Педагогикалық білім берудің үздіксіз жүйесін сипаттау
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 – 8
1. Тарау. ХХІ ғасырдағы жоғарғы білім мен ғылымның өзекті
мәселелеріне теориялық талдау.
1.1 Ашық білім беру жүйесіндегі ғылыми білімдендіру іс- әрекеті ... ... .9 –
13
1.2 Қазақстандағы жоғарғы білім мазмұнының жеке аспектісінің өзгертілу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 4– 22
1.3 Үздіксіз білім беру жүйесіндегі сапалылық процестің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 23 – 32
2. Тарау. Жоғарғы оқу орнындағы студенттерді дайындауда иновациялық
оқыту технологиясын пайдаланудың жүйелік моделін құру.
2.1 Жоғарғы білім берудің иновациялық моделін интегративті негізде
жобалау.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...33 – 41
2.2 Қазіргі кездегі әлеуметтік педагогикалық білім берудің жүйелі
приоритеті.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .41 – 47
2.3 Жоғарғы оқу орнындағы оқу процесіне әлеуметтік педагогтың
бейімделуінің негізгі аспектілері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47 – 52
3. Тарау. Қазіргі білім беру жүйесінде иновациялық процесс барысында
әлеуметтік жұмыстың интеграциялану технологиясы.
3.1 Жаңа әдістемелік жүйемен эксперементтік оқыту нәтижесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53 – 56
3.2 Е.А Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университеттінің оқу
әдістемелік және ғылыми өндірістік кешен мен педагогикалық
кадрларды қайта дайындаудың сапасын арттыру басқармасы ... ..57 - 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60-64
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...65-67
Қосымшалар.
Кіріспе.
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың көкейкестілігі
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы төңірегінде Республиканың көптеген жоғары оқу орындарында
жаңа инновациялық технологияны еңгізу, кредиттік жүйеде оқыту мен алыстан
білім беруді жүзеге асыруда. Соңғы білім беру орталығында жаңа үрдіс-
педагогикалық инновация орын алып отыр. Инновация ұғымы ең бірінші XIX
ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет
элементтерін, екінші ел мәдениетіне еңгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым
әтнографияда әлі күнге дейін сақталған. Инновация термині қазірде білім
берудің теория-практикасында кеңінен қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл
терминнің нақты анықтамасы белгілі бір категория ретінде берілмеген.
Көптеген ғылыми педагогикалық еңбектерде инновация ұғымын білім беру
жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті
деп сипаттайды.
Педагогикалық инновацияға үш блок түсініктер мен идеяларды еңгізуге
болады:
• жаңалықты жасау классификациясы, жаңалық критерийлері;
• оларды қабылдау проблемасын зерттеу, педагогтардың берген бағасы,
• жаңаны білім беру жүйесінде қолдану.
Яғни, педагогикалық үрдіс дегеніміз педагогикалық жаңалықтардың
динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми негізде қолдану.
Жаңару-бұл әдіс (жаңа тәсіл, бағдарлама, ә дістеме т.б.).Ал инновация осы
үрдістің негізі-жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың
тұтастық қызметі. Кез-кслген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ уақытша жоспарға
жатады. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады.
Кейінгікезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу тәрбие ісіне жаңалықтарды
еңгізіп,тарату мәселесін қарастырды.
Педагогикалық инновацияның негізгі міндеті - еңгізіліп отырған
жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды. Инновациялар классификациясы
негізінде білім беру мекемелерінің қызметіндегі туындайтын
саналыпедагогикалық ой-идея жүйесі жатыр. Сонымен, мұғалімнің
инновациялықәрекетке көшуі бірден-бір көкейкесті мәселе деп есептейміз.
Мектепте білім берудің динамикалық үрдісі мүғалімнің шыгармашылықты,
инновациялықәрекетті талап етеді. Мұндай талап етушілікте, байланыста
мұғалімнің дәстүрлідеңгейімен, қазіргі мектеп, қоғам қажет ететін
шығармашылықты, жаңашылмүғалім арасында қарама-қайшылық туындайды.
Дипломдық зерттеу жұмысымыадың мақсаты: Қазақстандағы жоғары білім
мазмұнының жеке аспектісінің өзгертілу жолдарына талдау жасай отырып
білімнің мазмұны мен құрамына жаңашылдық көзқараспен қарау, үздіксіз білім
беру жүйесіндегі сапалылық процестің негізгі бағыттарын жете зерттеу
арқылы, адамның шығармашылық потенциалын сақтау мен дамытудың жаңашыл
технологиялары мен тұлғаның өз іс-әрекеттерін қоғамдағы өзгерістерге сай
бейімдеу жолдарын қарастыру
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың міндеттері:
• іргелі білімді кеңінен меңгерген, бастамашыл, еңбек рыногы мен
технологиялардың ауысып тұратын бейімделген, командада жұмыс істей
білетін жаңа тұрпатты маман даярлау;
• білім беру процесін демократияландыру арқылы жоғары білім берудің
барлық жүйесінің сапалы білім беру қызметін ұсынуға деген уәждемелерін
күшейту;
• жоғары оқу орындарын басқарудың жаңа принциптері мен практикасын
қалыптастыру, стратегиялық жоспарлау жүйесін еңгізу;
• бетке ұстар жоғары оқу орындарын дамытуға обьективті жағдайлар жасау;
• студенттердің сапалы білім алуға деген құқықтарын нығайту, жоғары оқу
орны басшыларының сапалы білім беру қызметін ұсыну жауапкершілігін
анықтайтын тетіктерді әзірлеу мен еңгізу;
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың ғылыми болжамы:
• жоғары оқу орындарының қызметіне қоғамдық бақылауды күшейту
арқылыазаматтық қоғамның талаптарына сәйкес жоғары оқу орындарын
басқаружүйесін жетілдіру;
• үздік жоғары оқу орындары арасында кәсіптік кадрларды даярлауға
арналғанмемлекеттік тапсырысты бөлу тетігін еңгізу;
• оқу процесін ұйымдастырудың технологиясын өзгерту және білім
алушыларды оның мүддесіне бағындыру, оқытушылар арасындағы
бәсекелестікті құру;
• жоғары оқу орындарының қызметіне қоғамдық сенімділікті күшейту үшін
олардың қаржы-шаруашылық қызметінің ашықтығын қамтамасыз ететін
шаралар қабылдау;
• сапалы білім беру қызметін ұсыну үшін, ұйымдық құқықтық нысандарына
қарамастан, жоғары оқу орындары басшыларының жауаптылығын көздейтін
заңнамалық нормаларды еңгізу;
• жоғары оқу орындарында білім беру қызметін көрсетулердің сапасын
басқару жүйесін және жекелеген бағдарламаларды, кадрлар даярлаудың
бағыттарын,сондай-ақ жоғары оқу орындарын түұтастай халықаралық
аккредиттеуді еңгізуді ынталандыру;
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың обьектісі:
Білім беру саласында да әлеуметтік көмекті қажет ететін обьектілердің
болуы әлеуметтік педагогтың бірден-бір іс-әрекетінің бағыты болғандықтан,
білім беру салаларында тұлғада, топта, ұжымда өзінің, қоғамдағы әлеуметтік
статусының тиянақталуына көмекті әлеуметтік педагогтан қажетсінеді.
Дипломдық зерттеу жүмысымыздың методологиялық негіздеріне тұжырым
жасайтын материалдар мен құжаттарттар:
Білім беру саласындағы өткен ізденістер мен тәжірибелерге сүйене отырып
келешекте (XXI ғасыр) оқу жүйесін дамытудың мынандай кейбір үрдістерін атап
өтуге болды:
• оқу саласын демократияландыруға байланысты Қазақстан Республикасындағы
құжаттар;
• гуманизациялау және гуманитарландыру процестеріне байланысты ғылыми
зсрттеулерді талдаудан өткізу.
• жоғары білім, ғылым және өндіріс салаларын жұмылдыру.
• халықаралық ізденіс пен тәжірибелерді есепке ала отырып Қазақстан
Республикасындағы Концепцияларды жасау.
• оқу саласына байланысты аймақтық Қарағанды Департаментінде қабылданған
бағдарламасына байланысты ұсыныстар беру т.б.
• мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және ұлттық психологиялық
ерекшеліктерін есепке алу;
• жоғары білім орындары мен келешек мамандардың өмірге қөзқарасы
араларындағы байланысқа зер салу т.б.
Дипломдық зерттеу жүмысымыздың теориялық, практикалық мәні:
• адам-қоғам-табиғат арасындағы үйлесімділікті жаңаша
қалыптастыратындүниетану үрдістеріне қөзқарас өзгеріп, субьектінің
ойлау жүйесін мәдиниеттітұрғыдан жетілдіру;
• білім берудің әдісі мен мазмұнын оқушылардың іскерлік, жігерлілік,
қабілетінжәне жаңашылдық қасиеттерін қалыптастыратын методологиялық
әдістерге бағыттау;
• пәндерді оқыту барысында адамның рухани байлығына, өнегелілігіне,
істегенісіне әлеуметтік жауапкершілікпен қарауына көңіл бөлу;
Жоғары оқу орнындағы білім беру жүйесінің негізгі міндеті-басқару
орталықтарына, жоғары және орта мектепте қоғамдық саяси орталықтар мен
онеркәсіптерге қабілетті де ойшыл, жаңашыл, бәсекешіл, әлемдік интернет
жүйесіне қосылып дербес компьютерлермен жұмыс істей алатын еліміздің жарқын
болашағын ойлайтын қазіргі өмір талабына сай іріктелген таңдаулы мамандар
дайындау. Білім беру - тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағлұмат берудің
жолдары. Білім алудың негізі-оқу. Білім беру ісі (жалпы және арнайы жүйесі)
шеберлікке, дағдыға баулиды, белгілі бір кәсіпке, мамандыққа үйретеді.
Жоғары оқу орнында дамыта оқытудың функциясын арттыруға бағытталған
оқытудың жаңа формалары мен әдістерін қолдануда студенттердің өздік
жұмыстарын жандандыру, олардың шығармашылық қабілетін дамытудың өзекті
мәселелері соңғы жылдары баспасөз беттерінде жиі жазылып, талқыланып жүр.
Дамыта оқыту-оқытудың интегралдық үлгісі негізінде құрылған біртұтас
педагогтік жүйе, онда ізденіс іскерлігі басым болады да, ал әдістер мен
принциптер жүйелері дамыта оқыту принципінің мәнділігін ескеріп құрылады.
Қазақстан Республикасының Евразиялық аймаққа кіруі, XXI ғасырға аяқ басуы
ел Президентінің Қазақстан-2030 атты стратегиялық бағдарламасына сәйкес
жаңа техника мен технология үрдістерінің дамуы келешекте жоғары оқу
орнындағы білім беру қандай бағытта өрбуі керек деген өзекті мәселе
туғызады. Дүниежүзілік тәжірибеде мемлекеттің саяси-әлеуметтік,
экономикалық деңгейін бағдарлау үшін адамның даму индексі деген ұғым
пайдаланылады. Бұл ұғым негізінен үш құраммен сипатталады:
• ұзақ өмір сүру.
• білімділік,
• өмір сүру деңгейі.
Біріншіден, Кеңес үкіметі тұсындағы оқу тәсіліне көз жүгіртсек,
негізінде психологиялық, педагогикалық және әдістемелік мәселелерге көңіл
аударылып, сыртқы саяси, экономика, демография және ұлттық жағдайларға мән
берілмеді. Екіншіден, білім беру жүйесінде әр адамның ортадағы алатын орны,
ойлау дәрежесі, моральдық, этикалық деңгейлер есепке алынбай, оқу үрдісі
алдын-ала жоспарланған, орталықтан тағайындалған бағдарламамен іске асты.
Соның салдарынан мамандықтардың саны көбейіп, жоғары оқу орны қабырғасынан
шыққан мамандардың төмен деңгейдегі дайындығына әкеліп соқты. XX ғасырда
бұрыннан негізі бір ғалымдардың әр салаға жіктелуі, осыған сай тар ауқымды
мамандардың дайындалуы олардың бір-бірін түсінбеушілікке мәжбүр
етті.Қазіргі жоғары білім беру жүйесіндегі әлеуметтік жұмыстың жаңашылдық
интеграциялық оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай
алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті
күн тәртібіне қойылған ділгір мәселелердің бірі екендігіне дау жоқ. Жалпы,
интеграция дегеніміз пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде нақтылы
түрде іске асыру. Сондықтан да интеграция мен пәндердің өзара байланысы
ұғымдарын мәндес ұғым ретінде түсінуге болмайды. Интеграция тұтастықты
қалыптастырып, білімді жүйелеу мен жинақтауда әртүрлі ғылымдарды
біріктіреді.
М.Берулова өз еңбектерінде оқу пәндері интеграциясының бірнеше деңгейі
бар екендігін атап көрсеткен:
• Пәндерді кіріктіру негізінде кешенді ғылым пайда болады.
• Дидактикалық біріктіру деңгейі. Бұл деңгейдегі оқу пәндерінің
интеграциясы үнемі жүзеге асырылып, өзара бірлесіп әрекет етуші
пәндер өз мәртебесін өз тұжырымдамасы негізінде сақтайды.
• Пәндердің өзара байланысының ең төмеңгі деңгейі. Пәндердің өзара
байланысы деңгейі оқушылардың білімін зерттеу, талдау, жүйелеу сияқты
негізгі дидактикалық міндеттер арқылы шешіледі.
Жоғары білік пен білім кеңістігі үшін интеграциялану барысының бағыты
мен бағдары көкейкесті мәселеге айналды. Президенттің Қазақстан халқына
Жолдауының: Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті
экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшіндеп аталуының өзінде де үлкен
мән жатыр. Ендеше, бұл білім жүйесінің ұлттық саясат деңгейіне көтеріліп,
мемлекеттік басқарудың маңызды тетігі мен кепілі ретінде барған сайын
басымдық таныта береді деуге негіз бар. Жоғары білім кеңістігі халықаралық
байланыстың өзекті жемісі болғандықтан да бұл процесс осы салада ерекше
қарқынмен дамып, тез сіңісіп айналымға түседі. Білім беру саласы мен
білімнің негізі барған сайын интеграцияланып, интернационалдық сипат алып
барады. Білім беру саласындағы әлеуметтік жұмыс мемлекеттің әлеуметтік
саяси іс-әрекетінің жеке жүйелік іс-әрекет түріне айналып отыр. Білім беру
саласына әлеуметтік қызмет көрсету бірнеше факторларға тікелей байланысты.
Білім беру жүйесінің реформалануы әртүрлі жүйелік өзгерістерге енуі т.б.
процестері экономика, саясат, діни, қоғамдық құрылымға жалпы мемлекеттің
ішкі және сыртқы тіршіліктеріне тікелей байланысты болғандықтан әлеуметтік
қызмет көрсету халыққа білім беру саласында ең негізгі проблеманың біріне
жатады. Өйткені әлеуметтік педагог өзінің атқаратын әлеуметтік жұмыс арқылы
тұлғаның әлеуметтенуі, қалыптасуы, дамуына бірден-бір ықпал ететін маман
болып табылады. Білім беру мекемесіндегі желістердің сақталуы, аймақтық
және көп профилділіктің негізгі басты фактор болуына мүмкіндік туғызды.
Білімдендіру маркетингіндегі механизмін еңгізу, білім беру бағдарламаларын
басқару және білімдендіру стандартындағы мониторингінің тұрақты түрде
бекітілуін бөліп
көрсетеді. Интеграциялық процесс негізінде оқу бағдарламалық құжаттың
жасалуында қолданатын алгоритм әрекеті:
• бастауыш кәсіби білім мен орташа кәсіби білім берудегі мемлекеттік
ГОСТстандартқа талдау жасау.
• мамандардың кәсіби квалификациялық сипатын жете зерттеу.
• оқу жоспарының интеграциялық өнделуі;
• оқыту мазмұны мен жоспарын таңдау;кәсіби дайындықтың түрлері мен
әдістеріне бақылау жасау.
Мемлекеттік стандартқа сәйкес бастауыш және кәсіби білім беруде жұмыстың
мазмұны, түрі, әдістері және кезеңдеріне байланысты өзгерістер еңгізу:
• оқу жоспар жұмысының өнделуі;
• мамандықтардың квалификациялық сипатын өңдеу;
• жобалау, стандартизация мақсатын анықтау;
• білім беру мазмұнын таңдау;
• оқу бағдарламаларын құруда, жалпы білімдендірудегі кәсіби дайындыққа
бағыттылығын нығайту, күшейту.
Әлеуметтік жұмыс білім беру саласының кез-келген формасында әртүрлі
көлемде жүргізіледі, яғни білім беру саласында да әлеуметтік көмекті кажет
ететін обьектілердің болуы, әлеуметтік педагогиканың бірден-бір әрекетінің
бағыты болып табылады. Осыдан білім беру салаларында тұлгада, топта, ұжымда
өзінің қоғамның әлеуметтік статусының тиянакталуына көмекті әлеуметтік
педагогтан алады. Қазіргі таңда өңделген іс-әрекет болжамдар ғылыми
техникалық және технологиялық жетістіктерімен әрі докалды, әрі глобалды
масштаб ретінде тығыз байланыстылығын айта кеткен жөн. Болашақтың үздіксіз
және іс-әрекет агенті білім саласы болып табылады. Білім әрбір жеке
тұлғаның тұлғалық қасиетін анықтайды, айта кететін болсақ, білімін,
дағдысын, әлемге деген көзқарасын, мінез-кұлық приоритетін, жалпы айтқанда
қоғамның рухани, адамгершілік, экономикалық өркениеттің потенциалын
анықтайды. Демек, білімнің өзі глобалды спецификалық ерекше қоғамдық
көрініс ерекше кең таралған терең дамыған сонымен қатар болжамдық
зерттеудің қатысуымен тығыз байланысты.
Интеграцияның негізгі мақсаты-мемлекеттің экономикалық реальды
мүмкіндігі қазіргі әлемдік стандартқа сәйкес кадрларды дайындау жүйесінің
жақсаруы мен ғылыми перспективалардың көбірек дамуымен қалыптасуына қажетті
жағдай туғызады:
• жеке адамның интеллектуалдық және мәдени жағынан жетілудегі, таңдап
алған қызмет саласында жоғары білім мен мамандық алудағы қасиеттерін
қанағаттандыру;
• жоғары білікті мамандар, ғалым-педагог, кадрлар даярлау;
• іргелі, қолданбалы ғылыми зерттеулер мен тәжірибе конструкторлық
жұмыстарды ұйымдастыру мен жүргізу;
• түрлі салалардың басшы қызметкерлері мен мамандарын қайта даярлау және
олардың біліктілігін арттыру болып табылады.
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың әдістері:
• Анкета, тест, эксперимент,әңгіме;
• Жоғары кәсіби білім берудегі мемлекеттік стандартқа ГОСТ талдау жасау.
• Жоғары оқу орындарының оқыту мазмұны мен жоспарын бақылау.
• Кәсіби дайындықтың түрлері мен әдістеріне бақылау жасайтын
мемлекеттікнормативтік актілерді қарастыру.
• Жоғары білім беру бағдарламаларын кұруда, жалпы білімдендірудегі
кәсібидайындыққа бағыттылығын нығайту, күшейтуге қажетті халықаралық
талаптарды салыстырып көрсету.
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың базасы: Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды
Мемлекеттік Университетінің Инновациялық орталығы, оқу әдістемелік және
ғылыми өндірістік кешені мен педагогикалық кадрларды қайта дайындаудың
сапасын арттыру басқармасы.
Біздің дипломдық зерттеу жұмысымыздьң құрылымы төмендегідей: Кіріспеден,
3 Тараудан, 8 баптан, қорытынды, әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
Бірінші тарауда: XXI ғасырдағы жоғары білім мен ғылымның өзекті
мәселелері; ашық білім беру жүйесіндегі ғылыми білімдендіру іс-әрекеті;
Қазақстандағы жоғары білім мазмұнының жеке аспектісінің өзгертілу жолдары;
үздіксіз білім беру жүйесіндегі сапалылық процестің негізгі бағыттары.
Екінші тарауда: жоғары оқу орнындағы студенттерді дайындауда инновациялық
оқыту технологиясын пайдаланудың жүйелік моделін құру;жоғары білім берудің
инновациялық моделін интегративті негізде жобалау;қазіргі кездегі
әлеуметтік педагогикалық білім берудің жүйелі приоритеті; жоғары оқу
орнындағы оқу процесіне әлеуметтік педагогтың бейімделуініңнегізгі
аспектілері;Үшінші тарауда: Қазіргі білім беру жүйесінде инновациялық
процесс барысында әлеуметтік жұмыстың жаңашылдық интеграциялану
технологиясы;жаңа әдістемелік жүйемен эксперименттік оқыту нәтижесін
талдау; Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дың оқу әдістемелік және ғылыми
өндірістік -кешені мен педагогикалық кадрларды дайындаудың сапасын арттыру
басқармасы.
1.тарау. XXI ғасырдағы жоғары білім мен ғылымның өзекті мәселелеріне
теориялық талдау.
1.1. Ашық білім беру жүйесіндегі ғылыми білімдендіру іс-әрекеті.
Қазіргі ғылымда жалпы ғылыми техникалық міндеттер мен ғылыми зерттеу
технологиясының сипаты білімнің ғылыми сапасының жоғары деңгейде дамуымен
сипатталады.
Осындай ғылыми - техникалық міндеттерді шешу үшін білімнің әртүрлі
саласы бойынша мамандарды едәуір қорға қатыстыруды талап етеді.
Ғылыми зерттеудің тиімділігінің жетіспеушілігінің себебі дәстүрлі
ұйымдардағы мамандардың ғылыми жұмыстарының сипаты әртүрлі коммуникативтік
мәселелер болып табылады. Сонымен бірге ғылыми орталықтардың географиялық
бөлінуі, академиялық мобильділікті төмендету факторы болып табылады.
Ақпараттық технологиялар мен телекоммуникациялық кұралдардың дамуы ғылыми
білімдендіру бағдарламасының сапалы денгейінің негізін кұрайды.
Телекоммуникациялық қорлардың жетіспеушілігіне қарамастан, қазір осы
технологиялар ұжымдағы ғылыми практикаға еңгізіліп жатыр.
Қазіргі уақытта ақпараттық және коммуникативтік технологияны (И и КТ)
адам Іс-әрекетінің барлық әртүрлі аймақта пайдаланылады.Соның ішінде білім
жүйесінде ақпараттық және коммуникативтік технология біздің елімізде және
шет елде әртүрлі ақпараттық ресурстар түрлерінің жан-жақты қолайлы
жағдайларын қамтамасыз етеді.
Бұл ашық білім беру жүйесінің дамуына жағдай туғызады. Қашықтықтан
(дистанционного) оқыту - осы білім беру түрінің жүзеге асыру формасының
бірі ретінде танылады. Психология-педагогикалық талдау жүзінде және
практикалық тәжірибе көрсеткендей ашық білім беру жүйесінің даму процесі
көптеген фактормен тығыз байланысты. Соның ішінде білімнің әр аймақтарын
тиімді дидактикалық қамтамасыз ету, сонымен қатар қазіргі жағдайда
ақпараттық жүйені пайдалану.
Дидактикалық және ашық білімнің құрылу процесі қашықтық білім берудің
жақтастары ретінде танылып өз алдына белгілі бір міндеттерді талап етті, ол
жан-жақты теориялық жұмыс және іс-жүзінде (практикалық) тексеріс жүргізу
болып табылады. Сонымен бірге күрделі жұмысты дайындықтан өткізу қажет. Бұл
бағыттың әдістемелік бағытын білімнің гуманитарлық парадигмасын құрайды.
Демек, білім алушының жеке адамгершілік кұңдылық бағытын қалылтастырып,
сонымен қатар қазіргі жетістіктерді атап айтсақ педагогика, антропология,
психология, медициналық инженер, педагогика, еңбек технологиясы,
информатика, кибернетика, эргономика, экология және т.б. ғылыми білімнің
салаларын қамтиды.
Ашық білім беруді дидактикалық қамтамасыз етудің жобасын жасап, оны
пайдалануда келесілерді қатыстырып атап өту қажет:
• ашық білім берудің педагогикалық тиімділігі;
• дистанциялық білімнің ақпараттық білімдендіру ортасының
компоненттерімен өзара байланыс;
• білімді ақпараттандырудың негізгі аспектісі;
• ашық білім мен дидактиканы жобалап және қабылдау процесіндегі
педагогтың міндетті түрде қатысуы;
• ашық білім мен дидактикалық педагогикалық процесте өнделуі мен
пайдаланудың бір деңгейде болуы;
• ашық білім мен дидактиканың дербестілігін, бейімдеу қабілетін, моделін,
вариативтілігін, эволюциясын, икемділігін, талабын орындау.ж) Нақты
жағдайды ашық білім мен дидактиканың зардабын болжамдау;
• оқушылар мен педагогтың дидактикалық оқыту жағдайларындағы өзара
байланыс ерекшелігі.
Қашықтықтан оқытуды дидактикалық қамтамасыздандыру - бұл
білімдендірудің мақсаты, міндеті және оқуды ақпараттандырудың әртүрлі
тәрбиелік негізімен өзара байланысқан комплексі, сонымен қатар психология,
педагогика, информатика, эргономика және т.б. ғылымдардың талабымен
өңделген. Оқушылар мен педагог арасында қарым-катынастық рөлді орындай
отырып педагогикалық процесте ашық білім дидактикасы келесі қызметтерді
атқарады:
• ұйымдастырушы;
• оқытушы;
• коммуникативті түзетуші;
• рефлексивтік;
• болжамдық болып табылады.
Ашық білім беру дидактикасын ақпараттық, білімдендіру ортасында бір
бөлімін кұраушы ретінде қарастыра келе оның мазмұны
Қазақстан Республикасының білім стандартының талабымен өңделеді. Сонымен
қатар қашықтықтан оқытудың негізгі ерекшелігін көрсетеді. Мысалы: мақсатқа
бағытталған, белсенді білім алушылардың өзіндік жұмысы, педагогтың
ақпараттық ролі және т.б.
Ашық білім дидактикасын құруда әрбір жеке білім алушылар үшін оқытудың
жеке даралық білімдендіру шеқарасында қажетті жағдайларын қамтамасыз ету.
Өзіндік бақылау мен өзін-өзі бағалау сұранысын қанағаттандыру ашық білім
дидактикасы режимінде қолайлығы мен психологиялық тиімділігін камтамасыз
ету.
Ашық білім дидактикасының құрамына, құрылымына әртүрлі мазмұндағы оқыту
ақпараты, (мәтіндік, кестелік анимациялық видео және аудиоматериалдар және
т.б.). Соның ішінде оқыту процесін компьютерлік жабдықтауға жағдай жасау.
Зерттеулерде көрсеткендей компьютермен қолдауды жобалау және құру-бұл
күрделі әрі бағалы процесс. Қазіргі уақытта педагогикалық практикада
компьютерлік қолдау, электрондық оқулық, компьютерлік оқулық, жалпы
компьютерлік курс жеке компьютерлік бағдарлама және т.б.
Жалпы компьютер курсының бағдарламасы-әдістемелік қамтамасыздандыру-бұл
арнайы ақпараттық білімдендіру ортасының жалпылары үшін құрылады. Ол білім
алушылардын өзіндік танымдық педагогикалық іс-әрекетте дидактикалық
мақсатты жүзеге асыруға арналған. Әрине ол педагогикалық коммуникациялық
ортада білім алушылар үшін педагог компьютер, білім алушылар және т.б. Ол
педагогикалық сахнаданкөмекші компьютерлік бағдарлама кешені, оқу ұсынымы,
курс жұмысы бойынша жетекшілік ету. Компьютерлік бағдарлама, 3 негізгі
бөлімнен тұрады:
• арнайы (басқарушы) бағдарлама студенттер мен білім алушылардың нақты
жалғастыруын көрсету;
• әртүрлі оқу және анықтамалық құжат теориялық және практикалық мазмұны
барр бағдарлама;
• меншікті бағдарламаны басқару
Практика жүзінде оны құру және пайдалану дидактикалық функцияны
орындауда келесілерді бөліп қарастыруға болады:
• демонстративтік (иллюстрация, түсінік және т.б.);
• тренинг (шығармашылық дағды мен шеберлікті дамыту және т.б.);
• модельдеу зерттеу ортасының кіріспелік процесі көріністі иммитациялау;
• бақылаушы, диагностика, аралық қорытынды бақылау т.б.);
• технологиялық процедура ЦКК кеңейту;
Жобалау және кұру келесі этаптар бойынша орындалады:
• нақты білім аймағында электрондық оқу құралын талдау соның
педагогикалық тиімділігін және ЦКК топтық қалыптасуындағы шешім
қабылдауын бағалау. Кестенің жобасын орындауын өндейтін өндеуші;
• оқу пәнінің мазмұнын талдау оны толық түрде пайдалану;
• ЦКК мақсаты мен міндетін тұжырымдау;
• ЦКК кестесін өндеу (техникалық тапсырма).
• Педагогикалық сахнаны дайындау. а) мазмұнды блок, б)мотивациялық блок,
в)операциялық блок.
• білім алушылардың оқу іс-әрекетін басқару алгоритмін өңдеу және
технологияны өңдеу.
• жеке немесе комплексті компьютерлік бағдарлама және инструменталды
ортаны таңдау әрі бағалау;
• қосымша (сервистік)бағдарламаны құру;
• Жалпы ЦКК кұру;
• ЦКК қорғауш жүйесін өңдеу;
• нақты педагогикалық процесте ЦКК-ға эксперименталдық өңдеу;
• ЦКК мазмұнына өзгерістер еңгізу эксперименталдық мәліметтерге талдау
жасау педагогикалық сахна және коммуникациялық сахна бағдарламалық
қамтамасыздандыру.
Білімнің қоғамдағы ролі туралы 1988 жылы Парижде өткен Нобель
лауреаттарының XXI ғасырдың табалдырығында атты конференциясында былай
делінген. Білім басқарудың бір түрі ретінде жекелеген адамдармен қатар
барлық халыққа бірдей тиісті болуы қажет. Заманның жаңа даму сатысында
білім беру жүйесі қоғамның жаңа экономикалық саясат, әлеуметтік және
интеллектуалдық деңгейіне сәйкес келуі тиіс.
Кеңес үкіметі тұсындағы оқу тәсіліне көз жүгіртсек, негізінде
технологиялық, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік мәселелерге
көңіл аударылып, сыртқы саяси, экономика, демография және ұлттық
жағдайларға мән берілмеді.
Сол себептен ғалымдармен педагогтардың алдындағы келесі мәселе-іргелі
ғылымдардың тұтастығын айқындап, оны әрі қарай жаратылыстану, гуманитарлық
ілімдердің тұтастығымен ұштастырып, жалпы келешекте біртұтас-іргелі білім
берудің негізін жасау. Бұдан оқулықтарға талдау жасап, сын көзбен қарап,
оқу сапасын биік деңгейге саралап (дифференциация) терең мазмұнды жаңа оқу
құралдарын жасау, мәселелері туындайды. Оқу үрдісіне жаңа бағыт беріп, оның
даму жолдарын XXI ғасырдың талабына сәйкес айқындау үшін білім берудің
әртүрлі салаларына білім және ғылым, білім және адам құқы, білімнің қоғам
дамуындағы әсері, білім беру барысындағы жаңа технология т.б. талдау
жасалып қорытындылану қажет. Білім беру саласындағы өткен ізденістер мен
тәжірибелерге сүйене отырып келешекте XXI ғасырдың оқу жүйесін дамытудың
мынадай кейбір үрдістерін атап өтуге болады:
• оқу саласын демократияландыру;
• гуманизациялау және гуманитарландыру;
• жоғары білім, ғылым және өндіріс салаларын жұмылдыру;
• халықаралық ізденіс пен тәжірибелерді есепке алу;
• оқу саласына аймақтық көзқарас;
• мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және ұлттық психологиялық
ерекшеліктерін есепке алу;
• жоғары білім орындары мен келешек мамандардың өмірге көзқарасы
араларындағы байланысқа зер салу.
Аталмыш үрдістерді жүзеге асыру мақсатында XXI ғасыр мүддесіне сәйкес
оқу сапасын дамытуда өкімет саясатын басшылыққа алатын білім берудің жаңа
үлгісін кіргізу қажет.
Бұдан адамның қоғамдағы жетекші ролі, алатын орны, ізденіс пен зерттеу
нәтижелерінде алған білімді қорытындылау арқылы қажет -жаңалықтарды өмірге
лайықты түрде еңгізу шаралары жаңа оқу жүйесін -жасауда. Яғни, адамның
инновациялық қасиеттері кең түрде ескеріліп инновациялық білім беру
саласында негізгі шарттардың бірі болуы қажет.
Алғаш рет 1979 жылы Рим клубына арнайы дайындалған Үйренуге шек жоқ
деген баяндамасында, білімнің қоғам дамуындағы роліне және оның келешекте
адамзат пен қоғамның мәдени даму арасындағы қайшылықты жеңудегі маңызына
тоқтала келіп, оқу жүйесінде қаракеттер мен өмірдің байланыстарына ерекше
көңіл бөліп инновациялық оқыту деген ұғым еңгізді. Инновациялық білім
беру жүйесін төмендегіше анықтауға болады:
• адам-қоғам-табиғат арасындағы үйлесімділікті жаңаша қалыптастыратын
дүниетану үрдістеріне көзқарас өзгеріп, субьектінің ойлау жүйесін
мәдениетті тұрғыдан жетілдіру;
• білім берудің әдісі мен мазмұнын оқушылардың іскерлік, жігерлік,
қабілетінжәне жаңашылдық қасиеттерін қалыптастыратын методологиялық
әдістерге бағыттау;
• -пәндерді оқыту барысында адамның рухани байлығына, өнегелігіне,
істеген ісіне әлеуметтік жауапкершілікпен қарауына көңіл бөлу;
• -субьектінің алған ғылыми білімін, оның әлеуметтік тұрмысын және
іскерлікқабілетімен ұштастыра қарастыру.
Қазақстандағы білім беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуы қазақ
мемлекеттілігінің құрылу кезенінең бастап ұзақ уақыт бойы елдегі болып
жатқан сияқты саяси әлеуметтік және мәдени өзгерістердің көрсеткіші болып
табылады.
Білім беру жүйесі тарихы азаматтық тарихпен біте қайнасып және оның
түбегейлі көріністері қоғамдық дамудың айтарлықтай барлық жақтарын
қозғағанын атап өтуге болады. Әр түрлі тарихи кезеңдердегі қоғамдық –
мемлекеттік құрылыстың өзгеруі аз ба, әлде көп пе тікелей білім беру
жүйесіне әсерін тигізеді.
Қазақстандағы білім беру жүйесі өзінің қалыптасуы барысында екі кезеңді
басынан кешті.
Өз мемлекетіміздің құрылуы қазақ халқының бұған дейінгі дәуірлердің
логикалық жалғасы болып табылатын рухани мәдениетінің дамуы үшін маңызы
зор. Оның негізіне мектеп пен медресе арқылы жүзеге асырылған ағартушылық,
білімділіктің де алатын орны аз емес. Өкінішке орай, білім берудің шығу
көзі, соның ішінде мұсылман мектептерінде оқытудың мазмұны мектеп пен
медресе тарихы. Қазақстандағы тарихи – педагогикалық ғылымды обьективті
және толық ашылмаған. Бұл ғалым тарихшылар үшін нақты айналысуды қажет
етеді
Қазіргі жағдайда Қазақстандағы білім беру жүйелерінің даму жолдары мен
XX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың 1-ші жартысындағы білім беру
және мәдени үрдістердегі әлеуметтік салдар туралы қалыптасып қалған
көзқарастар мен дағдыны қайта бағалап, қайта қараудың маңызы ерекше.
Қазақ халқының мәдени жетістіктерінің бағасы, соның ішінде 1917 жылғы
төңкеріске дейінгі білім беру, ағарту саласы кеңес кезеңіндегі педагогика
ғылымында Қазақстанның Ресейге қосылу контексінде беріледі.
Қазақстанның Ресейге қосылуының алғашқы жылдарында аудармашыларға,
әкімшілік басқару жұмысшы кадрларына үлкен сұраныс, қажеттілік байқалды.
Ресей мен оның аймақтарында капитализмнің қарқында дамуы, әлеуметтік-
экономикалық қайта жанданудың тереңдеуі, халық бұқарасының ағартуға,
мәдениетке ұмтылысы Қазақстан тұрғындарының білім алу деңгейі мен бағытын
басқаша айқындайтын жаңа типті білім беру мекемелерін құру үшін обьективті
алғы шарттарын жасады.
1.2. Қазақстандағы жоғары білім мазмұнының жеке аспектісінін өзгертілу
жолдары.
Қазақстандағы білім берудің дамуының екінші кезеңі – (XVIII-XX ғ. басы)
қазақ жерінің Ресей империясының құрамына ену кезеңімен байланысты.
Қазақстанда білім беру жүйелерінің қалыптасуы Ы.Алтынсарин есімімен
тікелей байланысты.
Дегенмен экономикалық және әлеуметтік сипаттағы қиыншылықтарға
қарамастан XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасыр басында Қазақстанда кәсіби білім
беру негізі қалыптаса бастады. Оның бастауында Ы.Алтынсарин тұрды. Кәсіби
білім беру негізін оқушылар ауылшаруашылық мектептерде, мұғалімдік
семинарияда, қолөнер мектептерінде алды.
XIX ғасырдың соны мен XX ғасырдың басын Қазақстандағы білім беру
жүйесінің өзіне тән элементтері мен қалыптасу кезеңі деп есептеу керек.
Мұсылман мектептерімен қатар Қазақстанда білім беру жүйесінің негізі болып
табылатын басқа да білім беру мекемелерінің түрлері қалыптасып дамыды.
Кеңес дәуіріне дейінгі Қазақстандағы білім беру жүйесінің тек өзіне сай
ерекшеліктері бар. Олар қоршаған табиғи ортаға, әлеуметтік – экономикалық
жағдайларға, тарихқа, мәдениетке, эьностық тіліне оның дәстүрлік іс -
әрекетіне және т.б. факторларға байланысты.
Қазан төңкерісінен кейінгі білім жүйесінің дамуы жаңа кеңестік
мемлекеттің қалыптасуының әлеуметтік – экономикалық жағдайларға, тарихқа,
мәдениетке, этностық тіліне т.б. факторларға және де мәдени
ерекшеліктерімен байланыстырылады.
Қазақстан білім жүйесі дамуының өзіндік ерекшеліктері бар. Оқу
орындарының жаңа жүйесін таңдауда негізгі басымдылық бастауыш мектептке
бағытталады.
Мектеп құрылымымен қатар республикада қарастырылып отырған кезеңде орта
кәсіби мектептің одан әрі кеңеюіне және жоғары мектептің қалыптасуына
бағытталған үлкен жұмыс жүргізілді. Кеңес үкіметінің 1921 жылдың 2
қыркүйегінде қабылдаған Жоғары оқу орындары туралы ереже жоғары білім
берудің мақсаттары мен міндеттерін, оның ұйымдық құрылымын айқындаған
алғашқы жарғысы болып есептеледі.
Сондықтан пән мұғалімдері экономика мен басқару негіздерін тек теориялық
тұрғыда біліп қоймай, экономикалық есептеулерді жүргізе білуі тиіс.
Сол себепті де қазіргі таңда экономикалық және әдіснамалық білімдерді
біріктірген мамандар даярлау қажеттігі туындауда. Өйткені экономикалық
білім негізінде ұқыптылық, іскерлік, біліктілік сияқты қасиеттер
қалыптастыруға болады және соның нәтижесінде оқушы қоғамның қай саласында
болсын экономикалық сауатты түрде ойлап, іс-әрекет етуге дағдыланады.
Жалпы білімді сапалық деңгейге көтеру мүмкіндіктері ол әрбір тарихи
кезеңде қоғамда туындаған талаптарға сай жасөспірім ұрпаққа берілетін
білімнің мәніне жаңа сипат беріліп, жаңа ұстанымдар негізінде
ұйымдастырылады. Бұл жеке мемлекеттің білім жүйесіндегі реформалармен
жалғасады. Жүргізілетін реформалар тереңдігі, ауқымы сол қоғамның білім
мәні бойынша алған ұстанымына байланысты.
Егемендік алғаннан бері жылдары білім беру жүйесінде, оның ішінде жалпы
білім беруде оң өзгерістер болып жатқаны көпшілікке мәлңм. Жүйелі түрде
жүргізілген кешенді іс-шараларды төмендегідей топтауға болады:
• білім беретін оқу орындарының әлеуметтік институт ретіндегі міндеттері
мен құқықтарын жетілдіру;
• білім беру саласын, қаржыландыру жүйесін жетілдіру (оқу орындарын
қаржыландырудың көп арналылығы, қаржыландырудағы дербестік, ішінара
шаруашылық дербестігі);
• жалпы білім беру жүйесінің қалыптасып қалған дәстүрлі құрылымы мен
мазмұның жетілдіру және жаңарту (стандарттар, оқу әдістемелік
кешендер);
• әр түрлі оқу орындарын (меншігіне, ұйымдастыру ерекшелігіне, бағытына
қарай) құруға әр түрлі технологиялар арқылы оқу үрдісін шығармашылықпен
ұйымдастыруға еркіндік беру арқылы педагогикалық қауымның белсендігін
арттыру.
Алайда, бұл істер бүгінгі таңдағы білімге қойылып отырған жаңа талаптар
тұрғысынан жеткіліксіз болып отыр. Өйткені, білім саласындағы жүргізіліп
жатқан іс-шаралардың нәтижелігіне кедергі болып отырған факторлар бар.
Мысалы, жалпы білім беру жүйесінде толық мағынада шешуі болмай жүрген
мәселелерді бірнеше топқа жинауға болады.
Олардың біріншісіне білімді демократияландыру ұстанымын толық –іске
асыру механизмінің жоқтығын айтуға болады. Дәлірек айтсақ, білімді
басқарудағы орталық пен жергілікті ұйымдардың атқаратын міндеттерінің
арақатынасын айқындаудың аяқталмай қалғандығы, мектептердің педагогикалық
ұжымдарының білім мазмұнының жылжымалы бөлігін айқындаудағы еркіндігінің
болмауы.
Екінші бір ойландыратын мәселе: бүгінгі таңда жалпы білім беру
жүйесіндегі жасөспірімге берілетін білім құрамы мен көлемі. Себебі пәндік
ұстанымда құрылған білім мазмұнының көлемі бастауыш буында 9-11, жоғары
буында 17-20 міндетті пәндерді оқытуға бөлінген уақыт негізінде анықталып,
баланың танымдық мүмкіндігінен асып кетті.
Ал құрылымы жағынан жеке ғылым салалары бойынша нақтыланған оқу пәндер
жиынтығымен айқындалып, пәндік, білім, дағды арқылы сипатталуы да бүгінгі
сұранысқа сай келмей тұр. Келесі өзекті мәселе – білім сапасын қадағалау
жүйесінің жоқтығы. Қолданыстағы бес балдық жүйенің, негізінен, төртеуі
пайдаланылады.
Сонымен қатар оқушының алған біліміне қойылатын бағаның мұғалімнің
субьективтігінің әсері бар екенін ескерсе, оның обьективтігі де
ойландыратын мәселе. Осы тұста оқушы жетістіктерін ағымдағы бағалаумен қоса
тәуелсіз ұйымдарын аралық, қорытыңды бағалаудың жеткіліксіздігінде айтқан
жөн.
Бұл бағыттағы басты мақсат – экономикалық білім мазмұны мен білімге
қойылатын талаптарды анықтау, экономика пән мұғалімдерін даярлау
бағдарламасын жасау мәселелеріне көңіл бөлу, егемен еліміздің экономикасына
өз үлесін қосатын экономикалық сауатты азаматтар тәрбиелеу.
Экономикалық білім беру барысында ақпараттық технология құралдарының
алатын орны зор.
Электронды машиналар негізінен, төтенше жағдайлар кезінде де қандай
тапсырмалар болсын тиісті шешімдердің түрлі нұсқаларын аса жылдамдықпен
ойдағыдай шешіп бере алады. Әрине, мұндай жағдайда адам жаналыққа құштар
болады және оның шешімдерінің түрлі нұсқаларын іздестіреді. Өйткені адам
тек автоматиканың сақшысы ғана емес, оның бақылаушысы әрі жүргізушісі де.
Қазіргі ақпарат ағыны мен компьютерлік технологиялардың заманында тек осы
талаптарға сай маман ғана табыс биігінен көріне алады. Ал мұндай маман болу
терең де сапалы білімді талап етеді.
Қазақстанда соңғы оң жыл ішінде жоғары білім беру жүйесіде, жоғары оқу
орнының қаржыландыру іс-әрекетінде, білімдендіру қызметіндегі жеке меншік
секторының дамуы, мемлекеттік стандарттауда, талапкерлерді қабылдау
технологиясы мен ережесі сферасында үлкен өзгерістер болды.
Осы өзгерістерге талдау жасай отырып, соңғы кезде осы өзгерістің бір
бөлігі децентрализациялауға, ал басқасы-жоғары білім беру жүйесін
децентрализациялауға бағытталған.
Жоғары білім беру жүйесін децентрализациялауға бағытталған, жоғары оқу
орнын қаржыландырумен байланысты, осы саладағы жеке меншік секторының
дамуындағы өзгерістер. Білім беру жүйесіндегі орталықтанған өзгерістер.
Білім беру жүйесіндегі орталықтанған өзгерістері децентрализацияға
байланысты туындаған мәселелерді өз уақытымен шешу.
Бұл мемлекеттік бірыңғай стандарттар, жоғары оқу орындарын аттестациялау
мен аккредитациялау, лицензиялау мен сыртқы бақылаудың басқа да құралдары.
Сондықтан қазіргі кезеңде келешекте жоғары білім беру жүйесінде өзгертуде
нақты сауал қоюымыз керек. Оның ішінде бұл децентрализациялауға бағытталады
ма, мемлекет өзіне тиісті міндеттерді алады ма, бұлардың ішіндегі ең
маңыздысы-білімдендіруді мемлекеттік қаржыландыру мен жоғары оқу орындарын
ғылыми зерттеу іс-әрекеті. Қазіргі уақытта білім беру жүйесінде көптеген
шешілмеген мәселелер бар, ол мемлекеттік және жеке меншік,
Университеттік деңгейдегі сияқты аралас мәселелер. Білім беру
жүйесіндегі маңызды мәселе мемлекеттік деңгейде шешілетін мәселе оның
ақпаратты қамтамасыз етуі болуы керек. Қазіргі кезде келесідей көрсеткіштер
көрсетілген:
• әлеуметтік-экономикалық (еңбек нарығындағы олардың сұранысына сәйкес
мамандарды бағыт және сала бойынша дайындау масштабы);
• экономикалық (қаржылық), білімдендіру қызметіндегі экспорт және
импорт,тұрғындардың төлем қабілеті;
• демографиялық (тұрғындардың аймақ бойынша сан құрамы);
• академиялық (тұрғындардың білімдендіру туралы белсенді ақпараты);
Үздіксіз білім беру жүйесінің қажетті дамулары жоғары оқу орындарында
мамандарды сапалы дайындау т.б. бірыңғай білім беру жүйесінің статистикасын
құру. Соңғы уақытта жоғары білім мекемесінде оқитын студенттердін санының
өсу тенденциясы бақылануда. Бір жағынан-бұл жоғары білім берудің кеңділігі
мен мәртебесінің жоғарылануын куәландырады, ал екінші жағынан мүмкіншілік
табалдырығының төмендеуі.
Соңында студенттердің төмен дайындығы туралы және жоғары білім туралы
дипломның жеңіл қол жетерлік құжатқа айналғандығын айтады. Ақылы білім беру
қызметінде болатын жоғары оқу орындарында ақылы негізде оқитын студенттерді
үлгермеуіне байланысты жиі оқудан шығаруды шешеді.
Жоғары мектеп дамуыныц барлық проблемаларын төмендегідей топтарға бөлуге
болады:
• экономикалық, жоғары оқу орнындағы ақылы білімге тұрғындардың
қаражатының жетіспеушілігі, олардың кірістеріне байланысты;
• адамгершілік, саяси, идеялық қоғамдағы микросезіну мен микро бағыттылық
пен байланысы;
• әлеуметтік, қоғамдағы жұмыскерлерімен, студенттердің ата-аналарымен,
суденттердің қарым-қатынасын қамтамасыз ету;
• кәсіби, бұл мамандарды дайындау құрылымын бір мамандықпен бірнеше
мамандарды байланыстыру мен іздестіру;
• ғылыми әдістемелік-студенттерді оқытудағы әртүрлі бағыттар мен
байланыстар;
• жоғары оқу орындардың ішіндегі, жоғары оқу орнының дамуын, құрылымын
міндетті түрде қарастыру;
• жоғары оқу орнының ұйымдық ішкі байланыстарын қамтамасыз ету, оның
ішінде мемлекеттік органдармен;
• психологиялық, тұрғындардың білімге деген негізгі қарым-қатынасын
сипаттайды;
• моралдық адамгершілік, студенттер мен оқытушылардың білімге, оның
сапасына, моралдық климаттың қалыптасуына қарым-қатынас ретінде;
• интернационалды білім, әртүрлі әлем елдеріндегі жоғары оқу орнындағы
студенттер, аспиранттар, профессорлармен пікір алысады;
• бәсекелестік, бітірушілерді әлемдік нарықтағы интеллектуалды өнімдерге
бәсекелестік;
• жоғары білім даму мәселесін қарама-қайшылық жүйесі арқылы анықтаймыз.
Ол оның мазмұнын дұрыс түсінуге мүмкіндік береді.Бірінші суреттегі
қарама-қайшылық жиынтығы көрсетілген:
• басты қарама-қайшылық мамандықтардың қоғамда дамуының обьективті
сұраныстары мен негізделеді;
• қазіргі қоғамда мамандардың дамуынсыз өзінің жетістіктеріне жете
алмайды.
Сонымен бірге осындай мамандарды дайындау саны мен сапасының қарқынды
өсуі белгілі сұраныстарға сәйкес келеді. Осы проблеманы шешуде мамандардың
өзі де ылғи да қажетті қарсылық пен міндетті көңіл бөлмейді.қарама-
қайшылықтың қалғандары сыртқы және ішкі, ал осы топтардын өзі негізгі және
қосымша болып бөлінеді.
Мемлекеттің бәсекелестік қабілеті елдің халықаралық аренадағы рөлі мен
беделінің артуынан, мемлекеттің өз азаматтарының өзекті мәселелерін шешу
қабілетінен, мемлекет ұсынатын қызметтер сапасының артуынан көрінеді. Соның
бірі – ұлттық бәсекелестік қабілеті. Ол бірінші кезекте оның білімділік
деңгейімен анықталады.
Сыртқы қарама – қайшылық Басты қарама - Ішкі қарама - қайшылық
қайшылық
Негізгі Негізгі
а) Эканомикалық – тұрғындардыңҚоғамдағы а) Оқыту әдістері мен
төлеуге қаражаты жететін мамандарға сұраныс.ғылыми әдістемелік
инвестицияны алудағы Мамандарды классикалық дистанционды
мүмкіндіктері мен оларға дегендайындаудағы қоғам және т.б.
сұраныс және оқу құны. мүмкіндіктері. б) Ұйымдық басқару
б) Әлеуметтік – тұрғындардың жүйесінің демократизациясы
білім алуға сұраныстары мен мен центролизациясы.
мемлекеттік мамандарды в) Моралды адамгершіліктік
дайындауға көмек беру. арасындағы оқыту сапасына
в) Идеялық-адамгершілік- деген парақорлықпен
партиялық бірлестік жеке күресу.
топтар мен қалаған міндеттері. г) Қосымша.
г) Кәсіби қоғам сұранысындағы д) Жоғарғы оқу орнының
мамандарды дайындау құрлымы: кірістері мен
-адамның физиологиялық жұмыскерлердің еңбек
мүмкіндіктерімен әртүрлі ақысы.
мамандықты бір түрде
біріктіру:
- психологиялық білім
алушылардың қиындықтарымен
тиімділігі.
е) басқару жоғары оқу орнының
автономділігі мен қоғам
тарапынан бақылау:
ж) бәсекелестік әлемдік
республиканың жергілікті
жерлерде мамандарды сапалы
дайындау.
Аталған мәселелерді шешу жолдары мен мазмұнын қарастыруды
анықтаймыз.Экономикалық мәселелердің мәнін оны құраушы міндеттердің
көмегімен ашып көрсетуге болады. Олардың ішінде: жоғары оқу орнындағы
қаражат сүранысы жаңа құралдарды алу ақпарат құралдары арнайы класстар,
шағын мекеменің әдебиеттер құралдары және т.б. өсуде.
Аталған құндылықтардың көлемінің өсуі оқудың құнына тікелей әсерін
тигізеді. Ауыл шаруашылығындағы кризистік кезеңдегі тұрғындардың кірістері
мен қаражаттарын жоғары оқу орнында қамтамасыз етеді. Ресейге қарағанда
Қазақстанда оқудын құны төмен,ал АҚШ-қа қарағанда Ресейде төмен және т.б.
Бұл кездегі заңдылық яғни тұрғындардың кіріс деңгейі жоғары оқу құны
жоғары-жас мамандарды дайындау деңгейі жоғары. 2 топ мәселесі қоғамдағы
адамгершіліктік-идеялық-саяси бағытын дамуымен байланысты.
Демократиялық қоғам (1995 жылы Қазақстан Республикасының
конституциясының 2 бабы) принциптері келесідей: барлық халықтың
экономикалық дамуындағы қоғам бірлестігі мен қоғам тұрақтылығы,
қазақстандық патриотизм, демократиялық әдістер мемлекеттік өмірдегі маңызды
мәселені шешу әлеуметтік сипаттағы күрделі міндет болып табылады. Кедейлер
мен байлар қатері үшін 2 элитарлық білім беру жүйесі мәселесі көп айтылып
жазылган, бірақ та әлемдік бірлестіктер осындай қиындықтарды шешуге
көптеген шешімдерді қабылдайды. Олардың ішінде: жоғары мектепте оқитындарға
несие бөлінген, жоғары мектептерде әртүрлі мәселелерге көңіл бөлінген.
Жоғары мектепте оқитын балалардың физикалық түрдегі сынақтары азайтылған.
Жеке топтағы студенттерге стипендия бөлінген (жетімдер, мүгедектер) сонымен
қатар ерекше талантты жастарға, жоғары оқу орнындағы заңдылық және
физикалық түрде салық көлемінің төмендетуіне мамандарда стипендия төлемей-
ақ мемлекеттік тапсырыс ретінде көмек көрсетіледі.
Сонымен қатар қалған әртүрлі жоғары оқу орындарындағы бітірушілердің
білім клубтарына мүмкіндік беруі. Мамандар ассоциациясы Альма-матер дамуы
құрамына бағытайды. Мамандарды кәсіби дайындау мәселесі мәдениеттің дамуы,
қоғамдағы ғылыми техникалық динамикасымен байланысты. Бітіруші мамамдар
құрылымы қоғам сұранысына сәйкес болмайды және еңбек нарығы бұл
қатынастарды реттеп отырады.
Бірақ мүндай нарықтағы жиі араласулар жас мамандарға өте ауыр тиеді.
Әрине қазір ТМД-да, соның ішінде Қазақстанда, техникалық және технологиялық
мамандар есебінен заңдылық және экономика аймағында мамандарды дайындау
күрт төмендеуде.
Мәселені келесідей түрмен шешуге болады: мамандардың динамикасын жоғары
оқу орнынды көтеру, жаңа мамандықтар бойынша дайындауды ұсыну, басқа
мамандықтар бойынша дайындауды тоқтату, қабылдауды жабу керек, еңбек
нарығында кәсіпорын болып саналмайды, ал жоғары оқу орнына қажетті
мамандарға тапсырыс беру, мемлекетке жоғары квалификациялы мамандар
мониторингіне сұраныс беру.
Қоғамды толғандыратын тағы бір кәсіби дайындау міндеті кәсіпорынға тек
қана дәрігер, инженер, технолог емес, сонымен бірге дәрігер-инженер,
инженер-менеджер және т.б. керек. Осындай сұраныстарға жиі шетел тіл
білімін білу қосылады. Кәсіпорынға шетел тілдерін менгеретін және терең
білім іс-әрекеті бар менеджер қажет.
Қиын жағдайдан шығудың келесідей түрлерін көруге болады. Бала бақшада ең
алдымен шетел тілдері оқытылуы керек. Орта мектептегі отбасында, жоғары
мектепте негізгі мамандықтар басым болуы керек (врач, инженер,
технолог,және т.б.). Жоғары мектепте оқу мерзімі 3 жылдан 6 жылға дейін
дифференцияланған. Жоғары оқу орны ішіндегі проблемалар күннен-күнге өсуде.
Қазақстандағы жоғары оқу орнының жағдайы жаңадан күрделенуде. Жоғары оқу
орнының шаруашылық түріне қарамастан коммерциялық мекеме болып
табылады.Оның ішінде эономикалық жағдайы барлық персоналдың еңбек ақысы мен
кірістері анықталады.
Жоғары оқу орнының ұйымдық құрылымын жаңаша түрде қарастыру керек. Оның
ішінде ұйымның ғылыми жұмысы, басқару сипаты және т.б. Одан кейін моралдық
адамгершіліктік міндеттер шешіледі.
Жеке меншік жоғары оқу орнындағы парақорлық көлеңке ретінде жоғалып
кетеді. Біздің ғасырымыздың екінші жартысындағы саяси және экономикалық
болмыс экономикадағы білім саласында бірінен-бірі тәжірибе алмасуға алып
келген итеграциялық процестерге тікелей байланысты болып отыр.
Жоғары білім берудің дамуы жайындағы жыл сайынғы баяндамада Соңғы үш оң
жылдықта АҚШ, Жапония, Батыс Еуропа елдері жоғары мектептердің дамуы бір
ғана бағытта жүрді, нәтижесінде осы елдердің жоғары білім беру жүйесі
едәуір жақындасты делінген. Білім беру жүйелерінің жақындасуы жүрген
негізгі бағыттарды көрсетейік.
• Жоғары оқу орнына дейінгі білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3 – 8
1. Тарау. ХХІ ғасырдағы жоғарғы білім мен ғылымның өзекті
мәселелеріне теориялық талдау.
1.1 Ашық білім беру жүйесіндегі ғылыми білімдендіру іс- әрекеті ... ... .9 –
13
1.2 Қазақстандағы жоғарғы білім мазмұнының жеке аспектісінің өзгертілу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 4– 22
1.3 Үздіксіз білім беру жүйесіндегі сапалылық процестің негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 23 – 32
2. Тарау. Жоғарғы оқу орнындағы студенттерді дайындауда иновациялық
оқыту технологиясын пайдаланудың жүйелік моделін құру.
2.1 Жоғарғы білім берудің иновациялық моделін интегративті негізде
жобалау.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...33 – 41
2.2 Қазіргі кездегі әлеуметтік педагогикалық білім берудің жүйелі
приоритеті.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .41 – 47
2.3 Жоғарғы оқу орнындағы оқу процесіне әлеуметтік педагогтың
бейімделуінің негізгі аспектілері.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47 – 52
3. Тарау. Қазіргі білім беру жүйесінде иновациялық процесс барысында
әлеуметтік жұмыстың интеграциялану технологиясы.
3.1 Жаңа әдістемелік жүйемен эксперементтік оқыту нәтижесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..53 – 56
3.2 Е.А Бөкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университеттінің оқу
әдістемелік және ғылыми өндірістік кешен мен педагогикалық
кадрларды қайта дайындаудың сапасын арттыру басқармасы ... ..57 - 59
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...60-64
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...65-67
Қосымшалар.
Кіріспе.
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың көкейкестілігі
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы төңірегінде Республиканың көптеген жоғары оқу орындарында
жаңа инновациялық технологияны еңгізу, кредиттік жүйеде оқыту мен алыстан
білім беруді жүзеге асыруда. Соңғы білім беру орталығында жаңа үрдіс-
педагогикалық инновация орын алып отыр. Инновация ұғымы ең бірінші XIX
ғасырда мәдениеттанушылардың зерттеулерінен пайда болды, яғни бір мәдениет
элементтерін, екінші ел мәдениетіне еңгізу дегенді білдіреді және бұл ұғым
әтнографияда әлі күнге дейін сақталған. Инновация термині қазірде білім
берудің теория-практикасында кеңінен қолданылуда. Бірақ ғылымда бұл
терминнің нақты анықтамасы белгілі бір категория ретінде берілмеген.
Көптеген ғылыми педагогикалық еңбектерде инновация ұғымын білім беру
жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және тарату іс-әрекеті
деп сипаттайды.
Педагогикалық инновацияға үш блок түсініктер мен идеяларды еңгізуге
болады:
• жаңалықты жасау классификациясы, жаңалық критерийлері;
• оларды қабылдау проблемасын зерттеу, педагогтардың берген бағасы,
• жаңаны білім беру жүйесінде қолдану.
Яғни, педагогикалық үрдіс дегеніміз педагогикалық жаңалықтардың
динамикалық бірлігін педагогтардың тәжірибесінде ғылыми негізде қолдану.
Жаңару-бұл әдіс (жаңа тәсіл, бағдарлама, ә дістеме т.б.).Ал инновация осы
үрдістің негізі-жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың
тұтастық қызметі. Кез-кслген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ уақытша жоспарға
жатады. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады.
Кейінгікезеңде ғалымдар өз зерттеулерінде оқу тәрбие ісіне жаңалықтарды
еңгізіп,тарату мәселесін қарастырды.
Педагогикалық инновацияның негізгі міндеті - еңгізіліп отырған
жаңалықтарды топтау, жіктеу деп санайды. Инновациялар классификациясы
негізінде білім беру мекемелерінің қызметіндегі туындайтын
саналыпедагогикалық ой-идея жүйесі жатыр. Сонымен, мұғалімнің
инновациялықәрекетке көшуі бірден-бір көкейкесті мәселе деп есептейміз.
Мектепте білім берудің динамикалық үрдісі мүғалімнің шыгармашылықты,
инновациялықәрекетті талап етеді. Мұндай талап етушілікте, байланыста
мұғалімнің дәстүрлідеңгейімен, қазіргі мектеп, қоғам қажет ететін
шығармашылықты, жаңашылмүғалім арасында қарама-қайшылық туындайды.
Дипломдық зерттеу жұмысымыадың мақсаты: Қазақстандағы жоғары білім
мазмұнының жеке аспектісінің өзгертілу жолдарына талдау жасай отырып
білімнің мазмұны мен құрамына жаңашылдық көзқараспен қарау, үздіксіз білім
беру жүйесіндегі сапалылық процестің негізгі бағыттарын жете зерттеу
арқылы, адамның шығармашылық потенциалын сақтау мен дамытудың жаңашыл
технологиялары мен тұлғаның өз іс-әрекеттерін қоғамдағы өзгерістерге сай
бейімдеу жолдарын қарастыру
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың міндеттері:
• іргелі білімді кеңінен меңгерген, бастамашыл, еңбек рыногы мен
технологиялардың ауысып тұратын бейімделген, командада жұмыс істей
білетін жаңа тұрпатты маман даярлау;
• білім беру процесін демократияландыру арқылы жоғары білім берудің
барлық жүйесінің сапалы білім беру қызметін ұсынуға деген уәждемелерін
күшейту;
• жоғары оқу орындарын басқарудың жаңа принциптері мен практикасын
қалыптастыру, стратегиялық жоспарлау жүйесін еңгізу;
• бетке ұстар жоғары оқу орындарын дамытуға обьективті жағдайлар жасау;
• студенттердің сапалы білім алуға деген құқықтарын нығайту, жоғары оқу
орны басшыларының сапалы білім беру қызметін ұсыну жауапкершілігін
анықтайтын тетіктерді әзірлеу мен еңгізу;
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың ғылыми болжамы:
• жоғары оқу орындарының қызметіне қоғамдық бақылауды күшейту
арқылыазаматтық қоғамның талаптарына сәйкес жоғары оқу орындарын
басқаружүйесін жетілдіру;
• үздік жоғары оқу орындары арасында кәсіптік кадрларды даярлауға
арналғанмемлекеттік тапсырысты бөлу тетігін еңгізу;
• оқу процесін ұйымдастырудың технологиясын өзгерту және білім
алушыларды оның мүддесіне бағындыру, оқытушылар арасындағы
бәсекелестікті құру;
• жоғары оқу орындарының қызметіне қоғамдық сенімділікті күшейту үшін
олардың қаржы-шаруашылық қызметінің ашықтығын қамтамасыз ететін
шаралар қабылдау;
• сапалы білім беру қызметін ұсыну үшін, ұйымдық құқықтық нысандарына
қарамастан, жоғары оқу орындары басшыларының жауаптылығын көздейтін
заңнамалық нормаларды еңгізу;
• жоғары оқу орындарында білім беру қызметін көрсетулердің сапасын
басқару жүйесін және жекелеген бағдарламаларды, кадрлар даярлаудың
бағыттарын,сондай-ақ жоғары оқу орындарын түұтастай халықаралық
аккредиттеуді еңгізуді ынталандыру;
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың обьектісі:
Білім беру саласында да әлеуметтік көмекті қажет ететін обьектілердің
болуы әлеуметтік педагогтың бірден-бір іс-әрекетінің бағыты болғандықтан,
білім беру салаларында тұлғада, топта, ұжымда өзінің, қоғамдағы әлеуметтік
статусының тиянақталуына көмекті әлеуметтік педагогтан қажетсінеді.
Дипломдық зерттеу жүмысымыздың методологиялық негіздеріне тұжырым
жасайтын материалдар мен құжаттарттар:
Білім беру саласындағы өткен ізденістер мен тәжірибелерге сүйене отырып
келешекте (XXI ғасыр) оқу жүйесін дамытудың мынандай кейбір үрдістерін атап
өтуге болды:
• оқу саласын демократияландыруға байланысты Қазақстан Республикасындағы
құжаттар;
• гуманизациялау және гуманитарландыру процестеріне байланысты ғылыми
зсрттеулерді талдаудан өткізу.
• жоғары білім, ғылым және өндіріс салаларын жұмылдыру.
• халықаралық ізденіс пен тәжірибелерді есепке ала отырып Қазақстан
Республикасындағы Концепцияларды жасау.
• оқу саласына байланысты аймақтық Қарағанды Департаментінде қабылданған
бағдарламасына байланысты ұсыныстар беру т.б.
• мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және ұлттық психологиялық
ерекшеліктерін есепке алу;
• жоғары білім орындары мен келешек мамандардың өмірге қөзқарасы
араларындағы байланысқа зер салу т.б.
Дипломдық зерттеу жүмысымыздың теориялық, практикалық мәні:
• адам-қоғам-табиғат арасындағы үйлесімділікті жаңаша
қалыптастыратындүниетану үрдістеріне қөзқарас өзгеріп, субьектінің
ойлау жүйесін мәдиниеттітұрғыдан жетілдіру;
• білім берудің әдісі мен мазмұнын оқушылардың іскерлік, жігерлілік,
қабілетінжәне жаңашылдық қасиеттерін қалыптастыратын методологиялық
әдістерге бағыттау;
• пәндерді оқыту барысында адамның рухани байлығына, өнегелілігіне,
істегенісіне әлеуметтік жауапкершілікпен қарауына көңіл бөлу;
Жоғары оқу орнындағы білім беру жүйесінің негізгі міндеті-басқару
орталықтарына, жоғары және орта мектепте қоғамдық саяси орталықтар мен
онеркәсіптерге қабілетті де ойшыл, жаңашыл, бәсекешіл, әлемдік интернет
жүйесіне қосылып дербес компьютерлермен жұмыс істей алатын еліміздің жарқын
болашағын ойлайтын қазіргі өмір талабына сай іріктелген таңдаулы мамандар
дайындау. Білім беру - тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағлұмат берудің
жолдары. Білім алудың негізі-оқу. Білім беру ісі (жалпы және арнайы жүйесі)
шеберлікке, дағдыға баулиды, белгілі бір кәсіпке, мамандыққа үйретеді.
Жоғары оқу орнында дамыта оқытудың функциясын арттыруға бағытталған
оқытудың жаңа формалары мен әдістерін қолдануда студенттердің өздік
жұмыстарын жандандыру, олардың шығармашылық қабілетін дамытудың өзекті
мәселелері соңғы жылдары баспасөз беттерінде жиі жазылып, талқыланып жүр.
Дамыта оқыту-оқытудың интегралдық үлгісі негізінде құрылған біртұтас
педагогтік жүйе, онда ізденіс іскерлігі басым болады да, ал әдістер мен
принциптер жүйелері дамыта оқыту принципінің мәнділігін ескеріп құрылады.
Қазақстан Республикасының Евразиялық аймаққа кіруі, XXI ғасырға аяқ басуы
ел Президентінің Қазақстан-2030 атты стратегиялық бағдарламасына сәйкес
жаңа техника мен технология үрдістерінің дамуы келешекте жоғары оқу
орнындағы білім беру қандай бағытта өрбуі керек деген өзекті мәселе
туғызады. Дүниежүзілік тәжірибеде мемлекеттің саяси-әлеуметтік,
экономикалық деңгейін бағдарлау үшін адамның даму индексі деген ұғым
пайдаланылады. Бұл ұғым негізінен үш құраммен сипатталады:
• ұзақ өмір сүру.
• білімділік,
• өмір сүру деңгейі.
Біріншіден, Кеңес үкіметі тұсындағы оқу тәсіліне көз жүгіртсек,
негізінде психологиялық, педагогикалық және әдістемелік мәселелерге көңіл
аударылып, сыртқы саяси, экономика, демография және ұлттық жағдайларға мән
берілмеді. Екіншіден, білім беру жүйесінде әр адамның ортадағы алатын орны,
ойлау дәрежесі, моральдық, этикалық деңгейлер есепке алынбай, оқу үрдісі
алдын-ала жоспарланған, орталықтан тағайындалған бағдарламамен іске асты.
Соның салдарынан мамандықтардың саны көбейіп, жоғары оқу орны қабырғасынан
шыққан мамандардың төмен деңгейдегі дайындығына әкеліп соқты. XX ғасырда
бұрыннан негізі бір ғалымдардың әр салаға жіктелуі, осыған сай тар ауқымды
мамандардың дайындалуы олардың бір-бірін түсінбеушілікке мәжбүр
етті.Қазіргі жоғары білім беру жүйесіндегі әлеуметтік жұмыстың жаңашылдық
интеграциялық оқытуды жүзеге асыру, оның ғылыми деңгейін арттыру, тұтастай
алғанда оқушылардың танымдық әрекетіне тән дағдыларды қалыптастыру міндеті
күн тәртібіне қойылған ділгір мәселелердің бірі екендігіне дау жоқ. Жалпы,
интеграция дегеніміз пәндердің өзара байланысын жоғары деңгейде нақтылы
түрде іске асыру. Сондықтан да интеграция мен пәндердің өзара байланысы
ұғымдарын мәндес ұғым ретінде түсінуге болмайды. Интеграция тұтастықты
қалыптастырып, білімді жүйелеу мен жинақтауда әртүрлі ғылымдарды
біріктіреді.
М.Берулова өз еңбектерінде оқу пәндері интеграциясының бірнеше деңгейі
бар екендігін атап көрсеткен:
• Пәндерді кіріктіру негізінде кешенді ғылым пайда болады.
• Дидактикалық біріктіру деңгейі. Бұл деңгейдегі оқу пәндерінің
интеграциясы үнемі жүзеге асырылып, өзара бірлесіп әрекет етуші
пәндер өз мәртебесін өз тұжырымдамасы негізінде сақтайды.
• Пәндердің өзара байланысының ең төмеңгі деңгейі. Пәндердің өзара
байланысы деңгейі оқушылардың білімін зерттеу, талдау, жүйелеу сияқты
негізгі дидактикалық міндеттер арқылы шешіледі.
Жоғары білік пен білім кеңістігі үшін интеграциялану барысының бағыты
мен бағдары көкейкесті мәселеге айналды. Президенттің Қазақстан халқына
Жолдауының: Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті
экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшіндеп аталуының өзінде де үлкен
мән жатыр. Ендеше, бұл білім жүйесінің ұлттық саясат деңгейіне көтеріліп,
мемлекеттік басқарудың маңызды тетігі мен кепілі ретінде барған сайын
басымдық таныта береді деуге негіз бар. Жоғары білім кеңістігі халықаралық
байланыстың өзекті жемісі болғандықтан да бұл процесс осы салада ерекше
қарқынмен дамып, тез сіңісіп айналымға түседі. Білім беру саласы мен
білімнің негізі барған сайын интеграцияланып, интернационалдық сипат алып
барады. Білім беру саласындағы әлеуметтік жұмыс мемлекеттің әлеуметтік
саяси іс-әрекетінің жеке жүйелік іс-әрекет түріне айналып отыр. Білім беру
саласына әлеуметтік қызмет көрсету бірнеше факторларға тікелей байланысты.
Білім беру жүйесінің реформалануы әртүрлі жүйелік өзгерістерге енуі т.б.
процестері экономика, саясат, діни, қоғамдық құрылымға жалпы мемлекеттің
ішкі және сыртқы тіршіліктеріне тікелей байланысты болғандықтан әлеуметтік
қызмет көрсету халыққа білім беру саласында ең негізгі проблеманың біріне
жатады. Өйткені әлеуметтік педагог өзінің атқаратын әлеуметтік жұмыс арқылы
тұлғаның әлеуметтенуі, қалыптасуы, дамуына бірден-бір ықпал ететін маман
болып табылады. Білім беру мекемесіндегі желістердің сақталуы, аймақтық
және көп профилділіктің негізгі басты фактор болуына мүмкіндік туғызды.
Білімдендіру маркетингіндегі механизмін еңгізу, білім беру бағдарламаларын
басқару және білімдендіру стандартындағы мониторингінің тұрақты түрде
бекітілуін бөліп
көрсетеді. Интеграциялық процесс негізінде оқу бағдарламалық құжаттың
жасалуында қолданатын алгоритм әрекеті:
• бастауыш кәсіби білім мен орташа кәсіби білім берудегі мемлекеттік
ГОСТстандартқа талдау жасау.
• мамандардың кәсіби квалификациялық сипатын жете зерттеу.
• оқу жоспарының интеграциялық өнделуі;
• оқыту мазмұны мен жоспарын таңдау;кәсіби дайындықтың түрлері мен
әдістеріне бақылау жасау.
Мемлекеттік стандартқа сәйкес бастауыш және кәсіби білім беруде жұмыстың
мазмұны, түрі, әдістері және кезеңдеріне байланысты өзгерістер еңгізу:
• оқу жоспар жұмысының өнделуі;
• мамандықтардың квалификациялық сипатын өңдеу;
• жобалау, стандартизация мақсатын анықтау;
• білім беру мазмұнын таңдау;
• оқу бағдарламаларын құруда, жалпы білімдендірудегі кәсіби дайындыққа
бағыттылығын нығайту, күшейту.
Әлеуметтік жұмыс білім беру саласының кез-келген формасында әртүрлі
көлемде жүргізіледі, яғни білім беру саласында да әлеуметтік көмекті кажет
ететін обьектілердің болуы, әлеуметтік педагогиканың бірден-бір әрекетінің
бағыты болып табылады. Осыдан білім беру салаларында тұлгада, топта, ұжымда
өзінің қоғамның әлеуметтік статусының тиянакталуына көмекті әлеуметтік
педагогтан алады. Қазіргі таңда өңделген іс-әрекет болжамдар ғылыми
техникалық және технологиялық жетістіктерімен әрі докалды, әрі глобалды
масштаб ретінде тығыз байланыстылығын айта кеткен жөн. Болашақтың үздіксіз
және іс-әрекет агенті білім саласы болып табылады. Білім әрбір жеке
тұлғаның тұлғалық қасиетін анықтайды, айта кететін болсақ, білімін,
дағдысын, әлемге деген көзқарасын, мінез-кұлық приоритетін, жалпы айтқанда
қоғамның рухани, адамгершілік, экономикалық өркениеттің потенциалын
анықтайды. Демек, білімнің өзі глобалды спецификалық ерекше қоғамдық
көрініс ерекше кең таралған терең дамыған сонымен қатар болжамдық
зерттеудің қатысуымен тығыз байланысты.
Интеграцияның негізгі мақсаты-мемлекеттің экономикалық реальды
мүмкіндігі қазіргі әлемдік стандартқа сәйкес кадрларды дайындау жүйесінің
жақсаруы мен ғылыми перспективалардың көбірек дамуымен қалыптасуына қажетті
жағдай туғызады:
• жеке адамның интеллектуалдық және мәдени жағынан жетілудегі, таңдап
алған қызмет саласында жоғары білім мен мамандық алудағы қасиеттерін
қанағаттандыру;
• жоғары білікті мамандар, ғалым-педагог, кадрлар даярлау;
• іргелі, қолданбалы ғылыми зерттеулер мен тәжірибе конструкторлық
жұмыстарды ұйымдастыру мен жүргізу;
• түрлі салалардың басшы қызметкерлері мен мамандарын қайта даярлау және
олардың біліктілігін арттыру болып табылады.
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың әдістері:
• Анкета, тест, эксперимент,әңгіме;
• Жоғары кәсіби білім берудегі мемлекеттік стандартқа ГОСТ талдау жасау.
• Жоғары оқу орындарының оқыту мазмұны мен жоспарын бақылау.
• Кәсіби дайындықтың түрлері мен әдістеріне бақылау жасайтын
мемлекеттікнормативтік актілерді қарастыру.
• Жоғары білім беру бағдарламаларын кұруда, жалпы білімдендірудегі
кәсібидайындыққа бағыттылығын нығайту, күшейтуге қажетті халықаралық
талаптарды салыстырып көрсету.
Дипломдық зерттеу жұмысымыздың базасы: Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды
Мемлекеттік Университетінің Инновациялық орталығы, оқу әдістемелік және
ғылыми өндірістік кешені мен педагогикалық кадрларды қайта дайындаудың
сапасын арттыру басқармасы.
Біздің дипломдық зерттеу жұмысымыздьң құрылымы төмендегідей: Кіріспеден,
3 Тараудан, 8 баптан, қорытынды, әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.
Бірінші тарауда: XXI ғасырдағы жоғары білім мен ғылымның өзекті
мәселелері; ашық білім беру жүйесіндегі ғылыми білімдендіру іс-әрекеті;
Қазақстандағы жоғары білім мазмұнының жеке аспектісінің өзгертілу жолдары;
үздіксіз білім беру жүйесіндегі сапалылық процестің негізгі бағыттары.
Екінші тарауда: жоғары оқу орнындағы студенттерді дайындауда инновациялық
оқыту технологиясын пайдаланудың жүйелік моделін құру;жоғары білім берудің
инновациялық моделін интегративті негізде жобалау;қазіргі кездегі
әлеуметтік педагогикалық білім берудің жүйелі приоритеті; жоғары оқу
орнындағы оқу процесіне әлеуметтік педагогтың бейімделуініңнегізгі
аспектілері;Үшінші тарауда: Қазіргі білім беру жүйесінде инновациялық
процесс барысында әлеуметтік жұмыстың жаңашылдық интеграциялану
технологиясы;жаңа әдістемелік жүйемен эксперименттік оқыту нәтижесін
талдау; Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ-дың оқу әдістемелік және ғылыми
өндірістік -кешені мен педагогикалық кадрларды дайындаудың сапасын арттыру
басқармасы.
1.тарау. XXI ғасырдағы жоғары білім мен ғылымның өзекті мәселелеріне
теориялық талдау.
1.1. Ашық білім беру жүйесіндегі ғылыми білімдендіру іс-әрекеті.
Қазіргі ғылымда жалпы ғылыми техникалық міндеттер мен ғылыми зерттеу
технологиясының сипаты білімнің ғылыми сапасының жоғары деңгейде дамуымен
сипатталады.
Осындай ғылыми - техникалық міндеттерді шешу үшін білімнің әртүрлі
саласы бойынша мамандарды едәуір қорға қатыстыруды талап етеді.
Ғылыми зерттеудің тиімділігінің жетіспеушілігінің себебі дәстүрлі
ұйымдардағы мамандардың ғылыми жұмыстарының сипаты әртүрлі коммуникативтік
мәселелер болып табылады. Сонымен бірге ғылыми орталықтардың географиялық
бөлінуі, академиялық мобильділікті төмендету факторы болып табылады.
Ақпараттық технологиялар мен телекоммуникациялық кұралдардың дамуы ғылыми
білімдендіру бағдарламасының сапалы денгейінің негізін кұрайды.
Телекоммуникациялық қорлардың жетіспеушілігіне қарамастан, қазір осы
технологиялар ұжымдағы ғылыми практикаға еңгізіліп жатыр.
Қазіргі уақытта ақпараттық және коммуникативтік технологияны (И и КТ)
адам Іс-әрекетінің барлық әртүрлі аймақта пайдаланылады.Соның ішінде білім
жүйесінде ақпараттық және коммуникативтік технология біздің елімізде және
шет елде әртүрлі ақпараттық ресурстар түрлерінің жан-жақты қолайлы
жағдайларын қамтамасыз етеді.
Бұл ашық білім беру жүйесінің дамуына жағдай туғызады. Қашықтықтан
(дистанционного) оқыту - осы білім беру түрінің жүзеге асыру формасының
бірі ретінде танылады. Психология-педагогикалық талдау жүзінде және
практикалық тәжірибе көрсеткендей ашық білім беру жүйесінің даму процесі
көптеген фактормен тығыз байланысты. Соның ішінде білімнің әр аймақтарын
тиімді дидактикалық қамтамасыз ету, сонымен қатар қазіргі жағдайда
ақпараттық жүйені пайдалану.
Дидактикалық және ашық білімнің құрылу процесі қашықтық білім берудің
жақтастары ретінде танылып өз алдына белгілі бір міндеттерді талап етті, ол
жан-жақты теориялық жұмыс және іс-жүзінде (практикалық) тексеріс жүргізу
болып табылады. Сонымен бірге күрделі жұмысты дайындықтан өткізу қажет. Бұл
бағыттың әдістемелік бағытын білімнің гуманитарлық парадигмасын құрайды.
Демек, білім алушының жеке адамгершілік кұңдылық бағытын қалылтастырып,
сонымен қатар қазіргі жетістіктерді атап айтсақ педагогика, антропология,
психология, медициналық инженер, педагогика, еңбек технологиясы,
информатика, кибернетика, эргономика, экология және т.б. ғылыми білімнің
салаларын қамтиды.
Ашық білім беруді дидактикалық қамтамасыз етудің жобасын жасап, оны
пайдалануда келесілерді қатыстырып атап өту қажет:
• ашық білім берудің педагогикалық тиімділігі;
• дистанциялық білімнің ақпараттық білімдендіру ортасының
компоненттерімен өзара байланыс;
• білімді ақпараттандырудың негізгі аспектісі;
• ашық білім мен дидактиканы жобалап және қабылдау процесіндегі
педагогтың міндетті түрде қатысуы;
• ашық білім мен дидактикалық педагогикалық процесте өнделуі мен
пайдаланудың бір деңгейде болуы;
• ашық білім мен дидактиканың дербестілігін, бейімдеу қабілетін, моделін,
вариативтілігін, эволюциясын, икемділігін, талабын орындау.ж) Нақты
жағдайды ашық білім мен дидактиканың зардабын болжамдау;
• оқушылар мен педагогтың дидактикалық оқыту жағдайларындағы өзара
байланыс ерекшелігі.
Қашықтықтан оқытуды дидактикалық қамтамасыздандыру - бұл
білімдендірудің мақсаты, міндеті және оқуды ақпараттандырудың әртүрлі
тәрбиелік негізімен өзара байланысқан комплексі, сонымен қатар психология,
педагогика, информатика, эргономика және т.б. ғылымдардың талабымен
өңделген. Оқушылар мен педагог арасында қарым-катынастық рөлді орындай
отырып педагогикалық процесте ашық білім дидактикасы келесі қызметтерді
атқарады:
• ұйымдастырушы;
• оқытушы;
• коммуникативті түзетуші;
• рефлексивтік;
• болжамдық болып табылады.
Ашық білім беру дидактикасын ақпараттық, білімдендіру ортасында бір
бөлімін кұраушы ретінде қарастыра келе оның мазмұны
Қазақстан Республикасының білім стандартының талабымен өңделеді. Сонымен
қатар қашықтықтан оқытудың негізгі ерекшелігін көрсетеді. Мысалы: мақсатқа
бағытталған, белсенді білім алушылардың өзіндік жұмысы, педагогтың
ақпараттық ролі және т.б.
Ашық білім дидактикасын құруда әрбір жеке білім алушылар үшін оқытудың
жеке даралық білімдендіру шеқарасында қажетті жағдайларын қамтамасыз ету.
Өзіндік бақылау мен өзін-өзі бағалау сұранысын қанағаттандыру ашық білім
дидактикасы режимінде қолайлығы мен психологиялық тиімділігін камтамасыз
ету.
Ашық білім дидактикасының құрамына, құрылымына әртүрлі мазмұндағы оқыту
ақпараты, (мәтіндік, кестелік анимациялық видео және аудиоматериалдар және
т.б.). Соның ішінде оқыту процесін компьютерлік жабдықтауға жағдай жасау.
Зерттеулерде көрсеткендей компьютермен қолдауды жобалау және құру-бұл
күрделі әрі бағалы процесс. Қазіргі уақытта педагогикалық практикада
компьютерлік қолдау, электрондық оқулық, компьютерлік оқулық, жалпы
компьютерлік курс жеке компьютерлік бағдарлама және т.б.
Жалпы компьютер курсының бағдарламасы-әдістемелік қамтамасыздандыру-бұл
арнайы ақпараттық білімдендіру ортасының жалпылары үшін құрылады. Ол білім
алушылардын өзіндік танымдық педагогикалық іс-әрекетте дидактикалық
мақсатты жүзеге асыруға арналған. Әрине ол педагогикалық коммуникациялық
ортада білім алушылар үшін педагог компьютер, білім алушылар және т.б. Ол
педагогикалық сахнаданкөмекші компьютерлік бағдарлама кешені, оқу ұсынымы,
курс жұмысы бойынша жетекшілік ету. Компьютерлік бағдарлама, 3 негізгі
бөлімнен тұрады:
• арнайы (басқарушы) бағдарлама студенттер мен білім алушылардың нақты
жалғастыруын көрсету;
• әртүрлі оқу және анықтамалық құжат теориялық және практикалық мазмұны
барр бағдарлама;
• меншікті бағдарламаны басқару
Практика жүзінде оны құру және пайдалану дидактикалық функцияны
орындауда келесілерді бөліп қарастыруға болады:
• демонстративтік (иллюстрация, түсінік және т.б.);
• тренинг (шығармашылық дағды мен шеберлікті дамыту және т.б.);
• модельдеу зерттеу ортасының кіріспелік процесі көріністі иммитациялау;
• бақылаушы, диагностика, аралық қорытынды бақылау т.б.);
• технологиялық процедура ЦКК кеңейту;
Жобалау және кұру келесі этаптар бойынша орындалады:
• нақты білім аймағында электрондық оқу құралын талдау соның
педагогикалық тиімділігін және ЦКК топтық қалыптасуындағы шешім
қабылдауын бағалау. Кестенің жобасын орындауын өндейтін өндеуші;
• оқу пәнінің мазмұнын талдау оны толық түрде пайдалану;
• ЦКК мақсаты мен міндетін тұжырымдау;
• ЦКК кестесін өндеу (техникалық тапсырма).
• Педагогикалық сахнаны дайындау. а) мазмұнды блок, б)мотивациялық блок,
в)операциялық блок.
• білім алушылардың оқу іс-әрекетін басқару алгоритмін өңдеу және
технологияны өңдеу.
• жеке немесе комплексті компьютерлік бағдарлама және инструменталды
ортаны таңдау әрі бағалау;
• қосымша (сервистік)бағдарламаны құру;
• Жалпы ЦКК кұру;
• ЦКК қорғауш жүйесін өңдеу;
• нақты педагогикалық процесте ЦКК-ға эксперименталдық өңдеу;
• ЦКК мазмұнына өзгерістер еңгізу эксперименталдық мәліметтерге талдау
жасау педагогикалық сахна және коммуникациялық сахна бағдарламалық
қамтамасыздандыру.
Білімнің қоғамдағы ролі туралы 1988 жылы Парижде өткен Нобель
лауреаттарының XXI ғасырдың табалдырығында атты конференциясында былай
делінген. Білім басқарудың бір түрі ретінде жекелеген адамдармен қатар
барлық халыққа бірдей тиісті болуы қажет. Заманның жаңа даму сатысында
білім беру жүйесі қоғамның жаңа экономикалық саясат, әлеуметтік және
интеллектуалдық деңгейіне сәйкес келуі тиіс.
Кеңес үкіметі тұсындағы оқу тәсіліне көз жүгіртсек, негізінде
технологиялық, психологиялық, педагогикалық және әдістемелік мәселелерге
көңіл аударылып, сыртқы саяси, экономика, демография және ұлттық
жағдайларға мән берілмеді.
Сол себептен ғалымдармен педагогтардың алдындағы келесі мәселе-іргелі
ғылымдардың тұтастығын айқындап, оны әрі қарай жаратылыстану, гуманитарлық
ілімдердің тұтастығымен ұштастырып, жалпы келешекте біртұтас-іргелі білім
берудің негізін жасау. Бұдан оқулықтарға талдау жасап, сын көзбен қарап,
оқу сапасын биік деңгейге саралап (дифференциация) терең мазмұнды жаңа оқу
құралдарын жасау, мәселелері туындайды. Оқу үрдісіне жаңа бағыт беріп, оның
даму жолдарын XXI ғасырдың талабына сәйкес айқындау үшін білім берудің
әртүрлі салаларына білім және ғылым, білім және адам құқы, білімнің қоғам
дамуындағы әсері, білім беру барысындағы жаңа технология т.б. талдау
жасалып қорытындылану қажет. Білім беру саласындағы өткен ізденістер мен
тәжірибелерге сүйене отырып келешекте XXI ғасырдың оқу жүйесін дамытудың
мынадай кейбір үрдістерін атап өтуге болады:
• оқу саласын демократияландыру;
• гуманизациялау және гуманитарландыру;
• жоғары білім, ғылым және өндіріс салаларын жұмылдыру;
• халықаралық ізденіс пен тәжірибелерді есепке алу;
• оқу саласына аймақтық көзқарас;
• мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық және ұлттық психологиялық
ерекшеліктерін есепке алу;
• жоғары білім орындары мен келешек мамандардың өмірге көзқарасы
араларындағы байланысқа зер салу.
Аталмыш үрдістерді жүзеге асыру мақсатында XXI ғасыр мүддесіне сәйкес
оқу сапасын дамытуда өкімет саясатын басшылыққа алатын білім берудің жаңа
үлгісін кіргізу қажет.
Бұдан адамның қоғамдағы жетекші ролі, алатын орны, ізденіс пен зерттеу
нәтижелерінде алған білімді қорытындылау арқылы қажет -жаңалықтарды өмірге
лайықты түрде еңгізу шаралары жаңа оқу жүйесін -жасауда. Яғни, адамның
инновациялық қасиеттері кең түрде ескеріліп инновациялық білім беру
саласында негізгі шарттардың бірі болуы қажет.
Алғаш рет 1979 жылы Рим клубына арнайы дайындалған Үйренуге шек жоқ
деген баяндамасында, білімнің қоғам дамуындағы роліне және оның келешекте
адамзат пен қоғамның мәдени даму арасындағы қайшылықты жеңудегі маңызына
тоқтала келіп, оқу жүйесінде қаракеттер мен өмірдің байланыстарына ерекше
көңіл бөліп инновациялық оқыту деген ұғым еңгізді. Инновациялық білім
беру жүйесін төмендегіше анықтауға болады:
• адам-қоғам-табиғат арасындағы үйлесімділікті жаңаша қалыптастыратын
дүниетану үрдістеріне көзқарас өзгеріп, субьектінің ойлау жүйесін
мәдениетті тұрғыдан жетілдіру;
• білім берудің әдісі мен мазмұнын оқушылардың іскерлік, жігерлік,
қабілетінжәне жаңашылдық қасиеттерін қалыптастыратын методологиялық
әдістерге бағыттау;
• -пәндерді оқыту барысында адамның рухани байлығына, өнегелігіне,
істеген ісіне әлеуметтік жауапкершілікпен қарауына көңіл бөлу;
• -субьектінің алған ғылыми білімін, оның әлеуметтік тұрмысын және
іскерлікқабілетімен ұштастыра қарастыру.
Қазақстандағы білім беру жүйесінің қалыптасуы мен дамуы қазақ
мемлекеттілігінің құрылу кезенінең бастап ұзақ уақыт бойы елдегі болып
жатқан сияқты саяси әлеуметтік және мәдени өзгерістердің көрсеткіші болып
табылады.
Білім беру жүйесі тарихы азаматтық тарихпен біте қайнасып және оның
түбегейлі көріністері қоғамдық дамудың айтарлықтай барлық жақтарын
қозғағанын атап өтуге болады. Әр түрлі тарихи кезеңдердегі қоғамдық –
мемлекеттік құрылыстың өзгеруі аз ба, әлде көп пе тікелей білім беру
жүйесіне әсерін тигізеді.
Қазақстандағы білім беру жүйесі өзінің қалыптасуы барысында екі кезеңді
басынан кешті.
Өз мемлекетіміздің құрылуы қазақ халқының бұған дейінгі дәуірлердің
логикалық жалғасы болып табылатын рухани мәдениетінің дамуы үшін маңызы
зор. Оның негізіне мектеп пен медресе арқылы жүзеге асырылған ағартушылық,
білімділіктің де алатын орны аз емес. Өкінішке орай, білім берудің шығу
көзі, соның ішінде мұсылман мектептерінде оқытудың мазмұны мектеп пен
медресе тарихы. Қазақстандағы тарихи – педагогикалық ғылымды обьективті
және толық ашылмаған. Бұл ғалым тарихшылар үшін нақты айналысуды қажет
етеді
Қазіргі жағдайда Қазақстандағы білім беру жүйелерінің даму жолдары мен
XX ғасырдың екінші жартысы мен XX ғасырдың 1-ші жартысындағы білім беру
және мәдени үрдістердегі әлеуметтік салдар туралы қалыптасып қалған
көзқарастар мен дағдыны қайта бағалап, қайта қараудың маңызы ерекше.
Қазақ халқының мәдени жетістіктерінің бағасы, соның ішінде 1917 жылғы
төңкеріске дейінгі білім беру, ағарту саласы кеңес кезеңіндегі педагогика
ғылымында Қазақстанның Ресейге қосылу контексінде беріледі.
Қазақстанның Ресейге қосылуының алғашқы жылдарында аудармашыларға,
әкімшілік басқару жұмысшы кадрларына үлкен сұраныс, қажеттілік байқалды.
Ресей мен оның аймақтарында капитализмнің қарқында дамуы, әлеуметтік-
экономикалық қайта жанданудың тереңдеуі, халық бұқарасының ағартуға,
мәдениетке ұмтылысы Қазақстан тұрғындарының білім алу деңгейі мен бағытын
басқаша айқындайтын жаңа типті білім беру мекемелерін құру үшін обьективті
алғы шарттарын жасады.
1.2. Қазақстандағы жоғары білім мазмұнының жеке аспектісінін өзгертілу
жолдары.
Қазақстандағы білім берудің дамуының екінші кезеңі – (XVIII-XX ғ. басы)
қазақ жерінің Ресей империясының құрамына ену кезеңімен байланысты.
Қазақстанда білім беру жүйелерінің қалыптасуы Ы.Алтынсарин есімімен
тікелей байланысты.
Дегенмен экономикалық және әлеуметтік сипаттағы қиыншылықтарға
қарамастан XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасыр басында Қазақстанда кәсіби білім
беру негізі қалыптаса бастады. Оның бастауында Ы.Алтынсарин тұрды. Кәсіби
білім беру негізін оқушылар ауылшаруашылық мектептерде, мұғалімдік
семинарияда, қолөнер мектептерінде алды.
XIX ғасырдың соны мен XX ғасырдың басын Қазақстандағы білім беру
жүйесінің өзіне тән элементтері мен қалыптасу кезеңі деп есептеу керек.
Мұсылман мектептерімен қатар Қазақстанда білім беру жүйесінің негізі болып
табылатын басқа да білім беру мекемелерінің түрлері қалыптасып дамыды.
Кеңес дәуіріне дейінгі Қазақстандағы білім беру жүйесінің тек өзіне сай
ерекшеліктері бар. Олар қоршаған табиғи ортаға, әлеуметтік – экономикалық
жағдайларға, тарихқа, мәдениетке, эьностық тіліне оның дәстүрлік іс -
әрекетіне және т.б. факторларға байланысты.
Қазан төңкерісінен кейінгі білім жүйесінің дамуы жаңа кеңестік
мемлекеттің қалыптасуының әлеуметтік – экономикалық жағдайларға, тарихқа,
мәдениетке, этностық тіліне т.б. факторларға және де мәдени
ерекшеліктерімен байланыстырылады.
Қазақстан білім жүйесі дамуының өзіндік ерекшеліктері бар. Оқу
орындарының жаңа жүйесін таңдауда негізгі басымдылық бастауыш мектептке
бағытталады.
Мектеп құрылымымен қатар республикада қарастырылып отырған кезеңде орта
кәсіби мектептің одан әрі кеңеюіне және жоғары мектептің қалыптасуына
бағытталған үлкен жұмыс жүргізілді. Кеңес үкіметінің 1921 жылдың 2
қыркүйегінде қабылдаған Жоғары оқу орындары туралы ереже жоғары білім
берудің мақсаттары мен міндеттерін, оның ұйымдық құрылымын айқындаған
алғашқы жарғысы болып есептеледі.
Сондықтан пән мұғалімдері экономика мен басқару негіздерін тек теориялық
тұрғыда біліп қоймай, экономикалық есептеулерді жүргізе білуі тиіс.
Сол себепті де қазіргі таңда экономикалық және әдіснамалық білімдерді
біріктірген мамандар даярлау қажеттігі туындауда. Өйткені экономикалық
білім негізінде ұқыптылық, іскерлік, біліктілік сияқты қасиеттер
қалыптастыруға болады және соның нәтижесінде оқушы қоғамның қай саласында
болсын экономикалық сауатты түрде ойлап, іс-әрекет етуге дағдыланады.
Жалпы білімді сапалық деңгейге көтеру мүмкіндіктері ол әрбір тарихи
кезеңде қоғамда туындаған талаптарға сай жасөспірім ұрпаққа берілетін
білімнің мәніне жаңа сипат беріліп, жаңа ұстанымдар негізінде
ұйымдастырылады. Бұл жеке мемлекеттің білім жүйесіндегі реформалармен
жалғасады. Жүргізілетін реформалар тереңдігі, ауқымы сол қоғамның білім
мәні бойынша алған ұстанымына байланысты.
Егемендік алғаннан бері жылдары білім беру жүйесінде, оның ішінде жалпы
білім беруде оң өзгерістер болып жатқаны көпшілікке мәлңм. Жүйелі түрде
жүргізілген кешенді іс-шараларды төмендегідей топтауға болады:
• білім беретін оқу орындарының әлеуметтік институт ретіндегі міндеттері
мен құқықтарын жетілдіру;
• білім беру саласын, қаржыландыру жүйесін жетілдіру (оқу орындарын
қаржыландырудың көп арналылығы, қаржыландырудағы дербестік, ішінара
шаруашылық дербестігі);
• жалпы білім беру жүйесінің қалыптасып қалған дәстүрлі құрылымы мен
мазмұның жетілдіру және жаңарту (стандарттар, оқу әдістемелік
кешендер);
• әр түрлі оқу орындарын (меншігіне, ұйымдастыру ерекшелігіне, бағытына
қарай) құруға әр түрлі технологиялар арқылы оқу үрдісін шығармашылықпен
ұйымдастыруға еркіндік беру арқылы педагогикалық қауымның белсендігін
арттыру.
Алайда, бұл істер бүгінгі таңдағы білімге қойылып отырған жаңа талаптар
тұрғысынан жеткіліксіз болып отыр. Өйткені, білім саласындағы жүргізіліп
жатқан іс-шаралардың нәтижелігіне кедергі болып отырған факторлар бар.
Мысалы, жалпы білім беру жүйесінде толық мағынада шешуі болмай жүрген
мәселелерді бірнеше топқа жинауға болады.
Олардың біріншісіне білімді демократияландыру ұстанымын толық –іске
асыру механизмінің жоқтығын айтуға болады. Дәлірек айтсақ, білімді
басқарудағы орталық пен жергілікті ұйымдардың атқаратын міндеттерінің
арақатынасын айқындаудың аяқталмай қалғандығы, мектептердің педагогикалық
ұжымдарының білім мазмұнының жылжымалы бөлігін айқындаудағы еркіндігінің
болмауы.
Екінші бір ойландыратын мәселе: бүгінгі таңда жалпы білім беру
жүйесіндегі жасөспірімге берілетін білім құрамы мен көлемі. Себебі пәндік
ұстанымда құрылған білім мазмұнының көлемі бастауыш буында 9-11, жоғары
буында 17-20 міндетті пәндерді оқытуға бөлінген уақыт негізінде анықталып,
баланың танымдық мүмкіндігінен асып кетті.
Ал құрылымы жағынан жеке ғылым салалары бойынша нақтыланған оқу пәндер
жиынтығымен айқындалып, пәндік, білім, дағды арқылы сипатталуы да бүгінгі
сұранысқа сай келмей тұр. Келесі өзекті мәселе – білім сапасын қадағалау
жүйесінің жоқтығы. Қолданыстағы бес балдық жүйенің, негізінен, төртеуі
пайдаланылады.
Сонымен қатар оқушының алған біліміне қойылатын бағаның мұғалімнің
субьективтігінің әсері бар екенін ескерсе, оның обьективтігі де
ойландыратын мәселе. Осы тұста оқушы жетістіктерін ағымдағы бағалаумен қоса
тәуелсіз ұйымдарын аралық, қорытыңды бағалаудың жеткіліксіздігінде айтқан
жөн.
Бұл бағыттағы басты мақсат – экономикалық білім мазмұны мен білімге
қойылатын талаптарды анықтау, экономика пән мұғалімдерін даярлау
бағдарламасын жасау мәселелеріне көңіл бөлу, егемен еліміздің экономикасына
өз үлесін қосатын экономикалық сауатты азаматтар тәрбиелеу.
Экономикалық білім беру барысында ақпараттық технология құралдарының
алатын орны зор.
Электронды машиналар негізінен, төтенше жағдайлар кезінде де қандай
тапсырмалар болсын тиісті шешімдердің түрлі нұсқаларын аса жылдамдықпен
ойдағыдай шешіп бере алады. Әрине, мұндай жағдайда адам жаналыққа құштар
болады және оның шешімдерінің түрлі нұсқаларын іздестіреді. Өйткені адам
тек автоматиканың сақшысы ғана емес, оның бақылаушысы әрі жүргізушісі де.
Қазіргі ақпарат ағыны мен компьютерлік технологиялардың заманында тек осы
талаптарға сай маман ғана табыс биігінен көріне алады. Ал мұндай маман болу
терең де сапалы білімді талап етеді.
Қазақстанда соңғы оң жыл ішінде жоғары білім беру жүйесіде, жоғары оқу
орнының қаржыландыру іс-әрекетінде, білімдендіру қызметіндегі жеке меншік
секторының дамуы, мемлекеттік стандарттауда, талапкерлерді қабылдау
технологиясы мен ережесі сферасында үлкен өзгерістер болды.
Осы өзгерістерге талдау жасай отырып, соңғы кезде осы өзгерістің бір
бөлігі децентрализациялауға, ал басқасы-жоғары білім беру жүйесін
децентрализациялауға бағытталған.
Жоғары білім беру жүйесін децентрализациялауға бағытталған, жоғары оқу
орнын қаржыландырумен байланысты, осы саладағы жеке меншік секторының
дамуындағы өзгерістер. Білім беру жүйесіндегі орталықтанған өзгерістер.
Білім беру жүйесіндегі орталықтанған өзгерістері децентрализацияға
байланысты туындаған мәселелерді өз уақытымен шешу.
Бұл мемлекеттік бірыңғай стандарттар, жоғары оқу орындарын аттестациялау
мен аккредитациялау, лицензиялау мен сыртқы бақылаудың басқа да құралдары.
Сондықтан қазіргі кезеңде келешекте жоғары білім беру жүйесінде өзгертуде
нақты сауал қоюымыз керек. Оның ішінде бұл децентрализациялауға бағытталады
ма, мемлекет өзіне тиісті міндеттерді алады ма, бұлардың ішіндегі ең
маңыздысы-білімдендіруді мемлекеттік қаржыландыру мен жоғары оқу орындарын
ғылыми зерттеу іс-әрекеті. Қазіргі уақытта білім беру жүйесінде көптеген
шешілмеген мәселелер бар, ол мемлекеттік және жеке меншік,
Университеттік деңгейдегі сияқты аралас мәселелер. Білім беру
жүйесіндегі маңызды мәселе мемлекеттік деңгейде шешілетін мәселе оның
ақпаратты қамтамасыз етуі болуы керек. Қазіргі кезде келесідей көрсеткіштер
көрсетілген:
• әлеуметтік-экономикалық (еңбек нарығындағы олардың сұранысына сәйкес
мамандарды бағыт және сала бойынша дайындау масштабы);
• экономикалық (қаржылық), білімдендіру қызметіндегі экспорт және
импорт,тұрғындардың төлем қабілеті;
• демографиялық (тұрғындардың аймақ бойынша сан құрамы);
• академиялық (тұрғындардың білімдендіру туралы белсенді ақпараты);
Үздіксіз білім беру жүйесінің қажетті дамулары жоғары оқу орындарында
мамандарды сапалы дайындау т.б. бірыңғай білім беру жүйесінің статистикасын
құру. Соңғы уақытта жоғары білім мекемесінде оқитын студенттердін санының
өсу тенденциясы бақылануда. Бір жағынан-бұл жоғары білім берудің кеңділігі
мен мәртебесінің жоғарылануын куәландырады, ал екінші жағынан мүмкіншілік
табалдырығының төмендеуі.
Соңында студенттердің төмен дайындығы туралы және жоғары білім туралы
дипломның жеңіл қол жетерлік құжатқа айналғандығын айтады. Ақылы білім беру
қызметінде болатын жоғары оқу орындарында ақылы негізде оқитын студенттерді
үлгермеуіне байланысты жиі оқудан шығаруды шешеді.
Жоғары мектеп дамуыныц барлық проблемаларын төмендегідей топтарға бөлуге
болады:
• экономикалық, жоғары оқу орнындағы ақылы білімге тұрғындардың
қаражатының жетіспеушілігі, олардың кірістеріне байланысты;
• адамгершілік, саяси, идеялық қоғамдағы микросезіну мен микро бағыттылық
пен байланысы;
• әлеуметтік, қоғамдағы жұмыскерлерімен, студенттердің ата-аналарымен,
суденттердің қарым-қатынасын қамтамасыз ету;
• кәсіби, бұл мамандарды дайындау құрылымын бір мамандықпен бірнеше
мамандарды байланыстыру мен іздестіру;
• ғылыми әдістемелік-студенттерді оқытудағы әртүрлі бағыттар мен
байланыстар;
• жоғары оқу орындардың ішіндегі, жоғары оқу орнының дамуын, құрылымын
міндетті түрде қарастыру;
• жоғары оқу орнының ұйымдық ішкі байланыстарын қамтамасыз ету, оның
ішінде мемлекеттік органдармен;
• психологиялық, тұрғындардың білімге деген негізгі қарым-қатынасын
сипаттайды;
• моралдық адамгершілік, студенттер мен оқытушылардың білімге, оның
сапасына, моралдық климаттың қалыптасуына қарым-қатынас ретінде;
• интернационалды білім, әртүрлі әлем елдеріндегі жоғары оқу орнындағы
студенттер, аспиранттар, профессорлармен пікір алысады;
• бәсекелестік, бітірушілерді әлемдік нарықтағы интеллектуалды өнімдерге
бәсекелестік;
• жоғары білім даму мәселесін қарама-қайшылық жүйесі арқылы анықтаймыз.
Ол оның мазмұнын дұрыс түсінуге мүмкіндік береді.Бірінші суреттегі
қарама-қайшылық жиынтығы көрсетілген:
• басты қарама-қайшылық мамандықтардың қоғамда дамуының обьективті
сұраныстары мен негізделеді;
• қазіргі қоғамда мамандардың дамуынсыз өзінің жетістіктеріне жете
алмайды.
Сонымен бірге осындай мамандарды дайындау саны мен сапасының қарқынды
өсуі белгілі сұраныстарға сәйкес келеді. Осы проблеманы шешуде мамандардың
өзі де ылғи да қажетті қарсылық пен міндетті көңіл бөлмейді.қарама-
қайшылықтың қалғандары сыртқы және ішкі, ал осы топтардын өзі негізгі және
қосымша болып бөлінеді.
Мемлекеттің бәсекелестік қабілеті елдің халықаралық аренадағы рөлі мен
беделінің артуынан, мемлекеттің өз азаматтарының өзекті мәселелерін шешу
қабілетінен, мемлекет ұсынатын қызметтер сапасының артуынан көрінеді. Соның
бірі – ұлттық бәсекелестік қабілеті. Ол бірінші кезекте оның білімділік
деңгейімен анықталады.
Сыртқы қарама – қайшылық Басты қарама - Ішкі қарама - қайшылық
қайшылық
Негізгі Негізгі
а) Эканомикалық – тұрғындардыңҚоғамдағы а) Оқыту әдістері мен
төлеуге қаражаты жететін мамандарға сұраныс.ғылыми әдістемелік
инвестицияны алудағы Мамандарды классикалық дистанционды
мүмкіндіктері мен оларға дегендайындаудағы қоғам және т.б.
сұраныс және оқу құны. мүмкіндіктері. б) Ұйымдық басқару
б) Әлеуметтік – тұрғындардың жүйесінің демократизациясы
білім алуға сұраныстары мен мен центролизациясы.
мемлекеттік мамандарды в) Моралды адамгершіліктік
дайындауға көмек беру. арасындағы оқыту сапасына
в) Идеялық-адамгершілік- деген парақорлықпен
партиялық бірлестік жеке күресу.
топтар мен қалаған міндеттері. г) Қосымша.
г) Кәсіби қоғам сұранысындағы д) Жоғарғы оқу орнының
мамандарды дайындау құрлымы: кірістері мен
-адамның физиологиялық жұмыскерлердің еңбек
мүмкіндіктерімен әртүрлі ақысы.
мамандықты бір түрде
біріктіру:
- психологиялық білім
алушылардың қиындықтарымен
тиімділігі.
е) басқару жоғары оқу орнының
автономділігі мен қоғам
тарапынан бақылау:
ж) бәсекелестік әлемдік
республиканың жергілікті
жерлерде мамандарды сапалы
дайындау.
Аталған мәселелерді шешу жолдары мен мазмұнын қарастыруды
анықтаймыз.Экономикалық мәселелердің мәнін оны құраушы міндеттердің
көмегімен ашып көрсетуге болады. Олардың ішінде: жоғары оқу орнындағы
қаражат сүранысы жаңа құралдарды алу ақпарат құралдары арнайы класстар,
шағын мекеменің әдебиеттер құралдары және т.б. өсуде.
Аталған құндылықтардың көлемінің өсуі оқудың құнына тікелей әсерін
тигізеді. Ауыл шаруашылығындағы кризистік кезеңдегі тұрғындардың кірістері
мен қаражаттарын жоғары оқу орнында қамтамасыз етеді. Ресейге қарағанда
Қазақстанда оқудын құны төмен,ал АҚШ-қа қарағанда Ресейде төмен және т.б.
Бұл кездегі заңдылық яғни тұрғындардың кіріс деңгейі жоғары оқу құны
жоғары-жас мамандарды дайындау деңгейі жоғары. 2 топ мәселесі қоғамдағы
адамгершіліктік-идеялық-саяси бағытын дамуымен байланысты.
Демократиялық қоғам (1995 жылы Қазақстан Республикасының
конституциясының 2 бабы) принциптері келесідей: барлық халықтың
экономикалық дамуындағы қоғам бірлестігі мен қоғам тұрақтылығы,
қазақстандық патриотизм, демократиялық әдістер мемлекеттік өмірдегі маңызды
мәселені шешу әлеуметтік сипаттағы күрделі міндет болып табылады. Кедейлер
мен байлар қатері үшін 2 элитарлық білім беру жүйесі мәселесі көп айтылып
жазылган, бірақ та әлемдік бірлестіктер осындай қиындықтарды шешуге
көптеген шешімдерді қабылдайды. Олардың ішінде: жоғары мектепте оқитындарға
несие бөлінген, жоғары мектептерде әртүрлі мәселелерге көңіл бөлінген.
Жоғары мектепте оқитын балалардың физикалық түрдегі сынақтары азайтылған.
Жеке топтағы студенттерге стипендия бөлінген (жетімдер, мүгедектер) сонымен
қатар ерекше талантты жастарға, жоғары оқу орнындағы заңдылық және
физикалық түрде салық көлемінің төмендетуіне мамандарда стипендия төлемей-
ақ мемлекеттік тапсырыс ретінде көмек көрсетіледі.
Сонымен қатар қалған әртүрлі жоғары оқу орындарындағы бітірушілердің
білім клубтарына мүмкіндік беруі. Мамандар ассоциациясы Альма-матер дамуы
құрамына бағытайды. Мамандарды кәсіби дайындау мәселесі мәдениеттің дамуы,
қоғамдағы ғылыми техникалық динамикасымен байланысты. Бітіруші мамамдар
құрылымы қоғам сұранысына сәйкес болмайды және еңбек нарығы бұл
қатынастарды реттеп отырады.
Бірақ мүндай нарықтағы жиі араласулар жас мамандарға өте ауыр тиеді.
Әрине қазір ТМД-да, соның ішінде Қазақстанда, техникалық және технологиялық
мамандар есебінен заңдылық және экономика аймағында мамандарды дайындау
күрт төмендеуде.
Мәселені келесідей түрмен шешуге болады: мамандардың динамикасын жоғары
оқу орнынды көтеру, жаңа мамандықтар бойынша дайындауды ұсыну, басқа
мамандықтар бойынша дайындауды тоқтату, қабылдауды жабу керек, еңбек
нарығында кәсіпорын болып саналмайды, ал жоғары оқу орнына қажетті
мамандарға тапсырыс беру, мемлекетке жоғары квалификациялы мамандар
мониторингіне сұраныс беру.
Қоғамды толғандыратын тағы бір кәсіби дайындау міндеті кәсіпорынға тек
қана дәрігер, инженер, технолог емес, сонымен бірге дәрігер-инженер,
инженер-менеджер және т.б. керек. Осындай сұраныстарға жиі шетел тіл
білімін білу қосылады. Кәсіпорынға шетел тілдерін менгеретін және терең
білім іс-әрекеті бар менеджер қажет.
Қиын жағдайдан шығудың келесідей түрлерін көруге болады. Бала бақшада ең
алдымен шетел тілдері оқытылуы керек. Орта мектептегі отбасында, жоғары
мектепте негізгі мамандықтар басым болуы керек (врач, инженер,
технолог,және т.б.). Жоғары мектепте оқу мерзімі 3 жылдан 6 жылға дейін
дифференцияланған. Жоғары оқу орны ішіндегі проблемалар күннен-күнге өсуде.
Қазақстандағы жоғары оқу орнының жағдайы жаңадан күрделенуде. Жоғары оқу
орнының шаруашылық түріне қарамастан коммерциялық мекеме болып
табылады.Оның ішінде эономикалық жағдайы барлық персоналдың еңбек ақысы мен
кірістері анықталады.
Жоғары оқу орнының ұйымдық құрылымын жаңаша түрде қарастыру керек. Оның
ішінде ұйымның ғылыми жұмысы, басқару сипаты және т.б. Одан кейін моралдық
адамгершіліктік міндеттер шешіледі.
Жеке меншік жоғары оқу орнындағы парақорлық көлеңке ретінде жоғалып
кетеді. Біздің ғасырымыздың екінші жартысындағы саяси және экономикалық
болмыс экономикадағы білім саласында бірінен-бірі тәжірибе алмасуға алып
келген итеграциялық процестерге тікелей байланысты болып отыр.
Жоғары білім берудің дамуы жайындағы жыл сайынғы баяндамада Соңғы үш оң
жылдықта АҚШ, Жапония, Батыс Еуропа елдері жоғары мектептердің дамуы бір
ғана бағытта жүрді, нәтижесінде осы елдердің жоғары білім беру жүйесі
едәуір жақындасты делінген. Білім беру жүйелерінің жақындасуы жүрген
негізгі бағыттарды көрсетейік.
• Жоғары оқу орнына дейінгі білім ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz