Физика сабағында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамыту жолдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 76 бет
Таңдаулыға:

Дипломдық жұмыс

Физика сабағында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамыту жолдары

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

І. ФИЗИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ІЗДЕНІМПАЗДЫҚ ЖӘНЕ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1. Оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамыту жайында жалпы түсінік . . .

1. 2. Оқушылардың танымдық ізденімпаздық және ойлау қабілетін дамытудың рөлі мен мәні . . .

1. 3. Физика сабағында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытудың педагогикалық шарттары . . .

ІІ. ФИЗИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ІЗДЕНІМПАЗДЫҚ ЖӘНЕ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТТІК ЖҰМЫСЫ . . .

2. 1. Физика пәні бойынша оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытудың педагогикалық шарттарын тәжірибеде қолдану . . .

2. 2. Физика сабағында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытудың моделі . . .

2. 3. Тәжірибелі-эксперименттік жұмыстардың нәтижелері, тұжырымдары . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . .

ҚОСЫМША . . .

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі: Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында айтылған «Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты білім алып, білік пен дағдыға қол жеткізу ғана емес, солардың негізінде дербес әлеуметтік және кәсіби біліктілікке - ақпаратты өзі іздеп табу, талдау және ұтымды пайдалану, жылдам өзгеріп жатқан бүгінгі дүниеге лайықты өмір сүру және жұмыс істеу болып табылады» - деп. Елбасы қол қойған мемлекеттік білім бағдарламасына жоғары білім мен ғылымды ұштастыра жүргізу жан-жақты айқындалған. Осы міндеттерді жүзеге асыруда, біріншіден педагогтың кәсіби білімін арттыру, екіншіден, жоғары оқу орындары студенттеріне қойылатын талаптарды күшейту басты назарда болуы тиіс. Сондықтан педагогикалық білімі бар маманның кәсіптік-педагогикалық шеберліктерін шыңдаудың педагогикалық шарттарын, заңдылықтарын және ерекшеліктерін зерттеу айрықша мәнге ие [1] .

Білуге деген құштарлық, бақылауға тырысушылық, тәжірибеден өткізуге дайын тұру, әлем туралы жаңа мәлімет жинауға талпынушылық қасиеттер жастарға тән дәстүрлі мінез болып саналады. Ендеше зерттеушілік, ізденушілік - бала табиғатына тән құбылыс. Бұл белсенділік оның жеке дамуына, өзіндік көз-қарасының қалыптасуына игі ықпал етеді.

Педагогикалық үрдісте балалардың дарынын ашуда оқушы мен мұғалімнің ынтымақтастығы шешуші рөл атқарады.

Жеке тұлғаны дамытып қалыптастыру үшін олардың өзгермелі әрекеттерін айналадағы нақты құбылыстар мен таныс объектілерді зерттеумен байланыстырудың маңызы зор.

Зерттеу білігі мен дағдысы ғылыммен айналысатын адамдарға ғана емес, ондай-ақ әр адамның түрлі саладағы қызметіне қажет. Шығармашылық ізденушілік кез-келген кәсіппен тікелей байланысты. Зерттеу ісі қазіргі кезде аясы тар мамандандырылған қызмет емес, ғылыми қызметкерлердің белгілі топтарына ғана тән емес, сондай-ақ бүгінгі заман адамның өмір сүру тәсіліне енген, кәсіби шеберлігін тануда өзіндік көзқарасына сәйкес қызмет болып табылады.

Бұл пікірді Абайдың Жетінші қара сөзіндегі «Жас бала анадан туғанда екіншісі - «көрсем, білсем» деп, ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, «ол неге үйтеді», «бұл неге үйретеді» деп, көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық көрмейді», - деген ой - тұжырымдамасы растайды.

Қазіргі кезде қоғамдық-әлеуметтік өмірдің барлық саласында түбірлі өзгерістердің болуына байланысты білім жүйесінде де, оның мазмұны мен оқыту әдістемесінде де біршама жаңарулар болып жатыр.

Иновациялық үрдістер ғалымдар мен практик ұстаздар арасында кең өріс алуда. Бірақ дәстүрлі оқыту өзінің дайын білімді ұсынатын ақпараттық арнасынан аса алмай отыр. Оқытудың бұл бағыты ең алдымен таным қабілеті қарқынды дамып келе жатқан жас бүлдіршіндердің білсем деген ынтасы мен ізденушілік құлшынысын бәсеңдетуде. Бұл жастардың өзін-өзі тәрбиелеуіне, өзін-өзі дамытуына, өз бетімен білім алуына кері ықпал етуі мүмкін.

Оқушылар мен студенттерді ізденушілікке баулу, оларға зерттеу дағдысы мен білігін игерту бүгінгі білім беру саласының маңызды міндеті болып саналады. Егер әр оқушы, студенттің жеке тұлға ретінде қалыптасуын қамтамасыз ету қажет болса, онда олардың қабілетін түрлі әрекетте көрсету үшін зерттеу дайындау қажет.

Ғылыми әдебиеттерде оқушы мен студенттердің зерттеушілік әрекетінде қолданылатын түрлі терминдер кездеседі: «ғылыми-зерттеу жұмысы», «зерттеу тәртібі», «зерттеу жүргізу», «зерттей оқыту», «таным», «ғылыми мәдениет», «ғылыми-зерттеу мәдениеті» т. б.

«Зерттеу» түсінігі «Үлкен кеңес энциклопедиясында» - «жаңа білімді өңдеу үрдісі және таным қызметінің бір түрі болып есептеледі» деп түсіндіріледі

Зерттелу деңгейі: Белгілі ғалымдар Е. В. Бережнова, В. В. Краевский, А. И. Кочетов, П. И. Образцов ғылыми-зерттеу жұмысына былай анықтама жасады:

Е. В. Бережнова мен В. В. Краевскийй «Ғылыми зерттеу жұмысы - таным үрдісінен ерекше формасы, ғылымның әдіснамасында зерттелетін құбылыстардың нақты ғылыми негізін анықтау» - деп түсіндіріледі.
Ф. Ф. Королев «Педагогикалық білімдер жүйесін зерттеу үрдісі - педагогика әдіснамасының пәні» екендігін айтып, зерттеу жұмысының маңыздылығын көрсеткен.
А. И. Кочетов «Педагогика ғалымында ғалыми-зерттеу басқа ғылымдарға, яғни баланың өсуі, тұлғаның қалыптасуын зертеуге қарағанда ғалымға құнды ой-пікірлер береді» - деп педагогика ғылыми-зерттеу жұмысының маңыздылығын көрсеткен.
П. И. Образцов «Методология и методы психолого-педагогического иследования» еңбегінде «Ғылыми-зерттеу жұмысы - танымдық іскерліктің өзгеше түрі, зерттелетін нысананың бұрын соңды ашылмаған мәселелерін, байланасын әр түрлі әдістер көмегімен анықтау», - дейді.

Ғылыми зерттеу-ғылыми әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, белгілі-бір құбылыс жөнінде жаңа білім қалыптастырумен аяқталып жүйелі және арнайы мақсатқа көзделген құбылыстармен танысу.

Соңғы жылдары зерттеу қызметі мәселесіне «зерттеу тәртібі» деген жаңа термин енді. Бұл термин ғалыми-педагогикалық әдебиеттерде бұрыннан қолданылады. Бұл сөздің түпкі мәні біреудің әрекеті немесе әрекеттер жиынтығын білдіреді. Педагогикалық энциклопедияда «тәртіп» сөзі адамның және жануардың қоршаған ортасына қатынасын білдіретін әрекеті ретінде қарастырылған. Адамның тәртібі саналы тұлғаның әрекеттер жүйесінен тұрады. Оның жануарлар әрекетінен айырмашылығы қоршаған орта жағдайына саналы және мақсатты қызығушылық танытуында. Адамның мінез-құлқы арасында қоршаған ортада өзгеріс болып, онымен бірге өзі де дамып жатады. Адамның өмір сүру тәртібінің оның болмысы, мінез-құлқы, темпераменнті, көзқарасы, талабы мен талғамы көрінеді. Әсіресе сезімі мен эмоциясы басты рөл атқарады.

Зерттеу тәртібін ғалым А. И. Савенков күрделі психологиялық құбылыс деп түсіндіреді. Ол өзінің бар кітабында зерттеу тіртібін «ақпараттар іздеу және нақтыланбаған іске бағытталған төзімділік» деп көрсетеді. Одан әрі автор құбылыстармен танысуға бағытталған әрекет екенін атап көрсетеді.

Зерттеу тәртібі кез-келген тірі жанның белсенді өмір сүру тәртібінен бөлінбейтін құбылыс. Сондықтан ол ең маңызды дамыту қызметін атқарады. Айналасындағыларды танып білуге деген талпыныстың арқасында ғана тіршілік иесі белгілері - бір ортаға икемделіп, өмір сүру тәртібін қалыптастырады.

Зерттеу тәртібіндегі басты ерекшелік - өзін-өзі үйрету, өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі дамыту арқылы қалыптасатын ізденушілік белсенділігі. Зерттеу тәртібі негізінде ізденушілік белсенділігі, білім алушының қоршаған ортасын зерттеуге деген талпынысы жатыр.

Оқушылар мен студенттердің ізденушілік қасиетін қалыптасытру зерттеуге оқытудың түрлі формалары мен әдістері арқылы жүзеге асырылады. Солардың ішіндегі ең тиімдісі зерттеуге оқыту, біздің елімізге соңғы уақытта оқушылардың ғылыми қоғамын, ғылыми жобалар жарысын республикалық, сондай-ақ халықаралық деңгейде ұйымдастыру арқылы кең тарады. Жарыстардың даму қарқынына көпжылдық бақылау осы әдістің жастарды дамытудағы тиімділігі жөнінде қорытынды жасауға мүмкіндік береді.

Зерттеушілікке оқыту дегеніміз баланың қоршаған ортасын өз бетінше танып білуге деген табиғи ынтасы негізінде құрылған оқытудың негізгі тәсілі. Зерттеушілікке оқытудың негізгі мақсаты - оқушының адамзаттық мәдиениеттің қай саласында болмасын өз бетімен шығармашылыққа жаңа іс-әркет тәсілдерін игеруге дайындығы мен қабілетін қалыптастыру[2] .

Оқушылардың ізденімпаздық белсенділігінен қалыптастыру проблемасы әлі де зерттеуді қажет етеді. Олай болса, оқушылардың танымдық теориялық және әдістемелік зерттеу қажеттігіне орай, ана тіліндегі қазіргі ғылыми әдебиеттерде жеткіліксіз қарастырылуы, танымдық белсенділіктің анықтамалық, ғылыми негіздемесін жасауда, физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамыту деңгейі мен қазіргі талаптар жүйесі арасындағы қайшылықтардың болуы зерттеу тақырыбын: «Физика сабағында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамыту жолдары» деп таңдауымызға себепші болды.

Зерттеудің мақсаты: Физика сабағында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамыту жолдарын арттыратын жаңашыл, тиімді жолдарды іздестіріп, оны теориялық тұрғыда негіздеп, тәжірибе барысында зерттеу.

Зерттеу міндеттері:

Философиялық, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерді талдау негізінде танымдық ізденімпаздығы ұғымын және белсенді ойлау, өз бетінше ойлау деген терминдер ұғымдарының мәнін, мазмұнын ашу;
Физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытуды белсендірудің теориялық негіздерін анықтау;
Физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытуды белсендірудің құрылымдық-мазмұндық сызбасын жасап, өлшемдері мен көрсеткіштерін және деңгейлерін анықтау;
Физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытуды белсенділігін арттыруға бағытталған тәжірибелік жұмыс бағдарламасын жасау және оның тиімділігін тәжірибелік тексеруден өткізу, ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беру.

Зерттеу нысанасы: Физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамыту белсенділігі.

Зерттеу заты: оқушылардың физика пәніне деген қызығушылығын тудыратын, ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін белсендіретін жолдар, жаңаша әдіс-тәсілдер.

Диплом жұмысының зерттеу болжамы: физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін қалыптастыру нәтижелі болады сонда, егер бұл мәселе ғылыми-педагогикалық жағынан негізделіп, оқу-тәлімдік мәнін айқындаса, тәжірибелік тұрғыда қамтамасыз етілінсе. Осыған орай оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау белсенділігінің негізінде білім деңгейі көтеріледі, дербестігі мен шығармашылығы, ізденімпаздығы, физика пәніне деген оқушылардың қызығушылығын оятылады, сонымен қатар қазіргі зман талабына сай білімді, білікті, бәсекеге қабілетті оқушылар қалыптасады.

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы:

«Танымдық ізденімпаздық», «логикалық ойлау», «ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытуды белсендіру» ұғымдарының мәні және мазмұны толықтырылады;
Физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау әрекетін белсендірудің құрылымдық-мазмұндық моделі құрастырылады;
Физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау әрекетін белсендіретін әдіс-тәсілдер, жолдар, технологиялар анықталып, оларға толықтай сипаттама беріліп, тәжірибелік тұрғыда зерттелінді.

Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы:

Оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытудың белсенділігін анықтауға мүмкіндік беретін тестілік сұрақтардың, сауалнамалардың әдістемесін жасап, оқушыларды зерттеуден өткізу.

Тәжірибенің болжамы: егер де тәжірибелік зерттеулер арқылы физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау әрекетін белсендіретін, білім деңгейін көтеретін әдіс-тәсілдер, жолдар анықталса, онда ол оқушылардың физика пәніне деген қызығушылығын арттырады, білімдерін кеңейтеді, қазіргі заман талабына сай мұғалімдердің қалыптасуына мүмкіндік береді, сонымен қатар физика сабақтарын түрлендіріп отырып оқытуға көмегін тигізеді.

Эксперименттік база: Қостанай қаласындағы №20 М. Хакімжанова атындағы орта мектептің оқушылары зерттеуге қатысты.

Дипломдық жұмыстың зерттеу әдістері мыналар болып табылады:

- Ғылыми - педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену мен талдау;

- Бақылау әдісі;

- Әңгімелесу;

- Сауалнама;

- Педагогикалық эксперимент.

Дипломдық жұмыстың зерттеу құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, теориялық және эмпирикалық тараулардан, әр тарауда үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде зерттеудің өзектілігі негізделеді, ғылыми аппаратқа (зерттеу мақсаты, зерттеудің міндеттері, зерттеудің нысаны, пәні, болжамы, әдістері) сипаттама берілді. Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен практикалық мәні көрсетілді.

«Физика сабағында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытудың теориялық негіздері» атты бірінші тарауда оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін арттыру мәселесінің педагогикалық психологиялық әдебиеттердегі талдануы негізінде «танымдық ізденімпаздық», «логикалық ойлау», «ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытуды белсендіру» ұғымдарының мәні мен мазмұнына педагогикалық талдау жасалынады. Физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытудың әдіс-тәсілдері, технолгиялары анықталып, оларға сипаттама берілді.

«Физика сабағында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытудың тәжірибелік-эксперименттік жұмысы» деп аталатын екінші тарауда қазіргі физика сабақтарында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытудың мүмкіндіктері сипатталып, ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамытуға бағытталған сабақтар мен оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың жолдары көрсетілді. Сонымен қатар, зерттеу мәселесіне байланысты педагогикалық эксперимент нәтижелері көрсетіліп, оның тиімділігі дәлелденді.

Қорытындыда ғылыми болжамды дәлелдейтін зерттеудің қазіргі нәтижелері мен тұжырымдары мазмұндалды, ұсыныстар берілді.

Қосымшада тәжірибе жүргізу барысында қолданылған әдістемелер мен сабақ жоспарлары, құрылған тәжірибелік жұмыстар ұсынылған.

Ғылыми жұмыстың тақырыбы апробациядан өтті: «Физика сабағында оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамыту жолдары» тақырыбы Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының, «Физика» және «Кәсіптік оқыту» мамандықтарының студенттерінің ғылыми-практикалық конференциясында баяндалып, саралаудан өтті және Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының ЖАРШЫСЫ ғылыми-әдістемелік журналдың 2012ж. сәуір №2 номіріне «Физика сабағында этнопедагогика элементтерін қолдана отырып, оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілеттерін дамыту жолдары» мақаласы басылып шықты.

І. ФИЗИКА САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ІЗДЕНІМПАЗДЫҚ ЖӘНЕ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1. 1. Оқушылардың ізденімпаздық және логикалық ойлау қабілетін дамыту жайында жалпы түсінік

Оқушылардың ізденімпаздығы туралы мәселе, тамырын тереңге жіберіліп, көне заманнан бастау алады. Сократтың өзі-ақ оқыту барысында шәкірттердің танымдық белсенділігі мен ізденімпаздығын арнайы басқарудың маңыздылығын атап көрсеткен-ді. Ежелгі Рим философтарының түсіндірулерінде білімді игеруде шәкірттердің белсенді танымдық ізденімпаздығы айтарлықтай рөл атқарады деген пікір айтылады. Оқытуды күшейту құралы ретінде оқушылардың танымдық ізденімпаздығы туралы пікір Я. А. Коменскийдің еңбектерінде, сонан соң И. Г. Песталоцци мен А. Дистервегтің еңбектерінде тереңдетіледі. Мәселен, А. Дистервег оқыту барысында баланың ізденімпаздығы сәбидің ақыл-ой қабілетін дамытудың аса маңызды құралдарының бірі деп есептейді. Н. Г. Чернышевский еңбектерінде оқу процесінде оқушылардың танымдық ізденімпаздығына арқа сүйеудің маңыздылығы туралы көптеген пікірлер айтылады. «Егер біздің балаларымыз шын мәнінде білімді адам болғысы келсе, - деп жазды ол, - өз бетінше ізденіп, оқу арқылы білім алуға тиіс» (Чернышевский, 1940) . К. Д. Ушинский еңбектерінде балалардың ізденімпаздықпен ойлануын жандандыратын оқыту әдістемесі айтарлықтай ілгерілетіледі. Алайда, С. Т. Шацский мен М. Н. Скаткиннің зерттеулері көрсеткендей, бұқаралық мектеп 50-ші жылдарға дейін догматизмнің үлесі басым болған көрнекі құралдармен түсіндіріп оқытылған. 50-ші жылдардан бастап, ғылыми-техникалық революция табыстары мен мектептің өмірімен байланысының нығаюы сияқты факторлардың, т. б. ықпалымен дидактар мен әдіскерлердің танымдық ізденімпаздықты дамыту теориясына деген ықыласы қайтадан күшейе түседі.

Оның үстіне ізденімпаздық ұғымының мазмұнына авторлар түрлі мағына береді. Біреулері танымдық ізденімпаздықты «шәкірттің ақыл-парасат қабілеті және оның өз бетінше ізденіп оқуына мүмкіндік беретін бейімділігі» ретінде қарастырады (Махмутов, 1975), екінші біреулері танымдық ізденімпаздықтың мәні мектеп оқушысының білімді игеруде өз күшімен талпынуына дайын екендігіне, яғни қабілеті мен ұмтылысында деп біледі (Половникова, 1980, 1986), үшінші біреулері танымдық ізденімпаздық ұғымын білім мен іс-әрекет тәсілдерін өз күшімен игеруге ұмтылысынан көрініс табатын жеке тұлғаның қасиеті ретінде айқындайды (Шамова, 1977; Ястребова, 1984) . Танымдық ізденімпаздықтың мазмұнына Г. Н. Кулагинаның көзқарасы неғұрлым соны көзқарас болып табылады. «Мұғалімнің танымдық ізденімпаздығын тек қажетсінуді, іс-әрекетті жүзеге асыруды және оны ретке келтіруді ғана біріктіретін тек кісңптік біліктілікті игеруге саю дұрыс емес, себебі, бұл ұғымның мазмұнын тым тарылтады», - дейді ол.

Зерттеулердің түрлі авторлары оқушылардың оқудағы танымдық ізденімпаздығы мен белсенділігін қалыптастыру проблемаларын практикада шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсетеді:

Танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы (Голант, 1969; Есипов, 1961; Скаткин, 1966, 1971 және басқалар) ;
Танымдық іс-әрекеттің тәсілдерін қалыптастыру арқылы (Богоявленский, 1959; Кабанова-Меллер, 1968; Менчинская, 1972; Давыдов, 1972, 1986; Элькони, 1960) ;
Іс-әрекететтің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді енгізу арқылы (Гальперин, 1976; Талызина, 1975) ;
Оқытуға әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы (Лернер, 1981; Коротяев, 1986; Пидкасиситый, 1972, 1980) ;
Оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы (Рувинский, 1981) .

Жоғарыдағы шолуда айқын көрініп отырғандай, танымдық ізденімпаздық мазмұнын бір аяда (әрекет, дайындық, бейімділік, т. б. ) ғана ашуға болмайтын күрделі ұғым болып табылады. Тегінде, жеке тұлғаның бұл біріккен қасиеті талдау жасау кезінде жүйелі түсіндіруді талап ететін көп қырлы қасиет болса керек. Қазіргі заманғы әдебиетте, ол негізінен, мұны оның тек көп қырларының бірімен ғана салыстырып пайымдалуда. Оқушылар мен студенттердің танымдық ізденімпаздығы ұғымын ізденімпаздықтың неғұрлым кең ұғымынан тыс қарастыруға болмайтыны анық, соңғысы жеке тұлғаның бітімі тұрғысынан және жеке тұлғаның белсенділігі атты оған жақын ұғымға қатыстылығы тұрғысынан ғана ой елегінен өткізілуі мүмкін.

60-шы жылдарға дейінгі кезеңде танымдық ізденімпаздық пен танымдық белсенділік ұқсас ұғымдар ретінде қарастырылып келеді. Кейінірек бірқатар еңбектерде (Аристова, 1968; Лернер, 1974; Шамова, 1977; т. б. ) бұл ұғымдардың ара жігін ажырату әрекеттері жасалды. Б. П. Есипов, В. А. Крутецкий және басқалар белсенділік ұғымын неғұрлым кең ұғым есептейді. Мәселен. Б. П. Есипов: «Белсенділік шәкірт ақыл-ойының ізденімпаздығының белгілі бір дәрежесін көрсетеді», - дейді. И. Я. Лернер танымдық белсенділік пен танымдық ізденімпаздық ұғымдарының ара қатынасы жөнінде бұған қарама-қарсы пікірді ұстанады. Б. П. Есиповтың пікірімен дауласа келіп, ол белсенді болмай, ізденімпаз бола алмайсың дейді, сөйтіп белсенділікті іздемпаздық шартына жатқызады. Бұл ұғымдарды ажыратудағы қиындық тек танымдық ізденімпаздық ұғымын ғана емес, сонымен бірге танымдық белсенділік ұғымын да түрліше түсіндірудің орын алып отырғанына байланысты. Бір авторлар танымдық белсенділікті іс-әрекет ретінде, екіншілері жеке тұлғаның ерекше қасиеті ретінде қарастырады, бірақ «жеке тұлғаның ерекше қасиеті» ұғымының мазмұнын ашып көрсетпейді. Өзінің іргелі еңбектерде бұл көзқарастарға талдау жасай келе, Т. И. Шамова оларды бір-бірінен бөле жарып қарауға болмайтындығын атап көрсетеді, сөйтіп, қомақты талдау материалдарына танымдық белсенділік ұғымының мәнін тек оларды диалектикалық бірлікте пайдаланғанда ғана түсінуге болатынын көрсетеді (Шамова, 1982) . «Біз танымдық белсенділікті шәкірттің ақыл-ой және дене қуатын жәй ғана жұмылдыруына жатқызбаймыз, қайта оны жеке тұлға әрекетінің сапасы ретінде қарастырасыз, бұл сапа шәкірттің әрекет мазмұны мен процесіне көзқарасында, оның білімді және іс-әрекет тәсілдерін оңтайлы қысқа мерзімде тиімді игеруге ұмтылуда, мінез-құлық, ерік-жігерін оқу-танымдық мақсаттарға жұмылдыруына көрініс табады», - деп атап көрсетеді Т. И. Шамова. Танымдық белсенділіктің мәнін өзінің қалай түсінетініне сүйене отырып, ол оның үш деңгейін бөліп көрсетеді, олар: жаңғырту, түсіндіруші белсенділіктері және белсенділіктің шығармашылық деңгейі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.