Еуропалық одақтың құрылуының тарихы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Еуропалық Одақ пен Кедендік Одақтың пайда болу тарихы мен қазіргі
кездегі
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..7
1.1 Еуропалық одақтың құрылуының тарихы және оның негізгі
институттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Кеден Одағы мен Еуропалық Одағының даму
аспектілері ... ... ... ... .13
2. Кеден Одағының қазіргі кездегі жағдайы және Қазақстанның Еуропалық Одақ
елдерімен сыртқы саудасын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ...18
2.1 Кеден Одағының жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 Қазақстанның Еуропалық Одақ елдерімен сыртқы экономикалық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..28
3. Қазақстан Республикасының сыртқы саясатындағы Еуропа елдерімен
қатынасын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 35
3.1 Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ елдері арасындағы
мемлекетаралық қарым-қатынас және
тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ...35
3.2 Қазақстан Республикасының экономикасының дамуына Еуропалық Одақпен
ынтымақтастықтың
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...63
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі – Еуропалық Одақ (ЕО) әлемдік саясаттың негізгі
бір тарапы болып табылады. Қазіргі уақытта ЕО-ға қарағанда басқа анағұрлым
дамыған сауда-экономикалық әрі саяси интеграцияланған бірлестік жоқ.
ХХ ғасырдың аяғы адамзат даму тарихындағы маңызды өзгерістермен
ерекшеленеді. Коммунистік идеяларды басшылыққа алып дамып келе жатқан КСРО-
ның ыдырауы, Германияның бірігуі және Батыс пен Шығыстың бір-біріне деген
қарама-қарсылығының аяқталуы Еуразия континентіндегі халықаралық қатынастар
жүйесіне үлкен өзгерістер әкелді.
Қазақстан Республикасы суверинететіне ие болғанына көптеген жылдар
болды. Кез келген мемлекеттік суверендіктің маңызды, ажырамас элементі бұл
мемлекеттің сыртқы саясаты. Сырқы саясат бұл мемлекеттің келбеті.
Мемлекеттің сыртқы саясаты ел басшысымен анықталып, ешқандай сыртқы
күштерге тәуелсіз болуы керек. Сырты саясат доктринасы мен сыртқы саясат
бағыттары мемлекет басшысымен анықталады.
Республика президенті, мемлекет басшысы сыртқы саясат векторының
негізгі бағыттарын, ұлттық мүдде принциптеріне сүйеніп анықтайды.
Айтылғандардың барлығы да Қазақстан Республикасы, оның сыртқы саясаты
үшін де маңызды болып табылады. Қазақстан Республикасының президенті сыртқы
саясаттың негізгі және басымды бағыттарын анықтайды. Осындай Қазақстан
Республикасының сыртқы саясатындағы бағыттарының бірі европалық болып
табылады.
Қазақстанның сыртқы саясатының еуропалық бағыты туралы сөз айтқанда,
әрдайым бұл саясаттың екі бағыты туралы ой туады, біріншіден Қазақстан мен
Еуропалық одақ арасындағы және екіншіден оның еуропалық мемлекеттермен екі
жақты қарым-қатынасы ойға алынады.
Еуропада соңғы 50 жылда интеграциялық процестер жедел дамуда, және
бұл процеске соңғы жылдары қатысуға ынталарын білдіріп жатқан елдер көп.
Еуропа бірігу үстінде, сондықтан әлемнің басқа аймақтарындағы
мемлекеттер өздерінің біріккен еуропаға қатысты саясатын анықтауда. Қазіргі
уақытта бізге белгілі Еуропалық одақ 27 мемлекетті біріктіруде, кейінгі
уақытта олардың саны 35-ке жетуі мүмкін, осымен еуропалық интеграция
процесі аяқталады. Не себепті еуропаға басқа мемлекеттер қызығушылық
білдіруде? Себебі, Еуропа – доғары дамыған техника мен технологиялар;
еуропа – бұл капитал экспорты мен көптеген мемлекеттер экономикасы үшін
инвестиция; еуропа – бұл дамы,ан білім мен денсаулық сақтау жүйесі.
Қазақстан Республикасы еуропалықтарды және Еуропалық Одақты өзінің
геополитикалық орналасуымен, яғни Еуропа мен Азияны байланыстыратын көпір
ретінде, өзінің табиғи пайдалы қазбаларының байлығымен қызықтырады. Сонымен
бірге, Орталық Азия, оған кіретін Қазақстан, Еуропа үшін және Еуропалық
Одаққа әлі де беймәлім аймақтар.
Қазіргі уақытта Еуропалық Одақ экономикалық және валюталық одақ
құруымен жаңа сатыға өткен, интеграцияны тереңдету саясатында жүргізуде,
осы ретте Қазақстан мен Орталық Азия мемлекеттері үшін әрине бұл өте
актуальді сұрақ болып табылады. Біздің көзімізше Еуропалық Одақтың
халықаралық аренада беделі жоғары мен ролі жоғарлауда, оның шығысқа қарай
ұлғаю саясаты жүзеге асырылуда. Сондықтан осындай жағдайда Қазақстан қандай
позицияны ұстануы қажет деген сұрақ туындайды? Қазақстан үшін Еуропалық
Одақтың біздің шекарамызға дейін жетуі позитивтік құбылыс болып табылады,
және біздің мемлекетіміздің мүдделеріне сяйкес келеді. Еуропалық Одақты
кеңеюі аймақтың, сонымен бірге бүкіл еуразия континентінің тұрақтылығын
сақтауға өз септігін тигізетіні туралы болжамдар жасауға болады.
Әлемдік экономика мен саясатта алдыңғы топта тұрған Еуропалық Одақиен
тиімді және жан-жақты қарым-қатынас орнатуға Қазақстан тарапынан ерекше
көңіл бөлінуде.
Халықаралық қатынастар жүйесіндегі бұл кезеңдегі байқалған тенденция
мемлекеттердің жалпы әлем қауымдастығының дамуына үндесе, бірлесе дамуды,
қалыптасуды көздеген аймақтық және халықаралық бірігуді ниет еткен
мемлекеттер баршылық. Қазақстан Республикасы үшін де болашақ интеграциялық
бірлеске бірігу халақаралық деңгейде маңызды қадам болуы мүмкін.
Бұл ретте қазіргі таңда өзінің бейбіт және экономикалық, саяси мәдени
дәйекті саясаты мен жоғары дамыған мемлекеттерді біріктіріп, басын қосып
отырған Еуропалық Одақтың беделі күн сайын артуда. Одақтың саяси
тұрақтылығы, экономикалық күші, жүргізіп отырған нәтижелі саясаты барлық
мемлекеттердің наразын аудырып, мүшелікке ену деген ұмтылысын тудырып отыр.
Мұндай мақсат, өзінің дамуына, кейінгі жылдары үлкен өзгерістер жасап,
алдыңғы Азиядағы дамыған мемлекеттердің біріне айналған Қазақстан
Республикасының сыртқы саясатының ең басты векторының бірі.
Қазақстан мемлекетінің дамуының барлық сферасын қамтыған бұл одақ
елдің экономикалық саяси даму келбеті өзгеріп, халықтың әл-ауқаты жақсарып,
мемлекеттің халықаралық беделі нығайып, Еуропа елдерімен деңгейлес Орталық
Азия континентіндегі беделді мемлекеттердің біріне айналды.
Бұл тақырыпты таңдауымның бір себебі – Қазақстан Республикасы мен
Еуропалық Одақ арасындағы қарым-қатынас аспектілерін толығымен сараптама
жасай отырып, Қазақстанның болашақ экономикалық даму жоспарлары мен әлем
сахнасынан көрудегі мүмкіндіктерді талқылау болды. Қазақстанның сыртқы
саясатындағы Еуропалық Одақпен қарым-қатынас серіктестігі маңызды орын
алады. Қазақстан үшін Еуропалық Одақ өте маңызды саяси, сонымен бірге
сауда серіктесі. Еуропалық Одақтың тарапынан, Қазақстанмен саяси қарым-
қатынасын кеңейту барысында республика үшін жасалынатын барлық
мүмкіндіктерді және жеңілдіктерді кеңінен қолдануымыз тиіс.
Еуразиялық континентте Қазақстанның географиялық тиімді орналасуы
біздің елімізбен Еуропалық Одақ арасында экономикалық және басқа
салалардағы қарым-қатынасының жедел дамуына әсер етті. Соның нәтижесінде
Қазақста Республикасымен Еуропалық Одақ арасындадағы әріптестік пен
серіктестік Келісімшартына 1999 жылы қол қойылды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Дипломдық жұмысты жазып, зерттеу
барысынды осы Еуропалық Одақпен Қазақстан арасындағы болған барлық
салалардағы конференциялар мен көптеген келіссөздердің мәліметтері
сараптамалынды. Өткізілген келіссөздер мен келісімшарттар еуропалық
мемлекеттермен Қазақстан арасындағы басты мәселелерді шешуде маңызды болып
табылады.
Диплом жұмысына қатысты Еуропалық Одақпен Қазақстан Републикасы
арасындағы қарым-қатынасқа байланысты әр түрлі зерттеу еңбектері баршылық
және әліде зерттелу үстінде. Әсіресе, біздің жергілікті ғылыми
зерттеушілелдің осы мемлекетаралық қатынасты одан әрі дамытуға зор үлес
қосып, қызығушылық білдіргенін айтуға болады. Сол Қазақстандық зерттеушілер
қатарында – Ж.У. Ибрашев, А.М. Жданов, А.А. Аубакирова, А.А. Нұрсейтов,
Е.Е. Лян, Т.А. Құрғанбаев, Ф.Т. Кукеева, К.Н. Байзакова, К.Н. Макашева, М.
Галимова, З. Азнабакиева, Э.А. Ибраева, К.Д. Исаев, Р.С. Серик сияқты
көрнекті ғалымдар бар, сонымен қатар шет елдік ғалымдар арасынан Джон
Пенни, В.Н. Ситенко, тағы басқа зерттеушілердің еңбектерін атап көрсетуге
болада.
Жұмыстың басты мақсаты – Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ
арасындағы саяси, экономика, сауда айналымы, бизнес және инветиция
шарттары, ауылшаруашылық, транспорт, коммуникация салаларында және
өнеркәсіп, коммерциялық жеке мүліктерді сақтандыру, басқа да салалардағы
қарым-қатынасына баға беру, сонымен қатар мемлекеттер арасындағы қарым-
қатынасты одан әрі нығайтудың жолдарын анықтау.
Қазақстан Еуропалық Одаққа мүше мемлекеттермен ынтымақтастыққа өңірлік
және халықаралық кауіпсіздік, экономика, әлеуметтік және мәдени даму
салаларындағы қарым-қатынасқа зор мазмұн беруге мүдделі. Біз өзіміздің
еуропалық серіктестіктерімізге инвестициялық қызмет атқаруға, ірі
халақаралық жобаларды іске асыруға қолайлы жағдай жасауымыз керек.
Еуропалық Одақпен Қазақстан Республикасы арасындағы ынтымақтастық пен
әріптестіктің дамуы диплом жұмысының негізгі зерттеу объектісі болып
табылады.
Қолданылған әдіс-тәсілдер. Диплом жұмысының тақырыбын зерттеп,
анализ жасауда, ивент және контент әдіс-тәсілдері қолданылды. Тақырыпты
талдауға байланысты, яғни ивент әдісі бойынша Қазақстан Республикасы мен
Еуропалық Одаққа байланысты әр түрлі ақпараттар мен материалдар жинақталып,
олардың ішінен қажетті мақалаларды талдай отырып, сараптама жасалынды.
Көбінесе жаһандық мақалалар мен ғылыми еңбектер ішінен алынған
деректемелермен қатар, жоғары деңгейде өткізілген конференциялардың
тұжырымдамалары зерттелініп, жазылды. Жүйелік талдауды қолдана отырып,
нодағы негізгі критерилерге тоқталдым: тақырыптың басты объектісі болып
табылатынэкономиканың қоршаған ортаға тигізетін әсері, саяси элитада алатын
орны, т.б,. Зерттеліп отырған тақырыптың негізгі зерттелу аспектісі –
Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ арасындағы экономика векторвна
байланысты эксперименталді нақты мәселелерге қатысты талдаулар жасалынды.
Келесі қолданылған әдіс, аналитикалық модельдің бір түрі –
халықаралық келісімшарт систематизациясы. Мұнда жұмыстың тақырыбында
қарастырылған Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ арасындағы
келісімшарттармен тығыз байланысты, яғни келісімшарттың ұзартылуы, оның
қайта қаралуы, жаңа келісімшарттарды қарастыру, олардың болашақта
тигізіетін әсері т.б. сол сияқты мәселерге талдау жасалынды.
Диплом жұмысының құрылымы – кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдын
және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі және зерттелу деңгейі, жұмыстың
мақсатымен тарихнамасы, құрлымы қарастырылады.
Ал бірінші, екінші тарауларда Еуропалық одақтың құрылуының тарихы
және Еуропалық Одақтың миграциялық саясаты қарастырылды.
Қорытындыда тақырыпқа қатысты әр-түрлі ой-пікірлермен шолу берілді.
Диплом жұмысының көлемі 65-беттен, 2-суреттен, 5-кестеден тұрады
1. Еуропалық Одақ пен Кедендік Одақтың пайда болу тарихы мен қазіргі
кездегі дамуы
1.1 Еуропалық одақтың құрылуының тарихы
Ғұмыры ұзаққа созылған ЕО-ның іргетасы Екінші Дүниежүзілік соғыстан
кейінгі дағдарыс кезеңінде қаланған. Интеграцияның оңтайлы жолдарын
қарастырған кәрі қүрлық II Дүниежүзілік соғыс сияқты кең ауқымдағы қантөгіс
пен дауларды болдырмауды көздеген. 1946 жылы Ұлыбританияның премьер-
министрі Уинстон Черчилл Еуропада да Құрама Штаттар сияқты ұйымның құрылуы
мүмкін екендігін айтты. Сол жылы желтоқсанда Париж қаласында
Федералистердің еуропалық одағы құрылды. Бірақ бұл үйымның тағдыры ұзаққа
созылмаған.
ЕО-ның қалыптасу кезеңінен бастасақ, ол 1948 жылы Маршалл жоспары
аясында АҚШ-тың берген көмегін реттеп отыратын Еуропалық экономикалық
ынтымақтастық ұйымы ретінде құрылды. Әуелде құрамында үш мемлекет –
Бельгия, Нидерланды және Люксембург болған бұл ұйым Бенилюкс одағы деп те
аталады. 1949 жылы Еуропа Кеңесінің негізі қаланды. Ал 1951 жылы Париж
шартына қол қойылып, Көмір мен болат жөніндегі еуропалық бірлестігі
құрылды. Оның құрамына 6 мемлекет – Бельгия, Италия, Люксембург,
Нидерланды, ГФР және Франция кірді.
Ал ЕО-ны құру бастамасын француз дипломаты Жан Моне мен Францияның сол
кездегі премьері Робер Шуман көтерген болатын. 1950 жылдың 9 мамырында
ресми мәлімдеме жасаған Шуман: Франция үкіметі Франция мен Германиядағы
көмір мен болат өндіру саласына қатысты барлық өндіріс ошақтарын біріккен
ұйымның бақылауына беруге ұсыныс жасайды. Аталған ұйымға Еуропадағы басқа
да мемлекеттер мүше бола алады. Көмір мен болат өндірісінің біріктірілуі
экономикалық дамудың жаңаша негізін қалап, соғыс өртіне шарпылған
аймақтардағы ахуалды жақсартуға ықпал етеді деді. Осының нәтижесінде 1951
жылы Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Франция мен Германия Федеративтік
республикасы мүше болған Еуропалық көмір мен болат қауымдастығы (ЕКБҚ)
құрылды. Осы алты мемлекетте көмір мен болат саудасына қатысты барлық
тарифтік және сандық шектеулер алынып тасталды.
Уақыт өткен сайын ЕО-ның қызмет ауқымы кеңейіп, оған мүше елдердің саны
арта түсті. Мәселен, 1957 жылдың наурызында қол қойылған Рим шартына
байланысты бірлестік Еуропалық экономикалық кеңістік және Атом энергиясы
жөніндегі еуропалық кеңістік деп аталды. Оның қызметі негізінен кедендік
одақ құрып, ішкі сауда кедергілерін жоюға және ядролық энергияны бейбіт
мақсатқа пайдалануды дамытуға бағытталды. Арада он жыл өткенде, яғни 1967
жылы ЕО-ның құрылымында өзгерістер жасалып, оның атқарушы органдары, атап
айтқанда, институттары – Еуропалық Комиссия, Еуорпалық Кеңес, Еуропалық
Парламент және Еуропалық Сот дүниеге келді.
1957 жылдың 25 наурызында ЕКБҚ мен Еуропалық атом энергиясы жөніндегі
қауымдастығының негізінде Еуропалық экономикалық қауымдастықтың
құрылатындығы туралы Рим Келісіміне қол қойылды. Осы аталған 3 ұйым 1967
жылы Еуропалық Қауымдастыққа бірікті. 1968 жылы болашақ ЕО ішінде
экономикалық және валюталық одақтың қалыптасуына негіз болған Кедендік одақ
құрылды. Еуропалық экономикалық қауымдастықтың дүниеге келуіне мұрындық
болған алты ел - Германия, Франция, Бельгия, Нидерланды, Италия мен
Люксембург 1968 жылдың 1 шілдесінде үшінші мемлекеттерге арналған біртүтас
кедендік тарифті енгізді. 1973 жылы Ұлыбритания, Дания мен Ирландия ЕЭҚ-ға
мүшелікке өту туралы шешім шығарғандықтан, алтылық тоғыздыққа айналды.
Арада алты жыл өткен соң алтылық одаққа Дания, Ұлыбритания, Ирландия,
ал 1981 жылы Грекия, 1986 жылы Испания мен Португалия қосылды. Осылайша
Еуропалық Одаққа мүше мемлекеттердің саны 12-ге жетті. Енді ЕО-ның
өкілеттілігін нығайту міндеті алдыңғы кезекке шықты. Бұл айтарлықтай
күрделі шаруа еді. Өйткені, онда қатысушы елдердің әрқайсысының мақсаты мен
мүддесі жатты.
1985 жылдың 14 шілдесінде тауар, қаржы мен адамдардың еркін әрі
кедергісіз қозғалысын қамтамасыз ететін Шенгендік келісімге қол қойылды.
Еуропалық Одақтың ішкі шекараларындағы бақылауды күшейте отырып, ЕО
ішіндегі кедендік кедергілерді алып тастау туралы келісім 1995 жылдың 26
наурызында күшіне енді.Ақырында оған да қол жеткізіліп, 1987 жылы Еуропалық
Парламенттің өкілеттілігін нығайтатын және 1992 жылы ЕО-ға мүше елдер
арасында еркін тауар айналымына, қызмет көрсетуге, қаржы мен адам
қозғалысына көшу жөніндегі Біртұтас еуропалық акт, сондай-ақ 1993 жылы
бірыңғай ішкі рынок құру арқылы экономикалық, валюталық, саяси одақтар және
жалпыеуропалық азаматтық мәселелерін шешуге негізделген Еуропалық Одақ
туралы шарт күшіне енгізілді. Аталған шарт ЕО-ның конституциялық негізін
қалаған құжат болып табылады.
1999 жылдың 1 қаңтарында ЕО-ға мүше мемлекеттер аумағында біртұтас ақша
бірлігі ретінде (қолма қол ақша айырбасы емес түрінде) еуро енгізілді. Ал
банкноттар 2002 жылы жарыққа шықты. 2004 жылдың 1 мамырында Венгрия, Кипр,
Латвия, Литва, Мальта, Полына, Словакия, Словения, Чехия мен Эстония ЕО-ға
мүшелікке өтті. Ұзақ уақытқа созылған тартыстан кейін 2007 жылдың 1
қаңтарынан бастап Болгария мен Румыния да одақтың құрамына енді. Еуроодаққа
мүшеліктің алғашқы үш жылында екі тарапқа да кейбір шектеулер қойылуы
мүмкін. Мысалы, жалпыеуропалық бюджеттен қаржы бөліну, Болгария мен Румыния
сияқты мемлекеттердің сапасыз ауылшаруашылық өнімдерінің еуропалық нарыққа
енгізілуіне тыйым салу сияқты т.б. шектеулер. Негізі осы екі елдің ЕО-ға
қабылдануынан кейін Еуроодақтың саяси қүрылымына өзгертулер енгізу
мақсатында Одақты кеңейту процесі уақытша тоқтатылды.
Еуропалық Одақ - Еуропадағы 27 мемлекет - Австрия, Бельгия, Венгрия,
Ұлыбритания, Германия, Грекия, Дания, Ирландия, Испания, Италия, Кипр,
Латвия, Литва, Люксембург, Мальта, Нидерланды, Польша, Португалия,
Словакия, Словения, Финляндия, Франция, Чехия, Швеция, Румыния, Болгария
және Эстония қатысатын саяси-экономикалық бірлестік болып табылады. Ол 1948
жылы Маршалл жоспары аясында АҚШ-тың берген көмегін реттеп отыратын
Еуропалық экономикалық ынтымақтастық және дамыту ұйымы ретінде құрылды.
Құрамында үш мемлекет - Бельгия, Нидерланды және Люксембург бар бұл ұйым
Бенилюкс одағы деп те аталды. Бір жылдан соң Еуропа кеңесі деген атқа ие
болды. Ал 1958 жылдың сәуіріндегі Париж шартына сәйкес Көмір және болат
жөніндегі еуропалық бірлестік болып қайта қүрылды. Оған жоғарыдағы үш
мемлекетпен қатар Италия, ГФР және Франция кірді. Жылдар өткен сайын
Одақтың қызмет ауқымы кеңейіп, оған мүше елдердің қатары көбейе түсті.
Мысалы, 1957 жылдың наурызында қол қойылған Рим шартына байланысты
бірлестік Еуропалық экономикалық кеңістік және Атом энергиясы жөніндегі
еуропалық кеңістік деп аталды. Оның жұмысы негізінен кедендік одақ құрып,
ішкі сауда кедергілерін жоюға және ядролық энергияны бейбіт мақсатқа
пайдалануды дамытуға бағытталды. Арада он жыл өткенде, яғни 1967 жылы
Одақтың қүрылымында өзгерістер болып, оның атқарушы органдары, дәлірек
айтқанда, институттары - Еуропалық комиссия, Еуропалық кеңес, Еуропалық
Парламент жэне Еуропалық сот дүниеге келді. Ал 1973 жылдың желтоқсанында
алтылық одаққа Дания, Ұлыбритания, Ирландия, 1981 жылдың қаңтарында Грекия,
1986 жылы Испания мен Порту-галия қосылды. Сөйтіп, Еуропалық Одаққа мүше
мемлекеттердің саны 12-ге жетті. Енді Одақтың өкілеттілігін нығайту міндеті
алға қойылды. Бұл оңай жұмыс емес еді. Өйткені, онда қатысушы елдердің
әрқайсысының мақсаты мен мүддесі жатты. Ақыры оған да қол жеткізіліп, 1987
жылдың шілдесінде Еуропалық Парламенттің өкілеттілігін нығайтатын және 1992
жылдың 31 желтоқсанынан бастап Одаққа мүше елдер арасында еркін тауар
айналымына, қызмет көрсетуге, капиталдар мен адам қозғалысына көшу
жөніндегі Біртүтас еуропалық акт, сондай-ақ 1993 жылдың қаңтарында бірыңғай
ішкі рынок құру арқылы экономикалық, валюталық, саяси одақтар және
жалпыеуропалық азаматтық мәселелерін шешуге негізделген Еуропалық Одақ
туралы шарт күшіне енгізілді. Бұл шарт Одақтың конституциялық негізін
қалаған құжат болды.
Соңғы он жыл ішінде Еуропалық Одақтың қатары 25 мемлекетке көбейді.
Мысалы, 1995 жылы Аустрия, Финляндия, Швеция, 2004 жылдың мамырында
Венгрия, Кипр, Литва, Латвия, Мальта, Полыпа, Словения, Словакия, Чехия
және Эстония қосылды. Одақ тарихында осы он жыл өзіндік белсенділігімен
ерекшеленеді. Өйткені, осы кезең ішінде Одақты кеңейту туралы жаңа
стратегия қабылданды. Сондай-ақ, Одақтың алдындағы ішкі және сыртқы
міндеттері нақтыланып, оның институттарын оған мүше елдердің азаматтарына
жақындату және Одақтың әлемдегі жетекшілік рөлін арттыру жайы белгіленді.
Ауқымды осындай іс-шаралардың барлығы Одаққа мүше елдердің қатысуымен өткен
саммиттерде қызу талқыланып, жан-жақты сарапталғаннан кейін ғана
қабылданды. Соның нәтижесінде 2002 жылғы қаңтардың 1-інде Еуропалық Одақтың
бірыңғай ортақ валютасы - еуро айналымға шығарылды. Осылайша, Одақтың
бастапқы кездегі экономикалық және валюталық одақ құру үдерісі табысты
аяқталды.
Еуропалық Одақтың басты институттары Еуропалық Парламент, Еуропалық
Одақтың кеңесі, Еуропалық кеңес, Еуропалық комиссия, Аудиторлық сот,
Экономикалық және әлеуметтік комитет, Еуропалық инвестициялық банк,
Еуропалық орталық банк және Еуропалық омбудсмен болып табылады. Енді осы
құрылымдардың қызметіне тоқталайық.
Еуропалық Парламент тіке дауыс беру арқылы бес жылга сайланған 732
депутаттан тұрады. Депутаттар саны жағынан ең көбі - Германия, 99 депутат.
Одан кейінгілері Франция, Италия, Ұлыбритания - әрқайсысы 78 депутаттан.
Испания мен Польша - 54-тен, Нидерланды - 27, Бельгия, Венгрия, Грекия,
Португалия, Чехия - 24-тен, Швеция - 19, Аустрия - 18, Дания, Словакия,
Финляндия - 14-тен, Ирландия мен Литва - 13 депутаттан, Латвия -
9, Словения - 7, Кипр, Люксембург, Эстония - 6-дан, ал Мальта 5 депутаттан
келеді. Депутаттардың кезекті сайлауы 2009 жылдың маусымында өтеді.
Еуропалық Парламенттің өкілеттігі аса ауқымды. Ол Еуропалық Одақтың
кеңесімен бірлесе отырып заңнамалық функцияларды жүзеге асырады және жұмыс
күшінің қозғалысына, кәсіпкерлікке, қызмет көрсетулерге, білім беру мен
зерттеу жұмыстарына, қоршаған орта мен денсаулық сақтауға, тұтынушыларды
қорғауға қатысты мәселелер жөнінде тиісті шешім қабылдауға құқығы бар.
Сондай-ақ Еуропарламент қажет болып жатса, Одақ кеңесінің шешімін
қабылдамауы және заңнамалық үдерісті тоқтатып тастауы мүмкін. Сондықтан
Одақ кеңесі халықаралық ынтымақтастық және оны кеңейту туралы келісімдердің
қорытындысын Еуропарламентпен келісуге мүдделі. Бүгінде Еуропарламентте
тұрақты қызмет ететін 20 комиссия жұмыс істейді. Бас хатшылығы Люксембургте
орналасқан. Қазіргі төрағасы - Испания Социалистік жүмысшы партиясының
өкілі Хосе Боррель Фонтельес. Еуропалық Одақ кеңесі - Одақтың өкілетті
шешім қабылдайтын басты органы. Оның құрамы Одаққа мүше 25 елдің әртүрлі
салалық министрлерінен тұрады. Кеңес Еуропарламентпен бірлесіп, Одақтың
заңнамалық актілері мен бюджетін қабылдайды. Сонымен қатар, Еуропалық
комиссия дайындаған халықаралық келісімдерді бекітеді және Одаққа мүше
елдердің экономикалық саясатын үйлестіруге жауап береді. Кеңеске төрағалық
ету әр жарты жыл сайын ротациялық негізде ауысып отырады. Мәселен, бүл
міндетті 2005 жылдың 31 желтоқсанына дейін Ұлыбритания атқарып келді. Оны
енді 2006 жылдың 30 маусымына дейін Аустрия атқаратын болады. Ал Еуропалық
Одақ кеңесінің бас хатшылығы Брюссельде орналасқан. Кеңестің бас хатшысы
лауазымын 1999 жылдың қазан айынан бері НАТО-ның бұрынғы бас хатшысы Хавьер
Солана атқарып келеді.
Еуропалық кеңес - Еуроодақтың жоғары саяси органы ретінде кеңінен
танымал. 1974 жылы құрылған Кеңес өз сессияларында Одақтың саяси бағытын
айқындайтын өзекті шешімдерді қабылдайды. Еурокомиссия мен Министрлер
кеңесі белгілі бір мәселеге байланысты ортақ пікірге келе алмаған жағдайда
оның төрелігін Еурокеңес айта алады. Әр жарты жылда Одаққа мүше
мемлекеттердің басшылары мен үкіметтер басшылары кездесіп, өткен жарты
жылдың қорытындысын талқылайды және алдағы жарты жылдағы негізгі бағыттарын
белгілейді. Оны үйымдастыру Еуропалық кеңестің мойнында. Еуропалық комиссия
- Еуроодақтың атқарушы органы әрі Еуропалық экономикалық кеңістік пен Атом
энергиясы жөніндегі еуропалық кеңістікке жетекшілік жасайтын институт.
Комиссия 1967 жылдың шілдесінен жұмыс істеп келеді, оның 20 мүшесі бар.
Комиссия мүшелерін сол елдердің үкіметі бес жыл мерзімге тағайындайды. Ал
Комиссия президенті Одаққа кіретін елдер үкіметтерінің бірлескен шешімі
бойынша тағайындалып, оны Еуропарламент бекітеді. Комиссия Еуроодақтың
шарттарын сақтауды қамтамасыз етеді. Оның штаб-пәтері Брюссельде орын
тепкен, 26 директорат пен арнайы қызметтен тұрады. Комиссияның қазіргі
президенті - Португалияның бұрынғы премьер-министрі Жозе Мануэль Дурау
Баррозу. Бұл қызметті 2004 жылдың қарашасына дейін Италияның бұрынғы
премьер-министрі Романо Проди атқарған.
ЕО-ға мүше мемлекеттер арасындағы негізгі ынтымақтастық саласын шартты
түрде былайша қарастыруға болады: біртүтас нарықты қалыптастыру мен жүзеге
асыру; кедендік одақ қызметінің механизмдері; біртұтас валюта мәселелері
(кейбір мүше елдердің ұлттық валюталарын сақтай отырып); біртұтас
ауылшаруашылығы мен балық шаруашылығы саясатын қалыптастыру. Бүгінгі таңда
Еуроодақ басқару органдарымен бірге бақылаушылық қызметін атқаратын
құрылымдары бар аймақтық ұйымға айналған. Еуропалық Одақтың ең жоғарғы
саяси органы - 27 мемлекет басшыларының кеңесінен тұратын Еуропалық Кеңес.
Кеңес ЕО-ның міндеті мен мүше мемлекеттермен қатынасын анықтайды. Одақтың
ең жоғарғы атқарушы органы - 27 мүшесі бар Еуропалық комиссия. ЕО-ның
күнделікті қызметін жүзеге асыруда Комиссияның атқаратын рөлі зор.
Еуроодаққа қабылданған мемлекеттердің азаматтары тарапынан 5 жылға
сайланатын 786 депутаты бар Еуропалық парламент кэрі қүрлық өкілдеріне
тиімді заңдарды қабылдаумен шұғылданады. Ал Еуропалық Қауымдастықтың Сотына
27 мемлекеттен 27 судья мен 9 Бас адвокат сайланады. Соттың міндеті - мүше
мемлекеттер арасындағы және ЕО мен мүше мемлекеттер арасындағы, ЕО
қүрылымдары арасындағы дауларды реттеу, халықаралық келісімдерді
қорытындылап беру. Сонымен қатар ЕО ішінде біртүтас валюталық-қаржылық
саясатты енгізу және түрлі аймақтардағы экономикалық даму деңгейін
теңестіру мақсатында Біртұтас орталық банк, Еуропалық инвестициялық банк,
Еуропалық есеп палатасы, Еуропалық даму қоры, Экономикалық жэне әлеуметтік
комитет, Аймақтар комитеті құрылған. Кейінгі кездегі Еуроодақты кеңейту
үрдісінің әсері болар, ЕО-ға тиесілі негізгі ойын ережесі кез келген
жағдайда іс жүзінде сақтала бермейді. Бірақ 2005 жылы Франция мен
Нидерландыда жоспарланған Еуропалық конституцияны қабылдауға қатысты
референдум өткізгенде ЕО-ның жарты ғасырлық тарихындағы шешуші әрі сын
сағаты соққан. Екі елдің де халқы Конституцияға қатысты бастаманы құп
алмады. ЕО-ның бүкіл қалыптасу кезеңіндегі көлеңкелі түс та осы болатын.
Мемлекеттік қарыз көлемі жағынан жалпы ішкі өнімнің 120 пайызын құраған
(бүл бекітілген нормадан екі есе көп) Италияның еуроаймаққа қабылдануы да
сарапшылар тарапынан сынға ұшыраған. Бірақ ЕО шенеуніктері көздеген басты
мақсат одаққа мүше мемлекеттерге біртүтас еуропалық валюта - еуроны
қабылдату болатын. Кейіннен мүшелікке өткен мемлекеттердің еуроаймаққа енуі
күмэнді. Өйткені, қойылатын талаптар мен бақылау күшейтілген. 50 жылдық
мерейтойға байланысты өткізілген Берлиндегі басқосу ЕО Конституциясына
қатысты мәселені шешуге деген ұмтылыстан туындады. Еурокеңістікті мекен
еткендердің конституция сөзінен жүректері шайлығып қалғаны соншалық,
Үлыбритания басқосуда қабылданған ресми қүжатта конституция туралы жақ
ашпауға ұсыныс айтты. Франция Еуроодақтың басты құндылығы ретінде еуропалық
әлеуметтік қамсыздандыру моделін енгізуге мүдделі болса, өзге мүше
мемлекеттер мүны құптамайды. Польша Конституцияда христиандық жайлы
ескеруді қаласа, өзге мүшелердің барлығы дерлік поляктардың пікіріне
қарсылық танытып отыр. Бүгінгі таңда ЕО-ға төрағалық ету құқығы бар
Германия осы мәтіннің енгізілу- енгізілмеуі туралы өзгелермен келісіп алуы
шарт. Берлиндік деклорацияда бекітуді қалап отырған құндылықтарды
келіссөздер нәтижесінде құптату өте қиын деп Еуропалық парламент
депутаттарының алдында ағынан жарылған Германияның сыртқы істер министрі
Франк-Вальтер Штайнмайер түйіннің оңайлықпен шешіле қоймайтынын меңзеген.
Әрине, кейінгі 1-2 жылда кәрі құрлықтың күн тәртібінен түспей келе жатқан
энергетикалық қауіпсіздік мәселесін Берлиндік деклорацияны қабылдаушылар
айналып өте алмады. Осыдан жарты ғасырдай уақыт бұрын кәрі құрлық
өкілдерінің көмір мен болат саласын тізе қоса отырып игеруді мақсат етудің
астарында қоғам дамуына негіз болатын әрі эскери қажеттіліктерді қамтамасыз
ететін саланы бақылауда ұстау саясаты жатқан. Осылайша Германия мен Франция
арасында туындауы мүмкін жаңа соғыстың алдын алу көзделген. Оның үстіне,
былтыр Ресейдің қыстың көзі қырауда көршілес елдерге тасымалданатын табиғи
газды тоқтатып тастап, Еуропалық Одаққа мүше елдерге қауіп төндіруі
шаңырағы кеңейген Одақтың мақсаты мен міндеттерін қайтадан айқындауына және
энергетикалық қауіпсіздік туралы бас қатыруына себеп болған. Алайда кейбір
сарапшылар пікірінше, ЕО-ның бірігуіне кремльдік саясат әлемді дүр
сілкіндірген екі соғыс сияқты ықпал ете алмайды. Өйткені, Еуроодаққа мүше
кейбір елдер тұтынып отырған табиғи газдың 100 пайызын Ресейден
тасымалдаса, кейбір елдер орыс газынан мүлде татып алмайды. Франция
өзінің электрэнергиясын атом электр стансаларында өндірсе, Австрия ядролық
энергияға үзілді-кесілді тыйым салды. Польша мен Латвия, Литва, Эстония
орыстардың энергоқорына деген тәуелділіктен құтылуға барынша тырысып
бағуда. Ал Германия Ресейге тікелей баратын жаңа газ құбыры қүрылысын
салуда. Энергетикалық қауіпсіздік саясатында ауызбіршіліктің болмауы
салдарынан еуропалықтар осы айға жоспарланған ЕО саммитінде ғаламдық ауа-
райының күрт өзгеруіне көңіл бөлмек.
Экспорттың негізгі турлері мұнай, табиғи газ, цинк, қалайы, түрлі
түсті металдар және одан өндірілетін бұйымдар, мақта, химиялык өнімдер
құрылыс материалдары т.б. Импорт номенклатурасы ұлғаюда. Көбінесе халық
қолданатын тауарларға сұраныстың көбеюі. Еуропалық Одақтың ішінен импорт
өнімдері Германиядан, ұлыбританиядан, Франциядан, Финляндиядан
Нидерландыдан келеді. Импорт металлургия өнімдерінің сұранысына байланысты
көбеюде.
Еуропа нарығында Қазақстанның экспорттық ахуалы төмендеп кетті.
Біріншіден, еуропа экономикасының даму қарқыны өте қатаң түрде жүргізілуде,
екіншіден импорт тауарларынан ішкі рынокты қорғау үшін кеден саясатында
кедергілер күшеюде, яғни квотамен салықтардың бағасын өсіру. Сонымен қатар
Қазақстан тауарының сапасы Еуропалық стандарттарды қанағаттандырмауы.
1.2 Кеден Одағы мен Еуропалық Одағының даму аспектісі
Адамзаттың қазiргi кезеңдегі даму факторларының бiрi интеграция (кiрiгу)
болып табылады. Интеграция процесстерi дезинтеграциямен, ескінің тарауы –
жаңаның пайда болумен, ескі интеграциялық құрылымдардың ыдырап - жаңа
экономикалық, саяси, әскери және басқа да одақтардың тууымен алмасып
отырады. Және дегенмен интеграция үстем болатын, позитивтi тенденция болып
табылады. Сондықтан да біз осы бөлiмде интеграциялану процесі кезінде пайда
болатын сұрақтарды, яғни мәселелерді қарастыратын боламыз.
Адамзаттың өзіндік тарихы яғни, шағын жалпылықтан неғұрлым iрiлеуге,
оқшауланғаннан гөрі неғұрлым өзара тәуелділікке негізделген кезекті
интеграциялық эволюция ретінде қарастыруға болады: Осы процесстер қәзіргі
күшіндегі халықаралық құқық аясындағы негізін қалайтын қағидалардың бірі
ретінде БҰҰ Жарғысында көрініс тапқан және Бiрiккен Ұлттар Ұйымының 1970
жылғы 24 қазандағы құжатпен қабылданған Жарғысына сәйкес мемлекеттердiң
арасындағы достық қатынастар мен ынтымақтастыққа қатысты халықаралық
құқықтардың қағидалары туралы Декларацияда толық айтылған. Аталған құжатқа
сәйкес, Мемлекеттер бiр-бiрiмен, олардың саяси, экономикалық және
әлеуметтiк жүйелерiнiң айырмашылықтарына, түрлі аядағы мемлекетаралық
қатынастарына қарамастан, халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау
және халықаралық экономикалық тұрақтылыққа жәрдемдесу мен өрлеуіне,
халықтың ортақ әл-ауқатына сәйкес ынтымақтасуы қажет.
Аймақтық бiрiгулер мемлекеттердiң ынтымақтастығы мақсаттарына сәйкес
құрылады және жеке мемлекетке қарағанда ғаламдану үрдісіне сәйкес жылдам
дамитын, әрі өмiр сүре білетін, сонымен қатар бәсекеге түсе алатын адамзат
iзденісіндегі детерминирленген логикалық құбылыс болып табылады. Еуразия –
2000 Еуразия халықаралық экономикалық саммитінде Бүкiләлемдiк Экономикалық
форумның президенті профессор К. Шваб былай деп атап өттi:
Ғаламданумен байланысты жаңа өнеркәсiптiк революция мынадай көрініс
береді, кім жеңді және кім жеңілді бұл бірнеше жылдар ішінде тез арада
шешіледі. Маргинализациядан (кiрмелену) құтылу үшін шағын мемлекеттердің
бiр-ақ жолы бар - ол регионализация. Регионализация және ғаламдану - бұл
бір-бірлеріне параллель процестер. Ал аймақтар - глобалдi, яғни жаһанды
экономиканың кiрпiштерi сияқты 1.
Кеден Одағы елдері және алыс шетелдердің қатысуымен аймақтық халықаралық
ұйымдар құрылады, Шанхай Ынтамақтастық Ұйымында (ШЫҰ) мысалы Қытай белсенді
рол атқарса, экономикалық жоспарда Әзiрбайжан, Грузия және Түркия белсене
ынтымақтастық орнатса, болашақта басқа да экономикалық, саяси және әскери
одақтар құрылу жоспарлануда.
Бұрынғы Кеңес Одағының аумағында болып жатқан немесе посткеңестік елдер
мен алыс шет елдердің қатысуымен болатын интеграциялық процесс әлемдік
қауымдастықта болып жатқан тенденциялар көрінісін береді. Әлемде үнемі
болып жатқан интеграциялық және дезинтеграциялық үрдістерде саяси,
экономикалық, қорғаныс және басқа да мақсаттарды қамтитын бірігу үрдістері
үстемдік роль атқарады. Интеграциялық үрдіспен қамтылған: дамыған елдер
сияқты, түрлі аумақтық қауымдастықтар құра отырып, мысалы, құрамына АҚШ,
Канада, Мексика, сонымен қатар Асунсьон шартының дамушы елдері – Меркосур,
қазіргі уақытта құрамына тек қана Аргентина, Бразилия, Парагвай және
Уругвай мемлекеттері ғана емес, сонымен қатар екі ассоцирленген мүшесі бар
– Боливия және Чили кіретін NAFTA - Солтүстiк Американың еркiн сауда
аймағын жатқызуға болады. Меркосур ең iрi және тез дамып келе жатқан
аумақтық интеграциялық бірлестік болып табылады. Оның 12 миллион шаршы
километрден асатын аумағында 200 миллионнан аса адамдар тұрады, ал ЖIӨ-нің
жиынтық көлемi осы елдерге кіретін елдерден 1 триллион доллардан асады.
(бүкіл Латын Америкасы елдерінің барлық жалпы өнімінің жартысынан астамы).
Меркосур ғаламдық масштабы бойынша көлемі және экономикалық әлеуеті жағынан
Еуропалық Одақтан кейін екініші, Еуропалық Одақ және Солтүстік америкалық
Еркін Сауда (НАФТА) аймағынан кейін үшінші Кеден Одағы болып табылады 2.
Африкалық Бiрлiк Ұйымы ХХ ғасырдың бiрiншi жартысында мына мақсатта өз
континентіндегі елдерді екі өзекті мәселеге байланысты топтастырды:
колониалдық тәуелдiлiктен толық босатумен байланысты күресуге; Оңтүстiк
Африкадағы апартейд режимін және нәсiлдiк кемсiтушіліктің барлық нысандарын
жоюмен байланысты.
ҚХР, Тайвань, Гонконг, Макао және Сингапурды біріктіруге ұмтылған,
Қытайдың күш қуаты арта бастады. XXI ғасырда біртіндеп жоғарғы держава
болуға қабiлеттi жаңа саяси-экономикалық бiрлестік не, кем дегенде, ірі
әлем полюстарының бiрi қалыптаса бастады.
Еуразия кеңiстiгiнде бұрынғы Кеңес Одағы республикаларының өзара
ықпалдастықтары арта түсті, құрамы Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасы
және Қазақстан Республикасынан тұратын Кеден Одағы құрылды. Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ММУ-де оқыған дәрісінде Еуразия
Одағын құру туралы идеясын тұңғыш рет жариялағанын атап өту керек және осы
идея тәжірибеде жүзеге асты да. Алғашқы қадам ретінде қызмет саласына
ортақ кеден аумағы және сыртқы шекаралар, Кеден Одақ шекараларының барлық
контуры (нобайы) бойынша бiр iздендірілген бажды бекіткен бiртұтас кеден
саясаттары кiретiн Кеден Одағын құрылуын атап өтуге болады.
2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап Кеден Одағын құру туралы құжаттар
пакетіне 2009 жылдың 27 қарашасында Минскіде Белоруссия, Ресей және
Қазақстан президенттері қол қойған болатын. Келiсiмге сәйкес, 2010 жылдың 1
қаңтарынан бiртұтас кеден тарифы күшiне ендi. Кеден Одағының өзі 2010
жылдың 1 шiлдесiнен бастап Кеден Одағы Кеден кодексiнiң күшіне енуiмен өз
жұмысын бастады. Осы кезден бастап Кедендік бақылау ресей-белорусь
шекарасынан алынып тасталды, ал 2011 жылдың шiлдесiнен бастап ресей-
қазақстан Кедендік бақылауды шекарасынан алып тастау көзделіп отыр.
2010 жылдың наурызында Қазақстан Парламентінің Сенаты Белоруссия, Ресей
және Қазақстанның Кеден Одағы жұмыс регламентін белгiлейтiн келiсiмдердi
бекiттi. Кедендік одақтың кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлардың
кедендік бағасын анықтау барысында дұрыс бақылау жүргізу реті туралы
Келісімді бекіту туралы, Кедендік одақтың кеден шекарасы арқылы
өткізілетін тауарлардың кедендік бағасын ресми мәлімдеу реті туралы
Келісімді бекіту туралы, Дамушы және дамыған мемлекеттердің тауарларының
шығу тегін анықтау ережелері туралы Келісімді бекіту туралы заңдар
қабылданды.
Кедендік Одақ құрамына Украина да кіруі мүмкін. Соған байланысты, 2010
жылы Ресей Федерациясының Премьер-министрі В.Путиннің ұсынысына Украина
президенті В.Янукович Украина Дүниежүзілік сауда ұйымының мүшесі
болғандықтан, Кедендік Одақ құрамына тек осы ұйымның шарттары негізінде
кіретінін жария етті. Бұған дейін Кедендік Одақ мемлекеттері өздерінің
экономикалық саясатына сай, ДСҰ-на бірге, әрі синхронды түрде кіруге
келіскен болатын. Сонымен қатар Қазақстанның оңтүстіктегі көршілерінің –
Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан мемлекеттерінің Кедендік Одаққа кіру
мүмкіндігі қарастырылуда.
Алдағы уақытта Кеден Одағы төңірегінде Бірыңғай Экономикалық Кеңістік
құрылуы мүмкін. Бұл кеңістіктегі егеменді мемлекеттердің бірыңғай тарифтік,
энергетикалық, бәсекеге қабілетті саясат және т.б. функцияларын осы
кеңістік органдарына тапсыру жағдайы қарастырылады. Бұл жердегі мәселе
саяси емес, тек қана экономикалық интеграция төңірегінде жүреді.
Мемлекеттердің егемендігі сақталады және бірлескен кеңістік құра отырып,
экономикасын интеграциялайды.
Сондай-ақ басқа да ұйымдардың құрылуы нәтижесінде интеграциялық
процестер өз күшін алып келе жатыр. Мысалы, 2001 жылы Шанхай бестігі
(Ресей, Қытай, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан) Шанхай Ынтымақтастық
Ұйымына айналды. Оның қатарына алтыншы болып Өзбекстан кірді. Қытай
халқының санын ескере отырып, ШЫҰ Еуразия материгіндегі ең ірі халықаралық
ұйым болып табылады. Терроризм, сепаратизм, экстремизмге қарсы күрес туралы
Конвенция қабылданды. Сондай-ақ Орталық Азия мемлекеттері, Қытай және Ресей
мемлекеттері экономикалық ынтымақтастығын одан әрі нығайту керектігін
жариялаған болатын. Бүгінгі таңдағы көлік коммуникацияларын, инвестицияны
дамыту, тауарлардың, капиталдың, азаматтардың еркін қозғалуы үшін шекараны
ашу негізгі басымдықтары болып табылады. ШЫҰ-ның негізгі жұмыс жасайтын
органдардың бірі – Аумақтық антитеррористік құрылым. Оның негізгі атқаратын
жұмыстарының бірі БҰҰ-ның, ЕҚЫҰ-ның және басқа да халықаралық ұйымдардың
сәйкесті органдарымен ынтымақтастықты нығайту болып табылады. ШЫҰ БҰҰ-мен
ресми түрде халықаралық ұйым ретінде танылды, оның штаб-пәтері Пекин
қаласында орналасқан. Дәстүрлі түрде бейтараптық ұстанған Қытайдың осындай
халықаралық ұйымды өзінің астанасына орналастыруы 3, ШЫҰ-ның Қытай және
барлық аймақтар үшін қандай маңызды екенін көрсетеді.
Орталық Азия экономикалық бірлестігі өзінің жұмысын тоқтатып, 2001
жылдың желтоқсан айында жаңа бірлестік - Орталық Азияның ынтымақтастық
ұйымы құрылды. Бұл бірлестіктің атауы өзгертілсе де, негізгі мақсаты –
өзара экономикалық ынтымақтастық сол қалпында қалады. Орталық Азиядағы бұл
ұйымның жұмысы жақсы деңгейде жүруі үшін, қатысушы әр мемлекет даулы
мәселені шешу кезінде белсене қатысуы қажет, мысалы, трансшекаралық су
ресурстарын қолдану мәселесі. 2003 жылы шілде айының басында Алматы
қаласында өткен Орталық Азия ынтымақтастық ұйымының мемлекет басшыларының
кездесуі өтті. Бұл кездесуде осы ұйымды нығайту мақсатымен өзінің нақты
бадарламасымен таныстырған Н.Ә.Назарбаев ұйымның кезекті төрағасы болып
сайланды. Оның бағдарламасы халықаралық үш консорциум (су энергетикалық,
көлік және азық-түлік) құруды және терроризмге, экстремизмге қарсы,
есірткінің заңсыз айналымымен күресуді күшейтуді көздеді. 2000 жылғы әлем
мемлекеттерінің басшыларымен қабылданған осы аталған аумақтық бастамалар
мыңжылдық Декларацияның мақсатын жүзеге асырудағы барлық адамзаттың
келісіп атқаратын жұмыс құрамына кіреді, сондай-ақ 2002 жылдың қыркүйек
айында Йоханнесбургте өткен Тұрақты дамудың дүниежүзілік саммитінің
шешімдеріне сай келеді.
Дүниежүзілік интеграция процессі аясындағы ірі жетістіктер бойынша
Еуропалық Кеңес тәжірибесі дүниежүзінің барлық мемлекеттерін қызықтырады.
Соған байланысты, А.К.Жуниор, Африкалық Бірлік Ұйымы дамуының
ерекшеліктерін талдай отырып, Африкалық экономикалық бірлестігін құру
туралы ұзақ мерзімді бағдарламасының басталуын және бұл бірлестіктің
тұтастай экономикалық және саяси интеграция моделі ЕО-ның институттарының
даму моделіне ұқсас болып келуіне әкеледі деп атап көрсетті 4.
Еуропалық Одақтың прогрессивті дамуының тәжірибесі Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығына қандай әсер әкеледі деген сұрақ туады. Бұл КСРО-ның және
Еуропа мемлекеттері арасындағы болған тарихи, экономикалық, саяси
байланыстармен тығыз байланысты. Посткеңестік мемлекеттер Ресейде XVIII
ғасырда енгізілген және Кеңес Одағы кезінде де сақталған романо-германдық
құқықтық жүйесін қолданады.
Еуропалық құқықтың мысалы ретінде ұлттық және халықаралық құқықтың
байланыстарымен үйлесетін, халықаралық ынтымақтастықпен әкелген
мемлекеттердің аумақтық бірлестіктері, аумақтық халықаралық бірлестіктер
немесе аумақтық құқық деген жаңа құқық салаларының пайда болуына әкелді.
Б.Н.Топорнин Еуропалық құқықтың түсінігін ауқымды және тар мағынада
қарастыру кең таралған деп жазады. Бұл жерде еуропалық құқықтың ауқымды
мағынасы ретінде ғалым тек Еуропаға ғана қатысты құқықтық қатынастарды
реттеу және барлық еуропалық халықаралық ұйымдардың жұмысы, экономикалық,
әлеуметтік, саяси, ғылыми және мәдени қастынастардың жиынтығы деп
түсіндіреді Сондықтан мәселе өзінің негізінде халықаралық құқық болып
табылатын аумақтық құқық (курсив біздің – А.Е.) туралы айтылып жатыр. Тар
мағынадағы еуропалық құқық – бұл белгілі бір ауқымда Еуропалық Одақтың
құқықтық реттеуімен толықтырылған еуропалық бірлестіктердің құқығы. Бұндай
құқық халықаралық құқықтан алшақтаған және де өзін ерекше құқықтық құбылыс
ретінде көрсетеді 5.
Ғылымда бекітілген терминологияға сүйене отырып, алдағы уақытта
Еуропалық Одақтың құқықтық реттеуімен толықтырылған еуропалық
бірлестіктердің құқығы және ТМД-ның құқықтық реттеуімен толықтырылған
Еуразиялық Экономикалық Кеңестің аумақтық бірлестік құқығы болып табылатын
аумақтық құқық терминін тар мағынада қолданамыз.
Еуропалық Кеңес мемлекеттерінің интеграциясының негізгі факторларын және
ТМД-ның құрылу себептерін қарастыра отырып, Еуразия құрлығындағы болып
жатқан интеграциялық процесстердің жалпы және ерекше мәселелерін анықтауға,
яғни, ТМД аумағындағы интеграциялық процесстердің спецификасын түсінуге
мүмкіндік береді. Соған байланысты Еуропа құқығы Академиясының президенті
Л.Фицере былай деген: Қазіргі уақытта барлығы Еуропалық Кеңес деп атайтын
Еуропалық бірлестік – ерекше эксперимент. Оның мақсаты тәуелсіз ұлттық
мемлекеттерді саяси, экономикалық, ұйымдастырушылық және заңдылық деңгейде
бірлестіктің жаңа типіне біріктіру болып табылады 6.
2. Кеден Одағының қазіргі кездегі жағдайы және Қазақстанның Еуропалық Одақ
елдерімен сыртқы саудасын талдау
2.1 Кеден Одағының жалпы сипаттамасы
Еркін сауда аймағын осы аймақтан шығатын тауарларға қатысты құрамына
кіретін аймақтар арасындағы барлық сауда-саттық үшін баждар және сауданы
реттейтін басқа да шектеу шаралары алынып тасталған екі немесе одан да көп
кеден шекараларының тобы деп түсінуге болады.
Еркін сауда аймағының қатысушы-мемлекеті келісімге қатыспаған жағдайда
әрқайсысы жеке сауда саясатын жүзеге асырады.
Еркін сауда аймағының үлгісі ретінде Қазақстан мүшесі болып табылатын
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын айтуға болады.
Кедендік одақ дегеніміз — екі немесе бірнеше аймақтардың бір кедендік
аймақпен алмастырылуы. Нәтижесінде одақ аймағы арасындағы саудада баждар
және сауданы реттейтін басқа да шектеу шаралары қолданылмайды немесе кем
дегенде осы аймақтан шығатын тауарлар саудасына қатысты қолданылмайды;
баждар және сауданы реттейтін басқа да шектеу шаралары одақ құрамына
кірмейтін аймақтармен сауда-саттыққа қатысты әрбір одақ мүшесі тарапынан
қолданылады.
Басқаша айтқанда, Кедендік одақ үшінші елдерге қатысты бірыңғай
кедендік тариф (бірыңғай сыртқы сауда саясаты) қолдану және еркін сауда
аймағының қисындасуы болып табылады.
Кедендік одақ мысалы болып Еуропалық Одақтың Түркиямен Ассоциациясы,
МЕРКОСУР, Шығыс Африка Қауымдастығы табылады.
Елдер арасындағы өзара сауда ғана емес, жұмыс күші мен капитал айналымы
жолдарындағы кедергілердің жойылуымен Кедендік одақ толықтырылған жағдайда
бірыңғай экономикалық кеңістік пайда болады.
Ортақ нарық мысалы ретінде әлемдік тәжірибеде Араб жалпы нарығын,
Орталық Америкалық жалпы нарықты айтуға болады.
Экономикалық одақ жоғарыда аталған бірігу шараларына қосымша қатысушы-
елдердің бірыңғай экономикалық саясатты жүзеге асыруын, бірыңғай валюта
енгізуін, әлеуметтік-экономикалық процестерді мемлекетаралық реттеу жүйесін
құруды көздейді.
Қазіргі уақытта мұндай бірігу сатысына тек Еуропалық Одақ ғана қол
жеткізді.
Дүниежүзілік кеден ұйымының мәліметтері бойынша нотификациядан өткен
Кедендік одақ туралы келісім негізінде қызмет ететін 12 мемлекетаралық
бірлестіктер бар.
Олардың қатарына Еуропалық одақ, Орталық Америкалық жалпы нарық, Кариб
қауымдастығы және жалпы нарығы, Анд ұлттар қауымдастығы, Оңтүстік Африкалық
кеден одағы, Орталық Америкалық жалпы нарық, ЕО – Түркия, ЕО – Андорра,
Орталық Африкалық экономикалық және валюта қауымдастығы, Шығыс Африка
қауымдастығы және Парсы шығанағы елдерінің қауымдастық бойынша кеңесі
жатады.
Кедендік одақтың қалыптасуына байланысты Қазақстан үшін мемлекеттермен
неғұрлым тығыз қарым-қатынас орнату арқылы әлемдік экономикалық дағдарыстан
шығу жолдарын іздеу, өзара инвестициялар тарту үшін қолайлы жағдайлар құру,
мемлекеттердің экономикалық әлеуетін ескере отырып, біріккен өндіріс
орындарын ашу, жалпы ішкі өнім 1,6 млрд. АҚШ долларын құрайтын ортақ
деңгеймен Қазақстанда 15,9 млн. адамнан Кедендік одақта 167,2 млн. адамға
дейін ішкі нарықты кеңейту, ішкі нарықтың кеңеюі нәтижесінде Кедендік
одақтың бірыңғай кедендік аймағында, соның ішінде Қазақстанда жаңа өндіріс
орындарының, бірін-бірі толықтырушы кәсіпорындар кооперацияларының дамуы
және сатылас біріккен корпорациялар құру үшін қызығушылықтардың пайда
болуы, өнімдерге қойылатын қазіргі уақыттағы әрекет етуші стандарттар мен
талаптардың бір ізге салынуына байланысты отандық тауарларды өткізу
нарығының кеңейтілуіне және инвестциялық тартымдылығын арттыруға негіз
болатын Кедендік одақ елдері, соның ішінде Ресей Федерациясы нарықтарына
қазақстандық тауарлардың шығуын жеңілдету және кеңейту сияқты негізгі
мүмкіндіктер туып отыр.
Кедендік одақ комиссиясы кедендік одақтың реттеуші органы болып
табылады. Оның құрамына: Қазақстан Республикасының атынан – ҚР бірінші вице-
премьері Ө. Шөкеев, Ресей Федерациясының атынан – РФ Төрағасының бірінші
орынбасары И. Шувалов, Беларусь Республикасының атынан – БР Үкіметі
Төрағасының орынбасары А.В. Кобяков – үш мемлекеттің Үкімет басшыларының
орынбасарлары кіреді.
Кедендік одақ комиссиясының шешімі Қазақстан – 21,5, Беларусь – 21,5,
Ресей – 57 дауысқа ие көпшілік дауыспен, яғни дауыстың үштен екісімен
қабылданатын болады. Егер жақтардың бірі Кедендік одақ комиссиясының
қабылдаған шешімімен келіспеген немесе қажетті дауыс саны жиналмаған
жағдайда, мәселе консенсус шешімін қабылдайтын мемлекет басшылары
деңгейіндегі Кедендік одақтың жоғарғы органына қарауға беріледі.
Қазақстандық тауар өндірушілер үшін еркін сауда аймағы келісіміне
сәйкес кедендік баждар алынбайтын ТМД (62% жуығы), соның ішінде РФ және
Беларусь елдерінен әкелінетін тауарлар негізгі бәсекелес болып табылады.
Мысалы, Қазақстанға әкелінетін барлық импорт көлемінің ішінде 90%-ға жуығы
Украина (71,7%) және Ресейден (16,5%) бажсыз әкелінетін кондитер өнімдері,
сүт өнімдерінің 92%-дан көбі ТМД елдерінен, соның ішінде Ресейден – 45%,
Қырғызстаннан – 25% импортталады, ұқсас жағдай шырын нарығында да кездеседі
(75,9% – ТМД елдерінен, соның ішінде Ресейден – 25%, Тәжікстаннан – 22,4%),
алкогольсіз сусындар (ТМД – 99,8%, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Еуропалық Одақ пен Кедендік Одақтың пайда болу тарихы мен қазіргі
кездегі
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..7
1.1 Еуропалық одақтың құрылуының тарихы және оның негізгі
институттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Кеден Одағы мен Еуропалық Одағының даму
аспектілері ... ... ... ... .13
2. Кеден Одағының қазіргі кездегі жағдайы және Қазақстанның Еуропалық Одақ
елдерімен сыртқы саудасын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ...18
2.1 Кеден Одағының жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 Қазақстанның Еуропалық Одақ елдерімен сыртқы экономикалық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..28
3. Қазақстан Республикасының сыртқы саясатындағы Еуропа елдерімен
қатынасын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 35
3.1 Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ елдері арасындағы
мемлекетаралық қарым-қатынас және
тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ...35
3.2 Қазақстан Республикасының экономикасының дамуына Еуропалық Одақпен
ынтымақтастықтың
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 41
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...63
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі – Еуропалық Одақ (ЕО) әлемдік саясаттың негізгі
бір тарапы болып табылады. Қазіргі уақытта ЕО-ға қарағанда басқа анағұрлым
дамыған сауда-экономикалық әрі саяси интеграцияланған бірлестік жоқ.
ХХ ғасырдың аяғы адамзат даму тарихындағы маңызды өзгерістермен
ерекшеленеді. Коммунистік идеяларды басшылыққа алып дамып келе жатқан КСРО-
ның ыдырауы, Германияның бірігуі және Батыс пен Шығыстың бір-біріне деген
қарама-қарсылығының аяқталуы Еуразия континентіндегі халықаралық қатынастар
жүйесіне үлкен өзгерістер әкелді.
Қазақстан Республикасы суверинететіне ие болғанына көптеген жылдар
болды. Кез келген мемлекеттік суверендіктің маңызды, ажырамас элементі бұл
мемлекеттің сыртқы саясаты. Сырқы саясат бұл мемлекеттің келбеті.
Мемлекеттің сыртқы саясаты ел басшысымен анықталып, ешқандай сыртқы
күштерге тәуелсіз болуы керек. Сырты саясат доктринасы мен сыртқы саясат
бағыттары мемлекет басшысымен анықталады.
Республика президенті, мемлекет басшысы сыртқы саясат векторының
негізгі бағыттарын, ұлттық мүдде принциптеріне сүйеніп анықтайды.
Айтылғандардың барлығы да Қазақстан Республикасы, оның сыртқы саясаты
үшін де маңызды болып табылады. Қазақстан Республикасының президенті сыртқы
саясаттың негізгі және басымды бағыттарын анықтайды. Осындай Қазақстан
Республикасының сыртқы саясатындағы бағыттарының бірі европалық болып
табылады.
Қазақстанның сыртқы саясатының еуропалық бағыты туралы сөз айтқанда,
әрдайым бұл саясаттың екі бағыты туралы ой туады, біріншіден Қазақстан мен
Еуропалық одақ арасындағы және екіншіден оның еуропалық мемлекеттермен екі
жақты қарым-қатынасы ойға алынады.
Еуропада соңғы 50 жылда интеграциялық процестер жедел дамуда, және
бұл процеске соңғы жылдары қатысуға ынталарын білдіріп жатқан елдер көп.
Еуропа бірігу үстінде, сондықтан әлемнің басқа аймақтарындағы
мемлекеттер өздерінің біріккен еуропаға қатысты саясатын анықтауда. Қазіргі
уақытта бізге белгілі Еуропалық одақ 27 мемлекетті біріктіруде, кейінгі
уақытта олардың саны 35-ке жетуі мүмкін, осымен еуропалық интеграция
процесі аяқталады. Не себепті еуропаға басқа мемлекеттер қызығушылық
білдіруде? Себебі, Еуропа – доғары дамыған техника мен технологиялар;
еуропа – бұл капитал экспорты мен көптеген мемлекеттер экономикасы үшін
инвестиция; еуропа – бұл дамы,ан білім мен денсаулық сақтау жүйесі.
Қазақстан Республикасы еуропалықтарды және Еуропалық Одақты өзінің
геополитикалық орналасуымен, яғни Еуропа мен Азияны байланыстыратын көпір
ретінде, өзінің табиғи пайдалы қазбаларының байлығымен қызықтырады. Сонымен
бірге, Орталық Азия, оған кіретін Қазақстан, Еуропа үшін және Еуропалық
Одаққа әлі де беймәлім аймақтар.
Қазіргі уақытта Еуропалық Одақ экономикалық және валюталық одақ
құруымен жаңа сатыға өткен, интеграцияны тереңдету саясатында жүргізуде,
осы ретте Қазақстан мен Орталық Азия мемлекеттері үшін әрине бұл өте
актуальді сұрақ болып табылады. Біздің көзімізше Еуропалық Одақтың
халықаралық аренада беделі жоғары мен ролі жоғарлауда, оның шығысқа қарай
ұлғаю саясаты жүзеге асырылуда. Сондықтан осындай жағдайда Қазақстан қандай
позицияны ұстануы қажет деген сұрақ туындайды? Қазақстан үшін Еуропалық
Одақтың біздің шекарамызға дейін жетуі позитивтік құбылыс болып табылады,
және біздің мемлекетіміздің мүдделеріне сяйкес келеді. Еуропалық Одақты
кеңеюі аймақтың, сонымен бірге бүкіл еуразия континентінің тұрақтылығын
сақтауға өз септігін тигізетіні туралы болжамдар жасауға болады.
Әлемдік экономика мен саясатта алдыңғы топта тұрған Еуропалық Одақиен
тиімді және жан-жақты қарым-қатынас орнатуға Қазақстан тарапынан ерекше
көңіл бөлінуде.
Халықаралық қатынастар жүйесіндегі бұл кезеңдегі байқалған тенденция
мемлекеттердің жалпы әлем қауымдастығының дамуына үндесе, бірлесе дамуды,
қалыптасуды көздеген аймақтық және халықаралық бірігуді ниет еткен
мемлекеттер баршылық. Қазақстан Республикасы үшін де болашақ интеграциялық
бірлеске бірігу халақаралық деңгейде маңызды қадам болуы мүмкін.
Бұл ретте қазіргі таңда өзінің бейбіт және экономикалық, саяси мәдени
дәйекті саясаты мен жоғары дамыған мемлекеттерді біріктіріп, басын қосып
отырған Еуропалық Одақтың беделі күн сайын артуда. Одақтың саяси
тұрақтылығы, экономикалық күші, жүргізіп отырған нәтижелі саясаты барлық
мемлекеттердің наразын аудырып, мүшелікке ену деген ұмтылысын тудырып отыр.
Мұндай мақсат, өзінің дамуына, кейінгі жылдары үлкен өзгерістер жасап,
алдыңғы Азиядағы дамыған мемлекеттердің біріне айналған Қазақстан
Республикасының сыртқы саясатының ең басты векторының бірі.
Қазақстан мемлекетінің дамуының барлық сферасын қамтыған бұл одақ
елдің экономикалық саяси даму келбеті өзгеріп, халықтың әл-ауқаты жақсарып,
мемлекеттің халықаралық беделі нығайып, Еуропа елдерімен деңгейлес Орталық
Азия континентіндегі беделді мемлекеттердің біріне айналды.
Бұл тақырыпты таңдауымның бір себебі – Қазақстан Республикасы мен
Еуропалық Одақ арасындағы қарым-қатынас аспектілерін толығымен сараптама
жасай отырып, Қазақстанның болашақ экономикалық даму жоспарлары мен әлем
сахнасынан көрудегі мүмкіндіктерді талқылау болды. Қазақстанның сыртқы
саясатындағы Еуропалық Одақпен қарым-қатынас серіктестігі маңызды орын
алады. Қазақстан үшін Еуропалық Одақ өте маңызды саяси, сонымен бірге
сауда серіктесі. Еуропалық Одақтың тарапынан, Қазақстанмен саяси қарым-
қатынасын кеңейту барысында республика үшін жасалынатын барлық
мүмкіндіктерді және жеңілдіктерді кеңінен қолдануымыз тиіс.
Еуразиялық континентте Қазақстанның географиялық тиімді орналасуы
біздің елімізбен Еуропалық Одақ арасында экономикалық және басқа
салалардағы қарым-қатынасының жедел дамуына әсер етті. Соның нәтижесінде
Қазақста Республикасымен Еуропалық Одақ арасындадағы әріптестік пен
серіктестік Келісімшартына 1999 жылы қол қойылды.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Дипломдық жұмысты жазып, зерттеу
барысынды осы Еуропалық Одақпен Қазақстан арасындағы болған барлық
салалардағы конференциялар мен көптеген келіссөздердің мәліметтері
сараптамалынды. Өткізілген келіссөздер мен келісімшарттар еуропалық
мемлекеттермен Қазақстан арасындағы басты мәселелерді шешуде маңызды болып
табылады.
Диплом жұмысына қатысты Еуропалық Одақпен Қазақстан Републикасы
арасындағы қарым-қатынасқа байланысты әр түрлі зерттеу еңбектері баршылық
және әліде зерттелу үстінде. Әсіресе, біздің жергілікті ғылыми
зерттеушілелдің осы мемлекетаралық қатынасты одан әрі дамытуға зор үлес
қосып, қызығушылық білдіргенін айтуға болады. Сол Қазақстандық зерттеушілер
қатарында – Ж.У. Ибрашев, А.М. Жданов, А.А. Аубакирова, А.А. Нұрсейтов,
Е.Е. Лян, Т.А. Құрғанбаев, Ф.Т. Кукеева, К.Н. Байзакова, К.Н. Макашева, М.
Галимова, З. Азнабакиева, Э.А. Ибраева, К.Д. Исаев, Р.С. Серик сияқты
көрнекті ғалымдар бар, сонымен қатар шет елдік ғалымдар арасынан Джон
Пенни, В.Н. Ситенко, тағы басқа зерттеушілердің еңбектерін атап көрсетуге
болада.
Жұмыстың басты мақсаты – Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ
арасындағы саяси, экономика, сауда айналымы, бизнес және инветиция
шарттары, ауылшаруашылық, транспорт, коммуникация салаларында және
өнеркәсіп, коммерциялық жеке мүліктерді сақтандыру, басқа да салалардағы
қарым-қатынасына баға беру, сонымен қатар мемлекеттер арасындағы қарым-
қатынасты одан әрі нығайтудың жолдарын анықтау.
Қазақстан Еуропалық Одаққа мүше мемлекеттермен ынтымақтастыққа өңірлік
және халықаралық кауіпсіздік, экономика, әлеуметтік және мәдени даму
салаларындағы қарым-қатынасқа зор мазмұн беруге мүдделі. Біз өзіміздің
еуропалық серіктестіктерімізге инвестициялық қызмет атқаруға, ірі
халақаралық жобаларды іске асыруға қолайлы жағдай жасауымыз керек.
Еуропалық Одақпен Қазақстан Республикасы арасындағы ынтымақтастық пен
әріптестіктің дамуы диплом жұмысының негізгі зерттеу объектісі болып
табылады.
Қолданылған әдіс-тәсілдер. Диплом жұмысының тақырыбын зерттеп,
анализ жасауда, ивент және контент әдіс-тәсілдері қолданылды. Тақырыпты
талдауға байланысты, яғни ивент әдісі бойынша Қазақстан Республикасы мен
Еуропалық Одаққа байланысты әр түрлі ақпараттар мен материалдар жинақталып,
олардың ішінен қажетті мақалаларды талдай отырып, сараптама жасалынды.
Көбінесе жаһандық мақалалар мен ғылыми еңбектер ішінен алынған
деректемелермен қатар, жоғары деңгейде өткізілген конференциялардың
тұжырымдамалары зерттелініп, жазылды. Жүйелік талдауды қолдана отырып,
нодағы негізгі критерилерге тоқталдым: тақырыптың басты объектісі болып
табылатынэкономиканың қоршаған ортаға тигізетін әсері, саяси элитада алатын
орны, т.б,. Зерттеліп отырған тақырыптың негізгі зерттелу аспектісі –
Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ арасындағы экономика векторвна
байланысты эксперименталді нақты мәселелерге қатысты талдаулар жасалынды.
Келесі қолданылған әдіс, аналитикалық модельдің бір түрі –
халықаралық келісімшарт систематизациясы. Мұнда жұмыстың тақырыбында
қарастырылған Қазақстан Республикасы мен Еуропалық Одақ арасындағы
келісімшарттармен тығыз байланысты, яғни келісімшарттың ұзартылуы, оның
қайта қаралуы, жаңа келісімшарттарды қарастыру, олардың болашақта
тигізіетін әсері т.б. сол сияқты мәселерге талдау жасалынды.
Диплом жұмысының құрылымы – кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдын
және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі және зерттелу деңгейі, жұмыстың
мақсатымен тарихнамасы, құрлымы қарастырылады.
Ал бірінші, екінші тарауларда Еуропалық одақтың құрылуының тарихы
және Еуропалық Одақтың миграциялық саясаты қарастырылды.
Қорытындыда тақырыпқа қатысты әр-түрлі ой-пікірлермен шолу берілді.
Диплом жұмысының көлемі 65-беттен, 2-суреттен, 5-кестеден тұрады
1. Еуропалық Одақ пен Кедендік Одақтың пайда болу тарихы мен қазіргі
кездегі дамуы
1.1 Еуропалық одақтың құрылуының тарихы
Ғұмыры ұзаққа созылған ЕО-ның іргетасы Екінші Дүниежүзілік соғыстан
кейінгі дағдарыс кезеңінде қаланған. Интеграцияның оңтайлы жолдарын
қарастырған кәрі қүрлық II Дүниежүзілік соғыс сияқты кең ауқымдағы қантөгіс
пен дауларды болдырмауды көздеген. 1946 жылы Ұлыбританияның премьер-
министрі Уинстон Черчилл Еуропада да Құрама Штаттар сияқты ұйымның құрылуы
мүмкін екендігін айтты. Сол жылы желтоқсанда Париж қаласында
Федералистердің еуропалық одағы құрылды. Бірақ бұл үйымның тағдыры ұзаққа
созылмаған.
ЕО-ның қалыптасу кезеңінен бастасақ, ол 1948 жылы Маршалл жоспары
аясында АҚШ-тың берген көмегін реттеп отыратын Еуропалық экономикалық
ынтымақтастық ұйымы ретінде құрылды. Әуелде құрамында үш мемлекет –
Бельгия, Нидерланды және Люксембург болған бұл ұйым Бенилюкс одағы деп те
аталады. 1949 жылы Еуропа Кеңесінің негізі қаланды. Ал 1951 жылы Париж
шартына қол қойылып, Көмір мен болат жөніндегі еуропалық бірлестігі
құрылды. Оның құрамына 6 мемлекет – Бельгия, Италия, Люксембург,
Нидерланды, ГФР және Франция кірді.
Ал ЕО-ны құру бастамасын француз дипломаты Жан Моне мен Францияның сол
кездегі премьері Робер Шуман көтерген болатын. 1950 жылдың 9 мамырында
ресми мәлімдеме жасаған Шуман: Франция үкіметі Франция мен Германиядағы
көмір мен болат өндіру саласына қатысты барлық өндіріс ошақтарын біріккен
ұйымның бақылауына беруге ұсыныс жасайды. Аталған ұйымға Еуропадағы басқа
да мемлекеттер мүше бола алады. Көмір мен болат өндірісінің біріктірілуі
экономикалық дамудың жаңаша негізін қалап, соғыс өртіне шарпылған
аймақтардағы ахуалды жақсартуға ықпал етеді деді. Осының нәтижесінде 1951
жылы Бельгия, Люксембург, Нидерланды, Франция мен Германия Федеративтік
республикасы мүше болған Еуропалық көмір мен болат қауымдастығы (ЕКБҚ)
құрылды. Осы алты мемлекетте көмір мен болат саудасына қатысты барлық
тарифтік және сандық шектеулер алынып тасталды.
Уақыт өткен сайын ЕО-ның қызмет ауқымы кеңейіп, оған мүше елдердің саны
арта түсті. Мәселен, 1957 жылдың наурызында қол қойылған Рим шартына
байланысты бірлестік Еуропалық экономикалық кеңістік және Атом энергиясы
жөніндегі еуропалық кеңістік деп аталды. Оның қызметі негізінен кедендік
одақ құрып, ішкі сауда кедергілерін жоюға және ядролық энергияны бейбіт
мақсатқа пайдалануды дамытуға бағытталды. Арада он жыл өткенде, яғни 1967
жылы ЕО-ның құрылымында өзгерістер жасалып, оның атқарушы органдары, атап
айтқанда, институттары – Еуропалық Комиссия, Еуорпалық Кеңес, Еуропалық
Парламент және Еуропалық Сот дүниеге келді.
1957 жылдың 25 наурызында ЕКБҚ мен Еуропалық атом энергиясы жөніндегі
қауымдастығының негізінде Еуропалық экономикалық қауымдастықтың
құрылатындығы туралы Рим Келісіміне қол қойылды. Осы аталған 3 ұйым 1967
жылы Еуропалық Қауымдастыққа бірікті. 1968 жылы болашақ ЕО ішінде
экономикалық және валюталық одақтың қалыптасуына негіз болған Кедендік одақ
құрылды. Еуропалық экономикалық қауымдастықтың дүниеге келуіне мұрындық
болған алты ел - Германия, Франция, Бельгия, Нидерланды, Италия мен
Люксембург 1968 жылдың 1 шілдесінде үшінші мемлекеттерге арналған біртүтас
кедендік тарифті енгізді. 1973 жылы Ұлыбритания, Дания мен Ирландия ЕЭҚ-ға
мүшелікке өту туралы шешім шығарғандықтан, алтылық тоғыздыққа айналды.
Арада алты жыл өткен соң алтылық одаққа Дания, Ұлыбритания, Ирландия,
ал 1981 жылы Грекия, 1986 жылы Испания мен Португалия қосылды. Осылайша
Еуропалық Одаққа мүше мемлекеттердің саны 12-ге жетті. Енді ЕО-ның
өкілеттілігін нығайту міндеті алдыңғы кезекке шықты. Бұл айтарлықтай
күрделі шаруа еді. Өйткені, онда қатысушы елдердің әрқайсысының мақсаты мен
мүддесі жатты.
1985 жылдың 14 шілдесінде тауар, қаржы мен адамдардың еркін әрі
кедергісіз қозғалысын қамтамасыз ететін Шенгендік келісімге қол қойылды.
Еуропалық Одақтың ішкі шекараларындағы бақылауды күшейте отырып, ЕО
ішіндегі кедендік кедергілерді алып тастау туралы келісім 1995 жылдың 26
наурызында күшіне енді.Ақырында оған да қол жеткізіліп, 1987 жылы Еуропалық
Парламенттің өкілеттілігін нығайтатын және 1992 жылы ЕО-ға мүше елдер
арасында еркін тауар айналымына, қызмет көрсетуге, қаржы мен адам
қозғалысына көшу жөніндегі Біртұтас еуропалық акт, сондай-ақ 1993 жылы
бірыңғай ішкі рынок құру арқылы экономикалық, валюталық, саяси одақтар және
жалпыеуропалық азаматтық мәселелерін шешуге негізделген Еуропалық Одақ
туралы шарт күшіне енгізілді. Аталған шарт ЕО-ның конституциялық негізін
қалаған құжат болып табылады.
1999 жылдың 1 қаңтарында ЕО-ға мүше мемлекеттер аумағында біртұтас ақша
бірлігі ретінде (қолма қол ақша айырбасы емес түрінде) еуро енгізілді. Ал
банкноттар 2002 жылы жарыққа шықты. 2004 жылдың 1 мамырында Венгрия, Кипр,
Латвия, Литва, Мальта, Полына, Словакия, Словения, Чехия мен Эстония ЕО-ға
мүшелікке өтті. Ұзақ уақытқа созылған тартыстан кейін 2007 жылдың 1
қаңтарынан бастап Болгария мен Румыния да одақтың құрамына енді. Еуроодаққа
мүшеліктің алғашқы үш жылында екі тарапқа да кейбір шектеулер қойылуы
мүмкін. Мысалы, жалпыеуропалық бюджеттен қаржы бөліну, Болгария мен Румыния
сияқты мемлекеттердің сапасыз ауылшаруашылық өнімдерінің еуропалық нарыққа
енгізілуіне тыйым салу сияқты т.б. шектеулер. Негізі осы екі елдің ЕО-ға
қабылдануынан кейін Еуроодақтың саяси қүрылымына өзгертулер енгізу
мақсатында Одақты кеңейту процесі уақытша тоқтатылды.
Еуропалық Одақ - Еуропадағы 27 мемлекет - Австрия, Бельгия, Венгрия,
Ұлыбритания, Германия, Грекия, Дания, Ирландия, Испания, Италия, Кипр,
Латвия, Литва, Люксембург, Мальта, Нидерланды, Польша, Португалия,
Словакия, Словения, Финляндия, Франция, Чехия, Швеция, Румыния, Болгария
және Эстония қатысатын саяси-экономикалық бірлестік болып табылады. Ол 1948
жылы Маршалл жоспары аясында АҚШ-тың берген көмегін реттеп отыратын
Еуропалық экономикалық ынтымақтастық және дамыту ұйымы ретінде құрылды.
Құрамында үш мемлекет - Бельгия, Нидерланды және Люксембург бар бұл ұйым
Бенилюкс одағы деп те аталды. Бір жылдан соң Еуропа кеңесі деген атқа ие
болды. Ал 1958 жылдың сәуіріндегі Париж шартына сәйкес Көмір және болат
жөніндегі еуропалық бірлестік болып қайта қүрылды. Оған жоғарыдағы үш
мемлекетпен қатар Италия, ГФР және Франция кірді. Жылдар өткен сайын
Одақтың қызмет ауқымы кеңейіп, оған мүше елдердің қатары көбейе түсті.
Мысалы, 1957 жылдың наурызында қол қойылған Рим шартына байланысты
бірлестік Еуропалық экономикалық кеңістік және Атом энергиясы жөніндегі
еуропалық кеңістік деп аталды. Оның жұмысы негізінен кедендік одақ құрып,
ішкі сауда кедергілерін жоюға және ядролық энергияны бейбіт мақсатқа
пайдалануды дамытуға бағытталды. Арада он жыл өткенде, яғни 1967 жылы
Одақтың қүрылымында өзгерістер болып, оның атқарушы органдары, дәлірек
айтқанда, институттары - Еуропалық комиссия, Еуропалық кеңес, Еуропалық
Парламент жэне Еуропалық сот дүниеге келді. Ал 1973 жылдың желтоқсанында
алтылық одаққа Дания, Ұлыбритания, Ирландия, 1981 жылдың қаңтарында Грекия,
1986 жылы Испания мен Порту-галия қосылды. Сөйтіп, Еуропалық Одаққа мүше
мемлекеттердің саны 12-ге жетті. Енді Одақтың өкілеттілігін нығайту міндеті
алға қойылды. Бұл оңай жұмыс емес еді. Өйткені, онда қатысушы елдердің
әрқайсысының мақсаты мен мүддесі жатты. Ақыры оған да қол жеткізіліп, 1987
жылдың шілдесінде Еуропалық Парламенттің өкілеттілігін нығайтатын және 1992
жылдың 31 желтоқсанынан бастап Одаққа мүше елдер арасында еркін тауар
айналымына, қызмет көрсетуге, капиталдар мен адам қозғалысына көшу
жөніндегі Біртүтас еуропалық акт, сондай-ақ 1993 жылдың қаңтарында бірыңғай
ішкі рынок құру арқылы экономикалық, валюталық, саяси одақтар және
жалпыеуропалық азаматтық мәселелерін шешуге негізделген Еуропалық Одақ
туралы шарт күшіне енгізілді. Бұл шарт Одақтың конституциялық негізін
қалаған құжат болды.
Соңғы он жыл ішінде Еуропалық Одақтың қатары 25 мемлекетке көбейді.
Мысалы, 1995 жылы Аустрия, Финляндия, Швеция, 2004 жылдың мамырында
Венгрия, Кипр, Литва, Латвия, Мальта, Полыпа, Словения, Словакия, Чехия
және Эстония қосылды. Одақ тарихында осы он жыл өзіндік белсенділігімен
ерекшеленеді. Өйткені, осы кезең ішінде Одақты кеңейту туралы жаңа
стратегия қабылданды. Сондай-ақ, Одақтың алдындағы ішкі және сыртқы
міндеттері нақтыланып, оның институттарын оған мүше елдердің азаматтарына
жақындату және Одақтың әлемдегі жетекшілік рөлін арттыру жайы белгіленді.
Ауқымды осындай іс-шаралардың барлығы Одаққа мүше елдердің қатысуымен өткен
саммиттерде қызу талқыланып, жан-жақты сарапталғаннан кейін ғана
қабылданды. Соның нәтижесінде 2002 жылғы қаңтардың 1-інде Еуропалық Одақтың
бірыңғай ортақ валютасы - еуро айналымға шығарылды. Осылайша, Одақтың
бастапқы кездегі экономикалық және валюталық одақ құру үдерісі табысты
аяқталды.
Еуропалық Одақтың басты институттары Еуропалық Парламент, Еуропалық
Одақтың кеңесі, Еуропалық кеңес, Еуропалық комиссия, Аудиторлық сот,
Экономикалық және әлеуметтік комитет, Еуропалық инвестициялық банк,
Еуропалық орталық банк және Еуропалық омбудсмен болып табылады. Енді осы
құрылымдардың қызметіне тоқталайық.
Еуропалық Парламент тіке дауыс беру арқылы бес жылга сайланған 732
депутаттан тұрады. Депутаттар саны жағынан ең көбі - Германия, 99 депутат.
Одан кейінгілері Франция, Италия, Ұлыбритания - әрқайсысы 78 депутаттан.
Испания мен Польша - 54-тен, Нидерланды - 27, Бельгия, Венгрия, Грекия,
Португалия, Чехия - 24-тен, Швеция - 19, Аустрия - 18, Дания, Словакия,
Финляндия - 14-тен, Ирландия мен Литва - 13 депутаттан, Латвия -
9, Словения - 7, Кипр, Люксембург, Эстония - 6-дан, ал Мальта 5 депутаттан
келеді. Депутаттардың кезекті сайлауы 2009 жылдың маусымында өтеді.
Еуропалық Парламенттің өкілеттігі аса ауқымды. Ол Еуропалық Одақтың
кеңесімен бірлесе отырып заңнамалық функцияларды жүзеге асырады және жұмыс
күшінің қозғалысына, кәсіпкерлікке, қызмет көрсетулерге, білім беру мен
зерттеу жұмыстарына, қоршаған орта мен денсаулық сақтауға, тұтынушыларды
қорғауға қатысты мәселелер жөнінде тиісті шешім қабылдауға құқығы бар.
Сондай-ақ Еуропарламент қажет болып жатса, Одақ кеңесінің шешімін
қабылдамауы және заңнамалық үдерісті тоқтатып тастауы мүмкін. Сондықтан
Одақ кеңесі халықаралық ынтымақтастық және оны кеңейту туралы келісімдердің
қорытындысын Еуропарламентпен келісуге мүдделі. Бүгінде Еуропарламентте
тұрақты қызмет ететін 20 комиссия жұмыс істейді. Бас хатшылығы Люксембургте
орналасқан. Қазіргі төрағасы - Испания Социалистік жүмысшы партиясының
өкілі Хосе Боррель Фонтельес. Еуропалық Одақ кеңесі - Одақтың өкілетті
шешім қабылдайтын басты органы. Оның құрамы Одаққа мүше 25 елдің әртүрлі
салалық министрлерінен тұрады. Кеңес Еуропарламентпен бірлесіп, Одақтың
заңнамалық актілері мен бюджетін қабылдайды. Сонымен қатар, Еуропалық
комиссия дайындаған халықаралық келісімдерді бекітеді және Одаққа мүше
елдердің экономикалық саясатын үйлестіруге жауап береді. Кеңеске төрағалық
ету әр жарты жыл сайын ротациялық негізде ауысып отырады. Мәселен, бүл
міндетті 2005 жылдың 31 желтоқсанына дейін Ұлыбритания атқарып келді. Оны
енді 2006 жылдың 30 маусымына дейін Аустрия атқаратын болады. Ал Еуропалық
Одақ кеңесінің бас хатшылығы Брюссельде орналасқан. Кеңестің бас хатшысы
лауазымын 1999 жылдың қазан айынан бері НАТО-ның бұрынғы бас хатшысы Хавьер
Солана атқарып келеді.
Еуропалық кеңес - Еуроодақтың жоғары саяси органы ретінде кеңінен
танымал. 1974 жылы құрылған Кеңес өз сессияларында Одақтың саяси бағытын
айқындайтын өзекті шешімдерді қабылдайды. Еурокомиссия мен Министрлер
кеңесі белгілі бір мәселеге байланысты ортақ пікірге келе алмаған жағдайда
оның төрелігін Еурокеңес айта алады. Әр жарты жылда Одаққа мүше
мемлекеттердің басшылары мен үкіметтер басшылары кездесіп, өткен жарты
жылдың қорытындысын талқылайды және алдағы жарты жылдағы негізгі бағыттарын
белгілейді. Оны үйымдастыру Еуропалық кеңестің мойнында. Еуропалық комиссия
- Еуроодақтың атқарушы органы әрі Еуропалық экономикалық кеңістік пен Атом
энергиясы жөніндегі еуропалық кеңістікке жетекшілік жасайтын институт.
Комиссия 1967 жылдың шілдесінен жұмыс істеп келеді, оның 20 мүшесі бар.
Комиссия мүшелерін сол елдердің үкіметі бес жыл мерзімге тағайындайды. Ал
Комиссия президенті Одаққа кіретін елдер үкіметтерінің бірлескен шешімі
бойынша тағайындалып, оны Еуропарламент бекітеді. Комиссия Еуроодақтың
шарттарын сақтауды қамтамасыз етеді. Оның штаб-пәтері Брюссельде орын
тепкен, 26 директорат пен арнайы қызметтен тұрады. Комиссияның қазіргі
президенті - Португалияның бұрынғы премьер-министрі Жозе Мануэль Дурау
Баррозу. Бұл қызметті 2004 жылдың қарашасына дейін Италияның бұрынғы
премьер-министрі Романо Проди атқарған.
ЕО-ға мүше мемлекеттер арасындағы негізгі ынтымақтастық саласын шартты
түрде былайша қарастыруға болады: біртүтас нарықты қалыптастыру мен жүзеге
асыру; кедендік одақ қызметінің механизмдері; біртұтас валюта мәселелері
(кейбір мүше елдердің ұлттық валюталарын сақтай отырып); біртұтас
ауылшаруашылығы мен балық шаруашылығы саясатын қалыптастыру. Бүгінгі таңда
Еуроодақ басқару органдарымен бірге бақылаушылық қызметін атқаратын
құрылымдары бар аймақтық ұйымға айналған. Еуропалық Одақтың ең жоғарғы
саяси органы - 27 мемлекет басшыларының кеңесінен тұратын Еуропалық Кеңес.
Кеңес ЕО-ның міндеті мен мүше мемлекеттермен қатынасын анықтайды. Одақтың
ең жоғарғы атқарушы органы - 27 мүшесі бар Еуропалық комиссия. ЕО-ның
күнделікті қызметін жүзеге асыруда Комиссияның атқаратын рөлі зор.
Еуроодаққа қабылданған мемлекеттердің азаматтары тарапынан 5 жылға
сайланатын 786 депутаты бар Еуропалық парламент кэрі қүрлық өкілдеріне
тиімді заңдарды қабылдаумен шұғылданады. Ал Еуропалық Қауымдастықтың Сотына
27 мемлекеттен 27 судья мен 9 Бас адвокат сайланады. Соттың міндеті - мүше
мемлекеттер арасындағы және ЕО мен мүше мемлекеттер арасындағы, ЕО
қүрылымдары арасындағы дауларды реттеу, халықаралық келісімдерді
қорытындылап беру. Сонымен қатар ЕО ішінде біртүтас валюталық-қаржылық
саясатты енгізу және түрлі аймақтардағы экономикалық даму деңгейін
теңестіру мақсатында Біртұтас орталық банк, Еуропалық инвестициялық банк,
Еуропалық есеп палатасы, Еуропалық даму қоры, Экономикалық жэне әлеуметтік
комитет, Аймақтар комитеті құрылған. Кейінгі кездегі Еуроодақты кеңейту
үрдісінің әсері болар, ЕО-ға тиесілі негізгі ойын ережесі кез келген
жағдайда іс жүзінде сақтала бермейді. Бірақ 2005 жылы Франция мен
Нидерландыда жоспарланған Еуропалық конституцияны қабылдауға қатысты
референдум өткізгенде ЕО-ның жарты ғасырлық тарихындағы шешуші әрі сын
сағаты соққан. Екі елдің де халқы Конституцияға қатысты бастаманы құп
алмады. ЕО-ның бүкіл қалыптасу кезеңіндегі көлеңкелі түс та осы болатын.
Мемлекеттік қарыз көлемі жағынан жалпы ішкі өнімнің 120 пайызын құраған
(бүл бекітілген нормадан екі есе көп) Италияның еуроаймаққа қабылдануы да
сарапшылар тарапынан сынға ұшыраған. Бірақ ЕО шенеуніктері көздеген басты
мақсат одаққа мүше мемлекеттерге біртүтас еуропалық валюта - еуроны
қабылдату болатын. Кейіннен мүшелікке өткен мемлекеттердің еуроаймаққа енуі
күмэнді. Өйткені, қойылатын талаптар мен бақылау күшейтілген. 50 жылдық
мерейтойға байланысты өткізілген Берлиндегі басқосу ЕО Конституциясына
қатысты мәселені шешуге деген ұмтылыстан туындады. Еурокеңістікті мекен
еткендердің конституция сөзінен жүректері шайлығып қалғаны соншалық,
Үлыбритания басқосуда қабылданған ресми қүжатта конституция туралы жақ
ашпауға ұсыныс айтты. Франция Еуроодақтың басты құндылығы ретінде еуропалық
әлеуметтік қамсыздандыру моделін енгізуге мүдделі болса, өзге мүше
мемлекеттер мүны құптамайды. Польша Конституцияда христиандық жайлы
ескеруді қаласа, өзге мүшелердің барлығы дерлік поляктардың пікіріне
қарсылық танытып отыр. Бүгінгі таңда ЕО-ға төрағалық ету құқығы бар
Германия осы мәтіннің енгізілу- енгізілмеуі туралы өзгелермен келісіп алуы
шарт. Берлиндік деклорацияда бекітуді қалап отырған құндылықтарды
келіссөздер нәтижесінде құптату өте қиын деп Еуропалық парламент
депутаттарының алдында ағынан жарылған Германияның сыртқы істер министрі
Франк-Вальтер Штайнмайер түйіннің оңайлықпен шешіле қоймайтынын меңзеген.
Әрине, кейінгі 1-2 жылда кәрі құрлықтың күн тәртібінен түспей келе жатқан
энергетикалық қауіпсіздік мәселесін Берлиндік деклорацияны қабылдаушылар
айналып өте алмады. Осыдан жарты ғасырдай уақыт бұрын кәрі құрлық
өкілдерінің көмір мен болат саласын тізе қоса отырып игеруді мақсат етудің
астарында қоғам дамуына негіз болатын әрі эскери қажеттіліктерді қамтамасыз
ететін саланы бақылауда ұстау саясаты жатқан. Осылайша Германия мен Франция
арасында туындауы мүмкін жаңа соғыстың алдын алу көзделген. Оның үстіне,
былтыр Ресейдің қыстың көзі қырауда көршілес елдерге тасымалданатын табиғи
газды тоқтатып тастап, Еуропалық Одаққа мүше елдерге қауіп төндіруі
шаңырағы кеңейген Одақтың мақсаты мен міндеттерін қайтадан айқындауына және
энергетикалық қауіпсіздік туралы бас қатыруына себеп болған. Алайда кейбір
сарапшылар пікірінше, ЕО-ның бірігуіне кремльдік саясат әлемді дүр
сілкіндірген екі соғыс сияқты ықпал ете алмайды. Өйткені, Еуроодаққа мүше
кейбір елдер тұтынып отырған табиғи газдың 100 пайызын Ресейден
тасымалдаса, кейбір елдер орыс газынан мүлде татып алмайды. Франция
өзінің электрэнергиясын атом электр стансаларында өндірсе, Австрия ядролық
энергияға үзілді-кесілді тыйым салды. Польша мен Латвия, Литва, Эстония
орыстардың энергоқорына деген тәуелділіктен құтылуға барынша тырысып
бағуда. Ал Германия Ресейге тікелей баратын жаңа газ құбыры қүрылысын
салуда. Энергетикалық қауіпсіздік саясатында ауызбіршіліктің болмауы
салдарынан еуропалықтар осы айға жоспарланған ЕО саммитінде ғаламдық ауа-
райының күрт өзгеруіне көңіл бөлмек.
Экспорттың негізгі турлері мұнай, табиғи газ, цинк, қалайы, түрлі
түсті металдар және одан өндірілетін бұйымдар, мақта, химиялык өнімдер
құрылыс материалдары т.б. Импорт номенклатурасы ұлғаюда. Көбінесе халық
қолданатын тауарларға сұраныстың көбеюі. Еуропалық Одақтың ішінен импорт
өнімдері Германиядан, ұлыбританиядан, Франциядан, Финляндиядан
Нидерландыдан келеді. Импорт металлургия өнімдерінің сұранысына байланысты
көбеюде.
Еуропа нарығында Қазақстанның экспорттық ахуалы төмендеп кетті.
Біріншіден, еуропа экономикасының даму қарқыны өте қатаң түрде жүргізілуде,
екіншіден импорт тауарларынан ішкі рынокты қорғау үшін кеден саясатында
кедергілер күшеюде, яғни квотамен салықтардың бағасын өсіру. Сонымен қатар
Қазақстан тауарының сапасы Еуропалық стандарттарды қанағаттандырмауы.
1.2 Кеден Одағы мен Еуропалық Одағының даму аспектісі
Адамзаттың қазiргi кезеңдегі даму факторларының бiрi интеграция (кiрiгу)
болып табылады. Интеграция процесстерi дезинтеграциямен, ескінің тарауы –
жаңаның пайда болумен, ескі интеграциялық құрылымдардың ыдырап - жаңа
экономикалық, саяси, әскери және басқа да одақтардың тууымен алмасып
отырады. Және дегенмен интеграция үстем болатын, позитивтi тенденция болып
табылады. Сондықтан да біз осы бөлiмде интеграциялану процесі кезінде пайда
болатын сұрақтарды, яғни мәселелерді қарастыратын боламыз.
Адамзаттың өзіндік тарихы яғни, шағын жалпылықтан неғұрлым iрiлеуге,
оқшауланғаннан гөрі неғұрлым өзара тәуелділікке негізделген кезекті
интеграциялық эволюция ретінде қарастыруға болады: Осы процесстер қәзіргі
күшіндегі халықаралық құқық аясындағы негізін қалайтын қағидалардың бірі
ретінде БҰҰ Жарғысында көрініс тапқан және Бiрiккен Ұлттар Ұйымының 1970
жылғы 24 қазандағы құжатпен қабылданған Жарғысына сәйкес мемлекеттердiң
арасындағы достық қатынастар мен ынтымақтастыққа қатысты халықаралық
құқықтардың қағидалары туралы Декларацияда толық айтылған. Аталған құжатқа
сәйкес, Мемлекеттер бiр-бiрiмен, олардың саяси, экономикалық және
әлеуметтiк жүйелерiнiң айырмашылықтарына, түрлі аядағы мемлекетаралық
қатынастарына қарамастан, халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау
және халықаралық экономикалық тұрақтылыққа жәрдемдесу мен өрлеуіне,
халықтың ортақ әл-ауқатына сәйкес ынтымақтасуы қажет.
Аймақтық бiрiгулер мемлекеттердiң ынтымақтастығы мақсаттарына сәйкес
құрылады және жеке мемлекетке қарағанда ғаламдану үрдісіне сәйкес жылдам
дамитын, әрі өмiр сүре білетін, сонымен қатар бәсекеге түсе алатын адамзат
iзденісіндегі детерминирленген логикалық құбылыс болып табылады. Еуразия –
2000 Еуразия халықаралық экономикалық саммитінде Бүкiләлемдiк Экономикалық
форумның президенті профессор К. Шваб былай деп атап өттi:
Ғаламданумен байланысты жаңа өнеркәсiптiк революция мынадай көрініс
береді, кім жеңді және кім жеңілді бұл бірнеше жылдар ішінде тез арада
шешіледі. Маргинализациядан (кiрмелену) құтылу үшін шағын мемлекеттердің
бiр-ақ жолы бар - ол регионализация. Регионализация және ғаламдану - бұл
бір-бірлеріне параллель процестер. Ал аймақтар - глобалдi, яғни жаһанды
экономиканың кiрпiштерi сияқты 1.
Кеден Одағы елдері және алыс шетелдердің қатысуымен аймақтық халықаралық
ұйымдар құрылады, Шанхай Ынтамақтастық Ұйымында (ШЫҰ) мысалы Қытай белсенді
рол атқарса, экономикалық жоспарда Әзiрбайжан, Грузия және Түркия белсене
ынтымақтастық орнатса, болашақта басқа да экономикалық, саяси және әскери
одақтар құрылу жоспарлануда.
Бұрынғы Кеңес Одағының аумағында болып жатқан немесе посткеңестік елдер
мен алыс шет елдердің қатысуымен болатын интеграциялық процесс әлемдік
қауымдастықта болып жатқан тенденциялар көрінісін береді. Әлемде үнемі
болып жатқан интеграциялық және дезинтеграциялық үрдістерде саяси,
экономикалық, қорғаныс және басқа да мақсаттарды қамтитын бірігу үрдістері
үстемдік роль атқарады. Интеграциялық үрдіспен қамтылған: дамыған елдер
сияқты, түрлі аумақтық қауымдастықтар құра отырып, мысалы, құрамына АҚШ,
Канада, Мексика, сонымен қатар Асунсьон шартының дамушы елдері – Меркосур,
қазіргі уақытта құрамына тек қана Аргентина, Бразилия, Парагвай және
Уругвай мемлекеттері ғана емес, сонымен қатар екі ассоцирленген мүшесі бар
– Боливия және Чили кіретін NAFTA - Солтүстiк Американың еркiн сауда
аймағын жатқызуға болады. Меркосур ең iрi және тез дамып келе жатқан
аумақтық интеграциялық бірлестік болып табылады. Оның 12 миллион шаршы
километрден асатын аумағында 200 миллионнан аса адамдар тұрады, ал ЖIӨ-нің
жиынтық көлемi осы елдерге кіретін елдерден 1 триллион доллардан асады.
(бүкіл Латын Америкасы елдерінің барлық жалпы өнімінің жартысынан астамы).
Меркосур ғаламдық масштабы бойынша көлемі және экономикалық әлеуеті жағынан
Еуропалық Одақтан кейін екініші, Еуропалық Одақ және Солтүстік америкалық
Еркін Сауда (НАФТА) аймағынан кейін үшінші Кеден Одағы болып табылады 2.
Африкалық Бiрлiк Ұйымы ХХ ғасырдың бiрiншi жартысында мына мақсатта өз
континентіндегі елдерді екі өзекті мәселеге байланысты топтастырды:
колониалдық тәуелдiлiктен толық босатумен байланысты күресуге; Оңтүстiк
Африкадағы апартейд режимін және нәсiлдiк кемсiтушіліктің барлық нысандарын
жоюмен байланысты.
ҚХР, Тайвань, Гонконг, Макао және Сингапурды біріктіруге ұмтылған,
Қытайдың күш қуаты арта бастады. XXI ғасырда біртіндеп жоғарғы держава
болуға қабiлеттi жаңа саяси-экономикалық бiрлестік не, кем дегенде, ірі
әлем полюстарының бiрi қалыптаса бастады.
Еуразия кеңiстiгiнде бұрынғы Кеңес Одағы республикаларының өзара
ықпалдастықтары арта түсті, құрамы Ресей Федерациясы, Беларусь Республикасы
және Қазақстан Республикасынан тұратын Кеден Одағы құрылды. Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ММУ-де оқыған дәрісінде Еуразия
Одағын құру туралы идеясын тұңғыш рет жариялағанын атап өту керек және осы
идея тәжірибеде жүзеге асты да. Алғашқы қадам ретінде қызмет саласына
ортақ кеден аумағы және сыртқы шекаралар, Кеден Одақ шекараларының барлық
контуры (нобайы) бойынша бiр iздендірілген бажды бекіткен бiртұтас кеден
саясаттары кiретiн Кеден Одағын құрылуын атап өтуге болады.
2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап Кеден Одағын құру туралы құжаттар
пакетіне 2009 жылдың 27 қарашасында Минскіде Белоруссия, Ресей және
Қазақстан президенттері қол қойған болатын. Келiсiмге сәйкес, 2010 жылдың 1
қаңтарынан бiртұтас кеден тарифы күшiне ендi. Кеден Одағының өзі 2010
жылдың 1 шiлдесiнен бастап Кеден Одағы Кеден кодексiнiң күшіне енуiмен өз
жұмысын бастады. Осы кезден бастап Кедендік бақылау ресей-белорусь
шекарасынан алынып тасталды, ал 2011 жылдың шiлдесiнен бастап ресей-
қазақстан Кедендік бақылауды шекарасынан алып тастау көзделіп отыр.
2010 жылдың наурызында Қазақстан Парламентінің Сенаты Белоруссия, Ресей
және Қазақстанның Кеден Одағы жұмыс регламентін белгiлейтiн келiсiмдердi
бекiттi. Кедендік одақтың кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлардың
кедендік бағасын анықтау барысында дұрыс бақылау жүргізу реті туралы
Келісімді бекіту туралы, Кедендік одақтың кеден шекарасы арқылы
өткізілетін тауарлардың кедендік бағасын ресми мәлімдеу реті туралы
Келісімді бекіту туралы, Дамушы және дамыған мемлекеттердің тауарларының
шығу тегін анықтау ережелері туралы Келісімді бекіту туралы заңдар
қабылданды.
Кедендік Одақ құрамына Украина да кіруі мүмкін. Соған байланысты, 2010
жылы Ресей Федерациясының Премьер-министрі В.Путиннің ұсынысына Украина
президенті В.Янукович Украина Дүниежүзілік сауда ұйымының мүшесі
болғандықтан, Кедендік Одақ құрамына тек осы ұйымның шарттары негізінде
кіретінін жария етті. Бұған дейін Кедендік Одақ мемлекеттері өздерінің
экономикалық саясатына сай, ДСҰ-на бірге, әрі синхронды түрде кіруге
келіскен болатын. Сонымен қатар Қазақстанның оңтүстіктегі көршілерінің –
Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан мемлекеттерінің Кедендік Одаққа кіру
мүмкіндігі қарастырылуда.
Алдағы уақытта Кеден Одағы төңірегінде Бірыңғай Экономикалық Кеңістік
құрылуы мүмкін. Бұл кеңістіктегі егеменді мемлекеттердің бірыңғай тарифтік,
энергетикалық, бәсекеге қабілетті саясат және т.б. функцияларын осы
кеңістік органдарына тапсыру жағдайы қарастырылады. Бұл жердегі мәселе
саяси емес, тек қана экономикалық интеграция төңірегінде жүреді.
Мемлекеттердің егемендігі сақталады және бірлескен кеңістік құра отырып,
экономикасын интеграциялайды.
Сондай-ақ басқа да ұйымдардың құрылуы нәтижесінде интеграциялық
процестер өз күшін алып келе жатыр. Мысалы, 2001 жылы Шанхай бестігі
(Ресей, Қытай, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан) Шанхай Ынтымақтастық
Ұйымына айналды. Оның қатарына алтыншы болып Өзбекстан кірді. Қытай
халқының санын ескере отырып, ШЫҰ Еуразия материгіндегі ең ірі халықаралық
ұйым болып табылады. Терроризм, сепаратизм, экстремизмге қарсы күрес туралы
Конвенция қабылданды. Сондай-ақ Орталық Азия мемлекеттері, Қытай және Ресей
мемлекеттері экономикалық ынтымақтастығын одан әрі нығайту керектігін
жариялаған болатын. Бүгінгі таңдағы көлік коммуникацияларын, инвестицияны
дамыту, тауарлардың, капиталдың, азаматтардың еркін қозғалуы үшін шекараны
ашу негізгі басымдықтары болып табылады. ШЫҰ-ның негізгі жұмыс жасайтын
органдардың бірі – Аумақтық антитеррористік құрылым. Оның негізгі атқаратын
жұмыстарының бірі БҰҰ-ның, ЕҚЫҰ-ның және басқа да халықаралық ұйымдардың
сәйкесті органдарымен ынтымақтастықты нығайту болып табылады. ШЫҰ БҰҰ-мен
ресми түрде халықаралық ұйым ретінде танылды, оның штаб-пәтері Пекин
қаласында орналасқан. Дәстүрлі түрде бейтараптық ұстанған Қытайдың осындай
халықаралық ұйымды өзінің астанасына орналастыруы 3, ШЫҰ-ның Қытай және
барлық аймақтар үшін қандай маңызды екенін көрсетеді.
Орталық Азия экономикалық бірлестігі өзінің жұмысын тоқтатып, 2001
жылдың желтоқсан айында жаңа бірлестік - Орталық Азияның ынтымақтастық
ұйымы құрылды. Бұл бірлестіктің атауы өзгертілсе де, негізгі мақсаты –
өзара экономикалық ынтымақтастық сол қалпында қалады. Орталық Азиядағы бұл
ұйымның жұмысы жақсы деңгейде жүруі үшін, қатысушы әр мемлекет даулы
мәселені шешу кезінде белсене қатысуы қажет, мысалы, трансшекаралық су
ресурстарын қолдану мәселесі. 2003 жылы шілде айының басында Алматы
қаласында өткен Орталық Азия ынтымақтастық ұйымының мемлекет басшыларының
кездесуі өтті. Бұл кездесуде осы ұйымды нығайту мақсатымен өзінің нақты
бадарламасымен таныстырған Н.Ә.Назарбаев ұйымның кезекті төрағасы болып
сайланды. Оның бағдарламасы халықаралық үш консорциум (су энергетикалық,
көлік және азық-түлік) құруды және терроризмге, экстремизмге қарсы,
есірткінің заңсыз айналымымен күресуді күшейтуді көздеді. 2000 жылғы әлем
мемлекеттерінің басшыларымен қабылданған осы аталған аумақтық бастамалар
мыңжылдық Декларацияның мақсатын жүзеге асырудағы барлық адамзаттың
келісіп атқаратын жұмыс құрамына кіреді, сондай-ақ 2002 жылдың қыркүйек
айында Йоханнесбургте өткен Тұрақты дамудың дүниежүзілік саммитінің
шешімдеріне сай келеді.
Дүниежүзілік интеграция процессі аясындағы ірі жетістіктер бойынша
Еуропалық Кеңес тәжірибесі дүниежүзінің барлық мемлекеттерін қызықтырады.
Соған байланысты, А.К.Жуниор, Африкалық Бірлік Ұйымы дамуының
ерекшеліктерін талдай отырып, Африкалық экономикалық бірлестігін құру
туралы ұзақ мерзімді бағдарламасының басталуын және бұл бірлестіктің
тұтастай экономикалық және саяси интеграция моделі ЕО-ның институттарының
даму моделіне ұқсас болып келуіне әкеледі деп атап көрсетті 4.
Еуропалық Одақтың прогрессивті дамуының тәжірибесі Тәуелсіз Мемлекеттер
Достастығына қандай әсер әкеледі деген сұрақ туады. Бұл КСРО-ның және
Еуропа мемлекеттері арасындағы болған тарихи, экономикалық, саяси
байланыстармен тығыз байланысты. Посткеңестік мемлекеттер Ресейде XVIII
ғасырда енгізілген және Кеңес Одағы кезінде де сақталған романо-германдық
құқықтық жүйесін қолданады.
Еуропалық құқықтың мысалы ретінде ұлттық және халықаралық құқықтың
байланыстарымен үйлесетін, халықаралық ынтымақтастықпен әкелген
мемлекеттердің аумақтық бірлестіктері, аумақтық халықаралық бірлестіктер
немесе аумақтық құқық деген жаңа құқық салаларының пайда болуына әкелді.
Б.Н.Топорнин Еуропалық құқықтың түсінігін ауқымды және тар мағынада
қарастыру кең таралған деп жазады. Бұл жерде еуропалық құқықтың ауқымды
мағынасы ретінде ғалым тек Еуропаға ғана қатысты құқықтық қатынастарды
реттеу және барлық еуропалық халықаралық ұйымдардың жұмысы, экономикалық,
әлеуметтік, саяси, ғылыми және мәдени қастынастардың жиынтығы деп
түсіндіреді Сондықтан мәселе өзінің негізінде халықаралық құқық болып
табылатын аумақтық құқық (курсив біздің – А.Е.) туралы айтылып жатыр. Тар
мағынадағы еуропалық құқық – бұл белгілі бір ауқымда Еуропалық Одақтың
құқықтық реттеуімен толықтырылған еуропалық бірлестіктердің құқығы. Бұндай
құқық халықаралық құқықтан алшақтаған және де өзін ерекше құқықтық құбылыс
ретінде көрсетеді 5.
Ғылымда бекітілген терминологияға сүйене отырып, алдағы уақытта
Еуропалық Одақтың құқықтық реттеуімен толықтырылған еуропалық
бірлестіктердің құқығы және ТМД-ның құқықтық реттеуімен толықтырылған
Еуразиялық Экономикалық Кеңестің аумақтық бірлестік құқығы болып табылатын
аумақтық құқық терминін тар мағынада қолданамыз.
Еуропалық Кеңес мемлекеттерінің интеграциясының негізгі факторларын және
ТМД-ның құрылу себептерін қарастыра отырып, Еуразия құрлығындағы болып
жатқан интеграциялық процесстердің жалпы және ерекше мәселелерін анықтауға,
яғни, ТМД аумағындағы интеграциялық процесстердің спецификасын түсінуге
мүмкіндік береді. Соған байланысты Еуропа құқығы Академиясының президенті
Л.Фицере былай деген: Қазіргі уақытта барлығы Еуропалық Кеңес деп атайтын
Еуропалық бірлестік – ерекше эксперимент. Оның мақсаты тәуелсіз ұлттық
мемлекеттерді саяси, экономикалық, ұйымдастырушылық және заңдылық деңгейде
бірлестіктің жаңа типіне біріктіру болып табылады 6.
2. Кеден Одағының қазіргі кездегі жағдайы және Қазақстанның Еуропалық Одақ
елдерімен сыртқы саудасын талдау
2.1 Кеден Одағының жалпы сипаттамасы
Еркін сауда аймағын осы аймақтан шығатын тауарларға қатысты құрамына
кіретін аймақтар арасындағы барлық сауда-саттық үшін баждар және сауданы
реттейтін басқа да шектеу шаралары алынып тасталған екі немесе одан да көп
кеден шекараларының тобы деп түсінуге болады.
Еркін сауда аймағының қатысушы-мемлекеті келісімге қатыспаған жағдайда
әрқайсысы жеке сауда саясатын жүзеге асырады.
Еркін сауда аймағының үлгісі ретінде Қазақстан мүшесі болып табылатын
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығын айтуға болады.
Кедендік одақ дегеніміз — екі немесе бірнеше аймақтардың бір кедендік
аймақпен алмастырылуы. Нәтижесінде одақ аймағы арасындағы саудада баждар
және сауданы реттейтін басқа да шектеу шаралары қолданылмайды немесе кем
дегенде осы аймақтан шығатын тауарлар саудасына қатысты қолданылмайды;
баждар және сауданы реттейтін басқа да шектеу шаралары одақ құрамына
кірмейтін аймақтармен сауда-саттыққа қатысты әрбір одақ мүшесі тарапынан
қолданылады.
Басқаша айтқанда, Кедендік одақ үшінші елдерге қатысты бірыңғай
кедендік тариф (бірыңғай сыртқы сауда саясаты) қолдану және еркін сауда
аймағының қисындасуы болып табылады.
Кедендік одақ мысалы болып Еуропалық Одақтың Түркиямен Ассоциациясы,
МЕРКОСУР, Шығыс Африка Қауымдастығы табылады.
Елдер арасындағы өзара сауда ғана емес, жұмыс күші мен капитал айналымы
жолдарындағы кедергілердің жойылуымен Кедендік одақ толықтырылған жағдайда
бірыңғай экономикалық кеңістік пайда болады.
Ортақ нарық мысалы ретінде әлемдік тәжірибеде Араб жалпы нарығын,
Орталық Америкалық жалпы нарықты айтуға болады.
Экономикалық одақ жоғарыда аталған бірігу шараларына қосымша қатысушы-
елдердің бірыңғай экономикалық саясатты жүзеге асыруын, бірыңғай валюта
енгізуін, әлеуметтік-экономикалық процестерді мемлекетаралық реттеу жүйесін
құруды көздейді.
Қазіргі уақытта мұндай бірігу сатысына тек Еуропалық Одақ ғана қол
жеткізді.
Дүниежүзілік кеден ұйымының мәліметтері бойынша нотификациядан өткен
Кедендік одақ туралы келісім негізінде қызмет ететін 12 мемлекетаралық
бірлестіктер бар.
Олардың қатарына Еуропалық одақ, Орталық Америкалық жалпы нарық, Кариб
қауымдастығы және жалпы нарығы, Анд ұлттар қауымдастығы, Оңтүстік Африкалық
кеден одағы, Орталық Америкалық жалпы нарық, ЕО – Түркия, ЕО – Андорра,
Орталық Африкалық экономикалық және валюта қауымдастығы, Шығыс Африка
қауымдастығы және Парсы шығанағы елдерінің қауымдастық бойынша кеңесі
жатады.
Кедендік одақтың қалыптасуына байланысты Қазақстан үшін мемлекеттермен
неғұрлым тығыз қарым-қатынас орнату арқылы әлемдік экономикалық дағдарыстан
шығу жолдарын іздеу, өзара инвестициялар тарту үшін қолайлы жағдайлар құру,
мемлекеттердің экономикалық әлеуетін ескере отырып, біріккен өндіріс
орындарын ашу, жалпы ішкі өнім 1,6 млрд. АҚШ долларын құрайтын ортақ
деңгеймен Қазақстанда 15,9 млн. адамнан Кедендік одақта 167,2 млн. адамға
дейін ішкі нарықты кеңейту, ішкі нарықтың кеңеюі нәтижесінде Кедендік
одақтың бірыңғай кедендік аймағында, соның ішінде Қазақстанда жаңа өндіріс
орындарының, бірін-бірі толықтырушы кәсіпорындар кооперацияларының дамуы
және сатылас біріккен корпорациялар құру үшін қызығушылықтардың пайда
болуы, өнімдерге қойылатын қазіргі уақыттағы әрекет етуші стандарттар мен
талаптардың бір ізге салынуына байланысты отандық тауарларды өткізу
нарығының кеңейтілуіне және инвестциялық тартымдылығын арттыруға негіз
болатын Кедендік одақ елдері, соның ішінде Ресей Федерациясы нарықтарына
қазақстандық тауарлардың шығуын жеңілдету және кеңейту сияқты негізгі
мүмкіндіктер туып отыр.
Кедендік одақ комиссиясы кедендік одақтың реттеуші органы болып
табылады. Оның құрамына: Қазақстан Республикасының атынан – ҚР бірінші вице-
премьері Ө. Шөкеев, Ресей Федерациясының атынан – РФ Төрағасының бірінші
орынбасары И. Шувалов, Беларусь Республикасының атынан – БР Үкіметі
Төрағасының орынбасары А.В. Кобяков – үш мемлекеттің Үкімет басшыларының
орынбасарлары кіреді.
Кедендік одақ комиссиясының шешімі Қазақстан – 21,5, Беларусь – 21,5,
Ресей – 57 дауысқа ие көпшілік дауыспен, яғни дауыстың үштен екісімен
қабылданатын болады. Егер жақтардың бірі Кедендік одақ комиссиясының
қабылдаған шешімімен келіспеген немесе қажетті дауыс саны жиналмаған
жағдайда, мәселе консенсус шешімін қабылдайтын мемлекет басшылары
деңгейіндегі Кедендік одақтың жоғарғы органына қарауға беріледі.
Қазақстандық тауар өндірушілер үшін еркін сауда аймағы келісіміне
сәйкес кедендік баждар алынбайтын ТМД (62% жуығы), соның ішінде РФ және
Беларусь елдерінен әкелінетін тауарлар негізгі бәсекелес болып табылады.
Мысалы, Қазақстанға әкелінетін барлық импорт көлемінің ішінде 90%-ға жуығы
Украина (71,7%) және Ресейден (16,5%) бажсыз әкелінетін кондитер өнімдері,
сүт өнімдерінің 92%-дан көбі ТМД елдерінен, соның ішінде Ресейден – 45%,
Қырғызстаннан – 25% импортталады, ұқсас жағдай шырын нарығында да кездеседі
(75,9% – ТМД елдерінен, соның ішінде Ресейден – 25%, Тәжікстаннан – 22,4%),
алкогольсіз сусындар (ТМД – 99,8%, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz