсенді жұмылдырады.
Нұсқау материалдары: Гаммаларды үйрену, жаттығулар, этюдтерді ойнау
барысындағы өзіндік жұмыстар тапсырмалар шеңберіне кіреді. Курстың осы
бөлімі бойынша жүрлігізілген жүйелі жұмыс студенттің назарын ойнау
аппаратының жай – күйіне аударады (саусақтар, қолдың білезік басы, иық,
арқа, білектің бұлшық еттері), оларды жетілдірмейінше аспапта ойнауда
ешқандай алға басу мүмкін емес. Гаммаларды ойнағанда қол тырыспай, бос
болуы тиіс, жеңіл ғана бүгілген саусақтардың ұштары тұтқыр, орнықты әрі
икемді қимылдайды.
Дыбыстың біркелкілігін келтіру үшін дыбыс қатарларын әртүрлі өлшемде
ойнаған тиімді (24;34; 44 және т.с.с.). Музыкалық өлшемдегі екпінді
үлесті өз орнынан сырғыта ойнау назарды кезегімен барлық дыбыстарға
аудартады, оларға екпін түсіреді және барлық саусақтардың күшін бірдей етіп
тегістейді. Бұл тәсіл екі қолдың партиясын уақыт үйлесімі бойынша өте
дәлме-дәл ойнау сапасын жақсартады. Дыбыс қатарларын дыбыс күшін ауыстыра
өзгертіп ойнаған пайдалы.
Оқушының өзіндік жұмыс үрдісінде кең тараған әдеттегі үлгі
жаттығулар қолданылады (аккордтық, позициялық, арпеджиолар, октавалық, қос
ноталар және т.с.с.), сондай-ақ еркін жаттығулар (жатталатын шығармалардан
алынған). Дұрыс таңдап алынған жаттығулар ойнау жағдайына тезірек енуге
әрі әртүрлі жанрдағы шығармаларда кездесетін нақтылы қиындықтарды жеңуге
мүмкіндік береді.
Этюдпен өзіндік жұмыс кезінде мыналар ұсынылады:
1. Мәтінді баяу екпінде оқи отырып ойнау;
2.Назар мен зерде салып жаттаған үзіндінің берік психологиялық
фундаментін (Г.Коган) байқау арқылы жылдам ойнау дағдысын жеңілдетуге
болады;
3.Бір үзіндіні әртүрлі дыбыс күшімен ойнау;
4.Дыбыс күшін ұлғайту және бәсеңдету;
5.Қиын бөлімді көп рет қайталап ойнау арқылы оны орындау шегіне жеткізу;
6.Өлшем бірліктерін және ырғақтық топтарды ұсақ үлестерге бөлшектеу;
7.Орындаудың көркем болуын үнемі естен шығармай, техникалық жерлерін
мағынасыз дыбыс жиынтығына айналдырып жібермей, оның музыкалық мәнін
сақтауды есте ұстау.
Полифониялық шығармалар. Полифониялық шығармаларды оқып білуге
байланысты өзіндік жұмысқа енгізілетін сұрақтар шеңбері барынша кең. Оған
мыналар кіреді: Жекелеген дауыстарды үйрену, партияларды, көпдауыстылықтың
элементтерін, содан соң, оның ерекшеліктерін айқындау, музыкалық көркемдік
әдіс–тәсілдердің жиынтығындағы (фактурадағы) дауыстардың еркін қозғалуының
сыртқы суреті; жалпы музыкалық құрылыстағы дауыстардың дыбысталу ара
қатынасын табу, олардың біртұтастығын бұзбай бүтін қалпын сақтап бере білу;
музыкалық үзінділердің мезгілсіз басталуы мен аяқталуы және көңіл – күй,
сезім дамуының шырқау биік нүктесін анықтап алу; сольфеджиолап әндету
тәсілдері (бір дауысты әндете отырып басқа дауысты ойнау).
Полифониялық шығармалардың таспаға жазылғандарын өз бетінше тыңдау
арқылы танысу пайдалы. Ноталық материалды өз бетінше талдау полифониялық
шығармаларды оқып білудің үйреншікті тәсілдерін қолдануды ұсынады, атап
айтқанда: көлденеңінен (музыкалық материалдың, яғни әуен дыбыстарының өз
ретімен біртіндеп дамуы) және тігінен (жеке дыбыстарды және бірнеше
дыбыстар үндестіктерінің (аккордтардың) оралымдық ретті кезегін).
Қарама–қарсы полифониямен өзіндік жұмыс жасау үшін келесі
тапсырмалар ұсынылады:
-дауыстарды динамикалық жағынан қарсы қою, ол партиялардың
қарама–қарсы дыбысталуына мүмкіндік береді;
-бір дауыстағы ұзақ созылатын дыбыстарды басқа дауыстардағы одан гөрі
қысқа дыбыстармен қарама–қарсылау;
-әуендер легінің үзінділерге бөлінуі, кезеңдеріндегі ырғақ
кідірістерінің орналасу қарама–қарсылығы;
Көмекші (қосалқы) дауыстар полифониясын оқып үйрену үшін
берілетін тапсырмалар мыналардан тұрады:
-негізгі тақырыпты және бағыныңқы (көмекші) дауыстарды анықтап алу;
-аспаптық және вокалдық партияларды орындау (халық әндері, хорға
немесе фортепианоға арналған өңдеулерде);
-дауыстардың бір мезгілде орындалуы кезінде басты әуен мен көмекші
дауысты және даралап көрсете білу (естірте);
Имитациялық (еліктеу, қайталау) полифонияны оқып үйрену мыналарды
қамтиды: өзіндік жұмыс тапсырмасы тақырып-әуендерді талдау және орындау
сипатын беру, қарама-қарсы жүргізу, дауыстардың бір-бірімен шытырман өріле
байланысуы (противосложение, контрапункт);
-ырғақтың түрленуін анықтау (кеңейту немесе топтастыру арқылы);
-дыбыс бояулары және дыбыс күшін өзгерту тиімділіктері.
Көлемді шығармалар (соната, вариация). Көлемді шығармалармен өзіндік
жұмысқа тән табиғи тапсырмалар шығарманың көркемдік–бейнелік жүйенің
сыр–сипатын өзінше көркемдеп, оның біртұтастығына қол жеткізу барысында,
яғни әртүрлі сипатта жүретін құрама бөлімдерін біріктіре, тұтас етіп
орындау.
Көлемді шығармамен жұмысты бастағанда студент шығарманы толық
қамтып, оның біртұтастығын сезіне білуге дайын болуы тиіс. Вариациялық
құрылымда назарды тақырыптың ең алғашқы жүргізілуіне және оның қайталанып
барып толық аяқталуына назарды барынша салу керек. Қатаң ереже (тәртіп)
бойынша жазылатын вариацияларда тақырып-әуеннің, гармонияның нобайы
негізінен өзгермейді, тональділігі жиірек, кейде тақырып және өлшем
(мысалы, Л.Бетховеннің Швейцария тақырыбына вариациясы), еркін
вариациялар әртүрлі сипаттылығы және қарама-қарсылықтармен айрықшаланады,
көпе-көрнеу сарындылығы, өлшемі, гармониялық біртұтас үйлесімділігінен
кетіп, өзгерістерге ұшырап жатады. Классицизм кезеңінен бастап барлық
композиторлар үшін вариациялық құрылымның еш алмаспай тек қана тура алға
(сквозная) дамытыла жүруі тән қасиет. Оқушы өзіндік жұмыс кезінде осы
ерекшелікті ескеруі қажет. Әр вариацияның сипатын аша отырып, үнемі
шығарманың жалпы мазмұнының біртұтастықта дамуын ойлау керек.
Соната немесе сонатинамен жұмыс үрдісінде студент сонаталық аллегро
құрылымның қағидаларымен таныс болуы керек. Оның элементтерін жүргізу
үрдісіне өте саналы түрде қарау маңызды (басты және қосалқы партиялардың
міндеттері, қарама – қарсы жүргізу және өрбіту дамыту (өңдеу) бөлімінде
экспозиция және реприза бөліміндегі тональдік қатынас, көркем бейненің
тұтастай дамуының қисындылығы). Күрделі шығармамен өзіндік жұмыс жасау
музыкалық шығарманың құрылысының көркемдік-бейнелік мазмұнды ашу
мақсатымен тығыз байланысты болатынын сараптап көз жеткізуді қарастырады.
Кез келген үзіндіні бөлшектеп оқып үйрену үшін оның тұтас шығармадағы
орны мен маңызын анықтап біліп алу керек. Өзіндік жұмыс студенттің
музыкалық ой - өрісін дамытады, көзқарасын кеңейтеді және аспапта ойнау
шеберлігін жоғарылатады.
Пьеса. Әр кезеңдерде әр халықтың композиторларының пьесаларында
суреттелген бейнелер әлемі шынымен шексіз. Сондықтан, оқушыны Г.Нейгауздың
өзіндік жұмыстың принциптері туралы жинақтап айтқан пікіріне назар
аудартқан жөн деп есептейміз, атап айтсақ: Мен оқушыға фортепианолық
шығарманы, оның нота бойынша жазбасын дирижердің партитураны оқып үйренуі
сияқты тәсілдермен жаттауды ұсынамын, тек қана біртіндей (бұл ең алдымен
шығарманы толымды әсер, біртұтас бейне көру үшін) емес, бөлшектерін,
шығарманы құралымды бөлімдерге ажыратып – гармониялық, полифониялық, ең
бастысы – әуендік желіні жекелеп қарастыру, екінші қосалқы -
аккомпонемент, яғни шығарманың әртүрлі сүйемелдеуіне, жалпы айтқанда –
құрылыстың сырт көрінісінің негіздеріне ерекше тоқталу. Әртүрлі сипаттағы
пьесалардың бейнелеу әлемін өз бетінше оқып үйрену үшін берілген нақтылы
тапсырмаларды осында келтірілген тапсырмалардан көптеп табуға болады.
Өйткені, пьесаның өн бойынан полифониялық элементтерді, техникалық
эпизодтарды, әуезді әуендерді және т.с.с. жиі кездестіреміз. Кейбір әмбебап
талаптардан арнайы аппликатураларды бөлшектеп теріп алу орынды. Неліктен
және қандай мақсатпен осы немесе басқа жағдайларда осы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz