Құзыреттіліктерді дамытудағы жоба технологиясының мәні
Жоспар:
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Жобалай оқыту технологиясының ғылыми негізі мен тұжырымдамасы
2. Пәнді жобалай оқыту технологиясы арқылы үйретуде қалыптасатын
құзыреттіліктер
3. Негізгі құзыреттілік туралы түсінік.
4. Жалпы кәсіптік құзыреттілік.
5. Арнаулы құзыреттілік.
6. Құзыреттіліктерді дамытудағы жоба технологиясының мәні
III. Қорытынды
Глоссарий
Әдебиеттер
І. КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңдағы Қазақстанның әлемдік
білім кеңістігіне енуге деген мүдделілігі осы салада халықаралық әлеуметтік
және экономикалық тұрғыдан озық деп танылған оқыту модельдерін өз
мүмкіндігімізге сай үйлестіре қолдану үшін заман талабына лайық отандық
білім беру стратегиясы мен тактикасын жаңалаудың қажеттілігін арттырып
отыр. Өйткені ұлттың бәсекелестік қабілеті, бірінші кезекте, оның
білімділік деңгейімен айқындалады. Әлемдік білім кеңістігіне толығымен
кірігу білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні
сөзсіз [1]. Бұл үздіксіз білім беру жүйесінің аса бір маңызды буыны болып
саналатын жоғары оқу орындарындағы оқыту үдерісін де түбегейлі жетілдіруді
қажет етеді. Себебі жоғары білім дамуының негізгі қозғаушы күші болса,
білімді де білікті маман – еліміздің ертеңін, жарқын келешегін құрушылар.
Кәсіби білім берудің басты мақсаты – жас толқынның қабілеті мен
қызығушылығына қарай кәсіби әрекетті игеруіне, белгілі бір мамандықтың иесі
болуына жағдай жасау, мүмкіндік беру. Ал өз кезегінде сол білім әр адамның
өзін-өзі тануының, маман ретінде қалыптасуының, өзін-өзі көрсете білуінің,
яғни ішкі мүмкіншілігі мен тұлғалық қабілеттерінің ашылуының құралы болып
табылады. Отандық тәжірибеге зер сала қарағанда, студенттерге шынайы білім
беру бағытындағы ең мәнді қадам деп олардың өздігінен ізденуіне, алған
білімін нақты тәжірибеде қолдануына жол ашатын кредиттік оқу жүйесіне көшу
барысында осы жаңа жүйенің мүмкіндіктеріне лайық жаңа технологиялардың да
белсенді түрде енгізіле бастағанын айтуға болады. Қазақстан Республикасының
азаматы ретінде оқушылардың жеке тұлғалық мәдениеті мен танымдық-
практикалық қабілеттерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін осы бағыттағы
ізденістерді кеңейтудің және сол технологияларды ғылыми тұрғыдан жан-жақты
зерделеп зерттеудің көкейкестілігін дәлелдейді. Кез келген технология білім
берудің мақсатынан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы оқытудың
әдістемелік жүйесіне енетін барлық компоненттің біртұтас ортақ мүддеге
бірлесе қызмет етуінің тиянақталған жолы болып саналады.
Технология – грек тілінен аударғанда шеберлік деген ұғымды білдіреді.
Бұл сөздің мағынасы педагогика саласында қолданғанда шеберлікпен өнім алу,
нақты нәтижеге жету, белгілі бір жүйемен оқыту деген ұғымдарға барабар.
Педагогикада оқыту технологиясы мен білім сапасы бір-бірінен ажыратуға
болмайтын, өзара тәуелді, өзара сабақтас егіз ұғымға айналды. Себебі оқыту
технологиясының тиімділігі сапалы нәтижелерге әкелетін факторларды
үйлесімділікпен басқаруға тікелей байланысты болса, ал үйлесімді басқару
жүйелілік арқылы сапаға қол жеткізудің басты шарты болып саналады.
Сондықтан отандық та, әлемдік те ғылымда педагогикалық технологияларға
арналған зерттеулер аясы кеңейе түсуде.
Жобалай оқыту технологиясына қатысты ғылыми ізденістер уақыт өткен
сайын жаңарып, жаңғырып, толығып, дамып келеді. Зерттелген сайын оның жаңа
өрістерінің де кеңейе түсуі бұл мәселенің өміршеңдігін танытады. Жобалай
оқыту технологиясының алғашқы соқпағы ХҮІІ ғасырдағы Париждің Корольдік
сәулет академиясының тәжірибесінен басталады. ХХ ғасырдың ортасынан бастап
АҚШ-тың, Германияның білім беру саласында, ал ғасыр соңында ТМД елдерінің
оқыту жүйесінде кең өріс алғаны белгілі. Жобалай оқыту технологиясының
теориясын алғаш негіздеген ғалымдар Д.Дьюи мен В.Килпатрик болатын. Олар
бұл технологияның әмбебаптық сипатын дәл анықтап, оның интеллект дамытудағы
маңызын жоғары бағалады. Кейін бұл технологияның теориясын дамытқан
Е.С.Полат, В.Д.Симоненко, М.Б.Павловтардың зерттеулері болды.
Ресей ғалымдарының осы саладағы еңбектерін саралап қарағанда,
педагогикалық технологияның оқыту үдерісіне екі түрлі жолмен:
1) В.П.Беспалько, В.В.Давыдов, В.К.Дьяченко, Л.В. Занков,
П.Я. Гальперин, Н.В. Кузьмина, т.б. ғалымдардың теориялық зерттеулерінің
нәтижесінде; 2) Е.Н.Ильина, С.Н. Лысенкова, В.Ф.Шаталов,
т.с.с. әдіскерлердің практикалық тәжірибелерінің негізінде енгізілгені
анықталды. Дегенмен, қазіргі таңда оқыту технологияларының жалпы
заңдылықтары мен қағидалары нақтыланып, оларды қолданудың өзіндік жүйесі
бірізге түсірілген деп кесіп айту орынды болмас. Өйткені технология
шеберлікпен, өнермен тамырлас ұғым болғандықтан, оның мүмкіндіктерінің де
шексіз екені аян. Әйтсе де олардың аражігін ажыратып, әр технологияның
өзіндік сипаттарын пәнді оқытудың ерекшелігіне сай айқындап берген еңбектер
қатары молайып келеді.
Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр
мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа
талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті
пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл
жөнінде Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында Білім беру
жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу,
білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге
шығу деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай:
Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай
білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін
тең ететін – білім. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің
алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың
әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс – тәжірибесі
зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман
дайындау. Мектеп – үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз
мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп,
тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту,
қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз
пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы
жаңа формация мұғалімі – педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген,
тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл
тұлға құзыреті.Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады,
дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге
қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі,
әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға
қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық, зерттеушілік,
дидактикалық-әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы, коммуникативтілік, ақпараттық
және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани-
адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы
аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық
технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға
бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап отыр.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты
білімнің мәнін түсінуге, соның нәтижесінде өзіндік іс- әрекетке енуге және
жеке өміріндегі тәжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады.
Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Сондықтан олардың функционалдық сауаттылықтарын кәсіби шеберлікпен
ұштастыру үшін нәтижеге бағытталған білім беру үлгісінде мақсатты түрде
білім беретін, қалыптастыратын, дамытатын андрогогикалық процесс қажет.
Басқаша айтқанда ересектерге арналған, жалпы және кәсіби білімнің
қажеттілігін дамыту, ғылым, білім мен мәдениет жетістіктері арқылы
адамдардың жалпы мәдениеті мен әлеуметтік белсенділікті дамытуға
бағытталған танымдық іс-әрекетке ынталандыру үшін білім беру. Қазіргі білім
беру парадигмасы білікті адамға бағытталған білімнен мәдениет адамына
бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру-
оның философиялық , психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен
тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.
Сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың
идеяларға негізделген жаңа мазмұнын қамтамасыз ету міндеті тұр.
Француз қайраткері Адамға оқып – үйрену өмірде болу, өмір сүру үшін
қажет дегендей оқыту процесін технологияландыру, осыған сәйкес оқу
бағдармаларын жасау, ғалымдар мен жаңашыл педагогтардың еңбектерімен танысу
жұмыстары мұғалімдердің үздіксіз ізденісін айқындайды. Жаңа педагогикалық
технологиялардың негізгі мәні пассивті оқыту түрінен активті оқытуға көшу
оқу танымын ұйымдастырудағы бастамашылдығына жағдай туғызу, субьективтік
позицияны қалыптастыру.
Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен
қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы
мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең
алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі
бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды
қамтамасыз ету, сондай-ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен
ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген. Осыған байланысты
қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сыңдарлы
саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлауына,
өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен
жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің
сапалы да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтердің,
зиялылар қауымының деңгейіне байланысты.
Дәстүрлі білім беру жүйесінде білікті мамандар даярлаушы кәсіби білім
беретін оқу орындарының басты мақсаты – мамандықтарды игерту ғана болса, ал
қазір әлемдік білім кеңестігіне ене отырып, басекеге қабілетті тұлға
дайындау үшін адамның құзырлылық қабілетіне сүйену арқылы нәтижеге
бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну – қазіргі таңда негізгі өзекті
мәселелердің бірі. Жалпы алғанда құзырлылық ұғымы жайлы ғалым
К.Құдайбергенова Құзырлылық ұғымы – соңғы жылдары педагогика саласында
тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп
отырған ұғым.
Құзырлылықтың латын тілінен аудармасы сомпетенсбелгілі сала бойынша
жан – жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір
сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара алады дегенді білдіреді
деп көрсетеді. Бұл жайлы Б.Тұрғанбаева ... өзінің практикалық әрекеті
арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуын –
құзырлылықтар деп атаймыз деп анықтаса, Ресей ғалымы Н.Кузьминаның
көзқарасы бойынша, Құзырлылық дегеніміз - педагогтің басқа бір адамның
дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлығы .
Латын тіліндегі компетенс сөзін ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылықты
білімін, біліктілігін, дағдысын, тұлға мінез- құлқын , ең бастысы тұлға
мүмкіндігін бағалаудың критерийі мақсатында қарастыру құзырлылық маңызын
толық аша алады. Олай болса, құзырлылық, нәтижеге бағдарланған жаңа білім
беру жүйесінің сапалық критерийі ретінде әлеуметтік және өмірлік
көзқарастарды есепке алу қажет деп жазса, Б.Тұрғанбаева Құзырлылыққа
бағытталған оқыту үрдісінде тәжірибелік жолмен мәселені шешу мүмкіндігі
молаяды. Осы жағдай біліктілікті арттырудағы екінші үлгіге көшірудің негізі
бола алады. Өйткені,құзырлылыққа бағытталған үлгіде білім алушылардың
өздерін ұйымдастыру - басты мақсаты деп көрсетеді.
Қ.Құдайбергенова Құзырды әртүрлі кенеттен болған ситуацияларда
мәселелерді шешу үшін қажетті білімді немесе әрекетті көрсете білу
қабілеті, білім мен өмірлік ситуация арасындағы байланысты орнату
мүмкіндігі ретінде, ал құзырлылықты адамның өзіндік деңгейіне, даралық
қасиеттеріне тікелей байланысты тұлғалық, теориялық, практикалық өлшеу
дәрежесі жоғары деңгейде кіріктірілген құрылым ретінде қарастыру ұсынылады
деген тоқтам жасайды.
Құзыреттілік жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда аман қалуды
қамтамасыз етеді және олар бәсекеге қабілетті маманмен
қамтамасыздандырады.Көптеген елдерде құзыреттілікке жаңаша мән беру білімді
жоғары дәрежеге көтергені мәлім. Қазіргі педагогика ғылымында негізгі
базалық ілімдердің бірі құзыреттілік болып отыр. Құзыреттілік дегеніміз-
тұлғаның бойында білім,дағды,іскерлік,ерік күш-жігердің болуы. Құзыреттілік
еңбек нарығында тұрақты өсіп отырған талаптармен,шапшаң технологиялық
өзгертулермен,соның ішінде академиялық және еңбектегі мобильдік өсуімен
негізделген.Құзіреттіліктің жеке компоненттерін анықтай отырып,ол адамның
алдына қойған мақсаттарын орындауға көмектесетін сипаты мен икемділігін
атайды.
Қазақстанның әлеуметті-экономикалық даму мақсатын жүзеге асыруда
кәсіптік білім беретін мекемелердегі бәсекелестік қабілеті бар болашақ
мамандарға әртүрлі өндірістік салаларға даярлау деңгейі білім беру
жағдайларымен анықталады.
Қазіргі таңда жан-жақты маман даярлау олардың әлеуметтік,
кәсіптік,өздік жұмыс жасай алу қабілеттерін дамытумен белгіленеді. Себебі
әлеуметтік сала экономикасын дамыту осы болашақ мамандардан төмендегідей
шарттардың орындалуын талап етеді:
• жүйелі ойлау;
• экологиялық, құқықтық, ақпараттық мәдениет;
• кәсіпкерлік мәдениет;
• өзін-өзі тану және басқаларға ұсыну;
• өз қызметін білімді талдау;
• кейбір өндірістік жағдайларда өз бетімен дұрыс шешім қабылдай алу;
• жаңа білімді меңгеру;
• әр іске жауапкершілікпен қарау.
Осыған орай, біздің қаржы-экономикалық пәндер мамандықтары бойынша
мемлекеттік білім стандарттары негізінде құрылған типтік жұмыс
бағдарламалары, оның негізінде дайындалған оқу жұмыс бағдарламалары,
тақырыптық-күнтізбелік жоспарлар, оқу-әдістемелік кешендер, есептер жинағы,
көрнекілік альбомдар қолданылып келеді. Мұның барлығы маман моделінің
нарықта қажеттілігін тұрғызуға бағытталуы қажет. Өйткен себебі, соңғы
кездерде білім саласында біліктілік моделінен құзыреттілік моделіне ауытқу
көп қарастырылып жүр, яғни жұмыс берушіні көбінесе біліктілік емес, құқық,
ақпарат, әлеуметтік сала жағынан құзіретті мамандар қызықтырады. Бірақ
біліктілікке қосымша құзыреттілік бірге жүрген жағдайда маман моделі жүйелі
сипатталады деуге болады.
Техникалық ғалымдар докторы Н.А.Селезнева және физико-математикалық
ғылымдар кандидаты И.Н.Медведевтің ғылыми басшылығымен Мамандарды салалы
даярлау мәселесін зерттеу орталығында Псков мемлекеттік педагогикалық
университетімен шығармашылық бірлестікте орындалған іс-тәжірибеге назар
аударатын болсақ, мамандардың негізгі, жалпы кәсіптік және арнаулы
құзыреттілігі бөлінген.
ІІ. Негізгі бөлім
1. Жобалай оқыту технологиясының ғылыми негізі мен тұжырымдамасы
Кезінде ҚР Білім және ғылым министрі болған Ж.Қ.Түймебаевтың: Біздің
болашағымыз жоғары оқу орындарының санында емес, сапалы да сұранысқа ие
білімінде екенін түсінетін кез келді деген пікірі білім сапасына
байыптылықпен қарап, оны жаттандылықтан, жасандылықтан арылтып, оқушылардың
мүддесі мен қоғам мүддесін ұштастыра алатын жаңа жүйелерді таңдауды
міндеттейді [2]. Бұл міндетті орындауда жобалай оқыту технологиясының
ұтымдылығы айқын көрінеді. Мұнда оқушының өздігінен әрекет етуіне қолайлы
жағдай жасалады: ол бағдарлама көлемінен тыс білім қорын жинауға төселеді,
сол қорды өз қажетіне қарай пайдалануға дағдыланады, коммуникативтік,
ақпараттық, проблеманы шешу, мәдени-танымдық құзыреттіліктерді меңгеруге
мүмкіндік алады.
Себебі тек сондай жүйе арқылы ғана білім алушыларды өз өмірінің әр
қадамын жобалай алуына, болашағына жауапкершілікпен қарауға, өзі мен өзінің
меңгеріп жатқан кәсібіне деген сенімін қалыптастыруға игі ықпал ете алады
[3].
Жобалай оқыту технологиясы өзінің жүйелілігінің, мақсаттылығының
нәтижесінде пәннің оқытылу сапасына тікелей ықпал ете алатындығымен,
оқушының білімі мен білік деңгейін анық та дәл көрсететіндігімен, бағалауға
оңтайлылығымен, оқушы бойындағы түрлі құзыреттердің қалыптасу дәрежесі мен
оның болашақтағы даму мүмкіндіктерін белгілеуге бағыт бере алатындығымен
ерекшеленеді. Сондықтан да бұл технологияны оқу жүйесінің жүзеге асуының
табиғи жолы ретінде оқушылардың ақыл-ойын және ойлау мен сөйлеу мәдениетін
тәрбиелеу, тұлғалық қабілеттерін қалыптастыру бағытында қолданудың маңызы
зор. Сондықтан бұл мәселе ғылыми тұрғыдан зерделеніп, оны оқушылардың өз
бетімен білім іздеу және шығармашылық қабілетін жетілдіру тұрғысынан
қарастыру қажет деген жетекші идея алынып отыр.
Педагогика тарихында жоба әдісі оқыту үдерісінде ХҮІІ ғасырдан
бастап қолданылған. 1671 жылы Парижде алғаш рет Корольдік Сәулет Академиясы
студенттер арасында ең әдемі жобаларға бәйге жариялайды. ТМД елдері
тарихында С.Т. Шацкийдің, Н.К.Крупскаяның оқыту тәжірибесінде 1905 жылдан
бастап қолданылған бұл әдіс кейіннен бригадалық әдіс деген ұғыммен
ауыстырылып, қолданыстан шығып қалғанымен, соңғы жылдары оқу-ағарту
саласында қайта жаңғыра бастады. АҚШ-тың, Германияның оқыту үрдісіне
ертеден еніп, әдістемелік құрал, дидактикалық концепция ретінде
қарастырылып келді. Оның өзіне тән ерекшелігінің айқындалуы жобалау
әдісінің білім алушының интеллектуалдық-әлеуметтік-кәсіби құзыреттілігін
қалыптастырудағы тиімділігін тануға мүмкіндік берді.
1965 жылдан бері қарай жобалау әдісі халықаралық деңгейде қолданыла
бастады. Бұл әдіске қайта оралудың басты себебін ғалымдар мәселені оның
дамуында қарастыруға мүмкіндік беретіндігімен байланыстырады, яғни білім
алушылар нақты мәселені шешу үшін әрекет үстінде бірнеше рет теорияға
үңіледі, соның нәтижесінде өз ісінің қалай орындалғанын бағалай алады, өз
қолдарымен жасалған іс оларға қанағаттанарлық, өзіне сенімділік әкеледі.
Ғалымдар бұл технологияның осы артықшылықтарына үлкен мән берген.
В.Килпатрик жобалау әдісін от души выполняемый замысел деп түсінді. Оның
ойынша, оқу әрекеттері оқытушының қатысуынсыз орындалуы тиіс. Сонда оқушы
өз әрекетінің нәтижесін көріп, өзінің қабілетін бағалай алады деп
тұжырымдайды. Ал Д.Дьюи оқушының әрекеті мұғаліммен бірлескен әрекет
болуын талап етті. Өйткені оқушының әрекетті аяғына дейін орындауына толық
білімі жетпеуі мүмкін, ол үшін мұғалім әрекетті орындаудың алдында оқушының
барлық ойлау әрекеті сатысынан өтуін қамтамасыз етуі тиіс деген пікір
айтады.
Зерттеуде жобалай оқыту технологиясы жүйе ретінде қарастырылып, қазақ
тілін сапалы оқытуда бұл технологияның тиімділігін анықтау көзделді. Соған
орай оқыту үдерісінде базалық-нормативтік құжаттардан бастап оқу-
әдістемелік кешендер, оқытудың әдістемелік жүйесі құрауыштары мен әрекет
етуші тұлғалар өзара тығыз байланыста басты мақсатты жүзеге асыруға
жұмылдырылды.
Жобалай оқыту технологиясының сапалы білім берудегі тиімділігі
оқушының жеке басының ізденімпаздық қабілетінің дамуымен байланысты
анықталады. Жобаны орындау барысында оқушының ауызша және жазбаша сөйлеу
дағдыларын дамыту өзін-өзі бақылау мен басқару арқылы саналы түрде жүріп
отырады. Осы үдерісте оқушының ерік-жігері, тілдік қабілет ресурстары,
тілдік сезімі ұштала түсіп, есте сақтау қабілеті мен сөйлеу дағдылары
жетіледі.
Жаңа кезеңде жобалай оқыту технологиясын сапалы әрі тиімді оқыту
жүйесі ретінде таңдап алудың бірнеше себептері бар. Біріншіден, бұл
технология – оқытуды үздік жүзеге асыруға мүмкіндігі мол технология.
Оқушының өз бетімен орындайтын жұмысына басымдылық беріледі. Ол оқытушының
басшылығымен және өз бетімен орындайтын жұмыс деп бөлінеді. Екіншіден,
жобалай оқыту технологиясының философиялық, гуманистік, психологиялық
мүмкіндіктері оқушының жеке тұлғасын дамытуға бағытталады. Өз бетімен пән
бойынша берілетін түрлі жобаларды пәнді орындау барысында студент білім
іздеудің өзіндік сүрлеуін қалыптастырады және ол сүрлеу оқушының өмір
бойғы білім алуы дағдыларын дамытады. Үшіншіден, бұл технологияның
артықшылығы– жоба жұмысын орындау арқылы оқушы өздігінен шешім жасауға
үйренеді, жобаның орындау логикасын анықтайды. Оқушы пәнді меңгеру
үдерісінде пәнді оқып-білудің негізгі әрі белсенді субъектісіне айналады.
Төртіншіден, бұл технология оқушының білім деңгейін дамытуға көмектеседі,
себебі ол өз бетінше әрекетке түсіп, ізденеді. Бесіншіден, бұл технология
бойынша оқушы тақырыпты өзі таңдауына мүмкіндік алады. Алтыншыдан, жобалау
аясында ынтымақтастықта, бірлікте жұмыс істеу идеясы бар. Жетіншіден,
жобалай оқыту технологиясы шығармашылық белсенділікті тудырады.
Сегізіншіден, жобалау технологиясы сабақта қолданылғанда оқытушыға да,
студентке де жауапкершілік жүктейді әрі өзіне деген сенімділігін арттырады.
Тоғызыншыдан, жобалау жұмыстары өзара жарысты, талас-пікірді, ең бастысы,
белсенділікті талап етеді. Оныншыдан, жобалау технологиясы мүғалімге де,
оқушыға да жұмысына, ғылыми дәлелдемелеріне қанағаттану сезімін, яғни
эгофакторлық сенім ұялатады.
Жобалай оқыту технологиясы арқылы пәнді меңгертудің ережесі мынадай:
тақырып (жобалық) оқу бағдарламасына сәйкес болуы керек және ол оқушының
қызығушылығын тудыруы қажет; оқытушының рөлі өзгереді, ол тек қана
ұйымдастырушы әрі кеңесші болуы тиіс; жобалай оқытудың өн бойында іздену
әрекеті, зерттеу әрекеті, талдау және жинақтау әрекеті ұйымдастырылады.
Сонымен бірге, ізденуші жеке жұмысының жобасын ұсынып, оны нәтижесінде
дәлелдеу үшін жоспар жасайды, сызба, кескіндеме, диаграммалар
пайдаланылады; талқыға ұсынылатын тақырып кең және ашық болуы қажет; жобаны
қорғау жұптық (диада), үштік (триада) және топтық шеңберде орындалуы қажет.
Осындай жұмыс тобын құру тұлғаның шығармашылық белсенділігін тудыруға
және топ мүшелерінің өзара ынтымақтастықта жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Жобалай оқыту технологиясын қолданып, проблемалық тақырыптың мазмұнын
ашу, пікірталасқа түсу, өзіндік ойларын ғылыми дәлелдеудегі мұндай оқу
ынтымақтастығын тудыратын топтық жұмыстардың мүмкіндіктері мен тиімділігі
мол. Атап айтқанда:
1. Жұп (диада) құрып, бір мезгілде бірлікте жұмыс істеуге мүмкіндік
береді.
2. Үштік (триада) құрып, бір мезгілде бірлікте және жеке даралық жұмыс
істеуге бағыттайды.
3. Шағын топ құрып, (мүмкін 4 не 6 адам) пікірталас тудыратын қарым-
қатынасқа түсу мүмкіндіктеріне ие болады.
Біздің тәжірибемізде үштік іс-әрекет ең өнімді жұмыс тобы, ол жобаға
қатысушылардың өзара ынтымақтастығы арқылы белсенді әрекет иесі болуына
әсер ететін жоба әдісі екендігі байқалды. Себебі үшінші адамға жекелей
тапсырма бермеуге де болады, ол екі адамның әңгімесіне, пікірталасына,
жобаны дәйектеуіне сырттай бақылаушы ретінде қатысушы тұлға. Сонымен қатар
шағын топ мүшелері Біреу барлығы үшін, барлығы біреуі үшін ұстанымы
бойынша жұмыс істегенде, оның тиімділігі арта түсетіні көрінді.
Қорыта айтқанда, пәнді жобалай оқыту технологиясы негізінде меңгерту,
біріншіден, білім сапасының көтерілуіне жол ашса, екіншіден, оқушының жеке
тұлғалық қабілеттерін заманауи талаптарға сай дамытуға кепілдік береді;
үшіншіден, оқу үдерісінің оқушы үшін мәнін танытып, олардың оқу
мотивацияларын дамытады; төртіншіден, оқыту үдерісінің үш мақсатын –
білімдік, тәрбиелік, дамытушылық – қатар орындаудың шарты болып саналады;
бесіншіден, қоғам талабы мен оқушы мүддесінің толық үйлесімде дамуына тірек
болады да, игерілген білім құзыреттілікке ауысады.
2. Пәнді жобалай оқыту технологиясы арқылы үйретуде қалыптасатын
құзыреттіліктер
Қазіргі таңдағы білім беру парадигмаларының білімді меңгертуден
құзыреттілік қалыптастыруға қарай ауысуы оқытудың бүкіл жүйесін: оның
мақсатынан бастап білім мазмұнын, оқыту әдістерін, ұйымдастыру формалары
мен құралдарын жаңартуды талап етеді. Сондықтан оқытудың жаңа
тұжырымдамасының ұстанымдарына негізделген оқытудың жаңа технологияларын
қолданудың өзектілігі артып келеді. Жаңа кезеңдегі дидактика ғылымының
аймағында технология ұғымы теория жүзінде біршама орныққанымен, мектеп
практикасында оларды дұрыс қолдану әлі де өз дәрежесінде болмай отырғаны
жасырын емес. Ал технология дамымайынша, оқушының оқу нәтижесін
құзыреттілік деңгейінде қалыптастыру мәселесін қозғаудың өзі артық болар
еді. Өйткені құзыреттілік– студенттің кез келген жағдайда өздігінен шешім
жасай алуы, кездескен проблемаларды тиянақты, жүйелі талдай отырып, одан
шығудың тиімді жолдарын іздестіруі, табуы, оны іс жүзіне асыра алуы.
Өзгермелі дүние жағдайына бейім мамандарды дайындау, олардың
ақпараттар ағыны толассыз қоғамда өзіне қажеттісін екшеп ала білу және
өзгелермен қарым-қатынас жасау дағдыларын дамыту, демократиялыққа бет
бұрған қоғамда өз таңдауын жасай алу, бәсекелестік өмір шартына айналып
отырған жаңа ортада өзін-өзі жетілдіре білуге, кәсіби білігін арттыра алуға
икемдеу, өздігінен әрекет ету қабілеттерін шыңдау мәселесі зерттеу
жұмысының басты бағыты етіп белгіленді. Жобалай оқыту технологиясы
негізінде пәнді меңгертуде отандық педагогикада анықталған мынадай
құзыреттіліктерді қалыптастыру көзделді:
1. Базалық құзыреттілік. Пәнді меңгертудегі ең басты құзырет ретінде
оған айрықша мән берілді. Жобалай оқыту технологиясының әрбір кезеңіндегі
атқарылатын жұмыстардың барлығы да тілдесу әрекетінің оқылым, тыңдалым,
айтылым, жазылым, тілдесім компоненттерінің бірлігі негізінде жүзеге
асырылды. Мәселен, ізденімдік жұмыстар кезеңінде оқушы қажетті
материалдарды тауып оқиды; өзіне берілетін мұғалімнің кеңестерін және керек
ақпараттарды БАҚ көздерінен тыңдап түсінеді, мүғаліммен сұхбат барысында өз
ойын, болашақ жоспарларын айтып, идеясын түсіндіреді; жоба жұмысының
жоспарын түзіп, тезистерін жазады, тұсаукесерді рәсімдейді, көпшіліктің
алдында сөйлейтін сөзінің мәтінін жазып дайындайды; өз ойын жеткізеді,
қойылған сұрақтарға жауап беру, сынға жауап беру үстінде оқытушымен,
топтағы өзге де оқушылармен тілдеседі.
2. Мектептегі пәнді оқытудың басты мақсатының бірі оқушылары түрлі
ақпараттармен жұмыс істей білуге үйрету болып отыр. Сондықтан пәнді
меңгертуде арнайы құзыреттіліктерді қалыптастыруға мән берілді. Білім беру
жүйесіне сапалық өзгерістер енгізуді көздеген В.В.Краевский мен И.Я.Лернер
білім мазмұны бойынша мәдениеттану моделін ұсынды. Бұл модельде білімді
әлеуметтік-мәдени прогреспен сабақтастыру идеясы көтерілді. Олар ақпараттық
мәдени тәжірибенің төрт түрлі компонентін бөліп көрсетті: өмір шындығының
әр түрлі салалары туралы білім жинау тәжірибесі, әрекеттің белгілі
тәсілдерін орындау тәжірибесі, шығармашылық қызмет тәжірибесі және адам
әрекетінің нысандары мен құралдарына эмоционалдылық құндылық қатынас
тәжірибесі. Осы жүйе арқылы алған білім оқушының өмірлік дағдысын
қалыптастырудың тетігіне айналады.
Арнайы құзыреттілікке ие оқушы мәліметтерді сыни тұрғыда талдайды,
соның негізінде саналы шешім қабылдайды; логикалық операцияларды қолдана
отырып, ақпараттарды өз мүмкіндігінше өңдей алады; сөйлесім әрекетін
жоспарлауда және оны жүзеге асыруда ақпараттарды талғап қолданады; тапқан
ақпараттар негізінде көздеген мақсатына сай мәтін түрлерін құрап айта
алады.
3. Кәсіби құзыреттілік – бүгінгі қоғам талабы мен білім беру нәтижесі
айқын танылатын, оқушыны болашақ мамандығына дайындауда басты рөл атқаратын
құзыреттілік. Оқушылардың өмірлік дағдыларын дамытуда ең басты тірек деп
саналатын бұл құзыреттілік бір ғана пән ауқымында емес, бүкіл оқыту
пәндерінің жүйесінде жүргізілуі керек. Себебі оқушы қазіргі оқу жүйесі
жағдайында білімді өздігінен алуға, білімді өз қажетіне, мақсатына лайықтап
қолдануға үйренсе, өздігінен ізденіп саналы білім алуға, кез келген
проблеманы шешуге дайын болады.
Жобалай оқыту технологиясының негізін қалаушы Д.Дьюи оқушының
интеллектуалдық қабілеттерін дамытудың, өз бетінше ойлауын қалыптастырудың
маңыздылығына ерекше мән бере отырып, мәселе білімді меңгеруде емес, мәселе
осы білімді игеру әрекетін ұйымдастырудың тетігін табуда екенін баса айтқан
болатын. Ал проблеманы өздігінен шешу мақсаты тікелей жобалай оқыту
технологиясы талаптарына сәйкес келеді. Өйткені проблеманы өздігінен шешуге
дайын адамның бойында өзінің танымдық әрекетін жоспарлау, ойлау жүйесінің
икемділігі, нәтижеге жетуге деген құлшыныс, өз қатесін түсіну және оны дер
кезінде жөндей білу, метатанымдық қабілет, өзгелермен тіл табыса отырып
шешім жасау жолдарын іздестіре алу секілді қабілеттер қалыптасады.
Тұлға мәдениеті – қоғам дамуының көрсеткіші, өркениетінің өлшемі.
Әлеуметтік-мәдени құзыреттілік қалыптастыру негізінде оқушы белгілі бір
сөйлеу жағдаятында өз пікірін сыпайы білдіруге, бір нәрсеге объективті
түрде баға беруге төселеді. Ол мәдениет жеке адамның тәрбиесіне, қоғамдық
ортада өзін-өзі ұстай білу қабілеттеріне келіп саяды.
2. Негізгі құзыреттілік туралы түсінік
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттердегі ғалымдардың зерттеулеріне
қарағанда кәсіби шеберліктің қалыптасуы мен даму үдерісінде екі ұғым:
құзыреттілік және құзырет ұғымдары пайдаланылып келеді. Біріншісі,
С.Ожегов сөздігі бойынша, белгілі бір кәсіби қызметке байланысты, қандай
да болсын мәселеден хабардарлық, беделділік, ал екіншісі, қандай да бір
істі жүргізетін жеке адамның, мекеменің мәселелерді шешуге, іс-әрекет
етуге, бір нәрсені істеуге құқықтылық шеңбері.
Құзыреттілік термині әдетте белгілі бір әлеуметтік-кәсіби статус
иесіне байланысты қолданылады және оның сол істі атқарудағы түсінігі,
білімі, білігінің орындалуға тиіс мәселенің нақты өз деңгейінде шешілуімен
сәйкестілігі арқылы сипатталады.
Методикалық терминдер сөздігінде Құзыреттілік (латынның competentis-
бейім сөзінен)–қандай да бір оқу пәнін оқыту үдерісінде қалыптасатын білім,
білік, дағдылар жиынтығы, сонымен қатар, қандай да бір қызметті орындай алу
қабілеттілігі, – делінген.
Орыс тілінің сөздігінде құзыреттілік термині әлдекімнің жақсы
хабардар болуы мәселесі төңірегінде берілген.
Латынның compete деген термині білу, жасай алу, дегеніне жету
деген мағыналарды береді. Бұл жалпы алғанда құзыреттіліктің мәнін
анықтайды. Кәсіби құзыреттілік категориясын айқындау үшін оларды әр түрге
айналдыру, нақтылау және жалпы логикалық ұғымға біріктіруді жүзеге асыру
керек.
Бүгінгі педагогика ғылымындағы жаңа көзқарас бойынша тұлғаға бағдарлы
үлгі балаларға білім негіздерін беруді емес, оқу және өмірлік жағдаяттарда
алған білімдерін шығармашылықпен қолдануына, түйінді және пәндік
құзыреттіліктерді қалыптастыру арқылы өзін-өзі дамытуына, қоршаған
шынайылықты түйсінуге, өзінің даралығын сезінуге, негізгі оқу және
айналасындағы адамдармен өзара әрекеттесу дағдыларын игеруге, өзінің оқу іс-
әрекетін ой елегінен өткізуге жағдай жасауды мақсат етеді.
Қазіргі өзгермелі уақытта білім берудің жай – күйі дүние жүзінде де
күрделі және қарама – қайшылықтарға толы. Қоғамның дамуы білім беру
саласынан үнемі алда болды, тіпті бұл алшақтық кейбір кездерде ондаған
жылдармен өлшенеді. Күн сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал
оқу мазмұны мен оқыту әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім
берудегі әлеуметтік қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың
арасындағы қарама – қайшылық білім беру саласының дағдарысына әкеліп
соғуда. Сол себепті мектеп мұғалімдерінің әдістемелік шығармашылығын
дамытуды педагог – мамандардың біліктілігін жетілдіру жүйесінде
ұйымдастыруды олардың кәсіби құзырлылығы негізінде жүзеге асыру қажеттілігі
туындайды.
Құзырлық тәсіл идеясы – қоғамға қандай, жеке тұлғаға қандай білім
қажет және ол қоғамның қандай қажетін өте алады. Оқушының құзырлығын
қалыптастыру бүгінгі білім беру саласының өзекті мәселелерінің бірі.
Құзырлық тәсілді, жоғарыдағы айтқанымыздай, білім сапасын арттыруды
дәстүрлі тәсілмен білім мазмұнын ұлғайту арқылы шешудің арасындағы қарама –
қайшылықтан туындаған дағдарысты жағдайдан шығарудың бір жолы деп
қарастыруға болады. Бұл тәсіл білім берудің нәтижесіне басты орын береді.
Оның сапасы алған білімнің көптігімен емес, сол білімді қолдана білуімен
маңызды. Сонда мұғалімнің кәсіби құзырлық деңгейі қандай болмақ? Педагогика
зерттеулерге жасалған шолу бұл мәселенің тарихи тұрғыда кезеңдеп дамығанын
көрсетеді. Бұл проблеманың ғылыми - теориялық тұрғыда аз зерттелуі,
мұғалімге құзыреттілігін нығайтуға мүмкіндік берілмеуі біздің біліктілікті
жетілдіру жүйесінде мұғалімнің әдістемелік шығармашылығын кәсіби тұрғыдан
дамытудың теориялық негізін жасау міндетін қойды.
Білім беруді 2015 жылға дейін дамытудың тұжырымдамасын дайындау
барысында туындаған құзырлық тәсіл тақырыбы бүгінде барлық ғылыми
педагогикалық ортада талқылануда.
Қазақстандық ғылымдар да ұлттық білім беру жүйесін әлемдік білім
кеңестігіне кіріктіру және қоғамыдқ сұраныстарға жауап беру мақсаттарына
сәйкес білім берудегі құзырлық үлесіне зерттеулер жүргізіп, оны мектеп
тұрмысына енгізу мүмкіндіктерін қарастыруда.
Құзырлық тұрғысынан ұйымдастыру педагогикалық білім беру мен білікті
жетілдіру мазмұнын жаңарту құралы ғана емес, оны қазіргі талапқа сай
ұйымдастырудың қажетті механизм ретінде де қарастыруға болады. Құзырлық
тұрғысынан ұйымдастыру білім беру мен білікті жетілдіру жұмысына
айтарлықтай өзгеріс ендіріп, оған тәжірибиелік – шығармашылық бағыт береді.
Сонымен қатар қазір негізгі мәселе Баланы қалай оқыту керек?,
Ойлауға қалай үйрету керек?, Қалай өз өмірінің менеджері болуға үйрету
керек? дегенге бағытталып отыр. 12 жылдық білім беруге көшуде мектеп
алдына негізгі үш бағыт басшылыққа алынады: оқушының жеке қабілетін,
әлеуеттік мүмкіндіктерін, ішкі қажеттіліктерді есепке ала отырып, жеке-
даралық бағытта оқыту. Бұл бағыттарды жүзеге асыру үшін мұғалім негізгі үш
компонентпен таныс болуы тиіс. Олар: инварианттық компонент–мемлекеттің
базалық оқу стандарты жүйесіндегі талаптар мен мазмұндарға жауап беретіндей
жалпы міндетті оқу жоспарының бөлімін меңгеру; профильдік
компонент–профильдік оқу стандарты талаптарының мазмұнында көрсетілгендей
оқу курстарының тереңдігін, оқылатын пәндердің өзара байланыстылығын
меңгеру; тұлғалық компонент–оқушылардың өзіндік зерттеушілік дағдыларын
қалыптастыруға байланысты арнайы таңдау курстарын, оқу жоспарларын меңгеру.
Төменгі деңгей (бейімделу)-құзыреттілік туралы түсініктері таяз,
кәсібилікке талпынысы жеткіліксіз, өз бетімен ізденуге, білімін көтеруге
ықтиярсыз, дидактикалық біліктілігі, өз қызметінің нәтижелерін саралау,
баға беру деңгейі төмен, адамдармен тіл табысуға, білім, білік, дағдыларды
игеруге құлықты емес.
Орта деңгей (репродуктивтік)-кәсіби құзыреттілік жайлы білімдері,
қызығушылықтары бар, бірақ тұрақты емес, кәсіби құзыретті мұғалім болудың
қажеттілігін сезінеді.
Жеткілікті деңгей (эвристикалық)-кәсіби құзыреттілікке деген көзқарасы
жақсы, дидактикалық біліктілігі біршама қалыптасқан, оқытудың әдіс-
тәсілдерін, технологияларын қолдануға, шығармашылықпен жұмыс істеуге
қабілеті бар, бірақ тұрақты қолдануға машықтанбаған, жұмысында жоғары
нәтижеге жету үшін қосымша материалдарды, ақпараттарды тауып, оларды
іріктей алады.
Жоғары деңгей (креативтік) - кәсіби құзыреттілікке деген қызығушылығы
тұрақты, оны өзінің кәсіби іс-әрекетінің мәні деп есептейді, білім, білік
пен дағдыларды игеруге қызығушылықтары жоғары. Педагогикалық қызметте
кәсіби-дидактикалық құзыреттіліктің қажеттілігін саналы түрде түсінеді.
Проблеманың шешімін табу, ақпараттық, коммуникативтік құзыреттіліктері
қалыптасқан, сабақтарды жобалай біледі, ұйымдастыра алады және оқытудың
түрлі әдіс-тәсілдерін, технологияларын қолданып өткізе алады, адамдармен
тез тіл табысады, ұжымда, әлеуметтік ортада беделді.
Бүгінгі күні ұлттық білім беру жүйесінің қалыптасу жағдайындағы мектеп
мұғалімі кәсіби қызметінің сапалық мазмұнына қойылатын талаптармен танысып,
оқушының үздіксіз даму үдерісіндегі әлеуметтік - мәдени ортаны бағдарлай
білетін, баланың жеке тұлғалық дамуына бағытталған білім беруді жүзеге
асыра алатын, оқытудың мазмұны мен әдістерін, технологияларын, құралдары
мен формаларын өз бетінше ізденіспен саралап, шығармашылықпен пайдалана
алатын педагог болу керек екенін өздерінің міндеті ретінде түсінді.
Проблемалардың шешімін табу (өзіндік менеджмент), ақпараттық,
коммуникативтік құзыреттіліктердің қалыптасу жолдарын іздестірді.
Тұжырымдар жасауға мүмкіндік берді:
1. Қазіргі қоғам сұранысының талаптарына сай оқушының кәсіби-
дидактикалық құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігі еліміздің
әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бет бұрып, соған сәйкес білім
берудің парадигмасының өзгеруі және бүгінгі күнгі әлеуметтік-
экономикалық жағдайы мен болашаққа қарай ұстанған бағыты білім
беру мекемелерінің жаңа бағдарын анықтап, мамандардың
құзыреттілігін көтеруді талап етіп отырғандығына байланысты болып
отыр.
2. Оқушының кәсіби-дидактикалық құзыреттілігі - әлеуметтік сұранысқа
сай заңды құбылыс, өйткені тұтынушылар жоғары деңгейде сапалы
білім беру мектептерін таңдауға мүмкіндік алады, мұғалімдердің
кәсіби біліктілігі – сол мектептің бәсекеге қабілеттілігінің
көрсеткіші, түлектердің білім сапасында, тәрбиесінде, жаңа
ақпараттық технологияны меңгеруінде, олардың бойынан пәндік және
түйінді құзыреттіліктердің көрініс табуында бір мектеп пен екінші
мектеп арасында бәсекелестік болады.
3. Болашақ мұғалімдерінің кәсіби-дидактикалық құзыреттілігін
қалыптастырудың әдіснамалық негіздерін анықтауда тұлғаға бағдарлы,
әрекеттік, жүйелілік, ақпараттық, мәдениетнамалық және
құзыреттілік тұғырлар басшылыққа алынды. Тұлғаға бағдарлы тұғыр
оқушының кәсіби-дидактикалық құзыреттілігі қалыптасуында оларды өз
ісінің субъектісі ретінде сезінуіне, өзіндік әлеуетін, сапаларын
аша білуге және дамытуға ықпал етеді. Іс-әрекеттік тұғыр болашақ
мұғалімнің іскерлігінің, жасампаздығының, қайраткерлігінің
қалыптасуына түрткі болады. Жүйелілік тұғыр оқушының білім
мазмұнын сапалы меңгеруін, білім, білік, дағды және тәжірибесін,
тұлғалық даму деңгейін сипаттайды және өз ісін жүйелі де сапалы
ұйымдастыра білуіне үйретеді. Оқушының кәсіби-дидактикалық
құзыреттілігін қалыптастыруда құзыреттілік тұрғыдан келу
дайындықтың мазмұнын таңдауға және мақсатын белгілеуге, нәтижелі
білім беруде пәндік және түйінді құзыреттіліктерді айқындауға
себеп болды. Мәдениетнамалық тұғыр болашақ мұғалімнің қоғаммен,
адамдармен қарым-қатынастағы мәдени қатынастардың негізі ретінде
олардың адамилық, өркениеттік сапаларын дамытуға ықпал етеді.
Ақпараттық тұғыр қазіргі заман талабына орай болашақ мұғалімнің
кәсіби-дидактикалық құзыреттілігін қалыптастыруда ақпараттық
сауаттылығын, ақпараттық телекоммуникативтік технологияларды
қолдана білу қабілетін дамытуға себепші болады.
4. Оқушының кәсіби-дидактикалық құзыреттілігін қалыптастырудың
теориялық негізі біртұтас педагогикалық үдеріс, оқыту үдерісіндегі
пәнаралық интеграция, құзыреттілікті қалыптастыру, инновациялық
теорияларына сүйенеді.
5. Оқушының кәсіби-дидактикалық құзыреттілігінің қалыптасуы
әдіснамалық, теориялық, әдістемелік және технологиялық
компоненттердің бірлігінде және өлшемдер мен көрсеткіштердің
негізінде жасалған құрылымдық – мазмұндық – үдерістік модельге
байланысты.
Заман талабына сай қазақстандық білім беру жүйесінің ескі моделіне
үлкен өзгерістер енгізіледі деп күтілуде. Соның бірі ғылыми жұмысқа жаңадан
кіріскен жас зерттеушілердің бойында проблеманың шешімін таба білу
құзыреттілігін қалыптастыру. Жас зерттеушілер алдынада ізденудің
әдіснамалық құрылысын құру, тәжірибелік деректерді таңдау сияқты ғылыми
жұмысты зерттеу барысында, т.б. сұрақтар туындайды. Мұның бәрі зерттеу
жұмысының сапасын төмендететін түрлі қателіктерге ұрынбау үшін қажет.
Біздің зерттеулер мұндай қателіктер іздеу тақырыптарының ашылмауы;
мысалдардың қысқа беріліп, түбегейлі түсіндіріліп, ізденушінің ғылыми ойын
түсінбеуі; жаңалық пен теория мәнінің ерекшеленбеуі; ғылыми терменологияның
сақталмауы, мақұлданған терминдердің орнына ауыз екі, тұрмыстық лексиканың
қолдануы; жасалған жұмыстың берілуіндегі ғылыми стильдің бұзылуы, кіріспе
мен іздеу бөлімінің қорытындысы мен негізігі бөлімнің мазмұнын бере
алмауынан ғылыми зерттеудің негізігі мәнінің көрінуі мүмкіндігінің жоқтығы;
іздеу тақырыбына мүлдем қатысы жоқ әдебиеттер мен мақалалардың қолдануы,
еркірген әдебиеттердің қате әрі қолданылатын үлгілердің ауытқи дайындалуы,
стильдік, орфографиялық, синтаксистік қателердің көптігі; ізденушінің
зерттеуіндегі ұсынған жаңалығының пайдалану дәрежесін бағалайтын құрылғы
кей кезде жеке тұлғаның даму әсерін анықтауға мүмкіндік бермеуі; зерттеу
тапсырмаларының тәжірибе барысында толық көлемде шешілмеуін көрсетеді.
Ғылыми зерттеу жұмысының орындалуы тұлғалық, интелектуалдық, психологиялық,
күш жігер мүмкіндіктерімен жасалуымен сипатталады. Мұндай мүмкіндіктер жас
зерттеушінің құзыреттілік мазмұнын құрайды. Зерттеушінің құзыреттілігі
жоғарылаған сайын ғылыми зерттеу жұмысының деңгейі жоғары болады.
Құзыреттілік анықтамасы әдебиетте білім мен мүмкіндіктің
бірігуінің, зерттеу еңбегінің нәтижесінің, жеке тұлғаның сапасын жалпы
мәдениет пен істің күрделі мәдени жиынтық түрлерін іске асыра алуын,
адамның өзгелермен қажетті байланыс құрып, оны сақтай алуын, тағы басқаны
білдіреді. Жас зерттеушілердің құзыреттілгін нәтижелі ғылыми зерттеу ісін
іскеасыру және оның сапсына жауап беру жолындағы тұлғаның психологиялық,
теориялық, әдіснамалық, технологиялық дайындығының бірігу бағыты.
Білім беруді жаңарту – үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту үрдісі,
білім беруде кезең-кезеңмен өтетін және алынған нәтижелерге сәйкес
түзетулер енгізіп, талданатын өзгерістер.
Қазіргі кезде қоғамның әлеуметтік-экономикалық өміріндегі түбірлі
өзгерістерге байланысты білім жүйесінде және оның мазмұны мен оқыту
технологиясында да өзгерістер болып жатыр. 12 жылдық оқытуға көщу
Қазақстандық білім беру реформасының стратегиясының міндеттерін ойдағыдай
шешуге мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә.
Назарбаев Қоғамның нарықтық қарым-қатынасқа көшу кезінде саяси-
экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ
ғасырды құрушы, іскер, өмірге икемделген, жан-жақты, мәдениетті жеке
тұлғаны қалыптастыру-біздің басты мақсатымыз-деп өзінің Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан атты Жолдауында тұжырым жасады. Қазіргі өскелең талап бойынша
әрбір оқу пәні бойынша білім,білік және дағдыны ғана игеру оқушы
құзыреттілігі үшін жеткіліксіз болып табылады.
12 жылдық білім берудің мақсаты: өзінің және қоғамның мүддесіне өзін-
өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге
бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны
дамыту және қалыптастыру.
Құзыреттілік-оқу нәтижесінде меңгерген білім мен дағдыны тәжірибеде
қолдана алу, проблеманы шеше алу, яғни оқушы дайындығының сапасын
сипаттайтын жаңа сапалық белгісі. Білім берудің негізгі нәтижесі ретінде
мектеп түлегі оқушыда, яғни жеке тұлғада төмендегі құзыреттіліктер болуы
тиіс:
Кесте 1 Жеке тұлғаның негізгі құзыреттілігі
Құндылықтарды бағалау құзыреттілігі- жаңа қоғам өмірінде өз ролін таба
білу, біліктілігі, азаматтық белсенділігі, саяси жүйені түсіну, ең алдымен-
өз жерінің, Отанының патриоты болу.
Мәдениеттану құзыреттілігі-өз халқының және әлем елдерінің мәдениетін
түсіну, білу, бағалау, жалпы адамзаттық мәдениеттің жетістіктері мен
этномәдени құбылыстарды тану.
Оқу-танымдық құзыреттілігі-оқушының әрекеті мен өзіндік оқу-танымдық
процесін қамтамасыз ететін кешенді құзырлылық. Әлемдік ғылымның бағытын
ізденушілік-зерттеушілік әрекет арқылы игеру.
Коммуникативті құзыреттілігі- адамдар мен өзара іс-әрекет және қарым-
қатынас жасау тәсілдерін білу, түрлі әлеуметтік топтармен жұмыс істеу.
Ақпараттық-технологиялық құзыреттілігі-өз бетінше іздей білу, талдау,
таңдап алып өзгерте білу, ақпараттық технологияны игеру.
Әлеуметтік еңбек құзыреттілігі- жанұяда, еңбекте, экономикада, саяси,
қоғамдық азаматтық тәжірибе мен білімге ие болу. Әлеуметтік- қоғамдық
жағдайларға нақты талдау жасап, шешім қабылдай білу.
Тұлғаның өзін-өзі дамыту құзыреттілігі-өзіндік қадір-қасиет сезімін
ұйымдастыра білу, өз мүмкіндігін нақты даму жоспарларымен салыстыра білу.
Осындай жеке тұлғаны дайындау үшін мектеп оқушының өзі де бірнеше
құзыреттілікті игеруге міндетті:
Кесте 2 Мұғалімнің негізгі құзыреттіліктері
Айрықша назар аударатын мәселе-мұғалімнің ақпараттық құзыреттілігі.
Ақпараттық карым-катынас технологиясын игеру әр маманнан талап етіледі.
Ақпараттық ресурс-ақпарат көзін алу үшін мультимедиялық, электрондық оқыту
проблемаларын меңгеру қажеттігі туындап отыр. Әрбір мұғалім өзінің
электрондық әдістемелік жүйесін құруға ұмтылуы тиіс. Оқушының танымдық,
шығармашылық қабілетінің ресурс (қоғам байлығы) ретінде дамытылуы үшін
мұғалімнің өзі де шығармашылық жұмыспен айналысуы тиіс. Ұлы ағартушы
А.Байтұрсынов Бала оқытуда жақсы білемін деген адам әуелі балаларға
үйрететін нәрселерін өзі жақсы білуі керек-деген.
Жеке тұлғаның дүниетанымын дамытудың ең тиімді жолдарын іздестіру
барлық уақытта да өзекті мәселе болып саналады. 12 жылдық білім беру
оқытудың мақсатына, құрылымына, мазмұнына, әдістері мен құралдарына маңызды
жаңартулар мен өзгерістерді енгізуді талап етеді.
ХХ ғасырдың басында Ахмет Байтұрсынов Мектеп керектері атты
мақаласында ... ең әуелі мектепке керегі – білімді, педагогика,
методикадан хабардар мұғалім. Екінші, оқыту ісіне керек құралдар қолайлы
болуы керек. Құралсыз іс келмейді. Құралдар қандай болса, істеген істе
сондай болмақшы,- дейді. Оқыту ісіне қажет басты құрал оқулық болса керек.
Оқулық арқылы баланың білімі, жеке тұлға ретінде жан-жақты дамуы,өзіндік
көзқарасының қалыптасуы мен ой-өрісінің кеңеюі жүзеге асады.
Бүгінгі күні біздің ұрпақ таңдауына шексіз мүмкіндік туған заманда
өмір сүріп жатыр. Бүгінгі оқушыны әлемде болашағына таңдау жасап, ұтымды
шешім қабылдай алатын, сондай-ақ өзінің өміріндегі өзгерістер ағымына
икемделе білетін қабілетіне байланысты өмір сүру тәртібі күтуде.
Оқыту процесін ұйымдастыруда 12 жылдық мектептің оқу жоспарына алдымен
жасөспірімнің жан дүниесін құнды мазмұнмен толықтыруға жағдай жасайтын жаңа
оқу пәндері еңгізілді. Оқыту процесі жеке тұлғаға бағдарланған оқыту
принципіне негізделіп, баланың жеке ерекшелігіне қарай қоғамдағы
өзгерістерге бейім даму мүмкіндігін қарастырады.
Оқулықтың мазмұны да оқу бағдарламасының мазмұнына сәйкес. Оқулық
мазмұнында ұлттық ерекшеліктер ескерілген, химиялық элементтердің периодтық
жүйесі, қышқылдардың, негіздердің, тұздардың суда ерігіштік кестесі мен
есептерді шығару үлгісі берілген. Оқулықтардың мәтіндері әдеби тіл
нормаларына сәйкес, тілдік құрылысы жағынан дұрыс ойластырылған, оқушының
түсінуіне мүмкіндігі мол, қосымша мәліметтер, әсіресе химия ғылымының
тарихы өте жақсы берілген. Мәтіннің түсініктемелері оқушының қабілетін
ашуға көп септігін тигізеді, теориялық, тәжірибелік білімдерді толық
береді. Алдымен негізгі түсініктемелер, содан кейін қосымша түсініктемелер
қарастырылған. Негізгі мәтін қосымша және түсініктеме мәтіндер арқылы
ғылыми түрде нақтыланған және бұрыңғы оқулықтарда болмаған кез келген
оқушының өзі үйден жасай алатын үй эксперименті берілген.
Негізгі құзыреттілік сала ерекшелігіне қарамастан барлық мамандар
бойынан табылу керек деп қарастырылған, себебі құзыреттілік маман
біліктілігінің негізін құрайды, оның ішінде:
• ақпараттық;
• коммуникативтік (қатысымдық);
• әлеуметті – құқықтық құзыреттілік көрсетілген.
Ақпараттық құзырет – мамандардың компьютерлік білімділігі, жаңа
ақпараттық технологияларды қолдана алу (мультимедия, электронды пошта,
Интернет) мүмкіндігі.
Коммуникативтік құзырет – бірлесіп жұмыс істеуді бағалау, адамдар
арасындағы сенімділік, бірін-бірі түсіну, тыңдау, сыйлау, этикет сақтау,
дәстүрді білу, дау жан-жалды шеше алу, бұзылған қатынастарды түзету, өз
қателігін түсіне білу, топпен жұмыс жасай алу, орындаушылардың жұмысын
дұрыс ұйымдастыру, басқару шешімдерін таба алу және қолдана білу
қабілеттері.
Әлеуметті-құқықтық құзірет - өз елінің азаматы ретінде өзнің және
қоғам мүшелерінің әлеуметтік қызметтерінің маңызын түсіну, қоғамдық
міндеттерге тұрақты қарау, мемлекет нышандарын білу, адам құқығын жете
білу, қажетті жағдайларда оларды қолдану, өзіне жауапкершілік арту жатады.
Осы жоғарыда аталған үш құзіреттілік барлық азаматтар үшін, олардың
мамандығына, білім деңгейіне, тұратын жеріне қарамастан негізгі қажетті
қасиеттер болып саналады.
Болашақ мамандарының құзіреттілік деңгейінің жетістігін бағалау үшін
колледждің соңғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
I. Кіріспе
II. Негізгі бөлім
1. Жобалай оқыту технологиясының ғылыми негізі мен тұжырымдамасы
2. Пәнді жобалай оқыту технологиясы арқылы үйретуде қалыптасатын
құзыреттіліктер
3. Негізгі құзыреттілік туралы түсінік.
4. Жалпы кәсіптік құзыреттілік.
5. Арнаулы құзыреттілік.
6. Құзыреттіліктерді дамытудағы жоба технологиясының мәні
III. Қорытынды
Глоссарий
Әдебиеттер
І. КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Бүгінгі таңдағы Қазақстанның әлемдік
білім кеңістігіне енуге деген мүдделілігі осы салада халықаралық әлеуметтік
және экономикалық тұрғыдан озық деп танылған оқыту модельдерін өз
мүмкіндігімізге сай үйлестіре қолдану үшін заман талабына лайық отандық
білім беру стратегиясы мен тактикасын жаңалаудың қажеттілігін арттырып
отыр. Өйткені ұлттың бәсекелестік қабілеті, бірінші кезекте, оның
білімділік деңгейімен айқындалады. Әлемдік білім кеңістігіне толығымен
кірігу білім беру жүйесін халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні
сөзсіз [1]. Бұл үздіксіз білім беру жүйесінің аса бір маңызды буыны болып
саналатын жоғары оқу орындарындағы оқыту үдерісін де түбегейлі жетілдіруді
қажет етеді. Себебі жоғары білім дамуының негізгі қозғаушы күші болса,
білімді де білікті маман – еліміздің ертеңін, жарқын келешегін құрушылар.
Кәсіби білім берудің басты мақсаты – жас толқынның қабілеті мен
қызығушылығына қарай кәсіби әрекетті игеруіне, белгілі бір мамандықтың иесі
болуына жағдай жасау, мүмкіндік беру. Ал өз кезегінде сол білім әр адамның
өзін-өзі тануының, маман ретінде қалыптасуының, өзін-өзі көрсете білуінің,
яғни ішкі мүмкіншілігі мен тұлғалық қабілеттерінің ашылуының құралы болып
табылады. Отандық тәжірибеге зер сала қарағанда, студенттерге шынайы білім
беру бағытындағы ең мәнді қадам деп олардың өздігінен ізденуіне, алған
білімін нақты тәжірибеде қолдануына жол ашатын кредиттік оқу жүйесіне көшу
барысында осы жаңа жүйенің мүмкіндіктеріне лайық жаңа технологиялардың да
белсенді түрде енгізіле бастағанын айтуға болады. Қазақстан Республикасының
азаматы ретінде оқушылардың жеке тұлғалық мәдениеті мен танымдық-
практикалық қабілеттерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін осы бағыттағы
ізденістерді кеңейтудің және сол технологияларды ғылыми тұрғыдан жан-жақты
зерделеп зерттеудің көкейкестілігін дәлелдейді. Кез келген технология білім
берудің мақсатынан бастап оның түпкі нәтижесіне дейінгі аралықтағы оқытудың
әдістемелік жүйесіне енетін барлық компоненттің біртұтас ортақ мүддеге
бірлесе қызмет етуінің тиянақталған жолы болып саналады.
Технология – грек тілінен аударғанда шеберлік деген ұғымды білдіреді.
Бұл сөздің мағынасы педагогика саласында қолданғанда шеберлікпен өнім алу,
нақты нәтижеге жету, белгілі бір жүйемен оқыту деген ұғымдарға барабар.
Педагогикада оқыту технологиясы мен білім сапасы бір-бірінен ажыратуға
болмайтын, өзара тәуелді, өзара сабақтас егіз ұғымға айналды. Себебі оқыту
технологиясының тиімділігі сапалы нәтижелерге әкелетін факторларды
үйлесімділікпен басқаруға тікелей байланысты болса, ал үйлесімді басқару
жүйелілік арқылы сапаға қол жеткізудің басты шарты болып саналады.
Сондықтан отандық та, әлемдік те ғылымда педагогикалық технологияларға
арналған зерттеулер аясы кеңейе түсуде.
Жобалай оқыту технологиясына қатысты ғылыми ізденістер уақыт өткен
сайын жаңарып, жаңғырып, толығып, дамып келеді. Зерттелген сайын оның жаңа
өрістерінің де кеңейе түсуі бұл мәселенің өміршеңдігін танытады. Жобалай
оқыту технологиясының алғашқы соқпағы ХҮІІ ғасырдағы Париждің Корольдік
сәулет академиясының тәжірибесінен басталады. ХХ ғасырдың ортасынан бастап
АҚШ-тың, Германияның білім беру саласында, ал ғасыр соңында ТМД елдерінің
оқыту жүйесінде кең өріс алғаны белгілі. Жобалай оқыту технологиясының
теориясын алғаш негіздеген ғалымдар Д.Дьюи мен В.Килпатрик болатын. Олар
бұл технологияның әмбебаптық сипатын дәл анықтап, оның интеллект дамытудағы
маңызын жоғары бағалады. Кейін бұл технологияның теориясын дамытқан
Е.С.Полат, В.Д.Симоненко, М.Б.Павловтардың зерттеулері болды.
Ресей ғалымдарының осы саладағы еңбектерін саралап қарағанда,
педагогикалық технологияның оқыту үдерісіне екі түрлі жолмен:
1) В.П.Беспалько, В.В.Давыдов, В.К.Дьяченко, Л.В. Занков,
П.Я. Гальперин, Н.В. Кузьмина, т.б. ғалымдардың теориялық зерттеулерінің
нәтижесінде; 2) Е.Н.Ильина, С.Н. Лысенкова, В.Ф.Шаталов,
т.с.с. әдіскерлердің практикалық тәжірибелерінің негізінде енгізілгені
анықталды. Дегенмен, қазіргі таңда оқыту технологияларының жалпы
заңдылықтары мен қағидалары нақтыланып, оларды қолданудың өзіндік жүйесі
бірізге түсірілген деп кесіп айту орынды болмас. Өйткені технология
шеберлікпен, өнермен тамырлас ұғым болғандықтан, оның мүмкіндіктерінің де
шексіз екені аян. Әйтсе де олардың аражігін ажыратып, әр технологияның
өзіндік сипаттарын пәнді оқытудың ерекшелігіне сай айқындап берген еңбектер
қатары молайып келеді.
Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр
мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа
талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті
пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл
жөнінде Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңының 8-бабында Білім беру
жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу,
білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге
шығу деп атап көрсеткен. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай:
Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай
білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін
тең ететін – білім. Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің
алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың
әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс – тәжірибесі
зерттеліп, мектеп өміріне енуде.
Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман
дайындау. Мектеп – үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз
мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп,
тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту,
қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз
пәнін , барлық шәкіртін , мектебін шексіз сүйетін адам.Өзгермелі қоғамдағы
жаңа формация мұғалімі – педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген,
тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл
тұлға құзыреті.Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады,
дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге
қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі,
әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.
Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі- рефлекцияға
қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық, зерттеушілік,
дидактикалық-әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы, коммуникативтілік, ақпараттық
және тағы басқа құдыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани-
адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.
Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы
аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық
технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға
бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап отыр.
Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты
білімнің мәнін түсінуге, соның нәтижесінде өзіндік іс- әрекетке енуге және
жеке өміріндегі тәжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады.
Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.
Сондықтан олардың функционалдық сауаттылықтарын кәсіби шеберлікпен
ұштастыру үшін нәтижеге бағытталған білім беру үлгісінде мақсатты түрде
білім беретін, қалыптастыратын, дамытатын андрогогикалық процесс қажет.
Басқаша айтқанда ересектерге арналған, жалпы және кәсіби білімнің
қажеттілігін дамыту, ғылым, білім мен мәдениет жетістіктері арқылы
адамдардың жалпы мәдениеті мен әлеуметтік белсенділікті дамытуға
бағытталған танымдық іс-әрекетке ынталандыру үшін білім беру. Қазіргі білім
беру парадигмасы білікті адамға бағытталған білімнен мәдениет адамына
бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру-
оның философиялық , психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен
тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.
Сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың
идеяларға негізделген жаңа мазмұнын қамтамасыз ету міндеті тұр.
Француз қайраткері Адамға оқып – үйрену өмірде болу, өмір сүру үшін
қажет дегендей оқыту процесін технологияландыру, осыған сәйкес оқу
бағдармаларын жасау, ғалымдар мен жаңашыл педагогтардың еңбектерімен танысу
жұмыстары мұғалімдердің үздіксіз ізденісін айқындайды. Жаңа педагогикалық
технологиялардың негізгі мәні пассивті оқыту түрінен активті оқытуға көшу
оқу танымын ұйымдастырудағы бастамашылдығына жағдай туғызу, субьективтік
позицияны қалыптастыру.
Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен
қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы
мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең
алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі
бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды
қамтамасыз ету, сондай-ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен
ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген. Осыған байланысты
қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сыңдарлы
саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлауына,
өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен
жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің
сапалы да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтердің,
зиялылар қауымының деңгейіне байланысты.
Дәстүрлі білім беру жүйесінде білікті мамандар даярлаушы кәсіби білім
беретін оқу орындарының басты мақсаты – мамандықтарды игерту ғана болса, ал
қазір әлемдік білім кеңестігіне ене отырып, басекеге қабілетті тұлға
дайындау үшін адамның құзырлылық қабілетіне сүйену арқылы нәтижеге
бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну – қазіргі таңда негізгі өзекті
мәселелердің бірі. Жалпы алғанда құзырлылық ұғымы жайлы ғалым
К.Құдайбергенова Құзырлылық ұғымы – соңғы жылдары педагогика саласында
тұлғаның субъектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп
отырған ұғым.
Құзырлылықтың латын тілінен аудармасы сомпетенсбелгілі сала бойынша
жан – жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір
сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара алады дегенді білдіреді
деп көрсетеді. Бұл жайлы Б.Тұрғанбаева ... өзінің практикалық әрекеті
арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуын –
құзырлылықтар деп атаймыз деп анықтаса, Ресей ғалымы Н.Кузьминаның
көзқарасы бойынша, Құзырлылық дегеніміз - педагогтің басқа бір адамның
дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлығы .
Латын тіліндегі компетенс сөзін ғалым К.Құдайбергенова Құзырлылықты
білімін, біліктілігін, дағдысын, тұлға мінез- құлқын , ең бастысы тұлға
мүмкіндігін бағалаудың критерийі мақсатында қарастыру құзырлылық маңызын
толық аша алады. Олай болса, құзырлылық, нәтижеге бағдарланған жаңа білім
беру жүйесінің сапалық критерийі ретінде әлеуметтік және өмірлік
көзқарастарды есепке алу қажет деп жазса, Б.Тұрғанбаева Құзырлылыққа
бағытталған оқыту үрдісінде тәжірибелік жолмен мәселені шешу мүмкіндігі
молаяды. Осы жағдай біліктілікті арттырудағы екінші үлгіге көшірудің негізі
бола алады. Өйткені,құзырлылыққа бағытталған үлгіде білім алушылардың
өздерін ұйымдастыру - басты мақсаты деп көрсетеді.
Қ.Құдайбергенова Құзырды әртүрлі кенеттен болған ситуацияларда
мәселелерді шешу үшін қажетті білімді немесе әрекетті көрсете білу
қабілеті, білім мен өмірлік ситуация арасындағы байланысты орнату
мүмкіндігі ретінде, ал құзырлылықты адамның өзіндік деңгейіне, даралық
қасиеттеріне тікелей байланысты тұлғалық, теориялық, практикалық өлшеу
дәрежесі жоғары деңгейде кіріктірілген құрылым ретінде қарастыру ұсынылады
деген тоқтам жасайды.
Құзыреттілік жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда аман қалуды
қамтамасыз етеді және олар бәсекеге қабілетті маманмен
қамтамасыздандырады.Көптеген елдерде құзыреттілікке жаңаша мән беру білімді
жоғары дәрежеге көтергені мәлім. Қазіргі педагогика ғылымында негізгі
базалық ілімдердің бірі құзыреттілік болып отыр. Құзыреттілік дегеніміз-
тұлғаның бойында білім,дағды,іскерлік,ерік күш-жігердің болуы. Құзыреттілік
еңбек нарығында тұрақты өсіп отырған талаптармен,шапшаң технологиялық
өзгертулермен,соның ішінде академиялық және еңбектегі мобильдік өсуімен
негізделген.Құзіреттіліктің жеке компоненттерін анықтай отырып,ол адамның
алдына қойған мақсаттарын орындауға көмектесетін сипаты мен икемділігін
атайды.
Қазақстанның әлеуметті-экономикалық даму мақсатын жүзеге асыруда
кәсіптік білім беретін мекемелердегі бәсекелестік қабілеті бар болашақ
мамандарға әртүрлі өндірістік салаларға даярлау деңгейі білім беру
жағдайларымен анықталады.
Қазіргі таңда жан-жақты маман даярлау олардың әлеуметтік,
кәсіптік,өздік жұмыс жасай алу қабілеттерін дамытумен белгіленеді. Себебі
әлеуметтік сала экономикасын дамыту осы болашақ мамандардан төмендегідей
шарттардың орындалуын талап етеді:
• жүйелі ойлау;
• экологиялық, құқықтық, ақпараттық мәдениет;
• кәсіпкерлік мәдениет;
• өзін-өзі тану және басқаларға ұсыну;
• өз қызметін білімді талдау;
• кейбір өндірістік жағдайларда өз бетімен дұрыс шешім қабылдай алу;
• жаңа білімді меңгеру;
• әр іске жауапкершілікпен қарау.
Осыған орай, біздің қаржы-экономикалық пәндер мамандықтары бойынша
мемлекеттік білім стандарттары негізінде құрылған типтік жұмыс
бағдарламалары, оның негізінде дайындалған оқу жұмыс бағдарламалары,
тақырыптық-күнтізбелік жоспарлар, оқу-әдістемелік кешендер, есептер жинағы,
көрнекілік альбомдар қолданылып келеді. Мұның барлығы маман моделінің
нарықта қажеттілігін тұрғызуға бағытталуы қажет. Өйткен себебі, соңғы
кездерде білім саласында біліктілік моделінен құзыреттілік моделіне ауытқу
көп қарастырылып жүр, яғни жұмыс берушіні көбінесе біліктілік емес, құқық,
ақпарат, әлеуметтік сала жағынан құзіретті мамандар қызықтырады. Бірақ
біліктілікке қосымша құзыреттілік бірге жүрген жағдайда маман моделі жүйелі
сипатталады деуге болады.
Техникалық ғалымдар докторы Н.А.Селезнева және физико-математикалық
ғылымдар кандидаты И.Н.Медведевтің ғылыми басшылығымен Мамандарды салалы
даярлау мәселесін зерттеу орталығында Псков мемлекеттік педагогикалық
университетімен шығармашылық бірлестікте орындалған іс-тәжірибеге назар
аударатын болсақ, мамандардың негізгі, жалпы кәсіптік және арнаулы
құзыреттілігі бөлінген.
ІІ. Негізгі бөлім
1. Жобалай оқыту технологиясының ғылыми негізі мен тұжырымдамасы
Кезінде ҚР Білім және ғылым министрі болған Ж.Қ.Түймебаевтың: Біздің
болашағымыз жоғары оқу орындарының санында емес, сапалы да сұранысқа ие
білімінде екенін түсінетін кез келді деген пікірі білім сапасына
байыптылықпен қарап, оны жаттандылықтан, жасандылықтан арылтып, оқушылардың
мүддесі мен қоғам мүддесін ұштастыра алатын жаңа жүйелерді таңдауды
міндеттейді [2]. Бұл міндетті орындауда жобалай оқыту технологиясының
ұтымдылығы айқын көрінеді. Мұнда оқушының өздігінен әрекет етуіне қолайлы
жағдай жасалады: ол бағдарлама көлемінен тыс білім қорын жинауға төселеді,
сол қорды өз қажетіне қарай пайдалануға дағдыланады, коммуникативтік,
ақпараттық, проблеманы шешу, мәдени-танымдық құзыреттіліктерді меңгеруге
мүмкіндік алады.
Себебі тек сондай жүйе арқылы ғана білім алушыларды өз өмірінің әр
қадамын жобалай алуына, болашағына жауапкершілікпен қарауға, өзі мен өзінің
меңгеріп жатқан кәсібіне деген сенімін қалыптастыруға игі ықпал ете алады
[3].
Жобалай оқыту технологиясы өзінің жүйелілігінің, мақсаттылығының
нәтижесінде пәннің оқытылу сапасына тікелей ықпал ете алатындығымен,
оқушының білімі мен білік деңгейін анық та дәл көрсететіндігімен, бағалауға
оңтайлылығымен, оқушы бойындағы түрлі құзыреттердің қалыптасу дәрежесі мен
оның болашақтағы даму мүмкіндіктерін белгілеуге бағыт бере алатындығымен
ерекшеленеді. Сондықтан да бұл технологияны оқу жүйесінің жүзеге асуының
табиғи жолы ретінде оқушылардың ақыл-ойын және ойлау мен сөйлеу мәдениетін
тәрбиелеу, тұлғалық қабілеттерін қалыптастыру бағытында қолданудың маңызы
зор. Сондықтан бұл мәселе ғылыми тұрғыдан зерделеніп, оны оқушылардың өз
бетімен білім іздеу және шығармашылық қабілетін жетілдіру тұрғысынан
қарастыру қажет деген жетекші идея алынып отыр.
Педагогика тарихында жоба әдісі оқыту үдерісінде ХҮІІ ғасырдан
бастап қолданылған. 1671 жылы Парижде алғаш рет Корольдік Сәулет Академиясы
студенттер арасында ең әдемі жобаларға бәйге жариялайды. ТМД елдері
тарихында С.Т. Шацкийдің, Н.К.Крупскаяның оқыту тәжірибесінде 1905 жылдан
бастап қолданылған бұл әдіс кейіннен бригадалық әдіс деген ұғыммен
ауыстырылып, қолданыстан шығып қалғанымен, соңғы жылдары оқу-ағарту
саласында қайта жаңғыра бастады. АҚШ-тың, Германияның оқыту үрдісіне
ертеден еніп, әдістемелік құрал, дидактикалық концепция ретінде
қарастырылып келді. Оның өзіне тән ерекшелігінің айқындалуы жобалау
әдісінің білім алушының интеллектуалдық-әлеуметтік-кәсіби құзыреттілігін
қалыптастырудағы тиімділігін тануға мүмкіндік берді.
1965 жылдан бері қарай жобалау әдісі халықаралық деңгейде қолданыла
бастады. Бұл әдіске қайта оралудың басты себебін ғалымдар мәселені оның
дамуында қарастыруға мүмкіндік беретіндігімен байланыстырады, яғни білім
алушылар нақты мәселені шешу үшін әрекет үстінде бірнеше рет теорияға
үңіледі, соның нәтижесінде өз ісінің қалай орындалғанын бағалай алады, өз
қолдарымен жасалған іс оларға қанағаттанарлық, өзіне сенімділік әкеледі.
Ғалымдар бұл технологияның осы артықшылықтарына үлкен мән берген.
В.Килпатрик жобалау әдісін от души выполняемый замысел деп түсінді. Оның
ойынша, оқу әрекеттері оқытушының қатысуынсыз орындалуы тиіс. Сонда оқушы
өз әрекетінің нәтижесін көріп, өзінің қабілетін бағалай алады деп
тұжырымдайды. Ал Д.Дьюи оқушының әрекеті мұғаліммен бірлескен әрекет
болуын талап етті. Өйткені оқушының әрекетті аяғына дейін орындауына толық
білімі жетпеуі мүмкін, ол үшін мұғалім әрекетті орындаудың алдында оқушының
барлық ойлау әрекеті сатысынан өтуін қамтамасыз етуі тиіс деген пікір
айтады.
Зерттеуде жобалай оқыту технологиясы жүйе ретінде қарастырылып, қазақ
тілін сапалы оқытуда бұл технологияның тиімділігін анықтау көзделді. Соған
орай оқыту үдерісінде базалық-нормативтік құжаттардан бастап оқу-
әдістемелік кешендер, оқытудың әдістемелік жүйесі құрауыштары мен әрекет
етуші тұлғалар өзара тығыз байланыста басты мақсатты жүзеге асыруға
жұмылдырылды.
Жобалай оқыту технологиясының сапалы білім берудегі тиімділігі
оқушының жеке басының ізденімпаздық қабілетінің дамуымен байланысты
анықталады. Жобаны орындау барысында оқушының ауызша және жазбаша сөйлеу
дағдыларын дамыту өзін-өзі бақылау мен басқару арқылы саналы түрде жүріп
отырады. Осы үдерісте оқушының ерік-жігері, тілдік қабілет ресурстары,
тілдік сезімі ұштала түсіп, есте сақтау қабілеті мен сөйлеу дағдылары
жетіледі.
Жаңа кезеңде жобалай оқыту технологиясын сапалы әрі тиімді оқыту
жүйесі ретінде таңдап алудың бірнеше себептері бар. Біріншіден, бұл
технология – оқытуды үздік жүзеге асыруға мүмкіндігі мол технология.
Оқушының өз бетімен орындайтын жұмысына басымдылық беріледі. Ол оқытушының
басшылығымен және өз бетімен орындайтын жұмыс деп бөлінеді. Екіншіден,
жобалай оқыту технологиясының философиялық, гуманистік, психологиялық
мүмкіндіктері оқушының жеке тұлғасын дамытуға бағытталады. Өз бетімен пән
бойынша берілетін түрлі жобаларды пәнді орындау барысында студент білім
іздеудің өзіндік сүрлеуін қалыптастырады және ол сүрлеу оқушының өмір
бойғы білім алуы дағдыларын дамытады. Үшіншіден, бұл технологияның
артықшылығы– жоба жұмысын орындау арқылы оқушы өздігінен шешім жасауға
үйренеді, жобаның орындау логикасын анықтайды. Оқушы пәнді меңгеру
үдерісінде пәнді оқып-білудің негізгі әрі белсенді субъектісіне айналады.
Төртіншіден, бұл технология оқушының білім деңгейін дамытуға көмектеседі,
себебі ол өз бетінше әрекетке түсіп, ізденеді. Бесіншіден, бұл технология
бойынша оқушы тақырыпты өзі таңдауына мүмкіндік алады. Алтыншыдан, жобалау
аясында ынтымақтастықта, бірлікте жұмыс істеу идеясы бар. Жетіншіден,
жобалай оқыту технологиясы шығармашылық белсенділікті тудырады.
Сегізіншіден, жобалау технологиясы сабақта қолданылғанда оқытушыға да,
студентке де жауапкершілік жүктейді әрі өзіне деген сенімділігін арттырады.
Тоғызыншыдан, жобалау жұмыстары өзара жарысты, талас-пікірді, ең бастысы,
белсенділікті талап етеді. Оныншыдан, жобалау технологиясы мүғалімге де,
оқушыға да жұмысына, ғылыми дәлелдемелеріне қанағаттану сезімін, яғни
эгофакторлық сенім ұялатады.
Жобалай оқыту технологиясы арқылы пәнді меңгертудің ережесі мынадай:
тақырып (жобалық) оқу бағдарламасына сәйкес болуы керек және ол оқушының
қызығушылығын тудыруы қажет; оқытушының рөлі өзгереді, ол тек қана
ұйымдастырушы әрі кеңесші болуы тиіс; жобалай оқытудың өн бойында іздену
әрекеті, зерттеу әрекеті, талдау және жинақтау әрекеті ұйымдастырылады.
Сонымен бірге, ізденуші жеке жұмысының жобасын ұсынып, оны нәтижесінде
дәлелдеу үшін жоспар жасайды, сызба, кескіндеме, диаграммалар
пайдаланылады; талқыға ұсынылатын тақырып кең және ашық болуы қажет; жобаны
қорғау жұптық (диада), үштік (триада) және топтық шеңберде орындалуы қажет.
Осындай жұмыс тобын құру тұлғаның шығармашылық белсенділігін тудыруға
және топ мүшелерінің өзара ынтымақтастықта жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Жобалай оқыту технологиясын қолданып, проблемалық тақырыптың мазмұнын
ашу, пікірталасқа түсу, өзіндік ойларын ғылыми дәлелдеудегі мұндай оқу
ынтымақтастығын тудыратын топтық жұмыстардың мүмкіндіктері мен тиімділігі
мол. Атап айтқанда:
1. Жұп (диада) құрып, бір мезгілде бірлікте жұмыс істеуге мүмкіндік
береді.
2. Үштік (триада) құрып, бір мезгілде бірлікте және жеке даралық жұмыс
істеуге бағыттайды.
3. Шағын топ құрып, (мүмкін 4 не 6 адам) пікірталас тудыратын қарым-
қатынасқа түсу мүмкіндіктеріне ие болады.
Біздің тәжірибемізде үштік іс-әрекет ең өнімді жұмыс тобы, ол жобаға
қатысушылардың өзара ынтымақтастығы арқылы белсенді әрекет иесі болуына
әсер ететін жоба әдісі екендігі байқалды. Себебі үшінші адамға жекелей
тапсырма бермеуге де болады, ол екі адамның әңгімесіне, пікірталасына,
жобаны дәйектеуіне сырттай бақылаушы ретінде қатысушы тұлға. Сонымен қатар
шағын топ мүшелері Біреу барлығы үшін, барлығы біреуі үшін ұстанымы
бойынша жұмыс істегенде, оның тиімділігі арта түсетіні көрінді.
Қорыта айтқанда, пәнді жобалай оқыту технологиясы негізінде меңгерту,
біріншіден, білім сапасының көтерілуіне жол ашса, екіншіден, оқушының жеке
тұлғалық қабілеттерін заманауи талаптарға сай дамытуға кепілдік береді;
үшіншіден, оқу үдерісінің оқушы үшін мәнін танытып, олардың оқу
мотивацияларын дамытады; төртіншіден, оқыту үдерісінің үш мақсатын –
білімдік, тәрбиелік, дамытушылық – қатар орындаудың шарты болып саналады;
бесіншіден, қоғам талабы мен оқушы мүддесінің толық үйлесімде дамуына тірек
болады да, игерілген білім құзыреттілікке ауысады.
2. Пәнді жобалай оқыту технологиясы арқылы үйретуде қалыптасатын
құзыреттіліктер
Қазіргі таңдағы білім беру парадигмаларының білімді меңгертуден
құзыреттілік қалыптастыруға қарай ауысуы оқытудың бүкіл жүйесін: оның
мақсатынан бастап білім мазмұнын, оқыту әдістерін, ұйымдастыру формалары
мен құралдарын жаңартуды талап етеді. Сондықтан оқытудың жаңа
тұжырымдамасының ұстанымдарына негізделген оқытудың жаңа технологияларын
қолданудың өзектілігі артып келеді. Жаңа кезеңдегі дидактика ғылымының
аймағында технология ұғымы теория жүзінде біршама орныққанымен, мектеп
практикасында оларды дұрыс қолдану әлі де өз дәрежесінде болмай отырғаны
жасырын емес. Ал технология дамымайынша, оқушының оқу нәтижесін
құзыреттілік деңгейінде қалыптастыру мәселесін қозғаудың өзі артық болар
еді. Өйткені құзыреттілік– студенттің кез келген жағдайда өздігінен шешім
жасай алуы, кездескен проблемаларды тиянақты, жүйелі талдай отырып, одан
шығудың тиімді жолдарын іздестіруі, табуы, оны іс жүзіне асыра алуы.
Өзгермелі дүние жағдайына бейім мамандарды дайындау, олардың
ақпараттар ағыны толассыз қоғамда өзіне қажеттісін екшеп ала білу және
өзгелермен қарым-қатынас жасау дағдыларын дамыту, демократиялыққа бет
бұрған қоғамда өз таңдауын жасай алу, бәсекелестік өмір шартына айналып
отырған жаңа ортада өзін-өзі жетілдіре білуге, кәсіби білігін арттыра алуға
икемдеу, өздігінен әрекет ету қабілеттерін шыңдау мәселесі зерттеу
жұмысының басты бағыты етіп белгіленді. Жобалай оқыту технологиясы
негізінде пәнді меңгертуде отандық педагогикада анықталған мынадай
құзыреттіліктерді қалыптастыру көзделді:
1. Базалық құзыреттілік. Пәнді меңгертудегі ең басты құзырет ретінде
оған айрықша мән берілді. Жобалай оқыту технологиясының әрбір кезеңіндегі
атқарылатын жұмыстардың барлығы да тілдесу әрекетінің оқылым, тыңдалым,
айтылым, жазылым, тілдесім компоненттерінің бірлігі негізінде жүзеге
асырылды. Мәселен, ізденімдік жұмыстар кезеңінде оқушы қажетті
материалдарды тауып оқиды; өзіне берілетін мұғалімнің кеңестерін және керек
ақпараттарды БАҚ көздерінен тыңдап түсінеді, мүғаліммен сұхбат барысында өз
ойын, болашақ жоспарларын айтып, идеясын түсіндіреді; жоба жұмысының
жоспарын түзіп, тезистерін жазады, тұсаукесерді рәсімдейді, көпшіліктің
алдында сөйлейтін сөзінің мәтінін жазып дайындайды; өз ойын жеткізеді,
қойылған сұрақтарға жауап беру, сынға жауап беру үстінде оқытушымен,
топтағы өзге де оқушылармен тілдеседі.
2. Мектептегі пәнді оқытудың басты мақсатының бірі оқушылары түрлі
ақпараттармен жұмыс істей білуге үйрету болып отыр. Сондықтан пәнді
меңгертуде арнайы құзыреттіліктерді қалыптастыруға мән берілді. Білім беру
жүйесіне сапалық өзгерістер енгізуді көздеген В.В.Краевский мен И.Я.Лернер
білім мазмұны бойынша мәдениеттану моделін ұсынды. Бұл модельде білімді
әлеуметтік-мәдени прогреспен сабақтастыру идеясы көтерілді. Олар ақпараттық
мәдени тәжірибенің төрт түрлі компонентін бөліп көрсетті: өмір шындығының
әр түрлі салалары туралы білім жинау тәжірибесі, әрекеттің белгілі
тәсілдерін орындау тәжірибесі, шығармашылық қызмет тәжірибесі және адам
әрекетінің нысандары мен құралдарына эмоционалдылық құндылық қатынас
тәжірибесі. Осы жүйе арқылы алған білім оқушының өмірлік дағдысын
қалыптастырудың тетігіне айналады.
Арнайы құзыреттілікке ие оқушы мәліметтерді сыни тұрғыда талдайды,
соның негізінде саналы шешім қабылдайды; логикалық операцияларды қолдана
отырып, ақпараттарды өз мүмкіндігінше өңдей алады; сөйлесім әрекетін
жоспарлауда және оны жүзеге асыруда ақпараттарды талғап қолданады; тапқан
ақпараттар негізінде көздеген мақсатына сай мәтін түрлерін құрап айта
алады.
3. Кәсіби құзыреттілік – бүгінгі қоғам талабы мен білім беру нәтижесі
айқын танылатын, оқушыны болашақ мамандығына дайындауда басты рөл атқаратын
құзыреттілік. Оқушылардың өмірлік дағдыларын дамытуда ең басты тірек деп
саналатын бұл құзыреттілік бір ғана пән ауқымында емес, бүкіл оқыту
пәндерінің жүйесінде жүргізілуі керек. Себебі оқушы қазіргі оқу жүйесі
жағдайында білімді өздігінен алуға, білімді өз қажетіне, мақсатына лайықтап
қолдануға үйренсе, өздігінен ізденіп саналы білім алуға, кез келген
проблеманы шешуге дайын болады.
Жобалай оқыту технологиясының негізін қалаушы Д.Дьюи оқушының
интеллектуалдық қабілеттерін дамытудың, өз бетінше ойлауын қалыптастырудың
маңыздылығына ерекше мән бере отырып, мәселе білімді меңгеруде емес, мәселе
осы білімді игеру әрекетін ұйымдастырудың тетігін табуда екенін баса айтқан
болатын. Ал проблеманы өздігінен шешу мақсаты тікелей жобалай оқыту
технологиясы талаптарына сәйкес келеді. Өйткені проблеманы өздігінен шешуге
дайын адамның бойында өзінің танымдық әрекетін жоспарлау, ойлау жүйесінің
икемділігі, нәтижеге жетуге деген құлшыныс, өз қатесін түсіну және оны дер
кезінде жөндей білу, метатанымдық қабілет, өзгелермен тіл табыса отырып
шешім жасау жолдарын іздестіре алу секілді қабілеттер қалыптасады.
Тұлға мәдениеті – қоғам дамуының көрсеткіші, өркениетінің өлшемі.
Әлеуметтік-мәдени құзыреттілік қалыптастыру негізінде оқушы белгілі бір
сөйлеу жағдаятында өз пікірін сыпайы білдіруге, бір нәрсеге объективті
түрде баға беруге төселеді. Ол мәдениет жеке адамның тәрбиесіне, қоғамдық
ортада өзін-өзі ұстай білу қабілеттеріне келіп саяды.
2. Негізгі құзыреттілік туралы түсінік
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттердегі ғалымдардың зерттеулеріне
қарағанда кәсіби шеберліктің қалыптасуы мен даму үдерісінде екі ұғым:
құзыреттілік және құзырет ұғымдары пайдаланылып келеді. Біріншісі,
С.Ожегов сөздігі бойынша, белгілі бір кәсіби қызметке байланысты, қандай
да болсын мәселеден хабардарлық, беделділік, ал екіншісі, қандай да бір
істі жүргізетін жеке адамның, мекеменің мәселелерді шешуге, іс-әрекет
етуге, бір нәрсені істеуге құқықтылық шеңбері.
Құзыреттілік термині әдетте белгілі бір әлеуметтік-кәсіби статус
иесіне байланысты қолданылады және оның сол істі атқарудағы түсінігі,
білімі, білігінің орындалуға тиіс мәселенің нақты өз деңгейінде шешілуімен
сәйкестілігі арқылы сипатталады.
Методикалық терминдер сөздігінде Құзыреттілік (латынның competentis-
бейім сөзінен)–қандай да бір оқу пәнін оқыту үдерісінде қалыптасатын білім,
білік, дағдылар жиынтығы, сонымен қатар, қандай да бір қызметті орындай алу
қабілеттілігі, – делінген.
Орыс тілінің сөздігінде құзыреттілік термині әлдекімнің жақсы
хабардар болуы мәселесі төңірегінде берілген.
Латынның compete деген термині білу, жасай алу, дегеніне жету
деген мағыналарды береді. Бұл жалпы алғанда құзыреттіліктің мәнін
анықтайды. Кәсіби құзыреттілік категориясын айқындау үшін оларды әр түрге
айналдыру, нақтылау және жалпы логикалық ұғымға біріктіруді жүзеге асыру
керек.
Бүгінгі педагогика ғылымындағы жаңа көзқарас бойынша тұлғаға бағдарлы
үлгі балаларға білім негіздерін беруді емес, оқу және өмірлік жағдаяттарда
алған білімдерін шығармашылықпен қолдануына, түйінді және пәндік
құзыреттіліктерді қалыптастыру арқылы өзін-өзі дамытуына, қоршаған
шынайылықты түйсінуге, өзінің даралығын сезінуге, негізгі оқу және
айналасындағы адамдармен өзара әрекеттесу дағдыларын игеруге, өзінің оқу іс-
әрекетін ой елегінен өткізуге жағдай жасауды мақсат етеді.
Қазіргі өзгермелі уақытта білім берудің жай – күйі дүние жүзінде де
күрделі және қарама – қайшылықтарға толы. Қоғамның дамуы білім беру
саласынан үнемі алда болды, тіпті бұл алшақтық кейбір кездерде ондаған
жылдармен өлшенеді. Күн сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал
оқу мазмұны мен оқыту әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім
берудегі әлеуметтік қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың
арасындағы қарама – қайшылық білім беру саласының дағдарысына әкеліп
соғуда. Сол себепті мектеп мұғалімдерінің әдістемелік шығармашылығын
дамытуды педагог – мамандардың біліктілігін жетілдіру жүйесінде
ұйымдастыруды олардың кәсіби құзырлылығы негізінде жүзеге асыру қажеттілігі
туындайды.
Құзырлық тәсіл идеясы – қоғамға қандай, жеке тұлғаға қандай білім
қажет және ол қоғамның қандай қажетін өте алады. Оқушының құзырлығын
қалыптастыру бүгінгі білім беру саласының өзекті мәселелерінің бірі.
Құзырлық тәсілді, жоғарыдағы айтқанымыздай, білім сапасын арттыруды
дәстүрлі тәсілмен білім мазмұнын ұлғайту арқылы шешудің арасындағы қарама –
қайшылықтан туындаған дағдарысты жағдайдан шығарудың бір жолы деп
қарастыруға болады. Бұл тәсіл білім берудің нәтижесіне басты орын береді.
Оның сапасы алған білімнің көптігімен емес, сол білімді қолдана білуімен
маңызды. Сонда мұғалімнің кәсіби құзырлық деңгейі қандай болмақ? Педагогика
зерттеулерге жасалған шолу бұл мәселенің тарихи тұрғыда кезеңдеп дамығанын
көрсетеді. Бұл проблеманың ғылыми - теориялық тұрғыда аз зерттелуі,
мұғалімге құзыреттілігін нығайтуға мүмкіндік берілмеуі біздің біліктілікті
жетілдіру жүйесінде мұғалімнің әдістемелік шығармашылығын кәсіби тұрғыдан
дамытудың теориялық негізін жасау міндетін қойды.
Білім беруді 2015 жылға дейін дамытудың тұжырымдамасын дайындау
барысында туындаған құзырлық тәсіл тақырыбы бүгінде барлық ғылыми
педагогикалық ортада талқылануда.
Қазақстандық ғылымдар да ұлттық білім беру жүйесін әлемдік білім
кеңестігіне кіріктіру және қоғамыдқ сұраныстарға жауап беру мақсаттарына
сәйкес білім берудегі құзырлық үлесіне зерттеулер жүргізіп, оны мектеп
тұрмысына енгізу мүмкіндіктерін қарастыруда.
Құзырлық тұрғысынан ұйымдастыру педагогикалық білім беру мен білікті
жетілдіру мазмұнын жаңарту құралы ғана емес, оны қазіргі талапқа сай
ұйымдастырудың қажетті механизм ретінде де қарастыруға болады. Құзырлық
тұрғысынан ұйымдастыру білім беру мен білікті жетілдіру жұмысына
айтарлықтай өзгеріс ендіріп, оған тәжірибиелік – шығармашылық бағыт береді.
Сонымен қатар қазір негізгі мәселе Баланы қалай оқыту керек?,
Ойлауға қалай үйрету керек?, Қалай өз өмірінің менеджері болуға үйрету
керек? дегенге бағытталып отыр. 12 жылдық білім беруге көшуде мектеп
алдына негізгі үш бағыт басшылыққа алынады: оқушының жеке қабілетін,
әлеуеттік мүмкіндіктерін, ішкі қажеттіліктерді есепке ала отырып, жеке-
даралық бағытта оқыту. Бұл бағыттарды жүзеге асыру үшін мұғалім негізгі үш
компонентпен таныс болуы тиіс. Олар: инварианттық компонент–мемлекеттің
базалық оқу стандарты жүйесіндегі талаптар мен мазмұндарға жауап беретіндей
жалпы міндетті оқу жоспарының бөлімін меңгеру; профильдік
компонент–профильдік оқу стандарты талаптарының мазмұнында көрсетілгендей
оқу курстарының тереңдігін, оқылатын пәндердің өзара байланыстылығын
меңгеру; тұлғалық компонент–оқушылардың өзіндік зерттеушілік дағдыларын
қалыптастыруға байланысты арнайы таңдау курстарын, оқу жоспарларын меңгеру.
Төменгі деңгей (бейімделу)-құзыреттілік туралы түсініктері таяз,
кәсібилікке талпынысы жеткіліксіз, өз бетімен ізденуге, білімін көтеруге
ықтиярсыз, дидактикалық біліктілігі, өз қызметінің нәтижелерін саралау,
баға беру деңгейі төмен, адамдармен тіл табысуға, білім, білік, дағдыларды
игеруге құлықты емес.
Орта деңгей (репродуктивтік)-кәсіби құзыреттілік жайлы білімдері,
қызығушылықтары бар, бірақ тұрақты емес, кәсіби құзыретті мұғалім болудың
қажеттілігін сезінеді.
Жеткілікті деңгей (эвристикалық)-кәсіби құзыреттілікке деген көзқарасы
жақсы, дидактикалық біліктілігі біршама қалыптасқан, оқытудың әдіс-
тәсілдерін, технологияларын қолдануға, шығармашылықпен жұмыс істеуге
қабілеті бар, бірақ тұрақты қолдануға машықтанбаған, жұмысында жоғары
нәтижеге жету үшін қосымша материалдарды, ақпараттарды тауып, оларды
іріктей алады.
Жоғары деңгей (креативтік) - кәсіби құзыреттілікке деген қызығушылығы
тұрақты, оны өзінің кәсіби іс-әрекетінің мәні деп есептейді, білім, білік
пен дағдыларды игеруге қызығушылықтары жоғары. Педагогикалық қызметте
кәсіби-дидактикалық құзыреттіліктің қажеттілігін саналы түрде түсінеді.
Проблеманың шешімін табу, ақпараттық, коммуникативтік құзыреттіліктері
қалыптасқан, сабақтарды жобалай біледі, ұйымдастыра алады және оқытудың
түрлі әдіс-тәсілдерін, технологияларын қолданып өткізе алады, адамдармен
тез тіл табысады, ұжымда, әлеуметтік ортада беделді.
Бүгінгі күні ұлттық білім беру жүйесінің қалыптасу жағдайындағы мектеп
мұғалімі кәсіби қызметінің сапалық мазмұнына қойылатын талаптармен танысып,
оқушының үздіксіз даму үдерісіндегі әлеуметтік - мәдени ортаны бағдарлай
білетін, баланың жеке тұлғалық дамуына бағытталған білім беруді жүзеге
асыра алатын, оқытудың мазмұны мен әдістерін, технологияларын, құралдары
мен формаларын өз бетінше ізденіспен саралап, шығармашылықпен пайдалана
алатын педагог болу керек екенін өздерінің міндеті ретінде түсінді.
Проблемалардың шешімін табу (өзіндік менеджмент), ақпараттық,
коммуникативтік құзыреттіліктердің қалыптасу жолдарын іздестірді.
Тұжырымдар жасауға мүмкіндік берді:
1. Қазіргі қоғам сұранысының талаптарына сай оқушының кәсіби-
дидактикалық құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігі еліміздің
әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бет бұрып, соған сәйкес білім
берудің парадигмасының өзгеруі және бүгінгі күнгі әлеуметтік-
экономикалық жағдайы мен болашаққа қарай ұстанған бағыты білім
беру мекемелерінің жаңа бағдарын анықтап, мамандардың
құзыреттілігін көтеруді талап етіп отырғандығына байланысты болып
отыр.
2. Оқушының кәсіби-дидактикалық құзыреттілігі - әлеуметтік сұранысқа
сай заңды құбылыс, өйткені тұтынушылар жоғары деңгейде сапалы
білім беру мектептерін таңдауға мүмкіндік алады, мұғалімдердің
кәсіби біліктілігі – сол мектептің бәсекеге қабілеттілігінің
көрсеткіші, түлектердің білім сапасында, тәрбиесінде, жаңа
ақпараттық технологияны меңгеруінде, олардың бойынан пәндік және
түйінді құзыреттіліктердің көрініс табуында бір мектеп пен екінші
мектеп арасында бәсекелестік болады.
3. Болашақ мұғалімдерінің кәсіби-дидактикалық құзыреттілігін
қалыптастырудың әдіснамалық негіздерін анықтауда тұлғаға бағдарлы,
әрекеттік, жүйелілік, ақпараттық, мәдениетнамалық және
құзыреттілік тұғырлар басшылыққа алынды. Тұлғаға бағдарлы тұғыр
оқушының кәсіби-дидактикалық құзыреттілігі қалыптасуында оларды өз
ісінің субъектісі ретінде сезінуіне, өзіндік әлеуетін, сапаларын
аша білуге және дамытуға ықпал етеді. Іс-әрекеттік тұғыр болашақ
мұғалімнің іскерлігінің, жасампаздығының, қайраткерлігінің
қалыптасуына түрткі болады. Жүйелілік тұғыр оқушының білім
мазмұнын сапалы меңгеруін, білім, білік, дағды және тәжірибесін,
тұлғалық даму деңгейін сипаттайды және өз ісін жүйелі де сапалы
ұйымдастыра білуіне үйретеді. Оқушының кәсіби-дидактикалық
құзыреттілігін қалыптастыруда құзыреттілік тұрғыдан келу
дайындықтың мазмұнын таңдауға және мақсатын белгілеуге, нәтижелі
білім беруде пәндік және түйінді құзыреттіліктерді айқындауға
себеп болды. Мәдениетнамалық тұғыр болашақ мұғалімнің қоғаммен,
адамдармен қарым-қатынастағы мәдени қатынастардың негізі ретінде
олардың адамилық, өркениеттік сапаларын дамытуға ықпал етеді.
Ақпараттық тұғыр қазіргі заман талабына орай болашақ мұғалімнің
кәсіби-дидактикалық құзыреттілігін қалыптастыруда ақпараттық
сауаттылығын, ақпараттық телекоммуникативтік технологияларды
қолдана білу қабілетін дамытуға себепші болады.
4. Оқушының кәсіби-дидактикалық құзыреттілігін қалыптастырудың
теориялық негізі біртұтас педагогикалық үдеріс, оқыту үдерісіндегі
пәнаралық интеграция, құзыреттілікті қалыптастыру, инновациялық
теорияларына сүйенеді.
5. Оқушының кәсіби-дидактикалық құзыреттілігінің қалыптасуы
әдіснамалық, теориялық, әдістемелік және технологиялық
компоненттердің бірлігінде және өлшемдер мен көрсеткіштердің
негізінде жасалған құрылымдық – мазмұндық – үдерістік модельге
байланысты.
Заман талабына сай қазақстандық білім беру жүйесінің ескі моделіне
үлкен өзгерістер енгізіледі деп күтілуде. Соның бірі ғылыми жұмысқа жаңадан
кіріскен жас зерттеушілердің бойында проблеманың шешімін таба білу
құзыреттілігін қалыптастыру. Жас зерттеушілер алдынада ізденудің
әдіснамалық құрылысын құру, тәжірибелік деректерді таңдау сияқты ғылыми
жұмысты зерттеу барысында, т.б. сұрақтар туындайды. Мұның бәрі зерттеу
жұмысының сапасын төмендететін түрлі қателіктерге ұрынбау үшін қажет.
Біздің зерттеулер мұндай қателіктер іздеу тақырыптарының ашылмауы;
мысалдардың қысқа беріліп, түбегейлі түсіндіріліп, ізденушінің ғылыми ойын
түсінбеуі; жаңалық пен теория мәнінің ерекшеленбеуі; ғылыми терменологияның
сақталмауы, мақұлданған терминдердің орнына ауыз екі, тұрмыстық лексиканың
қолдануы; жасалған жұмыстың берілуіндегі ғылыми стильдің бұзылуы, кіріспе
мен іздеу бөлімінің қорытындысы мен негізігі бөлімнің мазмұнын бере
алмауынан ғылыми зерттеудің негізігі мәнінің көрінуі мүмкіндігінің жоқтығы;
іздеу тақырыбына мүлдем қатысы жоқ әдебиеттер мен мақалалардың қолдануы,
еркірген әдебиеттердің қате әрі қолданылатын үлгілердің ауытқи дайындалуы,
стильдік, орфографиялық, синтаксистік қателердің көптігі; ізденушінің
зерттеуіндегі ұсынған жаңалығының пайдалану дәрежесін бағалайтын құрылғы
кей кезде жеке тұлғаның даму әсерін анықтауға мүмкіндік бермеуі; зерттеу
тапсырмаларының тәжірибе барысында толық көлемде шешілмеуін көрсетеді.
Ғылыми зерттеу жұмысының орындалуы тұлғалық, интелектуалдық, психологиялық,
күш жігер мүмкіндіктерімен жасалуымен сипатталады. Мұндай мүмкіндіктер жас
зерттеушінің құзыреттілік мазмұнын құрайды. Зерттеушінің құзыреттілігі
жоғарылаған сайын ғылыми зерттеу жұмысының деңгейі жоғары болады.
Құзыреттілік анықтамасы әдебиетте білім мен мүмкіндіктің
бірігуінің, зерттеу еңбегінің нәтижесінің, жеке тұлғаның сапасын жалпы
мәдениет пен істің күрделі мәдени жиынтық түрлерін іске асыра алуын,
адамның өзгелермен қажетті байланыс құрып, оны сақтай алуын, тағы басқаны
білдіреді. Жас зерттеушілердің құзыреттілгін нәтижелі ғылыми зерттеу ісін
іскеасыру және оның сапсына жауап беру жолындағы тұлғаның психологиялық,
теориялық, әдіснамалық, технологиялық дайындығының бірігу бағыты.
Білім беруді жаңарту – үнемі алға қарай ұмтылу мен дамыту үрдісі,
білім беруде кезең-кезеңмен өтетін және алынған нәтижелерге сәйкес
түзетулер енгізіп, талданатын өзгерістер.
Қазіргі кезде қоғамның әлеуметтік-экономикалық өміріндегі түбірлі
өзгерістерге байланысты білім жүйесінде және оның мазмұны мен оқыту
технологиясында да өзгерістер болып жатыр. 12 жылдық оқытуға көщу
Қазақстандық білім беру реформасының стратегиясының міндеттерін ойдағыдай
шешуге мүмкіндік береді. Қазақстан Республикасының президенті Н. Ә.
Назарбаев Қоғамның нарықтық қарым-қатынасқа көшу кезінде саяси-
экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ
ғасырды құрушы, іскер, өмірге икемделген, жан-жақты, мәдениетті жеке
тұлғаны қалыптастыру-біздің басты мақсатымыз-деп өзінің Жаңа әлемдегі жаңа
Қазақстан атты Жолдауында тұжырым жасады. Қазіргі өскелең талап бойынша
әрбір оқу пәні бойынша білім,білік және дағдыны ғана игеру оқушы
құзыреттілігі үшін жеткіліксіз болып табылады.
12 жылдық білім берудің мақсаты: өзінің және қоғамның мүддесіне өзін-
өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге
бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны
дамыту және қалыптастыру.
Құзыреттілік-оқу нәтижесінде меңгерген білім мен дағдыны тәжірибеде
қолдана алу, проблеманы шеше алу, яғни оқушы дайындығының сапасын
сипаттайтын жаңа сапалық белгісі. Білім берудің негізгі нәтижесі ретінде
мектеп түлегі оқушыда, яғни жеке тұлғада төмендегі құзыреттіліктер болуы
тиіс:
Кесте 1 Жеке тұлғаның негізгі құзыреттілігі
Құндылықтарды бағалау құзыреттілігі- жаңа қоғам өмірінде өз ролін таба
білу, біліктілігі, азаматтық белсенділігі, саяси жүйені түсіну, ең алдымен-
өз жерінің, Отанының патриоты болу.
Мәдениеттану құзыреттілігі-өз халқының және әлем елдерінің мәдениетін
түсіну, білу, бағалау, жалпы адамзаттық мәдениеттің жетістіктері мен
этномәдени құбылыстарды тану.
Оқу-танымдық құзыреттілігі-оқушының әрекеті мен өзіндік оқу-танымдық
процесін қамтамасыз ететін кешенді құзырлылық. Әлемдік ғылымның бағытын
ізденушілік-зерттеушілік әрекет арқылы игеру.
Коммуникативті құзыреттілігі- адамдар мен өзара іс-әрекет және қарым-
қатынас жасау тәсілдерін білу, түрлі әлеуметтік топтармен жұмыс істеу.
Ақпараттық-технологиялық құзыреттілігі-өз бетінше іздей білу, талдау,
таңдап алып өзгерте білу, ақпараттық технологияны игеру.
Әлеуметтік еңбек құзыреттілігі- жанұяда, еңбекте, экономикада, саяси,
қоғамдық азаматтық тәжірибе мен білімге ие болу. Әлеуметтік- қоғамдық
жағдайларға нақты талдау жасап, шешім қабылдай білу.
Тұлғаның өзін-өзі дамыту құзыреттілігі-өзіндік қадір-қасиет сезімін
ұйымдастыра білу, өз мүмкіндігін нақты даму жоспарларымен салыстыра білу.
Осындай жеке тұлғаны дайындау үшін мектеп оқушының өзі де бірнеше
құзыреттілікті игеруге міндетті:
Кесте 2 Мұғалімнің негізгі құзыреттіліктері
Айрықша назар аударатын мәселе-мұғалімнің ақпараттық құзыреттілігі.
Ақпараттық карым-катынас технологиясын игеру әр маманнан талап етіледі.
Ақпараттық ресурс-ақпарат көзін алу үшін мультимедиялық, электрондық оқыту
проблемаларын меңгеру қажеттігі туындап отыр. Әрбір мұғалім өзінің
электрондық әдістемелік жүйесін құруға ұмтылуы тиіс. Оқушының танымдық,
шығармашылық қабілетінің ресурс (қоғам байлығы) ретінде дамытылуы үшін
мұғалімнің өзі де шығармашылық жұмыспен айналысуы тиіс. Ұлы ағартушы
А.Байтұрсынов Бала оқытуда жақсы білемін деген адам әуелі балаларға
үйрететін нәрселерін өзі жақсы білуі керек-деген.
Жеке тұлғаның дүниетанымын дамытудың ең тиімді жолдарын іздестіру
барлық уақытта да өзекті мәселе болып саналады. 12 жылдық білім беру
оқытудың мақсатына, құрылымына, мазмұнына, әдістері мен құралдарына маңызды
жаңартулар мен өзгерістерді енгізуді талап етеді.
ХХ ғасырдың басында Ахмет Байтұрсынов Мектеп керектері атты
мақаласында ... ең әуелі мектепке керегі – білімді, педагогика,
методикадан хабардар мұғалім. Екінші, оқыту ісіне керек құралдар қолайлы
болуы керек. Құралсыз іс келмейді. Құралдар қандай болса, істеген істе
сондай болмақшы,- дейді. Оқыту ісіне қажет басты құрал оқулық болса керек.
Оқулық арқылы баланың білімі, жеке тұлға ретінде жан-жақты дамуы,өзіндік
көзқарасының қалыптасуы мен ой-өрісінің кеңеюі жүзеге асады.
Бүгінгі күні біздің ұрпақ таңдауына шексіз мүмкіндік туған заманда
өмір сүріп жатыр. Бүгінгі оқушыны әлемде болашағына таңдау жасап, ұтымды
шешім қабылдай алатын, сондай-ақ өзінің өміріндегі өзгерістер ағымына
икемделе білетін қабілетіне байланысты өмір сүру тәртібі күтуде.
Оқыту процесін ұйымдастыруда 12 жылдық мектептің оқу жоспарына алдымен
жасөспірімнің жан дүниесін құнды мазмұнмен толықтыруға жағдай жасайтын жаңа
оқу пәндері еңгізілді. Оқыту процесі жеке тұлғаға бағдарланған оқыту
принципіне негізделіп, баланың жеке ерекшелігіне қарай қоғамдағы
өзгерістерге бейім даму мүмкіндігін қарастырады.
Оқулықтың мазмұны да оқу бағдарламасының мазмұнына сәйкес. Оқулық
мазмұнында ұлттық ерекшеліктер ескерілген, химиялық элементтердің периодтық
жүйесі, қышқылдардың, негіздердің, тұздардың суда ерігіштік кестесі мен
есептерді шығару үлгісі берілген. Оқулықтардың мәтіндері әдеби тіл
нормаларына сәйкес, тілдік құрылысы жағынан дұрыс ойластырылған, оқушының
түсінуіне мүмкіндігі мол, қосымша мәліметтер, әсіресе химия ғылымының
тарихы өте жақсы берілген. Мәтіннің түсініктемелері оқушының қабілетін
ашуға көп септігін тигізеді, теориялық, тәжірибелік білімдерді толық
береді. Алдымен негізгі түсініктемелер, содан кейін қосымша түсініктемелер
қарастырылған. Негізгі мәтін қосымша және түсініктеме мәтіндер арқылы
ғылыми түрде нақтыланған және бұрыңғы оқулықтарда болмаған кез келген
оқушының өзі үйден жасай алатын үй эксперименті берілген.
Негізгі құзыреттілік сала ерекшелігіне қарамастан барлық мамандар
бойынан табылу керек деп қарастырылған, себебі құзыреттілік маман
біліктілігінің негізін құрайды, оның ішінде:
• ақпараттық;
• коммуникативтік (қатысымдық);
• әлеуметті – құқықтық құзыреттілік көрсетілген.
Ақпараттық құзырет – мамандардың компьютерлік білімділігі, жаңа
ақпараттық технологияларды қолдана алу (мультимедия, электронды пошта,
Интернет) мүмкіндігі.
Коммуникативтік құзырет – бірлесіп жұмыс істеуді бағалау, адамдар
арасындағы сенімділік, бірін-бірі түсіну, тыңдау, сыйлау, этикет сақтау,
дәстүрді білу, дау жан-жалды шеше алу, бұзылған қатынастарды түзету, өз
қателігін түсіне білу, топпен жұмыс жасай алу, орындаушылардың жұмысын
дұрыс ұйымдастыру, басқару шешімдерін таба алу және қолдана білу
қабілеттері.
Әлеуметті-құқықтық құзірет - өз елінің азаматы ретінде өзнің және
қоғам мүшелерінің әлеуметтік қызметтерінің маңызын түсіну, қоғамдық
міндеттерге тұрақты қарау, мемлекет нышандарын білу, адам құқығын жете
білу, қажетті жағдайларда оларды қолдану, өзіне жауапкершілік арту жатады.
Осы жоғарыда аталған үш құзіреттілік барлық азаматтар үшін, олардың
мамандығына, білім деңгейіне, тұратын жеріне қарамастан негізгі қажетті
қасиеттер болып саналады.
Болашақ мамандарының құзіреттілік деңгейінің жетістігін бағалау үшін
колледждің соңғы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz