Атығай ЖШС сипаттамасы
Мазмұны
Кіріспе
1 Кәсіпорынның инновациялық бағытының теориялық негіздері мен оның
экономикалық тиімділігіне ықпалы
1.1 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің ұғымы, мәні, түрлері
1.2 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің экономикалық
тиімділігімен өзара байланысы
1.3 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің шетел тәжірибесі
2 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің талдауы және Атығай
ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштері
2.1 Атығай ЖШС сипаттамасы
2.2 Атығай ЖШС қаржы-шаруашылық іс-әрекетінің талдауы
2.3 Атығай ЖШС инновациялық бағытының талдауы
3 Кәсіпорынның мәселелері мен даму перспективалары
3.1 Кәсіпорынның инновациялық бағытының дамымағандығының мәселелері
3.2 Экономикалық тиімділігіне жету кезінде кәсіпорынның инновациялық
бағытының даму жолдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша А Нығайған бухгалтерлік баланстар 2009-2010 жж.
Қосымша Ә Жыл бойынша кіріс пен шығыс туралы есеп
Қосымша Б Жыл бойынша ақша қаражатының қозғалыс есебі
Қосымша В Графикалық бөлім
КІРІСПЕ
Қазақстанның ұлттық экономикасының индустриалды-инновациялық тұрғыдан
дамуы жоғары технологияларға негізделген бәсекеге қабілетті, экономикалық
тұрғыдан тиімді ұйымдастырушылық-экономикалық механизмдерді одан әрі
жетілдіру болып отырғаны белгілі. Сондықтан кәсіпорындардың бәсекеге
қабілеттілігін арттыру, әлемдік стандарттарға сәйкес келетін өнім өндіру
барысында жаңа технологиялық механизмдерді өндіріске енгізу, оның
тиімділігін арттыру бағытында инновациялық тұрғыдан экономиканың нақты
салаларын дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Осы тұрғыдан алғанда,
кәсіпорындарды ұйымдастыру мен басқарудың жаңа әдістерін енгізудің
қажеттілігі туындап отыр. Бұл мәселелер еліміздегі сүт өндіру және өңдеп,
әр түрлі өнім алатын кәсіпорындар үшін ерекше маңызға ие.
Қазақстан Республикасының үдемелі индустриалды-инновациялық дамуының
2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында ұлттық экономиканың
тұрақты өсуі мен бәсекеқабілеттілікті күшейту арқылы халықтың әл-ауқатын
жоғарылатуда, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін, мемлекеттің қаржылық және
материалдық активтерін ұтымды түрде басқару мен пайдаланылуын қамтамасыз
ету жетістіктерін енгізуге ерекше мән берілуде.
Қазіргі уақытта инновациялық қызметті дамыту, ел экономикасын
инновациялық бағытта өркендету, әсіресе нақты сектор өндірістерінің аясында
инновациялық жетістіктерді енгізудің маңызы зор. Ал осы үдерістерді
бақылау, олардың уақытылы және кедергісіз жүзеге асырылуын қадағалайтын,
реттейтін, басқаратын және үйлестіретін жүйе - контроллингтің қалыптасуы
мен оны жетілдіру аспектілерін анықтау зерттеу тақырыбының негізі болып
табылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. XХ және XXI ғасырлар тоғысында
экономикалық өсім ғылыми-техникалық революциясының маңызды рөлімен
сипатталады. Алдыңғы қатарлы елдерде ІШӨ көп бөлігі жаңа және жетілдірілген
технологиялардың, өнімнің, құралдардың, , ал басқа да түрлі бағаларға
сәйкес өндіріс өнеркәсібінің өсімі 75-100 % дейін осы инновациялардың
үлесіне келеді. Сондықтан жаһандық экономика бәсекесінде инновациялық іс-
әрекетке қолайлы жағдай жасайтын мемлекеттер алдыңғы қатарлы елдердің
қатарларына қосылады, өйткені олар фундаменталды және қолданбалы ғылыми
зерттеулерге, мемлекеттік қолдауға, инновациялық инфрақұрылымды,
инновациялық іс-әрекетті жүзеге асыратын мамандарды, ғылыми және
педкадрларды дайындауда, сонымен бірге шаруашылық айналымға зияткерлік
меншігінің нәтижелері мен қорғау жүйесі үлесінің қосылуының арқасында
жоғарыда аталған нәтижелерге жетеді. Инновациялық іс-әрекетті мемлекеттік
реттеуінің тура және жанама құралдарын пайдалана отырып та үлкен табыстарға
жету мүмкіндігі бар, сонымен қатар ұйымдастырушылық-экономикалық реттеу
механизмін де қолдануға болады.
Қазақстан Республикасының 2010-2014 жылдарға арналған жылдамдатылған
индустриалды-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасының басты тұрақты
экономикалық өсімнің бағыттарының бірі инновациялық экономика,
технологиялық жаңалықтардың мүмкін тенденцияларын қалыптастыру болып
табылады. Қазіргі таңда Қазақстанда инновация және ғылыми-техникалық қызмет
саласында ұйымдастырушылық-экономикалық жүйе мен институционалды реттеу
жүйесі аса дамымаған, және де инновациялық іс-әрекет саласы шеңберінде
нормативті-методикалық-құқықтық база мүлдем дамымаған.
Жоғарыда айтылған сөздерді теңгере келе бұл зерттеудің актуалдылығы
нарық қарым-қатынастарына сәйкес қазіргі инновациялық іс-әрекеттің
эффективті механизмдерін жасап шығару қажеттілігімен айқындалады. Бұл
мәселені шешу қазақстандық кәсіпорындардың әлемдік нарыққа шығып, онда
өзінің лайықты орнын табуға мүмкіндік алады. бірақ ол үшін инновациялық іс-
әрекеттің субъектілеріне экономикалық қызығушылық таныту керек, сонымен
бірге инновациялық іс-әрекетті тура және жанам түрде мемлекет те қодау
көрсете алады.
Сондықтан кәсіпорынның инновациялық бағытының сапалы ұйымдастырушылық-
экономикалық механизмін уақытында жасап шығару маңызды және актуалды болып
саналады, әрине ол заманауи экономикалық шарттарға сәйкес болуы керек,
өйткені, біздің білуімізше әлемдік және ұлттық экономикада түрлі дағдарысты
жағдайлар әрқашан орын алып отырады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Бұл мәселе бойынша ғылыми зерттеулер
жүргізіліп, қолайлы ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыру бойынша шетел
авторларының ғылыми еңбектерінде көрініс табады. Маңызды теориялық-
методологиялық негізге ие келесі экономист ғалымдардың еңбектерін жатқызуға
болады: Д. Доси, П. Друкер, Б.-Э. Лундвалл, Г. Менш, Э. Мэнсфилд, Д. Норт,
М. Портер, Б. Санто, Р. Солоу, Б. Твисс, К. Фримен, Й. Шумпетер және т.б.
Сонымен қатар инновациялық іс-әрекетті эффективті басқару бойынша орыс
зерттеушілерінің еңбектері де құнды болып саналады. Инновациялық іс-
әркеттің теориялық және қолданбалы аспектілері келесі орыс экономист
ғалымдарының еңбектерінде жарқын көрініс табады: И.Т. Балабановтың,
С.Ю.Глазьевтың, М.Гохбергтың, П.Н. Завлинтың, Н.Иванованың, С.
Ильенкованың, Ю.П. Морозовтың, А.И. Пригожинаның, Э.А. Уткинаның,
Р.А.Фатхутдинованың және т.б.
Қазақстанда инновациялық бағыт бойынша келесі авторлардың еңбектерінде
көрініс табады: С.Б. Абдыгапарованың, Ф.Г. Альжановның, С.А. Алпысбаевның,
Е. Әмірбекұлының, У.Б. Баймуратованың, Н.А. Барлыбаеваның, А.Н.
Дауренбековой, Ж.Х. Давильбековой, Ф.М. Днишева, А.К. Кошанова, А.Г.
Кравцованың, Н.К. Мамырованың, О. Сабденнің, З.А. Сальжанованың, Х.Н.
Сансызбаеваның, А.Н. Саханованың, В.А.Ханның.
Дегенмен бұл еңбектерде әлі де шынайы экономикалық шарттарға сәйкес
ұйымдастурышылық-экономикалық механизмдердің нақты шешімдері көрініс таппай
отыр. Бұл дипломдық жұмыста да инновациялық іс-әрекетінің субъектілерінің
қаржылық және ұйымдастырушылық сұрақтары аз зерттелген.
Дипломдық зерртеудің мақсаты мен міндеттері. Бұл жұмыстың мақсаты
Атығай ЖШС инновациялық іс-әрекетінің қолайлы ғылыми негізделген
теориялық және методикалық принциптерін экономикалық қолайлылық туғызу
мақсатымен жасап шығару болып табылады.
Мақсатқа сәйкес келесі міндеттер орындалуы тиіс:
инновациялық бағыттылық іс-әрекетінің теориялық аспектілерін жалпылау және
нақтылау;
Атығай ЖШС инновациялық іс-әрекетінің мазмұны мен методикалық негіздерін
зерттеу мен нақтылау;
Шетел тәжірибесінің инновациялық бағыттылығының қаржы және институционалды
қолдауын талдап, келешекте Қазақстан Республикасы жағдайында оны қолдану
мүмкіндігін иелену;
Атығай ЖШС инновациялық іс-әрекетінің жағдайын талдау;
Экономикалық қолайлылыққа жету мақсатымен кәсіпорынның инновациялық
бағытының ұйымдастырушылық-экономикалық механизмінің ұсыныстары мен
кепілдемелерін жасап шығару.
Зерттеу объектісі – Атығай жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
болып табылады.
Зерттеу нысаны кәсіпорынның инновациялық бағыттылығын жүзеге асыру
барысында ұйымдастырушылық-экономикалық қарым-қатынастар жиынтығы болып
табылады.
Зерттеудің теориялық және методологиялық базасын инновациялық іс-
әрекет саласындағы экономика ғылымының классиктерінің жұмыстары, заманауи
шетел және отандық экономист ғалымдардың ғылыми еңбектері құрайды. Зерттеу
жүйелік-құрылымдық талдау принциптері негізінде, мәліметтердің экономикалық-
статистикалық өңделуінің, жалпылау мен салыстыру, ғылыми анализ бен
синтезді негізінде жасалды.
Зерттеудің ақпараттық базасы Атығай ЖШС Жарғысы мен кәсіпорының
қаржы есебінің, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінің,
мемлекеттік органдардың талдау материалдарының, статистика мәліметтерінің
негізінде қалыптасты.
Ғылыми жаңалылығы экономикалық қолайлылықты ескере отырып кәсіпорынның
инновациялық іс-әрекетінің бағыттылығының ұйымдастырушылық-экономикалық
механизмін жетілдіру бойынша теориялық нұсқаулықтардың дамуы мен
кепілдемелердің жасап шығарылуында жатыр.
Негізгі нұсқаулар келесі тармақрда айқындалады:
- микро деңгей тұрғысынан инновация, инновациялық іс-әрекет,
инновациялық бағыттылық терминдерінің анықтамалары беріледі;
- Атығай ЖШС инновациялық іс-әрекетінің тиімділік бағасының
көрсеткіштері жүйеленген;
- Атығай ЖШС инновациялық бағыттылығының заманауи жағдайына баға
беріледі;
- экономикалық қолайлылықты ескере отырып кәсіпорынның инновациялық іс-
әрекетінің бағыттылығының ұйымдастырушылық-экономикалық механизмін
жетілдіру бойынша нұсқаулар берілген.
Зерттеудің жаңалығы - ұйымдастырушылық-экономикалық шаралар ұсынылып,
кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің белсендірілуіне бағытталған.
Тәжірибелік маңызы ол отандық экономиканың инновациялық дамуының
қарқынын жетілдіруінде жатыр.
Зерттеу барысында негізделген теориялық және тәжірибелік нұсқаулар
және кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетін басқару механизмдерін жетілдіру
бойынша берілген кепілдемелер мемлекеттік ұйымдарға одан әрі мемлекеттің
индустриалды-инновациялық дамуының кілтті бағыттарын анықтайтын заңнамалық,
нормативті және бағдарламалық сипатқа ие құжаттар ұсынылған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы дипломдық зерттеудің мақсатымен
айқындалған. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлім мен қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Дипломдық
жұмыста кестелер, суреттер және графикалық бөлім бар.
1 Кәсіпорынның инновациялық бағытының теориялық негіздері мен оның
экономикалық тиімділікке ықпалы
1.1 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің ұғымы, мәні, түрлері
Қазақстанның ұлттық экономикасының индустриалды-инновациялық тұрғыдан
дамуы жоғары технологияларға негізделген бәсекеге қабілетті, экономикалық
тұрғыдан тиімді ұйымдастырушылық-экономикалық механизмдерді одан әрі
жетілдіру болып отырғаны белгілі. Сондықтан кәсіпорындардың бәсекеге
қабілеттілігін арттыру, әлемдік стандарттарға сәйкес келетін өнім өндіру
барысында жаңа технологиялық механизмдерді өндіріске енгізу, оның
тиімділігін арттыру бағытында инновациялық тұрғыдан экономиканың нақты
салаларын дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Осы тұрғыдан алғанда,
кәсіпорындарды ұйымдастыру мен басқарудың жаңа әдістерін енгізудің
қажеттілігі туындап отыр. Бұл мәселелер еліміздегі сүт өндіру және өңдеп,
әр түрлі өнім алатын кәсіпорындар үшін ерекше маңызға ие.
Қазақстан Республикасының үдемелі индустриалды-инновациялық дамуының
2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында ұлттық экономиканың
тұрақты өсуі мен бәсекеге қабілеттілікті күшейту арқылы халықтың әл-ауқатын
жоғарылатуда, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін, мемлекеттің қаржылық және
материалдық активтерін ұтымды түрде басқару мен пайдаланылуын қамтамасыз
ету жетістіктерін енгізуге ерекше мән берілуде.
Қазіргі уақытта инновациялық қызметті дамыту, ел экономикасын
инновациялық бағытта өркендету, әсіресе нақты сектор өндірістерінің аясында
инновациялық жетістіктерді енгізудің маңызы зор. Ал осы үдерістерді
бақылау, олардың уақытылы және кедергісіз жүзеге асырылуын қадағалайтын,
реттейтін, басқаратын және үйлестіретін жүйе - контроллингтің қалыптасуы
мен оны жетілдіру аспектілерін анықтау зерттеу тақырыбының негізі болып
табылады.
Инновациялық қызметті экономикалық басқару шаруашылық және коммерциялық
жағдайды алдын ала көре білу, шығындар-нәтиже арақатынасын оңтайландыру
бағытындағы іс-шараларды жүргізе білу және осы арқылы қойылған мақсаттарға
жету, ең бастысы күтілетін пайданы алуды қамтамасыз етуде контроллинг
жүйесінің маңызы ерекше. Контроллинг және оны басқару механизмін зерттеуге,
оны дамыту мен жетілдіру мәселелеріне шетелдік, ресейлік, және отандық
мамандар ерекше көңіл бөліп отыр.
Инновациялық іс-әрекет - бұл – өнімнің сапасының жоғарылауы мен
ассортименттің кеңеюіне ықпал жасайтын, сонымен қатар жаңа инновацияларды
жүзеге асыру мен жаңа ізденістерге қол жеткізу болып табылады. Сонымен
қатар коммерциялық шаралар туралы бiлiм, технологиялардың коммерциялануы
және оларды жабдықтауға арналған немесе бағытталған кешенi. Инновациялық іс-
әрекеттің нәтижесi жаңа немесе қосымша тауарлар немесе жаңа сапалары бар
қызмет болып табылады. Сонымен бiрге инновациялық іс-әрекет олардың
жасалуға, игеруге, таратуға және қолдану бойынша қызмет сияқты анықтала
алады.
Инновациялық іс-әрекетті басқару сұрақтары бойынша менеджменттiң жеке
бағыттарын зерттеуге арналған өзара дербес білім – инновациялық менеджмент
болып табылады.
Инновациялық іс-әрекетті венчурлық қорлар қаржыландырады.
Инновациялық іс-әрекет бұл - ғылыми-техникалық, технологиялық,
ұйымдастырушылық, қаржы және өз жиынтығындағы инновацияларды тудырған
коммерциялық шараларға тиесiлi кешен, iшкi және шетел нарықтарына
енгiзулер, тиiмдi iске асырулар, кеңейту және жаңашылдықтар, сыртқа
шығарылатын (тауарлар, қызметтер) өнiм, олардың жасалуын, технологияның
әбден жетiлдiруiн, сапаны жақсарту үшiн қолдануға және ғылыми зерттеулер
мен өңдеулердiң нәтижелерiнiң коммерциялануына бағытталған қызметi.
Инновациялық іс-әрекеттің өзінің мазмұнына мыналарды қосады:
- кәсіпорынның мәселелерін анықтайды;
- инновациялық іс-әрекетті жүзеге асырады;
- инновациялық іс-әрекетті ұйымдастырады;
Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің басты алғышарты бұл – барлық
нәрселер тозады делінеді. Сондықтан тозған, картайған, прогресс жолын тежеп
тұратын нәрселерден әрдайым құтылып отыру керек. Сонымен қатар шалыс қалған
жерлерді, есептерді, түрлі қателерді де маңызға алу керек.
Сондықтан кәсiпорындарда өнiмдерді, технологиялар және жұмыс
орындарының iскерлiк сараптамасын мерзiмдi өткiзiп отыру қажет, және де
нарық пен бөлу арналарын да талдауға салу керек. Басқа сөзбен айтқанда,
кәсiпорынның қызметiнiң барлық тараптарының өзiндiк рентенограммасы
жүргiзiлу қажет.
Бұл тек кәсіпорындағы, оның өнімдерінің, өндірістік-шаруашылықтың және
нарықтың диагностикасы ғана емес. Оның негізінде басшылардың өздері
өздерінің өнімдерінің немесе қызметтерінің тозғаны туралы пікір жасау
керек. Әйтпесе бәсекеге қабілетті басқа да кәсіпорындар мұндай іс-әрекетті
бірінші болып жасауы мүмкін. Бұл, өз кезегiнде, кәсіпорынды инновацияларға
әкеп соқтырады. Тәжiрибе көрсеткендей кәсіпорын басшыларының өзі шығарылған
өнiмдерінің жақын арада тозатыны туралы біледі және соны ұғыну кәсіпорын
жетекшiсінің инновациялық идеяларға жүгінулеріне түрткі болады.
Инновациялық идеялар қайдан шығады? Мұндай идеялардың жетi көзін атауға
болады. Iшкi қайнар көздерін атап шығайық; олар кәсiпорын немесе басқа да
салалар шеңберiнде пайда болады. Оларға:
- күтпеген жайт оқиға - жетiстiк, сәтсiздiк, сыртқы оқиға (кәсiпорын немесе
сала үшiн);
- конгруэнттi еместiк - (ол шынымен де қандай?) біздің шындық туралы
көзқарасымыз бен сол шындықтың арасындағы өзара сәйкессiздiк;
- іс-әрекетті қажет ететін жаңашылдықтар;
- сала немесе нарықтың құрылымындағы кенет өзгерiстер жатады.
Жаңашылдықтардың келесi үш көзi сыртқыға жатады, өйткенi олар
кәсiпорынның немесе саладан тыс пайда болады. Бұлар:
- демографиялық өзгерiстер;
- қабылдаудағы, көңiлдегі және құндылықтар жүйесіндегі өзгерістер,
- жаңа бiлiмдер (ғылыми да және ғылыми емес).
Өзгеріске ұшыраған типті қарастырған кезде және аталған жағдайлардың
талдауы инновациялық шешімнің мінезін орнатуға көмектеседі. Қандай жағдай
болса да келесі сұрақтарға әрдайым жауап алуға болады. Егер бiз жаратылған
өзгерiспен пайдалансақ не болады? Бұл кәсiпорынды қайда келтiре алады?
Өзгерісті дамыту көзіне айналдыру үшiн не істеу керек?
Өзгерістердің жеті түрінің үшінші және жетінші түрлері аса маңызды
болып табылады, өйткені олар радикалды мінезге ие.
Іс-әрекет тудырған өзгеріс жаңағы екеуінен гөрі аса маңызды рөлді
атқарады. Бұрынғы бір мақалда былай делінген: Қажеттiлiк бұл өзгерісті
тудыратын ана болып табылады. Өзгерiс осы жағдайда тәжiрибенiң, өмірдің
қажеттiгiнен пайда болады. Мысалы: кітап басып шығарудағы өзгерістер,
айтарлық қол жазбаларынан баспаға көшу, өнімдердің сапасын жақсарту деген
секілді қарапайым өмірден алынғандар болып табылады. Өзгерiстердiң бұл
түрiнiң iске асыруы сонымен бiрге (қолдан теру кiтап шығаруда, өнiмдердiң
балаусалығының сақтауы алмастыру тағы басқалар) кейбір түсiнiстікті қажет
етеді: қажеттiліктi сезіну жеткiлiксiз, оның мазмұнында мәндi табу маңызды,
әйтпесе оның шешiмiн мүмкiн емес табу; әрдайым қажеттілікті
қанағаттандыруға болмайды, мұндай жағдайда оның тек бір бөлігінің шешімін
табуға болады.
Қандай жағдай болса да бұл мәселенің шешімін табуда келесі сұрақтарға
жауап беру қажет. Іс-әрекет қандай өзгерістерді қажетсінеді? Қажетті
білімдер бар ма немесе оларды қайта алу керек пе? Біздің шешімдер мінез-
құлықтарға, дәстүрлерге және тұтынушылардың жалпы сұраныстарына сәйкес келе
ме?
Жаңа білімдер негізінде аса маңызды, тіпті радикалды өзгерістер пайда
болады. Жаңа білімнің негізінде пайда болған жаңащылдықтар қалыптасқан
қағида бойынша қиын басқарылады. Бұл бірнеше жағдайлармен түсіндіріледі. Ең
алдымен жаңа бiлiмнiң пайда болуы және оның технологиялық қолдануының
аралығында үлкен үзiлу әдеттегiдей байқалады, екiншiден жаңа технология
жаңа өнiм, процессте немесе қызметке орнағанша уақыт көп өтедi. Ең алдымен
жаңа білім мен оның технологилық қолдануының арасында аса үлкен алшақтық
байқалады, екіншіден жаңа технология жаңа өнімде, іс-әрекетте немесе
қызметте орнағанша бірталай уақыт өтеді.
Жаңа білімде негізделген жаңашылдықтар:
- барлық қажет факторлардың тиянақты талдауын;
- көздеген мақсаттың түсіністігін, яғни нақтя стратегиялық бағыт;
- кәсіпкерлік басқаруды ұйымдастыру, өйткені мұнда қаржылық және басқару
нысаны мен нарыққа деген бағыттылықты қажетсінеді.
Жаңа білімдерге негізделген жаңашылдықтар әбден жетіліп сосын ғана
қоғаммен қабылдану керек. Тек мұндай жағдайда ғана ол табысқа жете алады.
Инновациялық қызметтiң негiзiн қалайтын қағидалары қандай? П. Друкердiң
пiкiрiнше бізге нені істеу керек және керісінше нені істемеу керектігін
арасында нақты сызықша қою қажет.
Ол үшін не істеу керек? Мақсатқа бағытталған жүйелі инновациялық іс-
әрекет жоғарыда аталған инновация көздерінің мүмкіндігінің талдауын талап
етеді; инновациялар адамдрдың қажеттіліктеріне, мінез-құлықтарына сәйкес
болу керек, өйткені оларды адамдар күнделікті тұрмыста қолданады.
Кәсіпкерлер: Бұл инновация тұтынушаларда қызығушылық таныту үшін нені
білдіру керек? деген сұрақ қою қажет; инновация қарапайым және нақты
мақсатты иелену керек; инновацияның ең беделді және ұлы мақтауы былай
делінеді: Қараңыздаршы! Қалай бәрі оңай! Бұған менің басым қалай жетті?;
инновацияларды енгізу тиімді, тіпті қаражат, адамдар саны, шектелген
тәуекел аз болса да. Болмаған жағдайда инновация қажетсінетін кейбір
өзгерістерге не уақыт не қаражат та жетпейді; тиімді инновация шектелген
нарықта, өзінің қуысында көшбасшы мәртебесіне бағытталған болу керек.
Әйтпесе бәсекешіл кәспорындар алға шығу керек.
Инновация – бұл білімді, дарындылықты, тапқырлықты қажетсінетін жұмыс.
Новаторлар тек бір ғана облыста жұмыс істейтіндері анық. мысалы Эдисон тек
электр саласында ғана жұмыс жасады. табысты инновация әрқашан қажымас
жұмысты талап етеді. Егер біз оған дайын болмасақ, онда бізге ешқандай
жұмыс та, білім де көмектеспейді.
Үлкен табыстарға жету үшін адамдар инновациялармен шындап айналысу
керек. Сонымен инновация экономикадағы, өндірістегі, қоғамдағы, сатып
алушылардың мінез-қылығындағы, өндірісшілердің, жалпы жұмыскерлердің
болмысындағы өзгерістерді білдіреді. Сондықтан ол әрдайым нарыққа бағыт
алып, оның сұраныстарын басшылыққа алу қажет.
Кәсіпорын инновациялық іс-әрекетті жүзеге асыру барысында ол ең алдымен
жаңаны қолайлы мүмкіндік ретінде кәсіпкерлік атмосферасын қалыптастыруға
жағдай жасайтын құрылым мен бағдарға ие болу қажет. Сонымен бірге бірнеше
аса маңызды жайттарды ескеру қажет.
Инновацияны ұйымдастырып басқарудағы негізгі принцип бұл мықты
қызметкерлерден команда құру болып табылады.
Тәжірибе көрсеткендей, қолда бар барлық бөлімшелерді инновацияларды
тасушы деп білу кейін сәтсіздікке ұшырату мүмкін.
Және де бұл тек үлкен бизнесті кәсіпорынды ғана емес, сонымен қатар
шағын бизнеске де таралады. өндірісті жұмыс жасап тұрған қалпында сақтап
тұру – адамдар үшін үлкен міндет. Сондықтан жаңашылдықты жасауға олардың
уақыттары да болмайды. Істеп тұрған бөлімшелер қай салада болмасын тек
өндірісті кеңейтумен және оны модернизациялаумен ғана айналысады.
Кәсiпкерлiк және инновациялық қызмет тұрақты негiзде жүргiзiлуi
мiндеттi емес, мұндай iстiң, көбiнесе шағын кәсiпорындарда қойылуы мүмкiн
емес. Дегенмен инновацияларға жауап беретін арнайы бір адам тағайындау
керек. Ол дер кезiнде тозған немесе ескірген өнімді, техниканы,
технологияны, қолданыстан шығару қажет, сонымен қатар іс-әрекеттің жан-
жақты өндірістік-шаруашылық талдауын (бизнестің рентгенограммасы) жасау
керек, инновациялық іс-шаралардың жоспарларын жасау қажет. Инновациялық
қызметке жауапты адам кәсіпорында да аса құрметті беделге ие болу қажет.
Инновациялық бөлімшелерді қажет емес жүктемелерден де арылту керек.
Инновацияларды жасап шығаруда және оларды қаржыландыруда әрдайым өткізіліп
отыратын талдау кезінде қайтарылып берілмеу керек, жаңа өнімдер (қызметтер)
нарықта орныққан кезге шейін. Болмаған жағдайда іс құрдымға кетеді.
Инновациялық жобаны сатудан алынған пайда, өнделген өнімнен алынған
пайдадан гөрі аса айрықшаланады. Көптеген уақыт бойы новаторлық бастаулар
не пайда, не табыс, не өсім әкелмеулері мүмкін, олар тек қорларды ғана
тұтыну мүмкін. Одан кейін ұзақ уақыт бойы инновациялар өсіп, оны жасап
шығаруға кеткен қаражатты 5-10 есе қайтаруы мүмкін. Жаңашылдық кішкенеден
басталады, бірақ оның нәтижелері үлкен масштабты болуы мүмкін.
Кәсіпорында жаңашылдықты одан қорықпайтындай ететін атмосфера
қалыптастыру қажет. Керісінше оған қолайлы мүмкіндік жасау керек.
Өзгерістерге деген қарсылық көрсету белгісіздіктің алдындағы қорқынышта
жасырылған. Әрбір қызметкер жаңашылдықтың - өзінің кәсіпорнының сақтап
қалуы мен оны одан әрі нығайтуының кепілі болып саналады. Сонымен бірге
жаңашылдықтар – бұл әрбір қызметкердің амандығының және жұмыс бастылығының
кепілі болып табылады.
Аталған принциптердің негізінде инновациялық іс-әрекетті ұйымдастыру
кәсіпорынға алдыңғы қатарларға шығып, біршама табыстарға жеткізуге ықпал
етеді.
Инновациялық іс-әрекет кәсіпорындарда арнайы құрылған бөлімшелерде
жүзеге асырылуы мүмкін (ішкі венчурлар деп аталады), сонымен қатар жеке
венчурлық фирмалар (тәуекел) арқылы да жүзеге асырылады.
Венчурлық фирма – инновациялық идеяларды жасап шығаратын және оларға
зерттеу жүргізетін шағын кәсіпорындар. Инновацияларға қызығушылық танытқан
аса ірі фирмалар кез келген идеяларды жүзеге асырғанда қаржыландыру
мәселесін қолға алады. Ірі кәспорындар инновациялық идеяларды жасап
шығаруда тәуекелге аса бара қоймайды. Сондықтан инновациялық идеяларды
жасап шығаруға аса ірі кәсіпорындар онша айналыса қоймайды, олар тек
қаржыландыру мәселелерімен айналысады. Ал инновациялық идеяларды кішігірім
новатор-фирмаларға жүктейді.
Инновациялық инфрақұрылым - ғылыми идеяның өндірісте қолдау тауып,
нақты өнім, қызмет, жұмыс түрінде көрініс табуына дейінгі барлық кезеңдерді
қамтитын іс-шаралардың жүруіне ыңғайлы жағдай жасайтын, қажетті жұмыстар
мен қызметтерді орындайтын ұйымдар жиынтығынан тұрады.
Инновациялық инфрақұрылымның негізгі міндеті инновациялық өнім
өндірумен (қызмет көрсетумен, жұмыс орындаумен) айналысатын кәсіпорындарға
қолдау көрсету деп топшыласақ, онда инновациялық инфрақұрылымды
қалыптастыру мемлекеттің техникалық, технологиялық, экономикалық, қаржы,
әлеуметтік жағдайын жақсартып қана қоймай, сонымен бірге оның әлемдік
экономикадағы тұғырын көтеруге де, сыртқы нарықтарға шығып, ондағы өзінің
орнын табуға немесе иеленуге де мүмкіндік жасайды деген байламға келуге
болады.
Инновациялық инфрақұрылымның экономикалық маңызы елдің экономикалық
даму стратегиясын айқындаумен, қосылған құны жоғары өнімдер өндірумен,
шағын инновациялық кәсіпкерлікті жандандырумен және басқалармен анықталады
(1-сурет).
Қазақстанның ұлттық инновациялық инфрақұрылымының қазіргі жағдайы әрине
республиканың экономикалық дамуының өзіндік ерекшеліктеріне байланысты.
Олардың қатарына әлемдік нарықтағы көмірсутек шикізатына бағаның күрт өсуі,
қара және түсті металл өнімдеріне деген жоғары сұраныс, осыған байланысты
қаржылық және коммерциялық кәсіпкерліктің қанат жаюы, еліміздегі табиғи
ресурстарды игеруге қатысы бар халықаралық байланыстардың нығайуы сынды
факторларды жатқызуға болады. Әйтсе де, бұл ерекшеліктер әлі де болса
ұлттық экономиканың біржақты дамып отырғанын көрсетеді. Өйткені тек
шикізатқа ғана бағытталған экономиканың белгілі бір кезеңде құлдырау қаупі
жоғары болатыны белгілі. Бұның салдарын қазіргі кезде орын алған әлемдік
қаржы дағдарысынан да байқау қиын емес.
Зерттеу барысында біз елдегі инновациялық инфрақұрылым оның
субъектілерінің өзара байланысқан түрде тиімді жұмыс жасауына және ғылыми-
зерттеу жұмыстарын жүргізушілерге кешенді қызмет көрсететін ұйым ретінде
қалыптасуына жеткілікті деңгейде ықпал ете алмай отырғандығын анықтадық.
Әйтсе де, еліміздегі инновациялық белсенділіктің төмен болуы
технопарктердің санының өспеуіне және құрылғандарының жұмыс
белсенділіктерінің қарқын алмауына себеп болып отыр.
Мәселен, көптеген аймақтық технопарктер инновациялық жобалардың
болмауынан осы бағыттағы жұмыстарды жүзеге асырумен емес, қарапайым
дәстүрлі өндірістік жобаларды орындаумен шектеліп жүр. Оған ғылыммен
айналысуға талпынысы жоғары білікті маман кадрлардың тапшылығы,
технопарктерді дамытуға жеке сектор тарапынан жұмсалатын қаражаттың
жеткіліксіз деңгейі, венчурлық қорлардың белсенділігінің төмендігі, отандық
жоғары оқу орындарының жанында ғылыми-зерттеулермен айналысатын
технопарктер санының тым аз болуы, жаңа технологиялық әзірлемелер нарығының
конъюнктурасы жайлы ақпараттың болмауы, қызметі шикізатты өңдеуге
бағытталған технопарктердің қалыптаспауы сияқты мәселелер кері ықпал етуде.
Қазіргі уақытта бұл мәселелердің барлығы да өзінің ғылыми шешімдерін табуды
қажет етіп отыр.
1.2 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің экономикалық тиімділігімен
өзара байланысы
Кәсiпорындар инновациялық қызметтiң ең маңызды есебi инвестициялық
шығындардың қисынды анықтауы және жаңалықтың өнеркәсiптiк игеруiне идеяның
тууынан инновациялық циклданың барлық кезеңдерiн қаржы қамтамасыз етуiнiң
мүмкiндiгi, сонымен бiрге тиiмдi қолдану ерекшеленген қорлар болып
табылады. Көп ғылымды өнiмнiң меншiктi салмағының өсуi және жаңа
бұйымдардың игеруiн үдеу ғылыми зерттеулерде, ғылыми зерттеудi, өңдеу және
биiк олардың серпуiн алуды конструкциялық-тәжiрибелiктi инвестициялардың
тиiстi үлкеюлерi талап етедi. Басты мән әлемдiк деңгейдiң өнiмiнiң олардың
негiзiнде шығарылым қамтамасыз ететiн бәсекеге түсе алатын өңдеулерде
инвестицияларды алады.
Ғылыми зерттеулер және техникалық өңдеулердiң инвестицияларының
негiзгi көздерi болып:
- ғылыми зерттеулер және өңдеулердi мемлекеттiк қаржыландыру;
- кәсiпорындардың меншiктi құралдары;
- министрлiктер және мекемелердiң орталықтандырылған қорларының
құралдары;
- шетелдiк инвесторлардың қарыз қаражаттар және құралдары.
- кәсiпорындардың меншiктi құралдары;
- министрлiктер және мекемелердiң орталықтандырылған қорларының
құралдары;
- шетелдiк инвесторлардың қарыз қаражаттар және құралдары.
Инвестициялық қорлардың экономиканың нақты секторында
жеткiлiксiздiкпен дегенмен байланысты ғылыми зерттеулер және өңдеулердiң
көлемдерiнiң құлауында болады. Бұл жаңа техниканың объекттерiнiң жасау және
енгiзуiне терiс ықпалы тяды, әлемдiк деңгейдiң жаңа бұйымдарының жаңарту
және игеруiн баяулатады. Инновациялық өңдеулердi қамтамасыз етудi қаржы
тетiгiнiң әбден жетiлдiруi көз қаржыландыруының көптiгiнiң кеңейту, жасауы
және олардың мақсаттық бағытының күшейтуiне бағыттауы керек.
Кәсiпорындардың мүдделiлiктiң жоғарылауының шараларының ғылыми
зерттеулердiң нәтижелерiнiң қолдануындағы тиiмдiлiктiң бiрлерi iргелi
зерттеулердiң Республикалық қорының жасауы болып табылады. Есеп кәсiпорын
максимал тиiмдiлiгi бар бұл қорлар құралды пайдаланатындай етiп тұрады.
Кәсiпорындардың қызметiнiң тиiмдi ғылыми-техникалығымен қамтамасыз
етудi iстегi үлкен мән салалық инновациялық қорлардың құрастыруын алады.
Бұл қорлардың құралдары кәсiпорын табыстары бөлiп шығарулар есебiнен
құрастырады. Сметалардың негiзiнде қорлардың құралдарынан жобалар, өңдеудi
ғылыми-техникалықты биiк қаржыландырады, тағы басқа жаңалықты өнертабысты
құя түс; перспективалы идеялар және шешiмдер туралы ақпараттық деректер
қоры қалыптасады; жобалардың ғылыми-техникалық жарыстары жүргiзiледi.
Кәсiпорындардың инновациялық қызметтінің қаржы қамтамасыз етуiнiң
бағыттарының бiрi мен ұйымдар қарыз болып қалыптасады. Несие берудiң осы
бағыттарымен арналған ұлттық банк қойылған проценттi жалақыларды азайту
керек, инновациядағы оның қолдануының саласын құрылымдардың ғылыми
зерттеулерi жеңiлдiктi пайызға ұзақ мерзiмдi несие берудi тәжiрибенi
кеңейтуге азайту керек, кеңейту үшiн бiрақ бiтпеген өндiрiс ғылыми
зерттеулері бойынша шығынды несиелесiн және жоспар бойынша олардың тапсырма
берушiсiне жұмыстардың аяқтауы және өткiзудi сол мерзiмге дейiнге жоба -
iзденгiш жұмыстар заттық құндардың кепiлдiгiсiз. Кәсiпорын және ұйымдар
ғылыми зерттеулер және тәжiрибе-конструкторлық жұмыстар несие берудi
пайдаланады, осы шығындармен арналған салық жеңiлдiктерiнiң беруiн шартта.
Қажеттi (қаржы лизингi) жабдықтың жалдаудың лизингтiк әдiстерiнiң
тиiмдiлiгi қолдану керек.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілік мәселесі қазіргі жағдайдағы әлемде
әмбебаб сипатқа ие болды. Әрбір мемлекеттің тұтынушының экономикалық және
әлеуметтік өмірі оның қаншалықты табысты шешілуіне карай байланысты.
Бәсекеге қабілеттілік - мемлекеттің, өндірушінің өнім шығару мен өткізудің
мүмкіншілігінің жиынтығы десек те болады. Бәсекелік факторының өзі
мәжбүрлік сипатқа ие, нарықтан ығыстыру қорқынышы өндірушілерді өз
тауарлардың бәсекеге қабілеттілігі мен сапа жүйесімен тоқтаусыз шұғылдануға
мәжбүр етеді, ал нарық олардың қызметінің нәтижелерін объективті және қатал
бағалайды. Дамыған бәсекелестік нарықта өнімнің бәсекеге қабілеттілігі оның
коммерциялық табыстың шешуші факторы болып табылады. Бәсекеге қабілеттілік
тауардың нарық жағдайына, тұтынушының қажеттілігіне тек сапа, техникалық,
экономикалык, эстетикалық сипаттамалары бойынша ғана емес, сонымен бірге
коммерциялық және өткізудің басқа жағдайларына (баға, жеткізу мерзімі,
өткізу жолдары, сервис жарнама) байланысты болатын көп аспектілі түсінік.
Сонымен катар, өнімнің бәсекеге қабіліттіліктің негізгі құрама бөлігі болып
эксплуатация уақытына тұтынушының шығын деңгейі табылады. Басқаша айтқанда
бәсекеге қабілеттілік -нарыктағы табысты анықтайтын тауардың тұтынушылық
және құндылық (бағалық) сипаттамалардың кешені, яғни бәсекелес аналог
тауарлардың алдында берілген тауардың артықшылығы. Тауарлардың артынан
олардың өндірушілері тұрғандықтан, сәйкесінше бәсеке қабілеттілікті
кәсіпорындар, кәсіподақтар, фирмалар, мемлекеттің негізінде айтуға болады.
Нарықтағы әрбір тауар қоғамдық қажеттіліктерін қанағаттандыру көрсеткішіне
тексеру өтеді: әрбір сатып алушы оның жеке қажеттілігін толығымен
қанағаттандыратын тауарды сатып алады, ал барлық сатыпалушылар бәсекелес
тауарларға қарағанда қоғамдық қажеттіліктерге сәйкес келетін тауарды
сатып алады. Сондықтан өнімнің бәсекеге қабілеттілігін (яғни, бәсекелестік
нарықта коммерциялық тиімді өткізудің мүмкіншілігі) бәсекелестердің
тауарларын бір-бірімен салыстыру негізінде ғана анықтауға болады. Басқаша
айтқанда, бәсекеге қабілеттілік нақты бір сату уақытына байланысты
салыстырмалы түсінік. Әрбір сатып алушыда өз қажеттіліктерін
қанағаттандырудың бағалаудың жеке критериі бар болғандыктан, мұнда бәсекеге
қабілеттілік жеке сипатка ие болады. Сондыктан, бәсекеге қабілеттілік
тұтынушы үшін қызуғышылық туғызатын (берілген қажеттіліктерді
қанағаттандыруына кепіл береді) қасиеттермен ғана анықталады. Бұл
қызығушылықтың шегінен шықкан өнімнің барлық қасиеттері бәсекеге
қабілеттілікті бағалағанда белгілі бір жағдайда оған қатысы жок деп
есептеледі. Нормалар, стандарттар мен құқыктардың шамадан тыс асуы
(мемлекеттік талаптардан басқа) өнімнің бәсекеге қабілеттілігін жаксартып
қана коймай, керісінше оны түсіреді, өйткені ол сатып алушының құндылығын
көбейтпей, бағаның өсуіне әкеледі; сондықтан ол өнім тұтынушыға тиімсіз
болып көрінеді.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің зерттелуі оның өмірлік циклының
фазаларына тығыз байланысты үздіксіз және жүйелі түрде жүргізілуі тиіс.
Мұның өзі бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштерінің төмендеудің бас кезеңін
уакытылы анықтау мен лайықты шешімдерді қабылдау (мысалы, өнімді өндірістен
шығару, оны модернизациялау, нарықтың басқа секторына ауыстыру, т.с.с.)
үшін қажет. Егерде ескі өнім өз бәсекеге қабілеттілік ұстанымын түгелдей
жоймаса, ал кәсіпорын жаңа өнім шығаруды көздесе бұл экономикалық тиімсіз
болады. Сонымен катар, әрбір тауар нарыққа шыққаннан кейін өзінің бәсекеге
қабілеттілік әлеуметін бірте-бірте жұмсай бастайды. Бұл процесті баяулатып,
уақытша ұстап тұруға болады, бірақ оны тоқтату мүмкін емес. Сондыктан, жаңа
өнім ескі өнім бәсекеге қабілеттілігінде маңызды жоғалтулар болған кезде
нарыққа шығаруды қамтамасыз ететін график бойынша болжайды. Яғни жаңа
тауардың бәсекеге қабілеттілігі озық және ұзақ уақыттық болу кажет.
Тауар өндіруші өзінің нақты бәсекелестерін, олардың мүмкіндіктерін,
артықшылықтары мен кемшіліктері ғана емес, сондай-ақ таңдаған нарықтағы
бәсекелестірдің жалпы жағдайын, яғни осы нарықтың бәсекелестік сипатына
байланысты типін, өзінің салалық нарығындағы бәсекелестіктің қозғаушы
күштерін өте жақсы білуі керек. Бұл жағдайда өз бәсекелестерінің іс-
әрекеттері сипатын бағалау жүйесін, оның ішінде олардың іс-әрекеттерінің
құрылымдық талдауын пайдалануға болады (сурет 1.1).
Бәсекелестіктің салалық деңгейдегі қозғаушы күштерін зерттеу нарықтық
экономика жағдайында барлық деңгейлерде көрініс табатын жалпылама
бәсекелестік механизмінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Мұндай
зерттеу келесідей аспектілерді қамтиды: Салада потенциалды бәсекелестердің,
яғни жаңа тауар өндірушілердің пайда болуы, бағалардың төмендеуі және
(немесе) шығындардың өсуі, тиісінше пайда нормасының түсуіне алып келуі
мүмкін өндірістік қуаттардың артуына әкеліп соқтырады.
Нарыққа жаңа бәсекелестердің енуі барысында белгілі бір тосқауылдар
болуы мүмкін. Олардың негізгілері:
- өндіріс қажеттіліктерінің үнемделуі;
- өнімнің жіктелуі мен сатып алушылардың да сол кезеңдегі шығындары;
- тарату каналдарының салыстырмалы жетіспеушігі;
- саладағы артықшылықтардың болуымен белгіленетін тосқауылдар.
Нарықта әрекет етуші компаниялар арасында бәсекелестіктің қарқандылығы
мынандай факторлармен анықталады:
- бәсекелестердің сан жағынан көп болуы және олардың күштерінің
теңдігі;
- саланың салыстырмалы баяу өсуі;
- үстеме шығындар немесе тауарлы-материалдык корлар құны түріндегі
тұрақты шығындардың жоғары деңгейі;
- дифференциацияның жоқтығы (және тиісінше - конверсия шығындары);
- қуаттардың секірмелі өсімі;
- жоғары деңгейге шығу тосқауылдары.
Бәсеке сипаттамалары және оларды анықтайтын факторларды шартты түрде
микродеңгейлі (өнімнің сапасы мен бағасын көрсететін), мезодеңгейлі
(салалардың қолда бар өндірістік қорларын тиімді қолданудың көрсеткіштерін
жақсартатын) және макродеңгейлі (шаруашылық жүйелердің жалпы қалпын,
олардың балансын, инвестициялық климатын, салық тәртібін, тариф кедендік
саясатын және т.б. көрсетеді) болып бөлінеді.
Келтірілген бәсеке сайыстың және бәсекелесу қабілетінің факторлары мен
сипаттамаларының субъектілерінің құрамы осы күрделі дәреженің
элементтерінің құрамын сипаттауға және олардың байланысын шығаруға
мүмкіндік береді. Бұл оның талдауына қажетті тиімді тәсілдер шығаруға,
қолда бар қорларды алуға қосымша мүмкіндіктер ашуға және сүт өнімі
кәсіпорындары үшін әр деңгейдегі бәсекеге қабілеттілікті жоғарлатудың
стратегиялық бағытын анықтауға көмек көрсетеді.
Экономикалық әдебиетте бәсекені оның әдістері бойынша бағалық (баға
негізіндегі бәсеке) жэне бағадан тыс бәсеке (тұтынушылық құнның сапасы
негізіндегі бәсеке) бөлуге болады. Қазіргі әлемде бағалық бәсеке бағадан
тыс әдістердің бәсеке сайысына қарай мәнсіз болып келеді. Бұл қазіргі
нарықта бағалар кақтығысы жоқ дегенді білдірмейді, олар бар, бірақ
соншалықты анық емес. Бағадан тыс бәсеке алдыңғы қатарлы бәсекелестерге
қарағанда тауардың тұтынушылық құнын арттырады. Бағадан тыс әдістердің
санына фирманы басқарудың бүкіл маркетингтік әдістері жатады. Олардың
негізгілері: тауардың жаңартылуы, сапа, жарнама, халықаралық стандарттарға
сәйкес келу, т.с.с.
Сурет 1.1. Экономикалық тиімділігіне жету іс-әрекетінің күрылымдык
талдауы
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің жоғарылауы, оның жақсаруы
көбінде іске асырылатын өнімнің сапасы мен өндірістің ұйымдастырушылық-
техникалық деңгейіне тәуелді.
Кең таратуды шетел тәжiрибесiнде жобалардың ғылыми-техникалықтары
несие берудiң тәжiрибесi кiлттеулi алды. Банкпен және қарызшының аралығында
экономикалық қатынас ұзақ кеткен қаржының қайту мерзiмi бар үлкен
масштабпен жобалардың кешендi iске асыруына байланысты осы жағдайда
бекiтiледi, туған жерi және өңдеуiнiң газ және мұнай құбыры, қуатты электр
станцияларының құрылыс қазып алынатын олжаларының жаңа технологиялары
мысалға игеру сияқты. Жобалардың ғылыми-техникалықтары жүзеге асыруға
араласу қабылдаушы iрi серiктестiктерi бар банктердiң арақатынастары жаңа
қағидаларға салады. Егер банктер үшiн негiзгi белгiмен кәдiмгi несие беру
кәсiпорындардың қаржы жағдайының мiнсiздiгi қызмет көрсетсе, онда күтiлетiн
пайда жобалық қаржыландыруда маңызды жобаның өзiне. Капиталды қозғалыстың
барлық кезеңi, даярлайтын жұмысты қоса осыған байланысты реттеледi. Сонымен
бiрге банктердiң функциясы: да кеңидi олар болуы мүмкiн капиталды салудың
тәуекелдерiнiң бағасын инновациялық жоба, инвестициялардың бизнес-жоспар
сараптама iске асыратын кәсiпорынның күйiн қаржылық талдаулар өткiзедi,
құрастыру және меншiктi капиталдың жинақталуын қаржы стратегияларын
параллель өндейдi. Инновациялық жобалардың қаржыландыруының ұтымды еншiсi
тиiстi инвестициялардың 25-35 % ортақ сомасымен шектердегi банкпен
анықталып болады. Бұдан басқа, банктер инвестициялық жобаның жеке
кезеңдерiнiң iске асыруына жедел бақылау және несие келiсiмшартының
шарттарды сақтауларымен өткiзедi.
Инновациялық жобаның табысты iске асыруының негiзiне жаңа өнiмдi кең
өткiзу нарығы және оның арқасында тиiмдi базар нарықтарының пайдалылығы
және iрi фирмалары бар ұзақ мерзiмдi келiсiмдердiң шешiмiнiң биiк деңгейiн
анықтаған маркетинг тұжырымдамасы болып табылады.
Өлшеулi тиiмдiлiктiң алуын инновациялық қызметте жаңа бұйымның
техникалық деңгейi және жаңалықтың экономикалық жетiстiгiнен базарға
тәуелдi болады.
Кәсiпорынның инновациялық қызметiнiң шектi нәтижелерiнiң үлкен
екiұштылығы жаңа бұйымдар, технология және өндiрiстiң ұйымының әбден
жетiлдiруi және өндiрiске капиталды салуда үлкен тәуекелмен сипатталады.
Мұндай жоғалтуларды қауiп-қатер қаржы-қаражаттық тәуекелдiктер болады.
Инвестор, капиталды (тәуекел) венчурлық салудың негізінде жүзеге
асырып, мүмкiн нәтижелердiң тек қана екi түрiнiң алдын ала бiледi: табыс
немесе шығын. Қаржы-қаражаттық тәуекелдiктерге мыналар жатады:
- негiзгi алшақтың қарызының төленбеуi қауiп-қатер және несие берушы
тиесiлi пайыздар болатын несие тәуекелi;
- пайыздық тәуекел – бұл ұсынылатын қарыздар бойынша қаражаттың
тартылған құралдары бойынша ол төленетiн проценті сауда банкi немесе
инвестициялық серiктестiктердiң жоғалтуларын қауiп-қатер жоғарылаудың
нәтижесiнде;
- валюталық тәуекел қарағанда бiр шетелдiк валютаның курсi басқа
өзгерiске қатысты валюталық жоғалтуларды қауiп-қатер болады, соның iшiнде
валюталық операциялар тағы басқалар ұлттық валютаға өткiзуде
сыртқыэкономикалық несие;
Инвестиция салуға белгi капиталды салудың варианттарының таңдауы және
шамаларды әрдайым iлеседi. Капиталды салуды ұтымды варианттың таңдауының
есебiнiң шешiмдерi үшiн қаржы-қаражаттық тәуекелдiктi шаманы сандай
есептеуi және балама нұсқалардың тәуекел дәрежесi салыстыруы керек.
Кәсiпорынның бiрқалыпты дамуының инновациялық стратегиясы потенциалдың
производствен ныйға ғылым және техниканың табыстарының затқа айналдыруы
өңдеу және жаңалықтардың қолдануының процессi өзiменмен ставляет алдында
жолымен оның инновациялық қызметi арқылы жүзеге асырылады. Жаңа технология
коммерциализациясы пайданы кәсiпорынға әкелетiн потенциалдық тауар базарда
сатылымға шыққаннан кейiн жүзеге асады. Жаңа технологиялар және
инновациялардың енгiзуi өте жақсы сапамен және биiк бәсекеге түсе алатындық
ие болатын тауарларды шығаруға мүмкiндiк бередi.
Кәсiпорынның инновациялық қызметi мыналарды қосады:
- ғылыми зерттеулер және (жаңа бизнес- идеялар және инвестициялық
жобалар) өңдеулердi орындау;
- шығарылатын бұйымдардың конструкциясының әбден жетiлдiруi және жаңа
жабдықтар қазiргi жоғарғы технологиялар бойынша енгiзілген;
- (жаңа құрылымдар және кәсiпорынды басқарудың ұтымды әдiстерi)
өндiрiстiң ұйымындағы өрнектеулерi;
- маркетинг зерттеулерiнiң өткiзілуi (сатып алушылардың үлкеюi);
- басқару қаржылай-несие қатынастар және өндiрiстi экономикалық
басқару механизмының өзгерiсi ақшалай
- ағын және өндiрiстiң тиiмдiлiктерi.
Суретте инновациялардың үш жасауды кезеңi ерекшеленген:
- iргелi зерттеулер;
- қолданбалы зерттеулер;
- тәжiрибе-конструкторлық жұмыстар.
Инновациялардың коммерциялануын қамтамасыз етедi: пайданың шығын және
өсуi табыстардың өндiрiстiң өсуi, үлкеюi, төмендету.
Негiзiнде инновациялық қызметтiң қаржы қамтамасыз етуiнiң көздерiмен
болып табылады: кәсiпорындардың меншiктi құралы, бюджеттен қаржы бөлу және
мемлекеттiк бюджеттен тыс қорлар.
Кәсiпорындарда өңдеу және кәсiпкерлiктiң дамытуын инновациялық
стратегияның iске асыруының процесi үш бағытта жүзеге асырылуы керек:
- өндiрiспен басқару жүйесiне құрылымдық өрнектеулерi және нарықтың
талаптары, тұтынушы мүдделерiнiң есепке алуға кәсiпорындардың барлық ұжымын
толық қайта бағдарлауына және сұраныс қолданылатын тауарлардың шығарылым
бағытталған өнiмдердi сатуларының өткiзуi;
- инновациялық қызмет және кәсiпорындардың зияткерлiк потенциалының
дамуы, ой-ақыл меншiгiнiң қазiргi жоғарғы технологияларға өндiрiстiң
аудармасымен қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн ұлғаюлары;
- өндiрiстi табыстардың тұрақты өсуi және еңбекақының жоғарылатуы үшiн
шарт құратын пайданың динамикалық жинақталу қамтамасыз ететiн қаржылай-
экономикалық басқару механизмінің өрнектеуi және өнiм бiрлiгiне шығын
қысқарту кәсiпорындарындағы ақшалай ағындары мен және тауарларға бағаның
көтерілуі;
Кәсiпорындағы өндiрiстiң бiрқалыпты дамуының инновациялық
стратегиясының тұжырымдамасы, оның экономикалық тұрғысы және,
кәсiпкерлiктiң стратегиялық жоспарлауының жүйесі бизнес-жоспар түрінде
дәлелдей алады.
Инновациялық бизнес-жоспар өндiрiспен және өнiмдердi сатуын тиiмдi
ұйым және басқаруға дейiн инновациялық жобаға инвестиция салуы туралы
идеялардың генерациясы, екiнiң бiрлерiнiң талдауы, шешiм қабылдаудан
өндiрiстiң барлық инвестициялық циклi қамтуы керек.
Кәсiпорындағы өндiрiстiң бiрқалыпты дамуының инновациялық жоспары оның
ұйымы және жұмыс жасау, технологияның тұрақты жаңартуы, экологияның
жақсартуы және қызметкерлердiң әлеуметтiк қамсыздандыруының ғылыми -
қисынды әдiстерiнiң таңдауы болады. Оның тағайындауы сыртқыға және iшкi
нарықтар бәсекеге лайық өнiмнiң шығарылымының кеңейтуi, кәсiпорынның қаржы
орнықтылығының қамтамасыз етуiнiң басым бағыттарын өңдеу және дәлелдеуi
табиғи қорлардың тиiмдi қолдануында және айналадағы ортаны қорғау болып
табылады.
Сурет 1.2 Кәсіпорынның инновациялық саясатын қалыптастыру
Стратегиялық инновациялық жоспар өндiрiстiң кеңейтуi және қаржы
ресурстерінің шектелген күйiнділер табыстардың өсуiнiң технологиялық,
маркетинг және экономикалық мәселелерi және пайданың үлкеюi барынша тиiмдi
шешiлген өнiмдердi сатуының бағдарлама ретiнде қарастыруы мүмкiн.
Инновациялық жоспар мемлекеттiң экономикалық саясаты бар
кәсiпорынында, оның заңға сүйенген базасы және әр түрлi қаулылармен
өндiрiстiң дамуын бағдарламаны байланыстыруға мүмкiндiк бередi,
кәсiпкерлiктiң кеңейту жағдай жасайтын ынталандырғыш. Инновациялық
жоспардың есебi сонымен бiрге тұтынушының талаптарына кәсiпорынның бар
мүмкiндiктерi бейiмдендiретiндей етiп тұрады.
Инновациялық жоспар кәсiпорын басшысына өзгерiстердiң сыртқы ортаның
факторларының әсерінен есепке алып, бар өнiмiнiң өндiрiсiндегi орындылық,
тапсырма берушi және ахуалдың талаптарын бағалауға мүмкiндiк бередi.
Жаңалықтардың iске асыруы және жоспардың көрсеткiштерiнiң орындау
деңгейiнiң кезеңдi бағасы өнiмнiң өндiрiсiне шығынды олардың өсуiн
ынталандыру және төмендетудi негiз болып табылады.
Инновациялық жоспар салған нормативтарден ауытқудың жоспарының
орындауын жүйелi түрде жеделдiк талдауы шығынсыздық нүктесін және мүмкін
жұмысының аймағына үмiт артып, өзгерiстердiң өндiрiстiң жедел реакциясы
және маркетинг тактикасының түзетулерi талап ететiн нарық ортасындағы
ықпалын анықтап айқындауға, жоюға мүмкiндiк бередi.
Инновациялық жоспар өндiрiстiң кеңейіп және әбден жетiлуi үшін жаңа
идея қалыптастыратын кәсiпорын ғана емес, сонымен бiрге банкке немесе осы
кәсiпкерлiктi дамытуға салған тиiмдiлiк және қарыздың сараптамаларын
өткiзетiн инвесторге де қажеттi. Инвестициялық жоба үшiн кәсiпорынның
қызметiнiң ғылыми-техникалылығы туралы мәлiметі: ауежайлар, өндiрiс
технологиясының деңгейi, қаржы күйiнiң оның кәсiпкерлiгi және ақшалай
ағындардың басқарудың тиiмдiлiгi болып табылады.
Кәсiпорындағы инновациялық жоспар немесе өндiрiстiң ұйымдастыру-
техникалық дамытуын жоспар үш кезеңде қорытынды жасалады.
Бiрiншi кезеңде технология, ұйым және кәсiпорынды басқаруды әбден
жетiлдiру бойынша экономикалық нәтижелер және өндiрiстiң техникалық күйiн
талдау және баға, сонымен бiрге жеке шаралардың құрастыруы жүргiзiледi.
Инновациялық жоспардың құрылымы үшiн бастапқы деректер: ғылымның дамуы
және техниканың болжамдары; өнертабыстар туралы ақпараттық материалдар;
ұқсас бұйымдар, маркетинг жоспар шығаратын кәсiпорындарда өндiрiстiң дамуы
бағыттары туралы хабар-ошар болып табылады. Мына барлық мәлiмет
инновациялық стратегияның жоспарлауында бiртiндеп жинақталып қолдануы
керек.
Инновациялық жоспардың төрт негiзгi бағытты қосатын цехтар жобасының
құрастырулары екiншi кезеңде қарама-қайшы:
- жаңа бұйымдардың шығарылатын өнiмнiң әбден жетiлдiруi және игеруi;
- өнiмнiң өндiрiс технологиясының жақсаруы;
- жаңа озық жабдықтың енгiзуi, аспаптар және құрал-саймандар;
- бұйымдардың өндiрiсiнiң тапсырма берушiмен және тұтынушымен
синхронизацияланылған тиiмдi ұйымдастыру жүйесiне таңдау, ұйымды және
еңбекақыны, қорлардың қозғалыстың автоматты жоспарлауын адаптивтi жүйесiнiң
заттық-техникалық жабдықтау және құрастыруын қоса;
Инновациялық жоспардың әрбiр шарасы бойынша бекiтiледi: енгiзудi орын,
жауапты орындаушылар, өңдеу мерзiмi, өңдеудi және енгiзуге шығындармен
анықталады, экономикалық эффект есеп айырысады. Iрi шаралардың қатары
бойынша жеке кезеңдердiң орындауының мерзiмдерi ескеру керек. Жаңа
бұйымдарды жобалауға және игеруi бойынша өндiрiстiң техникалық дайындығын
график қорытындысы жасалады. Инновациялық жоспардың тиiмдiлiктері пайданың
өсуiн шама болып табылады. Егер шаралардың өңдеудi және енгiзуiне
шығындарды үш жылдар iшiнде ақталмаса, iс жүзiнде, онда олар тиiмсiз болып
есептеледi және жоққа шығарылып, немесе iстеп бiтiредi.
Инновациялық жоспар, игерiлген цехтардағы жобалар, өндiрiстiк және
техникалық мәжiлiстерде талқыланады, кейiн олар бөлiмдермен және
қызметтермен барлығына мүдделестермен сәйкес келетiн зауыттың техникалық
бөлiмiне көрiнедi. Инновациялық жоспар техникалық кәсiпорын кеңеде
қаралады, орындау үшiн сөзсiз құжаттың түрiнде сөзсiз анықтап пiсiп жетедi.
Инновациялық жоспар үшiншi кезеңде барлық бөлiмдер, цехтар және
қызметтерге дейiн кәсiпорынның директорымен бекiп болады. Өте iрi шаралар
бойынша олардың өңдеуiн графиктiк тор және кәсiпорындағы инновациялық
процесстермен жедел бақылау және басқаруды ұйымдастыруға мүмкiндiк беретiн
енгiзулердi орынды құрау.
Оның өңдеуiне және енгiзудi капиталды салуды тиiмдiлiк көздiң
нүктесiмен байырқау тиiстi инновациялық жоспарға көздiң нүктесiмен байырқау
тиiстi қосылған әрбiр шара. Инвестициялардың тиiмдiлiгiнiң бағасы
инвестиция салатын капиталы бар күтiлетiн таза пайданың салыстыруында
негiзделедi. Бұл шамада таза қолма-қол ақша ағындар ақша қаражаттарының
түсiмінiң аралығында айырым (өндiрiстiк) операциялығынан сияқты анықталады
және инвестициялық қызмет және олардың қайтуымен, (ұзақ мерзiмдi қарыздар
бойынша пайыздар) қаржыландырудың шығындарының минусына тең.
Ақшалар таза ағын негiзiнде инвестициялардың тиiмдiлiктiң бағасының
келесi көрсеткiш бойынша есептеледі:
- жоспардың шарасының iске асыруынан интегралды тиімділігін
мiнездейтiн және нақты қазыналар барлық жылғы қайтулар және құйылулардың
арасындағы (жылма-жыл бойынша тұрақты пайыз) дисконттау алған
айырмашылықтар шама сияқты есеп айырысады.
Егер таза дисконтталған табыс оң мәндi болса инвестициялық жоспардың
шарасы экономикалық жағынан тиiмдi болып есептеледi.
Дисконттау коэффициентiнiң шамасы төлеудi уақыттан келтiрiлген құнның
тәуелдiлiгi ғана емес, ағын мәлiметке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Кәсіпорынның инновациялық бағытының теориялық негіздері мен оның
экономикалық тиімділігіне ықпалы
1.1 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің ұғымы, мәні, түрлері
1.2 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің экономикалық
тиімділігімен өзара байланысы
1.3 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің шетел тәжірибесі
2 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің талдауы және Атығай
ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштері
2.1 Атығай ЖШС сипаттамасы
2.2 Атығай ЖШС қаржы-шаруашылық іс-әрекетінің талдауы
2.3 Атығай ЖШС инновациялық бағытының талдауы
3 Кәсіпорынның мәселелері мен даму перспективалары
3.1 Кәсіпорынның инновациялық бағытының дамымағандығының мәселелері
3.2 Экономикалық тиімділігіне жету кезінде кәсіпорынның инновациялық
бағытының даму жолдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша А Нығайған бухгалтерлік баланстар 2009-2010 жж.
Қосымша Ә Жыл бойынша кіріс пен шығыс туралы есеп
Қосымша Б Жыл бойынша ақша қаражатының қозғалыс есебі
Қосымша В Графикалық бөлім
КІРІСПЕ
Қазақстанның ұлттық экономикасының индустриалды-инновациялық тұрғыдан
дамуы жоғары технологияларға негізделген бәсекеге қабілетті, экономикалық
тұрғыдан тиімді ұйымдастырушылық-экономикалық механизмдерді одан әрі
жетілдіру болып отырғаны белгілі. Сондықтан кәсіпорындардың бәсекеге
қабілеттілігін арттыру, әлемдік стандарттарға сәйкес келетін өнім өндіру
барысында жаңа технологиялық механизмдерді өндіріске енгізу, оның
тиімділігін арттыру бағытында инновациялық тұрғыдан экономиканың нақты
салаларын дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Осы тұрғыдан алғанда,
кәсіпорындарды ұйымдастыру мен басқарудың жаңа әдістерін енгізудің
қажеттілігі туындап отыр. Бұл мәселелер еліміздегі сүт өндіру және өңдеп,
әр түрлі өнім алатын кәсіпорындар үшін ерекше маңызға ие.
Қазақстан Республикасының үдемелі индустриалды-инновациялық дамуының
2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында ұлттық экономиканың
тұрақты өсуі мен бәсекеқабілеттілікті күшейту арқылы халықтың әл-ауқатын
жоғарылатуда, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін, мемлекеттің қаржылық және
материалдық активтерін ұтымды түрде басқару мен пайдаланылуын қамтамасыз
ету жетістіктерін енгізуге ерекше мән берілуде.
Қазіргі уақытта инновациялық қызметті дамыту, ел экономикасын
инновациялық бағытта өркендету, әсіресе нақты сектор өндірістерінің аясында
инновациялық жетістіктерді енгізудің маңызы зор. Ал осы үдерістерді
бақылау, олардың уақытылы және кедергісіз жүзеге асырылуын қадағалайтын,
реттейтін, басқаратын және үйлестіретін жүйе - контроллингтің қалыптасуы
мен оны жетілдіру аспектілерін анықтау зерттеу тақырыбының негізі болып
табылады.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. XХ және XXI ғасырлар тоғысында
экономикалық өсім ғылыми-техникалық революциясының маңызды рөлімен
сипатталады. Алдыңғы қатарлы елдерде ІШӨ көп бөлігі жаңа және жетілдірілген
технологиялардың, өнімнің, құралдардың, , ал басқа да түрлі бағаларға
сәйкес өндіріс өнеркәсібінің өсімі 75-100 % дейін осы инновациялардың
үлесіне келеді. Сондықтан жаһандық экономика бәсекесінде инновациялық іс-
әрекетке қолайлы жағдай жасайтын мемлекеттер алдыңғы қатарлы елдердің
қатарларына қосылады, өйткені олар фундаменталды және қолданбалы ғылыми
зерттеулерге, мемлекеттік қолдауға, инновациялық инфрақұрылымды,
инновациялық іс-әрекетті жүзеге асыратын мамандарды, ғылыми және
педкадрларды дайындауда, сонымен бірге шаруашылық айналымға зияткерлік
меншігінің нәтижелері мен қорғау жүйесі үлесінің қосылуының арқасында
жоғарыда аталған нәтижелерге жетеді. Инновациялық іс-әрекетті мемлекеттік
реттеуінің тура және жанама құралдарын пайдалана отырып та үлкен табыстарға
жету мүмкіндігі бар, сонымен қатар ұйымдастырушылық-экономикалық реттеу
механизмін де қолдануға болады.
Қазақстан Республикасының 2010-2014 жылдарға арналған жылдамдатылған
индустриалды-инновациялық даму мемлекеттік бағдарламасының басты тұрақты
экономикалық өсімнің бағыттарының бірі инновациялық экономика,
технологиялық жаңалықтардың мүмкін тенденцияларын қалыптастыру болып
табылады. Қазіргі таңда Қазақстанда инновация және ғылыми-техникалық қызмет
саласында ұйымдастырушылық-экономикалық жүйе мен институционалды реттеу
жүйесі аса дамымаған, және де инновациялық іс-әрекет саласы шеңберінде
нормативті-методикалық-құқықтық база мүлдем дамымаған.
Жоғарыда айтылған сөздерді теңгере келе бұл зерттеудің актуалдылығы
нарық қарым-қатынастарына сәйкес қазіргі инновациялық іс-әрекеттің
эффективті механизмдерін жасап шығару қажеттілігімен айқындалады. Бұл
мәселені шешу қазақстандық кәсіпорындардың әлемдік нарыққа шығып, онда
өзінің лайықты орнын табуға мүмкіндік алады. бірақ ол үшін инновациялық іс-
әрекеттің субъектілеріне экономикалық қызығушылық таныту керек, сонымен
бірге инновациялық іс-әрекетті тура және жанам түрде мемлекет те қодау
көрсете алады.
Сондықтан кәсіпорынның инновациялық бағытының сапалы ұйымдастырушылық-
экономикалық механизмін уақытында жасап шығару маңызды және актуалды болып
саналады, әрине ол заманауи экономикалық шарттарға сәйкес болуы керек,
өйткені, біздің білуімізше әлемдік және ұлттық экономикада түрлі дағдарысты
жағдайлар әрқашан орын алып отырады.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Бұл мәселе бойынша ғылыми зерттеулер
жүргізіліп, қолайлы ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыру бойынша шетел
авторларының ғылыми еңбектерінде көрініс табады. Маңызды теориялық-
методологиялық негізге ие келесі экономист ғалымдардың еңбектерін жатқызуға
болады: Д. Доси, П. Друкер, Б.-Э. Лундвалл, Г. Менш, Э. Мэнсфилд, Д. Норт,
М. Портер, Б. Санто, Р. Солоу, Б. Твисс, К. Фримен, Й. Шумпетер және т.б.
Сонымен қатар инновациялық іс-әрекетті эффективті басқару бойынша орыс
зерттеушілерінің еңбектері де құнды болып саналады. Инновациялық іс-
әркеттің теориялық және қолданбалы аспектілері келесі орыс экономист
ғалымдарының еңбектерінде жарқын көрініс табады: И.Т. Балабановтың,
С.Ю.Глазьевтың, М.Гохбергтың, П.Н. Завлинтың, Н.Иванованың, С.
Ильенкованың, Ю.П. Морозовтың, А.И. Пригожинаның, Э.А. Уткинаның,
Р.А.Фатхутдинованың және т.б.
Қазақстанда инновациялық бағыт бойынша келесі авторлардың еңбектерінде
көрініс табады: С.Б. Абдыгапарованың, Ф.Г. Альжановның, С.А. Алпысбаевның,
Е. Әмірбекұлының, У.Б. Баймуратованың, Н.А. Барлыбаеваның, А.Н.
Дауренбековой, Ж.Х. Давильбековой, Ф.М. Днишева, А.К. Кошанова, А.Г.
Кравцованың, Н.К. Мамырованың, О. Сабденнің, З.А. Сальжанованың, Х.Н.
Сансызбаеваның, А.Н. Саханованың, В.А.Ханның.
Дегенмен бұл еңбектерде әлі де шынайы экономикалық шарттарға сәйкес
ұйымдастурышылық-экономикалық механизмдердің нақты шешімдері көрініс таппай
отыр. Бұл дипломдық жұмыста да инновациялық іс-әрекетінің субъектілерінің
қаржылық және ұйымдастырушылық сұрақтары аз зерттелген.
Дипломдық зерртеудің мақсаты мен міндеттері. Бұл жұмыстың мақсаты
Атығай ЖШС инновациялық іс-әрекетінің қолайлы ғылыми негізделген
теориялық және методикалық принциптерін экономикалық қолайлылық туғызу
мақсатымен жасап шығару болып табылады.
Мақсатқа сәйкес келесі міндеттер орындалуы тиіс:
инновациялық бағыттылық іс-әрекетінің теориялық аспектілерін жалпылау және
нақтылау;
Атығай ЖШС инновациялық іс-әрекетінің мазмұны мен методикалық негіздерін
зерттеу мен нақтылау;
Шетел тәжірибесінің инновациялық бағыттылығының қаржы және институционалды
қолдауын талдап, келешекте Қазақстан Республикасы жағдайында оны қолдану
мүмкіндігін иелену;
Атығай ЖШС инновациялық іс-әрекетінің жағдайын талдау;
Экономикалық қолайлылыққа жету мақсатымен кәсіпорынның инновациялық
бағытының ұйымдастырушылық-экономикалық механизмінің ұсыныстары мен
кепілдемелерін жасап шығару.
Зерттеу объектісі – Атығай жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
болып табылады.
Зерттеу нысаны кәсіпорынның инновациялық бағыттылығын жүзеге асыру
барысында ұйымдастырушылық-экономикалық қарым-қатынастар жиынтығы болып
табылады.
Зерттеудің теориялық және методологиялық базасын инновациялық іс-
әрекет саласындағы экономика ғылымының классиктерінің жұмыстары, заманауи
шетел және отандық экономист ғалымдардың ғылыми еңбектері құрайды. Зерттеу
жүйелік-құрылымдық талдау принциптері негізінде, мәліметтердің экономикалық-
статистикалық өңделуінің, жалпылау мен салыстыру, ғылыми анализ бен
синтезді негізінде жасалды.
Зерттеудің ақпараттық базасы Атығай ЖШС Жарғысы мен кәсіпорының
қаржы есебінің, Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінің,
мемлекеттік органдардың талдау материалдарының, статистика мәліметтерінің
негізінде қалыптасты.
Ғылыми жаңалылығы экономикалық қолайлылықты ескере отырып кәсіпорынның
инновациялық іс-әрекетінің бағыттылығының ұйымдастырушылық-экономикалық
механизмін жетілдіру бойынша теориялық нұсқаулықтардың дамуы мен
кепілдемелердің жасап шығарылуында жатыр.
Негізгі нұсқаулар келесі тармақрда айқындалады:
- микро деңгей тұрғысынан инновация, инновациялық іс-әрекет,
инновациялық бағыттылық терминдерінің анықтамалары беріледі;
- Атығай ЖШС инновациялық іс-әрекетінің тиімділік бағасының
көрсеткіштері жүйеленген;
- Атығай ЖШС инновациялық бағыттылығының заманауи жағдайына баға
беріледі;
- экономикалық қолайлылықты ескере отырып кәсіпорынның инновациялық іс-
әрекетінің бағыттылығының ұйымдастырушылық-экономикалық механизмін
жетілдіру бойынша нұсқаулар берілген.
Зерттеудің жаңалығы - ұйымдастырушылық-экономикалық шаралар ұсынылып,
кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің белсендірілуіне бағытталған.
Тәжірибелік маңызы ол отандық экономиканың инновациялық дамуының
қарқынын жетілдіруінде жатыр.
Зерттеу барысында негізделген теориялық және тәжірибелік нұсқаулар
және кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетін басқару механизмдерін жетілдіру
бойынша берілген кепілдемелер мемлекеттік ұйымдарға одан әрі мемлекеттің
индустриалды-инновациялық дамуының кілтті бағыттарын анықтайтын заңнамалық,
нормативті және бағдарламалық сипатқа ие құжаттар ұсынылған.
Дипломдық жұмыстың құрылымы дипломдық зерттеудің мақсатымен
айқындалған. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлім мен қорытындыдан,
қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады. Дипломдық
жұмыста кестелер, суреттер және графикалық бөлім бар.
1 Кәсіпорынның инновациялық бағытының теориялық негіздері мен оның
экономикалық тиімділікке ықпалы
1.1 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің ұғымы, мәні, түрлері
Қазақстанның ұлттық экономикасының индустриалды-инновациялық тұрғыдан
дамуы жоғары технологияларға негізделген бәсекеге қабілетті, экономикалық
тұрғыдан тиімді ұйымдастырушылық-экономикалық механизмдерді одан әрі
жетілдіру болып отырғаны белгілі. Сондықтан кәсіпорындардың бәсекеге
қабілеттілігін арттыру, әлемдік стандарттарға сәйкес келетін өнім өндіру
барысында жаңа технологиялық механизмдерді өндіріске енгізу, оның
тиімділігін арттыру бағытында инновациялық тұрғыдан экономиканың нақты
салаларын дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Осы тұрғыдан алғанда,
кәсіпорындарды ұйымдастыру мен басқарудың жаңа әдістерін енгізудің
қажеттілігі туындап отыр. Бұл мәселелер еліміздегі сүт өндіру және өңдеп,
әр түрлі өнім алатын кәсіпорындар үшін ерекше маңызға ие.
Қазақстан Республикасының үдемелі индустриалды-инновациялық дамуының
2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында ұлттық экономиканың
тұрақты өсуі мен бәсекеге қабілеттілікті күшейту арқылы халықтың әл-ауқатын
жоғарылатуда, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін, мемлекеттің қаржылық және
материалдық активтерін ұтымды түрде басқару мен пайдаланылуын қамтамасыз
ету жетістіктерін енгізуге ерекше мән берілуде.
Қазіргі уақытта инновациялық қызметті дамыту, ел экономикасын
инновациялық бағытта өркендету, әсіресе нақты сектор өндірістерінің аясында
инновациялық жетістіктерді енгізудің маңызы зор. Ал осы үдерістерді
бақылау, олардың уақытылы және кедергісіз жүзеге асырылуын қадағалайтын,
реттейтін, басқаратын және үйлестіретін жүйе - контроллингтің қалыптасуы
мен оны жетілдіру аспектілерін анықтау зерттеу тақырыбының негізі болып
табылады.
Инновациялық қызметті экономикалық басқару шаруашылық және коммерциялық
жағдайды алдын ала көре білу, шығындар-нәтиже арақатынасын оңтайландыру
бағытындағы іс-шараларды жүргізе білу және осы арқылы қойылған мақсаттарға
жету, ең бастысы күтілетін пайданы алуды қамтамасыз етуде контроллинг
жүйесінің маңызы ерекше. Контроллинг және оны басқару механизмін зерттеуге,
оны дамыту мен жетілдіру мәселелеріне шетелдік, ресейлік, және отандық
мамандар ерекше көңіл бөліп отыр.
Инновациялық іс-әрекет - бұл – өнімнің сапасының жоғарылауы мен
ассортименттің кеңеюіне ықпал жасайтын, сонымен қатар жаңа инновацияларды
жүзеге асыру мен жаңа ізденістерге қол жеткізу болып табылады. Сонымен
қатар коммерциялық шаралар туралы бiлiм, технологиялардың коммерциялануы
және оларды жабдықтауға арналған немесе бағытталған кешенi. Инновациялық іс-
әрекеттің нәтижесi жаңа немесе қосымша тауарлар немесе жаңа сапалары бар
қызмет болып табылады. Сонымен бiрге инновациялық іс-әрекет олардың
жасалуға, игеруге, таратуға және қолдану бойынша қызмет сияқты анықтала
алады.
Инновациялық іс-әрекетті басқару сұрақтары бойынша менеджменттiң жеке
бағыттарын зерттеуге арналған өзара дербес білім – инновациялық менеджмент
болып табылады.
Инновациялық іс-әрекетті венчурлық қорлар қаржыландырады.
Инновациялық іс-әрекет бұл - ғылыми-техникалық, технологиялық,
ұйымдастырушылық, қаржы және өз жиынтығындағы инновацияларды тудырған
коммерциялық шараларға тиесiлi кешен, iшкi және шетел нарықтарына
енгiзулер, тиiмдi iске асырулар, кеңейту және жаңашылдықтар, сыртқа
шығарылатын (тауарлар, қызметтер) өнiм, олардың жасалуын, технологияның
әбден жетiлдiруiн, сапаны жақсарту үшiн қолдануға және ғылыми зерттеулер
мен өңдеулердiң нәтижелерiнiң коммерциялануына бағытталған қызметi.
Инновациялық іс-әрекеттің өзінің мазмұнына мыналарды қосады:
- кәсіпорынның мәселелерін анықтайды;
- инновациялық іс-әрекетті жүзеге асырады;
- инновациялық іс-әрекетті ұйымдастырады;
Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің басты алғышарты бұл – барлық
нәрселер тозады делінеді. Сондықтан тозған, картайған, прогресс жолын тежеп
тұратын нәрселерден әрдайым құтылып отыру керек. Сонымен қатар шалыс қалған
жерлерді, есептерді, түрлі қателерді де маңызға алу керек.
Сондықтан кәсiпорындарда өнiмдерді, технологиялар және жұмыс
орындарының iскерлiк сараптамасын мерзiмдi өткiзiп отыру қажет, және де
нарық пен бөлу арналарын да талдауға салу керек. Басқа сөзбен айтқанда,
кәсiпорынның қызметiнiң барлық тараптарының өзiндiк рентенограммасы
жүргiзiлу қажет.
Бұл тек кәсіпорындағы, оның өнімдерінің, өндірістік-шаруашылықтың және
нарықтың диагностикасы ғана емес. Оның негізінде басшылардың өздері
өздерінің өнімдерінің немесе қызметтерінің тозғаны туралы пікір жасау
керек. Әйтпесе бәсекеге қабілетті басқа да кәсіпорындар мұндай іс-әрекетті
бірінші болып жасауы мүмкін. Бұл, өз кезегiнде, кәсіпорынды инновацияларға
әкеп соқтырады. Тәжiрибе көрсеткендей кәсіпорын басшыларының өзі шығарылған
өнiмдерінің жақын арада тозатыны туралы біледі және соны ұғыну кәсіпорын
жетекшiсінің инновациялық идеяларға жүгінулеріне түрткі болады.
Инновациялық идеялар қайдан шығады? Мұндай идеялардың жетi көзін атауға
болады. Iшкi қайнар көздерін атап шығайық; олар кәсiпорын немесе басқа да
салалар шеңберiнде пайда болады. Оларға:
- күтпеген жайт оқиға - жетiстiк, сәтсiздiк, сыртқы оқиға (кәсiпорын немесе
сала үшiн);
- конгруэнттi еместiк - (ол шынымен де қандай?) біздің шындық туралы
көзқарасымыз бен сол шындықтың арасындағы өзара сәйкессiздiк;
- іс-әрекетті қажет ететін жаңашылдықтар;
- сала немесе нарықтың құрылымындағы кенет өзгерiстер жатады.
Жаңашылдықтардың келесi үш көзi сыртқыға жатады, өйткенi олар
кәсiпорынның немесе саладан тыс пайда болады. Бұлар:
- демографиялық өзгерiстер;
- қабылдаудағы, көңiлдегі және құндылықтар жүйесіндегі өзгерістер,
- жаңа бiлiмдер (ғылыми да және ғылыми емес).
Өзгеріске ұшыраған типті қарастырған кезде және аталған жағдайлардың
талдауы инновациялық шешімнің мінезін орнатуға көмектеседі. Қандай жағдай
болса да келесі сұрақтарға әрдайым жауап алуға болады. Егер бiз жаратылған
өзгерiспен пайдалансақ не болады? Бұл кәсiпорынды қайда келтiре алады?
Өзгерісті дамыту көзіне айналдыру үшiн не істеу керек?
Өзгерістердің жеті түрінің үшінші және жетінші түрлері аса маңызды
болып табылады, өйткені олар радикалды мінезге ие.
Іс-әрекет тудырған өзгеріс жаңағы екеуінен гөрі аса маңызды рөлді
атқарады. Бұрынғы бір мақалда былай делінген: Қажеттiлiк бұл өзгерісті
тудыратын ана болып табылады. Өзгерiс осы жағдайда тәжiрибенiң, өмірдің
қажеттiгiнен пайда болады. Мысалы: кітап басып шығарудағы өзгерістер,
айтарлық қол жазбаларынан баспаға көшу, өнімдердің сапасын жақсарту деген
секілді қарапайым өмірден алынғандар болып табылады. Өзгерiстердiң бұл
түрiнiң iске асыруы сонымен бiрге (қолдан теру кiтап шығаруда, өнiмдердiң
балаусалығының сақтауы алмастыру тағы басқалар) кейбір түсiнiстікті қажет
етеді: қажеттiліктi сезіну жеткiлiксiз, оның мазмұнында мәндi табу маңызды,
әйтпесе оның шешiмiн мүмкiн емес табу; әрдайым қажеттілікті
қанағаттандыруға болмайды, мұндай жағдайда оның тек бір бөлігінің шешімін
табуға болады.
Қандай жағдай болса да бұл мәселенің шешімін табуда келесі сұрақтарға
жауап беру қажет. Іс-әрекет қандай өзгерістерді қажетсінеді? Қажетті
білімдер бар ма немесе оларды қайта алу керек пе? Біздің шешімдер мінез-
құлықтарға, дәстүрлерге және тұтынушылардың жалпы сұраныстарына сәйкес келе
ме?
Жаңа білімдер негізінде аса маңызды, тіпті радикалды өзгерістер пайда
болады. Жаңа білімнің негізінде пайда болған жаңащылдықтар қалыптасқан
қағида бойынша қиын басқарылады. Бұл бірнеше жағдайлармен түсіндіріледі. Ең
алдымен жаңа бiлiмнiң пайда болуы және оның технологиялық қолдануының
аралығында үлкен үзiлу әдеттегiдей байқалады, екiншiден жаңа технология
жаңа өнiм, процессте немесе қызметке орнағанша уақыт көп өтедi. Ең алдымен
жаңа білім мен оның технологилық қолдануының арасында аса үлкен алшақтық
байқалады, екіншіден жаңа технология жаңа өнімде, іс-әрекетте немесе
қызметте орнағанша бірталай уақыт өтеді.
Жаңа білімде негізделген жаңашылдықтар:
- барлық қажет факторлардың тиянақты талдауын;
- көздеген мақсаттың түсіністігін, яғни нақтя стратегиялық бағыт;
- кәсіпкерлік басқаруды ұйымдастыру, өйткені мұнда қаржылық және басқару
нысаны мен нарыққа деген бағыттылықты қажетсінеді.
Жаңа білімдерге негізделген жаңашылдықтар әбден жетіліп сосын ғана
қоғаммен қабылдану керек. Тек мұндай жағдайда ғана ол табысқа жете алады.
Инновациялық қызметтiң негiзiн қалайтын қағидалары қандай? П. Друкердiң
пiкiрiнше бізге нені істеу керек және керісінше нені істемеу керектігін
арасында нақты сызықша қою қажет.
Ол үшін не істеу керек? Мақсатқа бағытталған жүйелі инновациялық іс-
әрекет жоғарыда аталған инновация көздерінің мүмкіндігінің талдауын талап
етеді; инновациялар адамдрдың қажеттіліктеріне, мінез-құлықтарына сәйкес
болу керек, өйткені оларды адамдар күнделікті тұрмыста қолданады.
Кәсіпкерлер: Бұл инновация тұтынушаларда қызығушылық таныту үшін нені
білдіру керек? деген сұрақ қою қажет; инновация қарапайым және нақты
мақсатты иелену керек; инновацияның ең беделді және ұлы мақтауы былай
делінеді: Қараңыздаршы! Қалай бәрі оңай! Бұған менің басым қалай жетті?;
инновацияларды енгізу тиімді, тіпті қаражат, адамдар саны, шектелген
тәуекел аз болса да. Болмаған жағдайда инновация қажетсінетін кейбір
өзгерістерге не уақыт не қаражат та жетпейді; тиімді инновация шектелген
нарықта, өзінің қуысында көшбасшы мәртебесіне бағытталған болу керек.
Әйтпесе бәсекешіл кәспорындар алға шығу керек.
Инновация – бұл білімді, дарындылықты, тапқырлықты қажетсінетін жұмыс.
Новаторлар тек бір ғана облыста жұмыс істейтіндері анық. мысалы Эдисон тек
электр саласында ғана жұмыс жасады. табысты инновация әрқашан қажымас
жұмысты талап етеді. Егер біз оған дайын болмасақ, онда бізге ешқандай
жұмыс та, білім де көмектеспейді.
Үлкен табыстарға жету үшін адамдар инновациялармен шындап айналысу
керек. Сонымен инновация экономикадағы, өндірістегі, қоғамдағы, сатып
алушылардың мінез-қылығындағы, өндірісшілердің, жалпы жұмыскерлердің
болмысындағы өзгерістерді білдіреді. Сондықтан ол әрдайым нарыққа бағыт
алып, оның сұраныстарын басшылыққа алу қажет.
Кәсіпорын инновациялық іс-әрекетті жүзеге асыру барысында ол ең алдымен
жаңаны қолайлы мүмкіндік ретінде кәсіпкерлік атмосферасын қалыптастыруға
жағдай жасайтын құрылым мен бағдарға ие болу қажет. Сонымен бірге бірнеше
аса маңызды жайттарды ескеру қажет.
Инновацияны ұйымдастырып басқарудағы негізгі принцип бұл мықты
қызметкерлерден команда құру болып табылады.
Тәжірибе көрсеткендей, қолда бар барлық бөлімшелерді инновацияларды
тасушы деп білу кейін сәтсіздікке ұшырату мүмкін.
Және де бұл тек үлкен бизнесті кәсіпорынды ғана емес, сонымен қатар
шағын бизнеске де таралады. өндірісті жұмыс жасап тұрған қалпында сақтап
тұру – адамдар үшін үлкен міндет. Сондықтан жаңашылдықты жасауға олардың
уақыттары да болмайды. Істеп тұрған бөлімшелер қай салада болмасын тек
өндірісті кеңейтумен және оны модернизациялаумен ғана айналысады.
Кәсiпкерлiк және инновациялық қызмет тұрақты негiзде жүргiзiлуi
мiндеттi емес, мұндай iстiң, көбiнесе шағын кәсiпорындарда қойылуы мүмкiн
емес. Дегенмен инновацияларға жауап беретін арнайы бір адам тағайындау
керек. Ол дер кезiнде тозған немесе ескірген өнімді, техниканы,
технологияны, қолданыстан шығару қажет, сонымен қатар іс-әрекеттің жан-
жақты өндірістік-шаруашылық талдауын (бизнестің рентгенограммасы) жасау
керек, инновациялық іс-шаралардың жоспарларын жасау қажет. Инновациялық
қызметке жауапты адам кәсіпорында да аса құрметті беделге ие болу қажет.
Инновациялық бөлімшелерді қажет емес жүктемелерден де арылту керек.
Инновацияларды жасап шығаруда және оларды қаржыландыруда әрдайым өткізіліп
отыратын талдау кезінде қайтарылып берілмеу керек, жаңа өнімдер (қызметтер)
нарықта орныққан кезге шейін. Болмаған жағдайда іс құрдымға кетеді.
Инновациялық жобаны сатудан алынған пайда, өнделген өнімнен алынған
пайдадан гөрі аса айрықшаланады. Көптеген уақыт бойы новаторлық бастаулар
не пайда, не табыс, не өсім әкелмеулері мүмкін, олар тек қорларды ғана
тұтыну мүмкін. Одан кейін ұзақ уақыт бойы инновациялар өсіп, оны жасап
шығаруға кеткен қаражатты 5-10 есе қайтаруы мүмкін. Жаңашылдық кішкенеден
басталады, бірақ оның нәтижелері үлкен масштабты болуы мүмкін.
Кәсіпорында жаңашылдықты одан қорықпайтындай ететін атмосфера
қалыптастыру қажет. Керісінше оған қолайлы мүмкіндік жасау керек.
Өзгерістерге деген қарсылық көрсету белгісіздіктің алдындағы қорқынышта
жасырылған. Әрбір қызметкер жаңашылдықтың - өзінің кәсіпорнының сақтап
қалуы мен оны одан әрі нығайтуының кепілі болып саналады. Сонымен бірге
жаңашылдықтар – бұл әрбір қызметкердің амандығының және жұмыс бастылығының
кепілі болып табылады.
Аталған принциптердің негізінде инновациялық іс-әрекетті ұйымдастыру
кәсіпорынға алдыңғы қатарларға шығып, біршама табыстарға жеткізуге ықпал
етеді.
Инновациялық іс-әрекет кәсіпорындарда арнайы құрылған бөлімшелерде
жүзеге асырылуы мүмкін (ішкі венчурлар деп аталады), сонымен қатар жеке
венчурлық фирмалар (тәуекел) арқылы да жүзеге асырылады.
Венчурлық фирма – инновациялық идеяларды жасап шығаратын және оларға
зерттеу жүргізетін шағын кәсіпорындар. Инновацияларға қызығушылық танытқан
аса ірі фирмалар кез келген идеяларды жүзеге асырғанда қаржыландыру
мәселесін қолға алады. Ірі кәспорындар инновациялық идеяларды жасап
шығаруда тәуекелге аса бара қоймайды. Сондықтан инновациялық идеяларды
жасап шығаруға аса ірі кәсіпорындар онша айналыса қоймайды, олар тек
қаржыландыру мәселелерімен айналысады. Ал инновациялық идеяларды кішігірім
новатор-фирмаларға жүктейді.
Инновациялық инфрақұрылым - ғылыми идеяның өндірісте қолдау тауып,
нақты өнім, қызмет, жұмыс түрінде көрініс табуына дейінгі барлық кезеңдерді
қамтитын іс-шаралардың жүруіне ыңғайлы жағдай жасайтын, қажетті жұмыстар
мен қызметтерді орындайтын ұйымдар жиынтығынан тұрады.
Инновациялық инфрақұрылымның негізгі міндеті инновациялық өнім
өндірумен (қызмет көрсетумен, жұмыс орындаумен) айналысатын кәсіпорындарға
қолдау көрсету деп топшыласақ, онда инновациялық инфрақұрылымды
қалыптастыру мемлекеттің техникалық, технологиялық, экономикалық, қаржы,
әлеуметтік жағдайын жақсартып қана қоймай, сонымен бірге оның әлемдік
экономикадағы тұғырын көтеруге де, сыртқы нарықтарға шығып, ондағы өзінің
орнын табуға немесе иеленуге де мүмкіндік жасайды деген байламға келуге
болады.
Инновациялық инфрақұрылымның экономикалық маңызы елдің экономикалық
даму стратегиясын айқындаумен, қосылған құны жоғары өнімдер өндірумен,
шағын инновациялық кәсіпкерлікті жандандырумен және басқалармен анықталады
(1-сурет).
Қазақстанның ұлттық инновациялық инфрақұрылымының қазіргі жағдайы әрине
республиканың экономикалық дамуының өзіндік ерекшеліктеріне байланысты.
Олардың қатарына әлемдік нарықтағы көмірсутек шикізатына бағаның күрт өсуі,
қара және түсті металл өнімдеріне деген жоғары сұраныс, осыған байланысты
қаржылық және коммерциялық кәсіпкерліктің қанат жаюы, еліміздегі табиғи
ресурстарды игеруге қатысы бар халықаралық байланыстардың нығайуы сынды
факторларды жатқызуға болады. Әйтсе де, бұл ерекшеліктер әлі де болса
ұлттық экономиканың біржақты дамып отырғанын көрсетеді. Өйткені тек
шикізатқа ғана бағытталған экономиканың белгілі бір кезеңде құлдырау қаупі
жоғары болатыны белгілі. Бұның салдарын қазіргі кезде орын алған әлемдік
қаржы дағдарысынан да байқау қиын емес.
Зерттеу барысында біз елдегі инновациялық инфрақұрылым оның
субъектілерінің өзара байланысқан түрде тиімді жұмыс жасауына және ғылыми-
зерттеу жұмыстарын жүргізушілерге кешенді қызмет көрсететін ұйым ретінде
қалыптасуына жеткілікті деңгейде ықпал ете алмай отырғандығын анықтадық.
Әйтсе де, еліміздегі инновациялық белсенділіктің төмен болуы
технопарктердің санының өспеуіне және құрылғандарының жұмыс
белсенділіктерінің қарқын алмауына себеп болып отыр.
Мәселен, көптеген аймақтық технопарктер инновациялық жобалардың
болмауынан осы бағыттағы жұмыстарды жүзеге асырумен емес, қарапайым
дәстүрлі өндірістік жобаларды орындаумен шектеліп жүр. Оған ғылыммен
айналысуға талпынысы жоғары білікті маман кадрлардың тапшылығы,
технопарктерді дамытуға жеке сектор тарапынан жұмсалатын қаражаттың
жеткіліксіз деңгейі, венчурлық қорлардың белсенділігінің төмендігі, отандық
жоғары оқу орындарының жанында ғылыми-зерттеулермен айналысатын
технопарктер санының тым аз болуы, жаңа технологиялық әзірлемелер нарығының
конъюнктурасы жайлы ақпараттың болмауы, қызметі шикізатты өңдеуге
бағытталған технопарктердің қалыптаспауы сияқты мәселелер кері ықпал етуде.
Қазіргі уақытта бұл мәселелердің барлығы да өзінің ғылыми шешімдерін табуды
қажет етіп отыр.
1.2 Кәсіпорынның инновациялық іс-әрекетінің экономикалық тиімділігімен
өзара байланысы
Кәсiпорындар инновациялық қызметтiң ең маңызды есебi инвестициялық
шығындардың қисынды анықтауы және жаңалықтың өнеркәсiптiк игеруiне идеяның
тууынан инновациялық циклданың барлық кезеңдерiн қаржы қамтамасыз етуiнiң
мүмкiндiгi, сонымен бiрге тиiмдi қолдану ерекшеленген қорлар болып
табылады. Көп ғылымды өнiмнiң меншiктi салмағының өсуi және жаңа
бұйымдардың игеруiн үдеу ғылыми зерттеулерде, ғылыми зерттеудi, өңдеу және
биiк олардың серпуiн алуды конструкциялық-тәжiрибелiктi инвестициялардың
тиiстi үлкеюлерi талап етедi. Басты мән әлемдiк деңгейдiң өнiмiнiң олардың
негiзiнде шығарылым қамтамасыз ететiн бәсекеге түсе алатын өңдеулерде
инвестицияларды алады.
Ғылыми зерттеулер және техникалық өңдеулердiң инвестицияларының
негiзгi көздерi болып:
- ғылыми зерттеулер және өңдеулердi мемлекеттiк қаржыландыру;
- кәсiпорындардың меншiктi құралдары;
- министрлiктер және мекемелердiң орталықтандырылған қорларының
құралдары;
- шетелдiк инвесторлардың қарыз қаражаттар және құралдары.
- кәсiпорындардың меншiктi құралдары;
- министрлiктер және мекемелердiң орталықтандырылған қорларының
құралдары;
- шетелдiк инвесторлардың қарыз қаражаттар және құралдары.
Инвестициялық қорлардың экономиканың нақты секторында
жеткiлiксiздiкпен дегенмен байланысты ғылыми зерттеулер және өңдеулердiң
көлемдерiнiң құлауында болады. Бұл жаңа техниканың объекттерiнiң жасау және
енгiзуiне терiс ықпалы тяды, әлемдiк деңгейдiң жаңа бұйымдарының жаңарту
және игеруiн баяулатады. Инновациялық өңдеулердi қамтамасыз етудi қаржы
тетiгiнiң әбден жетiлдiруi көз қаржыландыруының көптiгiнiң кеңейту, жасауы
және олардың мақсаттық бағытының күшейтуiне бағыттауы керек.
Кәсiпорындардың мүдделiлiктiң жоғарылауының шараларының ғылыми
зерттеулердiң нәтижелерiнiң қолдануындағы тиiмдiлiктiң бiрлерi iргелi
зерттеулердiң Республикалық қорының жасауы болып табылады. Есеп кәсiпорын
максимал тиiмдiлiгi бар бұл қорлар құралды пайдаланатындай етiп тұрады.
Кәсiпорындардың қызметiнiң тиiмдi ғылыми-техникалығымен қамтамасыз
етудi iстегi үлкен мән салалық инновациялық қорлардың құрастыруын алады.
Бұл қорлардың құралдары кәсiпорын табыстары бөлiп шығарулар есебiнен
құрастырады. Сметалардың негiзiнде қорлардың құралдарынан жобалар, өңдеудi
ғылыми-техникалықты биiк қаржыландырады, тағы басқа жаңалықты өнертабысты
құя түс; перспективалы идеялар және шешiмдер туралы ақпараттық деректер
қоры қалыптасады; жобалардың ғылыми-техникалық жарыстары жүргiзiледi.
Кәсiпорындардың инновациялық қызметтінің қаржы қамтамасыз етуiнiң
бағыттарының бiрi мен ұйымдар қарыз болып қалыптасады. Несие берудiң осы
бағыттарымен арналған ұлттық банк қойылған проценттi жалақыларды азайту
керек, инновациядағы оның қолдануының саласын құрылымдардың ғылыми
зерттеулерi жеңiлдiктi пайызға ұзақ мерзiмдi несие берудi тәжiрибенi
кеңейтуге азайту керек, кеңейту үшiн бiрақ бiтпеген өндiрiс ғылыми
зерттеулері бойынша шығынды несиелесiн және жоспар бойынша олардың тапсырма
берушiсiне жұмыстардың аяқтауы және өткiзудi сол мерзiмге дейiнге жоба -
iзденгiш жұмыстар заттық құндардың кепiлдiгiсiз. Кәсiпорын және ұйымдар
ғылыми зерттеулер және тәжiрибе-конструкторлық жұмыстар несие берудi
пайдаланады, осы шығындармен арналған салық жеңiлдiктерiнiң беруiн шартта.
Қажеттi (қаржы лизингi) жабдықтың жалдаудың лизингтiк әдiстерiнiң
тиiмдiлiгi қолдану керек.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілік мәселесі қазіргі жағдайдағы әлемде
әмбебаб сипатқа ие болды. Әрбір мемлекеттің тұтынушының экономикалық және
әлеуметтік өмірі оның қаншалықты табысты шешілуіне карай байланысты.
Бәсекеге қабілеттілік - мемлекеттің, өндірушінің өнім шығару мен өткізудің
мүмкіншілігінің жиынтығы десек те болады. Бәсекелік факторының өзі
мәжбүрлік сипатқа ие, нарықтан ығыстыру қорқынышы өндірушілерді өз
тауарлардың бәсекеге қабілеттілігі мен сапа жүйесімен тоқтаусыз шұғылдануға
мәжбүр етеді, ал нарық олардың қызметінің нәтижелерін объективті және қатал
бағалайды. Дамыған бәсекелестік нарықта өнімнің бәсекеге қабілеттілігі оның
коммерциялық табыстың шешуші факторы болып табылады. Бәсекеге қабілеттілік
тауардың нарық жағдайына, тұтынушының қажеттілігіне тек сапа, техникалық,
экономикалык, эстетикалық сипаттамалары бойынша ғана емес, сонымен бірге
коммерциялық және өткізудің басқа жағдайларына (баға, жеткізу мерзімі,
өткізу жолдары, сервис жарнама) байланысты болатын көп аспектілі түсінік.
Сонымен катар, өнімнің бәсекеге қабіліттіліктің негізгі құрама бөлігі болып
эксплуатация уақытына тұтынушының шығын деңгейі табылады. Басқаша айтқанда
бәсекеге қабілеттілік -нарыктағы табысты анықтайтын тауардың тұтынушылық
және құндылық (бағалық) сипаттамалардың кешені, яғни бәсекелес аналог
тауарлардың алдында берілген тауардың артықшылығы. Тауарлардың артынан
олардың өндірушілері тұрғандықтан, сәйкесінше бәсеке қабілеттілікті
кәсіпорындар, кәсіподақтар, фирмалар, мемлекеттің негізінде айтуға болады.
Нарықтағы әрбір тауар қоғамдық қажеттіліктерін қанағаттандыру көрсеткішіне
тексеру өтеді: әрбір сатып алушы оның жеке қажеттілігін толығымен
қанағаттандыратын тауарды сатып алады, ал барлық сатыпалушылар бәсекелес
тауарларға қарағанда қоғамдық қажеттіліктерге сәйкес келетін тауарды
сатып алады. Сондықтан өнімнің бәсекеге қабілеттілігін (яғни, бәсекелестік
нарықта коммерциялық тиімді өткізудің мүмкіншілігі) бәсекелестердің
тауарларын бір-бірімен салыстыру негізінде ғана анықтауға болады. Басқаша
айтқанда, бәсекеге қабілеттілік нақты бір сату уақытына байланысты
салыстырмалы түсінік. Әрбір сатып алушыда өз қажеттіліктерін
қанағаттандырудың бағалаудың жеке критериі бар болғандыктан, мұнда бәсекеге
қабілеттілік жеке сипатка ие болады. Сондыктан, бәсекеге қабілеттілік
тұтынушы үшін қызуғышылық туғызатын (берілген қажеттіліктерді
қанағаттандыруына кепіл береді) қасиеттермен ғана анықталады. Бұл
қызығушылықтың шегінен шықкан өнімнің барлық қасиеттері бәсекеге
қабілеттілікті бағалағанда белгілі бір жағдайда оған қатысы жок деп
есептеледі. Нормалар, стандарттар мен құқыктардың шамадан тыс асуы
(мемлекеттік талаптардан басқа) өнімнің бәсекеге қабілеттілігін жаксартып
қана коймай, керісінше оны түсіреді, өйткені ол сатып алушының құндылығын
көбейтпей, бағаның өсуіне әкеледі; сондықтан ол өнім тұтынушыға тиімсіз
болып көрінеді.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің зерттелуі оның өмірлік циклының
фазаларына тығыз байланысты үздіксіз және жүйелі түрде жүргізілуі тиіс.
Мұның өзі бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштерінің төмендеудің бас кезеңін
уакытылы анықтау мен лайықты шешімдерді қабылдау (мысалы, өнімді өндірістен
шығару, оны модернизациялау, нарықтың басқа секторына ауыстыру, т.с.с.)
үшін қажет. Егерде ескі өнім өз бәсекеге қабілеттілік ұстанымын түгелдей
жоймаса, ал кәсіпорын жаңа өнім шығаруды көздесе бұл экономикалық тиімсіз
болады. Сонымен катар, әрбір тауар нарыққа шыққаннан кейін өзінің бәсекеге
қабілеттілік әлеуметін бірте-бірте жұмсай бастайды. Бұл процесті баяулатып,
уақытша ұстап тұруға болады, бірақ оны тоқтату мүмкін емес. Сондыктан, жаңа
өнім ескі өнім бәсекеге қабілеттілігінде маңызды жоғалтулар болған кезде
нарыққа шығаруды қамтамасыз ететін график бойынша болжайды. Яғни жаңа
тауардың бәсекеге қабілеттілігі озық және ұзақ уақыттық болу кажет.
Тауар өндіруші өзінің нақты бәсекелестерін, олардың мүмкіндіктерін,
артықшылықтары мен кемшіліктері ғана емес, сондай-ақ таңдаған нарықтағы
бәсекелестірдің жалпы жағдайын, яғни осы нарықтың бәсекелестік сипатына
байланысты типін, өзінің салалық нарығындағы бәсекелестіктің қозғаушы
күштерін өте жақсы білуі керек. Бұл жағдайда өз бәсекелестерінің іс-
әрекеттері сипатын бағалау жүйесін, оның ішінде олардың іс-әрекеттерінің
құрылымдық талдауын пайдалануға болады (сурет 1.1).
Бәсекелестіктің салалық деңгейдегі қозғаушы күштерін зерттеу нарықтық
экономика жағдайында барлық деңгейлерде көрініс табатын жалпылама
бәсекелестік механизмінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Мұндай
зерттеу келесідей аспектілерді қамтиды: Салада потенциалды бәсекелестердің,
яғни жаңа тауар өндірушілердің пайда болуы, бағалардың төмендеуі және
(немесе) шығындардың өсуі, тиісінше пайда нормасының түсуіне алып келуі
мүмкін өндірістік қуаттардың артуына әкеліп соқтырады.
Нарыққа жаңа бәсекелестердің енуі барысында белгілі бір тосқауылдар
болуы мүмкін. Олардың негізгілері:
- өндіріс қажеттіліктерінің үнемделуі;
- өнімнің жіктелуі мен сатып алушылардың да сол кезеңдегі шығындары;
- тарату каналдарының салыстырмалы жетіспеушігі;
- саладағы артықшылықтардың болуымен белгіленетін тосқауылдар.
Нарықта әрекет етуші компаниялар арасында бәсекелестіктің қарқандылығы
мынандай факторлармен анықталады:
- бәсекелестердің сан жағынан көп болуы және олардың күштерінің
теңдігі;
- саланың салыстырмалы баяу өсуі;
- үстеме шығындар немесе тауарлы-материалдык корлар құны түріндегі
тұрақты шығындардың жоғары деңгейі;
- дифференциацияның жоқтығы (және тиісінше - конверсия шығындары);
- қуаттардың секірмелі өсімі;
- жоғары деңгейге шығу тосқауылдары.
Бәсеке сипаттамалары және оларды анықтайтын факторларды шартты түрде
микродеңгейлі (өнімнің сапасы мен бағасын көрсететін), мезодеңгейлі
(салалардың қолда бар өндірістік қорларын тиімді қолданудың көрсеткіштерін
жақсартатын) және макродеңгейлі (шаруашылық жүйелердің жалпы қалпын,
олардың балансын, инвестициялық климатын, салық тәртібін, тариф кедендік
саясатын және т.б. көрсетеді) болып бөлінеді.
Келтірілген бәсеке сайыстың және бәсекелесу қабілетінің факторлары мен
сипаттамаларының субъектілерінің құрамы осы күрделі дәреженің
элементтерінің құрамын сипаттауға және олардың байланысын шығаруға
мүмкіндік береді. Бұл оның талдауына қажетті тиімді тәсілдер шығаруға,
қолда бар қорларды алуға қосымша мүмкіндіктер ашуға және сүт өнімі
кәсіпорындары үшін әр деңгейдегі бәсекеге қабілеттілікті жоғарлатудың
стратегиялық бағытын анықтауға көмек көрсетеді.
Экономикалық әдебиетте бәсекені оның әдістері бойынша бағалық (баға
негізіндегі бәсеке) жэне бағадан тыс бәсеке (тұтынушылық құнның сапасы
негізіндегі бәсеке) бөлуге болады. Қазіргі әлемде бағалық бәсеке бағадан
тыс әдістердің бәсеке сайысына қарай мәнсіз болып келеді. Бұл қазіргі
нарықта бағалар кақтығысы жоқ дегенді білдірмейді, олар бар, бірақ
соншалықты анық емес. Бағадан тыс бәсеке алдыңғы қатарлы бәсекелестерге
қарағанда тауардың тұтынушылық құнын арттырады. Бағадан тыс әдістердің
санына фирманы басқарудың бүкіл маркетингтік әдістері жатады. Олардың
негізгілері: тауардың жаңартылуы, сапа, жарнама, халықаралық стандарттарға
сәйкес келу, т.с.с.
Сурет 1.1. Экономикалық тиімділігіне жету іс-әрекетінің күрылымдык
талдауы
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің жоғарылауы, оның жақсаруы
көбінде іске асырылатын өнімнің сапасы мен өндірістің ұйымдастырушылық-
техникалық деңгейіне тәуелді.
Кең таратуды шетел тәжiрибесiнде жобалардың ғылыми-техникалықтары
несие берудiң тәжiрибесi кiлттеулi алды. Банкпен және қарызшының аралығында
экономикалық қатынас ұзақ кеткен қаржының қайту мерзiмi бар үлкен
масштабпен жобалардың кешендi iске асыруына байланысты осы жағдайда
бекiтiледi, туған жерi және өңдеуiнiң газ және мұнай құбыры, қуатты электр
станцияларының құрылыс қазып алынатын олжаларының жаңа технологиялары
мысалға игеру сияқты. Жобалардың ғылыми-техникалықтары жүзеге асыруға
араласу қабылдаушы iрi серiктестiктерi бар банктердiң арақатынастары жаңа
қағидаларға салады. Егер банктер үшiн негiзгi белгiмен кәдiмгi несие беру
кәсiпорындардың қаржы жағдайының мiнсiздiгi қызмет көрсетсе, онда күтiлетiн
пайда жобалық қаржыландыруда маңызды жобаның өзiне. Капиталды қозғалыстың
барлық кезеңi, даярлайтын жұмысты қоса осыған байланысты реттеледi. Сонымен
бiрге банктердiң функциясы: да кеңидi олар болуы мүмкiн капиталды салудың
тәуекелдерiнiң бағасын инновациялық жоба, инвестициялардың бизнес-жоспар
сараптама iске асыратын кәсiпорынның күйiн қаржылық талдаулар өткiзедi,
құрастыру және меншiктi капиталдың жинақталуын қаржы стратегияларын
параллель өндейдi. Инновациялық жобалардың қаржыландыруының ұтымды еншiсi
тиiстi инвестициялардың 25-35 % ортақ сомасымен шектердегi банкпен
анықталып болады. Бұдан басқа, банктер инвестициялық жобаның жеке
кезеңдерiнiң iске асыруына жедел бақылау және несие келiсiмшартының
шарттарды сақтауларымен өткiзедi.
Инновациялық жобаның табысты iске асыруының негiзiне жаңа өнiмдi кең
өткiзу нарығы және оның арқасында тиiмдi базар нарықтарының пайдалылығы
және iрi фирмалары бар ұзақ мерзiмдi келiсiмдердiң шешiмiнiң биiк деңгейiн
анықтаған маркетинг тұжырымдамасы болып табылады.
Өлшеулi тиiмдiлiктiң алуын инновациялық қызметте жаңа бұйымның
техникалық деңгейi және жаңалықтың экономикалық жетiстiгiнен базарға
тәуелдi болады.
Кәсiпорынның инновациялық қызметiнiң шектi нәтижелерiнiң үлкен
екiұштылығы жаңа бұйымдар, технология және өндiрiстiң ұйымының әбден
жетiлдiруi және өндiрiске капиталды салуда үлкен тәуекелмен сипатталады.
Мұндай жоғалтуларды қауiп-қатер қаржы-қаражаттық тәуекелдiктер болады.
Инвестор, капиталды (тәуекел) венчурлық салудың негізінде жүзеге
асырып, мүмкiн нәтижелердiң тек қана екi түрiнiң алдын ала бiледi: табыс
немесе шығын. Қаржы-қаражаттық тәуекелдiктерге мыналар жатады:
- негiзгi алшақтың қарызының төленбеуi қауiп-қатер және несие берушы
тиесiлi пайыздар болатын несие тәуекелi;
- пайыздық тәуекел – бұл ұсынылатын қарыздар бойынша қаражаттың
тартылған құралдары бойынша ол төленетiн проценті сауда банкi немесе
инвестициялық серiктестiктердiң жоғалтуларын қауiп-қатер жоғарылаудың
нәтижесiнде;
- валюталық тәуекел қарағанда бiр шетелдiк валютаның курсi басқа
өзгерiске қатысты валюталық жоғалтуларды қауiп-қатер болады, соның iшiнде
валюталық операциялар тағы басқалар ұлттық валютаға өткiзуде
сыртқыэкономикалық несие;
Инвестиция салуға белгi капиталды салудың варианттарының таңдауы және
шамаларды әрдайым iлеседi. Капиталды салуды ұтымды варианттың таңдауының
есебiнiң шешiмдерi үшiн қаржы-қаражаттық тәуекелдiктi шаманы сандай
есептеуi және балама нұсқалардың тәуекел дәрежесi салыстыруы керек.
Кәсiпорынның бiрқалыпты дамуының инновациялық стратегиясы потенциалдың
производствен ныйға ғылым және техниканың табыстарының затқа айналдыруы
өңдеу және жаңалықтардың қолдануының процессi өзiменмен ставляет алдында
жолымен оның инновациялық қызметi арқылы жүзеге асырылады. Жаңа технология
коммерциализациясы пайданы кәсiпорынға әкелетiн потенциалдық тауар базарда
сатылымға шыққаннан кейiн жүзеге асады. Жаңа технологиялар және
инновациялардың енгiзуi өте жақсы сапамен және биiк бәсекеге түсе алатындық
ие болатын тауарларды шығаруға мүмкiндiк бередi.
Кәсiпорынның инновациялық қызметi мыналарды қосады:
- ғылыми зерттеулер және (жаңа бизнес- идеялар және инвестициялық
жобалар) өңдеулердi орындау;
- шығарылатын бұйымдардың конструкциясының әбден жетiлдiруi және жаңа
жабдықтар қазiргi жоғарғы технологиялар бойынша енгiзілген;
- (жаңа құрылымдар және кәсiпорынды басқарудың ұтымды әдiстерi)
өндiрiстiң ұйымындағы өрнектеулерi;
- маркетинг зерттеулерiнiң өткiзілуi (сатып алушылардың үлкеюi);
- басқару қаржылай-несие қатынастар және өндiрiстi экономикалық
басқару механизмының өзгерiсi ақшалай
- ағын және өндiрiстiң тиiмдiлiктерi.
Суретте инновациялардың үш жасауды кезеңi ерекшеленген:
- iргелi зерттеулер;
- қолданбалы зерттеулер;
- тәжiрибе-конструкторлық жұмыстар.
Инновациялардың коммерциялануын қамтамасыз етедi: пайданың шығын және
өсуi табыстардың өндiрiстiң өсуi, үлкеюi, төмендету.
Негiзiнде инновациялық қызметтiң қаржы қамтамасыз етуiнiң көздерiмен
болып табылады: кәсiпорындардың меншiктi құралы, бюджеттен қаржы бөлу және
мемлекеттiк бюджеттен тыс қорлар.
Кәсiпорындарда өңдеу және кәсiпкерлiктiң дамытуын инновациялық
стратегияның iске асыруының процесi үш бағытта жүзеге асырылуы керек:
- өндiрiспен басқару жүйесiне құрылымдық өрнектеулерi және нарықтың
талаптары, тұтынушы мүдделерiнiң есепке алуға кәсiпорындардың барлық ұжымын
толық қайта бағдарлауына және сұраныс қолданылатын тауарлардың шығарылым
бағытталған өнiмдердi сатуларының өткiзуi;
- инновациялық қызмет және кәсiпорындардың зияткерлiк потенциалының
дамуы, ой-ақыл меншiгiнiң қазiргi жоғарғы технологияларға өндiрiстiң
аудармасымен қамтамасыз етуге мүмкiндiк беретiн ұлғаюлары;
- өндiрiстi табыстардың тұрақты өсуi және еңбекақының жоғарылатуы үшiн
шарт құратын пайданың динамикалық жинақталу қамтамасыз ететiн қаржылай-
экономикалық басқару механизмінің өрнектеуi және өнiм бiрлiгiне шығын
қысқарту кәсiпорындарындағы ақшалай ағындары мен және тауарларға бағаның
көтерілуі;
Кәсiпорындағы өндiрiстiң бiрқалыпты дамуының инновациялық
стратегиясының тұжырымдамасы, оның экономикалық тұрғысы және,
кәсiпкерлiктiң стратегиялық жоспарлауының жүйесі бизнес-жоспар түрінде
дәлелдей алады.
Инновациялық бизнес-жоспар өндiрiспен және өнiмдердi сатуын тиiмдi
ұйым және басқаруға дейiн инновациялық жобаға инвестиция салуы туралы
идеялардың генерациясы, екiнiң бiрлерiнiң талдауы, шешiм қабылдаудан
өндiрiстiң барлық инвестициялық циклi қамтуы керек.
Кәсiпорындағы өндiрiстiң бiрқалыпты дамуының инновациялық жоспары оның
ұйымы және жұмыс жасау, технологияның тұрақты жаңартуы, экологияның
жақсартуы және қызметкерлердiң әлеуметтiк қамсыздандыруының ғылыми -
қисынды әдiстерiнiң таңдауы болады. Оның тағайындауы сыртқыға және iшкi
нарықтар бәсекеге лайық өнiмнiң шығарылымының кеңейтуi, кәсiпорынның қаржы
орнықтылығының қамтамасыз етуiнiң басым бағыттарын өңдеу және дәлелдеуi
табиғи қорлардың тиiмдi қолдануында және айналадағы ортаны қорғау болып
табылады.
Сурет 1.2 Кәсіпорынның инновациялық саясатын қалыптастыру
Стратегиялық инновациялық жоспар өндiрiстiң кеңейтуi және қаржы
ресурстерінің шектелген күйiнділер табыстардың өсуiнiң технологиялық,
маркетинг және экономикалық мәселелерi және пайданың үлкеюi барынша тиiмдi
шешiлген өнiмдердi сатуының бағдарлама ретiнде қарастыруы мүмкiн.
Инновациялық жоспар мемлекеттiң экономикалық саясаты бар
кәсiпорынында, оның заңға сүйенген базасы және әр түрлi қаулылармен
өндiрiстiң дамуын бағдарламаны байланыстыруға мүмкiндiк бередi,
кәсiпкерлiктiң кеңейту жағдай жасайтын ынталандырғыш. Инновациялық
жоспардың есебi сонымен бiрге тұтынушының талаптарына кәсiпорынның бар
мүмкiндiктерi бейiмдендiретiндей етiп тұрады.
Инновациялық жоспар кәсiпорын басшысына өзгерiстердiң сыртқы ортаның
факторларының әсерінен есепке алып, бар өнiмiнiң өндiрiсiндегi орындылық,
тапсырма берушi және ахуалдың талаптарын бағалауға мүмкiндiк бередi.
Жаңалықтардың iске асыруы және жоспардың көрсеткiштерiнiң орындау
деңгейiнiң кезеңдi бағасы өнiмнiң өндiрiсiне шығынды олардың өсуiн
ынталандыру және төмендетудi негiз болып табылады.
Инновациялық жоспар салған нормативтарден ауытқудың жоспарының
орындауын жүйелi түрде жеделдiк талдауы шығынсыздық нүктесін және мүмкін
жұмысының аймағына үмiт артып, өзгерiстердiң өндiрiстiң жедел реакциясы
және маркетинг тактикасының түзетулерi талап ететiн нарық ортасындағы
ықпалын анықтап айқындауға, жоюға мүмкiндiк бередi.
Инновациялық жоспар өндiрiстiң кеңейіп және әбден жетiлуi үшін жаңа
идея қалыптастыратын кәсiпорын ғана емес, сонымен бiрге банкке немесе осы
кәсiпкерлiктi дамытуға салған тиiмдiлiк және қарыздың сараптамаларын
өткiзетiн инвесторге де қажеттi. Инвестициялық жоба үшiн кәсiпорынның
қызметiнiң ғылыми-техникалылығы туралы мәлiметі: ауежайлар, өндiрiс
технологиясының деңгейi, қаржы күйiнiң оның кәсiпкерлiгi және ақшалай
ағындардың басқарудың тиiмдiлiгi болып табылады.
Кәсiпорындағы инновациялық жоспар немесе өндiрiстiң ұйымдастыру-
техникалық дамытуын жоспар үш кезеңде қорытынды жасалады.
Бiрiншi кезеңде технология, ұйым және кәсiпорынды басқаруды әбден
жетiлдiру бойынша экономикалық нәтижелер және өндiрiстiң техникалық күйiн
талдау және баға, сонымен бiрге жеке шаралардың құрастыруы жүргiзiледi.
Инновациялық жоспардың құрылымы үшiн бастапқы деректер: ғылымның дамуы
және техниканың болжамдары; өнертабыстар туралы ақпараттық материалдар;
ұқсас бұйымдар, маркетинг жоспар шығаратын кәсiпорындарда өндiрiстiң дамуы
бағыттары туралы хабар-ошар болып табылады. Мына барлық мәлiмет
инновациялық стратегияның жоспарлауында бiртiндеп жинақталып қолдануы
керек.
Инновациялық жоспардың төрт негiзгi бағытты қосатын цехтар жобасының
құрастырулары екiншi кезеңде қарама-қайшы:
- жаңа бұйымдардың шығарылатын өнiмнiң әбден жетiлдiруi және игеруi;
- өнiмнiң өндiрiс технологиясының жақсаруы;
- жаңа озық жабдықтың енгiзуi, аспаптар және құрал-саймандар;
- бұйымдардың өндiрiсiнiң тапсырма берушiмен және тұтынушымен
синхронизацияланылған тиiмдi ұйымдастыру жүйесiне таңдау, ұйымды және
еңбекақыны, қорлардың қозғалыстың автоматты жоспарлауын адаптивтi жүйесiнiң
заттық-техникалық жабдықтау және құрастыруын қоса;
Инновациялық жоспардың әрбiр шарасы бойынша бекiтiледi: енгiзудi орын,
жауапты орындаушылар, өңдеу мерзiмi, өңдеудi және енгiзуге шығындармен
анықталады, экономикалық эффект есеп айырысады. Iрi шаралардың қатары
бойынша жеке кезеңдердiң орындауының мерзiмдерi ескеру керек. Жаңа
бұйымдарды жобалауға және игеруi бойынша өндiрiстiң техникалық дайындығын
график қорытындысы жасалады. Инновациялық жоспардың тиiмдiлiктері пайданың
өсуiн шама болып табылады. Егер шаралардың өңдеудi және енгiзуiне
шығындарды үш жылдар iшiнде ақталмаса, iс жүзiнде, онда олар тиiмсiз болып
есептеледi және жоққа шығарылып, немесе iстеп бiтiредi.
Инновациялық жоспар, игерiлген цехтардағы жобалар, өндiрiстiк және
техникалық мәжiлiстерде талқыланады, кейiн олар бөлiмдермен және
қызметтермен барлығына мүдделестермен сәйкес келетiн зауыттың техникалық
бөлiмiне көрiнедi. Инновациялық жоспар техникалық кәсiпорын кеңеде
қаралады, орындау үшiн сөзсiз құжаттың түрiнде сөзсiз анықтап пiсiп жетедi.
Инновациялық жоспар үшiншi кезеңде барлық бөлiмдер, цехтар және
қызметтерге дейiн кәсiпорынның директорымен бекiп болады. Өте iрi шаралар
бойынша олардың өңдеуiн графиктiк тор және кәсiпорындағы инновациялық
процесстермен жедел бақылау және басқаруды ұйымдастыруға мүмкiндiк беретiн
енгiзулердi орынды құрау.
Оның өңдеуiне және енгiзудi капиталды салуды тиiмдiлiк көздiң
нүктесiмен байырқау тиiстi инновациялық жоспарға көздiң нүктесiмен байырқау
тиiстi қосылған әрбiр шара. Инвестициялардың тиiмдiлiгiнiң бағасы
инвестиция салатын капиталы бар күтiлетiн таза пайданың салыстыруында
негiзделедi. Бұл шамада таза қолма-қол ақша ағындар ақша қаражаттарының
түсiмінiң аралығында айырым (өндiрiстiк) операциялығынан сияқты анықталады
және инвестициялық қызмет және олардың қайтуымен, (ұзақ мерзiмдi қарыздар
бойынша пайыздар) қаржыландырудың шығындарының минусына тең.
Ақшалар таза ағын негiзiнде инвестициялардың тиiмдiлiктiң бағасының
келесi көрсеткiш бойынша есептеледі:
- жоспардың шарасының iске асыруынан интегралды тиімділігін
мiнездейтiн және нақты қазыналар барлық жылғы қайтулар және құйылулардың
арасындағы (жылма-жыл бойынша тұрақты пайыз) дисконттау алған
айырмашылықтар шама сияқты есеп айырысады.
Егер таза дисконтталған табыс оң мәндi болса инвестициялық жоспардың
шарасы экономикалық жағынан тиiмдi болып есептеледi.
Дисконттау коэффициентiнiң шамасы төлеудi уақыттан келтiрiлген құнның
тәуелдiлiгi ғана емес, ағын мәлiметке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz